ÖZET

LARVA TRANSFERİ YÖNTEMİ İLE ANA ARI ÜRETİMİNDE ANALI VE ANASIZ

BAŞLATMA KOLONİLERİNİN LARVA KABUL ORANI VE ANA ARI KALİTESİ
ÜZERİNE ETKİLERİ

Bayram HAMGİR

Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Zootekni Anabilim Dalı
Yüksek Lisans Tezi
2007, 40 sayfa

Danışman : Öğr. Gör. Dr. Servet ARSLAN

Jüri : Yrd. Doç .Dr. Halil YENİNAR

Jüri : Yrd. Doç. Dr. Ahmet ŞEKEROĞLU
Jüri : Öğr. Gör. Dr. Servet ARSLAN

Ardahan ilinde 2006 yılı Haziran-Eylül ayları arasında larva transferi yöntemi ile
değişik tip ve koloni gücünde başlatma kolonileri kullanılarak ana arı yetiştirilmiş ve bunların
larva kabul oranı, çıkış randımanı, çiftleşme öncesi canlı ağırlığı, yumurtlama öncesi süre,
çiftleşme randımanı, çiftleşme sonrası canlı ağırlığı ve spermateka çapları belirlenmiştir.
Çalışmada üretim döneminin, başlatma kolonilerinin analı veya anasız olmasının ve başlatıcı
koloni gücünün larva kabul oranı ve ana arı kalitesi üzerine etkileri araştırılmıştır.
 Yapılan çalışmalar sonucunda, üretim döneminin larva kabul oranı, çıkış randımanı,
çiftleşme öncesi canlı ağırlığı, yumurtlama öncesi süre, çiftleşme randımanı ve spermateka
çapı üzerine etkisinin önemli olduğu bulunmuştur (P<0,01). Haziran döneminde üretilen ana
arılarda yumurtlama öncesi süre kısa olurken, Temmuz ve Ağustos döneminde üretilen ana
arılarda daha uzun olmuştur. Larva kabul oranı, çıkış randımanı, çiftleşme öncesi canlı ağırlık,
çiftleşme oranı ve spermateka çapları da Haziran döneminde en yüksek, Ağustos döneminde
ise en düşük olduğu saptanmıştır. Başlatma kolonilerinin analı ve anasız olmasının çiftleşme
öncesi canlı ağırlık üzerine etkisinin istatistiki olarak önemli olduğu bulunmuştur (P<0,05).
Ayrıca başlatma kolonilerinin farklı güçlerde olmasının larva kabul oranına ve bu kolonilerde
üretilen ana arıların çiftleşme öncesi canlı ağırlığına etkisinin önemli olduğu tespit edilmiştir
(P<0.01). Anasız ve güçlü başlatma kolonilerinde üretilen ana arıların çiftleşme öncesi canlı
ağırlıklarının daha fazla olduğu görülmüştür. Kovan tipinin larva kabul oranına etkisi önemli
çıkmamış ancak, güçlü başlatma kolonilerinde larva kabul oranı daha yüksek gerçekleşmiştir.

Larva kabul oranı en yüksek Haziran döneminde olurken, en düşük Ağustos ayında
gerçekleşmiştir (sırasıyla % 62.92±19.47, 50.83±20.91, 41,90±20,54). Anasız başlatma
kolonilerinde analı kolonilere göre daha yüksek larva kabul oranı gerçekleşmiştir
(%59.44±20.44, %44,55±20,13). Ayrıca güçlü kolonilerde zayıf kolonilere göre daha yüksek
larva kabul oranı olduğu görülmüştür. Çıkış ve çiftleşme randımanı dönemlere göre
değişmekte olup, yine en yüksek Haziran döneminde, en düşük Ağustos döneminde
gerçekleşmiştir (Çıkış randımanı sırasıyla % 93.78±5.61, 92.13±6.30, 80.67±16.04, Çiftleşme
randımanı sırasıyla % 94.06±5.04, 83.43±11.63, 80,67±16,04). Dönemlerin yumurtlama
öncesi süreye de etkisi önemli olup, kovan tipi ve koloni gücünün önemli bir etkisi olmadığı
saptanmıştır. Yumurtlama öncesi süre Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında sırasıyla
9.96±1.37, 10.88±1.55, 12,15±1,82 gün olarak bulunmuştur. Çiftleşme sonrası canlı ağırlıklar
üzerine hem dönemin hem de kovan tipi ve koloni gücünün etkisinin istatistiki yönden
önemsiz olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler : Apis mellifera L., Başlatma Kolonileri, Larva Kabul Oranı, Ana
Arı Kalitesi.
 ABSTRACT

THE ASSESSMENT OF QUALITY OF QUEENS AND LARVA ACCEPTANCE

RATE OF STARTING COLONIES (WITH AND WITHOUT MOTHERS) IN QEEEN
BEE PRODUCTION USING DOLITTLE METHOD

Bayram HAMGİR

Gaziosmanpasa University
Graduate School of Natural and Applied Science
Department of Animal Science

Masters Thesis
2007, 40 page

Consultant : Öğr. Gör. Dr. Servet ARSLAN

Jury : Yrd. Doç. Dr. Halil YENİNAR

Jury : Yrd. Doç. Dr. Ahmet ŞEKEROĞLU
Jury : Öğr. Gör. Dr. Servet ARSLAN

In this study, queens were grown up using the starting colonies with several type and
colony power in June-September, 2006. The Doolittle method was used to grow the queens.
The larva acceptance rate, hatching performance, live weight before mating, duration period
before mating, mating performance, live weight after mating, and dimensions of spermateka
were determined. The effects of production period, the status and power of starting colonies
(with or without queen) and the effect of larva acceptance power of starting colonies on the
quality of queens were investigated.
 The effect of production period on larva acceptance rate, hatching performance, live
weight before mating, duration period before mating, mating performance, live weight after
mating and dimensions of spermateka was important (P<0,01). The duration period before
mating was shorter for queens produced in June than that of July and August. The larva
acceptance rate, hatching performance, live weight before mating, duration period before
mating, mating performance, live weight after mating and dimensions of spermateka were
higher in June than those obtained in July and August. The effect of status of starting colonies
(with or without queen) on live weight after mating was statistically significant (P<0, 05). The
effect of differences in strength of starting colonies on larva acceptance rate and the live
weight of bees produced in the such colonies was also statistically significant (P<0.01). The
live weight of queens produced in the strong colonies and colonies without queens were
greater as compared to the others. The hive type was not found significant on larva acceptance
rate; however, the larva acceptance rate obtained in stronger colonies was greater as compared
to the others.
Larva acceptance rates were higher in June, July and August with the values 62.92 %
± 19.47, 50.83 ± 20.91, 41.90 ± 20.54, respectively. The larva acceptance rates with mother
colonies were higher than those of the colonies without queen with the values of 59.44% ±
20.44, 44,55% ± 20,13, respectively. The larvae in strong colonies were quite high as
compared to weak colonies. The existence and mating output were changed with the season,
and was the highest in June (93.78%± 5.61; 94.06 % ± 5.04) and the lowest (80.67± 16.04;
80.67 ± 16.04) in August. The season had also an important effect on the duration before
ovulation. However, the hive type and colony power had not an important effect. The
durations before ovulation were 9.96 ± 1.37, 10.88 ± 1.55, 12,15 ± 1,82 days in June, July and
August, respectively. The results indicated that not only the season but also the hive types
have important effects on weights before and after mating.

Key Words: Apis mellifera L., Starting colonies, Larva Acceptance Rate, Queen
Quality.
 1

1. GİRİŞ

Ülkemizde yılda yaklaşık 65–70 bin ton bal üretilmekte ve bunun 9–10 bin tonu
ihraç edilmektedir. Türkiye’de yaklaşık 43 000 aile arıcılıktan geçimini sağlamaktadır
(Güler ve Kaftanoğlu, 1999).

Normal koşullarda her kovanda bir adet ana arı bulunur. Ana arının temel görevi;
yumurtlayarak koloninin neslini devam ettirmek, salgıladığı feromon vasıtası ile koloninin
iş bölümünü ve düzenini sağlamak ve sahip olduğu genetik özellikleri yavrularına
aktarmaktır. Ana arı normal koşullarda koloninin yumurtlayan tek bireyidir. Bu özelliği
nedeniyle koloninin geleceğini sağlar. Ana arılar, döllendikleri halde dölsüz yumurta
bırakma özelliğine sahip Dünyadaki ender canlı olma özelliğini taşırlar ve bu dölsüz
yumurtalar gelişerek erkek arıların oluşumunu sağlar. Hayvanlar âleminde yalnızca
arılarda görülen bu durum erkek bireylerin yalnızca analarının genetik yapılarını taşıma
özelliğini sağladığından arı ıslahında birçok avantajı da beraberinde getirir (Doğaroğlu,
2004).

Ana arı yaşı arttıkça koloni gelişme hızının ve feromon üretiminin azaldığı
bildirilmekte ve ana arıların her yıl veya en geç iki yılda bir değiştirilmesi gerektiği
vurgulanmaktadır (Morse, 1979). Türkiye’de yaklaşık 4.500.000 adet arılı koloni
bulunmaktadır. İki yılda bir koloninin ana arısının değiştirilmesi gerektiği düşünülürse,
Ülkemizde yılda 2 250 000 adet ana arıya ihtiyaç bulunmaktadır. Türkiye’de 143 kayıtlı
işletmede 320 000 adet ana arı üretilmiştir (Fıratlı, 2007). Yukarıda belirtilen rakamlardan
anlaşıldığı gibi ana arı ihtiyacının büyük kısmı doğal yöntemlerle üretilen ana arılardan
sağlanmaktadır. Oysa doğal yöntemle ana arı üretiminde, seleksiyon yapma imkânı
bulunmaması, bir ana arı üretimi için çok fazla işçi arı kullanılması, yetiştirilecek ana
arının yumurtaya başlayıncaya kadar koloninin kuluçka faaliyetinin durması ve ana arıların
larva döneminde yeteri kadar beslenememesi sebebiyle üretilen ana arıların kalitesinin
düşmesi gibi birçok olumsuzluklar söz konusudur.
 2

Doğal koşullar altında bir bal arısı kolonisi, üç durumda ana arı yetiştirir; acil ana
arı yenileme (ana arı aniden öldüğünde), yenileme (yaşlılık, sakatlık, görevini yerine
getirememe) ve oğul verme hazırlığında. Bu durumların her birinde yapılan yüksük sayısı ve
petek üzerinde yapıldığı yer bakımından tipik farklılıklar vardır (Cale et al 1975). Bu üç
doğal zorunluluk sonucu yetiştirilen ana arılar nitelik bakımından da farklıdırlar. Oğul
verme durumundaki koşullar ana arı yetiştirmeye en uygun koşullar olduğundan fizyolojik
özellikler bakımından en nitelikli ana arıların yetiştirilmesi söz konusudur. Yenileme
durumunda yapılan bilinçli ve istekli seçim, acil bir durumda yetiştirilen ana arılara kıyasla
daha nitelikli ana arıların yetiştirilmesine olanak sağlar.

