AYIRMA KOLONLARININ TASARIMI-1

DİSTİLASYON KOLONLARININ TASARIMI

Prof.Dr.Hasip Yeniova

İÇİNDEKİLER:

1. Giriş 1

2. Sürekli Distilasyon ʹ Prosesin Tanımı 1

Buhar- sıvı denge veriler 3

2.1 Geri akma 4

2.2 Besleme noktasının yeri 4

2.3 Kolon basıncının seçilmesi 5

3. Sürekli distilasyon- Temel Prensipler 5

3.1 Kademe denklikleri 5

3.2 Çiğleşme ve kaynama noktaları 6

3.3 Flaş distilasyon 6

4. Distilasyon kolonları için tasarım değişkenleri 9

5. İki bileşenli karışımların ayrılması için distilasyon kolon tasarımı 10

5.1 Temel eşitlikler 10

5.2 McCabe-Thiele Yöntemi 12

5.3 Ürün derişiminin küçük olması hali 14

5.4 Smoker bağıntıları 15

6. Çok bileşenli karışımların distilasyonu 19

6.1 Anahtar bileşenler 20

6.2 Kolon sayısı 20

7. Çok bileşenli karışımların distilasyonunda raf sayısı ve geri akma

oranlarının bulunması için kestirme yöntemler 20

7.1 Eşdeğer ikili sistemler 20

7.2 Smith Brinkley Yöntemi 21

7.3 Empirik bağıntılar 25

7.3.1 Minumum raf sayısı; Fenske Bağıntısı 26

7.3.2 Minumum geri akma oranı 27

7.3.3 Besleme noktasının yeri 27

Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği Bölümü

Mart - 2007

H.Yeniova

ii

7.4 Anahtar olmayan bileşenleri dağılımı 28

8. Çok bileşenli karışımları distilasyonunda kullanılan kolonların tasarımı için

Kesin çözüm yöntemleri 42

9. Kesikli distilasyon 43

10. Raf verimi 43

10.1 Raf verimi tahmin yöntemleri 44

10.2 O͛Connel Yöntemi 44

10.3 Van Winkle Bağıntısı 46

10.4 AIChE Yöntemi 46

11. Kolon boyutlarının yaklaşık olarak hesaplanması 50

12. Raf tipleri 50

12.1 Raf tipinin seçilmesi 52

13. Rafların hidrolik tasarımı 52

13.1 Rafların hidrolik tasarımında izlenecek adımlar 53

13.2 Raf alanları 54

13.3 Kanama hızından yararlanarak kolon çapı hesabı 54

13.4 Raf üzerinde sıvı akış şekilleri 55

13.5 Sürüklenme 55
13.6 Sızma noktası 55

13.7 Savak üzerinde berrak sıvı yüksekliği 56

13.8 Savak boyutları 56

13.9 Perfore alan 56

13.10 Delik çapı ve delik merkezleri arasındaki uzaklık 56

13.11 Raflarda basınç düşmesi 57

13.12 Savak kanalının tasarımı 57

KAYNAKLAR 64 H.Yeniova

iii

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil-1. Sürekli akımla işletilen distilasyon kolonu 2

Şekil-2. Kademe akımları 5

Şekil-3. Flaş distilasyon 7

Şekil-4. Bir kademeye giren buhar ve sıvı akımları 10

Şekil-5. McCabe-Thiele Diagramı 13

Şekil-6. Raf verimi 13

Şekil-7. Erbar Maddox Diagramı 58

Şekil-8 Ürün dağılımı (örnek 6 için) 29

Şekil-9 Kabracık başlıklı raflar içeren kolonlar için kolon verimi (O͛Connel) 45

Şekil-10 a) Raflı kolonların genel görünümü, b) Delikli rafların görünümü 48

Şekil-11 Sıvı ve buhar aktarım ünitelerinin sayısına bağlı olarak raf veriminin bulunması 49

Şekil-12 Nokta verimi ile raf verimi arasındaki bağıntının Peclet Sayısı ile değişimi 49

Şekil-13 Delikli raflar için performans diagramı 53

Şekil-14 Kanama hızı 59

Şekil-15 Delikli raflarda sıvı akış şekilleri 59

Şekil-16 Delikli raflar için sürüklenme kesri 60

Şekil-17 Sızma noktası hesabı için korrelasyon katsayısı 59

Şekil-18 Savak kanalının alanı ile savak uzunluğu arasındaki ilişki 60

Şekil-19 Delik alanı ile delik merkezleri arasındaki ilişki 61

Şekil-20 Orifis katsayısı 61

Şekil-21 De Priester Diagramı, düşük sıcaklık bölgesi için 62

Şekil-22 De Priester Diagramı, yüksek sıcaklık bölgesi için 63

H.Yeniova

AYIRMA KOLONLARININ TASARIMI-1

DİSTİLASYON KOLONLARININ TASARIMI

1.GİRİŞ

Bu bölümde ayrma kolonlarının tasarımı üzerinde durulacaktır. Burada verilen tasarım

yöntemlerinin çoğu her ne kadar distilasyon proseslerine yönelikse de bu tasarım yöntemleri sıyırma

(stripping), absorpsiyon ve özütleme (extraction) gibi diğer çok kademeli ayırma proseslerine de

uygulanabilir.

Kimya ve buna bağlı endüstrilerde en çok kullanılan ayırma prosesi distilasyondur. Uygulama

alanı antik çağda yapılan alkol rektifikasyonundan günümüzde uygulanan ham petrolün

fraksiyonlarına ayrılması proseslerine kadar uzanır.

Tasarım için gerekli temel prensipler bu bölümde kısa bir şekilde örneklerle açıklanmıştır. Daha

fazla ve geniş bilgi için J.M. Coulson (2.cilt, 1976), Robbinson ve Gilland (1950), Norman(1961),

Oliver(1966), Smith(1963), King (1971), Hengstebeck(1961) in yayınlamış olduğu kitaplardan

yararlanılabilir.

Distilasyon ve diğer denge-kademeli prosesleri iyi bir şekilde anlayabilmek için buhar-sıvı

denge verilerinin korrelasyonunda kullanılan yöntemleri bilmek gerekir. Bu konu J.M.

Coulson'un yazmış olduğu "Chemical Engineering" adlı dizinin 6. cildinin 8. bölümünde basit ve

anlaşılır bir dille açıklanmıştır.

Distilasyon Kolonlarının Tasarımı :

Bir distilasyon kolonunun tasarımında genellikle aşağıda adımlar izlenenir.

 1. İstenilen ayırma derecesinin belirlenmesi. Ürün spesifikasyonu.

2. İşletme koşullarının seçilmesi. Kesikli veya sürekli distilasyon proseslerinden birinin seçilmesi

ve işletme basıncının belirlenmesi.

3. Kolon içindeki temas tipinin seçilmesi: Raflı veya dolgulu kolonlar.

4. Kademe ve geri akma oranınının (reflux) belirlenmesi: Denge kademe sayısının bulunması.

5. Kolon boyutlarının hesaplanması:çap, yükseklik, gerçek kademe sayısı ve benzeri değerler.

6. Kolon iç tasarımı.

7. Mekanik tasarım.

Kolon tasarımında önemli adımlardan birisi kademe sayısının ve geri akma oranının

belirlenmesidir. Besleme akımı ikili bir karışım olduğunda bu hesaplamalar nispeten kolaydır. Fakat

besleme çok bileşenli bir karışım olduğunda kompleks ve zordur. Bu notlar içeriğinde, özellikle çok

bileşenli karışımların distilasyonu için gerekli kademe sayısının ve geri akma oranının

hesaplanmasına yer verilmiştir.

2. SÜREKLİ DİSTİLASYON: Prosesin Tanımı

Bir sıvı karışımının damıtılarak ayrılması, karışımı oluşturan bileşenlerin uçuculukları arasındaki

farka dayanır. İzafi uçuculuğun büyük olması ayırmanın kolay olması anlamına gelir. Sürekli

distilasyon amacıyla kullanılan bir ekipmanın şeması şekil-1'de gösterilmiştir.şekil-1.a'da tek bir

beslemeden dip ve üst ürün olarak bilinen iki ürün akımının elde edildiği bir kolon gösterilmiştir.

Distilasyon kolonunda buhar akımı kolonun yukarı kısmına doğru, sıvı ise ters yönde aşağıya doğru

akar. Sıvı ve buhar raflar veya dolgu maddeleri üzerinde birbiriyle temas ederler. H.Yeniova

Yoğuşturucudan alınan kondensatın bir kısmı, besleme noktasının üstünde bir sıvı akımı temin

etmek için, kolonun üst kısmına geri gönderilir ve kolonun dibinden alınan sıvının bir kısmı buhar

akımı temin etmek için, kazanda buharlaştırılarak tekrar kolona gönderilir.

Yoğuşturucu
 Geri akım Geri akım

Girdi Girdiler Yan akımlar

Kazan

a b

Şekil- 1. Sürekli akımla işletilen distilasyon kolonu.

Besleme akımının kolona girdiği bölgenin altında kalan bölümde izafi olarak daha uçucu olan

bileşen sıvı içerisinden sıyrılarak alınır. Bu bölüme sıyırma bölgesi denir. Besleme noktasının üst

kısmındaki bölümde daha uçucu bileşenin derişimi artar. Bu bölüme de zenginleştirme bölgesi adı

verilir.

Kolonlar, Şekil-1b'de gösterildiği gibi genellikle birden fazla besleme akımı verilerek ve kolon

boyunca yan akımlar alınarak kullanılırlar. Bu, temel işletimi değiştirmez fakat prosesin analizini

daha kompleks yapar.

Prosesde istenen, uçucu olmayan bir çözelti içerisinden nispeten uçucu olan bir bileşenin

ayrılması olduğu durumlarda, tasarım çalışmasında zenginleştirme bölgesi ihmal edilir. Bu kolonlara

sıyırma kolonları adı verilir.

Üst ürünün buhar olarak istendiği bazı işletim şekillerinde, kolonda geri akım temin etmek için

sadece yeteri kadar sıvı yoğuşturulur. Bu tip yoğuşturuculara kısmi yoğuşturucu adı verilir. Sıvının

tümü yoğuşturulduğunda kolona gönderilen sıvı üst ürün ile aynı bileşimde olur. Bir kısmi

yoğuşturucuda, geri akım ile yoğuşturucudan çıkan buhar akımı dengededir. Gerçekte basit bir

kolon kullanarak iki bileşenli bir beslemeden saf dip ve üst ürünler elde edilebilir. Fakat besleme

ikiden fazla bileşen içeriyorsa kolonun üstünden veya altından sadece bir tek saf ürün alınabilir. O

nedenle çok bileşenli bir girdiyi bileşenlerine ayırabilmek için genellikle daha fazla sayıda kolona

gerek vardır.

H.Yeniova

BUHAR - SIVI DENGE VERİLERİ:

Birçok ikili sistem ve çok bileşenli sistemler için yayınlanmış buhar sıvı denge verileri literatürde

bulunabilir. Kaynaklarda bulunamayan değerleri hesaplamak için ekstrapolasyon, interpolasyon

veya buhar sıvı denge verilerini doğrudan tahmin etmek için verilmiş yöntemler vardır. Bu

yöntemler ayrıntılı olarak aşağıda yazılı kaynaklardan bulunabilir:

Null H.R., Phase Equilibrium in Processes Design, Wiley 1970

Prausnitz J.M., Molecular Thermodynamics of Fluid Phase Equilibria, Prentice Hall, 1969.

Prausnitz J.M., et al; Computer Calculation of Vapor Liquid Equilibria, Prentice Hall, 1967

Raoult yasasına göre sıvı ve buhar faz bileşimleri arasında

yi= xi

Pi

/P bağıntısı vardır.

Burada ; xi = i'nin sıvı fazdaki mol kesri.

yi = i'nin buhar fazdaki mol kesri.

Pi = Saf i bileşeninin buhar basıncı.

P = Toplam basınç.

İdeal halden sapmaların küçük olduğu durumlarda, gerçek karışımlar için Raoult yasası

kullanılabilir. İdeal karışımlardan sapmalarda aktiflik katsayısı ʍ ; gazlar için verilmiş yasalardan

sapma durumunda fügasite katsayısı ʔ kullanılır.

Buhar ve sıvı fazlardaki i maddesinin bileşimleri arasındaki bağıntı denge sabiti, K ile belirtilir. İki

bileşenin izafi (relatif) uçuculuğu ɲij

ise K değerlerinin oranı olarak ifade edilir.

x
y

Ki =

ij

ɲ=

İdeal karışımlar (Raoult Yasasına uyan karışımlar) için

oi

i=

ij

P
K

ɲ==

oi

ii

K=K

ʍi i bileşeninin sıvı fazdaki aktiflik katsayısı, ʔi

ise gaz fazdaki aktiflik katsayısıdır. Düşük

basınçlarda (1-2 bar) ʔi

=1 alınabilir. Ki = Ki

ʍi

= ʍi

Pi

/P

Gaz fazda ideal halden sapmalar sıkıştırma faktörünün büyüklüğü ile belirlenebilir. Ayırmadaki

zorluk bileşenlerin K değerlerinin birbirine yakın olması halindedir. Son olarak verdiğimiz iki

bağıntı kolay ayırmalar için geçerlidir. Ayırma işlemi için 50'den daha az kademe gerekiyorsa bu

kolay bir ayırmadır.

Daha yüksek basınçlarda (yaklaşık 20 bar), gazf azda ideal karışımlar için verilen yasalardan

sapmalar ihmal edilemez ve ideal gaz yasalarından sapmaları telafi etmek için hal denklemindeki

ikinci viral katsayılar olan Bi 'nin de kullanılması gerekir.

 оо

==

RT

(V B )(P P )

exp

ʍP

m,i i i

ii

Vm,i = i bileşeninin molar hacmi. (sıvı hal)

Bi = i bileşeni için hal denklemi viral hale getirildiğinde, ikinci viral katsayıdır.

zi =1 + (BiP / RT) H.Yeniova

¢i, i bileşeninin sıvı fazdaki aktiflik katsayısı olup sıcaklık, basınç ve sıvı bileşiminin

fonksiyonudur. Bunu tayin etmek için çeşitli yöntemler vardır. Örneğin Wilson Denklemi

kullanılabilir. Hidrokarbonlar için K değerleri ise Depriester diagramlarından bulunabilir. Bu

diagramlar ekte verilmiştir.

2.1 GERİ AKMA (Reflux):

Geri akma oranı: R = (Geri akan akım)/(alınan üst ürün akımı) olarak tanımlanır. Bir

ayırma işlemi için kullanılacak gerekli kademelerin sayısı kullanılan geri akma oranına bağlıdır.

İşletilen bir kolonda etkin geri akma oranı, kolon cidarındaki ısı kaçaklarından dolayı kolon

içerisinde yoğuşan buhar ile artar. İyi yalıtılmış kolonlarda ısı kaybı çok az olacağından tasarım

sırasında, artan akım göz önüne alınarak toleranslı hesap yapılmasına gerek yoktur. İyi yalıtılmamış

kolonlarda ise, dış koşulların ani değişiminden dolayı kolon içerisinde, örneğin bir sağanak yağmur

şeklinde, iç geri akmanın değişmesi, kolonun işletilmesi ve kontrolü üzerine önemli bir etki yapar.

Toplam Geri Akma (Total Reflux):

Tüm yoğuşmun geri akım olarak kolona gönderildiği, hiç bir ürün alınmadığı ve besleme

yapılmadığı koşullardaki geri akıma toplam geri akma denir. Toplam geri akmada, istenilen bir

ayırma için gerekli kademe sayısı, ayırmayı yapabilmek için teorik olarak mümkün olan minimum

kademe sayısıdır. Bu her ne kadar pratik bir işletme şekli değilsede, gerekli kademe sayısının

bulunması için yaralı bir yöntemdir. Kolonlar, başlangıçta hiç bir ürün alınmadan yatışkın hale

ulaşılıncaya kadar toplam geri akma ile işletilirler. Kolonların test edilmesi de toplam geri akma

koşulunda yapılır.

Minimum Geri Akma:

Geri akma oranı öylesine kısılabilirki, ayırma işlemi ancak sonsuz sayıda kademeden oluşmuş

kolonda yapılabilir. Bu istenilen bir ayırma için mümkün olan minimum geri akma oranıdır.

Optimum Geri Akma Oranı:

Pratikteki geri akma oranları, istenilen bir ayırma için gerekli minimum ve toplam geri akma

oranları arasındadır. Tasarımcı, istenilen ayırmanın minimum maliyetle yapılması için bir değer

seçmelidir. Geri akmanın artırılması, kademe sayısını azaltır ve böylece yatırım maliyeti azalır, fakat

işletme maliyeti artar. Optimum geri akma oranı, en düşük yıllık işletme maliyetinin elde edildiği

orandır. Tasarımda, geri akma oranının seçimi için kesin sonuç veren ve çabuk uygulanan kurallar
verilemez, fakat birçok sistem için optimum geri akma oranı, minimum geri akma oranının 1.2 ile

1.5 katı arasındadır. Deneyimlerden yararlanılarak, geri akma oranının saptanamadığı yeni

tasarımlar için bu notlarda verilen kestirme yöntemler (Short-cut methods) kullanılabilir. Bu

yöntemlerle elde edilen değerler kabaca yapılacak bir tasarım için kullanılabilir. Küçük geri akma

oranları için hesaplanacak kademe sayısı kullanılan buhar-sıvı denge verilerinin doğruluğuna

yakından bağlıdır. Eğer, buhar-sıvı denge verilerine yeteri kadar güvenilmiyorsa, tasarımın güvenilir

olması için daha yüksek bir geri akma oranı seçilmelidir.

2.2 BESLEME NOKTASININ YERİ

Besleme noktasının yeri, istenilen bir ayırma için gerekli kademe sayısını ve buna bağlı olarakda

kolon işletme koşullarını etkiler. Genel bir kural olarak, beslemenin kolona girdiği yer, beslemenin

bileşimi ile buhar ve sıvı akımlarının bileşimlerinin birbirlerine en uygun oldukları nokta olmalıdır.

Pratikte, tasarım hesaplamalarındaki hataları ve yetersiz tasarım verilerinin neden olduğu hataları

bertaraf etmek ve kolon işletmeye alındıktan sonra besleme bileşiminde yapılacak muhtemel
H.Yeniova

değişiklikleri hesaba katmak amacıyla besleme yapılması düşünülen rafın alt ve üstündeki raflarada

besleme nozulları yerleştirilmelidir.

2.3 KOLON BASINCININ SEÇİLMESİ

Kolon basıncını seçerken ısıya hassas maddelerin damıtılması haricindeki diğer maddeler için

yoğuşumun çiğleşme noktasının (dew point) fabrikada kullanılan soğutma suyu ile elde edilebilecek

kadar düşük olmasına dikkat edilir. Yaz aylarında kullanılan soğutma suyunun maksimum sıcaklığı

30

C alınır. Eğer bu sistem yüksek basınçlara gerek gösteriyorsa , soğutulmuş tuz çözeltisi ile

soğutma yapılması düşünülebilir. Isıya hassas maddelerin damıtılması için kolon sıcaklığını

düşürmek ve nispeten uçucu olmayan maddelerin damıtılması için çok yüksek sıcaklıklar

gerektiğinde vakum altında işletme yapılmalıdır.

Kademe ve geri akma oranlarının hesaplanması istendiğinde genellikle kolon basıncı, kolon
boyunca sabit olarak alınır. Vakum altında işletmede kolon basıncındaki düşme toplam basıncın

ihmal edilebilecek bir kesri kadardır ve kademe sıcaklıklarını hesaplarken , kolon içinde yukarıya

doğru basınç değişimine göz yumulmalıdır. Kademe sayısı hesaplanmadan önce kolondaki basınç

düşmesinin hesaplanamayacağı için deneme yanılma yöntemiyle hesap yapmak gerekir.

