Kemaliye-Erzincan Yöresinde Üretilen Balların Ve Propolislerin Mikroskobik Analizi Ve Organoleptik Özelliklerinin Saptanması

1005- 155
TÜBiTAK
TÜRKiYE BiLiMSEL VE TEKNOLOJiK ARAŞTIRMA KURUMU
THE SCIENTIFIC AND TECHNOLOGICAL RESEARCH COUNCIL OF TURKEY
Tarım, Ormancıhltve Veterinerlik AFa§tırma Grubu

Agriculture, Forestry & Veterinary Research Grant Group
,
\
TÜRKiYE BiLiMSEL VE
TEKNiK ARAŞTIRMA KURUMU
TootTAK
TH.E SCIENTIFIC AND TECHNICAL
RESEARCH COUNCIL OF TURKEY
Tarım Orman ve Gıda Teknolojileri

Araştırma Grubu
Agriculture, Forestry and Food Technologies Research

Grant Committee
KEMALiYE-ERZiNCAN YÖRESiNDE ÜRETiLEN BALLARıN
VE PROPOLisLERiN MiKROSKOBiK ANALizi VE
ORGANOLEPTiK ÖZELLiKLERiNiN SAPTANMASI
PROJE NO:TOGTAG-3131
PROF.DR.KADRiYE SORKUN
ARŞ.GÖR.ÖMÜR GENÇAY BIL.UZM.NURAN YURTSEVER
NiSAN 2005
ANKARA
ÖNSÖZ
Arıcılık, günümüzden yaklaşık 5000 yıl önce başlamıştır. Dünyanın her yerinde olduğu
gibi zengin bir floraya sahip olan yurdumuzda da çok eski yıllardan beri arıcılık
yapılmaktadır.
Doğu Anadolu bölgesinde bulunan Erzincan ilinin Kemaliye ilçesi, iran-Turan

fitocoğrafik bölgesinde yer almaktadır. Kemaliye eşsiz doğal güzellikleri, bitki örtüsü,
yaşam koşulları bakımından arıcılığa çok uygun bir yöremizdir. Kemaliye'de arıcılık
yapan aile sayısı oldukça fazladır. Erzincan il Tarım Müdürlüğü'nden alınan
rakamlara göre Kemaliye'deki arıcı sayısı 55, kovan sayısı ise resmi kayıtlara göre
5700 adettir. Ancak bu sayının 6200'e ulaştığı bildirilmektedir. Bu rakamlardan da
anlaşılacağı gibi yöre halkının büyük bir çoğunluğu arıcılık ile uğraşmaktadır.
2003 yılında TÜBiTAK tarafından desteklenen "Kemaliye-Erzincan Yöresinde

Üretilen Balıarın Ve Propolislerin Mikroskobik Analizi Ve Organoleptik Özelliklerinin
Saptanması" (TOGTAG 3131) isimli proje kapsamında 2003-2004 yılları arasında
Kemaliye-Erzincan yöresinden 29 bal ve 30 propolis örneği toplanmış ve bu

örneklerde mikroskobik, organoleptik ve kimyasal analizler yapılmıştır. Bu çalışmada,
Kemaliye-Erzincan yöresine ait farklı bitkisel kaynaklı bal ve propolis örneklerinin

bitkisel ve coğrafık kökeninin karakterize edilmesine yönelik analitik metodlar
kullanılmıştır.
Kemaliye ilçesinin çalışma alanı olarak seçilmesinin nedeni ise, bulunduğu konum
itibari ile kendine özgü iklim ve bitki örtüsüne (mikroklima ve mikroflora) sahip olması,
halkın çoğunluğunun arıcıllkla uğraşması, diğer yörelerden farklı nektarlı bitkilerin

bulunması ve bu yöre balıarında ve propolislerinde bugüne kadar böyle kapsamlı bir
çalışmanın yapılmamış olmasıdır. Bu nedenlerden dolayı yöreye ait balıarın ve
propolislerin mikroskobik analizi yapılarak bitkisel orıJınının belirlenmesi
hedeflenmiştir. Standarttaşmaya yönelik yapılan bir çalışmada propolisin kimyasal
içeriğinin ve izole edilen maddelerin biyolojik aktivitelerinin araştırılması da
gerekmektedir. Bitki orijinine göre biyolojik açıdan aktif bileşenlerin bilinmesi, bölgeye
göre propolis çeşitlerinin formüle edilmesinde önderlik edebilir.
TEŞEKKÜR
çalışmamız sırasında bilgi ve emeği ile yol gösterici olan Sayın Prof. Dr. Bekir
Salih'e, Bilgi ve deneyimleri ile yardımcı olan, Yrd. Doç. Dr. Cahit Doğan ve Doç.
Dr. Emel Oybak Dönmez'e,
Çalışma süresince yardımlarını esirgemeyen Araş. Gör. Aslı Özkök Tüylü, Araş.
Gör. Mehtap Öztekin, Araş. Gör. Haşim Altınözlü'ye,
Kimyasal analizlerin yapılmasında yardımları olan Hacettepe Üniversitesi Kimya

ve Gıda Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi ve asistanları ile Türk Standartları
Enstitüsü (TSE) Bilgi işlem ve Enformasyon Dairesi Başkanı Rasim Yılmaz'a,
Arazi çalışmaları sırasında yardımlarını esirgemeyen arı cı Mustafa Yazıcı'ya ve

araştırma bölgesindeki diğer arıcılara ve
Bu projeye maddi destek sağlayan TÜBiTAK'a teşekkür ederiz.

ÖZET
Kemaliye-Erzincan yöresinde belirlenen arılıklarda birer araştırma kovanı tespit

edilerek, dip tahtasından ve çerçeve kenarlarından kazınarak ilkbahar ve yaz propolis
örnekleri alınmıştır. Ayrıca Haziran-2003'de aynı kovanlara propolis trapları takılmış
ve traplar Eylül-20Q3'de kovanlardan çıkarılmıştır. Traplarda biriken propolis örnekleri

Haziran-Eylül dönemleri arasında arılar tarafından toplanan trap örneklerini vermiştir.
Böylece hem ilkbahar hem de yaz dönemine ait çeşitli şekillerde alınan örnekler elde
edilmiştir. Bu da örnekler arasında toplanma yerine ve zamanına bağlı olarak
herhangi bir farkın bulunup bulunmadığını kıyaslama imkanını doğurmuştur.
Laboratuvara getirilen propolis örneklerinin mikroskobik analizi için polen preparatları
hazırlanmış ve on arılığa ait ilkbahar, yaz ve trap örneklerinin mikroskobik analizleri

sonucunda 34 farklı bitki familyasına ait bitki taksonlarının polenleri teşhis edilmiştir.
Mikroskobik analizler sonucunda en çok Salicaceae, Fabaceae, Scrophulariaceae,

Asteraceae ve Lamiaceae familyalarına ait bitki taksonlarının polenterine
rastlanmıştır.
Örneklerin kimyasal analizinde ilk olarak GC-MS ile organik madde analizi
yapılmıştır. Bu analiz sonucunda örneklerde alkoller, aromatik asit ve esterleri, düz
zincirli asit ve esterleri, hidrokarbonlar, aldehidler, fl avonon lar, eterler, ketonlar,
terpenler ve yağ asidi esterlerine rastlanmıştır.
Propolisin toplam flavanoid içeriklerinin belirlenmesi için UV spektrofotometresi

kullanılmış ve absorbans alanları belirlenmiştir.
Kemaliye-Erzincan yöresine ait incelenen on arılığa ait otuz örneğin her biri gerek
mikroskobik gerek kimyasal analiz sonuçları bakımından birbiri ile paralellikler
göstermiştir. Toplanma zamanı ve yerinin neden olduğu çok büyük farklılıklar
gözlenmemiştir.
2003-2004 yılları arasında Kemaliye-Erzincan yöresinden 29 bal örneği toplanmış ve

bu örneklerde mikroskobik, organoleptik ve kimyasal analizler yapılmıştır. Bu
çalışmada, Kemaliye-Erzincan yöresine ait farklı bitkisel kaynaklı bal örneklerinin
bitkisel ve coğrafik kökeninin karakterize edilmesine yönelik üç analitik metod
kullanılmıştır. Bunlar; organoleptik metotlar, melisopalinolojik analizler ve fiziko
kimyasal parametrelerdir.
Kemaliye balıarında multifloral balıara temel kaynak oluşturan dominant polene sahip
taksonlar Astraga/us spp., Sanquisorba spp., Pa/iurus spp., Trifolium spp. ve Salix
spp. 'dir.
29 örneğin TPS-10 g'ı dikkate alındığında 10 g baldaki en az polen sayısı 3738 ile 20
no'lu örnekte; en çok polen sayısı 345045 ile 7 no'lu örnekte rastlanmıştır.
Kemaliye balıarında, nem miktarının %13,3 ile %17,5 (=14,6) arasında değiştiği
saptanmıştır.
Çalışılan balıarın nişasta analizinde ise örneklerin %48,3'ü polenden, % 31'i sadece
dışarıdan ve % 48,3'ünde ise hem polen hem de dışarıdan katkılı nişasta içerdiği
tespit edilmiştir. Balıarın % 0.8Tsinin ise dışardan katkılı nişasta içermediği
saptanmıştır.
Glukoz ve fruktoz düzeyinin en düşük olduğu örnek Rhamnaceae familyasına ait

Paliurus spp. ve Fabaceae familyasına ait Onobryehis spp. poleninin sekonder
miktarda tespit edildiği örnekte, glukoz ve fruktoz yüzdeleri Fabaceae, Salicaceae ve
Rosaceae familyasına ait polenlere dominant ve sekonder miktarda rastlanmıştır.
Anahtar Sözcükler :Propolis, mikroskobik analiz, kimyasal analiz, GC-MS, UV-Vis,

flavanoid, organik madde, Bal, balın fiziko kimyasal özellikleri, mikroskobik, kimyasal
ve organoleptik analizler, HPLC-RI, GC-MS, refraktometre, TPS-10 g, karbohidrat,
HMF, nem.
ii
ABSTRACT
In this study, hives located in the bee farms situated at the Kemaliye-Erzincan region
were chosen at certain intervals. Spring and summer propolis samples were gathered
by scratching the bottom board and the margins of the frames of the selected hives.
Propolis traps were placed in the hives in June-2003 and they were taken out in
September-2003. The samples which were gathered by bees between June and
September gave the propolis samples accumulated on the traps. This gave us a
chance to compare the samples according to locations and times in which they were
gathered.
For microscopic analyses of propolis samples, pollen slides were prepared. Through
the microscopic analyses of spring, summer and trap samples colJected from ten bee
farms, plant taxa of 34 different plant families were identified. As a result of
microscopic analyses, high amounts of plant taxa poUens were identified which
belong to the Sa licaceae , Fabaceae, Scrophulariaceae, Asteraceae and Lamiaceae
plant fammes.
Firstly, organic substances of the samples were analysed by Ge-MS during the
chemical analyses. At the end of this process, alcohols, aromatic acids and esters,
linear acids and esters, hydrocarbons, aldehydes, flavanones, ethers, ketones,
terpenes and fatty acid esters were determined.
To determine total flavanoid contents of the propolis samptes, UV spectrophotometer

was used and absorbance areas were defined.·
All of the 30 samples collected from 10 bee farms in the Kemaliye-Erzincan region
show similarities in terms of both microscopic and chemical analyses results. There
are no remarkable differences among the samples, dependig on the gathering time
and location.
29 honey samples from the Kemaliye-Erzincan region in the 2003-2004 years were
analyzed by microscopical, organoleptical and chemiesl analyse. In this study, three
iii
analytical methods were used for characterizing botanicat and geographical origin of
the honey samples having their own plant origin belonging to the Kemaliye region.
They were organoleptical methods and mellisopalynological analyse and
physicochemical parameters.
Dominant polfen tax~ in multifloral honeys were Astraga/us spp., Sanquisorba spp.,
Paliurus spp., Tritolium spp. and Salix spp ..
TPN-10 9 (Total Pollen Number in 10 9 honey) of 29 samples were discussed. TPN-

10 9 was counted minimum in sample no 20 (3738) and maximum on sample no 7
(345045).
Humidity content was also discussed. It was ranged 13,3-17,5 % (= 14,6 %).
Acording to starch analysis results of the honey samples, their source data were 48,3
% from poUen, 31 % from only pollen and 48,3 % pollen and outtake. Only 0,87 % of
honey samples was not contaminated with starch from outtake.
The minimum amount of glucose and fructose was found in sample that contained,
the pollen of Paliurus spp. belonging to the Rhamnaceae familyand Onobrychis spp.
belonging to the Fabaceae family secondrily; The maximum amount of glucose and
fructose was found samples that contained the pollen of Fabaceae, Salicaceae and
Rosaceae as dominantty and secondrily.
Keywords :Propolis, microscopic analysis, chemical analysis, GC-MS, UV-vis,

f1avanoid, organic substance, Honey, Physico chemical properties of honey,
microscopic, chemical and organoleptical analyse, HPlC-RI, GC-MS, refractometer,
TPS-10 g, carbohydrate, HMF, humidity.
iv
içiNDEKiLER DiziNi
Sayfa
öz .........................................................................................................................................
ABSTRACT.......................................................................................................................... iii
Bölüm 1 .
ıÇiNDEKILER DIzINI .........................................................................................................y.
ŞEKILLER DiZiNI ............................................................................................................... ix
ÇiZELGELER DiZiNI ........................................................................................................, xii
Bölüm 2
ıÇiNDEKILER DIzINI .........................................................................................................~!
ŞEKILLER DiziNI ............................................................................................................... xviii
çiZELGELER DiZiNI ......................................................................................................... xix
KAyNAKLAR ...................................................................................................................... 54
BÖLÜM1: Kemaliye-Erzincan Yöresine Ait Propolislerin Bitkisel

Orijini Ve Kimyasal içeriğinin Belirlenmesi. ................................................ 1
1. GiRiş .......................................................................................................................... 1
2. TEMEL BiLGiLER ................................................................................................... 3

2.1. Propolisin Tarihçesi ....................................................................................... 3
2.2. Propolisin Tanımı........................................................................................... 4
2.3. Propolisin Fiziksel Özellikleri ....................................................................... 5
2.4. Propolisin Kimyasal Özellikleri.................................................................... 5
2.5. Propolisin Bitkisel Kaynakları ....................................................................... 6
2.5.1. Bitkisel Kaynakların Saptanmasının ÖnemL ............................... 8
2.5.1.1. Bitkisel Kaynakların Saptanmasında Polen
Analizinin Önemi.................................................................. 8
2.6. Propolisin Insanlar Için Önemi ..................................................................... 9
2.6.1. Propolisin Biyolojik Aktiviteleri .......................................................... 9
2.7. Propolisin Toplanması, Işlenmesi ve Depolanması ................................ 11
2.8. Propolisin Kalite Kontrolü .............................................................................. 12
v
içiNOEKiLER olziNi (devam ediyor)
Sayfa
2.9. Araştırma Alanının Tanımlanması ................................................................ 14
2.9.1. Kemaliye'de Aneıiık ......................................................................... 15

2.10. Propolis Üretiminin Ülkemizdeki Durumu ................................................... 16
3.GEREÇ VE yÖNTEMLER............................................................................................ 17
3.1. Arazi Çalışması .................................................................................................... 17
3.1.1. Propolisin Toplandığı Anlıklann Seçimi.•........................................... 17
3.1.2. Propolisin Kovanlardan Toplanması .................................................. 18
3.1.2.1. Propolis Trabı Kovanlara Takılmadan Önce Ilkbahar
Örneklerinin Kovanlardan Toplanması .............................. 18
3.1.2.2. Propolis Trabı Kovanlara Takıldıktan Sonra
Yaz Örneklerinin Kovanlardan Toplanması ...................... 18
3.1.3. Antık Çevresindeki Bitkilerin Toplanmas!,.. ....................................... 19
3.2. Propolislerin Saklanması ve Incelenmeye Hazır Hale Getirilmesi........... 19
3.3. Materyalin Mikroskobik Analiz Için Hazırlanması, ........................................ 19
3.3.1. Kovandan Toplanan Propolis Örneklerinden Mikroskobik
Inceleme Için Preparat Hazırlanmas!.. .............................................., 19
3.3.2. Anlıklann Çevresinden Toplanan Bitkilerden Referans
Polen Preparatlannın Hazırlanması ................................................... 20
3.3.3. Propolis Preparatlannın Mikroskobik jncelenmesL ....................... 21
3.4. Propolisin Kimyasal Analizleriçin Hazırlanması.......................................... 22
3.4.1. Propolisin GC-MS ile 9rganik Madde Içeriğinin Belirlenmesi...... 22
3.4.1.1. GC-MS Analiz;:. ....................................................................... 23
3.4.2. Propolisin UV ile Toplam Flavonoid I~tiğinin Belirlenmesi ......... 23

3.4.2.1 UV Analizi ................................................................................. 24
vi
içiNDEKiLER DiziNi (devam ediyor)
Sayfa
4.S0N UÇlAR ........................ l i . l i . ii ii ii ii ii ii ii li. ii li • • ii ii ii ii ii ii l i . ii • li • • li • • ii ii ii l i . ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii i i ii ii ii ii li. li. ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii .25

4.1. Mikroskobik Analiz.............................................................................................. 26
4.1.1. Birin~i Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz
Sonuçları
4.1.2. Ikinci Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

Sonuçları ............................................................................................... 30
4.1.3. Üçuncu Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz
Sonuçları ............................................................................................... 32
4.1.4. Dörduncu Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik
Analiz Sonuçları ................................................................................... 34
4.1.5. Beşinci Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz
Sonuçları ............................................................................................... 35
4.1.6. Altıncı Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz
Sonuçları ............................................................................................... 38
4.1.7. Yedinci Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz
Sonuçları ............................................................................................... 39
4.1.8. Sekizinci Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik
Analiz Sonuçları................................................................................... 41
4.1.9. Dokuzuncu Anlıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik
4.1.10. Onuncu Anlıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik
4.1.11. Mikroskobik Analizi Yapılan Örneklerin Polen Spektrumu......... 46
4.2. Kimyasal Analiz ................................................................................................. 48
4.2.1. GC-MS Analizi...................................................................................... 49
4.2.1.1. Birinci Arılığa Ait GC-MS Analiz Sonuçlan .................... 49
4.2.1.2. Ikinci Arılığa Ait GC-MS Analiz Sonuçları ...................... 53
4.2.1.3. Üçuncu Arılığa Ait GC-MS Analiz Sonuçları...................55
4.2.1.4. Dörduncu Arılığa Ait GC-MS Analiz Sonuçları .............. 57
vii
içiNDEKiLER DiziNi (devam ediyor)
Sayfa
4.2.1.5. Beşinci Arılığa Ait GC-MS Analiz Sonuçları ............... 60

4.2.1.6. Altıncı Arılığa Ait GC-MS Analiz Sonuçları ................. 63
4.2.1.7. Yedinci Arılığa Ait GC-MS Analiz Sonuçları ............... 65

4.2.1.8. Sekizinci Arılığa Ait GC-MS Analiz Sonuçları ............ 67
4.2.1.9. Dokuzuncu Arılığa Ait GC-MS Analiz Sonuçları ........ 69
4.2.1.10. Onuncu Arılığa Ait GC-MS Analiz Sonuçları .............. 71
4.2.1.11. Propolis Kaynağı Olan Bazı Bitkilerin Tomurcuk
Sızıntılarına Ait GC-MS Sonuçları ................................ 73
4.2.2. UV Analiz Sonuçlan........................................................................... 79

4.2.2.1. Birinci Arılığa Ait UV Analiz Sonuçları........................., 79
4.2.2.2. Ikinci Arılığa Ait UV Analiz Sonuçları" ........................., 80
4.2.2.3. Üçüncü Arılığa Ait UV Analiz Sonuçları......................, 81
4.2.2.4. Dördüncü Arılığa Ait UV Analiz Sonuçları .................., 82
4.2.2.5. Beşinci Arılığa Ait UV Analiz Sonuçları........................ 83
4.2.2.6. Altıncı Arılığa Ait UV Analiz Sonuçları, ........................, 84
4.2.2.7. Yedinci Arılığa Ait UV Analiz Sonuçları ......................, 85

4.2.2.8. Sekizinci Arılığa Ait UV Analiz Sonuçları ..................... 86
4.2.2.9. Dokuzuncu Arılığa Ait UV Analiz Sonuçları ................ 87
4.2.2.10. Onuncu Arılığa Ait UV Analiz Sonuçları ....................., 88
2. ÖNERiLER VE TARTıŞMA....................................................................................... 89
viii
ŞEKiLLER DiziNi
Sayfa
Şekil 2.1. Kovandan Toplanmış Kahverenkli Ham Propolis............................... 5

Şekil 2.2. Aeseulus spp.'ye Ait Bir Tomurcuk....................................................... 7
Şekil 2.3. Populus spp.'ye Ait Bir Tomurcuk.......................................................... 7
.
Şekil 2.4. Kovanın Üst Kısmına Yerleştirilmiş Trap, ............................................. 11
Şekil 2.5. Arılar Tarafından Propolis Ile Doldurulmuş Trap, ............................... 12
Şekil 2.6. Kemaliye Haritası ....................................................................................... 15
Şekil 4.1: Yörede Sık Rastlanan ve Arıcılık için Önemli Olan
Bazı Bitki Taksonları ................................................................................. 28
a. Aleea spp.
b. Anthemis spp.
c. Apiaceae
d. Berberis spp.
e. Brassicaceae
f. Coronilla spp.
g. Hedysarum spp.
h. Linum spp ..
i. MeliJotus officinalis
j. Onobryehis spp.
k. Rumex spp.
i. Salvia spp.
m. Sambueus spp.
n. Seabiosa spp.
o. Seandix spp.
Şekil 4.2. Birinci Arılık Yaz Örneğinin (1/2 nolu) Mikroskobik

