YARDIMCI EKİPMANLARDA VE GENLEŞME ELEMANLARINDA

ARIZALAR

SOĞUTUCU MADDE SÜZGECİ (DRAYER) TIKANMASI

Soğutma tesisatında süzgeç veya drier sık sık tıkanabilir. Bunun sebepleri; tesitatın
kurulmasında kaynak yapılırken kalan bakır oksit parçaları, soğutkan maddede
bulabilecek tortular, kurutucu desiskant madde zerreleri, bakır borulara havşa
açılırken kalan bakır talaşları ve çalışma yerinin tozlu olmasından dolayı veya
boruların temiz bir yerde muhafaza edilmesinden ötürü pislik kalmasıdır. Böyle bir
tıkanma mevcut ise, tıkanmış olan elemanın çıkışlarındaki sıcaklık düşecek ve tıkanma
aşırı ise çıkış kısmında terleme ve hatta karlanma görülecektir. Aynı zamanda emiş
basıncı aşırı derecede düşer ve kompresör alçak basınç otomatiği etkisiyle gurup
çalışır. Keza, görme camında da bu tıkanıklık köpüklenme şeklinde görülecektir
(Görme camı Filtre-Kurutucu’dan daha sonra kurulmuşsa).

TERMOSTATİK GENLEŞME VALFİ ARIZALARI

Bir genleşme valfin arızalı olup olmadığı hususunda karar vermeden önce mutlaka esas
arıza sebebini tespit edip giderin. Önce sistemdeki rutubet, asit, pislik ve tortuları
giderin. Bu Maddeler kurutucu, filtre, genleşme valf, solenoid valf gidi Yerlerde
tıkanıklık yapar. Soğutkan disribütörü kullanılmışsa bu hemen valf çıkışına konmalı ve
valf ile evaporatör arasına akışı engelleyecek başka herhangi bir eleman
konulmamalıdır.

Termostatik Genleşme Valfi Kaçırması

Genleşme valfleri nadiren sıkı bir kapatma temin edebilirler ve ekseriya kompresör
durduğu halde bu valften bir soğutkan akışı devam eder. Sistem durduğu taktirde bu
geçen soğutkan, evaporatörden ısı alamadığı veya çok az ısı alabildiği için sıvı halde
kalacak ve kompresörün emiş valfine kadar sıvı gelebilecektir.Bu taktirde ise
kompresör tekrar çalışmaya başlayınca kompresöre sıvı soğutkan girmesine sebep
olur ki bu da kompresör için zararlıdır (Bilhassa valf klapelerine). Termostatik valfin
soğutkan kaçırmasının mahzurlarını önlemek için alınacak tedbir; termostatik
genleşme valfinden önce ve yakına bir solenoid valf koymaktır. Bu valfe soğutma
termostatından kumanda edilerek kompresör durur durmaz solenoid vana otomatik
olarak kapatılır. Bu halde dahi solenoid valf ile kompresör emişi arasında sıvı
soğutkan kalması mümkündür. Bunu önlemek için otomatik soğutkan toplama (pump-
down) tertibatı uygulanır. Soğutma termostatı solenoid valfini kapattıktan sonra dahi
sistem çalışmaya devam ederek emişteki basıncı, alçak basınç presostatının ayar
seviyesine düşününceye kadar gazı emerek depolar. Genleşme valfin gaz kaçırmasının
diğer bir sebebi de kuyruğun emiş boru gövdesine iyi temas etmemesinden olabilir.
Kuyruk daima, iyi ısı iletkeni olan bakır, alüminyum gibi bir metal çember ile iyice
boruya sıkılmalı ve boru sıcaklığının kuyruğa süratle temin edilmelidir.

Genleşme Valfin Açık Kalması

Genleşme valfin herhangi bir sebeple devamlı açık kalması, kompresöre sıvı halde
soğutkan gitmesine sebep olur ki bu da Kompresör için tahrip edicidir. Böyle bir
durumun mevcudiyeti, emiş hattında ve kompresörün emiş tarafında aşırı terleme
veya karlanma ile belli olur.