3. SÜREKLİ DİSTİLASYON: Temel Prensipler.

3.1 KADEME DENKLİKLERİ

Çok kademeli bir prosesin her kademesi için madde ve enerji denklikleri yazılabilir.

Vn yn Ln -1 xn-1

Fn zn n. kademe Sn xn

Vn+1 yn+1 Ln xn

Şekil-2 Kademe akımları

Şekil-2 de bir distilasyon kolonunun n. kademesine giren ve çıkan akımlar gösterilmiştir. Her bir

bileşen için bu kademeye kütle ve enerji denklikleri uygulanır.

n 1 n 1 n 1 n 1 n n Vnyn Lnxn Snxn V + y + + L о x о + F z = + + (1)

Vn+1Hn+1 + Lnо1hnо1 + Fnhf + qn = VnHn + Lnhn + Snhn

(2)

Vn : Kademeyi terkeden buhar akımı.

Vn+1 : Kademeye giren buhar akımı.

Ln : Kademeyi terkeden sıvı akımı.

Ln+1 : Kademeye giren sıvı akımı.

Fn : Kademeye giren besleme akımı.

Sn : Kademeden ayrılan yan akım. H.Yeniova

qn : Kademeye giren veya terkeden ısı akımı.

Z : Besleme akımındaki i bileşeninin mol kesri (besleme

iki fazlı olabilir.)

x : Sıvı akımındaki i bileşeninin mol kesri.

y : Buhar akımındaki i bileşeninin mol kesri.

H : Buhar fazın özgül entalpisi.

h : Sıvı fazın özgül entalpisi.

hf : Beslemenin özgül entalpisi (sıvı + buhar).

Akımlar mol/zaman, entalpiler J/mol olarak boyutlandırılır.

Analizler, kademelerin dengede olduğu kabul edilerek yapılır. Denge kademesinde (teorik

kademede), kademeyi terkeden buhar ve sıvı akımları dengede olup bu akımların bileşimleri sistem

için verilen buhar-sıvı denge verilerinden elde edilebilir. Denge sabitlerine bağlı olarak;

yi = Ki xi (3)

yazılabilir. Gerçek kademelerin performansı, raflı kolonlar (plate contactors) için kademe verimi ve

dolgulu kolonlar için eşdeğer teorik raf yüksekliği ile ifade edilen denge kademesine bağlıdır.

Kolondaki herbir kademe ve yoğuşturucu ile kazan için madde ve enerji denklikleri ve denge

bağıntıları yazılabilir. Kademeler için yazılan bu bağıntılar, kademeli prosesler için geliştirilen tüm

kesin yöntemlerin temelini oluşturur.

3.2 ÇİĞLEŞME ve KAYNAMA NOKTALARI

Kademe, yoğuşturucu ve kazan sıcaklıklarını hesaplamak çin kullanılan yöntemler çiğleşme ve

kaynama noktalarının hesaplanmasını gerektirir. Tanım olarak, doygun sıvı; kaynama noktasında

bulunan sıvıdır. Sıcaklığın yükselmesiyle buhar kabarcıkları oluşur. Doygun buhar ise çiğlenme

noktasındaki ki buhardır. Sıcaklığın düşmesiyle sıvı damlacıkları oluşur. Çiğleşme ve kaynama

noktaları, sistem için buhar-sıvı denge verilerinden yararlanılarak hesaplanabilir.

 Kaynama noktası : ɇyi = ɇ Ki xi =1.0 (4)

Çiğleşme noktası : ɇxi = ɇ yi / Ki =1.0 (5)

Verilen bir sistem basıncı için çok bileşenli karışımlarda bu denklemleri sağlayan uygun sıcaklık

deneme yanılma yöntemiyle bulunur.

İkili sistemler için bu denklikleri çözmek kolaydır.çünkü bileşenler bağımsız olmayıp biri diğeri

cinsinden ifade edilebilir.

ya = 1 - yb (6a)

xa = 1 - xb (6b)

çiğleşme ve kaynama noktalarının hesaplanması örnek 9'da verilmiştir.

3.3 FLAŞ DİSTİLASYON

Flaş distilasyonda, besleme akımı birbirleri ile dengede bulunan sıvı ve buhar akımlarına ayrılır.

Akımların bileşimi beslemenin buharlaşan miktarına bağlıdır. Denge flaş hesaplamaları için

kullanılan denklikler aşağıda verilmiş ve Örnek-1'de uygulaması yapılmıştır. H.Yeniova

Flaş distilasyon için yapılan hesaplamalarda distilasyon kolonuna yapılan beslemenin

koşullarını ve kazandan veya eğer bir kısmi yoğuşturucu kullanılıyorsa, yoğuşturucudan gelen buhar

akımının koşullarını bilmemiz gerekir.

Bir besleme akımı içerisindeki hafif bileşenleri ayırabilmek için ilk adım olarak tek kademeli

flaş distilasyon prosesini uygulamak yararlıdır (ham petrolün damıtılmasında olduğu gibi).şekil-3'de

tipik bir flaş distilasyon prosesi gösterilmiştir.

V yi

F zn

L xi
Şekil-3 Flaş distilasyon

Bu prosesde herhangi bir i bileşeni için

kütle denkliği, F zi = V yi + L xi (7)

Enerji denkliği, F hf = VH + L h (8)

Buhar-sıvı denge bağıntısı denge sabitlerine bağlı olarak ifade edilip (7) bağıntısı yeniden

yazılırsa aşağıdaki eşitlikler elde edilir.

= + = K +1

Fz VK x Lx Lx

iiiiii

є=
1

VK

Fz

i (9)

є=

VK

Fz

i (10)

Sıvı ve buhar akış hızları ile denge sabitlerini içeren bu denklikler ayırma prosesi hesaplamalarında

oldukça önemlidir. L/VKi, Absorpsiyon faktörü olarak bilinir ve Ai ile gösterilir. Herhangi bir

bileşenin sıvı akımı içerisindeki mol sayısının, buhar akımı içerisindeki mol sayısına oranıdır.

VKi/L, Sıyırma faktörü olarak adlandırılır, Si ile gösterilir. Absorpsiyon faktörünün tersine eşittir.

Çok bileşenli karışımların flaş damıtılması için yapılan hesaplamalarda deneme yanılma yönteminin
kullanılması tercih edilir. Bu yöntemle hesaplama için Smith 1963, Oliver 1966, Hengstebeck 1961,

King 1971, tarafından örnekler verilmiştir.

Örnek 1: Bileşimi aşağıda verilen bir besleme, 14 bar basınç ve 60 C'de distilasyon kolonuna

beslenmektedir. Sıvı ve buhar fazların akış hızlarını ve bileşimlerini hesaplayınız. Denge verileri

için De Priester diyagramından yararlanılabilir.

Besleme kmol/st zi

Etan, C2 20 0,25

Propan, C3 20 0,25

İzobütan, iC4 20 0,25

nPentan, nC5 20 0,25 H.Yeniova

Çözüm:

Besleme akımının kaynama noktası için ɇ Ki zi >1.0

Besleme akımının çiğleşme noktası için ɇ zi / Ki >1.0

olup, önce besleme akımının koşulları daha sonrada çeşitli L/V değerleri için varsayımda bulunarak

sıvı ve buhar akımların bileşimleri saptanır. Saptanan bu bileşimlerden yararlanılarak L/V değerleri

hesaplanır. Varsayılan L/V ile hesaplanan L/V değerlerinin aynı olduğu akım bileşimleri aranan

sonuçtur. Besleme akımı için:

Ki Ki zi zi / Ki

C2 3,8 0,95 0,07

C3 1,3 0,33 0,19

iC4 0,43 0,11 0,58

n-C5 0,16 0,04 1,56

ɇ 1,43 ɇ 2,40
Bu sonuç, besleme akımının iki fazlı olduğunu göstermektedir. Flaş distilasyon ünitesini dengede

terkeden akımların bileşimlerinin hesaplanması,

L/V=1,5 L/V=3,0

Bileşen Ki Ai=L/VKi Vi=Fzi/(1+Ai) Ai Vi

C2 3,8 0,395 14,34 0,789 11,17

C3 1,3 1,154 9,29 2,308 6,04

iC4 0,43 3,488 4,46 6,977 2,51

nC5 0,16 9,375 1,93 18,750 1,01

ɇV=30,02 ɇV=20,73

L/V = (80-30,02)/30,02=1,67 L/V=2,80

L/V değeri için üçüncü bir varsayımda bulunurken, Hengstebec yönteminden yararlanılır.

Hesaplanan değerlere karşı varsayılan değerler grafiğe geçirilir. Yeni varsayım olarak L/V =2,4

alınırsa aşağıdaki değerler elde edilir.

L/V = 2,4

Ai Vi yi =Vi/V xi = (Fzi ʹ Vi) / L

C2 0,632 12,26 0,52 0,14

C3 1,846 7,03 0,30 0,23

iC4 5,581 3,04 0,13 0,30

nC5 15,00 1,25 0,05 0,33

ɇ V =23,58 ɇ yi = 1,00 ɇ xi = 1,00

L = 80 ʹ23,58 = 56,42 kmol/st L/V = 56,42 /23,58 = 2,39 H.Yeniova

Adyabatik Flaş distilasyon:

Bir çok flaş distilasyon prosesinde besleme akımının basıncı, flaş edilen basınçtan daha yüksektir
ve buharlaşma ısısı besleme akımının entalpisi tarafından temin edilir. Bu durumda flaş sıcaklığı

bilinemez, deneme yanılma yöntemiyle bulunması gerekir. Bulunan sıcaklık, kütle ve enerji

denkliklerini sağlamalıdır.

4. DISTILASYON KOLONLARI İÇİN TASARIM DEĞİŞKENLERİ

Bir tasarımcı, tasarım hesaplamalarını yapabilmek için belirli sayıdaki bağımsız değişkenlerin

sayısal değerlerini belirterek problemi tanımlaması gerekir. Çözümün kolay olması genellikle

seçilecek tasarım değişkenlerine bağlıdır.

Bilgisayar kullanmadan yapılacak hesaplamalarda, tasarımcı değişkenleri kendi insiyatifiyle

seçer, daha sonra hesaplamalar ilerledikçe diğer değişkenler ortaya çıkar. Eğer problem tam olarak

tanımlanamıyorsa daha farklı bir tasarım değişkenleri grubunu ele alarak tekrar hesaplama yapılır.

Bu şekilde hesaplamaların zorlukları göz önüne alınarak bilgisayarla çözüm yapılması yeğlenir. Bu

konu hakkındaki açıklamalar ͚Tasarıma Giriş͛ bölümünde verilmiştir.

Herhangi bir problemdeki bağımsız değişkenlerin sayısı, toplam değişken sayısı ile bilinen

denklemler ve diğer bağıntılar arasındaki farka eşittir. Ayırma prosesi hesaplamalarında bağımsız

değişkenlerin sayısının tayin edilmesi için bu yöntemin uygulamalı örnekleri: Gilland ve Reed 1942,

Kwauk 1956, Hanson ve Somerville 1963, tarafından verilmiştir.

Çok bileşenli karışımların damıtıldığı, çok kademeli bir distilasyon kolonunda her bir kademe,

kazan ve yoğuşturucu için ayrı ayrı her bir bileşeni göz önüne alarak kütle, entalpi denklikleri ve

denge bağıntıları yazılabilir. Eğer kademe sayısı fazla ise değişkenlerin ve denklemlerin

hesaplanmasında hata yapılabilir. Bağımsız değişkenlerin sayısını tayin etmek için daha pratik bir

yöntem, 'TANIMLAMA KURALI' (Description Rule) olup Hanson ve arkadaşları tarafından (1962)

verilmiştir. Bu kurala göre tasarımcının seçtiği bağımsız değişkenlerin sayısı kolonun yapılması için

gerekli değişken sayısına ve işletme parametrelerine eşit olmalıdır. Bu kuralın uygulanması için

tasarımcının kolonun yapılması ve işletilmesi için gerekli tüm değişkenleri liste halinde sıralaması

gerekir. Bu yöntemi iyi bir şekilde açıklayabilmek için çok basit olarak işletilen bir kolonu göz

önüne alalım: Bir girdi akımının olduğu, yan akımın olmadığı, toplam yoğuşturucu ve bir kazanın

bulunduğu basit bir kolonun tasarımında besleme noktasının altındaki ve üstündeki kademe sayısı
sabit tutulacaktır (2 tane değişken) üst akımın değişkenlerine bağlı olarak besleme bileşimi ve

toplam entalpi sabit olacaktır.

n adet bileşen için üst akım değişkenleri sayısı, 1+(n-1) dir.

Bunlara bağlı olarak besleme hızı, kolon basıncı, yoğuşturucu ve kazan, akımlar (soğutma suyu ve

buhar akımı) kontrol edilecektir (4 tane değişken). Sabit tutulan toplam değişken sayısı,

= 2 + 1 + (n-1) + 4 = n + 6

Bu kolonun tasarımını yapabilmek için bu değişkenler belirlenmelidir.

Tipik bir problem, verilen bir besleme için belirli bir geri akış oranında, belirli bir kolon

basıncında ve belirli bir ürün bileşimi için (iki anahtar bileşenin derişimi) ve belirli bir ürün akış hızı

için kademe sayısının tayinidir. Problem bu şekilde tanımlanmış olur.

Girdi hızı, bileşimi, entalpisi = 2 + (n -1)

Geri akış =1

Üst ve alt üründe anahtar bileşenin derişimi = 2 H.Yeniova

10

Ürün akış hızı =1

Kolon basıncı =1

n+6

Teorik olarak n + 6 tane bağımsız değişkenin tanımlanması ile problem ortaya konmuş olur.

Yukarıdaki değişkenleri seçmek problemi çözmemizi kolaylaştıracaktır. Daha farklı değişkenlerin

seçilmesi halinde bu değişkenlerin gerçekten bağımsız değişkenler olduğundan emin olmak gerekir.

5. İKİ BİLEŞENLİ KARIŞIMLARIN AYRILMASI için

DİSTİLASYON KOLON TASARIMI

Distilasyon prosesini tam olarak anlayabilmek için ikili sistemler için türetilmiş temel denkliklerin

iyi bilinmesi gerekir. Temel İşlemler Derslerinde ikili karışımların distilasyonunu ayrıntılı olarak

gördünüz. Bu nedenle burada sadece en çok kullanılan tasarım yöntemlerini kısaca gözden

geçireceğiz. Ayrıca, daha ileride vereceğimiz çok bileşenli sistemler için tasarım yöntemleri de ikli
sistemler için kullanılabilir.

İkili sistemlerde bileşenlerden birinin derişimini belirlemekle diğer bileşenin derişimide

belirlenmiş olur. Dolayısıyla kademe sayısını ve geri akma oranını tayin etmek için alternatif

yöntemler kullanmaya gerek yoktur. Basit grafik yöntemleri kullanmak yeterlidir.

5.1 TEMEL EŞİTLİKLER

İlk kez Sorel (1899) ikli sistemler için temel kademe eşitliklerini türetmiş ve uygulamıştır. Aşağıda

verilen şekil-4 de bir kolonun alt ve üst kısımlarındaki n. raflara giren ve çıkan akımların bileşimleri

gösterilmiştir.

V1 qc yn Vn

Ln+1

xn+1

Hn

hn+1

xd

1 Lo D hd n

n 1

yn+1 xn

Vn+1 Ln B qb

Hn+1 hn+1 xb hb

a) Besleme rafının üstünde b) Besleme rafının altında

Şekil-4. Kolon akımları ve bileşimleri.

 Yukarıdan itibaren 1'den n'e kadar olan kademeleri ve yoğuşturucuyu içine alan sistem için

aşağıdaki denklikler yazılabilir. H.Yeniova

11

Toplam kütle denkliği ve bileşen denkliği

Vn +1 = Ln + D (11) Vn+1yn+1 = Lnxn + Dxd

(12)

Enerji denkliği

Vn+1Hn+1 = Lnhn + Dhd + qc

(13)

11 ve 12 no'lu bağıntılardan;

n1

LD

LD

+
+= (14)

11 ve 13 no'lu bağıntılardan

n 1 n 1 n Hn 1 Lnh n Dh d qc V + H + = L( + D)

о=++ (15)

Benzer şekildeki bağıntılar sıyırma bölgesi içinde yazılabilir :

'

'

'

n1x

VB

VB

+= (16)

nbb
'

n1n

'

n1n

'

L n +1h + = (V + B h)

+ = V H + Bh о q (17)

Sabit basınçta kademe sıcaklıkları sadece buhar ve sıvı bileşiminin (çiğleşme ve kaynama

noktalarının) bir fonksiyonudur. Dolayısıyla özğül entalpilerde bileşimin fonksiyonu olur.

H = f(y) (18a)

h = f(y) (18b)

Lewis-Sorel Yöntemi - Eşmolar akış hızı yöntemi:

Birçok distilasyon problemi için yapılabilen basit bir varsayımdır. 1909'da Lewis tarafından yapılan

bu varsayımda kademeler için enerji denkliklerini çözmek gerekmez. Zenginleştirme ve sıyırma

bölgesindeki sıvı ve buharın molar akış hızları sabit alınabilir. Her kademedeki sıvı ve buharın

molar akış hızları sabittir. Bu varsayım bileşenlerin buharlaşma için molar duyulan ısıları aynı

olduğunda ve kolonun işletildiği sıcaklık aralığında özgül ısıları sabit olduğunda geçerlidir. Böylece

karışma ısısının önemli olmadığı ve ısı kayıplarının ihmal edilecek kadar küçük olduğuda kabul

edilmiş olur. bileşenlerin ideal bir sıvı karışımı oluşturduğu sistemlerde bu koşullar sağlanabililir.

Bileşenlerin duyulan ısılarının çok farklı olduğu koşullarda, eşmolar akış olduğu kabul edilerek

kademe sayısının hesaplanmasından gelecek hatalar çok küçük olupkabul edilebilir bir aralıktadır.

Eş molar akış için (14) ve (16) nolu denklikler alt indislerin kullanılmasına gerek görülmeden de

yazılabilir.

n1nxd

LD

D
x

LD

+= (19)

'

'

'

n1

VB

VB

+ = (20)

H.Yeniova

12
 (19) ve (20) bağıntılarda

L : Zenginleştirme bölgesinde sıvının sabit akış hızı.

Lo : Geri akma hızı.

V : Sıyırma bölgesinde sabit buhar akış hızı olarak verilmektedir.

(19) ve (20) bağıntılarını tekrar yazarsak

n1nxd

y + = + (21)

'

n1

'

'

y=+о (22)

Zenginleştirme bölgesindeki sabit buhar akış hızı V = (L + D)

ve sıyırma bölgesindeki sabit sıvı akış hızı L' = V' + B dir.

 Bu bağıntılar eğimleri L/V ve L'/V' olan doğru denklemleridir. Bunlara İŞLETME

DOGRULARI adı verilir. Özetle dengedeki bir raf için, rafı terk eden sıvı ve buhar akımlarının

bileşimleri denge bağıntılarıyla verilebilir.

5.2 McCABE - THIELE YÖNTEMİ

(21) ve (22) no'lu eşitlikler ile denge bağıntıları McCabe ve Thiele (1925) tarafından verilen

grafiksel yöntemle çözülebilir. Yöntem aşağıda basit olarak açıklanmıştır.

1. Kolon işletme basıncında buhar sıvı denge eğrisi mevcut verilerden yararlanarak çizilir. Relatif

uçuculuğa bağlı olarak ;

1 ( x)1

+ɲо

ɲ : Uçucu olan bileşenin daha az uçucu olan bileşene göre ortalama izafi uçuculuğu.

2. Verilerden yararlanarak kolon için kütle denkliği yapılır üst ve alt ürünlerin bileşimi xd ve xb

saptanır.

3. Üst ve alt işletme doğrularının köşegeni kestiği noktalar olan xd ve xb diagram üzerinde

işaretlenir.