Görünümü (x40)......................................................................................... 30
a) Rhamnaceae b) Teuerium spp. c) Fabaeeae
Şekil 4.3. Ikinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinin Mikroskobik Görünümü ...... 32
a) Salix spp. b) Asteraceae
Şekil 4.4. Dördüncü Arılığa Ait Propolis Örneğinin Mikroskobik
Görünümü (x40)......................................................................................... 35
a) Apiaceae b) Propolis parçaları
ix
ŞEKiLLER DiziNi (devam ediyor)
Şekil 4.5. Beşinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinin Mikroskobik Görünümü .. 37

A) Yaz örneğinin (5/2 nolu) mikroskobik görünümü (X40)
a) Asteraceae b) Lamiaceae
B) Trap örneğinin (5/3 nolu) mikroskobik görünümü (X40)
a) Galium spp.
Şekil 4.6. Altıncı Arılığa Ait Propolis Örneğinin Mikroskobik Görünümü (X100L. 39
a) Zizyphus spp. b) Propolis parçaları
Şekil 4.7. Yedinci Arılığa Ait Propolis Örneğinin Mikroskobik

Görünümü (x40)......................................................................................... 41
a) Asteraceae b) Teucrium spp. c) Liliaceae d) Salix spp.
Şekil 4.8. Sekizinci Arılığa Ait Propolis Örneğinin Mikroskobik Görünümü............ 42
a) Carduus spp.
Şekil 4.9. Dokuzuncu Arılığa Ait Propolis Örneğinin Mikroskobik
Görünümü (x40)......................................................................................... 44
a) Trifolium spp. b) Propolis parçaları c) Rosaceae
Şekil 4.10. Propolis Örneklerine Ait Kromatogramlar ............................................ 51-52
Şekil 4.11. Birinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinin UV Sonuçları ....................... 79
a) Ilkbahar Örneğinin (1/1 nolu) UV Sonuçları
b) Yaz Örneğinin (1/2 nolu) UV Sonuçları
c) Trap Örneğinin (1/3 nolu) UV Sonuçları
,i
Şekil 4.12. Ikinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinin UV Sonuçları ......................... 80
t c) Trap Örneğinin (2/3 nolu) UV Sonuçları
Şekil 4.13. Üçüncü Arılığa Ait Propolis Örneklerinin UV Sonuçları .................... 81
x
ŞEKiLLER DiziNi (devam ediyor)
Sayfa
Şekil 4.14. Dördüncü Arılığa Ait Propolis Örneklerinin UV Sonuçları ................ 82

Şekil 4.15. Beşinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinin UV Sonuçları ..................... 83
Şekil 4.16. Atıncı Arılığa Ait Propolis Örneklerinin UV Sonuçları ........................ 84
Şekil 4.17. Yedinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinin UV Sonuçları ..................... 85
Şekil 4.18. Sekizinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinin UV Sonuçları .................. 86
Şekil 4.19. Dokuzuncu Arılığa Ait Propolis Örneklerinin UV Sonuçlan ............. 87

Şekil 4.20. Onuncu Arılığa Ait Propolis Örneklerinin UV Sonuçları .................... 88
xi
ÇiZELGELER DiziNi
Çizelge 2.1. Propolisin Genel yapısı............................................................................ 6

Çizelge 2.2. Propolisin Biyolojik Aktiviteleri ve Etken Maddeleri.........................~::.~: 10
.
Çizelge 2.3. Ingiltere'de Kullanılan Propolis Standardı............................................ 13
Çizelge 2.4. Japonya'da Kullanılan Propolis Standardı........................................... 13
Çizelge 2.5. Türkiye'de TSE Tarafından Hazırlanan Propolis Standardı ............ 14
Çizelge 3.1. Çalışmanın Yapıldığı Arılıkların Mevki ve Rakımları" ........................ 17
Çizelge 4.1. Propolis Örneklerinin Alındığı Arılıkların Mevkileri, Örneklerin
Toplanma Tarihleri ve Örneklere Ait Semboller.................................. 25
Çizelge 4.2. Arazi Çalışmaları Sırasında Yöreden Toplanan Bitkiler................ 26-27
Çizelge 4.3. Birinci Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz
Sonuçları...................................................................................................... 29
Çizelge 4.4. Ikinci Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz
Sonuçları .........•..............................................................................31
Çizelge 4.5. Üçüncü Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz
Sonuçları................................................................................................... 33
Çizelge 4.6. Dördüncü Anlıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik
Analiz Sonuçları ...................................................................................... 34-35
Çizelge 4.7. Beşinci Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik
Analiz Sonuçları...................................................................................... 36
Çizelge 4.8. Altıncı Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz
Sonuçlart ....................i •••••~·................................................................... 38
Çizelge 4.9. Yedinci Arıhktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz
Sonuçları................................................................................................... 40
Çizelge 4.10. Sekizinci Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik
Analiz Sonuçları ...................................................................................... 41-42
Çizelge 4.11. Dokuzuncu Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik
Analiz Sonuçları .........................................................................................43-44
xii
ÇiZELGELER DiziNi (devam ediyor)
Sayfa
Çizelge 4.12. Onuncu Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

Sonuçları, ..........................................................................................., 45
Çizelge 4.13. On Arıllktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analizi
Sonucunda Polenteri Teşhis Edilen Taksonların Ait Olduğu
Familyalarm Görülme Sıklağ!................................................................ 47

Çizelge 4.14. Propolis Örneklerinin Yüzde Değerleri .............................................. 48
Çizelge 4.155. Birinci Arıhğa Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen
Organik Bileşikle~ .................................................................................. 49-50
Çizelge 4.16. Ikinci Anlığa Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen
Organik Bileşikler,............................................................................. 53-54
Çizelge 4.17. Üçüncü Anhğa Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen
Organik Bileşikler.......................................................................:............ 55-57
Çizelge 4.18. Dördüncü Anhğa Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen
Organik Bileşikler ..................... "0 ••••• , •••••••••••••••••••••••••••••••••• 58-60
Çizelge 4.19. Beşinci Anlığa Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen
Organik Bileşikler.........................................................................................61-63
Çizelge 4.20. Altmcı Anbğa Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen
Organik Bileşikler..........................................................................................63-64
Çizelge 4.21. Yedinci Anhğa Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen
Organik Bileşikler..................................................................................65-67
Çizelge 4.22. Sekizinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen
,-;.-
Organik Bileşikler............~ ........................................................................... 67-68
xiii
Sayfa
Çizelge 4.23. Dokuzuncu Arılığa Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen

Organik Bileşikler.........................................................................................69-70
Çizelge 4.24. Onuncu Arılığa Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen
Organik Bileşikler..........................................................................................71-72
Çizelge 4.25. GC-MS Analizi Yapılan Tomurcukların Adları, Sembolleri,
Toplanma Tarih ve yerleri ............................................................................... 73
Çizelge 4.26. Propolis Kayanağı Olan Bazı Bitkilerin Tomurcuk
Sızıntılarına Ait GC-MS Sonuçları .......................................................... J4-78
Çizelge 4.27. Birinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinin Absorbans Alanları .................... 79
Çizelge 4.28. Ikinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinin Absorbans Alanları ...................... 80
Çizelge 4.29. Üçüncü Arılığa Ait Propolis Örneklerinin Absorbans Alanları, ................. 81
Çizelge 4.30. Dördüncü Arılığa Ait Propolis Örneklerinin Absorbans Alanları.............. 82
Çizelge 4.31. Beşinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinin Absorbans A/anları .................. 83
Çizelge 4.32. Altıncı Arılığa Ait Propolis Örneklerinin Absorbans Alanları .................... 84
Çizelge 4.33. Yedinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinin Absorbans Alanları .................. 85
Çizelge 4.34. Sekizinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinin Absorbans Alanları ............... 86
Çizelge 4.35. Dokuzuncu Arılığa Ait Propolis Örneklerinin Absorbans
Alanları ................................................................................................................87
Çizelge 4.36. Onuncu Arılığa Ait Propolis Örneklerinin Absorbans Alanları ................. 88
Çizelge 5.1. Birinci Arılık Örneklerinde Tespit Edilen Bileşik Grupları ve
Yüzde (%) Oranları, ...........................................................................................95
Çizelge 5.2. Ikinci Arılık Örneklerinde Tespit Edilen Bileşik Grupları ve
Yüzde (0/0) Oranları, ...........................................................................................96
Çizelge 5.3. Üçüncü Arılık Örneklerinde Tespit Edilen Bileşik Grupları ve
Yüzde (0/0) Oranları,......................................................................................... 97
Çizelge 5.4. Dördüncü Arılık Örneklerinde Tespit Edilen Bileşik Grupları ve
Yüzde (%) Oranları, ......................................................................................... 98
XIV
Sayfa
Çizelge 5.5. Beşinci Arılık Örneklerinde Tespit Edilen Bileşik Grupları ve

Yüzde (%) Oranları................................................................................. 99
Çizelge 5.6. Altıncı Arılık Örneklerinde Tespit Edilen Bileşik Grupları ve
Yüzde (0/0) Oranları ................................................................................. 100

Çizelge 5.7. Yedinci Arılık Örneklerinde Tespit Edilen Bileşik Grupları ve
Yüzde (0/0) Oranları ................................................................................. 101
Çizelge 5.8. Sekizinci Arılık Örneklerinde Tespit Edilen Bileşik Grupları ve
Yüzde (%) Oranları ................................................................................. 102
Çizelge 5.9. Dokuzuncu Arılık Örneklerinde Tespit Edilen Bileşik Grupları ve
Yüzde (%) Oranları................................................................................. 103
Çizelge 5.10. Onuncu Arılık Örneklerinde Tespit Edilen Bileşik Grupları ve
Yüzde (0/0) Oranları................................................................................. 104
Çizelge 5.11. UV Analiz Sonuçlarının Karşılaştırılması .......................................... 106
Çizelge 5.12. Örneklerin Absorbans Alanlarının Büyüklüğüne Göre
Sıralanması.............................................................................................. 107
:...:
xv
içiNDEKiLER DiziNi
Bölüm 2: Kemaliye-Erzincan Yöresinde Üretilen Balıarın Mikroskobik,

Organoleptik Ve Kimyasal Analizleri ile Balın Fiziko Kimyasal Özelliklerinin
Saptanması ................................................... " 109
1. GiRiş ............ ~ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 109
2. TEMEL BiLGiLER. ........................................... " 112
2.1. Balın Tarihçesi. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 112
2.2. BaL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 112
2.3. Balın Fiziksel Özelliği. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 112
2.4. Balın Kimyasal Özelliği. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 113
2.4.1. Balın karbohidrat içeriği ............................ " 113
2.4.2. Balın nemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 114
2.4.3. Balın HMF (hidroksimetil furfural) içeriği. . . . . . . . . . . . . . . . .. 114
2.4.4. Balın mineral içeriği. ............................... " 114
2.5. Bal Kalitesine Etki Eden Faktörler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 114
2.6. Balın Arılar Için Önemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 115
2.7. Balın Insanlar için Önemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 115
2.8. Araştırma Alanının Tanımı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 116
2.9. Kemaliye'de Arıcılık. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 116
3. GEREÇ VE YÖNTEMLER. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 117
3.1. Materyalin toplanması. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 117
3.1.1. Balın toplanması. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 117
3.1.2. Bitkilerin toplanması. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 117
3.2. Balın mikroskobik analizi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 118
3.2.1. Balda polen analizi için preparat hazırlanması. . . . . . . . . . . .. 118
3.2.1.1. Toplanan bitkilerden referans polen preparatlarının
hazırlanması. .................................................. 118

3.2.1.2. Bazik fuksinli gliserin-jelatin hazırlanması. . . . . . . . .. 119
3.2.1.3. Preparatların incelenmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 119
3.2.2. Balda Toplam Polen Sayısı (TPS) analizi için preparat
hazırlanması ... 120
3.2.2.1. Preparatların incelenmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 120
xvi
3.2.3. Balda nişasta analizi için preparatların hazırlanması. . . . . . . .. 121
3.2.3.1. Nişasta analizi için iyot çözeltisi hazırlanması. . . . . .. 121
3.2.3.2. Preparatların incelenmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 121

3.3. Balın organoleptik (görünüm, koku, tat ve dokunma) analizi. . . . . .. 122
3.3.1. Balda. organoleptik analiz için örneklerin hazırlanması ve 122
incelenmesi. ................................................... .
3.4. Balın kimyasal analizi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 123
3.4.1. Balda HPLC-RI (Yüksek Basınçlı Sıvı Kromatografi-
Refraktif Indeks Dedektörü) ile karbohidrat tayini. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 123
3.4.1.1. Amaç ve prensip. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 123
3.4.1.2. işlem ...................................... , 124
3.4.2. Balda GC-MS (Gaz Kromatografi-Kütle Spektrometresi) ile
HMF tayini ..................................................... , 125
3.4.2.1. Amaç ve prensip. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 125
3.4.2.2. işlem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 126
3.4.3. Balda refraktometre ile nem tayini. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 126
3.4.3.1. Işlem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 126
4. SONUÇLAR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ............ 127
4.1. Mikroskobik analiz sonuçları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 129
4.1.1. Polen analizi sonuçları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 129
4.1.2. Balda nişasta analizi sonuçları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 136
4.2. Organoleptik analiz sonuçları .............................. , 137
4.3. Kimyasal analiz sonuçları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 138
4.3.1. Balda karbohidrat analizi sonuçları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 138
4.3.2. Balda HMF (Hidroksimetil furfural) analizi sonuçları. . . . . . . . .. 140
4.3.3. Balda nem miktarı analizi sonuçları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 142
5. TARTIŞMA . ................................... " ............. 143
xvii
ŞEKiLLER DiziNi sayfa
Şekil 4.1. Balda dominant ve sekonder miktarda bulunan polenlerden bazıları 135
(x1000) (*Sekonder, **Hem dominant, hem sekonder)
Şekil 4.2. Sukroz (S), glukoz (G) ve fruktoz (F) standartlarının alıkonma 139
(retention) zamanları
Şekil 4.3. Balıarın içerdikleri fruktoz, glukoz ve sukroz yüzdelerinin 139

karşılaştırılması
Şekil 4.4. Bal örneklerinin glukoz/su oranlarının karşılaştırılması 139

Şekil 4.5. HMF (hidroksimetil furfural)'nin alıkonma zamanını (10,65) gösteren 141
örnek kromatogram
Şekil 5.1. Mikroskobik analiz sonucunda polenlerine en sık rastlanılan bitkilerin 143
çalışılan örneklerdeki bulunma yüzdesi
Şekil 5.2. Bal örneklerinin TPS-10 g miktarının karşılaştırılması 145
Şekil 5.3. TPS-10 g miktarlarının gruplandırılması 145
Şekil 5.4. Ballardaki polen çeşitliliğinin gruplandırılması 146
Şekil 5.5. Ilkbahar örneklerinde teşhis edilen dominant miktardaki 148
polentaksonlarının bulunma yüzdeleri
Şekil 5.6. Sonbahar örneklerinde teşhis edilen dominant miktardaki polen 148
taksonlarının bulunma yüzdeleri
Şekil 5.7. ilkbahar örneklerinde teşhis edilen sekonder miktardaki polen 149
Şekil 5.8. Sonbahar örneklerinde teşhis edilen sekonder miktardaki polen 149
xviii
ÇiZELGELER DiziNi
Çizelge 1.1. Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliğinin ürün özelliklerini kapsayan 6.
maddesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ................. 110
Çizelge 2.1. Yetişkin bir insan için kahvaltıda günlük alınması gereken toplam
yiyeceğin ve balın besin ve enerji değerinin karşılaştırılması (Esti et aL, 1997). 115
Çizelge 4.1. Kemaliye Ilçesinden toplanan bal örneklerinin toplandığı yöre, 128
yörenin rakımı, toplandığı dönemi ve tarihi
Çizelge 4.2. Kemaliye bölgesinden elde edilen bal örneklerinin polen 130-
spektrumu 134
Çizelge 4.3.Nişasta varlığı ve kaynağının örneklere göre dağılımı 136
Çizelge 4.4. Organoleptik analiz puanlarına göre balıarın değerlendirilmesi 137
Çizelge 4.5. Organoleptik analiz sonuçları 137
Çizelge 4.6. Karbohidrat yüzdeleri, glukoz/su oranı, fruktoz/su oranı ve yüzde 138
invert şeker miktarı
Çizelge 4.7. HMF (Hidroksimetil furfural) analizi sonuçları 140

Çizelge 4.8. Nem miktarı sonuçları 142
Çizelge 5.1. Glikoz/su oranının kristalleşmeye etkisi 153
xix
BÖLÜM1
1
i
KEMALiYE-ERZiNCAN YÖRESiNE AiT
PROPOLisLERiN BiTKisEL ORiJiNi VE
i KiMYASAL iÇERiGiNiN BELiRLENMESi
i
i
i
i
ı
1. GiRiş
Bal arısı, 56 milyon yıl önce Tersiyer döneminde ortaya çıkmış ve gerek yaşam biçimi
ile gerekse de oluşturduğu değerli ürünler ile yüzyıllardır insanların ilgisini çekmeyi
başarmıştır. Arıcılık, günümüzden yaklaşık 5000 yıl önce başlamıştır (Creighton, 1974) .
.
Dünyanın her yerinde olduğu gibi zengin bir floraya sahip olan yurdumuzda da çok eski
yıllardan beri arıcılık yapılmaktadır (Süer ve Sorkun, 2003).
insanların dengeli ve sağlıklı beslenmesinde önemli bir yeri olan balın yanı sıra polen,
arı sütü, propolis ve arı zehri gibi diğer arı ürünleri de günümüzde bir çok amaç için
kullanılmaktadır (Kumova vd., 2002). Son yıllarda yapılan çalışmalar ile en az bal
kadar önemli bir diğer arı ürünü olan propolisin içeriği ve etkileri belirlenip kullanım
alanının artırılması sağlanmıştır.
Çok eski çağlarda keşfedilerek, doğal bir antibiyotik olarak kullanılan propolisin
mikroorganizmalara karşı olan etkisi temel karakteri olup, ilaç özellikleri nedeniyle eski
çağlardan beri insanlar tarafından kullanılmaktadır (Bankova et aL., 2000). Propolisin
farmakolojik özellikleri Yunan ve Romalı fizikçiler Aristoteles, Dioscoroides, Pliny ve Galen
tarafından tanımlanmıştır. Bu tanıma göre propolis yaraların tedavisinde ve ağız
enfeksiyonunda bir antiseptik olarak kullanılabilmektedir. Propolisin bu özellikleri Orta

Çağda Avrupa'da ve Arabistan' da kullanılmıştır. Inka'lar ise propolisi ateş düşürücü
olarak kullanmışlardır. Propolis 17. yy. da Londra' da resmi ilaç olarak listelenmiştir ve
yine bu yıllarda anti-bakteriyel aktivitelerinden dolayı Avrupa'da önem kazanmıştır
(Castaldo and Caposso, 2002).
Propolisin farklı kullanım alanları bilim adamlarının dikkatini çekdikten sonra bu

konuda çeşitli araştırmalar yapılmaya başlanmıştır. Bu ilgiye bağlı olarak propolisin
ticari öneminde de artış ortaya çıkmıştır. Propolis veterinerlik ve insan sağlığıyla ilgili
kullanımlarında büyük potansiyele sahip doğal bir üründür. Diğer taraftan tıbbi
bitkilerden sağlanan ürünlerden farklı olarak içerıgı olağanüstü çeşitlilik
göstermektedir. Farklı ülkelerde toplanan propolis örneklerinin kimyasal içeriği oldukça