Ana arının yıllık olarak gençleştirilmemesi, ekolojiye bakılmaksızın her türlü

genotiple her yerde arıcılık yapılması, çeşitli hastalıklara dayanıklı genetik materyal
bulunamaması gibi damızlık ana arı yetiştiriciliğine bağlı sorunlar ülkemiz arıcılığının
verimsiz oluşunu büyük ölçüde açıklamaktadır (Fıratlı ve ark. 2000).

Ana arı yetiştirme sırasında bazı etmenler üretilen ana arıların kalitesine önemli
derecede etki etmektedir. Bu etmenler uygun genotipin seçimi, seleksiyon, yetiştirme
yöntemi, yetiştirme kolonisinin durumu, larva yaşı ve sayısı, yetiştirme mevsimi ve erkek
arı sayısıdır (Doğaroğlu, 2004). Kaliteli ve randımanlı ana arı üretimi için çevrede
yeterince nektar ve polen üreten çiçekli bitkilerin olması gerektiği, kovan içi ve çevre
sıcaklığının ana arı kalitesini etkilediği bilinmektedir. Ana arı yetiştirmek için en uygun
zaman oğul mevsimidir (Morse, 1979). Bu çevre faktörlerinin yanı sıra yetiştirme
yönteminin de ana arı kalitesinde önemli olduğu bilinmektedir.

Ana arı üretimi; doğal ana arı yüksüklerinden yararlanarak yapılabileceği gibi,
kontrollü ana arı üretim yöntemleri de bulunmaktadır. Kontrollü ana arı üretim yöntemleri
Janker yöntemi, Miller yöntemi, Alley yöntemi, Smith yöntemi ve Doolittle (Larva
transferi) yöntemidir. Dünyada ve ülkemizde ticari ana arı yetiştiriciliğinde en çok
kullanılan yöntem larva transferi yöntemidir. Bunun sebebi larva transferi yönteminin
diğer yöntemlere göre birçok avantajlarının olmasıdır. Bu avantajların en önemlisi ana arı
 3

üretiminin tüm aşamalarının kontrol altında gerçekleşmesidir. Diğer yöntemlerde üretimin

bazı aşamaları kontrol dışı olarak arı tarafından gerçekleştirilir. Ayrıca larva transferi
yönteminde daha pratik, standart düzeyde ve kaliteli ana arı üretimi yapmak mümkün
olmaktadır. Yaygın olarak kullanılan larva transferi yönteminin esası, işçi arı gözlerindeki
uygun yaşlı larvaları özel gereçlerle alıp, önceden hazırlanmış ana arı yüksüklerine
aşılamak ve bu larvaları besleyebilecek bir koloniye vermektir (Genç, 1992).

Aşılama işleminden sonra larvaların konulduğu çerçevelerin verildiği koloniye

başlatma kolonisi adı verilir. Başlatma kolonisi analı veya anasız olarak düzenlenebilir.
2006 yılında Ardahan ilinde yapılan çalışmada, larva transferi yöntemi ile üç ayrı
dönemde, ana arılı ve ana arısız olarak ve değişik koloni güçlerinde hazırlanan başlatma
kolonileri kullanılarak üretilen ana arıların larva kabul oranı, çıkış randımanı, çiftleşme
öncesi canlı ağırlığı, çiftleşme öncesi süre, çiftleşme oranı, çiftleşme sonrası canlı ağırlığı
ve spermateka çapları belirlenmiştir. Bu özellikler ana arı kalite kriterleri olup, çalışmada
ana arı üretim döneminin, başlatma kolonisi gücünün ve başlatma kolonisinin analı veya
anasız olmasının larva kabul oranı ve ana arı kalitesi üzerine etkileri araştırılmıştır.
 4

2. LİTERATÜR ÖZETLERİ

Ana arı üretimi her dönem yapılabilir. Ancak kaliteli ana arı üretimi için çevrede
yeterince nektar ve polen üreten çiçekli bitkilerin olması, kovan içi ve çevre sıcaklığının
ana arı kalitesini etkilediği, ana arı üretimi için en uygun mevsimin oğul mevsimi olduğu
bildirilmektedir (Mirza et all, 1967; Zhdanova, 1967; Morse, 1979).

Ana arının niteliklerini belirleyen ölçütler; çıkış ağırlığı, sperm kesesi (spermateka)
çapı ve hacmi, yumurta tüpü (ovariol) sayısı, yumurtalık (ovaryum) ağırlığı gibi
özelliklerdir. Bu özellikler arsındaki ilişkiler ve bunların kolonide yavru üretimi,
populasyon gelişimi, bunlara bağlı olarak verimle ilişkileri birçok araştırmacı tarafından
belirtilmiştir (Zhadanova 1967, Woyke 1967, Woyke 1971, Fıratlı 1982, Harbo 1986,) ana
arının niteliğini belirleyen en önemli faktörler ise mevsim flora, iklim, beslenme, koloni
kondisyonu, temel yüksük özellikleri, larva transfer yöntemleri aşılanan larva sayısı ve
yaşıdır.

Ana arı yetiştiriciliğinde kullanılan larvaların yaşı küçüldükçe yetiştirilen ana

arılarda canlı ağırlığın arttığı, ovariol sayısının fazlalaştığı, spermateka çapının ve
içerisindeki spermatozoa miktarında da artış olduğu bildirilmektedir (Woyke, 1967; Fıratlı,
1982; Güler ve Kaftanoğlu, 1999).

Fıratlı (1988), aşılamada larvaların üşümemesi ve kurumaması için uygun koşulların

25–30 ºC sıcaklık ve % 50–60 bağıl nem olduğunu, larvaların direkt güneş ışınlarından
korunması gerektiğini ve larvaların temel yüksüklere zedelenmeden, bulundukları
pozisyonda ve mümkünse içinde bulundukları arı sütü ile birlikte aktarılmaları gerektiğini
ifade etmiştir.

Laidlaw (1979), ana arı olarak gelişecek larvaların bütün larva döneminde
kesintisiz ve sadece arı sütü ile beslenmesi gerektiğini bildirmektedir.
 5

Lensky (1971), birinde ana arının ızgara ile kuluçkalığa hapsedildiği diğerinde
serbest bırakıldığı iki yetiştirme kolonisinde larva kabul oranlarını sırasıyla %63 ve %60
olarak bulmuştur.

Shawer (1980), yetiştirme kolonisinde ana arı bulunmasının aşılama randımanı

üzerine ve ana arı niteliklerine etkisini incelediği araştırmasında; ana arılı, ana arısı
kuluçkalığa hapsedilmiş ve ana arısı aşılamadan bir gün önce alınan kolonilerde larva kabul
oranı, çıkış ağırlığı, ovaryum büyüklüğü ve ovariol sayılarını incelemiştir. Ana arısı
aşılamadan 1 gün önce alınmış kolonilerde aşılama randımanının yüksek ve yüksük
uzunluğunun diğerlerinden daha büyük olduğunu belirlemiştir. Ayrıca ana arısız kolonilerde
yetiştirilen ana arıların çıkış ağırlığı, sağ ön kanat uzunluğu ve genişliği, sperm kesesi
hacmi, ovaryum büyüklüğü ve ovariol sayısı bakımından da üstün olduklarını tespit etmiştir.

Fıratlı (1982), ana arılı başlatma kolonilerinde ortalama aşılama randımanının

%76,9 ana arısız kolonilerde ise % 85,9 olduğunu bildirmiştir.

Kaftanoğlu (1988), kaliteli ana arı üretiminde 0-24 saatlik larvanın kullanılması
gerektiğini bildirmekte; 2, 3 ve 4 günlük larvalardan yetiştirilen ana arıların daha ufak,
ovariol sayılarının daha az ve spermateka çaplarının daha küçük olduğunu, ayrıca bir
günlük yaştaki larvalardan yetiştirilen ana arıların spermatekalarında üç günlük yaştaki
larvalardan yetiştirilenlere göre % 30-50 oranında daha fazla spermatozoa depolandığını
bildirmektedir.

Gül ve Kaftanoğlu (1990), Çukurova bölgesinde yürütülen ana arı yetiştiriciliği

çalışmalarında ortalama larva kabul oranını % 64,8 olarak bulmuşlardır.

Gül ve Kaftanoğlu (1990), Çukurova bölgesinde arı sütü ilaveli yetiştirme

koşullarında yumurtlama öncesi süreyi 10,36±0,41 gün olarak belirlemişlerdir.

Genç (1992), ana arısı bir yaşlı olan kolonilerin iki yaşlı olanlardan %28 daha fazla
bal verdiklerini bildirmiştir.
 6

Kaftanoğlu ve Kumova (1992), Çukurova bölgesinde Nisan, Mayıs, Haziran,

Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında ana arı yetiştiriciliği konusundaki çalışmalarında,
yapmış oldukları larva transferlerinde larva kabul oranlarının sırasıyla %91,4, %83,3,
%81,7, %85,0, %60.0 ve % 58,3 olduğunu bildirmiştir.

Kaftanoğlu ve ark. (1992), Larva transferi yapılan başlatma ve besleme

kolonilerinin ne kadar güçlü olursa olsun bu kolonilere bir defada 30–45 arasında veya en
fazla 60 larva transferinin yapılması gerektiğini, transfer edilen larva sayısının artmasıyla
larva kabul oranının düştüğünü bildirmişlerdir.

Kaftanoğlu ve ark. (1992), Doolittle yöntemine göre larva transferi yapılarak elde
edilen ana arılarda çiftleşme oranını % 71,1 olarak bulmuşlardır.

Dodoloğlu ve Genç (1996), Erzurum koşullarında Doolittle yöntemi (A) ve doğal

yüksüklerden (B) yetiştirilen ana arıların çeşitli özelliklerini incelemiş, A ve B yetiştirme
gruplarında elde edilen ortalama yüksük uzunluğu değerlerini sırasıyla 24,80±0,37 ve
19,47±0,40 mm. olarak bulmuştur. Ana arı çıkış ağırlığını 206,13±3,20 ve 178,47±2,05
mg, ortalama yumurtlama öncesi süreyi 10,9±0,3 ve 11,1±0,5 gün, ortalama spermateka
çapını 0,98±0,01 ve 0,88±0,01 mm ve spermatekada depolanan spermatozoa sayısını ise
4,65 ±0,08 ve 3,83±0,07 milyon olarak bulmuştur. Aynı çalışmada Larva transferi
yöntemine göre yapılan larva transferinde larva kabul oranını %95, ana arı çiftleşme
oranını %73,3, doğal yüksük yönteminde ise çiftleşme oranı %80 olarak bulunmuştur.