4. İki işletme doğrusunun kesim noktası beslemenin faz koşullarına bağlıdır.

q = 1 mol beslemenin buharlaşması için verilen ısı Beslemenin molar duyulan ısısı

Eğimi (q-1)/q olan ve köşegeni zf noktasında kesen q doğrusu çizilir.

5. Geri akma oranı seçilir ve üst işletme doğrusu uzatılarak y eksenini kestiği nokta bulunur.

1R

x
ʔ

6. Üst işletme doğrusu; Köşegen üzerindeki xd değerine ve y ekseni üzerindeki ̴ değerine tekabül

eden noktalar birleştirilerek çizilir (AB doğrusu).

7. Alt işletme doğrusu; Köşegen üzerinde xb değerine tekabül eden nokta ile üst işletme doğrusu ile

q doğrusunun kesim noktası birleştirilerek çizilir.

8. xd veya xb' den başlayarak kademeler çizilir. H.Yeniova

13H.Yeniova

14

Raflardaki buhar ve sıvı akış hızları sabit değilse yani eşmolar akış koşulları olmadığında yine

McCabe - Thiele yöntemi kullanılabilir. Bu durumda işletme doğruları yerine işletme eğrilerinden

yararlanılır. İşletme eğrilerinin eğimlerini yaklaşık olarak bulabilmek amacıyla (yeteri sayıda nokta

belirleyebilmek için) enerji dekliklerinin kurulması gerekir (Hengstebeck, 1961).

Diğer bir seçenek olarak daha kesin, hassas fakat zor bir yöntem olan Ponchon - Savarit

Diagramı kullanılabilir. McCabe Thiele diagramının yeteri kadar doğru sonuçlar vermediği

durumlarda kompleks grafik yöntemler kullanmak yerine kesin ve hassas sonuçlar veren fakat zor

olan yöntemlerin kullanılması bilgisayar uygulamalarının artmasıyla yaygınlaşmıştır.

5.3 ÜRÜN DERİŞİMİNİN KÜÇÜK OLMASI HALİ :

Ürünlerden birisi içinde uçucu bileşenin derişiminin az olması halinde McCabe-Thiele Diagramı'nda

çizilecek kademeler çok küçük olacağından grafik üzerinde göstermek zor olacaktır. Alt ve üst

bölmeleri daha büyük bir skalada veya log-log kağıtlarda ayrı ayrı göstermekle bu problem

çözümlenebilir.

Logaritmik diagramda işletme çizgileri doğru olmayacaktır. Bu durumda işletme çizgisini, (21)

ve (22) nolu bağıntılarından yararlanarak bulunan noktaları grafik üzerinde birleştirerek çizmek
mümkündür. Bunun için bir yöntem Alleva (1962) tarafından tanımlanmış ve örnek-2 de

açıklanmıştır.

Eğer işletme ve denge çizgileri bir doğru halindeyse (ürün derişimi küçük olduğunda genellikle

doğru olarak alınabilir), kademe sayısını hesaplamak için, C.S. Robinson ve G.R. Gilland'ın

(Elements of Fractional Distillation, McGraw Hill, 1950) verdiği bağıntı kullanlılabilir.

Zenginleştirme bölgesi için Sıyırma bölgesi için

о
о

s (K )1

log

log

''

'

'

'

*
s

(25)

log( /s K)

1K

1( )s x x/ s( K)

log

rd

'

о+о

= (26)

Ns* : xb'den xr gibi referans bir noktaya kadar olan bölge için gerekli ideal kademe sayısı.

xb : Alt üründe daha uçucu bileşenin mol kesri.

xr': Daha uçucu bileşenin referans noktadaki mol kesri

s' : Alt işletme doğrusunun eğimi.

: Uçucu bileşen için denge sabiti.

Nr* : Referans nokta xr ile xd arasındaki bölge için gerekli ideal kademe sayısı.

xd : Az uçucu bileşenin üst üründeki mol kesri.

xr : Az uçucu bileşenin referans noktadaki mol kesri.

K : Az uçucu bileşen için denge sabiti.

s :Üst işletme doğrusunun eğimi.

Not : Küçük konsantrasyonlarda K=ɲ alınabilir. Bu bağıntıların kullanılması örnek 3'de verilmiştir.

Örnek 2:

Bir atık akımı içerisinde bulunan seyreltik aseton sürekli distilasyon ile geri kazanılmaktadır.

Besleme ağırlıkça %10 aseton içermekte olup sıcaklığı 20 C'dir. %98 saflıkta aseton elde edilmesi
H.Yeniova

15

ve dip ürünün 50 ppm'den fazla aseton içermemesi gerekmektedir. Kolon için ideal kademe sayısını

hesaplayınız.

Örnek 3:

Örnek 2 de verilen distilasyon problemindeki verilerden yararlanarak ve aseton derişiminin 0,01

den daha az oladuğunu varsayarak ideal kademe sayılarını Robinson-Gilland eşitliğini kullanarak

hesaplayınız.

Örnek-2 ve Örnek-3 ün çözümleri öğrenciler tarafından yapılacaktır..

5.4 SMOKER BAĞINTILARI

Relatif (izafi) uçuculuğun sabit olduğu sistemler için gerekli kademe sayısını tayin etmek amacıyla

Smoker tarafından bazı analitik bağıntılar türetilmiştir (1938). Bu bağıntılar her ne kadar,

zenginleştirme ve sıyırma bölgelerinde relatif uçuculuğun sabit olduğu problemlere

uygulanabilirsede, özellikle relatif uçuculuğun düşük olduğu durumlarda kullanılır. Örneğin

kaynama noktaları birbirine yakın olan izomerlerin ayrılmasında kullanılır.

Eğer relatif uçuculuk, 1'e yakınsa gerekli kademe sayısı çok fazla olacak, bu nedenle McCabeThiele
diyagramını çizmek pratik olmayacaktır. Bu durumda Smoker bağıntılarının kullanılması
önerilir. Smoker bağıntılarının türetilişi aşağıda verilmiş, kullanılması ise Örnek 4'de gösterilmiştir.

y=sx+c (27)

1 ( x)1

+ɲо

= (23)

İşletme doğrusu ve relatif uçuculuğa bağlı olarak y nin denge değeri aşağıdaki bağıntılar ile verilir:

Bu iki bağıntıdan y 'yi elimine edersek;

(s x)1 [s (b )1 ]x b 0

ɲ о + + ɲ о о ɲ + = (28)

Herhangi bir özel distilasyon problemi için (28) no'lu denklem sadece bir tek gerçek köke sahiptir.

Gerçek kök, k 0< k <1 arasındadır

(s k)1 [s (b )1 ]k b 0

ɲ о + + ɲ о о ɲ + = (29)

k, uzatılan işletme doğrularının buhar-sıvı denge eğrisini kestiği noktadaki x'in değeridir.

Smoker'ın kademe sayısı için verdiği bağıntı ;

 ɲ

оɴ

оɴ

sc

log

x 1( x )

x 1( x )

log

N (30)

sc

sc ( )1

ɲо
ɲо

ɴ= (31)

N : Derişimi xn* den xo* ; x=(x-k) ve xo* > xn* değiştirmek için (ayırma yapmak için)

gerekli kademe sayısı'dır.

c = 1 + (ɲ-1)k (32)

s : İşletme doğrusunun xn* ve xo* arasındaki eğimi.

ɲ : Relatif uçuculuk. (xn*, xo* aralığında sabit varsayılacak) H.Yeniova

16

Tek bir beslemenin yapıldığı, yan akımın alınmadığı kolon için, Zenginleştirme bölgesinde ;

xxk

o=о (33) xz

fk

n = о (34)

R1

= (35)

R1

+
= (36)

Sıyırma bölgesinde

xz

fk

o=о (37) x xb k

n=о (38)

(R )(1 z x )

Rz x (R x)1

fb

fdb

о+

+о+

= (39)

(R )(1 z x )

z( x x)

fb

fdb

о+

= (40)

Eğer besleme akımı kolona kaynama noktası sıcaklığına kadar yükseltilmeden veriliyorsa, zf

değeri işletme doğrularının kesim noktasındaki x' in değeri ile yer değiştirmelidir. Bu değer,
q /( q )1 s

b z /( q )1

*f

оо

о+

= (41)

Örnek 4 :

Etilbenzen ve stiren karışımını ayırmak için bir kolon tasarımı yapılacaktır. Besleme akımında stiren

mol kesri 0.5 olup stirenin % 85'inin % 99.5 saflıkta elde edilmesi isteniyor. Kolon dibinde

maksimum basınç 0.20 bar ve geri akım oranı 8 olduğuna göre denge kademelerinin sayısını

hesaplayınız.

Çözüm :

Etilbenzen daha uçucu bileşendir. Antoine denkleminden Etilbenzen ve Stirenin buhar basınçları

hesaplanabilir. lnP = A - B/T+C

Etilbenzenin buhar basıncı, Stirenin buhar basıncı,

T 59.95

3279 47.

lnP .9 386

о=

T 63.72

3328 57.
lnP .9 386

о=

Bu denklemlerde P, bar ve T,Kelvin olarak kullanılmalıdır.

Kütle denkliği : 100 kmol besleme akımı temel alınırsa, Dip üründe stirenin % 85'inin geri

kazanılması için, girdide 50 kmol stiren olduğuna göre dip üründe 50 x 0.85 = 42.5 kmol stiren

olacaktır.

Dip üründe stirenin %99.5 saflıkta olması istendiğine göre dip üründe etilbenzen miktarı,

42.5 x 0.5 / 99.5 = 0.21 kmol

üst üründe etilbenzen miktarı,

50 - 0.21 = 49.79 kmol

üst üründe stiren miktarı,

50 - 42.5 = 7.5 kmol

üst üründe etilbenzenin mol kesri = 49.79/(49.79+7.5) = 0.87

zf = 0.5 xb = 0.005 xd = 0.87 'dir.

Stiren için Antoine eşitliğinden yararlanarak kolon dip sıcaklığı bulunabilir. H.Yeniova

17

ln 0.2 = 9.386 - 3328.57/(T-63.72) T = 366 K = 93.3 C

93.3 C'de etilbenzenin buhar basıncı,

lnP

= 9.386 - 3279.47/(366.4 - 59.95) = 0.27 bar ve

35.1
20.0

27.0

Re latif ..uçuculuk

stiren

etilbenzen

= = = dir.

Relatif uçuculuk, kolonun üst kısmına doğru gidildikçe, kolon basıncı ve bileşimlere bağlı olarak

değişecektir. Kademe sayısı bilinmedikçe kolon basınçları hesaplanamaz; Böylece ilk deneme

olarak, bilinen kolon dip basınç değerleri için relatif uçuculuk sabit alınır.

Zenginleştirme bölgesinde, s = R/(R+1) = 8/(8+1) = 0.89

0 097.

0 .87 1

87.0

R1

(s k)1 [s (b )1 ]k b 0
2

ɲ о + + ɲ о о ɲ + = Bağıntısı kullanılarak

0.89(1.35-1)k

+ [0.89+0.097(1.35-1)-1.35]k + 0.097 = 0 k = 0.290 dır.

x xd k 87.0 29.0 58.0

o=о=о= xz

f k 50.0 29.0 .0 21

n=о=о=

c =(ɲо1)k+1=(1.35о1)0.29+1=1.10

22

1.35 0.89x1.1

89.0 10.1x 35.1( )1

sc

sc( )1

ɲо

ɲо

ɴ = = 1.255
 ɲ

оɴ

оɴ

sc

log

x 1( x )

x 1( x )

log

N
о

89.0 1.1x

35.1

log

21.0 1( .1 255x 58.0 )

58.0 1( .1 255x 21.0 )

log

87.8

log .1 254

log .7 473

N== Zenginleşme bölgesinde 9 kademe vardır.

Sıyırma bölgesi için de benzer hesaplamalar aşağıda yapılmıştır.

1 084.

8( )(1 5.0 .0 005)

8x 5.0 87.0 8( .0)1 005

(R )(1 z x )

Rz x (R x)1

fb

fdb

о+

+о+

о+

+о+

x sııfır

Rzx

zxx

fb

fdb

15.4 10 .....

8( )(1 5.0 .0 005)

5.0( 87.0 .0) 005

( )(1 )

()

о4

о+

о
=

о+

=H.Yeniova

18

[]

1 084 35.1( k)1 [ .1 084 15.4 10x 35.1( )1 35.1 ]k 15.4 10x 0.

(s k)1 s (b )1 k b 0

244

=оооо+о=

ɲо++ɲооɲ+=

оо

k= 0.702

xz

f k 5.0 .0 702 202

o=о=о=о x x b k .0 005 .0 702 .0 697

n=о=о=о

c = (ɲ о1)k +1= (1.35о1)0.702+1=1.246

42.1

35.1 .1 084 .1(x 246)

1 084 35.1(x )1.

sc

sc( )1

22
о=

ɲо

ɲо

ɴ=

оо

оо

=
 ɲ

оɴ

оɴ

1 . 084 x 1( . 2469 )

1 35.

log

0 . 697 1( 0 . 202 x 1 42. )

20 21. 1( 0 . 697 x 1 42. )

log

sc

log

x 1( x )
x 1( x )

log

[]

24 6.

log 8.0

log 17.4 10x

==

Sıyırma bölgesinde 25 kademe vardır. H.Yeniova

19

6. ÇOK BİLEŞENLİ KARIŞIMLARIN DİSTİLASYONU

Genel Yaklaşım

Çok bileşenli karışımların distilasyonunda kademe sayısının ve geri akma oranının tayin edilmesi

ikili karışımlara kıyasla çok daha kompleksdir. Çok bileşenli karışımlarda bileşenlerden birisinin

derişimini bilmekle diğerlerinin derişimini ve kademe sıcaklığını hesaplamak mümkün değildir.

Hatta besleme ikiden fazla bileşen içerdiğinde alt ve üst ürün bileşimlerini bağımsız olarak spesifiye

etmek mümkün değildir. Alt ve üst ürünler arasındaki ayırma, ayrılması istenen iki anahtar bileşeni

(key components) belirleyerek spesifiye edilebilir.

Çok bileşenli karışımların (ÇBK) damıtılmasında kullanılacak kolonların tasarımı için yapılacak

hesaplamalar, kademe denkliklerinin bilinen yöntemlerle çözümünü gerektirir. Kolonun üst ve alt

noktalarından başlayıp besleme noktasına gelinceye kadar kademe denklikleri her kademe için ayrı

ayrı çözülür. Bu hesaplamaların kesin olabilmesi için aşağıdan yukarıya doğru giderken besleme

noktası için elde edilen bileşimlerle, yukarıdan aşağıya doğru giderken besleme noktası için
hesaplanan bileşimlerin birbirine uygun olması gerekir. Bulunan bileşimler, alt ve üst ürün için

varsayılan bileşimlere bağlı olacaktır. Her nekadar anahtar bileşenlerin derişimleri için besleme

noktasında birbirine uygun değerler elde edilebilirsede diğer bileşenlerin derişimlerinin besleme

noktasında birbirine uygun düşmesi ancak alt ve üst ürün bileşimleri için yapılan varsayımlara

bağlıdır. Kesin ve tam bir çözüm elde edilinceye kadar, yani kolonun altından yukarıya doğru ve üst

kısmından aşağıya doğru kademe denkliklerinin sırasıyla her kademe için çözülmesiyle besleme

noktasında tüm bileşenler için (her iki yoldan gidildiğinde de) elde edilen derişimler birbirine uygun

düşünceye kadar hesaplamalar tekrarlanır. Bileşen sayısı ne kadar çoksa problemin çözümününde o

kadar güç olacağı açıktır.

Daha önce bahsettiğimiz gibi deneme-yanılma yöntemiyle hesaplama yapabilmek için kademe

sıcaklıklarının da belirlenmiş olması gerekir. Ayrıca, İdeal karışımların söz konusu olmadığı

durumlarda bileşenlerin uçuculuğu, kademe bileşimlerinin bir fonksiyonu olacağından ve kademe

bileşimleri de bilnmediğinden hesaplamalar daha da güçleşecektir.

Daha ileride 9 no'lu örnekte gösterildiği gibi, birkaç kademeden fazla kademe içeren kolonlar

için hesaplamaların kademe kademe gidilerek çözülmesi kompleks ve sıkıcı bir iştir. Bilgisayar

uygulamaları bugün bu hesaplamaları kolaylaştırmıştır. Bilgisayar uygulamalarının yaygın olmadığı

tarihlerde çok bileşenli karışımların ayrılmasında kullanılan kolonların tasarımı için gerekli

hesaplamaların yapılması amacıyla bazı KESTİRME YÖTEMLER (Short-Cut Methods)

geliştirilmiştir. Özellikle hidrokarbon sistemleri için kullanılan bu yöntemlerin bir özeti 1947-1949

yılları arasında Edmister tarafından "The Petroleum Engineer" de verilmiştir.

Bugün her nekadar bilgisayar yöntemleri kullanılıyorsada bu yöntemlere hazırlık amacıyla

kolonların ön tasarımında KESTİRME YÖNTEMLER hala kullanılmaktadır. Bu kestirme

yöntemlerin öncelikle denenmesi halinde en azından bilgisayar kullanım süresi ve işgücü

masraflarından tasarruf edilmiş olur.

KESTİRME YÖNTEMLER İKİ GRUBA AYRILIR :

1. Yukarıda açıklanan kademe denkliklerinin sırayla çözülmesini içeren yöntem basitleştirilerek

hesaplamaların grafiksel olarak veya hesap makinesi ile çözülebilecek hale getirilebilmesi
mümkündür. Hengstebeck (1961) ve Smith Brinkley (1960) bu yaklaşım için örnek vermişlerdir.

2. Bugün uygulamada kesin tasarımların sonuçlarını veya işletilen kolonların performanslarını

temel alarak geliştirilmiş olan empirik yöntemler kullanılmaktadır. Daha ileride açıklanacak olan

'Gilliland bağıntısı' ve Erbar Maddox bağıntısı bu yaklaşım için birer örnektir.

H.Yeniova

20

6.1 ANAHTAR BİLEŞENLER:

Kolon tasarımına başlamadan önce, ayrılması istenen bileşenler arasında iki tanesi anahtar bileşen

olarak seçilmelidir. Hafif anahtar, dip üründe olmaması istenen bileşen, ağır anahtar, üst üründe

olmaması istenen bileşen olarak tanımlanır. Spesifiye etme, alt ve üst ürün içerisindeki anahtar

bileşenlerin maksimum derişimlerini belirleyerek yapılır.

Eğer anahtarlar, bileşenlerin uçuculuk sırası listesinde birbirlerine yakın iseler "yakın anahtarlar"

(adjacent keys) olarak adlandırılırlar. Eğer bunların uçuculukları arasında diğer bazı bileşenlerin

uçuculukları yer almışsa "ırak anahtarlar" (split keys) adı verilir. Anahtarlar genellikle yakın

anahtarlardır.

Hangi bileşenlerin anahtar bileşenler olacağı kolaylıkla belirlenir. Fakat bazı durumlarda,

özellikle kaynama noktaları birbirine çok yakın izomerlerin karışım içerisinde bulunması halinde

herhangi birisinin seçilmesine karar verilir (herhangi bir kriter olmaksızın).

Herhangi bir şüpheli durumla karşılaşıldığında, ayırma için en fazla kademe sayısını gerektiren

anahtar çifti bulununcaya kadar farklı anahtarlar seçilerek hesaplar tekrarlanır. Örneğin Fenske

Denklemi, bu hesaplamalar için kullanılabilir. Fenske denklemi Bölüm-7.3'de verilmiştir.

Anahtar olmayan bileşenlerden, dip ve üst ürünler içerisinde bulunanlara "dağılmış bileşenler"

adı verilir. Dip ve üst ürün içerisinde önemli miktarda olmayan ve yine anahtar bileşenlerin

haricindeki bileşenlere "dağılmamış bileşenler" denir.