çeşitlilik göstermektedir (d'Albore, 1979). Bu çeşitlilik propolisin tıbbi amaçlı
kullanımında ve kalite kontrolünde ciddi sorun yaratmaktadır. Karşı karşıya gelinen en
! büyük sorun propolis orijininin bölgeden bölgeye çeşitlilik göstermesidir. Propolisin
i
i
büyük sorun propolis orijininin bölgeden bölgeye çeşitlilik göstermesidir. Propolisin
orijininin bilinmemesi ise standartlaşmada ciddi sorun yaratmaktadır (Bankova et aL,
2000).
Günümüzde propolisin çeşitli kullanım şekilleri mevcut Olup, saf ya da aloe jel ile
polenle, ekstrakt olaı:ak (hidroalkolik veya glikolik), ağız spreyi olarak (melissa,
adaçayı ve/veya rosemary ile karıştırılarak), boğaz pastillerinde, kremler ve pudra
şeklinde, gargara olarak üretilmekte ve içindeki balmumu alındıktan sonra
kuııanılmaktadır (Castaldo and Caposso, 2002).
Propolis üretimine ait güncel resmi kayıtlar mevcut olmamasına rağmen 1984 yılında
dünya piyasasında yaklaşık olarak 200 ton propolis ticaretinin yapıldığı tahmin
edilmektedir. En çok propolis üreten ülkeler arasında Çin, Brezilya, Amerika,
Avusturalya ve Uruguay bulunmaktadır .Japonya ise propolisin işlenmesinde ve
tüketilmesinde önde gelmektedir (Crane, 1996).
Propolisin sentetik olarak üretiminin olmaması, patent ve standart sorunu, eğitimsiz
kişilerin aneıiık yapması; bal, polen ve arı sütünün sahip olduğu düzeyde bir
pazarlama ağına sahip olmaması ve gelir kaynağı olarak arıcıları ve özel firmaları
tatmin etmemesi gibi nedenler, propolis üretiminin yaygınlaşmasını önlemektedir.
Türkiye'de, propolisin mikroskobik ve kimyasal analizleri çeşitli araştırmacılar
tarafından yapılmış ve Türkiye propolisinin bitkisel kaynağının genelde Castanea

sativa ve Populus spp. olduğu bildirilmiştir (Sorkun vd., 2001). Ancak yapılan
çalışmalar arasında bir yöreyi kapsayan detaylı çalışmalar yoktur. Dolayısıyla Türkiye
propolislerini kapsayan standart oluşturulamamıştır.
Bu çalışmada Kemaliye-Erzincan yöresine ait propolislerin seçilmesinin nedeni

yörenin bitkisel çeşitliliğinin arıcılık için uygun olması ve halkın çoğunluğunun arıcılıkla
uğraşmasıdır. Bir diğer neden ise Türkiye'de propolise ait henüz bir yöreyi kapsayan
ve standartlaşmaya yönelik detaylı bir çalışmanın yapılmamış olmasıdır. Bu
nedenlerden dolayı yöreye ait propolislerin mikroskobik analizi yapılarak bitkisel
orijininin belirlenmesi hedeflenmiştir. Standartlaşmaya yönelik yapılan bir çalışmada
propolisin kimyasal içeriğinin ve izole edilen maddelerin biyolojik aktivitelerinin
2
araştırılması da gerekmektedir. Bitki orijinine göre biyolojik açıdan aktif bileşenlerin
bilinmesi, bölgeye göre propolis çeşitlerinin formüle edilmesinde önderlik edebilir.
2. TEMEL BiLGiLER
2.1. Propolisin Tarihçesi
Propolis terimi Yunanca 'dan türemiş olup pro "savunma", polis "şehir" anlamına
gelmektedir. Buradan da şehrin ya da kovanın savunması gibi bir anlama ulaşmak
mümkün olmuştur (Bankova et aL., 2000; Münstedt and Zygmunt, 2001; Castaldo and
Caposso, 2002;Kumova vd., 2002;).
Propolisin keşfi milattan önceki yıllara dayanmaktadır. Ünlü Yunan filozofu Aristo,
arıların çalışmasını saydam kovan kullanarak incelemek istemiş, ancak kovanın
saydamlığı koyu renkte mumsu maddeler ile kapatılmıştır. Bu koyu renkli maddenin
propolis olduğu tahmin edilmektedir.
Propolisin, insanlar üzerindeki olumlu etkileri çok eski yıllardan beri bilinmekte ve halk arasında
kullanımı eski çağlara dayanmaktadır (Ghisalberti, 1979). Ilk olarak M.C. 79-23 yıllarında Roma'
da büyük bir okulolan "Pliny the Elder" da propolisin ağrı azaltıcı, yara iyileştirici aktiviteleri
tanımlanmıştır (Brown, 1993). Propolis eski çağlarda Mısırlılar tarafından da bilinmekte ve bazı
hastalıkların tedavi edilmesinde, ölülerin mumyalanmasında kullanılmaktaydl. Yunanlılar ve

Romalılar, propolisi deri apselerinin tedavisinde yüzyıllar boyunca kullanmışlardır
(Krell,1996). Hipokrat (460-377 M.C.), propolisin deri hastalıkları, ülser ve sindirim

sistermi rahatsızlıklarının tedavisinde kullanıldığını belirtmiştir. Afrika'da ise propolis
ilaç olarak uzun zamandır kullanılmaktadır. 12. yüzyıla ait Avrupa kayıtlarında,
propolisin ağız, boğaz enfeksiyonları ve diş sağlığı için kullanılan tıbbi preperasyonları
tanımlanmıştır. Propolisin eski zamanlara dayanan diğer bir kullanım şekli vernik
olarak kullanılmasıdır. ıtalya'da 17. y.y.'da Stradivari, propolisi telli enstrümanların
cilalanmasındasında kullanmıştır (Jolly, 1978).
Propolisin, geçmiş zamanlardan günümüze kadar gelmesini sağlayan en önemli ve

çokça bilinen özelliği mikroorganizmalara karşı olan etkisidir . Propolis söz konusu
özelliklere sahip olması nedeniyle insanlar tarafından günümüzde de kullanılmaktadır
(Bankova et aL, 2000).
3
Yaşadığımız yüzyılda bu değerli arı ürününün antibakteriyel, antifungal, antiviral
özellikleri yanında antiinflamatör, antiülser, lokal anestezik, antitümör, bağışıklığı
uyarıcı gibi çok sayıda yararlı biyolojik aktivite göstermesi; tıp, apiterapi, sağlık besini
ve biyokozmetik alanında kullanımını da yaygınlaştırmıştır. Son yıllarda propolis bir
sağlık içeceği olarak da önem kazanmıştır. Ayrıca yiyeceklerde geniş çapta
kullanılmakta ve in$an sağlığını geliştirdiği, kalp rahatsızlıklarını giderdiği
düşünülmektedir (Banskota et aL., 2001). Propolisin bu özellikleri bilim adamlarının
dikkatini 60'11 yılların sonundan beri çekmektedir. Son 40 yıl boyunca ise kimyasal
kullanımı biyolojik aktivitesi, farmokolojik ve tedavi edici kullanımlarıyla ilgili bir çok
araştırma yayınlanmıştır. ilk kapsamlı araştırma 1918'de Ghisalberti tarafından
yayınlanmıştır. Günümüzde propolisin kimyası ve biyolojik aktivitesiyle ilgili oldukça
fazla çalışma yapılmıştır. Fakat propolisin tedavide uygulanmasıyla ilgili çeşitli
zorluklar vardır (Bankova et aL, 2000). Bu konuda problemlerin olmasının başlıca
nedeni toplandığı yörenin bitki örtüsüne ve mevsimine bağlı olarak propolisin kimyasal bileşiminin
belirgin bir şekilde çeşitlilik göstermesidir. Çünkü farklı ekosistemlerde farklı bitkiler ve bu bitkilere
ait salgılar propolis kaynağı olabilir. Bu nedenlerden dolayı propolisin standartıaşması henüz tam
olarak gerçekleştirilememiştir (Bankova et aL, 2000).
Günümüz dünyasında stres ve çevre kirliliği gibi insan sağlığını tehdit eden olayların
giderek artıyor olması insanlar üzerinde çevre koşullarının olumsuz etkisini daha sık
gösterir hale getirmiştir. Yaşam şartlarının bu olumsuz etkilerine karşın propolis, vücut
direncini arttırma, antibiyotik etki gösterme ve en önemlisi doğal bir ürün olma
özelliklerinden dolayı bir çok ülkede çeşitli amaçlara yönelik olarak çalışılmaktadır.
Yurtdışında ki bir çok ülkede propolis kullanılarak çok çeşitli ticari ürünler
üretilmektedir.
2.2. Propolisin Tanımı
Bitkilerin büyük bir bölümü, yapraklarını, çiçeklerini ve meyvelerini, antimikrobik çürümeye

karşı ürettikleri, su geçirmez ve ısı yalıtımı özellikleri olan reçinemsi maddelerle korurlar. Bal
arıları bu reçinemsi maddeleri ağaçların gövdelerindeki çatlaklardan, tomurcuklardan ve
yapraklardan toplarlar. Arıların çiğneyip, ağız sindirim enzimlerini ekleyerek ve kısmen de
sindirerek, balmumu ile karıştırdıkları yapışkan madde, kovanda çeşitli amaçlar için
kullanılır (Münstedt and Zygmunt, 2001). Diğer bir deyişle propolis bal arılarının; canlı
bitkilerden topladığı, balmumu ile karıştırdığı ve larva gözlerine yumurta bırakıımadan
önce cilalamada ve kovan içi açıklıkların kapatılmasında kullandıkları yapışkan, koyu
renkli bir maddedir (Markham et aL, 1996; Bankova et al.,2002; Kumova vd., 2002).
4
2.3. Propolisin Fiziksel Özellikleri
Propolis, rengi sarıdan koyu kahverengiye bazende yeşile çalar (Münstedt and
Zygmunt, 2001). Şekil 2.1 'de kovandan toplanmış, kahverenginde ham propolis
verilmiştir. Propolisin rengi toplandığı bölgeleye ve mevsime göre farklılık
göstermektedir. Örneğin ılıman iklime sahip ülkelere ait örnekler aşağı yukarı belirgin
bir kahverengine sahipken, tropik iklime sahip ülkelerde ve Avusturalya' da propolisin
rengi siyahtır. Finlandiya propolisi turuncu, Küba propolisi ise koyu menekşe
renktedir. Propolisin botanik kökeninin değişiklik göstermesine bağlı olarak renginde

farklılıkların gözlenmesi doğaldır (d'Albore, 1979).
Şekil 2.1. Kovandan toplanmış kahverenkli ham propolis
Propolis kovandan alındığı zaman yapışkan ve kendine özgü keskin bir kokusu vardır.
Avrupa propolisi genellikle hoş ve hafif bir kokuya sahiptir. Yandığında, içeriğinde bulunan
aromatik maddelerin neden olduğu hoş bir koku çıkarır. Tad olarak ta hepsi ekşi ve keskin
bir tada sahiptirler.
2.4. Propolisin Kimyasal Özellikleri
PrOPOIiSin kinYaSaI içergi çok kannaşıkbr ve toplandığı bölgenin florasına bağlı olarak çeşitli<
göstermektedir (Bankova et al., 2<XX». Farklı ekosistemlerde yetişen biIkiIerin tür1eıine ve yoğunluğuna
bağlı olarak, bu bölgelerden ek:Ie edilen PrOPOIiSin kinYaSaI Çer"gi çeşitli< göstermektedir. PrOPOIiSin
Çer"gi yerel fbraya ek olarak çiçeklenme, ikiiıı koşullan, tomurcuktaki reçine midem, toplanma zamanı,
barnumu, polen ve an tarafından sagılanan madde Çer"gine bağlı olarak da farklılaşır (Bevilacqua et
al., 1997). An türü ve an ırkı da PrOPOIiSin Çer"gini etkileyen etmenler arasındadır. çizelge 2.1 'de
PrOPOIiSin genel yapısı ve bieşenlerin Olanlan vertnektedir.
5
Çizelge 2.1. Propolisin genel yapısı
PRopolisiN KısıMLARı ORAN (%)
Bitkisel Mumlar 30
Esansiyal Yağlar 10
Organik Bileşikler ve Mineral Maddeler 5
Polen
. 5
Reçine ve Zamksı Maddeler 50
Münstedt ve Zygmunt (2001)' un bildirdiğine göre propolisin genel bileşiminde %50

reçine, %30 balmumu, %10 essensiyal ve aromatik yağlar, %5 polen ve %5 organik
kalıntılar vardır.
Propolisin temel kimyasal içeriğinde ise, flavonoidler, fenolikler ve çeşitli aromatik bileşikler
bulunmaktadır. Bu bileşikler suda ve hidrokarbon çözücülerde zayıf çözünürken alkolde iyi

çözünürler. Propolisin genelde kullanılan çözücüleri ise alkol, aseton, amonyak, benzen,
kloroform ve eterdir (Schmidt, 1996).
Propolis içeriğindeki farklılıklar ve propolis kalite kontrolüne ait mevcut kimyasal

metotların çok yeterli olmamasından dolayı kalitesinin belirlenmesi zorlaşmaktadır.
Bitki kaynağına göre propolisin tipinin kimyasal analizlerle belirlenmesi, kalite

kontrolünde ilk basamak olmalıdır (Bankova and Marcucci, 2000).
2.5. Propolisin Bitkisel Kaynakları
Propolis anlar tarafından çeşitli ağaç ve çalılardan toplanan salgıdır (Ghisalberti,

1979; Mochida et al.,1985; Amoros et aL, 1992; Bankova et al.,2000). Propolis
kaynağı olan başlıca bitki türleri; Acer spp. (Akçaağaç), Corylus spp. (Fındık),
Quercus spp. (Meşe), Alnus spp. (Kızılağaç), Prunus spp. (Erik), Ulmus spp.
(Karaağaç), Salix spp. (Söğüt), Aesculus hippocastanum (At kestanesi) (Şekil 2.2),
Pinus spp. (Çam), Eucalyptus spp. (Ökaliptus), Castanea spp. (Kestane), Betula spp.
(Huş), Populus spp. (Kavak) , Tilia spp. (Ihlamur) ve Fraxinus spp. (Dişbudak)' dır.
6
Şekil 2.2. Aescu/us spp.'ye ait bir tomurcuk
Kimyasal kanıtlara dayalı propolis analizlerine ait ilk bildiriler 1970'li yıllarda
yayınlanmıştır. Lavie (Fransa) ve Popravko (Rusya) propolisin flavonoid içeriğini
analiz etmiş ve bunu kavak (Şekil 2.3) ve huş tomurcuklarından topladığı salgılarla
karşılaştırmışlardır (Bankova et aL, 2000).
Şekil 2.3. Popu/usspp.' ye ait bir tomurcuk
Bankova et aL. (1999), Brezilya propolisini ve bölgeye ait propolis kaynağı olabilecek
bazı bitki salgılarını GC-MS ile analiz etmiş ve sonuçları karşılaştırmışlardır. Analizler
sonucunda Brezilya propolisinin Baccharis drancuncu/ifolia bitkisinden toplandığı
bildirilmiştir.
7
2.5.1. Bitkisel kaynakların saptanmasının önemi
Bitkiselorijininin bilinmesi, propolisin kimyasalolarak standartlaştırılması için

önemlidir. Örneğin Populus çeşidi propolisten bahsedildiğinde şu açıktır ki propolis
flavanoid aglycons hidroksisinnamik asit'ler ve esterleri içermektedir (Bankova et aL.,
2000).
2.5.1.1. Bitkisel kaynakların saptanmasında polen analizinin önemi
Propolisin özelliklerinin coğrafi düzeyde belirlenmesi palinolojik analizler (polen

analizleri) sayesinde gerçekleşebilmektedir.
Propolis polence zengin olup, propoliste bulunan polenin kökeni hakkında aşağıdaki
hipotezler ileri sürülebilir:
• Propolisin orijini atmosferik polenlerle kontamine olmuş bitkilerdir.

• Propolis arıların vücuduna bulaşmış polenlerle kirlenmiş olabilir.
• Arı kovanında arılarca toplanan polen propolisi kirletebilir.
• Atmosferik polenlerin çok küçük bir yüzdesi arı kovanına girip propolisi kirletebilir.
Gerçekte tüm örnekler düşük yüzdelerde anemofil polene sahiptir ve de önemli ölçüde
entomofil polen vardır (d'Albore, 1979).
Propolisin bitkiselorijini König (1985) ve Crane (1990) tarafından ele alınmıştır. König
(1985) Avrupa, Güney Amerika, Batı Asya ve Kuzey Amerika 'da Populus spp.
tomurcuk salgılarının, propolisin kaynağı olduğunu belirtmiştir. Avrupa 'da propolis
kaynağı olarak ikinci dereceden önemli ağaçlar ise Betula spp., Quercus spp., Alnus
spp., Salix spp. ve Corylus spp. olarak belirtilmiştir.
Propolisin çözünmeyen kısmında Lupinus spp., Robinia spp. ve Onobryehis sativa

polenlerini bulan Jungkunz (1932), propoliste polen varlığını rapor etmiştir.
d' Albore (1979) beş kıtaya ait farklı ülkelerden propolis örneklerini inceleyerek
propolisin coğrafik orijinini belirlemeye çalışmıştır. Bunun için asidik maddelerle
muameleyi içeren Erdtman'ın asetoliz metodunu uygulamıştır. Asetolize maruz kalan
8
polen taneleri boş ve konkav bir yapı alır. Sadece ekzin zarar görmez. Çünkü ekzin
içeriğinde bulunan sporopoleninden dolayı asite dayanıklıdır. Asetolize maruz kalan
polen tanelerinin yüzey ornemantasyonu da korunur (Warakomska and Maciejewicz,
1992). d'Albore bu çalışmasında propolis örneklerinde bitki polenlerini tanımlamıştır.
Propolisteki polenin çevredeki bitki örtüsünden türevlendiğini düşünmüştür. Polenler

kovana atmosferden" veya bedeni ve bacakları polenle kaplı arılar tarafından
getirilebilir. Bu şekilde kovana taşınan polenler propolis ile karışabilir.
Propolise ait standart ancak palinolojik ve kimyasal analizlerin bir arada yapılması
ile gerçekleşebilir.
2.6. Propolisin insanlar için Önemi
Propolis; antibakteriyel, antifungal, antiviral, antiinflammatör, antiülser, lokal anestezik,

karaciğer koruyucu, antitümör, immünostimülatör özellikler gibi çok sayıda biyolojik
aktiviteye sahiptir Bu nedenlerden dolayı apiterapide ve halk arasında popüler bir
doğal besin olarak kullanılmaktadır (Bankova et al, 2000).
2.6.1. Propolisin biyolojik aktiviteleri
Literatüre göre flavonoidler, aromatik asitler, diterpenik asitler ve fenolik bileşikler
propolis örneklerinin biyolojik aktivitelerinden sorumlu temel bileşikleridir. Propolisin

etanol ekstraktının antibakteriyel (Ghisalberti, 1979; Mochida et aL, 1985; Pepeljnjak
et aL, 1985; Velikova et aL, 2000;), antitungal (Schneidewind et aL, 1979; Dimov et aL,
1991; Murad et aL, 2002), antiviral (Amoros et aL, 1992), iltihap önleyici, lokal
anestezik, antioksidan, karaciğer koruyucu (Gonzales et aL, 1995), immün sistem
düzenleyici (Dimov et aL, 1991) ve sitotoksik (Banskota et aL, 2001) gibi aktiviteleri
kanıtlanmıştır.
Propolisin bazı bileşenlerinin hücresel zehir ve kimyasal koruma etkileri olduğu
yönünde de kanıtlar vardır. Bu bileşenlerden en bilineni Artepillin C (Matsuno et aL,

1997a), klerodan diterpenoidler (Matsuno, 1995) ve benzofuranlar (Banskota et aL,
2000) dır.
Çizelge 2.2 'de propolisin bazı etken maddeleri ve biyolojik aktiviteleri verilmiştir.
9
Çizelge 2.2. Propolisin biyolojik aktiviteleri ve etken maddeleri
Biyolojik Aktivitesi Etken Madde