Genleşme Valfin Gaz Şarjının Kaçmış Olması

Genleşme valfin gaz şarjı valf kafasında ve buradan kuyruğa uzanan kapiller boru
ve kuyruğun içinde bulunur. Bu gazın herhangi bir sebeple kaçmış olması halinde valf
ya tam açık kalır veya tam kapalı kalır(Valfin konstrüksiyonuna göre değişir).Bu
şekilde bir gaz şarji kaçması olup olmadığını anlamak anlamak için şöyle hareket
edilir: (Sistemin soğutkan ile normal seviyede dolu olmasına dikkat edin)
1-Kompresörü durdurup kuyruğu borudan sökün ve buzlu suya daldırın.Bir müddet
bekleyerek valfin kapalı duruma gelmesini temin edin.
2-Kompresörü çalıştırıp biraz sonra valf kuyruğunu sudan çıkartın ve elinizde ısıtın
(bu şekilde kuyruğu el ile çok uzun müddet tutarak kompresöre sıvı akışına sebep
olmayın).Bu esnada kompresör emişindeki gaz manometresinde emiş basıncının aniden
yükselmesi gerekir.Bu oluyorsa gaz şarjı normal demektir.Hareket olmuyorsa veya
çok yavaş oluyorsa genleşme valfin şarjı kaçmıştır.

Genleşme Valfin Gaz Şarjı Tipi Yanlış Seçilmiştir

Genleşme valfleri soğutkan cinsine göre ve kullanılacağı evaporasyon sıcaklıkları

sınırına göre ayrı ayrı gaz şarjı ile techiz edilirler.Bu sebeple genleşme valfi hangi
soğutkan için yapılmışsa sadece o soğutkan için kullanılabilir.Diğer yandan, çoğu
zaman genleşme valfleri, kullanılacakları sistemin evaporasyon sıcaklığına göre de
farklı gaz şarjı ile techiz edilirler. Örneğin, normal bir kademelendirme; yüksek
sıcaklık (klima),orta sıcaklık (soğuk oda),alçak sıcaklık (Deep freeze) ve çok alçak
sıcaklık (Kreyojonik uygulamalar) olabilir. Kafa şarjı, katalogtan uygulama şekline
göre doğru seçilmelidir.Çok düşük sıcaklıkta kullanılan yüksek sıcaklık şarjlı bir
genleşme valf devamlı kapalı kalacak, yüksek sıcaklıkta kullanılan bir alçak sıcaklık
şarjlı valf ise devamlı açık kalacaktır (emiş sıcaklığı valf çalışma sınırları içine
düşünceye kadar). Bazı genleşme valflerinde şarj tipi sebebiyle kuyruk sıcaklığının
kafa sıcaklığından düşük olması gerekebilir.Bu temin edilmezse şarjı meydana getiren
madde kafada toplanabilir ve valfin kısılmasına sebep olur.Böyle bir durumun mevcut
olup olmadığını anlamak için valf kuyruğunu el ile veya ılık suya daldırarak ısıtın,eğer
valf açar veya emiş borusuna daha çok sıvı soğuktun giderse ve kızgınlık değeri
normale gelirse “valf şarjı kafaya toplanıyor ve evaporatöre normal durumda
soğutkan gitmemesine neden oluyor” demektir.Kafa sıcaklığının bu şekilde düşerek
şarjın kafada toplanması sebepleri ise şunlar olabilir:
a-Genleşme valf çıkışı ile kuyruk (bulb) yeri arasındaki basınç düşüşünün yetersiz
olması (distribütörün büyük seçilmesi veya hiç konulmaması gibi nedenlerle).
b-Valf iğnesi iticisinin salmastrasının kaçırması nedeniyle dengeleme borusundan
gelen gazın valf kafasını soğutması (çok az rastlanan bir olaydır).
c-Termostatik genleşme valfinin soğuk bir yerde bulunması veya üzerine soğuk su
damlaması.