6.2 KOLON SAYISI

ÇBK distilasyonunda tek bir kolon kullanarak saf bir bileşen elde etmek yani tam bir ayırma

yapmak mümkün değildir. Eğer ÇBK dan birkaç tane bileşen saf halde elde edilmek isteniyorsa
birkaç tane kolon kullanılması gerekir. Saf olmayan ürünler yan akım olarak alınabilir. Önemsiz bir

bileşenin konsantre olduğu bir kademeden bir yan akımın alınması o bileşenin ana ürün içindeki

derişimini azaltacaktır.

Ayrıca raf sayısının çok fazla olduğu kolonlarda kolon boyunun büyüklüğünü azaltmak amacıyla

tek kolon yerine iki ayrı kolon kullanılması tercih edilir. İstenilen ayırma teorik olarak tek kolonda

elde edilebildiği durumlarda ve vakum distilasyonu yapılan kolonlarda, kolonda basınç düşmesini

azaltmak ve kolon dip sıcaklığını limitlemek amacıyla birden fazla kolon kullanılması tercih edilir.

7. ÇOK BİLEŞENLİ KARIŞIMLARIN DİSTİLASYONUNDA RAF SAYISI ve GERİ

AKMA ORANLARININ BULUNMASI İÇİN KESTİRME YÖNTEMLER

(Short-cut Methods)

Bu bölümde bilgisayar kullanımını gerektirmeyen bazı kestirme yöntemler verilmiştir. Kestirme

yöntemlerin çoğu petrol ve petrokimya endüstrisinde hidrokarbon karışımlarının ayrılmasında

kullanılan ayırma kolonlarının tasarımı için geçerlidir. Bu nedenle diğer sistemler için burada

verilen bağıntıları kullanırken dikkatli olmak gerekir. Kestirme yöntemler genellikle sabit relatif

uçuculuk varsayımını temel alır ve ideal olmayan sistemler için kullanılmamalıdır.

7.1 EŞDEĞER-İKİLİ SİSTEMLER (pseudo-binary systems)

Eğer diğer bileşenlerin mevcudiyeti, anahtar bileşenlerin uçuculuğunu önemli ölçüde etkilemiyorsa

sistem anahtar bileşenlerden oluşan eşdeğer ikili karışım gibi düşünülebilir. Kademe sayısı, McCabe

Thiele diagramı veya ikili sistemler için verilen diğer yöntemler kullanılarak hesaplanabilir. Bu

basitleştirme, anahtar olmayan bileşenlerin karışım içindeki miktarı küçük olduğunda veya

bileşenler hemen hemen ideal bir karışım oluşturduklarında yapılabilir. H.Yeniova

21

Anahtar olmayan bileşenlerin derişimi % 10'dan daha az ise anahtar bileşenle birlikte ele alınır.

Daha yüksek derişimlere sahip olduklarında ise Hengstebeck (1946)' in önerdiği yöntem kullanılarak

sistem, ikili sisteme eşdeğer hale indirgenir. Hengstebeck'in yöntemi örnek-5'de açıklanmıştır.

Hengstebeck Yöntemi :

Herhangi bir i bileşeni için bölüm 5'de verdiğimiz Lewis-Sorel kütle denkliği bağıntıları,
bileşenlerin derişimleri yerine her bir bileşenin molar akış hızlarına bağlı olarak yazılabilir.

ninii

v=l+d

+ ,1 ,

(42)

i,n i,n i,n

v = K (43)

Sıyırma bölgesi için:

'

i,n

'

n+ i,1 = v + b (44)

'

i,n

'

'

i,n

'

i,n

V
v = K (45)

V, L Buhar ve sıvı fazın toplam akış hızları

n,i

n. kademede i bileşeninin sıvı fazda akış hızı

n,i

v n. kademede i bileşeninin buhar fazda akış hızı

di i bileşe ninin üst kısımda akış hızı.

bi i bileşeninin alt kısımda akış hızı.

Ki n. kademede i bileşeni için denge sabiti'dir.

(') simgesi sıyırma bölgesindeki değerleri ifade etmek için kullanılmıştır.

V,L Toplam akış hızları olup, sabit olduğu kabul edilmiştir. Çok bileşenli sistemi, eşdeğer ikili

sisteme indirgemek için anahtar bileşenlerin kolon boyunca akış hızlarını hesaplamak gerekir.

Hengstebeck'in bu konudaki yaklaşımına göre, anahtar olmayan hafif bileşenlerden herbirinin akış

hızı tipik bir distilasyonda sabit bir değere yaklaşır. Daha açıkçası anahtar olmayan hafif bileşenlerin

her birinin zenginleştirme bölgesindeki akış hızı bir limit değere yaklaşır ve anahtar olmayan ağır

bileşenlerden her birinin akış hızı sıyırma bölgesinde bir limit değere yaklaşır.

Her bir bölgedeki anahtar olmayan bileşenlerin akış hızlarını bu limit hızlara eşitleyerek anahtar

bileşenlerin eşdeğer akış hızları hesaplanır.

e i L = L о ɇl

ei

V = V о ɇv

'''

e i L = L о ɇl

'''

e i V = V о ɇv
 (46) (47) (48) (49)

Ve Le : Anahtar bileşenlerin akış hızları.

vi li : Zenginleştirme bölgesinde, anahtar bileşenlerden daha hafif olan bileşenlerin kısıtlı

(limitli) sıvı ve buhar akış hızları.

'

vi

'

l : Sıyırma bölgesinde anahtar bileşenlerden daha ağır bileşenlerin limitli sıvı ve buhar akış

hızları olarak verilmektedir.

Limit akış hızlarını hesaplamak için, Jenny (1939) tarafından aşağıdaki bağıntılar verilmiştir :

ɲ1

vld

i=i+

lvb

'
i

'

i=+

Lk i

'ii

ɲɲ

ɲb

(50) (51) (52) (53) H.Yeniova

22

ɲLK:

Hafif anahtar bileşenin relatif uçuculuğu

ɲi : i bileşeninin relatif uçuculuğu (ağır anahtar bileşene göre)

Eşdeğer anahtar bileşenlerin hızlarının hesaplanmasından sonra eşdeğer ikili sistem için işletme

doğrularını çizmek mümkün olur. Hafif anahtar için sabit bir relatif uçuculuk varsayılarak denge

eğrisi çizilebilir ;

1 (ɲ 1)x

ɲx

Lk

Lk

о+

= (23)
burada, y ve x hafif anahtarın buhar ve sıvı fazdaki derişimleridir.

Hengstebeck, relatif uçuculuğun sabit alınmadığı durumlar için bu yöntemin ne şekilde

kullanılabileceğini de açıklamıştır. Hatta Lewis-Matheson yöntemini temel alarak daha kesin

sonuçlar veren bir grafik yöntemde önermiştir (bakınız 8.bölüm).

Örnek 5.

Bütan-pentan ayırıcısında aşağıda bileşimi verilen karışımı ayırmak için gerekli kademe sayısını

hesaplayınız. Kolon 8.3 bar basınç altında çalıştırılacak ve geri akma oranı 2.5 olacaktır. Besleme

akımı kaynama sıcaklığındadır.

Bileşen Besleme, f Üst ürün, d Alt ürün, b

Propan C3 5 5 0

i-bütan i-C4 15 15 0

n-bütan n-C4 25 24 1

i-pentan i-C5 20 1 19

n-pentan n-C5 35 0 35

Toplam, kmol 100 45 55

Not : Benzer bir problem bilgisayar kullanılarak Lyster (1959) tarafından çözülmüş ve kademe

sayısı 10 bulunmuştır.

Çözüm : Kolonun üst ve alt sıcaklıkları; üst ürün için çiğleşme sıcaklığı ve alt ürün için kaynama

sıcaklığı hesaplanarak bulunur. Hesapklama yöntemi örnek 9'da açıklanmıştır. Kolonun tepe

sıcaklığı 65 dip sıcaklığı 120

C bulunmuştur.

Relatif uçuculuklar;

ij
K

ɲ=

K=

K=

HK

ɲ=

Bağıntılarından hesaplanır. Denge sabitleri ise Depriester diagramlarından okunur.

H.Yeniova

23

Relatif uçuculuklar
Üst Alt Ortalama

Sıcaklık,

C 65 120

Propan C3 5.5 4.5 5.0

i-bütan i-C4 2.7 2.5 2.6

n-bütan n-C4 2.1 2.0 2.0

i-pentan i-C5 1.0 1.0 1.0

n-pentan n-C5 0.84 0.85 0.85

Anahtar bileşenlerin haricindeki bileşenlerin akım hızları 50,51,52,53, nolu bağıntılardan

yararlanılarak hesaplanır.

ɲi

ɲ1

vld

i=i+

C3 5 5 1.3 6.3
 i-C4 2.6 15 9.4 26.4

ɇ li = 10.7 ɇ vi =30.7

ɲi

bi

Lk i

'ii

ɲɲ

ɲb

lvb

'

'

i=+

n-C5 0.85 35 25.9 60.9

ɇ vi = 25.9 ɇ li = 25.9

Anahtar bileşenlerin eşdeğer akış hızları:

Le = L - ɇ li = RD - ɇ li Ve = V ʹ ɇ vi = D(R+1) - ɇ vi

= 2.5x45 ʹ 10.7 = 101.8 = 45(2.5+1) -30.7 = 126.8

Burada L, zenginleştirme bölgesinde sabit sıvı akış hızı olup geri akış hızına (Lo) eşittir.

V, zenginleştirme bölgesinde sabit buhar akış hızı olup V=Lo + D = D(Lo/D +1) =D(R+1)

Ve͛ = V͛ - ɇ vi = D(R+1) - ɇ vi Le' = L' - ɇ li' =(V'+B) - ɇ li'

 = 45(2.5+1)-25.9 = 131.6 = (2.5+1)45+55-60.9 = 151.6

burada, V' sıyırma bölgesinde sabit buhar akış hızıdır. V' = Lo+D = D(R+1)

L͛ ise sıyırma bölgesinde sabit buhar akış hızıdır. L͛ =V͛ +B

Üst işletme doğrusunun eğimi Le/Ve = 101.8/126.8 = 0.8 H.Yeniova

24

ve alt işletme doğrusunun eğimi Le'/Ve' = 151.6/131.6 =1.15 dir.

0.05

19 1

(LK HK)

LK

b=

= 0.96

24 1

24

xd=

= 0.56

25 20

25

f=
+

Lk

Lk

о+

о+

1 2( )1

0.2

1 (ɲ )1

x 0.1 0.20 0.40 0.60 0.80

y 0.18 0.33 0.57 0.75 0.89

 Yukarıdaki hesaplamaların sonuçlarından yararlanılarak McCabe Thiele diagramı çizilir.

1. Denge eğrisi çizilir.

2. Diagram üzerinde xb, xd noktaları işaretlenir.

3. Eğimi Le/Ve = 0.8 olan ve xd 'den geçen üst işletme doğrusu çizilir.

y = ax + b y = 0.8x + b

x = 0.96 için y = 0.96 olup b = 0.192

x = 0.6 için y = 0.672

4. Eğimi Le'/Ve' = 1.15 olan ve xb'=0.05 noktasından geçen alt işletme doğrusu çizilir.

y = ax + b y = 1.15x + b

xb = 0.05 için y = 0.05 olup b = -0.0075

x = 0.4 için y = 0.4525

McCabe-Thiele Diagramı çizilildiğinde ayırma için 13 kademe gerektiği ve besleme akımının

dipten itibaren 8.kademeden yapılması gerektiği görülür.

7.2 SMİTH - BRINKLEY YÖNTEMİ:

Bu yöntem, bir kolon tasarımı yapmaktan ziyade raf sayısı bilinen kolonların performansını tayin

etmek amacıyla kullanılır. Tasarım için, diğer yöntemler kullanılarak raf sayısını tayin etmek ve bu

yöntemi kullanarak alt ve üst akımların bileşimlerini hesaplamak daha uygun olur. Geddes

Hengstebeck yöntemi bu yönteme kıyasla daha kullanışlıdır.

Smith ve Brinkley'in, çok bileşenli karışımlar için uygulanan ayırma proseslerinde, bileşenlerin

dağılımını tayin etmek amacıyla önerdikleri yöntem, çok kademeli ayırma prosesleri için

yazılabilecek sonlu-diferansiyel denklemlerin çözümüne dayanmaktadır. Bu yöntem distilasyon için

olduğu kadar absorpsiyon ve ekstraksiyon içinde kullanılır. Burada sadece distilasyon için

kullanılan bağıntılar verilecektir. Bu bağıntıların çıkartılması aşağıdaki kaynaklardan bulunabilir.

B.D. Smith ve W.K Brinkley,1960, AIChE J. 6,446 (1960)

 B.D. Smith,1963, Design of Equilibrium Stage Processes, McGraw Hill.

Herhangi bir i bileşeni için (denklem yazılışını karmaşık yapmamak için i alt indisini yazmadan)

aşağıdaki eşitliği vermişlerdir. H.Yeniova

25

(1 S ) R(1 S ) GS (1 S )

(1 S ) R(1 S )

N1

NN

rr

NN

NN

rsrss

rs

+оо

о+о+о

о+о

b/f : Besleme ile kolon dibi arasında kalan bölgede bileşenin ayrılma kesri

Nr : Zenginleştirme bölgesinde denge kademeleri sayısı.

Ns : Sıyırma bölgesinde denge kademelerinin sayısı.

Sr : Zenginleştirme bölgesi için sıyırma faktörü=KiV/L

Ss : Sıyırma bölgesi için sıyırma faktörü=KiV/L

V,L : Zenginleştirme bölgesinde toplam buhar ve sıvı akış hızları.

V', L': Sıyırma bölgesinde toplam buhar ve sıvı akış hızları.

G : Besleme akımının koşullarına bağlı bir faktör.

Besleme akımı sadece sıvı ise ; Besleme akımı sadece buhar ise;

'

'

1S

1S

KL

KL

о
 =

'

1S

1S

Besleme rafı sıyırma bölgesine dahildir.

(54) no'lu bağıntı, kolon bir toplam yoğuşturucu ile kullanıldığında geçerlidir. Eğer kolonla birlikte

bir kısmi yoğuşturucu kullanılırsa bulunan raf sayısına 1 ilave edilmelidir. Smith Brinkley yöntemi

aşağıdaki şekilde uygulanır.

1. Spesifiye edilen, ayrılacak bileşenlerden ve geri akma oranından yararlanarak L, V, L', V'

hesaplanır.

4. Üst ve alt akım bileşenleri için varsayım yapılarak çiğleşme ve kaynama noktaları hesaplanarak
 kolonun üst ve alt sıcaklıkları hesaplanır.

3. Besleme giriş sıcaklığı hesaplanır.

4. Sıyırma ve zenginleştirme bölgelerinde herbir bileşen için ortalama K değerleri hesaplanır.

5. Sıyırma ve zenginleştirme bölgelerinde i bileşeni için sıyırma faktörleri Ssi, Sri hesaplanır.

6. Her bir bileşen için ayırma kesirleri, b/f hesaplanarak alt ve üst ürün bileşimleri hesaplanmış olur.

7. Hesaplanarak bulunan değerler, varsayım yapılarak ortaya konan değerlerle kıyaslanır ve tüm

kolon için kütle denkliği yapılarak kontrol edilir.

8. Uygun bir kütle denkliği elde edilinceye kadar hesaplamalar tekrarlanır. Genel olarak uygun kütle

denkliği elde edilinceye kadar besleme sıcaklığı da değiştirilir.

Smith Brinkley yönteminin uygulanması hakkında bir örnek Smith (1963) tarafından verilmiştir.

7.3 EMPİRİK BAĞINTILAR

Çok bileşeni karışımlarının ayrılması için gerekli raf sayısının hesaplanması amacıyla en çok

kullanılan empirik bağıntılar, Gilliands(1940) ve Erbar Maddox(1961) tarafından verilmiştir. Bu

bağıntılar yardımıyla verilen bir geri akma oranındaki ayırma için gerekli raf sayısı, toplam geri

akma ve minimum geri akma için gerekli raf sayılarına bağlı olarak hesaplanabilir. Gilliands

bağıntısı, Richardson ve Coulson, Chemical Engineering, cilt 2, bölüm 11, s.418 de verilmiştir.

Erbar Maddox bağıntısından yararlanarak geri akma oranının veya istenilen bir ayırma için

gerekli raf sayısının bulunması amacıyla kullanılabilecek bir grafik ekte (Şekil-7) verilmiştir. Bu

grafiğin kullanılabilmesi için minimum geri akma oranı ve minimum raf sayısının bilinmesi H.Yeniova

26

gereklidir. Minimum raf sayısı Fenske Bağıntısından, minimum geri akma oranı ise Underwood

bağıntısından hesaplanbilir. Bu bağıntılar hakkındaki açıklamalar aşağıda verilmiştir.

7.3.1 MİNİMUM RAF SAYISI; FENSKE BAĞINTISI

Toplam geri akma oranı için gerekli raf sayısı (minimum raf) Fenske bağıntısı (1932) kullanılarak
hesaplanır. İkili bir sistem için Fenske bağıntısının çıkartılışı Richardson ve Coulson, 'Chemical

Engineering' cilt 2, bölüm 11 de verilmiştir. Bu bağıntı çok bileşenli sistemlere de şu şekilde

uygulanabilir,

Ni

rd

x
x

LK

LK b

HK

HK d

LK

logɲ

log

N
= (58)

xi/xr : Herhangi bir i bileşeninin derişiminin bir r, referans bileşeninin derişimine oranıdır.

d : Üst ürün .

b : Dip ürün.

Nm : Toplam geri akmada minimum raf sayısı (kazan dahil)

ɲi

: i bileşeninin, r referans bileşene göre ortalama relatif uçuculuğu.

ɲLK: Hafif anahtarın ağır anahtar bileşene göre ortalama relatif uçuculuğudur.

xLK, xHK : hafif ve ağır anahtar bileşenlerin derişimleridir.

Relatif uçuculuk olarak, kolon üst ve alt sıcaklıklarındaki değerlerinin geometrik ortalaması alınır ;

Bu sıcaklıkları hesaplamak için başlangıçta bileşimlerin hesaplanması gerekir, böylece Fenske

bağıntısından minimum raf sayısı deneme yanılma yöntemiyle bulunur. Örnek-7 de bu yöntem

açıklanmıştır.

Eğer kolonun alt ve üst sıcaklıklarındaki relatif uçuculuklar arasında fark çok büyükse, ortalama

değerin Fenske bağıntısında kullanılmasıyla bulunan raf sayısı, gerçek raf sayısından daha küçük

olur. Bu durumda, zenginleştirme ve sıyırma bölgesindeki raf sayıları ayrı ayrı hesaplanır. Besleme

bileşimi, zenginleştirme bölgesi için alt ürün bileşimi ve sıyırma bölgesi için üst ürün bileşimi temel

kabul edilerek ve her bölgedeki ortalama relatif uçuculuklar ayrı ayrı hesaplanarak her bölge için raf

sayıları Fenske Bağıntısından bulunur. Bu yöntemle besleme noktasının yeride saptanmış olur.

Winn (1958), toplam geri akma koşulunda raf sayısı hesabı için Fenske bağıntısına benzer bir

bağıntı vermiştir. Fakat vermiş olduğu bağıntıda relatif uçuculuk sabit olarak alınamadığından bu

bağıntı pratik değildir. Eğer raf sayısı biliniyorsa, toplam geri akma koşulunda (57) bağıntısı

kullanılarak kolonun üst ve dip kısımları arasında bileşenlerin ayrılma oranları hesaplanabilir.

Böylece bileşenlerin ayrılma oranlarını daha uygun bir şekilde ifade etmek mümkün olur.
di bi : i bileşeninin üst ve alt akımlardaki akış hızları.

dr br: Referans olarak seçilen bileşenin üst ve alt akımlardaki akış hızları

fi : Besleme akımı içindeki i bileşeninin akış hızıdır.