Antibakteriyel Pinosembrin (Stangaciu, 1998)
Pinobanksin (Metzner et aL., 1979)
Isaipinin (Stangaciu, 1998)
Galangin (Pepeljank, 1982)
. FerOlik asit (Stangaciu, 1998)
Kafeik asit (Stangaciu, 1998)
Antimikotik Aromatik asit ve esterleri (Stangaciu, 1998)
Kaempferol-7,4' -dimetil eter (Stangaciu, 1998)
Pinobanksin-3-aseat (Stangaciu, 1998)
Pinosembrin (Metzner et aL., 1979)
Kafeik asit (Stangaciu, 1998)
Sakuranetin (Stangaciu, 1998)
Anticandida Pinosembrin (Metzner et aL., 1979)
Antiseptik Benzoik asit (Stangaciu, 1998)
Antiviral Kafeik asit (König, 1985)
Luteolin (König, 1985)
Kuersetin(König, 1985)
7-methoxykuersetin (Stangaciu, 1998)
3.7 -dimethoxykuersetin (Stangaciu, 1998)
Antitümör Kafeik asit fenil ester (Su et aL., 1995; Na et aL., 2000)
Asasetin (Bankova et aL., 1983)
Artepillin C (Matsuno et aL., 1997)
Kuersetin (Matsuno, 1995)
Krisin (Hladon et aL., 1987)
Inhibitör etki Kafeik asit esterleri (Stangaciu, 1998)
Lokal anestezik Pinosembrin (Paintz and Metzner, 1979)
Pinostrobin (Paintz and Metzner, 1979)
Kafeik asit esterleri (Paintz and Metzner, 1979)
Kapillerin güçlenmesi Kuersetin; Luteolin'in 3',4' -dimetil eteri (Dadant, 1992)
Kafeik asit (Bankova et aL., 1983)
Asasetin (Bankova et aL., 1983)
Antiinflamatör
Bisabolol (Stangaciu, 1998)
Flavonoidler (Stangaciu, 1998)
Antioksidan Flavonoidler (Stangaciu, 1998)
Antidiabetik Pterostilbene (Dadant, 1992)
Luteolin (Dadant, 1992)
Apigenin (Dadant, 1992)
Gastrik ülserin iyileşmesi Pinosembrin (Stangaciu, 1998)
Galangin (Stangaciu, 1998)
Krisin (Stangaciu, 1998)
Fenolik asitler (Stangaciu, 1998)
Yara iyileştirici
Flavonoidler (Stangaciu, 1998)
10
2.7. Propolisin Toplanması, işlenmesi ve Depolanması
Propolisin mumla, boyayla ve diğer parçalarla kontaminasyonundan kaçınılmalıdır. En

temiz toplama metodunda kovanın üstüne yerleştirilen traplar kullanılır. Traplar
esasen bölmeler veya kovan duvarındaki çatlaklara benzeyen küçük delikleri olan
levhalardır. Arılar kovanlarını dış etkenlerden korumak için bu delikleri kapatmaya
çalışır ve böylece trabı propolisle doldururlar. Traplar sayesinde fazla mum propolise
karışmamaktadır ve hasat sırasında kontaminasyon meydana gelmemektedir. Trap
hasadı daha hızlı ve daha fazla ürün alınabilen bir yöntemdir.
Propolis üretimini arttırmak amacıyla havalar iyice soğuyuncaya kadar örtü tahtası
yerine plastik, naylon veya metalden yapılan üzerinde arının geçemeyeceği genişlikte
(3 mm) açıklıklar bulunan traplar kullanılmaktadır. Traplar kovanın üst kısmına monte
edilir (Şekil 2.4), üzerine örtü bezi serilir ve dış kovan kapağı kapatılır. Trapların
üzerinde bulunan açıklıklar 12-21 günlük işçi arılar tarafından propolis ile doldurulur
(Şekil 2.5).
Şekil 2.4. Kovanın üst kısmına yerleştirilmiş trap
Propolis ile kaplanan trap kovandan alınarak derin dondurucuya konulur. Soğuktan
sertleşen propolis kırılgan bir yapı kazanır ve iç kapağa uygulanan basit bir bükme
hareketiyle traptan ayrılır.
11
i~
~
i
2.8.
Şekil 2.5. Arılar tarafından
Propolisin Kalite Kontrolü

propolis ile doldurulmuş trap
ii
ij
Propoliste, çevresel kirleticiler, ilaçlar ve mumlar yüksek oranda birikebilmektedir. Bu
yüzden propolis insanların kullanması için toplanacaksa kimyasal işlemlere maruz
i
kalmamış kovanlardan toplanmalıdır (Yakobson, 1996).
Iyi bir propolis öncelikle tüm kontaminantlardan arınmış olmalıdır. Akarisitler bir çok
ülkede arı parazitlerini kontrol için kullanılmaktadır ve kalıntıları propoliste
bulunabilmektedir. Ağır metaller de propoliste tehlikeli miktarlarda birikebilir. Böylece
akarisitlerin ve ağır metallerin kontaminasyon seviyesi propolisin kalite kontrolünde
önemli bir parametredir (Bankova, 2000).
Propolisin sadece toksinlerden arınmış olması yeterli değildir. Biyolojik aktivitesiyle

ilgili maddelerin oranı, çözünmeyen kısımları, küloranı kaydedilmelidir. Eğer propolis
tıbbi amaçlı kullanılacaksa biyolojik aktiviteye sahip maddelerin yoğunluğunun
bilinmesi zorunludur.
Iyi kalitede bir propolis toksik kontaminantlardan arınmış olmalıdır. Mum, çözünmeyen
madde ve kül miktarı düşük oranlarda olmalıdır. Tanımlanan bitki kaynağının aktif
bileşenleri tanımlanmalı ve yüzdesi yüksek olan bileşenler saptanmalıdır (Bankova,
2000).
12
Propolisle ilgili çalışmalardan en gereklisi propolisin standartlaştırılmasına yönelik
olanlardır. Propolisin bölgeden bölgeye geniş bir spektrumda çeşitlilik göstermesi bu
işi oldukça zorlaştırmaktadır. Ancak standardizasyonun olmaması da propolisin
kullanımını sınırlamaktadır. Bu nedenle ülkeler kendi standartlarını oluşturmaya
başlamıştır. Buna göre ingiltere ve Japonya'da oluşturulan standartlar Çizelge 2.3 ve
2.4 ' de verilmiştir (Sorkun, 2004).
Çizelge 2.3. ingiltere'de kullanılan propolis standardı
incelenen Özellik Normal sayılan değer
Mum içeriği Maksimum %5

Toplam kül Maksimum % 10
Kurutma Firesi Maksimum % 5
Kurşun içeriği Maksimum 1mg/kg
Arsenik içeriği Maksimum 1mg/kg
Toplam flavonoid Minimum %3
Pinosembrin olarak elde edilen
Minimum %3
dihidroflavonoid
Çizelge 2.4. Japonya 'da kullanılan propolis standardı
incelenen Özellik Normal Sayılan Değer
Ultra Viole Absorbansı Maksimum 280-300 mm ölçülmelidir

Kuersetin Varlığı tespit edilmelidir
Tarım Kimyasalları Kalıntısı:
Endrin, dieidrin, ve aldrin Bulunmamalıdır
Benzen hegzaklorür (BHC) 0.2 ppm'den az olmalıdır
Diklorodifenil trikloro etan

0.2 ppm'den az olmalıdır
(DDT)
Parathion 0.3 ppm' den az olmalıdır
Malathion 0.3 ppm' den az olmalıdır
Fenitrothionon 0.2 ppm'den az olmalıdır
Paraklor benzen (PCB) Bulunmamalıdır
Arsenik (As) 2 ppm'den az olmalıdır
Kurşun (pb) 20 ppm' den az olmalıdır
n-hekzan Bulunmamalıdır
Diethylene glycol Bulunmamalıdır
Tetrasiklin Bulunmamalıdır
13
Türkiye 'de ise Türk Standartları Enstütüsü (TSE-2003) tarafından bir propolis
standartı oluşturulmuştur. Bu standarda göre olması gereken kimyasal özellikler
Çizelge 2.5'de verilmektedir.
Çizelge 2.5. Türkiye'de TSE tarafından hazırlanan propolis standartı
Özellikler Değerler (%) (m/m)
Fenolik asitler Bulunmalı
Benzoik asit 0.6 -12.0

Flavonoidler
Flavonlar Bulunmalı
Flavonoller Bulunmalı
Flavononlar Bulunmalı
Diğerleri
Glikoz 0.8- 7.7

Sakaroz 0.1 - 3.4
i 2.9. Araştırma Alanının Tanımlanması
Kemaliye Erzincan'a 194 km uzaklıkta, Keban Baraj Gölü kıyısında bir vadi içinde
kurulmuştur. 2
1168 km yüzölçümlü Kemaliye ilçesinin nüfusu 1997 yılı nüfus sayımına
göre 7.715'dir. Rakımı 850 m. dir.
Geçmişte Eğin olarak bilinen ilçenin adı, Mustafa Kemal'in adından esinlenerek
Kemaliye olarak değiştirilmiştir. Ilçe merkezi ve bağlı diğer yerleşimleri geleneksel
yöre mimarisini ve dokusunu büyük ölçüde korumaktadır.
Bağlı olduğu Erzincan ili dünya haritası üzerinde 39 45' 12" kuzeyenlemleri ile 40
46'30" doğu boylamiarı arasında yer almaktadır. Kemaliye, Doğusunda Erzurum,
batısında Sivas, güneyinde Tunceli, güneydoğusunda Bingöı, güneybatısında Elazığ
Malatya, kuzeyde Iliç ilçesi ile çevrilidir. Fırat nehri kollarından Karasu'nun geçtiği
Kemaliye'nin yeryüzü şekillerini, güney sınırında Munzur Dağları, kuzey sınırında
Keşiş Dağları ile bu dağlar arasında yer alan Karasu vadisi boyunca uzanan iki ova ve
boğazlar belirlemektedir. Şekil 2.6 'da Kemaliye haritası verilmiştir.
14
Şekil 2.6. Kemaliye haritası
Karasal iklime sahip olan Kemaliye'de yıllık sıcaklık ortalaması 10.7, yıllık yağış
ortalaması ise 344 mm dir.
Kemaliye ve çevresi, doğal yapısı ve yüzey şekilleri itibariyle, bulunduğu Doğu
Anadolu Bölgesi'nin özelliklerini yansıtır. Türkiye'nin en yüksek ve engebeli yüzey

şekilleri bu bölgededir. Ortalama yükseklik 2000 m dolayındadır. Anadolu
Yarımadası'nın kuzey ve güney kenarları boyunca uzanan dağ sıraları, bu bölgede
birbirine yaklaşır, sıkışır ve daha da yükselirler (Kemaliye Kaymakamhğı, 2004).
2.9.1. Kemaliye'de arıeılık
Kemaliye eşsiz doğal güzellikleri, bitki örtüsü, yaşam koşulları bakımından arıcılığa
çok uygun bir yöremizdir. Kemaliye'de aneılık yapan aile sayısı oldukça fazladır.
Erzincan il Tarım Müdürlüğü'nden alınan rakamlara göre Kemaliye'deki arıcı sayısı

55, kovan sayısı ise resmi kayıtlara göre 5700 adettir. Ancak bu sayının 6200'e
ulaştığı bildirilmektedir. Bu rakamlardan da anlaşılacağı gibi yöre halkının büyük bir
çoğunluğu aneılık ile uğraşmaktadır (Erzincan iı Tarım Müdürlüğü, 2004).
15
2.10. Propolis Üretiminin Ülkemizdeki Durumu
Ülkemizde propolisin önemli bir arı ürünü olduğu bilinmemektedir. Bu yüzden

kovanlardan işlenrnek üzere propolis toplanamamaktadır. Kovanlarda biriken
propolisler ise kovanlardan alınıp çöpe atılmaktadır.
Türkiye propolisinin kimyasal içeriği henüz tam olarak bilinmemektedir. Yapılan bazı
çalışmalarda Türkiye propolisi kaynağının yörelere göre değişmekte olup en önemli
propolis kaynağı bitkinin şimdilik Populus spp. ve Castanea sativa olduğu
bildirilmektedir (Velikova et aL., 2000).
Kolankaya vd. (2001), Türkiye'de yaptıkları Castanea sativa propolisine ait bir
çalışmada kestane propolisinin % 31.80 oranında flavonoid (galangin, pinosembrin,
pinobanksin, pinstrobin, kuersetin, kaempferol, apigenin) içerdiğini belirtmişlerdir.
16
3. GEREÇ VE YÖNTEMLER
3.1. Arazi çalışması
3.1.1. Propolisin toplandığı arılıkların seçimi
Farklı coğrafik bölgelerde farklı bitki türleri ve salgıları propolisin içeriğinin değişmesine
sebep olabilmektedir (d' Albore, 1979). Propolisin kimyasal içeriğinin coğrafık orijine ve
bitki örtüsü ne bağlı olarak değişiklik göstermesi nedeni ile propolisin
standardizasyonunun yapılması oldukça güçtür. Çalışmanın yapılacağı arılıklar rakıma
ve birbirlerine olan uzaklıklarına göre seçilmiştir.
Erken ilkbaharda yöreye yapılan arazi çalışması ile uygun alanlar ve uygun arılıklar
saptanmış ve 10 arılıktan toplanacak propolis örnekleri çalışma için uygun görülmüştür.
Arılıkların belirlenmesi sırasında öncelikle yörenin bitki çeşitliliği ve vejetasyonu dikkate

alınmıştır. Çizelge 3.1 'de Kemaliye' de seçilen arılıkların bulunduğu bölgenin tam ismi
verilmiştir.
Çizelge 3.1. Çalışmanın yapıldığı arılıkların mevki ve rakımları
Arılık no Mevki Rakım
1.arılık Yeşilyurt Köyü/ Köybaşı mevki 1220
2. arılık Dutbeli mevki 1240
3. arılık Çit Köyü/ Pazarardı mevki 1240
4. arılık Kekik Pınarı/ Köybaşı mevki 1350
5. arılık Kekik Pınarı/ Gözlük mevki 1330
6. arılık Sırakonak Köyü/ Avukat' ın Çeşmesi mevki 1400
7. arılık Seyit Ali mahallesi 1000
8. arılık Ariki mahallesi 1000
9. arılık Apçağa Köyü/ Poser mevki 1150
10. arılık Ergü Köyü/ Yukarı Bağlar mevki 1240
i
ı
f
g
17
Her arılık içinde, araştırma kovan i olarak örneklerin alınacağı bir kovan belirlenmiştir.
Bu belirlenen kovanların sağlıklı olmasına ve arı populasyonunun yeterli olmasına
dikkat edilmiştir. Örnek alınacak kovanın ilkine "1 numaralı araştırma kovan!" diğerine
"2 numaralı araştırma kovanı" şeklinde numara verilerek bu numaralar bir etiket ile
kovanların üzerine yapıştırılmıştır.
3.1. 2. Propolisin kovanlardan toplanması
3.1.2.1 Propolis trabı kovanlara takılmadan önce ilkbahar örneklerinin

kovanlardan toplanması
Propolis örneklerinin kovanlardan toplanması literatür bilgilerine uygun olarak

gerçekleştirilmiştir. Örnekler kovanların kenarlarından, dip tahtasından ve çerçeve
kenarlarından çelik bir spatula ile kazınarak alınmıştır. Toplanan örnekler cam bir
kavanoza konulmuş ve üzerlerine bir etiket yapıştırılarak, toplandığı bölge ve tarih
yazılmıştır. Cam kavanozlara konulan propolis örnekleri soğutuculu bir taşıyıcı yardımı
ile laboratuvara getirilmiştir. Toplanan bu örnekler çalışmanın ilkbahar örneklerini

oluşturmuştur.
3.1.2.2. PropoUs trabı kovanlara takıldıktan sonra yaz örneklerinin kovandan

toplanması
Çalışmanın ilk örnekleri kovanlardan alındıktan sonra her bir kovana propolis trabı
takılmıştır. Kovan üst tahtasına yerleştirilen farklı çaptaki deliklerden oluşan bu traplar
tahtadan yapılmıştır. Arı bu delikleri bir yaz mevsimi boyunca (Haziran-Eylül) propolis
ile doldurmuştur. Bu şekilde ilkbahar ve yaz döneminde toplanan propolis örnekleri
farklı mevsime ve farklı bitki örtüsü ne ait örnekleri içerdiği için mevsimler arası
karşılaştırma yapma olanağı bulunmuştur.
Arazi çalışmasının yaz döneminde kovanlara takılan propolis trapları Eylül 2003
tarihine kadar kovanlarda bırakılmıştır. Traplar Eylül itibari ile kovandan çıkartılarak
laboratuvara getirilmiştir. Trapların kovanlardan çıkarıldığı tarihlerde yine kovan dip

tahtasından, kenarlarından ve çerçeve kenarlarından da kazınmak suretiyle propolis
18
örnekleri toplanmıştır. Böylelikle kovanın dip tahtasından, kenarlarından ve çerçeve
kenarlarından kazınan propolis ile traplar yardımıyla toplanan propolis arasında
herhangi bir farkın olup olmadığını inceleme olanağı da bulunmuştur.
3.1.3. Arılık çevresinden bitkilerin toplanması
Çalışmaların yapılacağı arılıkların 3 km 2 lik alanında yetişen ve arıcılıkta önemli olan

bitkiler toplanarak laboratuvara getirilmiştir. Toplanan bu bitkiler gazete kağıtları
arasında kurutularak üzerlerine toplanma tarihleri ve yöre isimleri yazılmıştır. Bitkiler

herbaryum kurallarına göre kartonlara yapıştırılıp, tanımlanmaları sağlanmıştır.
Araziden toplanan bitkilerin listesi Çizelge 4.2'de verilmiştir.
3.2. Propolislerin Saklanması ve incelenmeye Hazır Hale Getirilmesi
Alınan propolis örnekleri analizler başlayana kadar derin dondurucuda muhafaza

edilmiştir. Dondurucudan çıkarılan örnekler bir öğütücü yardımı ile hemen toz haline
getirilmiştir.
3.3. Materyalin Mikroskobik Analiz için Hazırlanması
3.3.1. Kovandan toplanan propolis örneklerinden mikroskobik inceleme için

preparat hazırlanması
Propolisin mikroskobik incelenmesi, literatür taramaları sonucu elde edilen yönteme

göre yapılmıştır. Propolis örneklerinden polen preparatları hazırlanırken aşağıdaki
metot takip edilmiştir (Warakomska and Maciejewicz, 1992):
1. Toz haline getirilmiş propolis örneklerinden 1 gram alınarak cam bir tüpe
konulmuştur.
2. Tüpe konulan örneklerin üzerine etanol-aseton-eter (1: 1: 1) eklenip, vorteks

yardımıyla karışımın sağlanmıştır.
ii
homojen hale gelmesi
i 19
3. Homojen hale gelen örnek pirinçten yapılmış 250 ~m gözenekli bir süzgeçten
süzülmüştür.
4. Süzme işleminden sonra çözelti 20 dakika 3500-4000 rpm de santrifüj edilmiştir.
Santrifüj bittikten sonra tüplerin üzerindeki sıvı dökülmüştür.
5. Steril iğne ucuna alınan bir miktar (1-2 mm 3 ) bazi k fuksinli gliserin jelatinin tüp
dibinde ki sedimente bulaştırılmasıyla alınan materyallam üzerine aktarılmıştır.
6. Lam, ısıtma tablasında 30-40 oC' de ısıtılarak bazik fuksinli gliserin-jelatinin erimesi
sağlanmış ve ısıtma sırasında hava kabarcıklarının oluşmaması için
kaynamamasına özen gösterilmiştir. Iğne ile lam üzerinde erimiş gliserin jelatin ile
materyal iyice karıştırılarak propolis içeriğinin homojen bir biçimde dağılması
sağlanmış ve üzerine 18x18 mm 2 ' lik lamel kapatılmıştır. Lamın bir ucuna etiket
yapıştırılarak üzerine propolisin alındığı yöre ve örnek numarası yazılmıştır.
Hazırlanan preparat ters çevrilerek iki cam çubuk üzerine yerleştirilmiş ve propolis
içeriğinin lamel yüzeyine yaklaşması sağlanmıştır. Preparatlar yaklaşık 12 saat
sonra incelenmeye hazır hale gelmiştir.
3.3.2. Arıııkların çevresinden toplanan bitkilerden referans polen preparatlarının
hazırlanması
1. Lam üzerine çiçeğin anterlerinden bir miktar konularak birkaç damla alkol ile
anterde bulunan polenler lam üzerine fikse edilmişti ve daha sonra bitki parçaları
iğne ucu ile ortamdan uzaklaştırılmıştır.
2. Steril iğne ucuna alınan bir miktar (1-2 mm 3) bazik fuksinli gliserin-jelatin lam
üzerine konulmuştur.
3. Lam, ısıtma tablasında 30-40 Co de ısıtılarak bazik fuksinli gliserin-jelatinin erimesi

sağlanmıştır. ısıtma sırasında hava kabarcıklarının oluşmaması ve polenlerin
deforme olmaması için kaynamamasına özen gösterilmiştir. Iğne ile lam üzerinde
erimiş bazi k fuksinli gliserin-jelatin ile polen iyice karıştırılarak homojen bir biçimde
dağılması sağlanmış ve üzerine 18x18 mm 2 'Iik lamel kapatılmıştır. Lamın bir
20
ucuna etiket yapıştırılarak üzerine polenin ait olduğu bitkinin adı, arılığın numarası,
yörenin adı, preparatın yapıldığı tarih ve preparatı yapan kişinin adı yazılmıştır.
4. Hazırlanan preparat ters çevrilerek iki cam çubuk üzerine yerleştirilmiş ve 12 saat
bu şekilde bekletildikten sonra incelemeye hazır hale gelmiştir. Preparatlar dış
etkenlerden, preparat kutusunda muhafaza edilmek suretiyle korunmuştur.
3.3.3. Propolis preparatlarının mikroskobik incelenmesi
Propolisin polen preparatlarını incelemekteki amacımız , propolisin botanik orijinini

saptamaktır.
ii Polen preparatları Nikon Eclipse E400 marka ışık mikroskobu ile

polenleri tanımlamada immersiyon objektif (x100) kullanılmıştır. Incelemelerde 18x18
incelenmiş ve
r
r mm 2 'lik tüm alan taranarak polenler teşhis edilmiştir. Teşhis sırasında Kapp (1969);
ı
Aytuğ, (1971); Sawyer (1981); Faegri and lversen (1989); Moore et aL. (1991);
, Pehlivan (1995); kaynak

sırasında
kitaplarından yararlanılmıştır. Ayrıca
Kemaliye yöresinden toplanan bitkilerden hazırlanan
preparatlarından ve Hacettepe Üniversitesi, Biyoloji Bölümü polen koleksiyonundan

mikroskobik analiz
polen referans
yararlanılmıştır. Polenlerin teşhisinde hazırlanan preparat incelenip bitkilerin

tanımlanması işlemi bittikten sonra, tekrar başa dönülerek her preparat sol üst
köşeden başlanılarak ve bitki çeşitliliği dikkate alınarak, polen sayımı yapılmıştır
(Louveaux et aL., 1970; Warakomska and Maciejewicz, 1992). Polen sayımlarında x

10 oküler ve x 40'lık objektif kullanılmıştır.
Sonuçta 18x 18 mm 2 deki tüm polenler teşhis edilmiş ve alandaki tüm polenler
taksonlarına göre sayılmıştır ve yüzdeleri alınarak propoliste bulunan polenlerin
dominant (>50 %), sekonder (21-50%), minör (6-20%) ve eser (0-5%) miktardaki
oranları saptanmıştır (d' Albore, 1979).
Teşhis edilen polenlerin resimleri, mikroskopta x40 ve x100'lük objektif

büyütmelerinde çekilmiştir.
21
3.4. Propolisin Kimyasal Analizler için Hazırlanması
3.4.1. Propolisin Ge-MS ile organik madde içeriğinin belirlenmesi
Propolisin GC-MS ile organik madde analizlerinin yapılabilmesi ıçın ön örnek

hazırlama işlemi aşağıdaki metoda göre yapılmıştır (Velikova et al.,2000):
1. Propolis örnekleri derin dondurucuda 24 saat süre ile bekletilmiştir.
2. Derin dondurucudan çıkarılan propolis bir öğütücü yardımıyla toz haline

getirilmiştir.
3. Toz haline getirilen propolisler tartılmış, üzerlerine 1:3 (gırnı) oranında alkol
eklenmiş ve baget yardımı ile iyice karıştırılmıştır.
4. Hazırlanan çözelti + 4 oC deki buzdolabında 1 ay kadar muhafaza edilmiş ve

her gün düzenli olarak karıştırılmıştır.
5. Buzdolabından alınan çözelti +35 oC 'deki ısıtıcılı karıştırıcı üzerine konmuş ve

içine balık atılarak, çözeltinin 5 saat süre ile karışması sağlanmıştır.
6. Beş saat sonucunda karıştırma işlemi durdurulmuş ve daha önceden daraları
alınan ve süzülme yapılacak huniye uygun olacak şekilde kesilen Whatman 1