Szabo (1973), Ana arı çıkış ağırlığı, arıcılar tarafından kullanılabilecek, ana arının
değerini gösteren önemli bir ölçüttür ve ana arısız kolonilere verilen ana arılar içinde ağır
olanlar tercih edilmektedir

Woyke (1971), ana arının çıkış ağırlığı ile ovariol sayısı arasında pozitif bir
korelasyon (r=0,75) olduğunu, çıkış ağırlığının seleksiyon için önemli bir ölçüt
olabileceğini söylemiştir.
 7

Fıratlı (1982), ana arılı ve ana arısız arı ailelerinde yumurta ve larva aşılama yoluyla
ana arı üretme olanaklarını araştırmıştır. Yumurtadan elde ettiği ana arıların çıkış
ağırlıklarını daha yüksek, çıkış ağırlığı ile yumurtalık ağırlığı arasında da doğrusal ve
önemli bir ilişki olduğunu saptamış, ağır ana arıların hafiflerden %40 daha fazla yavru
ürettiklerini belirtmiştir. Aynı araştırıcı, ana arıların çıkış ağırlığı ile yumurtlama hızı
arasındaki ilişkiyi incelemiş ve ağır ana arılı kolonilerde çıkış ağırlığı ile yumurtlama hızı
arasındaki korelasyonu r=0,925±0,1556 ve hafiflerde r=0,793±0,2727 olarak bulmuştur.
Ana arıların vücut ağırlığı ile yumurtalık ağırlığı arasında ise yüksek pozitif bir korelasyon
(r=0,779±0,1737) olduğunu bildirmiştir.

Güler (1998), Ardahan yöresi bal arıları ile ilgili yaptığı çalışmada, ana arılarda
ortalama yumurtlama öncesi süreyi 11,6±0,4 gün, çiftleşme sonrası canlı ağırlığı 186,9±2,5
mg, spermateka hacmini 0,97±0,03 mm3 ve depolanan spermatozoa miktarını 3,30±0,32
milyon olarak belirlemiştir.

Güler ve ark. (1999), Türkiye’deki önemli balarısı genotiplerinin üreme özellikleri

üzerine yürüttükleri çalışmalarda en yüksek ana arı çıkış ağırlığını Haziran ayında ortalama
185,5±5,9 mg, en düşük ise Mayıs ayında ortalama 156,3±2,6 mg. olarak belirlemişlerdir.
Aynı çalışmada yumurtlama öncesi süre ortalama 12,89±0,14 gün olarak bulunmuştur.

Medina and Goncalves, (2001), ana arıların çıkış ağırlıklarına göre 1) 180 mg’ dan
daha hafif, 2) 180-200 mg arasında, 3) 200 mg dan ağır olmak üzere gruplandırılarak yaptığı
çalışmada 180-200 mg arasında çıkış ağırlığına sahip ana arıların verildikleri koloniler
tarafından biraz daha kolay kabul edildikleri ve yumurtlamaya daha erken başladıklarını
gözlemlemiştir. Çıkış ağırlığı 180 mg dan az olan ana arı grubunda çiftleşme oranı %62,9,
ikinci grupta %79,3, üçüncü grupta ise %70,9 olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmada ana
arılarda yumurtlama öncesi sürenin ortalama 12,6 gün olduğu ve 9–17 gün arasında
değiştiği bildirilmiştir.

Bulut (2004), Çukurova bölgesinde bazı arı ırklarının üreme ve gelişme

özelliklerini araştırdığı çalışmasında; larva kabul oranını % 71,6±6,5, çıkış sonrası canlı
ağırlığı 207,3±2,7 mg, yumurtlama öncesi süreyi 13,22±0,7 gün olarak bulmuştur.
 8

Alpay ve Güler (2004), İç Anadolu Bölgesinde Sivas koşullarında önemli bal arısı
(Apis mellifera L.) genotiplerinin üreme özelliklerini araştırdığı çalışmasında; dönemlerin
larva kabul oranı, yumurtlama öncesi süre, sperm kesesi hacmi ve spermatekadaki
depolanan spermatozoid miktarı üzerine önemli etkilerinin olduğunu saptamıştır.
 9

3. MATERYAL VE METOT

3.1. Materyal

Araştırmada Kafkas arı ırkı kullanılmış olup, hayvan materyali Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı Ardahan Arıcılık Üretme İstasyonu Müdürlüğünden temin edilmiştir. Ayrıca
çalışmada özel yapılmış değişik ölçülerde başlatma kovanları, ana arı yüksüklerinin
yapımında kullanılan yüksük kalıbı, larva transfer kaşığı, balmumu eritme kabı, taşıyıcı
ana arı kafesleri, ana arı ızgarası, Langstroth tipi kovanlar ve 200 adet çiftleştirme kutusu
kullanılmıştır.

3.2. Metot

3.2.1. Deneme Planı

Deneme Haziran-Eylül 2006 tarihleri arasında üç ayrı dönemde Ardahan

koşullarında yapılmıştır. Başlatma kolonisi olarak 4 adet ana arısız, 4 adet ana arılı
başlatma kolonisi ve bir adet de damızlık koloni olmak üzere toplam dokuz koloni
kullanılmıştır. Başlatma kolonileri ana arılı ve ana arısız guruplarda 6, 7, 8 ve 9’ar
çerçeveli olacak şekilde düzenlenmiştir. Bu kolonilerin 2’şer çerçevesi ergin arılı, diğerleri
yavruludur. Ballıklarda en az biri ballı ve polenli, diğerleri ise açık ve kapalı yavrulu
çerçeve olacak şekilde ayarlanmıştır. Ana arılı başlatma kolonilerinde aynı yaşta ve genç
ana arılar kullanılmış olup, analar ana arı ızgarası yardımı ile kuluçkalıkta hapsedilmiştir.
Kovanlarda gerekli yer daraltmaları bölme tahtası yardımıyla yapılmıştır (Şekil 3.1).
Başlatma kolonilerinin hepside bütün dönemler dâhil olmak üzere larva transferinden üç
gün önce başlayarak 1/1 oranında hazırlanmış şeker şurubu ile 7 gün boyunca beslenmiştir.
Başlatma kolonilerine her defasında 30 adet olmak üzere bir dönemde (30x8) 240 ve tüm
dönemler boyunca (240x3) 720 adet larva transferi yapılmıştır. Yetiştirilen ana arıların
 10

a) 6 Çerçeveli Anasız Başlatma Kolonisi b) 7 Çerçeveli Anasız Başlatma Kolonisi

c) 8 Çerçeveli Anasız Başlatma Kolonisi d) 9 Çerçeveli Anasız Başlatma Kolonisi

e) 6 Çerçeveli Analı Başlatma Kolonisi f) 7 Çerçeveli Analı Başlatma Kolonisi

g) 8 Çerçeveli Analı Başlatma Kolonisi h) 9 Çerçeveli Analı Başlatma Kolonisi

Şekil 3.1. Başlatma Kolonilerinin Hazırlanması

 11

doğal çiftleşmelerinin sağlanması için 200 adet çiftleştirme kutusu kullanılmış ve

çiftleştirme kutularındaki arılar devamlı olarak kekle beslenmiştir. Çalışma Ardahan
Arıcılık Üretme İstasyonu arılığında yapıldığı için yeteri kadar erkek arı kolonisi
mevcuttur. Deneme 15 Haziran–15 Temmuz (I.Dönem), 15 Temmuz–15 Ağustos (II.
Dönem) ve 15 Ağustos–15 Eylül (III. Dönem) tarihleri arasında olmak üzere 3 dönemi
kapsamaktadır.

Çiftleşme öncesi canlı ağırlık, çiftleşme sonrası canlı ağırlık, yumurtlama öncesi
süre ve spermateka çapı parametrelerinin analizinde dönem, koloni gücü ve analılık
faktörleri için tesadüf bloklarında faktoriyel deneme tertibi (3x4x2) uygulanmıştır.
Denemenin matematik modeli;
Yijkl = µ + α i + β j + γ k + (αβ ) ij + (αγ ) ik + ( βγ ) jk + (αβγ ) ijk + eijkl

burada;
µ : populasyon ortalaması
α i : i’ inci dönemin etkisini
β j : j ‘inci koloni gücünün etkisini

γ k : k’ ıncı analılık durumunu

ikili ve üçlü ifadeler interaksiyon etkilerini ve
eijkl : tesadüfi hatayı göstermektedir.

Larva kabul oranı, çıkış randımanı ve çiftleşme oranı parametreleri için varyans
homojenliği yapılan açı transformasyonu sonucu da sağlanamadığı için tesadüf parselleri
deneme deseninde permütasyon testleri dönem, koloni gücü ve analılık faktörleri için ayrı
ayrı olarak yapılmıştır. Denemenin matematik modeli;
Yij = µ + α i + eij

burada;
µ : populasyon ortalaması
α i : i’ inci dönemin, i inci koloni gücünün yada i inci analılık durumunun etkisini
eij : tesadüfi hatayı göstermektedir (Önder, 2007).
 12

Gurup ortalamaları arasındaki farklılık düzeyini belirlemek amacı ile DUNCAN çoklu
karşılaştırma testi uygulanmıştır. İstatistik analiz hesaplamaları SPSS paket programı ile
yapılmıştır.

3.2.2. Ana Arı Yüksüklerinin Hazırlanması

Ana arı yüksüklerinin yapılması için, uç kısmı 8 mm çapında ağaçtan yapılmış

yüksük kalıbı kullanılmıştır. Kalıp bir gün önceden suya batırılmış, yüksükler hazırlanırken
sudan çıkarılıp silkelenmiştir. Yüksük kalıpları eritilmiş bal mumuna 8–10 mm kadar
batırılarak, yeterli kalınlık sağlanıncaya kadar 3–4 kez tekrarlanmıştır. Daha önceden
üzerine 0,5–1 mm kalınlığında bal mumu dökülmüş çıtaların üzerine konularak,
yüksüklerin dip kısımlarına bal mumu dökülmüş ve kalıp taşıyıcı çıta ile soğuk suya
daldırılarak mumun donmasının ardından parmaklar yardımıyla taşıyıcı çıta ileri itilerek
yüksüklerin kalıptan ayrılması ve taşıyıcı çıtaya yapışması sağlanmıştır (Resim 3.1).
Yüksüklerin birbirinden uzaklığı merkezden merkeze 2–2,5 cm gelecek şekilde her birinde
15 adet yüksük bulunan taşıyıcı çıtaların 2 adedi bir çerçeveye yerleştirilerek, toplam 30
adet yüksük içeren taşıyıcı çerçeveler hazırlanmıştır. Her başlatıcı koloniye birer adet
taşıyıcı çerçeve verilmiştir (Güler ve ark. 1999).