Termostatik Genleşme Valfi Superheat (Kızgınlık) Ayarı Normal Değildir

Bu ayarı daima termometre ve emiş manometresi kullanarak yapın.

a-Superheat (kızgınlık) çok fazla: Bu taktirde valften evaporatöre çok az soğutkan
geçecek ve dolayısıyla kompresör emişi anormal derecede ılıklaşacaktır.
b-Superheat (kızgınlık) çok az: Bu halde ise evaporatöre çok fazla sıvı soğutkan
geçecek ve dolayısıyla kompresör emiş borusu anormal derecede soğuyacak ve
kompresöre sıvı girerek ses yapacaktır.
Superheat’i (Kızgınlık) bulmak için:
b/I-TEV bulb’ının olduğu yerdeki sıcaklığı ölçün
b/II-Evaporatörde soğutkan basıncını ölçün (valfin dış dengeleyicisi varsa buradan,
yok ise kompresör emişinden ölçüp, boru basınç düşmesi ilave edilerek bulunabilir).
b/III- Ölçen basıncın karşıtı olan yoğunlaşma sıcaklığı bulunur.
b/IV- Ölçülen sıcaklıktan bulunan sıcaklığı çıkarın. Bulunan değer superheat’ı
verecektir. Normal kabul edilen değer 3–8 °C arasındadır.

Termostatik Genleşme Valfinin Kapasitesi Uygun Değildir

Termostatik genleşme valf kapasitesini daima fiili çalışma şartlarında ve

sıcaklıklarında seçin. Hiçbir zaman nominal valf kapasitesine göre seçmeyin. Valf
kapasite tabloları muhakkak elde bulunmalıdır.
a- Kapasite çok yüksek seçilmiştir; Bu taktirde valfin emiş basıncının muntazam
bir değerde muhafaza edilebilmesi mümkün olmayabilir. Zira valfin kuyruğu,
sıcaklığın artması ile valfi açacak ve bir anda büyük miktarda sıvı geçerek emiş
sıcaklığın düşmesine sebep olacak ve valf de buna uyarak kapanacaktır.Bu
şekilde açıp kapanma devam edecek ve hunting (devamlı ani açıp kapanma )
olacaktır.Normal bir valf ile sistemin emişindeki bu değişme 0,5-1,0 atü
civarında olmalıdır.
b- Kapasite küçük seçilmiştir.Bu halde ise valften kafi miktarda sıvı
geçmeyecektir.Aşırı yüklerin mevcut olduğu zamanlarda kızgınlık çok yüksek
olacak ve kapasite yetişmeyecektir. Kompresör emiş basıncının aşırı derecede
düşmesi ile bu durum görülür. Alçak yüklerde ise sistem normal çalışmayabilir.
Termostatik Valfin Tıkanmış Olması

Termostatik genleşme valfi tıkanabilir. Eğer pislik az ve tıkanma hafif ise neticesi
yukarıda izah edilen kapasite düşüklüğü şeklinde ortaya çıkacaktır. Fakat tıkanma
büyük ise o zaman çok az sıvı geçebilecek ve bu,kompresörün sık aralıklarla durup
çalışmasına neden olacaktır. Pislik bazen de valfin tıkanması yerine açık vaziyette
kalmasına neden olur ki bu taktirde kompresör durursa dahi sıvı soğutkan geçecek
ve kompresörün ilk çalışmasında emişe sıvı hücum etmesine, kompresörün
valflerinin gürültülü çalışmasına neden olacaktır.

Valf de İç Ve Dış Tahribat Olması

Çoğu zaman valf vazife göremeyince tıkandığı veya bir yerin tutukluk yaptığı
zannedilerek çekiçle vurulur ki bu çok hatalıdır. Bugünkü genleşme valfleri
tutukluk yapmayacak kadar iyi ve hassas yapılmaktadır ve böyle bir darbe aksine
valfin iç ve dış kısımlarında tahribat yapar.