(dışa) ve Whatman 4 (içe) kağıtları iç içe huniye konarak karışımın süzülmesi
sağlanmıştır. Bu şekilde propolis 2 kere ekstrakte edilmiştir.
7. Hazırlanan ekstraktan 1.5 ml alınmış ve kuruyuncaya kadar buharlaştırılmıştır.
8. Kalıntı 75 1-11 kuru pyridine ve 50 1-11 bis(trimethylsilyl) trifluoroacetamide

(BSTFA) ile 80-100 oC 'de 20 dakika ısıtılmıştır
9. Çözeltiden 0.11-11 çekilerek cihaza enjekte edilmiştir.
22
3.4.1.1. Ge-MS analizi
S973 Hewlett-Packard kütle dedektörüne bağlı 6890 N Hewlett-Packard (PaloAlto,CA,

USA) gaz kromatografisi kullanılarak propolisin etanol ekstraktiarı analiz edilmiştir.
Çalışmalarımızda DB ·SMS Kolon ( 30 m x 2S mm ve 0.2S IJm film kalınlığı)

kullanılmıştır ve mobil fazın (He) akış hızı 0.7 mil dak. ya ayarlanmıştır.
Gaz kromatografisi kısmında sıcaklık 1 dakika SO °C'de tutulup sonra 10°C/dak. artış
hızı ile 1S0 C 'ye yükseltilmiştir. Bu periyot tan sonra 1S0°C' de 2 dakika tutulmuştur.
En son olarak sıcaklık dakikada 20°C/dak. artış hızı ile 280 C' ye yükseltilmiştir.
Enjeksiyon sıcaklığı 280°C olarak belirlenmiştir.
3.4.2. Propolisin UV ile toplam flavonoid içeriğinin belirlenmesi
1. Propolis örnekleri derin dondurucuda 24 saat süre ile bekletilmiştir.
2. Derin dondurucudan çıkarılan propolis bir öğütücü yardımıyla toz haline

getirilmiştir.
3. Toz haline gelen propolisler tartılmış, üzerler 1:3 (glml) oranında alkol
eklenmiş ve baget yardımı ile iyice karıştırılmıştır.
4. Hazırlanan çözelti +4 oC deki buzdolabında 1 ay kadar muhafaza edilmiş ve

her gün düzenli olarak karıştırılmıştır.
S. Buzdolabından alınan çözelti +3S-4S °C'deki ısıtıcılı karıştırıcı üzerine
i
konmuş ve içine balık atılarak, çözeltinin S saat süre ile karışması
sağlanmıştır.
i 6. Beş saat sonucunda

daraları alınan
Whatman 1
ve süzülme
(dışa)
karıştırma
yapılacak
ve Whatman 4
işlemi durdurulmuş
huniye uygun olacak

(içe)kağıtları
ve daha önceden
şekilde
iç içe huniye konarak

kesilen
karışımın süzülmesi sağlanmıştır. Bu şekilde propolis 2 kere ekstrakte

edilmiştir.
7. Hazırlanan ekstraktan 1.S ml alınmış ve kuruyuncaya kadar

buharlaştırılm ıŞtır.
23
8. Kalıntı 751-11 kuru pyridine ve 501-11 bis(trimethylsilyl) trifluoroacetamide
(BSTFA) ile 80-100 oC 'de 20 dakika ısıtılmıştır
Daha sonra hazırlanan ekstraktan 3 ml alınıp 1/600 -1/3000 oranlarında seyreltilmiş
ve cihazda okunmuştur. Örneklerin absorbladığı dalga boylarına göre toplam flavonoid

içerikleri saptanmıştır. .
3.4.2.1. UV analizi
Örneklerin okunması Jasco V-530 (UVNIS Spektrofotometre ) marka UV 'de

gerçekleşmiştir.
24
4. SONUÇLAR
Kemaliye merkezi ve köylerinde belirlenen 10 arılıktan toplanan propolislerin

mikroskobik ve kimyasal analiz sonuçları arılıklar itibarı ile sırayla verilmiştir.
Propolis örneklerini~ toplandığı arılıkların bulunduğu mevkilerı örneklerin toplanma

tarihleri ve örnekleri temsil eden semboller Çizelge 4.1.'de verilmiştir.
Çizelge 4.1. Propolis örneklerinin alındığı arılıkların mevkileri, örneklerin toplanma

tarihleri ve örneklere ait semboller
Toplanma
ÖrnekAdı Mevki Tarihi Sembol
Birinci anlık ilkbahar örneği Yeşilyurt Köyü-Köybaşı mevki Haziran2003 1/1
Birinci anlık yaz örneği Yeşilyurt Köyü-Köybaşı mevki Eylül 2003 1/2
Birinci arılık trap örneği Yeşilyurt Köyü-Köybaşı mevki Eylül 2003 1/3
Ikinci anlık ilkbahar örneği Dutbeli mevki Haziran2003 2/1
Ikinci anlık yaz örneği Dutbeli mevki Eylül 2003 2/2
Ikinci anlık trap örneği Dutbeli mevki Eylül 2003 2/3
Üçüncü anlık Ilkbahar örneği Çitköyü-Pazarardı mevki Haziran2003 3/1
Üçüncü anlık yaz örneği Çitköyü-Pazarardı mevki Eylül 2003 3/2
Üçüncü anlık trap örneği Çitköyü-Pazarardı mevki Eylül 2003 3/3
Dördüncü anlık ilkbahar örneği Kekik Pınan-Köybaşı mevki Haziran2003 4/1
Dördüncü anlık yaz örneği Kekik Pınan-Köybaşı mevki Eylül 2003 4/2
Dördüncü anlık trap örneği Kekik Pınan-Köybaşı mevki Eylül 2003 4/3
Beşinci anlık ilkbahar örneği Kekik Pınarı- Gözlük mevki Haziran2003 5/1
Beşinci anlık yaz örneği Kekik Pınan- Gözlük mevki Eylül 2003 5/2
Beşinci anlık trap örneği Kekik Pınan- Gözlük mevki Eylül 2003 5/3
Altıncı anlık ilkbahar örneği Sırakonak köyü- Avukatın Çeşmesi mevki Haziran 2003 6/1
Altıncı anlık yaz örneği Sırakonak köyü- Avukatın Çeşmesi mevki Eylül 2003 6/2
Altıncı anlık trap örneği Sırakonak köyü- Avukatın Çeşmesi mevki Eylül 2003 6/3
Yedinci anlık ilkbahar örneği Seyit Ali mah. Haziran 2003 7/1
Yedinci anlık yaz örneği Seyit Ali mah. Eylül 2003 7/2
Yedinci anlık trap örneği Seyit Ali mah. Eylül 2003 7/3
Sekizinci anlık ilkbahar örneği Ariki mah. Haziran 2003 8/1
Sekizinci anlık yaz örneği Ariki mah. Eylül 2003 8/2
Sekizinci anlık trap örneği Ariki mah. Eylül 2003 8/3
Dokuzuncu anlık ilkbahar örneği Apçağa köyü-Poser mevki Haziran 2003 9/1
Dokuzuncu anlık yaz örneği Apçağa köyü-Poser mevki Eylül 2003 9/2
Dokuzuncu anlık trap örneği Apçağa köyü-Poser mevki Eylül 2003 9/3
Onuncu anlık ilkbahar örneği Ergü Köyü-Yukan Bağlar mevki Haziran 2003 10/1
Onuncu anlık yaz örneği Ergü Köyü -Yukarı Bağlar mevki Eylül 2003 10/2
Onuncu anlık trap örneği Ergü Köyü -Yukarı Bağlar mevki Eylül 2003 10/3
25
4.1. Mikroskobik Analiz
Arazi çalışmaları sırasında yöreden bitkiler toplanmıştır. Bu bitkilerden polen

preparatları hazırlanmıştır ve hazırlanan polen preparatları propolisre polen teşhisi
yaparken referans preparatlar olarak kullanılmıştır. Arazi çalışmaları sırasında
yöreden toplanan bi*ilerin listesi, toplandığı mevki ve tarihler Çizelge 4.2 'de
verilmiştir.
Arazi çalışmaları sırasında yörede en çok görülen ve arıcılıkta önemli olan bitkilerden
f bazıları Şekil 4.1 'de verilmiştir.
Çizelge 4.2. Arazi çalışmaları sırasında yöreden toplanan bitkiler
Toplandığı
Bitki Familyası Bitki Taksonu Toplandığı Yer Tarih
11.06.03
Apiaceae B up/e urum spp. Dutbeli mevki (2. Arılık)
12.06.03
Apiaceae Scandix spp. Çit Köyü! Pazarardı mevki (3. arılık) 11.06.03
Apiaceae Troillis spp. Dutbeli mevkii (2. arılık) 11.06.03
Dutbeli mevkii (2. anlık),
11.06.03
Kekik Pınarı! Köybaşı mevki (4. anlık),
Asteraceae Achilfea spp. 12.06.03
Sırakonak Köyü! Avukatın Çeşmesi mevki
13.06.03
(6. arılık), Apçağa Köyü
(6. arılık), Kekik Pınarı! Gözlük mevki 11.06.03
Asteraceae Anthemis spp.
(4.arılık), Çit Köyü! Pazarardı mevki 12.06.03
(3. arılık)
ii ı
Asteraceae
Asteraceae
Asteraceae
Asteraceae
Centaurea spp.
Crepis spp.
Helichrysum spp.
Senecio vema/is
Çit Köyü!
Apçağa Köyü
Dutbeli mevki (2.
Çit Köyü!
Pazarardı mevki (3.
arılık)
Pazarardı mevki (3.

arılık)
arılık)
11.06.03
13.06.03
11.06.03
11.06.03
Waldat. Et Kit
i Boraginaceae Echium spp. Dutbeli mevki (2. anlık) 11.06.03
Boraginaceae Myosotis spp. Subatan mevki 12.06.03
Boraginaceae Onosma spp. 12.06.03
(6. Anlık)
i Boraginaceae Paracaryum spp. Apçağa Köyü 13.06.03
i
i
!
!
~
~
i
i
i 26
Çizelge 4.2. devam ediyor.
Toplandığı
Bitki Familyası Bitki Taksonu Toplandığı Yer
Tarih
Sırakonak Köyü! Avukatın Çeşmesi
Brassicaceae Aeithonema spp. 12.06.03
mevki (6.arılık)
Campanulaceae Campanula spp. Apçağa Köyü 13.06.03

Caryophyllaceae Silene spp. Kekik Pınarı! Gözlük mevki(S. arılık) 11.06.03
Cornaceae Comus mas Yeşilyurt Köyü/ Köybaşı mevki (1. Arılık) 11.06.03
Dutbeli mevki (2. arılık), Çit Köyü!
Dipsacaceae Seabiosa spp. 11.06.03
Pazarardı mevki (3. arılık)
Fabaceae Astraoalus spp. Cit Köyü! Pazarardı mevki (3. arılık) 11.06.03
Kekik Pınarı! Köybaşı mevki (4. arılık), 11.06.03
Fabaceae Coranilla spp. Sırakonak Köyü! Avukatın Çeşmesi
mevki (6. arılık), 12.06.03
Fabaceae Lapuosia spp. Cit Köyü! Pazarardı mevki (3. arılık) 11.06.03
Fabaceae Lotus spp. Dutbeli mevki (2. arılık) 11.06.03
Fabaceae Medieago varia L. Yeşilyurt Köyü! Köybaşı mevki (1. arılık) 11.06.03
Melilotus officinalis
Fabaceae Kekik Pınarı! Köybaşı mevki (4. arılık) 11.06.03
L.
Fabaceae Onobryehis spp Cit Köyü! Pazarardı mevki (3. arılık) 11.06.03
Geraniaceae Eradium sRp. Apçağa Köyü 13.06.03
Hyperieum
Hypericaceae Mazmanbaşı mevki 11.06.03
perforatum L.
11.06.03
KekikPınarı! Köybaşı mevki (4. arılık),
Lamiaceae Salvia spp.
Apçağa Köyü
13.06.03
Sırakonak Köyü-AvukatınÇeşmesi mevki
Lamiaceae Nepeta spp. 12.06.03,
(6. arılık),
Sırakonak Köyü-Avukatın Çeşmesi mevki
Lamiaceae Thymus spp. 12.06.03
(6. arılık), Sarıçiçek-Taşbaşı mevki
Lamiaceae Ziziphora spp Seyit Ali mah.(7.arılık) 13.06.03
Lamiaceae Teuerium spp. Seyit Ali mah. (7. arılık) 13.06.03
Lamiaceae Prunella spp. Ergü Köyü 11.06.03
Yeşilyurt Köyü! Köybaşı mevki (1. arılık),
Liliaceae Omithogalum spp. 11.06.03
Kekik Pınarı! Köybaşı mevki (4. arılık)
Çit Köyü! Pazarardı mevki (3. arılık),
Linaceae Unum spp. Sırakonak Köyü-AvukatınÇeşmesi mevki 13.06.03
(6. arılık)
Plantago
Plantaginaceae Kekik Pınarı! Köybaşı mevki (4. arılık) 11.06.03
laneeolata L.
Polyçıonaceae Rumex spp. Kekik Pınarı 11.06.03
Puniaceae Punica oranatum L. Apçağa Köyü 13.06.03
Rosaceae Potentilla spp. Dutbeli mevki (2. Arılık) 11.06.03
Scrophulariaceaee Unaria spp. Kekik Pınarı-Gözlük mevki (S.arılık) 11.06.03
Scrophulariaceae Verbaseum spp. Seyit Ali mah. (7.arılık) 13.06.03
Spandicaceae Bağıştaş istasyonu 13.06.03
i 27
n. Scabiosa spp. o. Scandix spp.
Şekil 4.1. Yörede sık rastlanan ve arıeılık için önemli olan bazı bitki taksonları
28
4.1.1. Birinci arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları
Haziran-Eylül 2003 tarihleri arasında birinci arılıktan toplanan propolislerin

mikroskobik analizi sonucunda 16 farklı familya ve 22 bitki taksonuna ait olduğu
saptanmıştır. Bu polenlerin ait olduğu familyalar, taksonları ve preparatta görülme
sıklıkları Çizelge 4.3'de verilmiştir.
Çizelge 4.3. Birinci arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları
Polen orijini Ornek Adı

Bitki Familyası Bitki Taksonu 111 1/2 1/3
Apiaceae Eryngium spp. - 4 1
Asteraceae - 3 2
Asteraceae Achi/lea spp, 6 3 1
Asteraceae Crepis spp, - 7 2
Asteraceae Xeranthemum spp, 3 - -
Betulaceae Corylus s[>[>, 6 1 1
Boraginaceae Heliotropium spp, 7 1 2
CamJ2..anulaceae Campanula spp, 7 7 3
Caryophyllaceae Silene spp, - - 1
Chenopodiaceae - 1 -
Fabaceae 18 11 6
Fabaceae Astragalus spp, 3 3 2
Fabaceae
Fabaceae
Fabaceae
Fabaceae
Hedysarum spp,
Onobryehis spp,
Trifolium spp,
Vicia spp,
6
5
4
1
10
2
1
-
= 3
-
-
-
Fagaceae Quercus spp, 8 12 3
Lamiaceae - 4 -
Lamiaceae Nepeta spp, 4 1 -
Lamiaceae Teucrium spp, 6 13 2
Liliaceae - 2 1
Polygonaceae Rumex spp, - 2 -
Rhamnaceae Zizyphus spp, - 7 1
Rosaceae 3 1 1
Salicaceae Populus spp, 2 1 -
Salicaceae Salix spp, 8 38 9
Scrophulariaceae Linaria spp, 5 1 3
Scrophulariaceae Veronica spp, - 13 5
TOPLAM 102 POLEN 149 POLEN 49 POLEN
*1/1 " Birinci anlık ilkbahar örneği
*1/2 ' Birinci anlık yaz örneği
*113 : Birinci anlık Irap örneği
NOT: 18x18 mm 2 'lik alandaki tüm polenlerin sayısı verilmiştir.
29
Birinci arılığa ait propolis örneğinin mikroskobik görünümü Şekil 4.2'de verilmiştir.
Şekil 4.2. Birinci arılık yaz örneğinin (1/2 nolu) mikroskobik görünümü (x40)
a) Rhamnaceae b) Teucrium spp. c) Fabaceae
4.1.2. ikinci arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları
Haziran-Eylül 2003 tarihleri arasında ikinci arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik

analizi sonucunda 15 farklı familya ve 24 bitki taksonuna ait olduğu saptanmışıtr. Bu
polenlerin ait olduğu familyalar, taksonları ve preparatta görülme sıklıkları Çizelge
4.4.'de verilmiştir.
30
Çizelge 4.4. ikinci arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları
Polen orijini OrnekAdı
Bitki Familyası Bitki Taksonu 2/1 2/2 2/3

Apiaceae Eryngium spp. 1 6 2
Apiaceae He~acleum spp. - 4 1
Asteraceae 4 16 22
Asteraceae Achillea spp. - 11 1
Asteraceae Carduus spp. - - 4
Asteraceae Crepis spp. 1 4 1
Betulaceae Carpinus spp. 2 - 1
Betulaceae Corylus spp. 2 2 2
Campanulaceae Campanula spp. 2 - -
Caryophyllaceae 2 2 -
Caryophyllaceae Arenaria spp. 1 2 1
Fabaceae Astragalus spp. 1 9 6
Fabaceae Hedysarum spp. - - 2
Fabaceae Medicago spp. - 2 -
Fabaceae Onobryehis spp. 1 2 2
Fabaceae Trifolium spp. 17 14 11
Fagaceae Quercus spp. 14 2 6
Lamiaceae Nepeta spp. - 7 6
Lamiaceae Teucrium spp 3 6 6
Lamiaceae Thymus spp. - 1 1
Liliaceae Alyssum spp. 3 1 -
Pinaceae 1 - -
Resedaceae Reseda spp. 3 - -
Rhamnaceae Zizyphus spp. 3 - 6
Rosaceae 1 - -
Salicaceae Salix spp. 9 2 7
Scrophulariaceae Linaria spp. 19 14 24
Scrophulariaceae Veronica spp. 7 19 23
TOPLAM 97 126 135
*2/1 : Ikinci anlık ilkbahar örneği

*2/2 : Ikinci anlık yaz örneği
*2/3 : Ikinci anlık trap örneği
31
ikinci arılığa ait propolis örneğinin mikroskobik görünümü Şekil 4.3'de verilmiştir.
Şekil 4.3. ikinci arılığa ait propolis örneklerinin mikroskobik görünümü
a) Sa/ix spp. b) Asteraceae
4.1.3. Üçüncü arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları
Haziran-Eylül 2003 tarihleri arasında üçüncü arılıktan toplanan propolislerin


32
Çizelge 4.5. Üçüncü arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları

Apiaceae Heracleum spp. 2 - 7
Asteraceae - - 27
Asteraceae Aster spp. 1 - 1
Asteraceae Carduus spp. 125 19 17
Asteraceae Centaurea spp. 2 - 12
Betulaceae Betula spp. 4 2 6
Betulaceae Carpinus spp. 1 1 1
Betulaceae Corylus spp. 2
Campanulaceae Campanula spp. 3
Caryophyllaceae Si/ene spp. - -
Cupressaceae Juniperus spp. - 1 6
Ericaceae - 2 1
Euphorbiaceae - 1 -
Fabaceae - 15
Fabaceae Astraga/us spp. 1 19 1
Fabaceae Hedysarum spp. 2 - 3
Fabaceae Medieago spp. - 1 -
Fabaceae Me/ilotus spp. - 1 -
Lamiaceae - 2 6
Lamiaceae Nepeta spp. 18 7 7
Lamiaceae Sa/via spp. - 1
Lamiaceae Teucrium spp. 25 5 15
Liliaceae 1 - 1
Oleaceae - - 1
Pinaceae - 6 12
Rhamnaceae Zizyphus spp. 5 3 2
Rosaceae 4 1
Salicaceae Sa/ix spp. 11 6 35
ulariaceae Veronica spp. 57 14 16
TOPLAM 358 119 269
*3/1 : Üçüncü anlık ilkbahar örneği
*3/2 : Üçüncü anlık yaz örneği
*3/3 : Üçüncü anlık trap örneği
33
4.1.4. Dördüncü arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları
Haziran-Eylül 2003 tarihleri arasında birinci arılıktan toplanan propolislerin


sıklıkları Çizelge 4.6.'?a verilmiştir.
Çizelge 4.6. Dördüncü arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları

Polen orijini ÖrnekAdı
Asteraceae Aster spp. 1 - 7
Asteraceae Garduus spp. 15 12 11
Asteraceae Gentaurea spp. 2 2 2
Asteraceae Grepis spp. 1 2 3
Asteraceae Helianthus spp. - - 13
Betulaceae Alnus spp. - - 1
Betulaceae Betula spp. 3 - -
Betulaceae Gorylus spp. 3 - -
Boraginaceae Heliotropium spp. - - 2
Caprifoliaceae Lonicera spp. - 1 1
Caryophyllaceae Silene spp. 1 1
Chenopodiaceae 2 1 4
Cupressaceae Juniperus spp. - 1 1
Dipsacaceae Scabiosa spp. 1 - -
Fabaceae Hedysarum spp. 1 3 1
Fabaceae Medicago spp. 8 5 1
Fabaceae Onobryehis spp. 1 2 -
Juglandaceae Juglans spp. 1 1 2
Lamiaceae Salvia spp. 2 - -
Lamiaceae Zizphora spp. 1 - -
Liliaceae 1 - -
Oleaceae - - 1
Plantaginaceae Plantago lanceolata L - - 5
Pinaceae 2 - 2
Rhamnaceae Rhamnus spp. - - 4
Rhamnaceae Zlzyphus spp. - 4 3
Rosaceae 8 1
Rosaceae Potentilla spp. - - 4
Rosaceae Sanguisorba spp. - 1 -
Rubiaceae Galium spp. 6 4 -
34
Çizelge 4.6. (devam ediyor).
Polen orijini Örnek Adı

Salicaceae Sa/ix spp. 67 9 30
Scrophulariaceae Veronica spp. 17 - 4
TOPLAM 237 90 146
*4/1 . Dördüncü anlık ilkbahar örneği
*4/2 . Dördüncü anlik yaz örneği
*4/3 : Dördüncü anlık trap örneği
Dördüncü arılığa ait propolis örneğinin mikroskobik görünümü Şekil 4.4'de verilmiştir.
b
a
Şekil 4.4. Dördüncü arılığa ait propolis örneğinin mikroskobik görünümü (x40)
a) Apiaceae b) Propolis parçaları
4.1.5. Beşinci arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları
Haziran-Eylül 2003 tarihleri arasında beşinci arılıktan toplanan propolislerin


35
Çizelge 4.7. Beşinci arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları

Apiaceae Herac/eum spp. - 1 -
Asteraceae Aster spp. 2 18 18
Asteraceae . Centauraa spp. 2 2 -
Asteraceae Tussilago spp. - 1 -
Betulaceae Alnus spp. - 1 -
Betulaceae Betula spp. - 5 7
Betulaceae Carpinus spp. - 6 -
Betulaceae Corylus spp. 3 6 -
Brassicaceae - 3 2
Campanulaceae Campanula spp. 6 7 14
Caryophyllaceae Si/ene spp. 1 2 2
Chenopodiaceae - 5 -
Cupresssaceae Juniperus spp. 1 1 2
Eleagnaceae Eleagnus spp. - 2 -
Ericaceae - 3 -
Fabaceae Melilotus spp. - - 1
Fabaceae Vicia spp. - 2 -
Gramineae 4 11 5
Juglandaceae Juglans spp. - - 3
Lamiaceae - - 2
Lamiaceae Sa/via spp. - 1 1
Uliaceae - 9 4
Oleaceae - 8 -
Pinaceae - 2 4
Rhamnaceae Zizyphus spp. - 5 2
Rosaceae 6 16 12
Rubiacea Gafium spp. 3 2 54
Salicaceae Populus spp. 1 - -
Salicaceae Safix spp. 266 115 217
TOPLAM 439 402 510
*511 : Beşinci anlık ilkbahar ömeği
*5/2: Beşinci anlık yaz ömeği
*513 : Beşinci anlık trap ömeği
36
Beşinci arılığa ait propolis örneklerinin mikroskobik görünümü Şekil 4.5'de verilmiştir.
A) Yaz örneğinin (5/2 nolu) mikroskobik görünümü (x40)

a) Asteraceae b) Lamiaceae
B) Trap örneğinin (5/3 nolu) mikroskobik görünümü (x40)

a) Galium spp.
Şekil 4.5. Beşinci arılığa ait propolis örneklerinin mikroskobik görünümü
i
37
4.1.6. Altıncı arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları
Haziran-Eylül 2003 tarihleri arasında altıncı arılıktan toplanan propolislerin

saptanmıştır. Bu polenlerin ait olduğu familyalar, bitki taksonları ve preparatta görülme
Çizelge 4.8. Altıncı arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları

Apiaceae Heracleum spp. - 2 -
Asteraceae Asterspp. 2 4 2
Asteraceae Garduus spp. 11 8 4
Asteraceae Gentaurea spp. 1 - -
Asteraceae Grepis spp. 5 2 1
Betulaceae Gorylus spp. 1 6 -
Boraginaceae Echium spp. 3 - 3
Boraginaceae Hefiotropium spp 1 -
Brasiccaceae 4 1 -
Gampanulaceae Gampanula spp. 3 4 1
Caryophyllaceae Silene spp. - 1
Chenopodiaceae 1 - 3
Cupressaceae Juniperus spp. 3 5 5
Dipsecacea Scabiosa spp. - 6 -
Fabaceae Astragalus spp. 2 4 -
Fabaceae Tritolium spp. 15 9 4
Fagaceae Quercus spp. - 6 -
Gramineae 3 - 4
Lamiaceae Thymus spp. - 1 -
Liliaceae 8 6 6
Oleaceae 7 2 -
Pinaceae 4 2 9
Rosaceae 12 7 4
Rosaceae Potentilla spp. 12 12 4
Rosaceae Sanguisorba spp. - 1
Rosaceae Sarcopoterium spp. 4 - -
38
-"""~~"
~§;
-----------------------------------------
*6/1 " Altmcı anlık ilkbahar örneği

*6/2: Altmcı anlık yaz örneği
*6/3" Altmcı an!lk trap örneği
Altıncı arılığa ait propolis örneğinin mikroskobik görünümü ŞekiI4.6'da verilmiştir.
Şekil 4.6. Altıncı arılığa ait propolis örneğinin mikroskobik görünümü (x100)
a) Zizyphus spp. b) Propolis parçaları
4.1.7. Yedinci arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları
Haziran-Eylül 2003 tarihleri arasında yedinci arılıktan toplanan propolislerin


sıklıkları Çizelge 4.9'da verilmiştir.
39
Çizelge 4.9. Yedinci arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları

Apiaceae Heracleum spp. - - 1
Asteraceae Achillea spp. - - 1
Asteraceae Centaurea spp. - 12 2
Betulaceae mtuıa spp. 2 6 -
Betulaceae arpinus spp. 1 - -
Betulaceae Corylus spp. 8 2 1
Boraginaceae Echium spp. 3 3 5
Brassicaceae 2 - 3
Campanulaceae Campanula spp. 1 1
Caryophyllaceae 6 2 1
Chenopodiaceae 2 - 1
Cyperaceae Carex spp. - 1 -
Dipsacaceae Scabiosa spp. 2 2 -
Fagaceae Quercus spp. 7 i 5 1
Gramineae 7 i 10 4
Junglandaceae uglans spp. 7 5 2
Lamiaceae Salvia spp. - 1 -
Liliaceae 23 30 7
Oleaceae 4 1 -
Pinaceae 4 23 5
Polygonaceae Rumex spp. 16 1 2
Rosaceae 18 5 1
Rosaceae Potentilla spp 11 9 -
Tanımlanamayan 6 7 2
TOPLAM 474 349 150
*711: Yedinci anlık ilkbahar örneği
*712: Yedinci anlık yaz örneği
*713: Yedinci anlık trap örneği
40
Yedinci arılığa ait propolis örneğinin mikroskobik görünümü Şekil4.Tde verilmiştir.
Şekil 4.7. Yedinci arılığa ait propolis örneğinin mikroskobik görünümü (x40)
a) Asteraceae b) Teucrium spp. c) Liliaceae d) Sa/ix spp.
4.1.8. Sekizinci arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları
Haziran-Eylül 2003 tarihleri arasında sekizinci arılıktan toplanan propolislerin


ı sıklıkları Çizelge 4.1 O'da verilmiştir.
t
ı
i Çizelge 4.10. Sekizinci arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları
i
i Polen orijini Ornek Adı

f Eryngium spp. 11
i Apiaceae
Asteraceae Asterspp.
10
6 1
18
1
Asteraceae Carduus spp. g 4 -
Asteraceae Crepis spp. - 1 -
Asteraceae Helianthus spp. - - 1
[ Betulaceae
Campanulaceae
Corylus spp.
Campanula spp.
7
3
3
8
6
16
Caryophyllaceae 5 1 2
5
i
Chenopodiaceae 2 2
Dipsacaceae Seabiosa spp. 3 - -
Ericaceae - - 1
r
Fabaceae Astragalus spp. - - 2
ii Fabaceae
Fabaceae
Medieago spp.
Trifolium repens L.
-
g
2
6
1
26
41
1

Gramineae 3 2 4
Junglandaceae Juglans spp. 3 3 -
Lamiaceae . Nepeta spp. 8 1 9
Lamiaceae Thymus spp. - - 1
Liliaceae 12 3 9
Oleaceae - - 4
Pinaceae 1 - 7
Plantaginaceae Plantago lanceolata L. - 45 75
Polygonaceae Rumex spp. - 1 3
Rhamnaceae Zizyphus spp. 13 5 22s
Rosaceae 9 4 3
Rosaceae Potentilla spp. 8 1 4
Rosaceae Sanguisorba spp. 1 - -
Rubiaceae Galium spp. 1 - 1
Scrophulariaceaee Unaria spp. 11 8 18
Scrophulariaceaee Veronica spp. 28 9 33
Scrophulariaceaee Verbascum spp. - 2 -
TOPLAM 294 258 428
*811: Sekizinci anlık ilkbahar örneği
*812: Sekizinci anlık yaz örneği
*813: Sekizinci anlık trap örneği
NOT: 18x18 mm 2 'lik alanda çıkan tüm polenlerin sayısı verilmiştir.
Sekizinci arılığa ait propolis örneğinin mikroskobik görünümü Şekil 4.8'de verilmiştir.
Şekil 4.8. Sekizinci arılığa ait propolis örneğinin mikroskobik görünümü (x40)
a) Carduus spp.
42
4.1.9. Dokuzuncu arıııktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları
Haziran-Eylül 2003 tarihleri arasında dokuzuncu arılıktan toplanan propolislerin


sıklıkları Çizelge 4.11 'de verilmiştir.
Çizelge 4.11. Dokuzuncu arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları

Polen orjin OrnekAdı
Apiaceae Heracleum spp - - 1
Asteraceae Achillea spp. 2 - -
Asteraceae Centaurea spp. 4 3 1
Betulaceae Carpinus spp. 1 - 1
Betulaceae Corylus spp. 5 1 -
Boraginaceae Echium spp. 1 - -
Campanulaceae Campanula spp. 2 - 7
Caryophyllaceae 1 1 -
Cupressaceae Juniperus spp. 2 - 3
Dipsacaceae Scabiosa spp. - 1 1
Ericaceae 1 - -
Fabaceae Astraga/us spp. 6 - -
Fabaceae Onobryehis spp. 2 - -
Fabaceae Trifolium pratense L. 18 7 12
Fabaceae Trifolium repens L. 14 2 5
Fabaceae Vicia spp. - 1
Gramineae 3 5 1
Junglandaceae Junglans spp. 1 - 1
Lamiacaeae Nepeta spp. 5 10 3
Lamiaceae Salvia spp. 2 - -
Lamiaceae Thymus spp. 1 - 1
Liliaceae 6 11 4
Oleaceae 21 - 3
Oleace Olea spp. 5 - -
Pinaceae 6 13 4
Plantaginaceae Plantago lanceolata L. 2 - 3
Polygonaceae Rumex spp. 1 - 8
Rosaceae 5 7 8
Rosaceae Potentilla spp - 1 -
Rubiaceae Galium spp - 2 -
43
Çizelge 4.11.(devam ediyor).
Scrophulariaceae Unaria spp. 21 6 25
TOPLAM 293 180 205
*9/1 : Dokuzuncu anlık ilkbanar örneği
*9/2: Dokuzuncu anlık yaz örneği
*9/3: Dokuzuncu anlık trap örneği
Dokuzuncu arılığa ait propolis örneğinin mikroskobik görünümü ŞekiI4.9'da verilmiştir.
a
b
Şekil 4.9. Dokuzuncu arılığa ait propolis örneğinin mikroskobik görünümü (x40)
a) Tritolium spp. b) Propolis parçaları c) Rosaceae
4.1.10. Onuncu arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları
Haziran-Eylül 2003 tarihleri arasında onuncu arılıktan toplanan propolislerin


44
Çizelge 4.12. Onuncu arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analiz sonuçları

Bitki Familyası Bitki Taksonu 10/1 10/3
Asteraceae - - 6
Carduus spp. 16 2 7
Asteraceae
Asteraceae
. Centaurea spp. 3 2 8
Asteraceae Crepis spp. 7 - -
Betulaceae [Garpinus spp. 7 - -
~uıaceae [ Corylus spp. 6 2 4
aginaceae Cerinthe spp. 1 - -
Brassicaceae 1 - -
Campanulaceae Campanula spp. 1
Chenopodiaceae - 149 15
Cistaceae - - 2
Cupressaceae Juniperus spp. 2 3 -
~aceae 7 1 -
baceae - - 3
Fabaceae Astragalus spp. - 1 -
Fabaceae Medicago spp. 1 3 -
Fabaceae Onobryehis spp. 2 4 -
Fabaceae Trifolium pratense L. 6 24 12
Fabaceae Trifolium repens L. 3 9 10
Gramineae 2 - -
Junglandaceae Junglans spp. - - 4
Lamiacaeae Nepeta spp. 3 8
Lamiacaeae Teucrium spp. 15 29 8
Lamiacaeae Thymus spp. 1 - -
Liliaceae 1 78 5
Oleaceae 13 -
Pinaceae 5 4
Plantaginaceae Plantago lanceolata L. 6 - -
Polygonaceae Rumex spp. 20 - 3
Rosaceae 6 54 10
Rosaceae Potentilla spp. 1 -
Rutaceae Citruss spp. 23 - -
Scrophulariaceae Unaria spp. 25 - 10
~mıanamayan 3 7 8
PLAM 284 889 215
*10/1: Onuneu anlık ilkbaharörneği

*10/2: Onuneu anlık yaz örneği
*10/3: Onuneu anlık Irap örneği
45
4.1.11. Mikroskobik analizi yapılan örneklerin polen spektrumu
Haziran-Eylül 2003 tarihleri arasında on anlıktan toplanan propolislerin mikroskobik

analizleri sonucunda teşhis edilen taksonların 34 farklı familyaya ait oldukları
saptanmıştır.Bu familyalar ve her bir preparatta görülme slklıkları(Oominant=O>50%,
Sekonder=S=21-50%, Minör=M=6-20%, Eser=E=0-5%) Çizelge 4.13'de verilmiştir.
46
Çizelge 4.13. On arılıktan toplanan propolislerin mikroskobik analizi sonucunda polenleri teşhis edilen taksonların ait olduğu
familyaların görülme sıklığı (D: Dominant, S: Sekonder, M: Minör, E: Eser)
Bitki Familyası 1/1 1/2 1/3 2/1 2/2 2/3 3/1 3/2 3/3 4/1 4/2 4/3 5/1 5/2 5/3 6/1 6/2 6/3 7/1 7/2 7/3 8/1 8/2 8/3 9/1 9/2 9/3 10/1 10/2 10/3
Apiaceae - E E E M E E E M E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E
Asteraceae M M M E S S S M S M M S E M M M E E E M S E E E M E M M E M
Betulaceae E E E E E E E E E E - E E E E E E E E E E E E E E E E M E E
Boraginaceae M E E - - - - - - - - E - - - E - E E E E - - - E - - E - -
Brasslcaceae - - - - - - - - - - - - E E E E E - E - E - - - - - - E - -
Campanulaceae M E M E - - E - E - - - E E E E E E E E - E E E E E E E -
Caprlfoliaceae - - - - - - - - - - E - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Caryophyllaceae - - E - E E E
E E - E E E
E E - E - - E E E E E E E - - - -
Chenopodiaceae - E - . - - - - - E E - E - E E - E E - E E E E - - - - M E
Cistaceae - - - - - - - - - - - - - - - - - - E - - - - - - - - - - E !
Cupressaceae - - - - - - E E E - E E E E E E E E - E E E E E E - E E E - ,
Cyperaceae - - - - - - - - - - - - - - - - - - E E - - - - - - - - - - !
Dipsacaceae - - - - - - - - - E - - - - - - E - -E E - E - - - E E - - -
Eleagnaceae - - - - - - . - - - - - - E - - - - - - - - - - - - - - - - .
Erlcaceae - - - - - - - E E - - - - E - - - - - - - - - E E - - E E - .
Euphorblaceae - - - - - - - E - - - E - - - - - - - - - - - - - - - - - -
M .
Fabaceae S M S M E M M S M S S M M M M M M M M M M E M M M M M M M
Fagaceae M M M M E E E E E E E E E E E - E E E E E E E E E E E E E
Gramineae - - - - - - - - - - - - E E E E - E E E E E E E E E E E - -
Junglandaceae - - - - - - - - - E E E - - E - - - E E E E E - E - E - - E
Lamlaceae M M E E M M M M M M M M M M M E M M M M E M E M M M E M E M
Liliaceae - E E E - - E - E E - - - E E E E E E E E E E E E E E E M E
Oleaceae - - - - - - - - E E - E - E - E E - E E - - - E M - E - E -
Plnaceae - - - E - - - E E - - E - E E E E M E E E E E E M E E - E
Plantaglnaceae - - - - - - - - - - - E - - - - - - - - - - M M E - E E - -
Polygonaceae - E - - - - - - - - - - - - - - - E E E E E E E - E M - E
Resedaceae - - - E - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Rhamnaceae - E E E - E E E E E E - E E E E E M M E E S E M E M E E M
Rosaceae E E E E - - - E E E E E E E E M M M M M E M E E E E E E M E
Rubiaceae - - - - - - - - - E E - E E M E E E E E - E - E - E - E E -
Rutaceae - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - M M - -
Salicaceae M S M M E E E E M S M S D S S S S M S S M S M M M S M M S M
Scrophularlaceae E M M S S S S M M M M M E E E M M M M M M M E E M M S M E M
Tanımlanamayan - - - - - - - - - - - - - - - - - - E E E M M M E E E E E E
47
4.2. Kimyasal Analiz
Kemaliye- Erzincan yöresine ait 10 arılıktan mevsimlere göre toplanan 3' er örneğin
GC-MS ile analizleri yapılmış ve kimyasal içerikleri tespit edilmiştir. Analizden önce
örneklerden alkol ekstrakları hazırlanmıştır. Böylece balmumu ve diğer kalıntılardan
arındırılmış çözeltiler hazırlanmıştır.
Aynı örnekler UV' de okunarak toplam flavonoid içerikleri tespit edilmiştir. Propolis
örneklerinin yüzde değerleri Çizelge 4.14'de verilmiştir. Yüzde değerleri hesaplanırken
g (propolis)/hacim (alkol) dikkate alınmıştır.
Çizelge 4.14. Propolis örneklerinin yüzde değerleri
Propolis örnekleri Propolis örneğinin Etanol Ekstraktındaki Propolis

ağırlığı(g) Konsantrasyonu (%)(w/v)
1/1 20 5
1 /2 11,8 10
1/3 1 0,5
2/1 5,8 2,4
2/2 3,2 5
2/3 14,2 4,2
3/1 7,8 4
3/2 10 6,2
3/3 8,1 7,6
4/1 2,3 2
4/2 9,5 8,75
4/3 8,9 3,1
5/1 5,1 10
5/2 25 6,5
5/3 9,3 4
6/1 20 5
6/2 30,7 6
6/3 5,7 3,2
7/1 20,7 4
7/2 51,7 7,75
7/3 19,6 10,6
8/1 6,2 3,4
8/2 5,8 3,2
8/3 25,3 5,1
9/1 10,4 0,5
9/2 46,4 8,6
9/3 31,9 3,7
10/1 18 1,7
10/2 30,4 4,75
10/3 6,3 3
48
4.2.1. GC-MS analizi
4.2.1.1. Birinci arılığa ait GC-MS analiz sonuçları
Birinci arılığa ait propolis örneklerinde tayin edilen organik bileşikler Çizelge 4.1S'de,
kromatogramlar ise Şekil 4.1 O'da verilmiştir.
.
Çizelge 4.15. Birinci arılığa ait propolis örneklerinde tespit edilen organik bileşikler
BILEŞIKLER 1/1 1/2 1/3