Resim 3.1. Ana Arı Yüksüklerinin Hazırlanması

 13

3.2.3. Başlatıcı Kolonilerin Hazırlanması

Başlatma kolonileri ana arılı ve ana arısız guruplarda 6, 7, 8 ve 9’ar çerçeve ergin
arılı, 4, 5, 6 ve 7 yavrulu çerçeve olacak şekilde, arılıkta bulunan sağlıklı koloniler
içerisinde her birinden ikişer adet seçilip, özel yapılmış kovanlara aktarılarak
hazırlanmıştır. Larva transferinden 3 gün önce başlayarak anasız başlatma kolonilerinin
ana arıları öldürülmüş ve ana arılı başlatma kolonilerinde kuluçkalıkta gerekli yer
daraltması yapıldıktan sonra ballık atılarak ana arı, ana arı ızgarası ile kuluçkalığa
hapsedilmiştir. Kovan içerisindeki çerçeveler Laidlaw (1979)’ın belirttiği şekilde Bal-
Polen-Kapalı Yavru-Açık Yavru-Aşılama Çerçevesi-Açık Yavru-Kapalı Yavru-Polen-Bal
olacak şekilde yeniden düzenlenmiştir. Larva transferinden üç gün önce yapılan bu
düzenleme ile birlikte başlatıcı koloniler dönem bitinceye kadar sürekli 1:1 oranında (1
kısım su + 1 kısım şeker) hazırlanan şeker şurubu ile beslenmiştir. Başlatıcı koloniler aynı
zamanda bitirme kolonisi olarak da kullanılmıştır. Hazırlanan anasız başlatıcı koloniler
anasızlığın hissedilmesi ile birlikte doğal ana arı yüksükleri oluşturmuşlardır. Bu koloniler
sık aralıklarla kontrol edilip doğal yüksükler imha edilmiştir (Güler ve ark. 1999).

3.2.4. Çiftleştirme Kutularının Hazırlanması

Denemeye başlamadan önce temel petekler uygun ölçülerde kesilip, 10X10 cm

ebadındaki strafordan yapılmış iki bölmeli çiftleştirme kutularına takılmış ve kek bölmeleri
kekle doldurulmuştur (Resim 3.2). Yüksükler çiftleştirme kutularına dağıtılmadan 3 gün
önce arılıkta bulunan diğer kolonilerden birer çerçeve genç arı silkelenmiş ve çiftleştirme
kutularına konulduktan sonra uçuş delikleri kapatılarak gölgede üç gün bekletilmiştir.
Üçüncü günde uçuş delikleri açılmış ve 10 gün önce başlatma kolonilerine transfer edilen
kapalı ana arı yüksükleri, içerisindeki ana arıya zarar vermeden küçük bir bıçakla kesilip
tek tek çiftleştirme kutulara dağıtılmıştır. Deneme sonuna kadar kutulardaki arılar kekle
beslenmiştir.
 14

Resim 3.2. Çiftleştirme Kutularının Görünüşü

3.2.5. Damızlık Koloninin Hazırlanması

Esmer ve kabartılmış bir petek larva transferinden 4 gün önce damızlık koloninin
kuluçka sahasının ortasına konularak, ana arının yumurta atması sağlanmıştır. Aynı
zamanda koloniye her gün 1/1 oranında bir litre şeker şurubu verilmiştir. Dördüncü gün bu
çerçeve çıkarılarak üzerindeki 0–24 saatlik yaştaki larvalar, önceden hazırlanmış ana arı
yüksüklerine aktarılmıştır. Deneme süresi boyunca damızlık kolonisinin şeker şurubuyla
beslenmesine devam edilmiştir (Genç 1997).

3.2.6. Larva Transferi

Damızlık kolonisinden transfer kaşığı yardımıyla bir kısım arı sütü ile birlikte
alınan yaklaşık 12–24 saatlik yaştaki işçi arı larvaları, uygun bir aşılama odasında daha
önce hazırlanmış ana arı yüksüklerine nakledilmiştir (Resim 3.3). Denemede kuru aşılama

Resim 3.3. Larva Transferi

 15

yöntemi kullanılmıştır. Aşılama odası 25–30 derece sıcaklık, %50–60 nispi nem ve yeterli
ışık seviyesi olacak şekilde hazırlanmıştır (Genç, 1997). Başlatma kolonilerine her
defasında 30 adet olmak üzere bir dönemde (30x8) 240 ve tüm dönemler boyunca (240x3)
720 adet larva transfer edilmiştir.

3.2.7. Larva Kabul Oranı, Çıkış randımanı, Çiftleşme Öncesi Canlı Ağırlık ve
Yumurtlama Öncesi Sürenin Hesaplanması

Başlatma kolonilerine verilen aşılı çerçeveler 10. günde çıkartılıp kontrolleri

yapılmış ve larva kabul oranı aşağıdaki formül ile hesaplanmıştır:
Larva Kabul Oranı = (Çıkan Miktar/Tutan Miktar) x 100
Her başlatma kolonisindeki ana arı memeleri 10. günde kafeslere alınarak ana
arıların kafes içerisinde çıkışları sağlanmış ve çıkış randımanı aşağıdaki formül ile
hesaplanmıştır:
Çıkış Randımanı = (Çıkan miktar/Tutan miktar ) x 100
Her başlatma kolonisinden 15’er adet ana arının çıkış canlı ağırlıkları 1/10.000
hassasiyetindeki terazi ile tartılarak kaydedilmiş ve ana arı kafesleri ile çiftleştirme
kutularına verilmiştir. Ana arıların çıkışından sonra çiftleşme kutularına yumurta bırakıp
bırakmadığı günlük olarak kontrol edilerek yumurtlama öncesi süre hesaplanmıştır. Ana
arının çıkışından ilk yumurta verdiği gün arasındaki süre yumurtlama öncesi süre olarak
alınmıştır.
 16

3.2.8. Ana Arıların Çiftleşme Oranı, Çiftleşme Sonrası Canlı Ağırlıkları ve

Spermateka Çapının Belirlenmesi

Çiftleşme öncesi canlı ağırlığı belirlenen ana arılar çiftleşme kutularına verildikten
10 gün sonra kontrolleri yapılarak yumurtlamaya başlayan ana arılar belirlenmiş ve
çiftleşme oranı aşağıdaki formül ile hesaplanmıştır:
Çiftleşme Oranı= (Çiftleşen miktar/Kutuya verilen miktar) x 100 )
Daha sonra bu ana arılar taşıyıcı kafeslere alınmış ve kafesleri ile birlikte 1/10.000
hassasiyetindeki terazide tartılarak çiftleşme sonrası canlı ağırlıkları hesaplanmıştır. Tartım
işlemini takiben ana arıların sperma keseleri bir pens yardımıyla çıkartılarak etrafındaki
yağ tabakası temizlenmiştir. Spermateka çapı mikroskop altında mikrometrik oküler
yardımıyla ölçülmüştür.
 17

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA

4.1 Larva Kabul Oranı

Ardahan İlinde Haziran–Eylül 2006 tarihleri arasında üç ayrı dönemde, değişik tip
ve koloni gücünde başlatma kolonileri kullanılarak yapılan çalışma sonucunda elde edilen
larva kabul oranlarına ait değerler Çizelge 4.1’de, değişim düzeyleri ise Şekil 4.1’de
verilmiştir.

Çizelge 4.1. Larva Kabul Oranlarına (%) İlişkin Ortalama ve Standart Hata Değerleri

N X ± Sx Min. Max. P
1 8 62,92 ± 19,47 a 33,33 83,33
Dönem 2 8 50,83 ± 2 0,91 ab 20,00 80,00 P<0,05
3 7 41,90 ± 20,54 b 13,33 73,33
Kovan Analı 11 44,55 ± 20,13 13,33 76,67
Önemsiz
Tipi Anasız 12 59,44 ± 20,44 23,33 83,33
6 Çerçeveli 5 32,00 ± 11,69 c 20,00 50,00
Koloni 7 Çerçeveli 6 41,11 ±18,22 bc 13,33 70,00
P<0,01
Gücü 8 Çerçeveli 6 61,11 ± 16,28 ab 36,67 83,33
9 Çerçeveli 6 71,67 ± 13,12 a 46,67 83,33

Çizelge 4.1 incelendiğinde dönemlerin ve koloni gücünün larva kabul oranına

etkisinin istatistiki olarak önemli olduğu görülmektedir (P<0,05). Dönem ortalamaları
arasındaki farklılığı belirlemek için uygulanan DUNCAN çoklu karşılaştırma testinde,
birinci dönem ortalama % 62,92 larva kabul oranıyla birinci gurupta, ikinci dönem
ortalama % 50,83 larva kabul oranıyla hem birinci hem de ikinci gurupta yer alırken;
üçüncü dönem ise ortalama % 41,90 larva kabul oranıyla ikinci gurupta yer almıştır.
Ardahan koşullarında oğul dönemine isabet eden birinci dönem olan Haziran ve Temmuz
aylarında polen ve nektar kaynaklarının bol olması nedeniyle en yüksek larva kabul
oranının birinci dönemde gerçekleştiği düşünülmektedir. Bu araştırmanın sonucu, İç
Anadolu Bölgesinde Sivas koşullarında ve Çukurova Bölgesinde yapılan çalışmada
dönemin larva kabul oranı üzerine önemli etkisinin olduğunu belirten araştırmacıların
(Kaftanoğlu ve Kumova, 1992; Alpay ve Güler, 2004) sonuçları ile uyumludur.
 18

Ana arısız başlatma kolonisinde larva kabul oranı (% 59,44), analı başlatma
kolonilerinden (% 44,55) daha yüksek olduğu, ancak bu farkın istatistikî yönden önemsiz
olduğu bulunmuştur (P> 0,05). Ana arı yetiştiriciliğinde uzun süre kullanılan anasız
başlatma kolonilerinde kuluçka üretimi olmadığı için önemli ölçüde populasyon kaybı
olmakta yada yalancı ana arı oluşturarak koloninin verimliliğinin kaybolması söz konusu
olmaktadır. Başlatma kolonisi olarak ana arılı koloni kullanıldığı takdirde bahsedilen
olumsuzluklar yaşanmayacak, ana arı üretimi yapılırken başlatma kolonisi de normal
gelişimini sürdürecektir. Araştırma sonucunda başlatma kolonisinin analı veya anasız
olmasının larva kabul oranına etkisi istatistikî olarak önemsiz çıkması yukarıda bahsedilen
sebepten kaynaklandığı söylenebilir.