Valf Kuyruk Yerinin Hatalı Seçilmesi

Valf kuyruğu yerinin seçimi çok önemlidir. Genleşme valf kuyruğu evaporatör çıkış
borusuna ve evaporatöre en yakın bir yere, temiz ve düzgün bir boru parçasına, iki
metal çember ile sıkıca ve iyi bir ısı geçirgenliği sağlayacak şekilde bağlanmalıdır.
Kuyruk tercihen yatay durumdaki bir boruya bağlanmalıdır. Kuyruk tercihen yatay
durumdaki bir boruya bağlanmalı, fakat düşey boruya bağlanma mecburiyetinden
kaçınılmadığı takdirde kuyruğun kılcal boru bağlantısı üst tarafa bırakılmalıdır.
Küçük çaplı borularda tercihen borunun tam üst tarafına ve kuyrukla akış yönü
aynı istikamette olmak üzere konulmalıdır.7/8’’ ve daha büyük dış çapa haiz
borularda ise boru çevresinde sıcaklık farkı meydana gelebilir ve bu sebeple
kuyruk, borunun en alt noktasından 45–60 derece açı ile yan yana konulmalı ve
yapın toplanabileceği ceplerden, harici sıcaklık tesirlerinden mutlak suretle uzak
tutulmalıdır.Eğer evaporatör çıkış borusunda bir düşey yükselme yapılacaksa düz
borudan sonra P – şeklinde yağın toplanabileceği bir deve boynu cep yapılmalıdır.

Dış Dengeleyici

Dış dengeleyici bağlantı yeri olan genleşme valflerde bu bağlantı mutlak surette
yapılmalı ve valf kuyruğunun bağlandığı yere mümkün mertebe yakın ve valf
kuyruğundan sonra emiş borusuna bağlanmalıdır. Bu bağlantı valf kuyruğundan
önce yapılırsa, itici çubuk salmastrasından kaçabilecek soğutkan kuyruk sıcaklığını
etkileyebileceği için sakıncalı olabilir. Bilhassa evaporatördeki basınç düşüşü klima
uygulamalarında 0,2 atü ,derin soğutma uygulamalarında 0,1 atü değerini geçiyorsa
dış dengeleyici kullanılması gerekir. Dış dengeleyicinin emiş borusuna bağlanacağı
 nokta, genleşme valf kuyruğunun bulunduğu noktadaki basınç ölçeçek şekilde
tertip edilmelidir. Dış dengeleyicinin montaj ve çalışma esnasında tıkanmamasına
dikkat edilmelidir.

Genleşme Valf İğnesi İyi Oturmuyor

Eğer valf iğnesi yuvasına iyi oturmuyor ise sıvı soğutkan kaçırır ve kompresör
durduğunda, Selonoid valf konmamış ise evaporatörü sıvı soğutkanla doldurur. Bu
sıvı, kompresöre kadar gelip valf pleytlerine ve diğer aksama zarar verebilir. Eğer
valf iğnesi kaçırıyorsa kompresör durduktan sonra valfte bir fısıltı veya ıslak sesi
duyulur. Keza görme camında da kompresör durduktan sonra uzunca bir müddet
soğutkan akışı görülür. Kaçağın iğneden olduğu kesin olarak tespit edildikten sonra
iğnesi veya yuvası aşınmış veya hasar görmüş ise değiştirilmelidir. Böylece bir
işleme girişmeden önce bilhassa pislik veya nemden dolayı veya kuyruğun iyi temas
etmemesi, harici dengeleyici bağlantısı yanlışlığı, tıkanması gibi nedenlerden dolayı
bir sızma olup olmadığı kesinlikle tespit edilmelidir.