2/1

üst alt

(.)

ort

ɲ=ɲɲ

=ɲ

Nr

m i i i d + b = fH.Yeniova

27

7.3.2 MİNİMUM GERİ AKMA ORANI

Minimum geri akma oranının saptanması için Colburn (1941) ve Underwood (1948) tarafından

türetilmiş bağıntılar kullanılabilir. Daha yaygın olarak kullanılanı Underwood'un verdiği bağıntıdır.

R1

i d,i

+=

ɲоɽ

є (60) 1q

i f,i

о=

ɲоɽ

є (61)

ɲi

: i bileşeninin bir referans bileşene göre relatif uçuculuğu. (genellikle ağır anahtar bileşen

referans bileşen olarak alınır.)

Rm : Minimum geri akma oranı.

d,i

x : Minimum geri akma koşulunda i bileşeninin üst üründeki derişimi.

ɽ : Denklem kökü.

f,i

x : i bileşeninin besleme akımı içerisindeki derişimi.

q : Besleme akımının molar duyulan ısısı başına 1 mol besleme akımını buharlaştırmak için

verilen ısı. Besleme akımının koşullarına bağlıdır.

ɽ 'nın değeri hafif ve ağır anahtarların relatif uçuculukları arasındadır ve deneme yanılma

yöntemiyle bulunur. (60) ve (61) nolu bağıntılarda relatif uçuculuklar sabit olarak alınır. Üst ve alt

kolon sıcaklıklarında hesaplanmış değerlerin geometrik ortalaması kullanılmalıdır.

Her nekadar bu bağıntıdaki bileşimler minimum geri akma oranı koşulundaki bileşimler olmalıysa

da, toplam geri akma koşulunda Fenske bağıntısının uygulanmasıyla hesaplanmış değerlerdir. Daha

iyi bir sonuç elde etmek için, (59) nolu bağıntıdaki toplam geri akma koşulu için verilen raf

sayısının gerçek raf sayısı ile değiştirilerek kullanılması önerilir. Bu genellikle, Nm / 0.6 'ya eşittir.

Örnek-7 de raf sayısının ve geri akma oranının hesaplanmasında Fenske ve Underwood eşitliklerinin

kullanılması ve geri akma oranının saptanması için Erbar Maddox yönteminin kullanılması

açıklanmıştır.

7.3.4 BESLEME NOKTASININ YERİ

Erbar Maddox ve benzeri empirik yöntemlerin kullanılmasının bir olumsuz yanı besleme rafının

saptanmasındaki zorlukdur. Fenske bağıntısını kullanarak sıyırma ve zenginleştirme bölgesindeki

kademelerin sayısını ayrı ayrı tayin ederek besleme noktasının yerini saptamak bir seçenek olabilir.

Fakat bunun uygulanabilmesi için öncelikle besleme sıcaklığının hesaplanması gerekir.

Diğer bir seçenek ise Kirkbridge C.G. (1944) tarafından verilen empirik bağıntının

kullanılmasıdır ;

(62)

0.206 log
N

log

d,HK

b,LK

f,LK

f,HK

Nr : Zenginleştirme bölgesindeki raf sayısı (kısmi kondenser dahil).

Ns : Sıyırma bölgesindeki raf sayısı (kazan dahil).

B : Alt ürünün molar akışı.

D :Üst ürünün molar akışı.

f,HK : Besleme akımı içerisinde ağır anahtar olarak seçilen bileşenin derişimi. H.Yeniova

28

f,LK : Besleme akımı içerisinde hafif anahtar olarak seçilen bileşenin derişimi

d,HK : Üst üründe içerisinde ağır anahtar olarak seçilen bileşenin derişimi.

b,LK : Alt üründe hafif anahtar olarak seçilen bileşenin derişimi

Bu bağıntının kullanılışı Örnek 8'de açıklanmıştır.

7.4 ANAHTAR OLMAYAN BİLEŞENLERİN DAĞILIMI

(Grafik Yöntem)

Fenske bağıntısını temel alan ve Hengstebeck (1946) tarafından önerilen bu grafik yöntem, alt ve

üst ürünler içerisindeki bileşenlerin dağılımını hesaplamak amacıyla kullanılır. Hengstebeck ve

Geddes (1958) Fenske bağıntısının aşağıdaki şekilde yazılabileceğini göstermişlerdir;

A C log ɲ

log = + (63)

Anahtar bileşenlerin ayrılmasını spesifiye ederek denklemdeki A ve C sabitleri tayin edilebilir.

Anahtar olmayan bileşenlerin dağılımı; Anahtar bileşenlerin dağılımını, relatif uçuculuklarına

karşı logaritmik (log-log) grafik kağıdına geçirdikten sonra, bu iki noktadan geçen bir doğru
çizilerek ve elde edilen diagramdan yararlanarak bulunabilir. Bileşen dağılımlarının hesaplanması

için Geddes Hengstebeck denklemini temel alan bir bilgisayar programı verilmiştir Chang H.Y.

1980 tarafından verilmiştir. (Chang H.Y. 1980, Hydrocarbon Processing, 1980, 59, August, sayfa

79, Computer aids short-cut distillation design)

Örnek 6.

Örnek 5'de verilen problem için, Hengstebeck-Geddes yöntemini kullanarak bileşen dağılımını

hesaplayınız.

Bileşen ɲi Besleme, fi Distilat, di Dip ürün, bi

Propan C3 5 5

i-bütan i-C4 2.6 15

n-bütann-C4 LK 2.0 25 24 1

i-pentan i-C5 HK 1.0 20 1 19

n-pentan n-C5 0.85 35

Örnek-5 de hesaplanan ortalama uçuculuklar burada kullanılabilir. Genel olarak, uçuculukların

hesaplanması için kullanılacak olan ortalama kolon sıcaklığı olarak besleme akımı kaynama sıcaklğı

alınabilir. Ayrıca, üst ürünün çiğleşme noktası ve alt ürünün kaynama noktası, bileşen dağılımı

saptandıktan sonra hesaplanabilir ve gerekli olduğu sürece ortalama relatif uçuculuklar yeniden

hesaplanarak iterasyon yapılır.

Hafif anahtar için, 24

24

== Ağır anahtar için, .0 053

19

==

H.Yeniova

29

H.Yeniova

30

Bileşen ɲi

fi di bi

di bi

Propan C3 5 5 40000 5 0

i-bütan i-C4 2.6 15 150 14.9 0.1

n-bütann-C4 LK 2.0 25 21 24 11

i-pentan i-C5 HK 1.0 20 0.053 1 1919

n-pentan n-C5 0.85 35 0.011 0.4 34.6

100 D=45.3 B=54.7

Bu şekilde elde edilen di ve bi değerleri Örnek-5 için çiğleşme ve kaynama noktalarının

hesaplanabilmesi amacıyla varsayılan di ve bi değerlerine yakın olduğu sürece yeniden hesaplanan

relatif uçuculukları kullanarak işlemleri tekrarlamaya gerek yoktur.

Örnek-7

Örnek-5 de istenilen ayırmayı gerçekleştirmek için geri akma oranının ayırma için gerekli raf sayısı
üzerine etkisini Erbar Maddox yöntemini uygulayarak araştırınız.

Çözüm :

Çözüm için örnek 5'de hesaplanan relatif uçuculuklardan ve örnek 6'da hesaplanan bileşen

dağılımından yaralanılır. Önce Fenske bağıntısı kullanılarak minimum raf sayısı hesaplanır.

LK

LK b

HK

HK d

LK

logɲ

log

N
= 83.8

log 2

19

24

log

Nm=

Minumum geri akma oranı, Underwood bağıntıları (60 ve 61 nolu bağıntılar) kullanılarak

hesaplanır. Besleme akımı kaynama sıcaklığında olduğu durum için q=1 dir.

1q
x

i f,i

о=

ɲоɽ

є 0

ɲɽ

ɲx

i fi,

. є

Bu eşitliği sağlayan en uygun ɽ değeri deneme yanılma yapılarak bulunur. Bu örnek için uygulama

aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir.

fi,

x ɲi i fi, ɲ x ɽ = 1.5 ɽ = 1.3 ɽ = 1.35

0.05 5.0 0.25 0.071 0.068 0.068

0.15 2.6 0.39 0.355 0.300 0.312

0.25 2.0 0.50 1.000 0.714 0.769

0.20 1.0 0.20 - 0.400 - 0.667 - 0.571

0.35 0.85 0.30 - 0.462 - 0.667 - 0.600

ɲоɽ

ɲx
i

i fi,

0.564 - 0.252 0.022

Görüldüğü gibi sıfıra en yakın değer ɽ=1.35 için elde edilmiştir. ɽ=1.35 için (60) no'lu bağıntı da

kullanılarak;

H.Yeniova

31

i,d

x ɲi ɲi i,d

xє

ɲ о 1.35

ɲx

i i,d

0.11 5.0 0.55 0.15

0.33 2.6 0.86 0.69

0.53 2.0 1.08 1.66

0.02 1.0 0.02 - 0.06

0.01 0.85 0.01 - 0.02

2.42

R1

i d,i

+=
ɲоɽ

є 2.42 = Rm +1 Rm=1.42

Örneğin istenilen geri akma oranı R=2 olduğunda R/(R +1) = 2/(2+1) = 0.66

Erbar Maddox bağıntısı için verilen diagramdan Rm/(Rm+1) = 0.59 ve R/(R+1)=0.66 için

Nm/N =0.56 okunur. N= Nm / 0.56 , N=15.7

Geri akma oranı, R nin farklı değerleri için ;

R23456

R / (R+1) 0.66 0.75 0.80 0.83 0.86

N = 8.83 (Nm/N) 15.7 11.9 10.7 10.4 10.1

Geri akma oranı 4'ün üzerine çıktığında raf sayısında önemli bir değişiklik olmadığı

görülmektedir. R=4 optimum geri akma oranı olarak alınabilir.

Örnek-8

Örnek-7 deki ayırma için ve geri akma oranını R=3 alarak besleme rafının yerini tayin ediniz.

Çözüm: Ürün dağılımı için gerekli veriler örnek-6 dan alınır ve Kirkbridge bağıntısı kullanılır.
=

d,HK

b,LK

f,LK

f,HK

0.206 log

log
=

1/45.3

1/54.7

0.25

0.20

45.3

54.7

0.206 log

Nr / Ns = 0.91 dir . Örnek-7 de R = 3 için N = 12 bulunmuştu. Kazan hariç olmak üzere toplam

11 raf vardır.

Nr + Ns = 11 Ns = 11 ʹ Nr Ns = 11 ʹ 0.91 Ns Ns = 5.76

Sıyırma bölgesinde 6 raf vardır.

Örnek-9

Daha önce verilen örnek problemlerin çözümleri kestirme yöntemler kullanılarak yapılmıştır. Aynı

problemi kestirme yöntemler kullanmak yerine kademe eşitliklerinden yararlanarak çözmek de

mümkündür. Deneme yanılma yöntemiyle kademe eşitliklerinin her kademe için adım adım yazılıp,
H.Yeniova

32H.Yeniova

33

Çiğleşme ve kaynama noktalarını hesaplamak için üst üründe ağır anahtar (HK) dan daha ağır

bir bileşen olmadığı, alt üründede hafif anahtar (LK) dan daha uçucu bir bileşen olmadığı varsayılır.
Buna göre ürün dağılımı,

d xd

b xb

C3 5 0.11 0 -

i-C4 15 0.33 0 -

n-C4 24 0.54 1 0.020

i-C5 1 0.02 19 0.034

n-C5 0 - 35 0.640

45 55

Dip ürünün kaynama noktasını hesaplayabilmek amacıylan; dip ürün sıcaklığı için bir tahminde

bulunarak bu sıcaklıktaki : ɇyi = ɇ Ki xi =1.0 olup olmadığı kontrol edilir.

100

C 120

xb

Ki Ki xi Ki Ki xi

C3 - - - -

i-C4 - - - -

n-C4 0.020 1.85 0.04 2.1 0.04

i-C5 0.034 0.94 0.32 1.1 0.37

n-C5 0.640 0.82 0.52 0.96 0.61

ɇ Ki xi = 0.88 ɇ Ki xi = 1.02

120

o
C de ɇ Ki xi =1.02 olup 1͛e çok yakın olduğu için dip ürünün kaynama sıcaklığı 120

olarak alınır.

Kolon üst sıcaklığını (üst ürünün çiğleşme sıcaklığını) bulabilmek için; üst ürün sıcaklığı için bir

tahminde bulunarak bu sıcaklıktaki : ɇxi = ɇ yi / Ki =1.0 olup olmadığı kontrol edilir.

70

C 60

xd

Ki yi / Ki Ki yi / Ki

C3 0.11 2.6 0.04 2.20 0.24

i-C4 0.33 1.3 0.25 1.06 0.35

n-C4 0.54 0.9 0.60 0.77 0.42

i-C5 0.02 0.46 0.04 0.36 0.01

n-C5 - - - - -

ɇ yi/Ki = 0.94 ɇ yi/Ki = 1.02

60

C de ɇ yi / Ki =1.02 olup 1͛e çok yakın olduğu için üst ürünün çiğleşme sıcaklığı 60

olarak alınır.

Besleme akımı, kolona kaynama noktasında gönderildiği için beslemenin giriş sıcaklığını

bulabilmek amacıyla sıcaklık için bir tahminde bulunarak bu sıcaklıktaki : ɇyi = ɇ Ki xi =1.0
olup olmadığı kontrol edilir. H.Yeniova

34

80

C 90

C 85

Xf Ki Ki xi Ki Ki xi Ki Ki xi

C3 0.05 2.9 0.15 3.4 0.17 3.15 0.16

i-C4 0.15 1.5 0.23 1.8 0.27 1.66 0.25

n-C4 0.25 1.1 0.28 1.3 0.33 1.21 0.30

i-C5 0.20 0.5 0.11 0.66 0.13 0.60 0.12

n-C5 0.35 0.47 0.16 0.56 0.20 0.48 0.17

ɇ Ki xi =0.93 ɇ Ki xi = 1.10 ɇ Ki xi = 1.00

Besleme akımının kaynama sıcaklığı 85

C dir.

Bundan sonra yapılacak iş kademe denkliklerini adım adım çözerek sonuca ulaşmaya çalışmaktır.

Denklikler, kolondaki en üst raftan başlayarak yazılır. Bu raf için çözüm yapıldıktan sonra bir alttaki

raf için yazılır ve aynı işlemler tekrarlanır.

Kolonda toplam yoğuşturucu (kondenser) kullanıldığı ve aşırı soğutma yapılmadığı kabul yani üst

ürünün tamamının yoğuşturulduğu kabul edilmiştir. y1 = xd = xo

Anahtar olmayan bileşenlerin derişimlerininde hesaplanarak kademe denklikleri içine dahil

edilmesi gerekir. Bunun için ürün derişimleri hakkında varsayımda bulunulur. İlk deneme için üst
ürünün bileşimi aşağıdaki gibi spesifiye edilmiş olsun;

xd d

C3 0.1 5

iC4 0.33 15

nC4 0.54 24

iC5 0.02 1

nC5 0.001 0.1

45.1

Ayrıca, her bir kademe için yapılacak hesaplamalar için raf sıcaklıklarının da önceden hesaplanması

gerekir. Ancak bu taktirde K değerleri ve sıvı ve buhar fazın entalpileri bulunabilir. Kolonun üst

kısmından aşağıya doğru inildikçe kolon sıcaklığı yaklaşık 120-60=60

C değişecektir.

Örnek-7 de gösterildiği gibi kestirme yöntemleri kullanarak kolon içersinde yaklaşık 14 adet raf

olduğunu hesaplamıştık. Buna dayanarak raflar arasındaki sıcaklık değişimi yaklaşık 60/14 =5

kadardır.

1. Raf: To =60

Lo Vı Tı = ?

xo = xd yı

1. Raf

x1 y2

L1 V2H.Yeniova

35
Lo = R* D = 2.5 * 45.1 = 112.8 kmol/st V1 = (R+1)*D = (2.5 +1)*45.1 = 157.9 kmol/st

Raf sıcaklığının ve raftan çıkan sıvı bileşiminin , x1 ,

hesaplanması için raf sıcaklığı için tahminde

bulunulur ve ɇ yi / Ki =1.0 olup olmadığı kontrol edilir.

66

C 65

C *

y1

Ki yi / Ki Ki yi / Ki xi=yi/Ki

C3 0.10 2.40 0.042 2.36 0.042 0.042

i-C4 0.33 1.20 0.275 1.19 0.277 0.278

n-C4 0.54 0.88 0.614 0.86 0.628 0.629

i-C5 0.02 0.42 0.048 0.42 0.048 0.048

n-C5 0.001 0.32 0.003 0.32 0.003 0.003

ɇ yi/Ki = 0.982 ɇ yi/Ki = 0.998

Normalize

değerler

* Normalize edilmiş değerler. ** 1'e en yakın değer.

Şimdi 1.raf için kütle, bileşen ve entalpi denkliklerini yazalım:

Lo + V2 = L1 + V1

(i) h = f ( x, T) (iv)

Lo x o + V2 y 2 = L1x1 + V1y1

(ii) H = f ( y, T) (v)

Lo h o + V2H2 = L1h1 + V1H1

 (iii) yi = Ki xi (vi)

Herbir bileşenin çeşitli sıcaklıklardaki entalpi değerleri kaynaklardan bulunarak, daha sonraki

hesaplamalarda kolaylık olması amacıyla, sıcaklığa karşı grafiğe geçirilir. Bu örnekteki bileşenler

için çeşitli sıcaklıklardaki hi ve Hi değerleri J.B. Maxwell, Data Book of Hydrocarbons Van

Nostrand 1962'den alınmıştır. Şekil-b de sıcaklığa karşı entalpiler (kj/mol) gösterilmiştir.

Yukarıda 1. raf için kütle, bileşen ve entalpi denkliklerinin yazılmasının amacı bu rafı terkeden

sıvı ve bu rafa giren buhar akımlarının akış hızlarını ( L1

, V2

) hesaplamaktır. Bunun için enerji

denkliğinden (iii) ve kütle denkliğinden (i) yararlanılır. Bu denklikleri kullanabilmek için de

öncelikle 1. rafa giren buhar akımın bileşiminin ( y 2

) ve sıcaklığının (T2

) hesaplanması

gereklidir. Bu amaçla, ilk varsayım olarak akış hızlarının eşmolar olduğu kabul edilir.

L1

= Lo V2

= V1

(i ) ve (ii) bağıntılarından

()

1o1

2xxy

y=о+ 71.0
157 9.

112 8.

== ( ) y 2 = 71.0 x1 о x o + y1

x1 x o

()

21o1

y = 71.0 x о x + y y 2

, normalize

C3 0.042 0.10 0.057 0.057

i-C4 0.278 0.33 0.294 0.292

n-C4 0.629 0.54 0.604 0.600

i-C5 0.048 0.02 0.041 0.041

n-C5 0.003 0.001 0.013 0.013

ɇy2

= 1.009 H.Yeniova

36H.Yeniova

37

Enerji denkliği Lo h o + V2H2 = L1h1 + V1H1

112.8× 23950 + V2 × 43691= L1 × 25562 + 159 9. × 41623

Kütle denkliği ; Lo + V2 = L1 + V1 112 8. V L 157 9. + 2 = 1 +

Bu iki denklik birlikte çözülürse, L1

= 104.8 V2

= 149.9 70.0
149 9.

104 8.

= = bulunur.

Başlangıçta 71.0

= olarak kabul edilmişti. 0.71 değeri de bu rakama çok yakın olduğu için

akış hızlarının eşmolar kabul edilmesi geçerli bir varsayımdır.