90
Larva Kabul Oranı (%)

80
70
60
50
40
30
20
10
0
1.Dönem
6 Çerçeveli 7 Çerçeveli 8 Çerçeveli 9 Çerçeveli
2.Dönem
Üretim Dönemi ve Koloni Gücü 3.Dönem

Şekil 4.1. Üretim Dönemi ve Koloni Gücünün Larva Kabul Oranı Üzerine Etkisi

Çalışmada 6, 7, 8 ve 9 çerçeveli başlatma kolonilerinde larva kabul oranı sırasıyla

% 32,00, % 41,11, % 61,11 ve % 71,67 olarak belirlenmiştir. Koloni gücünün larva kabul
oranına etkisi istatistikî olarak önemli bulunmuştur (P<0,01). Koloni gücü ortalamaları
arasındaki farklılığın belirlenmesi için DUNCAN çoklu karşılaştırma testi yapılmıştır. Test
sonucuna baktığımızda en güçlü koloni gücüne sahip olan 9 çerçeveli başlatma kolonisi
birinci gurupta, 8 çerçeveli başlatma kolonisi hem birinci hem de ikinci gurupta, 7
çerçeveli başlatma kolonisi ikinci ve üçüncü gurupta yer alırken 6 çerçeveli ergin arıya
sahip başlatma kolonisi ise üçüncü gurupta yer almıştır. Güçlü başlatma kolonilerinde genç
 19

işçi arı mevcudunun fazla olması sebebiyle aşılama yapılan larvalar daha yoğun
beslenmekte ve daha yüksek larva kabul oranı gerçekleşmektedir. Güçlü başlatma
kolonilerinde larva kabul oranın yüksek olması birçok araştırmacı tarafından da
bildirilmektedir (Laidlaw, 1979; Kaftanoğlu ve Kumova, 1992; Dodoloğlu ve Genç, 1996).
Bulunan larva kabul oranları literatürde bildirilen araştırmacıların bulgularından düşük
çıkmıştır (Fıratlı, 1982; Gül ve Kaftanoğlu, 1990; Dodoloğlu ve Genç, 1996; Bulut, 2004).
Bu durumun da koloni gücü ve ekoloji farklılığından kaynaklandığı düşünülmektedir.

Larva kabul oranı bakımından dönem, kovan tipi ve koloni gücü arasındaki ikili
(dönem x kovan tipi, dönem x koloni gücü ve kovan tipi x koloni gücü) ve üçlü (dönem x
kovan tipi x koloni gücü) interakraksiyonlar (Ek 1) istatistiki olarak önemsiz çıkmıştır
(P>0,05).

4.2 Çıkış Randımanı

Üç ayrı dönemde değişik kovan tipi ve populasyon gücünde başlatma kolonileri

kullanılarak elde edilen ana arı memelerinden çıkan ana arıların çıkış oranları belirlenerek
Çizelge 4.2’de, çıkış randımanlarının değişimleri ise Şekil 4.2’de verilmiştir.

Çizelge 4.2. Ana Arı Çıkış Oranlarına (%) İlişkin Ortalama ve Standart Hata Değerleri

N X±Sx Min. Max. P

1 8 93,78±5,61 a 85,00 100
Dönem 2 8 92,13±6,30 a 81,82 100 P<0,01
3 7 80,67±16,04 b 50,00 100
Kovan Analı 11 88,34±14,33 50,00 100
Önemsiz
Tipi Anasız 12 90,02±8,08 71,43 100
6 Çerçeveli 5 89,62±11,78 71,43 100
Koloni 7 Çerçeveli 6 82,49±16,80 50,00 95,24
Önemsiz
Gücü 8 Çerçeveli 6 91,83±7,70 83,33 100
9 Çerçeveli 6 93,00±5,00 85,71 100

Çizelge 4.2 incelendiğinde çıkış randımanın 1 dönemde % 93,78, 2. dönemde %

92,13, 3. dönemde % 80,67 olarak bulunduğu; 1. dönemden 3. döneme gidildikçe çıkış
randımanının düştüğü görülmektedir. Dönemlerin ana arı çıkış randımanına etkisi istatistikî
olarak önemli bulunmuştur (P<0,01). Dönem ortalamaları arasındaki farklılığı belirlemek
 20

için uygulanan DUNCAN çoklu karşılaştırma testi sonucunda birinci ve ikinci dönemler
arasında farklılığın olmadığı görülmektedir. Her iki dönemde birinci gurupta yer alırken,
üçüncü dönem ise ilk iki dönemden farklı olarak ikinci gurupta yer almıştır. Ana arıların
memelerden çıkışına sıcaklığın, rutubetin ve ışığın etkisinin yanı sıra kovan içi şartlarında
etkili olduğu bilinmektedir (Mirza et all, 1967; Zhdanova, 1967; Morse, 1979; Alpay ve
Güler, 2004). Ardahan koşullarında Haziran ve Temmuz aylarında nispi nem miktarının
Ağustos ve Eylül aylarına göre daha fazla olması sebebiyle çıkış randımanının da yüksek
olduğu düşünülmektedir.

95
Çıkış Randımanı (%)

90

85

80

75

70
1.Dönem 2.Dönem 3.Dönem

Şekil 4.2. Ana Arı Üretim Döneminin Çıkış Randımanı Üzerine Etkisi

Başlatma kolonilerinin ana arılı veya ana arısız olmasının çıkış randımanı üzerine
etkisi istatistikî olarak önemsiz bulunmuştur (P>0,05). Aynı şekilde koloni gücünün de
ana arı çıkış randımanı üzerine etkisi istatistikî olarak önemsiz bulunmuştur (P>0,05).

Çıkış randımanı bakımından dönem, kovan tipi ve koloni gücü arasındaki ikili
(dönem x kovan tipi, dönem x koloni gücü ve kovan tipi x koloni gücü) ve üçlü (dönem x
kovan tipi x koloni gücü) interakraksiyonlar (Ek 1) istatistiki olarak önemsiz çıkmıştır
(P>0,05).
 21

4.3. Ana Arı Çiftleşme Öncesi Canlı Ağırlığı

Üç ayrı dönemde farklı kovan tipi ve değişik populasyon gücündeki başlatma

kolonilerinde üretilen ana arıların çiftleşme öncesi canlı ağırlıklarına ait değerler çizelge
4.3’de, bunların değişimleri ise Şekil 4.3’de verilmiştir.

Çizelge 4.3. Ana Arı Çiftleşme Öncesi Ağırlığına (gr.) İlişkin Ortalama ve Standart Hata Değerleri

N X±Sx Min. Max. P

1 109 0,1820±0,0171 b 0,1337 0,2221
Dönem 2 95 0,1785±0,0178 a 0,1388 0,2111 P<0,01
3 70 0,1662±0,0220 a 0,1126 0,2034
Kovan Analı 119 0,1756±0,0194 b 0,1181 0,2124
P<0,05
Tipi Anasız 155 0,1776±0,0199 a 0,1126 0,2221
6 Çerçeveli 43 0,1723±0,0192 b 0,1289 0,2089
Koloni 7 Çerçeveli 60 0,1703±0,0208 b 0,1126 0,2063
P<0,01
Gücü 8 Çerçeveli 84 0,1789±0,0196 a 0,1199 0,2111
9 Çerçeveli 87 0,01813±0,0179 a 0,1364 0,2221

Üretim döneminin çiftleşme öncesi canlı ağırlık üzerine etkisi istatistiki olarak
önemli bulunmuştur (P<0,01). Dönemlere ait ana arıların çiftleşme öncesi canlı ağırlık
ortalamaları arasındaki farklılığın belirlenmesi için yapılan DUNCAN çoklu karşılaştırma
testine göre 1. dönem birinci gurupta yer alırken, ikinci ve üçüncü dönem ise ikinci gurupta
yer almıştır. İkinci ve üçüncü dönemler arasında farklılık olamamakla beraber birinci
dönemde farklı bir değer ortaya çıkmıştır.

Dönemler itibariyle elde edilen veriler incelendiğinde en yüksek çıkış canlı ağırlığı
ortalama 182 mg. ile 15 Haziran–15 Temmuz tarihleri arasında yer alan birinci dönemde
yetiştirilen ana arılarda elde edilmiştir. Ağustos ve Eylül aylarında yetiştirilen ana arıların
canlı ağırlıklarında düşüş görülmektedir. Birinci dönemin denemenin yürütüldüğü bölgede
nektar ve özellikle polen bakımından en zengin olduğu döneme yani oğul dönemine
tekamül ettiği dikkate alınırsa literatür bildirilişleriyle uyumlu olduğu (Mirza et all, 1967,
Zhdanova, 1967; Morse, 1979) görülmektedir. Daha sonraki dönemlerde ana arıların
çiftleşme öncesi canlı ağırlıklarının düşük olması çevredeki nektar ve özellikle polen
akımının zayıflamasından kaynaklandığı söylenebilir. Güler ve ark. (1999), Türkiye’deki
önemli balarısı genotiplerinin üreme özellikleri üzerine yürüttükleri çalışmalarda en
 22

yüksek ana arı çıkış ağırlığını Haziran ayında ortalama 185,5±5,9 mg, en düşük ise Mayıs
ayında ortalama 156,3±2,6 olarak belirlemiş ve üretim döneminin ana arı çıkış ağırlığı
üzerine etkili olduğunu bulmuşlardır. Yapılan çalışmada üretim döneminin ana arı
çiftleşme öncesi canlı ağırlığı üzerine etkili olduğu ve elde edilen ortalama ana arı çıkış
ağırlıklarının Güler ve ark.(1999)’nın bulduğu sonuçlarla uyumlu olduğu görülmektedir.

Başlatma kolonilerinin analı olup olmamasının çiftleşme öncesi canlı ağırlık

üzerine etkisi istatistikî olarak önemli bulunmuştur (P<0.05). Ana arısız başlatma
kolonilerinde yetiştirilen ana arıların çıkış ağırlıkları, ana arılı başlatma kolonilerinde
yetiştirilen ana arıların çıkış ağırlıklarından daha yüksek ortalamaya sahip olduğu
görülmektedir. Bazı araştırmacılarda çalışmalarında benzer sonuçlar ortaya koymuşlardır
(Shawer, 1980; Fıratlı, 1982).