ALKOLLER
2-Buten-1-ol,2-methyl 1.10 -
2-Buten-1-ol,3-methyl - 0,53 -
3-Buten-1-ol,3-methyl 0,72 0,43 0,15
Coumaran-6-o1-3-one,2-[4-hydroxy-3- - 1,88 -
methoxybenzylidene1-
AROMATIK ALKOLLER
1,2-Benzenediol 0,71 0,36 0,12
2,6-0ctadien-1-ol,3, 7-dimethyl- 0,11 -
12Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,7-octahydro-.alpha 1,19 0,92 0,92
2-Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha 3,44 2,75 3,12
Phenol,2,6-dibramo-4-nitro-4H-1 - 0,53 -
4-vinylphenol - - 0,15
Benzyl alcohol 0,10 - -
1H-Indole,2,3-dihydro-1 ,3,3-trimethyl-2 methylene 0,06 - -
Methyl 3-( 1-formyl-3,4-methylenedioxy) 1,50 - -
Hinesol 0,17 - -
Naphthalene,1,2,3,5,6,8a-terahydro-4,7-dimethyl-1-(1- - 0,11 -
methylethyl)( 1S-ci s)
Tau.-Cadinol - 0,31 -
1,3-Benzendicarboxylic acid,5-methyl-(CAS) 4,17 4,55= -
2-Propenoic acid,3-(3,4-dihydroxyphenyl)- 0,60 0,44 -
ASiTLER - - -
AROMATIK ASIT ESTERLERI
2-Propenoic acid, 3-( 4-hydroxy-3-methoxyphenyl)- 0,72 - -
,methylester
Cinnamic acid,p-methoxy-,trimethylsilyl ester 0,15 -
DUZ ZINCIRLI ASIT
n-Hexadecanoic acid 0,28 0,42 -
9, 12-0ctadecadienoic acid - - 0,71
HIDROKARBONLAR
AROMATIK HIDROKARBONLAR
Benzene,hexamethyl - - 0,25
1,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a,alpha,9,9a, 10- - 1,59 -
hexahydroanthracene
Alpha.-Murolene naphthalene,1 ,2,4a,5,6,8a-hexahydro- - - 0,11
4,7-dimethyl-1-( 1-methylether)-,
1H-2-Benzopyran-1-one,3,4-dihydro-6,8-dihydroxy- - - 0,31
3,4,5,7-tetramethyl
Camphene 0,30 - -
49

DUZ ZINCIRLI HIDROKARBONLAR
1,19-Eicosadiene - 0,73 0,75
1-Docosene 0,85 - -
3-Eicosane,(E)- - 0,19, -
9-0ctadecenoic acid,(E) 1,33 1,33 -
9-Tricosene,(Z)- 1.43 0.51 -
Cyclotetracosane . 0,41 0,29 -
Docosane 0,77 0,25 -
Eicosane - - 0,57
Heneicosane 0,34 - -
Hexadecane 0,59 - -
Octadecane 0,28 0,24 -
Z-12-Pentacosene 0,36 0,14 -
ALDEHIDLER
DUZ ZINCIRLI ALDEHIDLER
Octadecanal 0,39 0,39 -
Tetradecanal - 0,71 -
FLAVANONLAR
4' ,5-dihydroxy-7 -methoxyflavanone(Sakuranetin) - 0.46
2-Propen-1-one, 1-(2,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-,(E)- 17,93 9,73 12,96
4H-1-Benzopyran-4-one, 5-hydroxy-2-( 4-hydroxyphenyl)-7- 0,34 0,27 -
methoxy-
4H-1-Benzopyran-4-one,2,3-dihydro-5, 7-dihydroxy-2-phenyl-,(S)- 10,43 6,13 7,94
4H-1-Benzopyran-4-one,5hydroxy-7 -methoxy-2-phenyl- 1,59 2,30 4,18
4H-1-Benzopyran-4-one,3,5, 7-trihydroxy-2-phenyl 3,54 - -
Chrysin 2,62 4,12 4,61
Naringenin 0,22 -
Thunbergol 0,16 -
Benzofran-3-one,2-[3,4-dihydroxybenzyliene]-6-hydroxy - 4,22 -
HALKALI ETER
Benzofuran,2,3-dihydro 0,36 0,14 -
KETONLAR
Ethanone,1-(3-methoxyphenyl)
2-Nonadecanone 0,52 0,26 0,30
Methyl n-hexadecyl ketone 0,18 - -
2-Heptadecanone - 0,32 -
Hydroquınone 0,38 -
1.alpha.-Hydroxy-12-methoxy-19-nor-5.beta. podocarpa- 1,60 -
3,8,11, 13-tetra en-2-one
EKERLER
~ f!yıose,tetrakO(trimethyısilYI - 0,02 -
-Fructose - 2,22 -
Galactopyranose - 2,38 -
D-Galactose - 0,04 -
TERPENLER
.beta. -Amyrin - 2,67 -
SESQUITERPENLER
1H-3a, 7-Methanoazulene,2,3,4, 7 ,8a-hexahydro-3,6, 8, 8- 0,13 - -
tetramethyl-,
YAG ASIDI ESTERLERI
Oleic acid, trimethylsilyl ester 0,23 - -
*1/1: Birinci anlık ilkbahar örneği