2. Raf: Tı =65

Lı = 104.5 V2

=149.9

x1

y2

2. Raf

x2

y3

L2

V3

!.raf için yapılan işlemler Bu raf için de uygulanır. Önce raf sıcaklığı ve rafı terkeden sıvı akımının
bileşimi x 2

, hesaplanmalıdır. 2. rafın sıcaklığının 70

C olduğunu varsayalım.

y2

Ki

2 2 2 x = y /K x 2

, normalize

C3 0.057 2.55 0.022 0.022

i-C4 0.292 1.30 0.226 0.222

n-C4 0.600 0.94 0.643 0.630

i-C5 0.041 0.43 0.095 0.093

n-C5 0.013 0.38 0.034 0.033

ɇ = 1.002 ɇ = 1.000

Raf sıcaklığının 70

C olduğu varsayımı geçerlidir. Bu rafa giren buhar akımının bileşimi hesaplanır.

L/V = 0.70 olduğu varsayılarak ( ) y3 = 71.0 x 2 о x1 + y 2

bağıntısı kullanılarak.

x 2 x1

( ) y3 = 71.0 x 2 о x1 + y 2 y3

, normalize

C3 0.022 0.042 0.044 0.043

i-C4 0.222 0.278 0.256 0.251

n-C4 0.630 0.629 0.613 0.601

i-C5 0.093 0.048 0.072 0.072

n-C5 0.033 0.003 0.035 0.034

 ɇ y3

= 1.020 H.Yeniova

38

Akımların entalpileri, J/mol

h2

(T2

= 70

C) H3

(T3

= 75

C)

x 2 hi hi x 2 y3 Hi Hi y3

C3 0.022 21900 482 0.043 34600 1488

i-C4 0.222 25300 5617 0.251 41800 10492

n-C4 0.630 27000 17010 0.601 44700 26865

i-C5 0.093 29500 2744 0.072 53000 3816

n-C5 0.033 31600 1043 0.034 55400 1939

h2

= 26896

H3

= 44600

Enerji denkliği L1h1 + V3H3 = L2h 2 + V2H2

104.5 × 25562 + V3 × 44600 = L2 × 26896 + 149 9. × 43691

Kütle denkliği ; L1 + V3 = L2 + V2

104 5. V L 149 9. + 3 = 2 +

Bu iki denklik birlikte çözülürse, L2

= 105.0 V3

= 150.1 70.0

150 1.

105 0.

= = bulunur.

Görüldüğü gibi varsayılan değer ile aynı büyüklüktedir.

3. Raf:

İlk iki raf için yapılan hesaplamalardan görüldüğü gibi L/V oranı kademeden kademeye

değişmemektedir. Bu nedenle 3. ve daha sonraki raflar için L/V=0.7 sabit alınarak işlemlere devam

edilir.

T3

=75

C olduğu varsayılırsa;

L2

= 105.0 V3

=150.1

x2

y3
 3. Raf

x3

y4

L3

V4

T3

=75

C olduğu varsayılırsa,

Ki

333

x = y /K x 3

,normalize ( )

4323

y = 7.0 x о x + y

C3 2.71 0.016 0.015 0.380

i-C4 1.40 0.183 0.177 0.217

n-C4 1.02 0.601 0.580 0.570

i-C5 0.50 0.144 0.139 0.104

n-C5 0.38 0.092 0.089 0.074 H.Yeniova

39

ɇ = 1.036 ɇ = 1.000 ɇ = 1.036

4. Raf

T4

=81

C olduğu varsayılırsa,
Ki

4 4 4 x = y /K x 4

,normalize ( )

5434

y = 7.0 x о x + y

C3 2.95 0.013 0.013 0.039

i-C4 1.55 0.140 0.139 0.199

n-C4 1.13 0.504 0.501 0.515

i-C5 0.55 0.189 0.188 0.137

n-C5 0.46 0.161 0.166 0.118

ɇ = 1.007 ɇ = 1.000 ɇ = 1.008

5. Raf

T5

=85

C olduğu varsayılırsa,

Ki

555

x = y /K x 5

,normalize ( )

6545

y = 7.0 x о x + y

C3 3.12 0.013 0.012 0.038

i-C4 1.66 0.120 0.115 0.179

n-C4 1.20 0.430 0.410 0.450

i-C5 0.60 0.228 0.218 0.159

n-C5 0.46 0.257 0.245 0.192

 ɇ = 1.048 ɇ = 1.000 ɇ = 1.018

6. Raf

T6

=90

C olduğu varsayılırsa, T6

=92

C olduğu varsayılırsa

Ki

666

x = y /K Ki

666

x = y /K x 6

,normalize ( )

6545

y = 7.0 x о x + y

C3 3.35 0.011 3.45 0.011 0.011 0.037

i-C4 1.80 0.099 1.85 0.097 0.095 0.166

n-C4 1.32 0.341 1.38 0.376 0.318 0.386

i-C5 0.65 0.245 0.69 0.230 0.224 0.163

n-C5 0.51 0.376 0.53 0.362 0.350 0.268

ɇ = 1.072 ɇ = 1.026 ɇ = 1.000 ɇ = 1.020

Bu rafa giren buhar akımı içerisindeki anahtar bileşenlerin derişimlerinin oranı, yukarıdaki

çizelgenin son kolonundan LK/HK = 0,386 / 0.163 = 2.37 dir.

7. Raf

T7
=97

C olduğu varsayılırsa,

Ki

777

x = y /K x 7

,normalize ( )

7656

y = 7.0 x о x + y

C3 3.65 0.010 0.010

i-C4 1.98 0.084 0.083

n-C4 152 0.254 0.251

i-C5 0.75 0.217 0.214

n-C5 0.60 0.447 0.442 H.Yeniova

40

ɇ = 1.012 ɇ = 1.000

7 nolu rafa giren buhar akımı içerisinde LK/HK = 0.251/0.214 =1.17 'dir.

Besleme akımında ise bu oran LK/HK = 25 / 20 = 1.25 dir.

7. Rafa giren buhar akımı içindeki LK/HK oranı, besleme akımındaki LK/HK oranından biraz

küçüktür. Bu nedenle besleme akım bu kademeye yapılmalıdır. Ancak, anahtar olmayan

bileşenlerin bu kademedeki derişimleri ile besleme akımındaki derişimleri arasında önemli

farklılıklar vardır. Bu farklılıklar aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir.

xfx7

C3 0.05 0.010

i-C4 0.15 0.083

n-C4 0.25 0.251

i-C5 0.20 0.214

n-C5 0.30 0.442

Bu farklılıklar nedeniyle yeniden bir üst ürün bileşimi varsayılarak tüm hesaplamalar

tekrarlanır. Bu şekildeki iterasyonlara, besleme akımı içerisindeki bileşen derişimlerine eşitlik

sağlanıncaya kadar devam edilir.

Bu aşamadan sonra, kolonun üst tarafı için yapılmış olan hesaplamalar kolonun dip tarafı içinde

yapılır. Kolonun alt kısmından başlayarak yukarıya doğru herbir kademe için yazılan denkliklerden

yararlanarak bu rafların sıcaklıkları ve bu raflardan çıkan akımların bileşimleri hesaplanır.

Kazan ve sıyırma bölgesindeki raflarda da akış hızlarının sabit olduğu (eşmolar olduğu) ve

besleme girdisinin kolona kaynama sıcaklığında girdiği kabul edilecektir.

'

'

V = Vo

= 157.9

'

L = Lo

+ Besleme akımı

= 112.8 + 100 = 212.8

'
L

'

V/

'

L = 157.9/212.8 = 0.74

Öncelikle dip üründe anahtar olmayan bileşenlerin derişimlerini belirlemek gerekir. Bunun için de

bir varsayım yapılır. İlk varsayım olarak ;

C3 iC4 nC4 iC5 nC5

0.001 0.001 0.02 0.34 0.64

H.Yeniova

41

Kazan sıcaklığı

T =120

C T =118

xB

Ki

yB = K

xB

Ki
yB = K

xB

C3 0.001 4.73 0.005 4.60 0.005

i-C4 0.001 2.65 0.003 2.58 0.003

n-C4 0.020 2.10 0.042 2.03 0.041

i-C5 0.340 1.10 0.374 1.06 0.360

n-C5 0.640 0.96 0.614 0.92 0.589

ɇ = 1.038 ɇ = 0.998

Büyük uygun

yB

'

V = 157.9

'

L = 212.8 B = 55

x B1

xB

Kütle denkliği: x L y V x BB

'

'

B1 = + B

'

B
'

'

B1 x

x=+

B1 B x B

212.8

55

212.8

157.9

x=+

B1 rafı için

x B yB x B1

( ) xB1 = 0.74 y

1B о yB + x

1B

C3 0.001 0.005 0.004 0.014

i-C4 0.001 0.003 0.002 0.036

n-C4 0.020 0.041 0.020 0.019

i-C5 0.340 0.361 0.356 0.357

n-C5 0.640 0.590 0.603 0.559

 ɇ = 0.985

Bu hesaplamalara besleme rafına kadar devam edilir. Eğer buhar faz bileşimleri besleme

bileşimi ile uygun değilse, dip ürün içindeki anahtar olmayan bileşenler için yeni bir derişim

varsayılarak hesaplamalar tekrarlanır.

*** H.Yeniova

42

8. ÇOK BİLEŞENLİ KARIŞIMLARIN DİSTİLASYONUNDA KULLANILAN

KOLONLARIN TASARIMI İÇİN KESİN ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ

(Bilgisayar kullanılarak yapılan çözümler)

Kademe denkliklerinin kesin çözümü için kullanılan bilgisayar yöntemlerinin uygulanması çeşitli

ticari organizasyonlar tarafından yapılmaktadır. Bu konuda detaylı bilgiler şu kaynaklardan

bulunabilir ;

B.D. Smith, Design of Equilibrium Stage Processes, McGraw Hill, 1963

C.D. Holland, Multicomponent Distillation, Prentice Hall, 1963

C.D. Holland, Fundamentals and Modelling of Separation Processes, Prentice Hall, 1975

D.N. Hanson, G.F. Samerville, Advances in Chemical Engineering 4, 279, 1963

J.E. Mc Cormick and E.C. Roche, Continuous Distillation : Separation of Multicomponent

Mixtures in Handbook of Separation Processes for Chemical Engineers, Schewitzer, P.A.

(Ed.), McGraw Hill, 1979

Kesin çözüm yöntemlerinin uygulanmasında izlenen temel adımlar şunlardır:

1. Problemin tanımlanması; Bilgisayar yöntemlerinin uygulanması için tam bir spesifikasyon

gereklidir.

2. İterasyon değişkenleri için değerlerin seçilmesi: Örneğin raf sıcaklıkları ve sıvı ve buhar

akımları (kolon sıcaklığı ve akım profilleri) belirlenmelidir.

3. Raf denkliklerinin çözümü için hesaplama yönteminin saptanması.

4. Deneme-yanılmayla yapılacak hesaplarda iterasyon değişkenleri için yeni değerlerin seçiminde

 uygulanacak yöntemin saptanması.

5. Uygun bir çözüme ulaşılıp ulaşılmadığını kontrol etmek için kriterlerin belirlenmesi.

Bilgisayarla çözüm yöntemlerini dört başlık altında toplamak mümkündür.

1. Lewis Matheson yöntemi.

2. Thiele Geddes yöntemi.

3. Dinamik hal için yöntemler (Relaxation methods).

4. Lineer cebirsel yöntemler.

Lewis Matheson yöntemi haricindeki diğer yöntemlerde problemi spesifiye ederken besleme

noktasının alt ve üst kısmındaki raf sayılarının da belirlenmesi gerekir. Bundan dolayı bu yöntemler

tasarımda doğrudan kullanılamazlar. Çünkü tasarımcı genellikle istenen bir ayırmayı

(spesifikasyonu) gerçekleştirmek için gerekli raf sayısını hesaplamak ister. Bu yöntemler ise

işletilmekte olan kolonların performansını tayin etmek için kullanılırlar. Özetle, bu yöntemleri

kullanarak verilen raf sayısı için ürün bileşiminin ne olacağı hesaplanabilir. Bu nedenle burada

sadece Lewis Matheson yöntemi üzerinde durulmuştur.

Lewis Matheson Yöntemi :

Lewis Sorel yönteminin bilgisayara uygulamasıdır. Son verdiğimiz örnekte olduğu gibi kademe

denklikleri kolonun üst veya alt kısmından başlanarak çözülür. Denklikleri kurarken buhar-sıvı akış

hızlarını sabit olduğu varsayılır. Problemi tanımlamak için aşağıdaki değişkenler spesifiye

edilmelidir : H.Yeniova

43

a. Besleme bileşimi, akış hızı ve koşulları.

b. Anahtar bileşenlerin dağılımı.

c. Ürün akımlarından birinin akış hızı.

d. Geri akma oranı.

e. Kolon basıncı.
 f. Anahtar olmayan bileşenlerin dağılım için varsayım yapılması.

9. KESİKLİ DISTILASYON

Distile edilecek madde miktarı az olduğunda, distilasyon işleminin peryodik olmayan zaman

aralıklarıyla yapılması gerektiğinde ve sadece belirli bir kaynama aralığındaki fraksiyonun

alınmasının istendiği durumlarda kesikli distilasyon uygulanır. Kesikli distilasyonda sistem

yatışkın olmayan koşullardadır. Distilasyon kazanındaki bileşim sürekli olarak değişir. Kesikli

distilasyonyla ilgili temel kuramlar çok çeşitli kaynaklardan bulunabilir.

Coulson J.M., Chemical Engineering, cilt 2, bölüm 11.,(1976), Robinson and Gilliland (1950), Van

Winkle (1967), Treybal (1979), Sherwood (1975), Hengstebeck (1961), Ellerbe (1979), Billet (1979).

10. RAF VERİMİ

Tasarımcı, çok kademeli proseslerin matematik analizleri için uygun olduğu varsayılan teorik denge

kademeleri ile değil gerçek kademeler ile ilgilidir. Gerçek kademelerde dengeye nadiren ulaşılır.

Teorik denge kademesi ile pratikte kullanılan kademelerin performansı arasında bir ilişki ortaya

koymak amacıyla RAF VERİMİ (stage efficiency) tanımlanmıştır.

Verimin üç ayrı tanımı vardır :

1. Murphree raf verimi (Murphree,1925) buhar fazın bileşimine bağlı olarak ;

en1

nn1

mV

yy

yy

= (64)
ye

: Kademeyi terkeden sıvı akımı ile dengede bulunan buharın bileşimidir.

Murphree raf verimi kademedeki gerçek ayırmanın, denge kademesinde ulaşılabilecek ayırmaya

oranıdır. Bu tanımda sıvı ve buhar akımlarının birbirleri ile tam olarak karıştıkları varsayılmıştır.

(64) no'lu bağıntıdaki bileşimler akımlar için ortalama bileşim değerleridir.

2. Nokta Verimi (Murphree Point Efficiency)

Eğer kademe üzerindeki herhangi bir noktadaki bileşen değerleri alınarak (64) bağıntısı tekrar

yazılacak olursa bu bağıntı yerel veya nokta verimini verir ( Emv

.(

3. Kolon Verimi (Overall Column Efficiency)

Bu tanım bazen raf verimi ile birbirine karıştırılır. O nedenle kolon veriminin tanımı aşağıda

verilmiştir.

Eo = ( İdeal kademe sayısı ) / (Gerçek kademe sayısı) (65) H.Yeniova

44

Ayırma için gerekli ideal kademelerin sayısı bilindiğinde gerçek kademe sayısını bulmak için

toplam kolon verimine gerek vardır.

Bazı yöntemlerde, Murphree raf verimlerinden yararlanarak kolon verimi bulunabilir. İşletme ve

denge eğrilerinin bir doğru olduğu ideal durumlarda Murphree raf verimine bağlı olarak, toplam

kolon verimi aşağıda verilen bağıntı yardımıyla hesaplanabilir (Lewis ,1936).

о+

mV

log

mV

log 1 E

mV

(66)

m : Denge doğrusunun eğimi.

V : Buharın molar akış hızı.

L : Sıvının molar akış hızı.

Bu bağıntının, bu şekliyle kullanılması kullanılması pratik değildir. Çünkü işletme ve denge

doğrularının eğimi kolon boyunca değişir. O nedenle zenginleştirme ve sıyırma bölgeleri için

eğimleri ayrı ayrı hesaplamak gerekir. Zenginleştirme ve sıyırma bölgeleri için hesaplanan kolon

verimlerinin ortalaması alınır.

10.1 Raf Veriminin Tahmin Edilmesi:

Yeni bir kolonun tasarımında kullanılacak raf verimleri, mümkün olduğu takdirde benzeri

sistemlerden elde edilen deneysel veriler temel alınarak hesaplanır. Sistemin fiziksel özelliklerine ve

raf tasarım parametrelerine bağlı olarak raf verimlerini tahmin etmek için çok yeterli bir yöntem

yoktur. Yine de güvenilir deneysel verilerin olmadığı durumlarda bu bölümde verilen yöntemleri

kullanarak kabaca bir hesaplama yapılabilir.

Raf ve kolon verimleri normal olarak %30-70 arasındadır. Ön tasarım sırasında verim kabaca

%50 olarak alınabilir. Vakum altında işletilen distilasyonlarda verim daha da düşüktür. Aşağıda

verilen ve açık literatürde bulunabilen kolon verimi tahmin yöntemleri ikili sistemler içindir. İkili

sistemlerde bir bileşen için elde edilen verim diğer bileşen içinde geçerlidir. Çok bileşenli karışımlar

için bu yöntemler kullanışlı değildir. Çünkü ağır bileşenler için elde edilen verim hafif bileşenler

için elde edilen verimden düşüktür. Yine de bu yöntemlerden yararlanarak kolon verimi

hesaplanabilir.

İkili sistem için elde edilen verilerden yararlanarak çok bileşenli sistemlerin verimini

hesaplamada Taor ve Burchard (1960) tarafından verilen şu kurallar uygulanmalıdır :

1. Eğer bileşenler birbirlerine benziyorsa, çok bileşenli sistemin verimi, iki bileşenli sistemin

verimine benzerdir.

2. Eğer ikili çift için elde edilen verim yüksek ise çok bileşenli sistem içinde verim yüksektir.

5. Eğer kütle aktarımına karşı direnç başlıca sıvı fazda ise ikili ve çok bileşenlinin verimleri

arasındaki fark küçüktür.

6. Eğer kütle aktarımına karşı direnç başlıca buhar fazda ise ikili ve çok bileşenlinin verimleri

arasındaki fark büyüktür.

10.2 O'Connell Bağıntısı

Toplam kolon verimini çok çabuk hesaplamak için 'Connel (1946) tarafından bir bağıntı verilmiştir.

Bu bağıntıda toplam kolon verimi, hafif anahtar bileşenin, ağır anahtar bileşene göre relatif
H.Yeniova

45H.Yeniova

46

Besleme akımı için molar ortalama viskozite ;

µort = 0.03*0.05 + 0.12(0.15 + 0.25) + 0.14 (0.20 + 0.35) = 0.13

mNs/m

ɲort

*µort = 2.0 * 0.13 = 0.26 O'Connell diagramından, Eo = 70 %'dir.

İdeal kademe sayısı 12 olduğuna göre bir tanesi kazan olup, gerçek kademe sayısı = (12-1) / 0,7 =

16 dır.

10.3 Van Winkle Bağıntısı

İkili sistemler için raf verimini tahmin etmek amacıyla kullanılan empirik bir bağıntıdır. Bu

bağıntıda raf verimi; raf verimi üzerine etkiyen sistem değişkenlerini ve raf parametrelerini içeren

boyutsuz gruplara bağlı olarak ifade edilmiştir. Bu bağıntı kabarcık başlıklı ve delikli raflar içeren

kolonlar için geçerlidir.