Koloni gücünün, ana arıların çıkış ağırlığı üzerine olan etkisi istatistikî olarak
önemli bulunmuştur (P<0.01). Çizelge 4.3’de ve Şekil 4.3’de görüldüğü gibi başlatma
kolonisi gücü arttıkça, yetiştirilen ana arıların çıkış ağırlıkları da artmaktadır. Farklı
güçteki kolonilerde üretilen ana arıların çıkış ağırlık ortalamaları arasındaki farklılığın
belirlenmesi için yapılan DUNCAN testine göre 9 ve 8 çerçeveli ergin arıya sahip başlatma
kolonilerinde üretilen ana arılar birinci gurupta yer alırken, 7 ve 6 çerçeveli ergin arıya
sahip başlatma kolonilerinden üretilen ana arılar ikinci gurupta yer almışlardır. Güçlü
kolonilerin ana arı olacak larvaları daha fazla arı sütü ile beslemeleri ana arının canlı
ağırlığının fazla olmasını sağlamaktadır. Dolayısıyla oğul döneminde anasız ve güçlü
başlatma kolonisi kullanılmak suretiyle ana arıların canlı ağırlıklarında önemli derecede
artış sağlanabileceği söylenebilir.
 23

250

200
Çiftleşme Öncesi Canlı Ağırlık (mg)

150

100

50

0
Analı 6 Analı 7 Analı 8 Analı 9 Anasız- Anasız- Anasız- Anasız-
ç ç ç ç 6ç 7ç 8ç 9ç
1. Dönem
2. Dönem
Üretim Dönemi, Kovan Tipi ve Koloni Gücü 3. Dönem

Şekil 4.3. Üretim Dönemi, Kovan Tipi ve Koloni Gücünün Çiftleşme Öncesi Canlı Ağırlığı
Üzerine Etkisi

Dönem ile ana arıların çıkış ağırlıkları arasında korelasyon: r = 0,307, koloni gücü
ile çıkış ağırlığı arasında ise: r = 0,204 olarak bulunmuştur. Ana arıların çıkış ağırlıkları ile
yetiştirildikleri dönem ve başlatma kolonisinin populasyon gücü arasında yüksek bir ilişki
olduğu görülmektedir. Bu ilişki bazı araştırmacılar tarafından da belirlenmiştir (Woyke,
1971, Fıratlı, 1982).

Ana arı çiftleşme öncesi canlı ağırlığı bakımından dönem, kovan tipi ve koloni
gücü arasındaki ikili (dönem x kovan tipi, dönem x koloni gücü ve kovan tipi x koloni
gücü) ve üçlü (dönem x kovan tipi x koloni gücü) interakraksiyonlar (Ek 1) istatistiki
olarak önemsiz çıkmıştır (P>0,05).
 24

4.4 Ana Arı Çiftleşme Oranları

Üç ayrı dönemde değişik kovan tipi ve populasyon gücündeki başlatma

kolonilerinde yetiştirilen ana arılara ait çiftleşme oranları ile ilgili değerler Çizelge 4.4’de,
bununla ilgili değişimler ise Şekil 4.4’de verilmiştir.

Çizelge 4.4. Ana Arı Çiftleşme Oranlarına (%) İlişkin Ortalama ve Standart Hata Değerleri

N X±Sx Min. Max. P

1 8 94,06±5,04 a 84,62 100
Dönem 2 8 83,43±11,63 b 66,67 95,00 P<0,01
3 7 65,28±9,54 c 50,00 75,00
Kovan Analı 11 81,30±17,39 50,00 100
Önemsiz
Tipi Anasız 12 81,88±12,71 60,00 95,83
6 Çerçeveli 5 80,04±16,42 60,00 100
Koloni 7 Çerçeveli 6 73,25±17,65 50,00 95,00
Önemsiz
Gücü 8 Çerçeveli 6 84,95±13,25 63,64 95,83
9 Çerçeveli 6 87,91±10,52 75,00 100

Dönemlerin ana arıların çiftleşme oranı üzerine etkisi istatistikî yönden önemli
bulunmuştur (P<0.01). 4.4 nolu Çizelgede dönemler itibariyle elde edilen verilere
bakıldığında çiftleşme oranının % 94,06 ile Haziran-Temmuz döneminde yetiştirilen ana
arılarda en yüksek, Ağustos-Eylül döneminde yetiştirilen ana arılarda % 65,28 ile en düşük
gerçekleştiği görülmektedir. Dönemler itibariyle, ana arıların çiftleşme oranları arasındaki
farklılığı belirlemek için yapılan DUNCAN testine göre, birinci dönemde çiftleşen analar
1. gurupta, ikinci dönemdeki analar 2. gurupta yer alırken üçüncü dönemdeki analar ise 3.
gurupta yer almışlardır. Haziran Temmuz döneminde yetiştirilen ana arıların çiftleşme
oranının yüksek olmasının nedeni o dönemde erkek arı sayısının fazla olması ve canlı
ağırlığı fazla olan daha güçlü ana arıların oğul dönemi olan bu dönemde yetişmiş
olmasından kaynaklanabilir (Mirza et all, 1967; Zhdanova, 1967; Morse, 1979).
 25

100
Ana Arı Çiftleşme Oranı (%)

90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1.Dönem 2.Dönem 3.Dönem

Şekil 4.4. Üretim Döneminin Çiftleşme Oranı Üzerine Etkisi

Kovan tipinin ve koloni gücünün farklı olmasının ana arıların çiftleşme oranlarında
bir farklılık oluşturmadığı görülmektedir. Elde edilen çiftleşme oranlarının literatür
bildirişleriyle (Kaftanoğlu ve ark., 1992; Dodoloğlu ve Genç, 1996) uyumlu olduğu
görülmektedir.

Ana arı çiftleşme oranları bakımından dönem, kovan tipi ve koloni gücü arasındaki
ikili (dönem x kovan tipi, dönem x koloni gücü ve kovan tipi x koloni gücü) ve üçlü
(dönem x kovan tipi x koloni gücü) interakraksiyonlar (Ek 1) istatistiki olarak önemsiz
çıkmıştır (P>0,05).
 26

4.5 Yumurtlama Öncesi Süre

Ayrı dönemlerde farklı kovan tipi ve değişik güçteki başlatma kolonilerinde

yetiştirilen ana arıların yumurtlama öncesi süreleriyle ilgili değerler Çizelge 4.5’de, bu
değerlerin değişimleri ise Şekil 4.5’de verilmiştir.

Çizelge 4.5. Yumurtlama Öncesi Süreye(gün) İlişkin Ortalama ve Standart Hata Değerleri

N X±Sx Min. Max. P

1 106 9,96±1,37 c 8,00 13,00
Dönem 2 85 10,88±1,55 b 8,00 14,00 P<0,01
3 52 12,15±1,82 a 9,00 15,00
Kovan Analı 104 10,78±1,77 8,00 15,00
Önemsiz
Tipi Anasız 139 10,73±1,73 8,00 15,00
6 Çerçeveli 36 10,28±1,58 8,00 14,00
Koloni 7 Çerçeveli 48 10,75±1,54 8,00 14,00
Önemsiz
Gücü 8 Çerçeveli 75 10,89±1,90 8,00 15,00
9 Çerçeveli 84 10,83±1,78 8,00 15,00

Yumurtlama öncesi süreye ilişkin Çizelge 4.5. incelendiğinde kovan tipi ve koloni
gücünün herhangi bir farklılık oluşturmadığı görülmektedir. Yani çiftleşme öncesi süreye
kovan tipinin ve koloni gücünün etkisinin olmadığı belirlenmiştir(P>0,05). Ancak dönemin
etkisi istatistiki yönden önemli bulunmuştur (P<0.01). Yumurtlama öncesi süre en kısa
9,96 gün olarak birinci dönem (Haziran-Temmuz), en uzun ise 12,15 gün olarak üçüncü
dönemde (Ağustos-Eylül) gerçekleşmiştir. Ardahan Bölgesinde oğul dönemine isabet eden
Haziran-Temmuz döneminde yetişen ana arılar daha iyi beslenerek eşey olgunluğa daha
kısa zamanda ulaşmakta; bu nedenle daha çabuk çiftleşerek yumurtlamaya
başlamaktadırlar (Gül ve Kaftanoğlu 1990, Güler ve ark., 1999, Güler 1999).
 27

Yumurtlama Öncesi Süre(Gün)

14,00
12,00
10,00
8,00
6,00
4,00
2,00
0,00
1.Dönem 2.Dönem 3.Dönem

Şekil 4. 5. Üretim Döneminin Yumurtlama Öncesi Süre Üzerine Etkisi

Yumurtlama öncesi süre bakımından dönem, kovan tipi ve koloni gücü arasındaki
ikili (dönem x kovan tipi, dönem x koloni gücü ve kovan tipi x koloni gücü) ve üçlü
(dönem x kovan tipi x koloni gücü) interakraksiyonlar (Ek 1) istatistiki olarak önemsiz
çıkmıştır (P>0,05).

Bu çalışmada yumurtlama öncesi süre ile ilgili elde edilen ortalama veriler en kısa
9,96 gün ve en uzun 12.15 gün olarak belirlenmiş olup, literatür bildirişleriyle (Gül ve
Kaftanoğlu, 1990; Dodoloğlu ve Genç, 1996; Güler, 1998; Güler ve ark., 1999; Bulut,
2004) uyumlu çıkmıştır.
 28

4.6. Ana Arı Çiftleşme Sonrası Canlı Ağırlığı

Üç ayrı dönemde değişik tip ve güçte başlatma kolonilerinde üretilen ana arılara ait
çiftleşme sonrası canlı ağırlıklarıyla ilgili değerler belirlenerek Çizelge 4.6’da verilmiştir.

Çizelge 4.6. Ana Arı Çiftleşme Sonrası Ağırlığına (gr.) İlişkin Ortalama ve Standart Hata Değerleri

N X±Sx Min. Max. P

1 106 0,1922±0,0170 0,1393 0,2307
Dönem 2 85 0,1868±0,0174 0,1500 0,2151 Önemsiz
3 52 0,1762±0,0201 0,1407 0,2151
Kovan Analı 104 0,1857±0,0180 0,1393 0,2265
Önemsiz
Tipi Anasız 139 0,1877±0,0194 0,1407 0,2307
6 Çerçeveli 36 0,1801±0,0195 0,1393 0,2122
Koloni 7 Çerçeveli 48 0,1808±0,0179 0,1416 0,2140
Önemsiz
Gücü 8 Çerçeveli 75 0,1899±0,0182 0,1474 0,2201
9 Çerçeveli 84 0,1906±0,0181 0,1485 0,2307

Analiz sonucunda ana arı üretim döneminin, başlatma kolonisinin analı veya anasız
olmasının, çiftleşme sonrası canlı ağırlık üzerine etkisinin istatistikî olarak önemli
olmadığı görülmektedir (P>0.05). Aynı şekilde başlatma kolonisi gücünün de çiftleşme
sonrası canlı ağırlık üzerine etkisinin önemli olmadığı belirlenmiştir (P>0.01).

Bu çalışmada 185.6 mg olarak belirlenmiş olan çiftleşme sonrası canlı ağırlık,

Güler (1998)’in, Ardahan yöresi bal arıları ile ilgili yaptığı çalışmada belirlediği 186.9 mg
çiftleşme sonrası canlı ağırlık ile uyumlu olduğu görülmektedir.