Avlanma (Hunting) Olayı

Evaporatörün genleşme valf tarafından değişik nedenlerle, yetersiz ile çok aşırı
miktarlar arasında kararsız ve dengesiz şekilde değişerek beslenmesi olayı
avlanma adı ile anılır. Bu olay, emiş basıncının ve kızgınlığının seri/çabuk
değişimlerine neden olur ki bunun sonucu olarak bunun sonucu olarak sistemin
toplam kapasitesinde düşme görülebilir. Şiddetli derecedeki bir avlanma olayı
kompresörün sıvı soğutkan taşmasına uğramasına neden olur ki sonucu sıvı darbesi
olacaktır.Avlanma olayının meydana gelmesine neden olan hususların başında
;Evaporatör dizaynı, soğutkan boru donamının durumu ve genleşme valfinin hatalı
uygulanması konuları gelir. Evaporatör borularının çapı ve boyu, her bir soğutkan
devresine düşen soğutma yükü miktarı soğutkanın akış hızı evaporatörden geçen
hava debisi ve hızı soğutma yükündeki değişmeler Avlanma olayının meydana geliş
nedenlerinden bazıları olarak sayılabilir.

SOLENOİD VALF ARIZALARI

Solenoid Valf Sızdırması

Bu halde, valf kapalı iken solenoid valf giriş ve çıkışlarında sıcaklık farkları görülür ve
valfte fısıldama duyulur. Hatta çıkışta terleme ve karlama görülebilir. Gaz toplama
tertibatlı sistemlerde,”Non-recycling pump down “yerine sadece “Pump down”
yapılmış ise, alçak tazyik otomatiği sık sık kompresörü çalıştırır.Sızıntı fazla ise
kompresör devamlı çalışır ve “non-recycling” röleli tesisatlarda da devamlı çalışma
görülür.
Solenoid Valf Tıkanması

Solenoid valfi tıkanması ile genleşme valf tıkanmasının sonuçları aynıdır ve valf
çıkışında sıcaklık düşmesi hatta terleme ve karlanma görülür. Bunların aksine solenoid
valfin açık vaziyette pislik ile tutuk kalması da mümkündür. Bu halde ise sıvı
soğutkanın kompresöre kadar gelmesi görülür.

Selonoid Valf Açmıyor

a- Valfin parçaları düzgün ve iyi monte edilmemiş ise ve örneğin bobin veya
bobinin muhafazası yerine iyi oturmamışsa, valfin çalışması engellenebilir.
Parçalar tekrar kontrol edilip hepsinin tamam olarak ve yerli yerine konulması
sağlanmalıdır.
b- Valf pistonu veya bobinin çekirdeğinin hareketi engellenmiş olabilir.
c- Bobin yanması mevcuttur
d- Bobin uçları bağlantısında veya sistemin diğer elemanlarının bağlantısında hata
vardır veya gevşek bağlantı mevcuttur.
e- Röle veya termostatların arızası sebebiyle solenoid açmamaktadır.
f- Solenoid bobinin voltaj veya frekans değerleri şebeke ile uyuşmamaktadır.
g- Uygulamadaki gerçek basınç farkı, valfin dayanabileceği dizayn farkından
fazladır.
h- Valf aşırı derecede büyük seçilmiş olabilir

Solenoid Valf Kapatmıyor

a- Solenoidin elle açma tiji ileri sürülmüş vaziyette kalmıştır ve valf mili aşağı inip
kapatmamaktadır.
b- Elektrik devresinin bobine gelişi kesilmemekte ve bobin devamlı çekili
vaziyette kalmaktadır.
c- Valf çıkışındaki basınç, girişindeki basınçtan daha yüksek duruma gelmiştir.
d- Valf çıkış boğazına pislik sıkışmış ve kapanmayı engellenmektedir.
e- Kapanma Yuvasındaki sızdırmazlık malzemesi yırtılmış, deforme olmuş,
parçalanmış olabilir.
f- Akışkanın cinsine göre selonoid yanlış seçilmiştir.