0.14 0.25 0.08

EmV = 0.070 (Dg) (Sc) (Re) (69)

Dg : Yüzey gerilim sayısı =

Lv

µu

ʍ
 ʍL

: Sıvının yüzey gerilimi

Sc : Schimdt sayısı =

L LK

ʌD

µL

: Sıvının viskozitesi,

uv

: Buharın boşluk hızı (vapor superficial velocity),

ʌ : Sıvının yoğunluğu ,

DLK : Hafif anahtar bileşenin sıvı içindeki yayınırlığı h w : Savak yüksekliği [weir height]

µ (FA)

huʌ

Re

=wvv

= Reynolds sayısı ʌ v

: Buharın akımının yoğunluğu

FA : Alan kesri= (Deliklerin alanı) / (Kolonun toplam kesit alanı)

10.4 AIChE Yöntemi :

AIChE araştırma enstitüsü tarafından kabarcık başlıklı kolonlar üzerinde yapılan 5 yıllık bir çalışma

sonucunda raf verimi için aşağıdaki bağıntı önerilmiştir. Bu yöntem açık literatürde verilen en
ayrıntılı yöntemdir. Raf verimine etkiyen tüm ana faktörler; Sıvı ve buhar fazların kütle aktarım

karekteristikleri, kademenin tasarım parametreleri, buhar ve sıvı akış hızları, raf üzerindeki
buharsıvının karışma derecesi bu bağıntıda göz önüne alınmıştır (Kaynak: AIChE Buble Tray Design

Manuals, 1958).

Buhar ve sıvı fazlardaki kütle aktarım dirençleri aktarım ünitelerinin sayısı cinsinden NG ve NL

olsun. Nokta verimi bu aktarım ünitelerinin sayısına bağlı olarak aşağıdaki bağıntıyla ifade

edilmiştir. Ayrıca Şekil-11 de verilmiştir.

×+о=

о mv G NL

mV

ln (1 E )

(70)

m : İşletme doğrusunun eğimi.

V,L : Buhar ve sıvı fazların molar akış hızları.

NG

: Gaz faz aktarım ünitelerinin sayısı

0.5
wvpvvv

NG = (0.776 + 4.57 ×10 h о 0.24 F + 105 L /) (µ /ʌ D )

(71) H.Yeniova

47

h w ::Savak yüksekliği. Fv : Buhar için F faktörü

0.5

F = uaʌv

u : Aktif raf alanı üzerinden buhar akış hızı, m/s.

Lp : Raf üzerinde, raf boyunca hacimsel akış hızının ortalama tabaka yüksekliğine oranı, m

/m.s

Ortalama yükseklik = aktif alan / sıvı yolunun uzunluğu

µv

: Buharın viskozitesi, Ns/m

ʌv

: Buhar akımının yoğunluğu, kg/m3.

Dv : Buharın yayınırlığı, m

/s

Sıvı faz aktarım ünitesi sayısı N ;

vL
8

L L N = (4.13 + D ×10 ) (1.21F + 0.15) t (72)

DL : Sıvının yayınırlığı, mı/s.

tL : Sıvı temas süresi, s tL = Zc ZL

/ Lp (73)

ZL: Sıvının raf üzerinde aldığı yol, girişteki aşağıya taşıyıcı borudan çıkış savağına kadar, m.

Zc : Raf üzerinde sıvı tutulması (liquid holdup), m

/m

aktif alan.

Kabarcık başlıklı raflar için;

Zc = 0,042 + 0,19 x 10

-3

hw + 0,014 Fv + 2,5 Lp (74)

Delikli raflar için;

Zc = 0,006 + 0,73 x 10

-3

hw - 0,24x Fv hw + 1.22 Lp (75)

Eğer raf üzerindeki sıvı iyi bir şekilde karışmışsa Murphree raf verimi (EmV) sadece nokta

verimine bağlıdır. Gerçek bir rafda böyle değildir. Nokta veriminden yararlanarak raf verimini

bulabilmek için karışma derecesinin bilinmesi gerekir. Boyutsuz Peclet sayısı sistemin karışma

derecesini karekterize eder. Bir raf için Peclet sayısı ;

eL

L
Dt

Pe = (76)

De : Eddy yayınırlığı, mı/s

Peclet sayısının sıfır olması iyi bir karışma olduğunu gösterir. Çok büyük (sonsuz) olması raf

üzerinde piston akış bulunduğunu gösterir. Kabarcık başlıklı ve delikli raflarda Eddy yayınırlığı

aşağıdaki bağıntıdan yararlanarak hesaplanabilir.

De = (0,0038 + 0,017 ua

+ 3,86 Lp + 0.18x 10

-3

hw)

(77)

Nokta verimi ile raf verimi arasındaki bağıntı Peclet sayısına bağlı olarak şekil-14'de verilmiştir.

Görüldüğü gibi AIChE yöntemini kullanırken bazı fiziksel özelliklerin ve raf tasarım

parametrelerinin bilinmesi gerekiyor.

Raf tasarım parametreleri içinde raf verimine etki eden en önemli parametre savak yüksekliğidir.

Savak yüksekliğinin artması ile raf verimi artar fakat basınç düşmesi ve sıvı sürüklenmesi

(entrainment) artacağından masraflar da artar. Atmosferik basıncın üzerinde işletilen kolonlarda

savak yüksekliği normal olarak 40-100 mm arasındadır. Vakumda işletilen kolonlarda ise 6 mm'ye

kadar düşebilir. H.Yeniova

48H.Yeniova

49H.Yeniova

50

11. Kolon Boyutlarının Yaklaşık Olarak Hesaplanması:

Ayırma için gerekli gerçek raf sayısı bilindiğinde kolonun boyutları yaklaşık olarak hesaplanabilir.

Ancak, öncelikle raflar arası boşluğun hesaplanması gerekir. Bu tür yaklaşık hesaplamalar projenin
maliyetini ortaya koymak yönünden önemlidir.

Raflar arası boşluk:

Kolonun toplam yüksekliği raflar arası boşluğa bağlıdır. Raflar arası boşluk ise kolon çapına ve

işletme koşullarına bağlı olup 0.15m'den 1m'ye kadar değişir. Kolon çapı küçük ise raflar arası

uzaklık küçüktür. Çapı 1m'den büyük kolonlarda raflar arası uzaklık 0,3-0,6m arasındadır.

Tasarımın başlangıcında bu uzaklık 0,5m alınabilir.

Kolon Çapı:

Kolon çapını belirleyen asıl faktör buhar akış hızıdır. Buhar akış hızı aşırı sıvı sürüklenmesine

(entrainment) veya yüksek basınç düşmesine neden olmayacak bir büyüklükte olmalıdır.

Lowenstein, buharın boşluk hızını ve kolon çapını hesaplamak için aşağıdaki bağıntıları vermiştir.

(Kaynak: Lowenstein; Sizing Distillation Columns; J.G.,Ind. Eng. Chem. 53 (Oct) 44A, 1961.)

0.5

2Lv

ʌʌ

u ( 0.171 lt 0.27 lt 0.047 )

о
= о + о (79)

0.5

vv

ʋʌ u

4V

= (80)

uv

: Kolonda izin verilen maksimum buhar akış hızı (toplam kolon kesit alanı üzerinden m/s).

Vw : Maksimum buhar hızı, kg/st

lt : Raflar arası uzaklık, m

Dc : Kolon çapı, m

12. Raf Tipleri:

Buhar ve sıvının raf üzerinden çapraz akımla aktığı raflar en yaygın olarak kullanılan raf tipleridir.

Bu raflar arasında sıvıyı bir raftan alttaki diğer bir rafa taşıyan dikey kanallar bulunur. Bu kanallara,

aşağıya taşıyıcı boru veya SAVAK KANALI (downcomer) adı verilir. Bu tip raflı kolonlar basınç

düşmesinin küçük olmasının gerektiği hallerde kullanılırlar ve çapraz akım rafleri adıyla bilinirler.

Savak kanalı içermeyen diğer raf tipleri üzerinde çapraz akım söz konusu değildir. Bir raflı kolon
örneği ve savak kanalı içeren raflar şematik olarak Şekil-10 da gösterilmiştir. Delikli, kabarcık

başlıklı ve yüzer başlıklı olmak üzere üç tip raf vardır.

1. DELİKLİ RAFLAR (Sieve Plate or Perforated Plate)

o o o o o o o o o o

o o o o o o o o o o o o

o o o o o o o o o o H.Yeniova

51H.Yeniova

52

12.1 Raf Tipinin Seçilmesi :

Raf tipinin seçilmesinde etkin olan başlıca faktörler; Maliyet, kapasite, işletme aralığı, verim ve

basınç düşmesidir.

MALİYET : Kabarcık başlıklı raflar en pahalı olanıdır. Yumuşak çelik malzemeden imal edildiği

taktirde her üç raf tipi arasındaki takribi maliyet oranı şöyledir ; Kabarcık başlıklı:Vafli:Delikli =

3,0:1,5:1,0

KAPASİTE : Verilen bir akış hızı için gerekli kolon çapına bağlıdır. Aynı kolon çapındaki kolonlar

için raf tiplerinin kapasiteleri arasında pek önemli bir fark yoktur.

İŞLETME ARALIĞI: En önemli faktördür. Buhar ve sıvı akış hızları belirli bir aralıkta

değiştirildiğinde, rafnin güvenli bir şekilde kullanılıp kullanılamayacağının bir ölçüsüdür. Raf

tiplerinin kullanılabilecekleri işletme aralıkları dönüş oranının büyüklüğüyle ölçülür. Dönüş oranı,

en yüksek akış hızının en küçük akış hızına oranı olarak tanımlanır. Yüzer başlıklı rafların işletme

aralıkları diğerlerine kıyasla büyüktür.

VERİM : Her üç raf tipin verimi yaklaşık olarak eşittir.

BASINÇ DÜŞMESİ: Basınç düşmesi delikli raflarda en az kabarcık başlıklı raflarda en fazladır.

Özetle, delikli raflar bir çok uygulama için güvenilir olup maliyeti ucuzdur. Yüzer başlıklı raflar,

özel bir dönüşüm oranı gerektiğinde tercih edilmelidir. Kabarcık başlıklı raflar ise buhar akış hızının

çok küçük olduğu koşullarda tercih edilmelidir.

13. RAFLARIN HİDROLİK TASARIMI:

Distilasyon kolonlarında bulunan rafların tasarımında göz önünde bulundurulması gereken en

önemli noktalar şunlardır:

1. Raf üzerinde iyi bir buhar-sıvı teması sağlanmalı.

2. İyi bir kütle aktarımı için raf yeterli sıvı tutulması sağlanmalı.

3. Sürüklenme ve basınç düşmesinin kabul edilebilir sınırlar içinde olması için aktif raf alanı

ve raflar arasındaki uzaklık titizlikle saptanmalıdır.

4. Sıvı fazın raflar arasında serbestçe akabilmesi için savak kanalının alanı yeterli büyüklükte

olmalıdır.

Uygun bir raf tasarımı, diğer tasarım konularında da geçerli olduğu gibi teori ve pratiğin

birleştirilmesiyle başarılabilir. Bu nedenle raf tasarımında kullanılan yarı empirik bağıntılar, temel

araştırma çalışmalarıyla işletilmekte olan ticari kolonlardan elde edilen deneysel verilerinin

birleştirilmesinden elde edilmiştir. Bu bölümde delikli rafların tasarımı için kısa bir yöntem ve

kullanılabilecek yarı empirik bağıntılar verilmiştir.

Delikli raflar içeren bir distilasyon kolonu, kolondaki buhar ve sıvı akış hızları belirli bir

aralıkta bulunduğu sürece güvenilir olarak işletilebilir. Buhar ve sıvı akış hızları istenilen aralığın

dışına çıktığında karşılaşılan problemler şunlardır:

a) Aşırı taşıma (Excessive ENTRAINMENT)

b) Sızıma, Ağlama (WEEPING)

c) Taşıma, Kanama (FLOODING)

d) Aşırı sürüklenme (CONING)

Aşağıda Şekil-13 de bu problemler gösterilmiştir. H.Yeniova

53

Kanama

Uçurma

Aşırı sürüklenme

Buhar
debisi Kötü faz dağılımı

Uygun işletme

Sürüklenme koşulları

Dökülme Sızma

Sıvı debisi

Şekil-13. Delikli raflar için performans diagramı

Şekilde görülen ABCD alanı uygun çalışma bölgesidir. AB eğrisinin altında kalan koşullarda

çalışıldığı taktirde raflarda sızıntı olur. Buhar debisi, raflardaki sıvının deliklerden aşağıya

dökülmesini önleyememektedir. Delikli raflarda sızıntıyı tam olarak engellemek olanaksızdır. A

noktasında buhar debisi çok küçük olduğu için sızıntı olur. B noktasında sıvı debisi buhar debisine

kıyasla arttığı için raf üzerinde istenmeyen bir faz dağılımı oluşur. BC eğrisinin dışında kalan alanda

ise savak kanalı (aşağıya taşıyıcı boru) içerisindeki sıvı yüksekliği çok artarak kolondaki basınç

düşmesinin artmasına hatta kanamaya neden olur. AD eğrisinin dışında buhar debisi sıvı debisine

kıyasla yüksek olduğu için sıvı sürüklenmesine neden olur. DC eğrisinin dışında rafta taşma olayı

ortaya çıkar. D noktasında bir üst rafa sıvı damlalarının taşınması ve sıvı-buhar temas süresinin

azalması söz konusudur.

13.1 RAFLARIN HİDROLİK TASARIMINDA İZLENECEN ADIMLAR

Raf tasarımında, hazırlanan bir ön taslakdan başlanarak bu taslakdaki önemli performans faktörleri

uygun bir tasarım elde edilinceye kadar değiştirilerek hesaplamalar tekrarlanır. Bu çalışma
denemeyanılmayı bu nedenlede iterasyon gerektir. Raf tasarımında genel olarak izlenen adımlar
aşağıda

verilmiştir.

1. Belirli bir dönüş oranı için buhar ve sıvı için maksimum ve minumum akış hızları hesaplanır.

2. Fiziksel özellikler kaynaklardan bulunur veya hesaplanır.

3. Raflar arası uzaklık için bir ön kabul yapılır.

4. Kanama göz önüne alınarak kolon çapı hesaplanır (bakınız bölüm 13.3).

5. Raflar üzerinde sıvı akış şekli seçilir (bakınız bölüm 13.4).

6. Rafın ön taslağı hazırlanır. Bu adımda; aktif alan, savak kanal alanı, delik alanı, delik boyutu,
 savak yüksekliği için ön kabuller yapılır.

7. Sızma hızı (weeping rate) kontrol edilir. Sızma hızı istenmeyen değerlere ulaşmışsa 6. adıma

geri dönülerek ön taslakta değişiklikler yapılır. Sızma hızı için bölüm 13.6 ya bakınız. H.Yeniova

54

8. Raflardaki basınç düşmesi hesaplanır. Eğer istenmeyen büyüklükte basınç düşmesi ortaya

çıkmışsa 6. adıma geri dönülür ve ön taslakta değişiklikler yapılır. Basınç düşmesi

hesaplanması için bölüm 13.14 'e bakınız.

9. Savak kanalı içerisindeki berrak sıvı+köpük seviyesi hesaplanır. Eğer seviye çok yüksek çıkarsa

6. adıma veya 3. adıma geri dönülür.

10. Rafın ayrıntılı şekli ortaya konulur. Bu adımda bölüm 13.11 de verilen kriter test edilir.

11. Daha önce hesaplanan kolon çapı temel alınarak kanama yüzdesi tekrar hesaplanır.

12. Sürüklenme tekrar kontrol edilir. Eğer çok yüksekse 4. adıma geri dönülür.

13. Tasarımın optimizasyonu yapılır. Raflar arası uzaklık ve kolon çapı için en küçük değerler

bulununcaya kadar 3. ile 12. adımlar arasındaki işlemler tekrarlanır.

14. Rafın son şekli çizilerek spesifikasyonları belirtilir.

13.2 RAF ALANLARI:

Ac = Kolonun toplam kesit alanı. Ad = Aşağıya taşıyıcı borunun kesit alanı

An = Buhar ve sıvının temasta olduğu net alan. Aa = Aktif alan.

Ah = Delik alanı. Aktif deliklerin toplam alanı. Ap = Perfore alan (ölü bölgeler dahil).

Aap = Savak kanalı ile raf arasında kalan açık alan

Örneğin tek geçişli bir rafın net alanı An = Ac - Ad

aktif alanı Aa = Ac - 2Ad

13.3 KANAMA HIZINDAN YARARLANARAK KOLON ÇAPI HESABI:

Kolon çapı kolondan akan buharın akış hızına bağlıdır. Kanama probleminin ortaya çıkmasını

önlemek amacıyla kolondaki buhar akış hızının belirli bir değerin altında olması gerekir. Diğer

taraftan yüksek raf verimi için buhar akış hızının yüksek olması istenir. Bu nedenle öncelikle

kolonda kanamaya neden olan buhar akış hızının diğer bir deyimle kanama hızının hesaplanması
gerekir. Kolondaki gerçek buhar akış hızının, kanama hızının %80-85 i kadar olmasına dikkat edilir.

Kanama hızı:

0.5

Lv

f1

ʌʌ

UK

Uf = Kanama hızı, m/s (net kesit alanı, An, üzerinden)

K1 = Bir sabit olup Şekil 14 de sıvı buhar faktörüne FLV ve raflar arasındaki uzaklığa bağlı

olarak verilmiştir.

Şekil-14 de apsisde gösterilen sıvı buhar faktörü,

LV

L
F=

Şekil-14 ün kullanılmasında bazı kısıtlamalar vardır. Bu kıstlamalar:

1. Delik çapı 6,5 mm den küşük olmalıdır.

2. Savak yüksekliği raflar arasındaki uzaklığın en az %15 i kadar olmalıdır.

3. Sistemde köpürme olmamalıdır.

4. Delik alanının aktif alana oranı 0,10 dan büyük olmalıdır. Delik alanı/aktif alan oranı farklı bir

değerde ise aşağıdaki verilen düzeltme tablosu kullanılarak Şekil-14 den okunan K1 değeri

aşağıdaki tablodan okunan faktör ile çarpılmalıdır. H.Yeniova

55

Delik alanı / aktif alan Faktör

0,10 1,0

0,08 0,9

0,06 0,8

5. Sıvının yüzey gerilimi 0,02 N/m olmalıdır. Aksi taktirde K1 yerine

0.2

0.02

K
× kullanılmalıdır.

Kolon çapının hesaplanabilmesi için net alanın bilinmesi gerekir. Net alanın hesaplanabilmesi için

ön taslakta; aşağıya taşıyıcı boru alanı toplam alanın %12 si kadar, delik alanı ise aktif alanın %10 u

kadar olduğu kabul edilir.

13.4 RAF ÜZERİNDE SIVI AKIŞ ŞEKİLLERİ:

Raf üzerindeki sıvı akış şekli, sıvı akış hızına ve kolon çapına bağlı olarak olarak üç farklı şekilde

olabilir. Bunlar, Tek geçişli, çift geçişli ve ters akış şekilleridir. Sıvı akış şekline karar vermek için

Huang ve Hudson tarafından 1958 yılında verilen bağıntının uygulanmasıyla çizilmiş olan Şekil-15

kullanılabilir.

13.5 SÜRÜKLENME (Entrainment):

Sürüklenme kesri; kg sıvı akış hızı başına buharla birlikte sürüklenen kg sıvı miktarıdır. Sürüklenme

kesri kolondaki kanama yüzdesine sıvı buhar akış faktörüne bağlı olarak ve şekil-16 da verilmiştir.

Kanama yüzdesi ise aşağıda verilen bağıntıdan hesaplanabilir.

un

: Net alan üzerinden gerçek akış hızı Kanama yüzdesi =

uf

: Kanama hızı

Sürüklenmenin raf verimi üzerine etkisi

+

1ʔ

1E

mV

mV

EmV : Gerçek raf verimi. Belirli bir oranda sürüklenmenin olacağı kabul edilmiştir.