Ana arı çiftleşme sonrası canlı ağırlığı bakımından dönem, kovan tipi ve koloni
gücü arasındaki ikili (dönem x kovan tipi, dönem x koloni gücü ve kovan tipi x koloni
gücü) ve üçlü (dönem x kovan tipi x koloni gücü) interakraksiyonlar (Ek 1) istatistiki
olarak önemsiz çıkmıştır (P>0,05).
 29

4.7. Spermateka Çapı

Ayrı dönemlerde farklı kovan tipi ve değişik güçteki başlatma kolonilerinde

yetiştirilen ana arıların spermateka çaplarıyla ilgili değerler Çizelge 4.7’de, bu değerlerin
değişimleri Şekil 4.6’da verilmiştir.

Çizelge 4.7. Ana Arı Spermateka Çaplarına (mm) İlişkin Ortalama ve Standart Hata Değerleri

N X±Sx Min. Max. P

1 106 0,97±0,12 b 0,73 1,28
Dönem 2 85 0,96±1,12 b 0,74 1,29 P<0,05
3 52 0,95±1,11 a 0,75 1,22
Kovan Analı 104 0,97±0,11 0,74 1,28
Önemsiz
Tipi Anasız 139 0,96±0,13 0,73 1,29
6 Çerçeveli 36 0,96±0,08 0,81 1,18
Koloni 7 Çerçeveli 48 0,96±0,11 0,81 1,29
Önemsiz
Gücü 8 Çerçeveli 75 0,97±0,13 0,73 1,27
9 Çerçeveli 84 0,97±0,13 0,74 1,28

Ardahan koşullarında yürütülen bu çalışmada, ana arı üretim döneminin,

spermateka çapı üzerine olan etkisi istatisitiki olarak önemli bulunmuştur (P<0.05).
Dönemler itibariyle spermateka çapı ortalamaları arasındaki farklılığı belirlemek için
DUNCAN çoklu karşılaştırma testi yapılmıştır. Buna göre birinci ve ikinci dönem ortalama
0,97 mm ve 0,96 mm değerleriyle birinci gurupta yer alırken, üçüncü dönem ise 0,95 mm
değeriyle ikinci grupta yer almıştır. Yani ana arılara ait spermateka çapı 1. ve 2. dönemde
en yüksek değeri oluştururken, 3. döneme gidildikçe azaldığı görülmüştür. Oğul dönemine
isabet eden birinci dönemde nektar ve polen kaynakların fazla olduğu; ana arıların bu
dönemde daha iyi beslendikleri için canlı ağırlıklarının ve dolayısıyla spermateka
çaplarının daha büyük olduğu düşünülmektedir. Çalışmada ana arılara ait ortalama
spermateka çapı 0.96 mm olarak gerçekleşmiştir. Bu sonucun literatürde belirtilen
araştırmacıların bildirişleriyle uyumlu olduğu görülmektedir (Dodoloğlu ve Genç, 1996).
 30

Spermateka Çapı (mm)

0,975
0,97
0,965
0,96
0,955
0,95
0,945
0,94
1.Dönem 2.Dönem 3.Dönem

Şekil 4.6. Üretim Döneminin Spermateka Çapı Üzerine Etkisi

Başlatma kolonisinin analı veya anasız olmasının ve koloni gücünün spermateka

çapı üzerine etkisi istatistiki yönden önemsiz bulunmuştur (P>0.05).

Spermateka çapı bakımından dönem, kovan tipi ve koloni gücü arasındaki ikili
(dönem x kovan tipi, dönem x koloni gücü ve kovan tipi x koloni gücü) ve üçlü (dönem x
kovan tipi x koloni gücü) interakraksiyonlar (Ek 1) istatistiki olarak önemsiz çıkmıştır
(P>0,05).
 31

5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Bu çalışmada Ardahan koşullarında larva transfer yöntemi ile üç ayrı dönemde,

farklı kovan tipi ve koloni gücündeki başlatma kolonileri kullanılarak ana arı üretimi
yapılmıştır. Üretilen ana arılarda, yetiştirme döneminin, başlatma kolonilerinin analı veya
anasız olmasının ve koloni gücünün larva kabul oranı ve ana arı kalitesi üzerine etkileri
araştırılmıştır.

Ana arı üretiminde başarıyı sağlamanın ilk aşaması larva kabul oranının yeterli
seviyede olmasıdır. Ardahan koşullarında yürütülen bu çalışmada larva kabul oranına, ana
arı üretim dönemi ve farklı güçteki başlatma kolonilerinin etkisinin önemli olduğu, ancak
başlatma kolonilerinin ana arılı ya da ana arısız olmasının herhangi bir etkisinin olmadığı
belirlenmiştir. Ana arı üretiminde, larva kabul oranının başarısı, yetiştirildiği dönem ve
larvaları besleyici arıların çok olması yada larvaların iyi beslenmesi ile ilgili olduğu
görülmektedir. Ana arı çıkış randımanı da dediğimiz, ana arıların memelerden çıkış
oranlarında ise sadece ana arı üretim döneminin etkisinin önemli olduğu, başlatma
kolonisinin analı veya anasız olması ve farklı güçlerde olmasının herhangi bir etkisinin
olmadığı görülmektedir. Bu sonuçlar doğrultusunda, Ardahan koşullarında ana arı
üretiminin Haziran–Temmuz aylarında ve güçlü başlatma kolonileri kullanılarak
yapılmasının larva kabul oranında başarıyı attıracağı anlaşılmaktadır.
Ana arı kalite kriterleri arasında, ana arı çıkış ağırlığı da denilen çiftleşme öncesi
canlı ağırlığı oldukça önemlidir. Araştırmada, ana arı üretim dönemi, başlatma kolonisinin
gücü ve analı veya anasız olmasının, ana arı çıkış ağırlığına etkisinin önemli olduğu
belirlenmiştir. Birçok araştırmacı çıkış ağırlığı ile ovaryum ağırlığı, ovariol sayısı,
spermateka çapı ve spermatekada depolanan spermatozoa miktarı arasında yüksek ilişki
olduğunu belirlemiştir (Woyke 1971, Fıratlı, 1982). Bu çalışmada da ana arı çıkış ağırlığı
ile yetiştirme dönemi (r=0,307) ve başlatma koloni gücü (r=0,204) arasında önemli
koralasyon bulunduğu belirlenmiştir. Ana arıların çiftleşme öncesi canlı ağırlıklarının
seleksiyon kriteri olarak kullanılmasının isabet oranını artırabileceği kaydedilmektedir
(Woyke 1971).
 32

Araştırma sonuçlarından, ana arı çiftleşme oranına, yumurtlama öncesi süreye ve

spermateka çapına sadece yetiştirme döneminin etkisinin önemli olduğu belirlenmiştir.
Bahsedilen özelliklere başlatma kolonisi gücünün ve analı veya anasız olmasının herhangi
bir etkisinin olmadığı görülmektedir. Çiftleşme sonrası canlı ağırlığa ise ne yetiştirme
döneminin nede başlatma kolonisinin tipi ve koloni gücünün herhangi bir etkisinin
olmadığı görülmüştür.

Türkiye’de koloni sayısının yüksek olmasına rağmen koloni başına verim, gelişmiş
ülkelerin ortalamasının oldukça altındadır. Bu verim düşüklüğünün en önemli
nedenlerinden biri üstün nitelikli ana arı üretimi ve kullanımının olmamasıdır. Ana arının
üreme yeteneği, yumurtlama gücü, ana arının yumurtalıklarının kapasitesi ve onu oluşturan
yumurta tüplerinin sayısı ile sınırlıdır. Bu kapasitenin kullanımı ana arının beslenme
durumuna, kovan içi koşullara ve yıllık biyolojik döngüye bağlı olarak değişmektedir. Ana
arının nitelikli olması ise, genetik özellikler bir yana, ana arı üretiminde aşılanan larva yaşı,
başlatma kolonilerinin gücü, besin kaynaklarının bolluğu yani yetiştirildiği dönem ile
sağlanabilmektedir (Fıratlı. 2007).

Türkiye’de kontrollü şartlarda ana arı üretiminin geçmişi yirmi otuz yıla
dayanmaktadır. Dolayısıyla ana arı üretiminin daha yeni olması nedeniyle, arı
yetiştiricilerinin ana arı hakkında yeterli bilgiye sahip olmaması, damızlıkçı ana arı
işletmesinin sadece iki tane olması, aynı zamanda yeterli miktarda ana arı üretiminin
yapılamaması gibi olumsuzlukların giderilemediği görülmektedir.

Ardahan bölgesi Ülkemizde Kafkas arı ırkının gen merkezi olarak izole edilmiştir.
Bu bölgede Kafkas arı ırkı saf olarak yetiştirilmekte ve burada üretilen ana arılar diğer
bölgelere satılmaktadır. Dolayısıyla üretilen ana arıların hem kalitesi hem de miktarı önem
arz etmektedir. Yapılan bu çalışmada Ardahan koşullarında en iyi ana arı üretim
mevsiminin Haziran–Temmuz ayları olduğu anlaşılmaktadır. Bu aydan sonra yapılan
üretimlerde hem larva kabul oranında hem de ana arı kalitesinde düşmeler görülmektedir.
 33

Sonuç olarak, Ana arı üretimi yapacak işletmelerin yetiştirme mevsimine dikkat
etmeleri; başlatma kolonilerini güçlü ve ana anasız kolonilerden seçmeleri söylenebilir.
 34

EKLER

Ek 1. İstatistik Analiz Sonuçları

Ek 1.1. Varyasyon Analiz Tablosu

Varyasyon Kareler Serbestlik Kareler

İncelenen Özelikler F P
Kaynakları Toplamı Derecesi Ortalaması
Yumurtlama öncesi süre 89.039 2 44.519 17.891 0.000
Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 9.970*00.(-03) 2 4.985*00(-03) 16.270 0.000
Dönem Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 8.818*00.(-03) 2 4.409*00(-03) 14.860 0.000
Spermateka çapı 1.568*00(-02) 2 7.840*00(-03) 0.513 0.599
Yumurtlama öncesi süre 1.692 1 1.692 0.680 0.410
Kovan tipi Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 1.650*00(-03) 1 1.650*00(-03) 5.384 0.021
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 1.404*00(-03) 1 1.404*00(-03) 4.732 0.031
Spermateka çapı 4.891*00(-05) 1 4.891*00(-05) 0.003 0.955
Yumurtlama öncesi süre 3.661 3 1.220 0.490 0.689
Koloni gücü Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 7.352*00(-03) 3 2.451*00(-03) 7.999 0.000
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 6.489*00(-03) 3 2.163*00(-03) 7.290 0.000
Spermateka çapı 1.171*00(-02) 3 3.902*00(-03) 0.255 0.857
Yumurtlama öncesi süre .682 2 0.341 0.137 0.872
Dönem*kovan tipi Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 5.274*00(-04) 2 2.637*00(-04) 0.861 0.424
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 3.122*00(-04) 2 1.561*00(-04) 0.526 0.592
Spermateka çapı 4.895*00(-03) 2 2.447*00(-03) 0.160 0.852
Yumurtlama öncesi süre 4.121 6 0.687 0.276 0.948
Dönem*koloni Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 4.580*00(-04) 6 7.633*00(-05) 0.249 0.959
gücü Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 5.026*00(-04) 6 8.377*00(-05) 0.282 0.945
Spermateka çapı 1.489*00(-02) 6 2.482*00(-03) 0.162 0.986
Yumurtlama öncesi süre 2.972 3 0.991 0.398 0.754
Kovan tipi*koloni Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 1.277*00(-04) 3 4.256*00(-05) 0.139 0.937
gücü Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 1.604*00(-04) 3 5.348*00(-05) 0.180 0.910
Spermateka çapı 9.698*00(-03) 3 3.233*00(-03) 0.212 0.888
Yumurtlama öncesi süre 5.348 5 1.070 0.430 0.828
Dönem*kovan Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 5.762*00(-04) 5 1.152*00(-04) 0.376 0.865
tipi*koloni gücü Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 3.877*00(-04) 5 7.753*00(-05) 0.261 0.934
Spermateka çapı 6.993*00(-03) 5 1.399*00(-03) 0.092 0.993
Yumurtlama öncesi süre 547.450 220 2.488
Hata Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 6.741*00(-02) 220 3.064*00(-04)
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 6.527*00(-02) 220 2.967*00(-04)
Spermateka çapı 3.361 220 1.528*00(-02)
Yumurtlama öncesi süre 28835.000 243
Toplam Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 7.711 243
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 8.571 243
Spermateka çapı 229.535 243
 35

Ek 1.2. Duncan Test Sonuçları

a) Üretim Döneminin Çiftleşme Öncesi Canlı Ağırlığa Etkisi ile İlgili Duncan Test Sonuçları

N Gruplar
Dönem 1 2
3 52 0.1658
2 85 0.1777
1 106 0.1822
P 1.000 0.123

b) Koloni Gücünün Çiftleşme Öncesi Canlı Ağırlık Üzerine Etkisi ile İlgili Duncan Test Sonuçları

N Gruplar
Koloni gücü 1 2
6 Çerçeveli 36 0.1707
7 Çerçeveli 48 0.1707
8 Çerçeveli 75 0.1798
9 Çerçeveli 84 0.1812
P 0.984 0.674

c) Üretim Döneminin Yumurtlama Öncesi Süreye Etkisi ile İlgili Duncan Test Sonuçları

N Gruplar
Dönem 1 2 3
1 106 9.9623
2 85 10.8824
3 52 12.1538
P 1.000 1.000 1.000

d) Üretim Döneminin Spermateka Çapı Üzerine Etkisi ile İlgili Duncan Test Sonuçları

N Gruplar
Dönem 1
3 52 0.9494
2 85 0.9661
1 106 0.9708
P 0.323
 36

KAYNAKLAR

Alpay, H., Güler, A., 2004. Önemli Balarısı (Apis mellifera L.) Genotiplerinin Üreme
Özellikleri. www. 4uzbk.sdu.edu.tr/4UZBK/HYB/HYB012.

Bulut, G., 2004. Farklı Arı Irklarının Bazı Üreme Gelişme Özellikleri İle Juvenil Hormon
Analoğu ”Methopherene” Uygulamasının Ana Arı Kalitesi Üzerine Etkileri.
(Doktora Tezi). Çukurova Üniv. Fen Bilimleri Enst., Adana.

Cale, G. H., Banker, R., Power, J. 1975. Management for honey production. Pp.335-
412. Forom the hive and the honeybee. Eds. Dadant and Sons. USA.

Doğaroğlu, M., 2004. Modern Arıcılık Teknikleri Kitabı. T.Ü. Ziraat Fakültesi. Tekirdağ.
975:21, 204–205

Dodoloğlu, A., Genç, F., 1996. Larva transferi Yöntemi ve Doğal Yüksükler Kullanılarak
Yetiştirilen Ana Arıların Bazı Özelliklerinin Karşılaştırılması. Hayvancılık’96
Ulusal Kongresi. Cilt 1: Bildiriler, 18–20 Eylül 1996 İzmir

Fıratlı, Ç., 1982. Ana Arı Üretim Yöntemleri Üzerine Bir Araştırma, A.Ü.Ziraat Fakültesi
Zootekni Bölümü. Doktora Tezi, Ankara. s59.

Fıratlı, Ç., 1988. Kontrollü Ana Arı Üretiminin Önemi ve Üretim Yöntemleri. Marmara
Bölgesi 1. Arıcılık Semineri 10–11 Şubat 1988. Bursa

Fıratlı, Ç., Genç, F., Karacaoglu, M., Gençer, H. V. 2000. Türkiye’de arıcılığın
karşılaştırmalı analizi, sorunlar- öneriler. Türkiye Ziraat Mühendisligi V. Teknik,
Kongresi, (17-21 Ocak 2000), Ankara.

Fıratlı, Ç., 2007. Türkiye’de Ana Arı Yetiştiriciliği. Ege Bölgesi Arıcılık Semineri 15-16
Şubat 2007. İzmir. s13.
 37

Genç, F., 1992. Bal arısı (Apis mellifer L.) kolonilerinde farklı yaşta ana arı kullanımının
koloni performansına etkileri. Doğu Anadolu Bölgesi 1. Arıcılık Semineri, Atatürk
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Tesisi, Erzurum. s76-95

Genç, F., 1997. Arıcılığın Temel Esasları. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset
Tesisi, Erzurum. 166:189-199

Gül, M., Kaftanoğlu, O., 1990. Çukuroa Bölgesi koşullarında ana arı yetiştiriciliğinde
uygulanan larva transfer yöntemlerinin yetiştirilen ana arıların kalitesine olan
etkileri üzerine bir araştırma. Ç.Ü. Fen ve Müh. Bil. Derg., 4(2) : 41-53.

Güler, A., 1998. Ardahan Yöresi Bal Arısı ( Apis mellifer L.)’ nın Morfolojik, Fizyolojik
ve Üreme Özellikleri. Karadeniz Bölgesi Tarım Sempozyumu. 4-5 Ocak 1999.
O.M.Ü. Ziraat Fakültesi. Samsun. Araştırma Seri No:5, 263-273

Güler , A., Kaftanoğlu, O., 1999. Türkiye’deki önemli bal arısı (Apis mellifera L.) ırk ve
ekotiplerinin göçer arıcılık koşullarında performanslarının karşılaştırılması. Doğa
Tr. J. Of Veterinary and Animal Sciences. 23(1999) Ek Sayı 3 577-581 TÜBİTAK.

Güler, A., Korkmaz A., Kaftanoğlu O., 1999. Reproductive characteristics of Turkish
honeybee (Apis mellifera L.) genotypes. Hayvansal Üretim 39-40:113-119. Ege
Üniversitesi, Ziraat fakültesi, Zootekni Bölümü, İZMİR.

Harbo, J. R. 1986. Oviposition rates of instrumentally inseminated and naturally mated

queen honeybees (Hymenoptera: Apidae). Ann. Ent. Soc. Am.; 79:112-115.

Kaftanoğlu , O., 1988. Arıcılıkta Yapay Tohumlama ve Pratikte Uygulama Olanakları.

Marmara Bölgesi 1. Arıcılık Semineri Bildirileri, Uludağ Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Zootekni Bölümü, Bursa. s76-85
 38

Kaftanoğlu, O., Kumova, U., Yeninar, H., 1992. Ana Arı Yetiştiriciliğinin Önemi ve
Ana arı Kalitesini Etkileyen Faktörler. Doğu Anadolu Bölgesi 1. Arıcılık Semineri.
Erzurum, 1992. S: 48-60

Kaftanoğlu, O., Kumova, U., 1992. Çukurova Bölgesi Koşullarında Ana Arı Yetiştirme
Mevsiminin Ana Arı Kalitesine Olan Etkileri. TÜBİTAK Doğa Dergisi, 16:569-
577
Laidlaw, H., 1979. Contemporary Queen Rearing, Dadant and Sons, Hamilton iIIinois,
199p.

Lensky, Y. 1971. Rearing queen Honeybee Larvae in queenright colonies. J. Apic.

Res.10(2): 99–101

Medina, M. L. and Goncalves, S. L. 2001. Effect of weight at emergence of Africanized

(Apis mellifera L.) virgin queens on their acceptance and beginning of
oviposition. American Bee Journal. 141:3,213-215.

Mirza, E., Dragan, M., Sherbanescu, S., 1967. Seasonal Variability in the Weight of
Emerging Queens, XXst İnt. Apic. Conc. Of Apimondia, Bucharest, Romania.
269-273.

Morse, R.A., 1979. Rearing Queen Honey Bees, Wicwas Press, İthaca. N.Y. 128.

Önder, H., 2007. Using Permutation Tests to Reduce Type I and II Errors for Small
Ruminant Research. J. Appl. Anim. Res. 32 (2007) : 69 – 72

Shawer, M. B. 1980. Evaluation of different artificial rearing procedures of honey bee

queens. J.Agric.Res. Tanta Univ., 6(2):338-343.

Szabo, T. I. 1973. Relationship between weight of honeybee queens (A. mellifera L.) at
emergence and cassation of egg laying. Am. Bee J., 113:250-251
 39

Zhdanova, T.S., 1967. Influence of Nest Temparature on Quality of Queens Produced

Artificially. XXIst In Apic. Conf. Of Apimondia, Bucharest, Romania. 245:9.

Woyke, J., 1967. Rearing Conditions and the Number of Sperms Reaching the
Spermatecha. XXI. Int. Apic. Cong. Of Apimondia, Bucharest, Romania,
1967;232-4.

Woyke, J. 1971. Correlation between the age at which honeybee brood was grafted
characteristics of resultant queen and insemination. J. of Apic. Res., 10(1):45-55.
 40

ÖZGEÇMİŞ

1979 yılında Amasya ili Göynücek ilçesine bağlı Şarklı köyünde doğdu.
İlköğrenimini Bekdemir Köyü İlköğretim Okulunda, ortaöğrenimini Amasya Lisesinde
tamamladı. Lise öğrenimini Burdur-Tefenni Ziraat Meslek Lisesi ve Amasya-Gökhöyük
Ziraat Meslek Lisesinde yaptı. 1999 yılında Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Hayvansal Üretim Programına girerek, 2003 yılında Zootekni bölümünden mezun oldu.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Ankara, Amasya, Ardahan ve Çorum teşkilatlarında
Ziraat Teknisyeni ve Ziraat Mühendisi olarak görev yaptı. Halen Çorum-Ortaköy İlçe
Tarım Müdürlüğünde görevli olup, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Zootekni Anabilim Dalı Yüksek Lisans öğrencisidir.