ʔ : Sürüklenme kesri

13.6 SIZMA NOKTASI (Weep point):

Raf deliklerinden aşağıya doğru sıvı kaçaklarının aşırı olması halinde işletme aralığının alt sınırına

gelinmiştir. Yatışkın koşullarda işletme için sızma noktasına ulaşıldığında buhar akış hızıda

minumuma ulaşmış olur. Kolon, minumum buhar akış hızının daha altındaki buhar akış hızlarında

çalıştırılmamalıdır. Bu koşulu sağlamak için delik alanlarında değişiklik yapılır. Kolonda izin

verilen minumum buhar akış hızı, Uh, şu eşitlikten hesaplanır.

[]

0.5

2h

h
(ʌ )

K 0.90(25.4 d )

оо

=H.Yeniova

56

Uh

: Minumum buhar akış hızı, delik alanı üzerinden, m/s

dh

: Delik çapı, mm

K2

: Raf üzerindeki berrak sıvı yüksekliğine bağlı bir sabit. Şekil-17 den yararlanarak bulunabilir.

K2

sabitini bulmak amacıyla verilen şekil-17 yi kullanabilmek için savak yüksekliğinin ( h w ) ve

savak üzerinde kalan berrak sıvı ( h ow ) yüksekliğinin bilinmesi gerekir.

3.7 SAVAK ÜZERİNDEKİ BERRAK SIVI YÜKSEKLİĞİ, h ow :

Lw

ow

ʌl

h 750
= h ow : mm

lw : Savak uzunluğu, m

L w : Sıvı akış hızı, kg/s

En düşük sıvı akış hızlarında bile savak üzerindeki berrak sıvı yüksekliği 10 mm den daha fazla

olmalıdır.

13.8 SAVAK BOYUTLARI:

Savak yüksekliğinin fazla olması raf verimin arttırır fakat raflardaki basınç düşmesinin artmasından

dolayı işletme masraflarıda artar. Atmosferik basınç ve daha yüksek asınçlarda işletilen kolonlarda

savak yüksekliği 40-90 mm arasındadır. Ön tasarımda bu değerin 40-50 mm alınması

önerilmektedir. Vakum altında işletilen kolonlarda ise 6-12 mm arasında bir değer alınmalıdır.

Savak uzunluğu, lw , normalde kolon çapının %60 ile %85 i arasındadır. Ön tasarımda,

lw = 0.77Dc olarak alınır. Savak uzunluğuyla aşağıya taşıyıcı borunun kesit alanı, Ad, arasında

da bir ilişki vardır. Bu ilişki şekil-18 de gösterilmiştir.

13.9 PERFORE ALAN:

Bir raf üzerindeki delik alanları, rafın mekanik tasarımında kullanılan taşıma halkaları, taşıma

kirişleri ve ölü (durgun) bölgelerden dolayı azalmış olur. Ölü bölgeler, rafın giriş çıkış

kısımlarındaki deliksiz bölgelerden dolayı oluşur. Deliksiz bölgelerin, rafın her iki tarafındaki

genişlikleri eşittir. Çapı 1,5 metreden büyük olan kolonlarda deliksiz bölgelerin genişliği 100mm,

çapı 1,5 metreden küçük olan kolonlarda ise 75mm olarak alınır.

13.10 DELİK ÇAPI ve DELİK MERKEZLERİ ARASINDAKİ UZAKLIK:

Raf üzerindeki deliklerin çapının 2,5 - 12,0 mm arasında olması istenir. Ön tasarımda, delik çapı 5

mm olarak alınır. Kolon malzemesinin aşınması veya korozyona uğraması gibi risikler mevcutsa

delik çaplarının daha büyük seçilmesi gerekir.

 Delik merkezleri arasındaki uzaklık, lp, delik çapının iki katından daha küçük olmamalıdır.

Genellikle delik çapının 2,5 - 4,0 katı arasındadır. Bu uzaklık, delik alanı, perfore alan ve delik

çapına bağlı olarak şekil-19 da verilen grafikten veya aşağıdaki bağıntıdan bulunabilir.

0.9

=H.Yeniova

57

13.11 RAFLARDA BASINÇ DÜŞMESİ:

Raflarda basınç düşmesinin başlıca nedenleri şunlardır;

a) Deliklerden geçen buhar akımının neden olduğu basınç düşmesidir. Orifis kaybı olarakda

düşünülebilir ve KURU RAF BASINÇ KAYBI (hd) olarak adlandırılır.

v
o

h = 51 bağıntısından hesaplanır. Uh

: Delik alanı üzerinden akış hızı, m/s

Co : Orifis katsayısı şekil-20 de verilmiştir.

b) Raf üzerindeki statik sıvı yüksekliğinin neden olduğu basınç düşmesi. h w + h ow

c) Diğer nedenlerden ötürü oluşan basınç düşmesi, h r

Deneysel veriler ile (a) ve (b) den hesaplanan basınç düşmeleri arasındaki farktır.

12500

h=

Bir raftaki toplam basınç düşmesi,; h t

= hd

+ h w + h ow + h r

bağıntısından mm akışkan

olarak hesaplanır.

tL

3
%Pt = 9.81×10 × h × ʌ bağıntısısından da Paskal olarak hesaplanır.

13.12 SAVAK KANALININ (DOWNCOMER) TASARIMI:

Raflar arasındaki uzaklık ve savak kanalının kesit alanı o şekilde ayarlanmalıdır ki savak kanalı

içerisindeki berrak sıvı yüksekliğiyle köpük yüksekliklerinin toplamı giriş savağının yeteri kadar

altında olsun. Aksi taktirde sıvının bir üst rafa doğru akması diğer bir deyimle kanama olması söz

konusudur. Savak kanalı içerisinde sıvının geri akmasına neden basınç düşmesidir. Diğer bir

anlatımla savak kanalı içerisinde akışa karşı gösterilen dirençtir. Savak kanalındaki sıvı yüksekliği,

hb

= ( h w + h ow ) + h t

+ h dc

bağıntısından mm akışkan yüksekliği olarak hesaplanır.

h dc

, Savak kanalına girişteki daralmanın neden olduğu basınç kaybı olup

LA

wd

dc

h 166
= bağıntısından hesaplanır.

L wd

: Savak kanalında sıvı akış hızı, kg/s

Am : Savak kesit alanı veya savak açıklığından hangisi küçük ise o değer alınır, m

Hangisi daha küçükse o değer kullanılır.

Savak açıklığı; Aap = h ap × lw h h w (5 10 mm)

ap = о о

Savak kanalında sıvının kalma süresi en az 3 saniye olmalıdır. Bu süre,

wd

dbL

Ahʌ

t = bağıntısından hesaplanır

.H.Yeniova

58H.Yeniova

59

H.Yeniova

60H.Yeniova

61H.Yeniova

62H.Yeniova

63H.Yeniova

64

KAYNAKLAR

AIChE (1958) Bubble-tray Design Manual (American Institute of ChemicalEngineers)

ALLEVA, R. Q. (1962) Chem. Eng., Albany 69 (Aug. 6 th) 111. Improving McCabe-Thiele

Diagrams.

AMUNDSON, N. R. And PONTINEN, A. J. (1958) Ind. Eng. Chem. 50, 730. Multcomponent

distillation calculations on a large digital computer.

BILLET, R. (1979) Distillation Engineering (Heydon)

BOLLES, W. L. (1963) Tray hydraulics: bubble-cap trays, in Design of Equlibrium stage Processes,

Smith, B.D. (McGraw-Hill)

CHANG, H-Y.(1980) Hyd. Proc. 59 (Aug) 79. Computer aids short-cut distillation design.

CHASE, J.D. (1967) Chem. Eng., Albany 74 (July 31st) 105 (Aug. 28 th) 139 (in two parts).

Sieve-tray Design.

CICALESE,J.J., DAVS, J.A., HARRNGTON, P.J. , HOUGHLAND, G.S. HUTCHINSON ,

A.J.L. and WALSH, T.J. (1947) Pet. Ref. 26 (May) 495. Study of alkilation-plant

isobutane tower performance.

COLBURN,A. P. (1936) ) Ind. Eng. Chem. 28, 520. Effect of entrainment on plate efficiency

in distillation.

COLBURN,A. P. (1939) Trans. Am. Ins. Chem. Eng. 35, 211. The simplified calculation of

diffusionel processes.

COLBURN,A. P. (1941) Trans. Am. Ins. Chem. Eng. 37, 805. The calculation of minimum

reflux ratio in the distillation of multcomponent mixtures.

CORNELL, D., KNAPP, W.G. and FAIR, J.R. (1960). Chem. Eng. Prog. 56 (July) 68 (Aug.)

48 (in two parts). Mass transfer efficiency in packed columns.

CZERMANN, J.J., GYOKHEGYI and HAY, J.J. (1958) Pet. Ref. 37 ( April) 165. Designed

packed columns graphycally.

ECKERT, J.S. (1963). Chem. Eng. Prog. 59 (May) 76. A new look a distillation- 4 tower

packing- comparative performance.

ECKERT, J.S. (1975). Chem. Eng. Albany 82 (April 14 th) 70. How tower packings behave.

ECONOMOPOULOS, A.P. (1978) Chem. Eng. Albany 85 (Dec. 4 th). Computer design of
sieve tray columns.

EDMISTER, W.C. (1947) . Hydrocarbon absorbtion and fractionation process design

Methods, a series of articles published in the Petroleum Engineer from May 1947 to

March 1949 (19 parts). Reproduced in A sourcebook of Technical Literature on

Distillation (Gulf)

EDULJEE, H.E. (1958)Brit. Chem. Eng. 53, 14. Design of sieve-type distillation plates.

EDULJEE, H.E. (1959)Brit. Chem. Eng. 54, 320. Design of sieve-type distillation plates.

ELLERBE, R. W. (1979) Batch distillation, in Hendbook of Seperation processes for

Chemical Engineers, Schweitzer, P.A. (Ed.) (McGraw-Hill).

ERBAR, J. H., and MADDOX ,R. N. (1961) Pet. Ref. 40 (May) 183. Latest score: reflux vs.

trays.

EVANS, F. L. (1980) Equipmqnt Design Handbook For Refineries And Chemical Plants, vol.

2, 2 nd ed. (Gulf) FAIR, J. R. (1961) Petro/Chem. Eng. 33 (Oct.) 45. How to predict sieve

tray entrainment and flooding.

FAIR, J. R. (1963) Tray hydraulics: Perforated trays, in Design of Equilibrium Stage Processes,

Smith, B.D. (McGraw-Hill).

FAIR, J. R. And MATTHEWS, R. L. (1958)Pet. Ref. 37. (April) 153. Better estimate of

entrainment from bubble-cap trays.

FENSKE, M. R. (1932) Ind. Eng. Chem. 24, 482. Fractionation of straight-run gasoline.

FREDENSLUND, A. GMEHLING, J. AND RASMUSSEN, P. (1977) Vapour-liquid H.Yeniova

65

equlibria using unfac (Elsevier)

GEDDES, R. L. (1958) AIChE Jl 4, 389. General index of fractional distillation power for

hydrocarbon mixtures.

GILLAND, E. R. (1940) Ind. Eng. Chem. 32, 1220. Multicomponent rectification, estimation

of the number of theoretical plates as a function of the reflux ratio.

GILLAND, E. R. And REED, C. E. (1940) Ind. Eng. Chem. 34, 551. Degrees of freedom in
Multicomponent absorbtion and rectification.

GLITSCH, H. C. (1960) Pet. Ref. 39 (aug.) 91. Mecanical spesifications of trays.

GLITSCH, H. C. (1970) Ballast Tray Design Manual, Bulletin No: 4900 (W. Glitsch & Son,

Dallas, Texas).

HANSON, D. N., DUFFIN, J. H. and SOMERWILLE , G. E. (1962) Computation of Multistage

Seperation Processes (Reindold).

HANSON, D. N. and SOMERWILLE , G. E. (1963) Advances in Chemical Engineering 4,

279. Computing multistage vapor-liquid processes.

HENGSTEBECK, R. J. (1946) Trans. Am. Inc. Chem. Eng. 42, 309. Simplified Method for

solving multicomponent distillation problems.

HOLLAND, C. D. (1963) Multicomponent distillation (Prentice -Hall).

HOLLAND, C. D. (1975) Fundamentals and Modeling of Seperation Processes (Prentice Hall).

HUANG, C-J. and HODSON, J. R. (1958) Pet. Ref. 37 (Feb.) 103. Perforated trays- designed this

way.

HUNT, C. D. A., HANSON, D. N. and WILKE, C. R. (1955) AIChE Jl, 1, 441. Capacity factors in

the performance of perforated- plate columns.

JENNY, F. T. (1939) Trans. Am. Inc. Chem. Eng. 35, 635. Graphical Solution of problems in

multicomponent fractionation.

KING, C. J. (1971) Seperation Processes (McGraw-Hll)

KIRKBRIDE, C. G. (1944) Pet. Ref. 23, (Sept.) 87 (321). Process design procedure for

multicomponent fractionators.

KOCH, R. (1960) Flexitray Design Manual, Bulletin 960 (Koch Engineering Co., Wichita,

Kansas).

KOCH, R. and KUZNIAR, J. (1966) International Chem. Eng. 6 (oct.) 618. Hydrolic

calculations of a weir sieve tray.

KWAUK, M. (1956) AIChE Jl 2, 240. A system for counting variables in seperation processes.

LEWIS, W. K. (1909) Ind. Eng. Chem. 1, 552. The thory of fractional distillation.
LEWIS, W. K. (1936) Ind. Eng. Chem. 28, 399. Rectifications of binary mixtures.

LEWIS, W. K. and MATHESON, G. L.(1932) Ind. Eng. Chem.24, 494. Studies in distillstion.

LIEBSON, I., KELLEY, R. E. and BULLINGTON, L. A. (1957) Pet. Ref. 36. (Feb.) 127.

How to design perforated trays.

LOWENSTEIN, J. G. (1961) Ind. Eng. Chem. 53, (Oct.) 44A. Sizing distillation columns.

LUDWIG, E.E. (1979) Applied Process Design and Petrochemical Plant, vol 2, 2 nd. ed. (Gulf)

LYSTER, W. N., SULLIVAN, S. L., BILLINGSLEY, D. D. and HOLLAND, C. D. (1959)

Pet. Ref. 38, (June) 221, (July) 151, (Oct.) 139 and 39 (Aug.) 121 (in four parts). Figure

distillation this way.

MCCABE, W. L. and THIELE, E. W. (1925) Ind. Eng. Chem. 17, 605. Graphical Design of

distillation columns.

MCCLAIN, R. W. (1960) Pet. Ref. 39 (Aug.) 92. How to specify bubble-cap trays.

MC CORMICK, J. E. and ROCHE , E. C. (1979) Continuous distillation: seperation of

multicomponent mixtures, in Hendbook of Seperation processes for Chemical Engineers,

Schweitzer, P: A: (Ed.) (McGraw-Hll).

MEHRA, Y.R. (1979) Chem. Eng. Albany 86 (July 2nd) 87. Liquid surge capacity in horizontal and

vertical vessels. H.Yeniova

66

MORRIS, G. A. and JACKSON,J. (1953) Absorption Towers (Buttereworths)

MURPHREE, E. V. (1925) Ind. Eng. Chem. 17, 747. Rectifying column calculations.

NAPHTALI, L. M. and SANDHOLM, D. P. (1971) AIChE Jl 17, 148. Multicomponent

distillation seperation calculations by linearisation.

NORMAN, W. S. (1961) Absorbtion, Destillation and Cooling Towers (Longmans).

O'CONNELL, H. E. (1946) Trans. Am. Inc. Chem. Eng. 42, 741. Plate efficiency of

fractionating columns and absorbers.

OLDERSHAW, C.F. (1941) Ind. Eng. Chem. (Anal. Ed.) 13, 265. Perforated plate columns

for analytical batch distillations.

OLIVER, E.D. (1966) Diffusional Seperation Processes (Wiley).

ONDA, K., TAKEUCHI, H. and OKUMOTO, Y. (1968) J. Chem. Eng. Japan 1 ,56. Mass

transfer cofficients between gas and liquid phases in packed columns.

PATTON, B. A. and PRITTCHARD B. L. (1960) Pet. Ref.39 (Aug.) 95. How to specify sieve

trays.

PERRY, R. H. and CHILTON, C.H. (Eds) (1973) Chemical Engineers Handbook, 5th ed.

(McGraw-Hill).

ROBINSON, C. S. and GILLIAND, E. R. (1950) Elements of Fractional Distillation (McGrawHill).

ROSE, A., SWEENEY, R. F. and SCHRODT, V. N. (1958) Ind. Eng. Chem.50, 737. Continous

distillation calculations by relaxasyon method.

SHERWOOD, T. K., PIGFORD, R.L. and WILKE,C.R.(1975) Mass Transfer (McGraw-Hill)

SMITH, B. D. (1963) Design of Equilibrium Stage Processes (McGraw-Hill).

SMITH, B. D. and BRINKLEY, W. K. (1960) AIChE Jl 6, 446. General short cut equation

for equilibrium stage processes.

SMOKER, E. H. (1938) Trans. Am. Inc. Chem. Eng.34, 165. Analytical determination of

plates in fractionating columns.

SOREL, E. (1899) Distillation et Rectification Industrielle (G. Carre et C. Naund)

SOUDERS, M. and BROWN, G.G. (1934) Ind. Eng. Chem. 26, 98. Design of fractionating

columns.

SWANSON, E. W. and GESTER, J. A. (1962) J. Chem. Eng. Data 7, 132. Purification of

isoprene by extractive distillation.

THIELE, E. W. and GEDDES, R. L. (1933) Ind. Eng. Chem. 25, 289. The computation of

distillation apparatus for hydrocarbon mixtures.

THOMAS, W. J., and SHAN, A. N. (1964) Trans. Inst. Chem. Eng. 42, T71 Downcomer

stuies in a frothing system.

THRIFT, C. (1960 a) Pet. Ref. 39 (Aug.) 93. How to spesify valve trays.

THRIFT, C. (1960 b) Pet. Ref. 39 (Aug.) 95. How to spesify valve trays.
TOOR, H. L. and BURCHARD, J. K. (1960) AIChE Jl6, 202. Plate efficiencies in multicomponent

systems.

TREYBAL, R. E. (1979) Mass Transfer Operations, 3 rd ed. (McGraw-Hill).

UNDERWOOD, A. J. V. (1948) Chem. Eng. Prog. 44 (Aug.) 603. Fractional distillation of

multicomponent mixtures.

VAN WINKLE, M. (1967) Distillation (McGraw-Hill).

VAN WINKLE, M., MACFARLAND, A. and SIGMUND, P. M. (1972) Hyd. Proc. 51 (July)

111. Predict distillation efficiency.

VEATCHF., CALLAHAN, J. L., DOL, J. D. and MILBERGER, E. C. (1960) Chem. Eng. Prog. 56

(Oct.) 65. New route to acrylonitrile.

WANG, J. C. and HENKE, G. E. (1966) Hyd. Proc. 48 (Aug.) 155. Tridiagonal matrix for

distillation.

WILKE, C. R. and CHANGE, P. (1955) AIChEJl 1, 264. Correlation for diffusion coeficcients in

dilute solutions. H.Yeniova

67

WILKE, C. R. and LEE, C. Y. (1955) Ind. Eng. Chem. 47, 1253. Estimation of diffusion

coeficcients for gases and vapours.

WINN, F. W. (1958) Pet. Ref. 37, (May) 216. New relative volatility method for distillation

calculations.

YAWS, C. L., PATEL, P. M., PITTS, F. H. and FANG, C. S. (1979) Hyd. Proc. 58 (Feb.)99.

Estimate multicomponent recovery.

ZUIDERWEG, F. J., VERBURG, H. and GILISSEN, F.A.H. (1960) First International

Symposium on Distillation, Inst. Chem. Eng. London, 201. Comparison of fractionating

devices