*1/2: Birinci anlık yaz örneği
*1/3: Birinci anlık trap örneği
50
TIC ın
ii Ki.i
~~~=-~~ıl~Jı~.,.I~~ı-=~~.-=__
1s,.0'1
1"°
7
1
,moc~,~~~~I~.~J.a!'~I~"~iJ~~__~__~~__
LY/i?-} 500 LL'OO lDl ~-O(( Nt ~~~ 5.00 1000 1500 2000 2500 ))00 :1>00 lüOO .500
r'"""" ...... u TK. 'l1ı
,I')
1,'871 j
!ı):OC4r.'-_..........,~---'::1::-'.u.l~.,,:,OI.....1J""i!'~·:--~:--::-::-'-",~"'-:~
'n>'r' \00 1100 I,JiI ,M: :'\00 )1)00 2100 <l1l1 ~IJ
"'-. ır iiI
A) Birinci anlık propolis örneklerine B) Ikinci anlık propolis örneklerine ait

ait kromatogramlar kromatogramlar
ııe 3/1
TIC 411
~) ~~~~~I~!*~J!~,*~~~~_
ı_ i7ii ınoo I~OO :.üoo 25.00 li 00 li 00 4{IOO 45.00
~ l'C:4(l
:,-~·:i
i
(r~'
1':ıı!-..07
"""'" -",
"J1w~!ı L i
i~
., ıi
~) ~OO 1000 1500 ;ııoo 600 JiOO liOO .000 4100
C) Üçüncü anlık propolis örneklerine ait D) Dördüncü anlık propolis örneklerine ait
kromatogramlar kromatogramlar
- .......
ii ' Ji.
nc 811
ı .
rne--.> '- 500 1000 1500 ;0000 2500 '1)00 :1>00 LÜOO '500
~
1'c 812
~ ~OO 1000 1500

i
2000
J 2500
ı
LLOO :1> III tCOO
/: .500
,;;~
re &3
i ; ',,> Jı.w.,
G)Yedinci anlık propolis örneklerine ait H) Sekizinci anlık propolis örneklerine ait
kromatogramlar kromatogramlar
51
TıC 911
TIC IOIL
EI 500 1000 LSOO

. JL
2000 2!'iOO )jOO )'SOO 40.00 EOO 500 1000 k"
1500 i i 2000
' ~OO
TIC 1012
3000 J500 <000 .500
10'00 l~OO 20.00 CıJLL 3000

, i ~
ıni)) 1500
sıKlııs
00 ,00 llOı ~OO löiil 4500
TiC 913
ne 10/3
i) Dokuzuncu anlık propolis örneklerine J) Onuncu anlık propolis örneklerine ait

ait kromatogramlar kromatogramlar
Şekil 4.10. Propolis örneklerine ait kromatogramlar
52
4.2.1.2. ikinci arılığa ait Ge-MS analiz sonuçları
Birinci arılığa ait propolis örneklerinde tayin edilen organik bileşikler Çizelge 4.16'da,
kromatogramlar ise Şekil 4.1 Q'da verilmiştir.
Çizelge 4.16. Ikinci arılığa ait propolis örneklerinde tespit edilen organik bileşikler

ALKOLLER
2-Buten-1-ol,2-methyl 0,20 - 0,41
3-Buten-1-ol,3-methyl 0,10
Z-8-Methyl-9-tetradecen-1-o1 formate - 0,10
AROMATIK ALKOLLER
2-Napthalenmethanol ,decahydro-.alpha., alpha., 4a-trimethyl-8- - 0,83 -
methylene-
1,2-Benzenediol 0,17
2Napthalenmethanol,1 ,2,3,4,4a,5,6, 7 -octahydro-.alpha 0,24 0,31 0,24
2-Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha 0,71
2,6-0ctadien-1-ol,3, 7-dimethyl- 0,05 - -
AROMATIK ESTERLER
Methyl 3-( 1-formul-3,4-methylenedioxy)benzoate 0,72 - -
ASITLER
DUZ ZINCIRLI ASIT
9-0ctadecenoic acid,(E) 2,05 - 0,53
Benzene,1 ,3-bis (3-phenoxyphenoxy) - 11,15
n-Hexadecanoic acid 0,93 - 0,31
DUZ ZINCIRLI ASIT ESTERLERI
Hexadecanoic acid ethyl ester 0,51 - 0,59
HIDROKARBONLAR
7 -Pentadecyne 0,15 -
17-Pentariacantene - 1,44
AROMATIK HIDROKARBONLAR - - -
Bis(2-ethylexyl)phthalate - 2,84 -
Di-n-octyl phthalate 1,17 - -
2( 1H)Naphthalenone, 3, 5,6, 7 ,8,8a-hexahydro-4 ,8a-dimethyl-6-( 1- - - 8,16
methylethenyl)-
1,1 ,2-trpbrom[2.2]paracyclophan1 H-Naphtho[2, 1- - - 0,97
b]pyran,4a,5,6,6a,7,8,9, 10, 1Oa, 1Ob-decahydro-3,4a,7,7, 1Oa-
pentamethyl-,
Aristolone$$ 2H-Cyclopropa[a]naphthalene-2- - 24,25 -
one,1, 1a,4,5,6,7,7a,7b-octahydro-1, 1,7,7a-tetramethyl-,(1
a.alpha.,7.alpha.,7a.alpha.,7b.alpha.)
Octadecane - - 16,12
Eicosane 0,32 3,23 -
1-Nonadecene 0,88 0,13 0,58
Nonadecane - - 0,29
9-Tricosene,(Z)- 0,56 - -
Heneicosane 0,49 - 0,30
Cyclohexane, 1-ethenyl-1-methyl-2 ,4-bis( 1-methylethenyl)-[1 S- 0,13 - -
(1.alpha.,2.beta.,4.beta.)]-
1,19-Eicosadiene 0,24
Octadecane, 2,6,10, 14-tetramethyl- 0,13 - -
53

ALDEHIDLER
DUZ ZINCIRLI ALDEHIT
Octadecanal 0,29 0,23
16-Heptadecenal - 0,57
FLAVANONLAR
2-Propen-1-one, 1-(2,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)- 13,23 6,26 9,31
4' ,5-dihydroxy-7-methoxy'flavanone(Sakuranetin)
4H-1-Benzopyran-4-one,2, 3-dihydro-5, 7-dihydroxy-2-phenyl-, (S)-
0,40
8,20 1,38
~
5,37
4H-1-Benzopyran-4-one,3, 5, 7 -trihydroxy-2-phenyl 3,01 - 2,68
4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-7-methoxy-2-phenyl- 1,69= 0,54 0,97
Chrysin 2,25 - 1,58
HALKALI ETER
Benzofuran,2,3-dihydro 0,15 - 0,20
KETONLAR
1.alpha.-Hydroxy-12-methoxy-19-nor-5.beta.-podocarpa-3,8,11,13- - - 0,63
tetraen-2-one
2-Heptadecanone 0,36 - -
2-Nonadecanone 0,38 - 0,20
4-(3, 4-Dimethoxybenzyldiene)-1-( 4-nitrophenyl)-3-ohenyl-2- - 1,08
pyrazolin-5-one
TERPENLER
.beta.-Amyrin - - 0,89
YAG ASIDI ESTERLERI
Ethyl OLeate 0,50 - 0,27
*211: Ikinci anlık ilkbahar örneği
*212: Ikinci anlık yaz örneği
*213: Ikinci anlık trap örneği
54
4.2.1.3. Üçüncü arılığa ait Ge-MS analiz sonuçları
Üçüncü arılığa ait propolis örneklerinde tayin edilen organik bileşikler Çizelge 4.17'de ,
Çizelge 4.17. Üçüncü arılığa ait propolis örneklerinde tespit edilen organik bileşikler
3/1 3/2 3/3

BILEŞiKLER
ALKOLLER
1H-Benzimidazole-2-methanol, 1-methyl-.alpha. -(3-nitrophenyl) - 1,57 -
2-Buten-1-ol,2-methyl 0,14 0,22 0,20
Cedrol 0,04 - -
AROMATIK ALKOLLER
1,2-Benzenediol 0,04 - -
1 ,6-0ctadien-3-ol, 3, 7-dimethyl-, 0,03
2-Methoxy-4-vinylphenol 0,12 - 0,10
2Napthalenmethanol,1 ,2,3,4,4a,5,6, 7 -octahydro-.alpha 0,25 0,26 0,48
Benzyl alcohol 0,02 - 0,03
Hinesol - - 0,11
Phenyethyl alcohol - 0,18 -
Ursa-9(11),12-dien-3-o1 - 0,17 -
ASITLER
AROMATIK ASITLER
Benzoic acid - 0,02 -
3-Hydroxy-4-methoxycinnamic acid - 1,10 -
Octaneoic acid,O-hydroxyphenyl ester - - 0,09
DUZ ZINCIRLI ASIT
9, -Octadecenoic acid 0,91 3,15 0,80
Hexadecanoic acid (Paimitic acid) 0,81 -
n-Hexadecanoic acid 0,47 0,44 0,36
Z-7-Tetradecenoic acid 0,16 -
Hexadecanoic acid, ethyk ester 0,41 - -
2-Propenoic acid, 3-( 4-hydroxy-3-methoxYRhenyl)-, methyl ester - 0,19 0,56
AROMATIK ESTERLER
Methyl 3-(1-formyl-3,4-methylenedioxy} benzoate - 3,18 1,12
HIDROKARBONLAR
1,3,6,1 O-Cyclotetradecatetraene, 3,7, 11-trimethyl-14-( 1-methylethyl} - 0,10 -
1,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-11 ,4,4a.alpha.,9,9a, 1O-hexahydro- 0,35 - 2,77
anthracene
2(1 H) Naphthalenone,3,5,6, 7 ,8,8a-hexahydro-4-8a-dimethyl-6-(1- 5,71 - -
methylethenyl)-
Bis(2-ethylhexyl) phthalate 0,47 - -
Lanosta-8, 24-dien-3-ol, acetate, 3. beta.)- 0,53 - -
Oxirane,tetradecyl - - 0,34
55

1-Heptadecene - 0,36 -
Hexadecane 0,56 - -
9-Hexacosene - 0,98 -
Octadecane 0,38 0,36 0,71
Cyclotetraecane,1 ,7, 11-trimethyl-4-4( 1-methylethyl)- 0,19 - -
3-Eicosane,(E)- 0,03 - -
Triacontane - - 0,25
1,19-Eicosadiene 0,62 0,48 -
Cyclotetracosane - 0,19 0,54
Eicosane 0,18 - 0,54
9-Tricosene,(Z)- 1,01 0,93 044
17-Pentatriacontene 1,28 - 0,25
Heneicosane - 0,73 0,43
Docosane 0,23 - -
til
1-Docosene 0,18 0,24
Nonadecane
1-Nonadecane
1,09
0,04
058
19
CO,52
1,29
1-0ctadecene - 0,12 0,32
~INCIRLI ALDEHIDLER
ecanal 0,29 - 0,37
Hexadacanal - 0,35 -
FLAVANONLAR
4' ,5-dihydroxy-7 -methoxyflavanone(8akuranetin) 0,42 1,33 0,88
2-Propen-1-one, 1-(2,6-dihyrOXY-4-methOXYPhenYI)-3-Phenyl~ 8,48
DML
4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-2-(4-hydroxyphenyl)-7 -m 0,12 0,49 0,42
Anthraquinone, 7-methoy-2-methyl-1 ,4,5-trihydroxy- - 0,71 1,07
4H-1-Benzopyran-4-one,2, 3-dihydro-5, 7-dihydroxy-2-phenyl-, (8)- 4,34 7,58 10,24
4H-1-Benzopyran-4-one, 5hydroxy-7 -methoxy-2 -phenyl- 0,91 1,75 -

4H-1-Benzopyran-4-one, 3,5,7 -tri hydroxy-2-phenyl 2,33 4,61 -
Chrysin 1,26 3,75 2,69
Pectolinaringenin - - 0,45
1,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a.alpha.,9,9a, 1O-hexahydro- - 2,39 -
anthracene
4H-1-Benzopyran-4-one,5, 7-dihydroxy-2-(4-hydroxyphenyl)- - 0,30=
4H-1-Benzopyran-4-one,3,5-dihydroxy-2-( 4-hydroxy-3- - 0,47
methoxyphenyl)-7 -methoxy-
~
Benzofran-3-one, 2-[3, 4-di hydroxybenzyl iene]-6-hydroxy - -
HALKALI ETER
i Benzofuran,2,3-dihydro 0,21 014
56
•
KETONLAR
(1 S, 15S)-Bicyclo[13.1.0]hexadecan-2-one - 0,12 -
(6R)-3-acetyl-6, 10-dimethyllundeca-3, 9-dien-2-one - - 0,18
14-Hydroxytaxodione$$ 3,9-Phenanthrenedione,4b,5,6,7,8,8a- 0,24 - -
hexahydro-1,4
28-Norolean-17 -en-3-one - 0,20 -
3-Buten-2-one,4-(2,6,6-trimethyl-1-cyclohexen-1-yl)- 0,05 - -
Ethanone,1-(3-methoxyphenyl) 0,04 - -
NAFTALIN TUREVLERI
Aristolene 0,04 - -
TERPENLER
.alpha.-Pinene - 0,01
.beta.Amyrin 0,50 - -
SESQUITERPENLER
.delta.-Selinene - - 0,18
YAG ASIDI ESTERLERI
Ethyl 9-hexadecenoate 0,15 - -
Ethyl Oleate 0,27 0,49 -
Linoleic acid ethyl ester 0,19 - 0,23
DIGERLERI
2-Ethylacridine - 0,06 -
6-Aza-B-homo-5.alpha. -cholestano[6, 7-d]tetrazole - 0,11 -
eyanazine - - 0,13
Longipşnane - - 0,66
Retinoic acid, methyl ester - - 0,12
*311: Üçüncü anlık ilkbahar ömeği
*312: Üçüncüanlık yaz ömeği
*313: Üçüncüanlık trap ömeği
4.2.1.4. Dördüncü arılığa ait Ge-MS analiz sonuçları
Dördüncü arılığa ait propolis örneklerinde tayin edilen organik bileşikler Çizelge
4.18'de , kromatogramlar ise Şekil 4.1 O'da verilmiştir.
57
Çizelge 4.18. Dördüncü arılığa ait propolis örneklerinde tespit edilen organik bileşikler

ALKOLLER
Agarospirol - - 0,07
1-Eicosanol - 0,13 -
2-Buten-1-ol,3-methyl 0,43 - 0,30
Hinesol . - 0,11 -
Lanosterol - - 0,41
AROMATIK ALKOLLER
Benzyl alcohol - 0,09 0,08
Phenylethyl alcohol - - -
1,2-Benzenediol - 0,39 0,19
2Na~thalenmethanol, 1,2,3,4,4a,5,6, 7-octahydro-.alpha 0,58 0,71 0,38
2-Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha - 2,00 -
2-Naphthalenemethanol,decahydro-alpha., .alpha. ,4a-trimethyl-8- - - 1,08
methylene-,[2R(2.alpha.,4a.alpha.,8a.beta.)]
2-Methoxy-4-vinylphenol - 0,12 -
ASITLER
AROMATIK ASITLER
1,3-Benzendicarboxylic acid,5-methyl-(CAS) - 3,38 -
2-Propenoic acid,3-phenyl - - 0,04
2-Propenoic acid, 3-(2, 3-dimethoxyphenyl)- - 0,20 -
Benzoic acid - 0,13 0,06
3-Hydroxy-4-methoxycinnamic acid - 0,39 -
DUZ ZINCIRLI ASITLER
n-Hexadecanoic acid - 0,19 0,31
9-0ctadecenoic acid, (E)- 0,42 0,79 1,17
n-Hexadecanoic acid, ethyl ester - - 0,91
Octadecanoic acid,ethyl ester - - 0,33
9, 12-0ctadecadienoic acid, ethyl ester - - 0,29
HIDROKARBONLAR
1,3,6,1 O-Cyclotetradecatetraene, 3,7, 11-trimethyl-14-( 1-methylethyl- 0,97 0,25 0,48
Lanosta-8, 24-dien-3-ol, (3. beta. )- - - 2,71
(CAS)$$Lanosterol$$Lanster$$Lanosterin
1H-Cyclopropa[a]naphthalene, 1a,2,3,5,6,7,7a,7b-octahydro-1, 1 ,7,7a- - - 0,07
, tetramethyl
1-
:j
Camphene - - 0,12
Bis(2-ethylexyl)phthalate 0,87 - -
Benzene,1-methyl-4-(1-methylethyl)- - - 0,04
Benzene, hexamethyl - - 0,21
Eicosane - 0,59 -
Bicyclo[10.8.0]eicosane,(Z)- - - 0,45
Heptadecane - - 1,05
17-Pentatriacontene 2,65 0,33 0,80
Nonadecane 0,69 1,1 1,48
1,19-Eicosadiene 0,19 0,22 0,79
1-Docosene 1,15 - -
9-0ctadecane - 0,38 -
9-Tricosene,(Z)- - 0,28 3,61
9-Nonadecene - 1,81 -
Heneicosane - - 1,60
Cyclotetracosane - 0,92 -
1-Nonadecene 0,34 1,14 1,74
1 ,15-Hexadecadiene 1,26 - -
Pentacosane 0,64 - -
58

ALDEHIDLER
Octadecanal 0,39 - 0,64
ESTERLER
Methyl 3-(4' -hydroxyphenyl)prop-2-enoate - - 0,21
FLAVANONLAR .
4' ,5-dihydroxy-7 -methoxyflavanone (Sakuranetin) - 1,02 -
2-Propen-1-one, 1-(2,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)- 13.04 15,82 11,04
4H-1-Benzopyran-4-one, 5-hydroxy-2-( 4-hydroxyphenyl)-7 -methoxy- - 0,35 0,34
4H-1-Benzopyran-4-one,2, 3-dihydro-5, 7-dihydroxy-2-phenyl-, (S)- 6,19 7,32 7,64
4H-1-Benzopyran-4-one, 5hydroxy-7 -methoxy-2-phenyl- 1,13 1,66 1,65
5,7 -dihydroxy-6-methoxy-3-( 42-methoxyphenyl)-4H-1-benzopyran-4- - 0,18 -
one$$ 4H-1-Benzopyran-4-one, 5,7 -dihydroxy-6-methoxy-3-(4-
methoxyphenyl)
Chrysin 1,68 2,90 3,12
Naringenin - 0,18 -
4H-1-Benzopyran-4-one, 3, 5,7 -trihydroxy-2-phenyl- - 4,21 -
1 ,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a.alpha.,9,9a, 1O-hexahydro- - 0,35 -
anthracene
Benzofran-3-one,2 -[3, 4-di hydroxybenzyl iene]-6-hydroxy - - 3,31
HALKALI ETER
Benzofuran,2,3-dihydro - 0,44 0,20
KETONLAR
2-Hexadecanone - - 0,55
2-Nonadecanone 0,81 0,47 -
2-Phenyl-2-tipyl-acenapthenone 4,02 - -
1.alpha.-Hydroxy-12-methoxy-19-nor-5.beta.-podocarpa-3,8, 11,13- - - 1,23
tetraen-2-one
Benzyl methyl ketone 0,15 - -
Azacyclotridecan-2-one, - 2,37 -
4-(3, 4-Di methoxybenzyldiene) 1-(4-nitrophenyl)3-phenyl-2 -pyrazolin-5- 0,95
one
Ethanone,1-phenyl - - 0,02
Ethanone,1-(3-methoxyphenyl)- 0,14
28-Norolean-17-en-3-one 0,86 - 1,91
TERPENLER
1S-.alpha.-Pinene - - 0,72
Santalol - - 0,11
Caryophllene oxide - - 0,20
SESQUITERPENLER
Spathulenol 0,33 - -
YAG ASIDI ESTERLERI - - -
Linoleic acid ethyl ester - 0,19 0,69
Ethyl oleate - 0,37 -
59

DIGERLERI
1H-Indene, 1-ethylideneoctahydro-7 a-methyl- 1,61 - -
Pregnane-3, 11 ,20-trione,(5.alpha.)- - 0,19 -
Bicyclo[2.2.1]heptan-3-one,6,6-dimethyl-2-methylene - - 0,03
Bicyclo[3.1.1]heptane,6,6-dimethyl-2-methylene-,(1 S)- - - 0,29
4-Hydroxy-3-methylacetophenone - - 0,14
Bicyclo[3.1.1]hept-2-ene,2;6,6-trimethyl- 0,22 - -
.alpha.-Cubebene - 0,10
Methyl 3-( 1-formyl-3 ,4-methylenedioxy)benzoate - 1,66 -
N~hthalene, 1,2,3A-tetrahydro-1 ,6-dimethyl-4-(1-methyl)-,(1 S-cis)- - - 0,07
.delta.-Cadinene$$Naphthalene, 1,2,3,5,6,8a-hexahydro-4, 7-dimethyl-1- - - 0,11
4( axial)-(but -3-en-1-ynyl)-2 (equat)-Methyl-trans-decahydroqui nol-4- - 0,36 -
o.gamma.
2-Phenyl-2-tipyl-acenapthenone - - 1,06
2-Methyl-3-(3-methyl-but-2-enyl)-2-(4-methyl-pent-3-enyl)-oxetane - - 0,25
1H-Cycloprop[e ]azulene, decahydro-1 ,1 A, 7-tetramethyl-; (1 aR- - - 0,10
(1 a.alpha. A.beta. Aa.beta., 7 .beta., 7a.beta., 7b.alpha. )]-
[2](1 A )NaphthalenO[2)(2,6)pyridinophane-1 , 11-diene, 17- - - 0,24
(dimethylamino)-
9,1 O-Anthracenedione, 1 ,8-dihydroxy-3-methoxy-6-methyl- - 1,32
*4/1: Dördüncü arılık ilkbahar örneği
*4/2: Dördüncü anlık yaz örneği
*4/3: Dördüncü anlık trap örneği
4.2.1.5. Beşinci arılığa ait Ge-MS analiz sonuçları
Beşinci arılığa ait propolis örneklerinde tayin edilen organik bileşikler Çizelge 4.19'da,
60
Çizelge 4.19. Beşinci arılığa ait propolis örneklerinde tespit edilen organik bileşikler

ALKOLLER
1-Eicosanol - - 0,70
Phenol,3-pentadecyl 0,37 0,22 0,86
AROMATIK ALKOLLER
~Zyı alcohol - 0,06 -
enyethyl alcohol . - 0,27 -
Uras-9(11),12-dien-3-o1 - 0,22 -
1,2-Benzenediol - 0,19 -
2Napthalenmethanol,1 ,2,3,4,4a,5,6, 7-octahydro-.alpha 0,30 0,25 -
2-Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha - - 0,24
2,6-0ctadien-1-ol,3, 7-dimethyl- - 0,04 -
2-Naphthalenemethanol, decahydro-alpha.,. alpha. ,4a-trimethyl-8- - 0,70 -
methylene-,[2R(2.alpha.,4a.alpha.,8a.beta.)]
2-Methoxy-4-vinylphenol - 0,02 -
2,6,1 0-Dodecatrien-1-ol, 3, 7, 11-trimethyl- - - 0,03
1,3-Benzenediol,5-pentadecyl- - - 0,57
ASITLER
AROMATIK ASITLER
1,3-Benzendicarboxylic acid,5-methyl-(CAS) - 3,44 -
2-Propenoic acid,3-(3,4-dihydroxyphenyl)- - 0,74 -
Benzoic acid - 0,04 -
2-Propenoic acid, 3-(4-hydroxy-3-methoxyphenyl)- 0,09 - -
2-Propenoic acid, 3-(4-hydroxy-3-methoxyphenyl)-,methyl ester 0,11 - -
DUZ ZINCIRLI ASIT
n-Hexadecanoic acid - 0,40 -
n-Hexadecanoic acid, ethyl ester - 0,76 -
Octadecanoic acid,ethyl ester - 0,41 -
i Hexadecanoic acid, ethyl ester 0,61 - 0,38
9-0ctadecenoic acid, (E)- 0,98 3,13 0,57
9, 12-0ctadecadienoic acid, ethyl ester - 0,59 -
HIDROKARBONLAR
1,3,6,1 O-Cyclotetradecatetraene, 3,7, 11-trimethyl-14-( 1-methylethyl- 1,07 0,46 2,49
1 ,5,9-Cyclotetradecatriene, 1 ,5,9-trimethyl-12-(1-methylethenyl)- - - 0,37
1,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a,alpha,9,9a, 10- - 2,30 -
hexahydroanthracene
1,3,4,5, 8-Pentaphenyl-2, 6-naphthyridine$$2, 6- - 0,23 -
Naphthyridine,1,3,4,5,8-pentapenyl-
lanosta-8,24-dien-3-ol,(3.beta.)- - - 1,06
(CAS)$$lanosterol$$lanster$$lanosterin
Oxirene,heptadecyl - - 0,24
1-Heptadecene 0,99 0,05 -
Heptadecane 0,56 - 0,22
Nonadecane - 0,97 -
1,19-Eicosadiene 0,35 0,95 -
1-Docosene 0,51 0,62
Docosane - 0,33 -
Heptacosane - - 0,52
Z-5-Nonadecene 0,84 - -
adecane 0,15 - -
osene,(Z)- 2,30 2,06 4,30
1-Pentadecene 0,02 - -
Octadecane - - 0,39
61
Heneicosane 0,68 0,39 -
Cyclotetracosane - 0,65 -
1-Nonadecene 1,30 0,09 -
Hexadecane - 0,61 0,17
ALDEHIDLER
Longifolenaldehyde - 0,26 -
Hexadecanal
. - 0,29 -
FLAVANONLAR
2-Propen-1-one, 1-(2 ,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)- 8,42 9,30 3,06
2-Propen-1-one, 1-(2, 4-dihyroxy-6-methoxyphenyl)-3-(2- 0,38 - 0,17
hydroxyphenyl)-
4H-1-Benzopyran-4-one,5, 7-dihydroxy-2-phenyl - 0,71
4H-1-Benzopyran-4-one, 5-hydroxy-2-( 4-hydroxyphenyl)-7 -methoxy- 0,19 0,41 -
4H-1-Benzopyran-4-one,2, 3-dihydro-5, 7 -dihydroxy-2-phenyl-, (S)- 5,72 6,78 2,31
4H-1-Benzopyran-4-one,5hydroxy-7 -methoxy-2-phenyl- 1,17 1,74 0,56
Chrysin - 3,31 0,77
Sakuranin - 0,92 -
Naringenin 2,30 - -
Thunbergol - - 2,36
4H-1-Benzopyran-4-one,3,5, 7 -trihydroxy-2-phenyl- 2,55 - -
Benzofran-3-one,2-{3,4-dihydroxybenzylieneJ-6-hydroxy - 4,13 0,79
HALKALI ETER
Benzofuran,2,3-dihydro 0,11 - -
KETONLAR
1.alpha.-Hydroxy-12-methoxy-19-nor-5.beta.-podocarpa-3,8,11,13- 1,47
tetraen-2-one
28-Norolean-17 -en-3-one 0,80 0,17 0,69
2-Heptadecanone 0,47 - 0,49
5,9, 13-Pentadecatrien-2-one,6, 10, 14-trimethyl-, - - 0,53
Benzyl methyl ketone - 0,07 -
Ethanone,1-(3-methoxyphenyl)- 0,08 - -
Lanost-8-en-7 -one 1,44 - -
Nonadecane-2,4-dione - - 0,46
Ursa-9(11),12-dien-3-one - 0,23 -
TERPENLER
.alpha. -F arnesene - 0,05 -
.alpha.-Pinene 0,45 - 1,16
.beta.-Humulene - 0,08 -
.beta.-Pinene 0,07 - -
Camphene - - 0,07
Caryophyllene oxide . - - 0,35
SESQUITERPENLER
Spathulenol 0,31 - -
Y AG ASIDI ESTERLERI
Eth1'i oleate 0,74 0,84 0,49
62
DIGERLERI
1H-Cyvloprop[e]azulen-7-ol,decahydro-1, 1 ,7-trimethyl-4- - 0,03 0,17
methylene-,[1 ar-
S(1a.alpha.,4a.alpha.,7.beta.,7a.beta.,7b.alpha·)1-
1H-Indene, 1-ethylideneoctahydro-7a-methyl- 0,88 - -
1-methyl-2-( 3-methyl-2 -buten-1-yl-1-( 4-methyl_3-penten-1- - - 0,22+0,60
yl)oxetan
2-(3,4-Dimethoxyphenyl)tetrahydropyran - 0,19 -
3,6,7" 10, 11-Hexamethoxy-1-methyl benzo[b]xanthen-12 -one - 0,23 -
6(Z),9(E)-Heptadecadiene$$ - 0,16 -
9,1 O-Anthracenedione, 1,8-dihydroxy-3-methoxy-6-methyl- 0,56 - -
9,19-Cyclanost-24-en-3-ol,(3.beta.)- 0,59 - 0,61
Azulene,1 ,2,3,3a,4,5,6,7-ocrahydro-1 ,4-dimethyl-7-(1- - 0,06 -
methylethenyl)
Bicyclo[3.1.1 ]heptane,6,6-dimethyl-2-methylene-,(1 S)- - - 0,22
Bicyclo[7 .2.0]undec-4-ene,4, 11, 11-trimethyl-8-methylene - - 1,07
lodoarsi ne, bi s(trifl uoromethyl)- 18,46 - 37,97
lodoarsine,bis(trifluoromethyl)-1 ,2-Pyridazinedicarboxylic - 4,43 -
acid,4, 4' -[thiobis(3-1 sopropenyltri methylene) ]bis[ 5-chloro-3, 6-
dihydro-, tetraethylester]
*5/1: Beşinci arılık ilkbahar örneği

*5/2: Beşinci arılık yaz örneği
*5/3: Beşinci arılık trap örneği
4.2.1.6. Altıncı arılığa ait Ge-MS analiz sonuçları
Altıncı arılığa ait propolis örneklerinde tayin edilen organik bileşikler Çizelge 4.20 ' de,
Çizelge 4.20. Altıncı arılığa ait propolis örneklerinde tespit edilen organik bileşikler
BILEŞiKLER 6/1 6/2 6/3

ALKOLLER
2-Buten-1-ol,2-methyl 0,10 - -
AROMATIK ALKOLLER
1-Hexadecanol - 0,12
2-Methoxy-4-vinylphenol 0,03 - -
2-Naphthalenmethanol,decahydro-.alpha., .alpha., 0,56 0,81 0,69
2Napthalenmethanol,1 ,2,3,4,4a,5,6, 7-octahydro-.alpha 0,15 0,19
4-vinylphenol-2-methoxy-phenol 0,05 - -
E-8-Hexadecen-1-o1 acetate - 1,00
Phenyethyl alcohol 0,08 - -
ASITLER
AROMATIK ASITLER
Benzoic acid 0,04 - -
2-Propenoic acid, 3-(2, 3-dimethoxyphenyl)- 0,15 - -
1 ,2-Benzenedicarboxylic acid,butyl 2-methylpropyl ester - - 0,18
1 ,2-Benzenedicarboxylic acid,bis(2-methylpropyl)ester - - 0,51
9-0ctadecenoic acid - - 0,41
Hexadecenoic acid 0,40 - 0,50
n-Hexadecanoic acid 0,55 - -
63

Hexadecanoic acid, ethyl ester 0,62 - -
HIDROKARBONLAR
Benzene, hexamethyl 0,04 - -
Oxirane,hepJadecyl- - - 0,47
Bis(2-ethylhexyl)phthalate - - 10,71
1-Nonadecene - - 1,01
9-0ctadecenoic acid,(E) 1,09 - -
9-Tricosene,(Z)- 1,10 0,63 -
Bicyclo(10.8.0)eicosane,(E)- - - 0,47
Cyclohexadecane 0,13 - -
Cyclotetradecane 0,28 - -
Docosane 0,96 - -
Eicosane - - 0,62
Heptadecane 0,42 - -
Hexadecane ,2-methyl- 0,46 - -
Nonadecane 0,26 - 0,08
Pentacosane - - 0,63
Octadecanal 0,65 - -
1-Docosanol, acetate 0,78 - -
9,17 -Octadecadienal 0,28 - -
Hexadecanal 0,61 - -
FLAVANONLAR
2-Propen-1-one, 1-(2 ,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)- 9,91 10,66 8,40
4' ,5-dihydroxy-7-methoxyFLA VANONLAR(Sakuranetin) 0,75 - -
4H-1-Benzopyran-4-one, 3,5,7-trihydroxy-2-phenyl 2,31 - 1,13
4H-1-Benzopyran-4-one, 5,7 -dihydroxy-2-( 4-hydroxy-3- 0,24 - -
methoxyphenyl)-3,6-dimethoxy-
4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-2 -( 4-hydroxyphenyl)-7- 0,27 - -
methoxy-
4H-1-Benzopyran-4-one,5hydroxy-7-methoxy-2-phenyl- 1,30 - 0,96
Chrysin 2,03 - 2,11
HALKALI ETER
Benzofuran,2,3-dihydro 0,16 - 0,25
KETONLAR
2-Nonadecanone 0,44 - 0,36
28-Norolean-17-en-3-one 0,76 - -
TERPENLER
D-limonene - - 0,15
YAG ASIDI ESTERLERI
Ethyl Oleate - - 0,54
DIGERLERI
(4' R,6' R)-4-(4' ,6' -dimethyl-1' ,3' -dioxan-2' -yl)-5-methoxy-2,2- 1,98 - -
dimethyl-2,3-dihydroanthra(1 ,2-b)furan-6, 11-dione
1-Heneicosyl formate 2,21 - -
2-Dodecen-1-yl(-)succinic anhydrid 0,13 - -
2H-1-Benzopyran-2-one, 7-methoxy-6-(3-methyl-2-butenyl)- - - 0,53
*6/1: Altmcı anlık ilkbaharörneği

*612: Altmcı anlık yaz örneği
*6/3: Altmcı anlık trap örneği
64
4.2.1.7. Yedinci arılığa ait Ge-MS analiz sonuçları
Yedinci arılığa ait propolis örneklerinde tayin edilen organik bileşikler Çizelge 4.21 'de,
Çizelge 4.21. Yedinci arılığa ait propolis örneklerinde tespit edilen organik bileşikler
BiLEŞiKLER 7/1 7/2 7/3

ALKOLLER
2-Buten-1-ol,3-methyl - - 0,02
Taraxasterol - 0,15 -
1H-Benzimidazole-2-methanol, 1-methyl-.alpha.-(3-nitrophenyl) 1,26 1,63 1,89
AROMATiK ALKOLLER
2Napthalenmethanol,1 ,2,3,4,4a,5,6, 7-octahydro-.alpha 0,23 0,60 0,56
Hinesol - 0,12 0,08
2,6-0ctadien-1-ol,3, 7-dimethyl- - 0,03
2-Methoxy-4-vinylphenol - 0,04 0,04
AsiTLER
AROMATiK AsiTLER
3-Hydroxy-4-methoxycinnamic acid - - 0,82
OÜZ ZiNCiRLi AsiTLER
2-Propenoic acid,3-(2,3-dimethoxyphenyl)- - - 0,17
2-Propenoic acid, 3-( 4-hydroxy-3-methoxyphenyl)- - 0,61 -
9, 12-0ctadecadienoic acid - 0,06 -
9-0ctadecenoic acid - 0,42 0,67
9-0ctadecenoic acid,(E) 1,11 - -
HiOROKARBONLAR
AROMATiK HiOROKARBONLAR
Anthraquinone, 7-methoxy-2-methyl-1 ,4,5-trihydroxy- - 0,52 0,67
1,3,6,1 O-Cyclotetradecatetraene, 3, 7, 11-trimethyl-14-( 1-methylethyl)- 0,3 0,13 0,19
DÜZ ZiNCiRLi HiOROKARBONLAR
1-0ctadecene - 0,10 -
Heptacosane - 0,52
Cyclohexadecane - - 0,09
1-Docosene 1,02 - -
Cyclotetracosane - 0,61 0,44
Docosane - 0,42 -
Bicyclo(10.8.0)eicosane, - 0,36 -
65
DUl llNCIRLI HIDROKARBONLAR
Nonadecane 0,34 - -
Octadecane - 0,29 0,18
1,19-Eicosadiene - - 0,36
Eicosane - - 0,49
1-Nonadecene 1,38 0,08
Nonadecane
. 0,28
0,09
0,26
9-Tricosene, (Z)- - 1,70 1,4
DUl llNCIRLI ALDEHIDLER
Octadecanal 0,20 - -
17-Octadecenal - 0,50 0,42
FLAVANONLAR
2-Propen-1-one, 1-(2, 6-di hyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)- 10,61 12,02 -
4', 5-dihydroxy-7 -methoxyfLAVANONLAR(Sakuranetin) 0,77 0,85 0,89
4H-1-Benzopyran-4-one,3,5, 7-trihydroxy-2-phenyl 2,12 - -
4H-1-Benzopyran-4-one,5, 7 -dihydroxy-2-phenyl - - 0,23
4H-1-Benzopyran-4-one,5, 7-dihydroxy-6-methoxy-2-(4- - - 0,12
methoxyphenyl)-
4H-1-Benzopyran-4-one, 5-hydroxy-2-( 4-hydroxyphenyl)-7 -methoxy- 0,15 0,02 0,36
4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-7 -methoxy-2-phenyl- 1,47 1,36 1,72
Benzofran-3-one,2-[3,4-dihydroxybenzylidene]-6-hydroxy- - - 5,36
Chrysin 1,65 2,78 3,74
Naringenin - 0,39 0,29
Thunbergol 0,19 - -
HALKALI ETER
Benzofuran ,2 ,3-dihydro 0,06 0,17 0,19
KETONLAR
28-Norolean-17-en-3-one 0,10 - -
2-Heptadecanone - - -
Ethanone,1-(3-methoxyphenyl)- - 0,03 0,04
TERPENLER
a.-Pinene - 0,01 -
Beta-Mrycene - 0,03 0,02
Limonene - 0,01 -
D-Llmonene 0,02 - 0,01
YAG ASIDI ESTERLERI
Ethyl OLeate 0,31 0,25 -
Linoleic acid ethyl ester - 0,17 0,16
66

DIGERLERI
(4'R,6'R)-4-(4' ,6' -dimethyl-1 ',3' -dioxan-2' -yl)-S-methoxy-2 ,2-dimethyl- 0,47 - -
2,3-dihvdroanthra(1 ,2-b)furan-6, 11-dione
1.alpha. -Hydroxy-12-methoxy-19-nor-S .beta. -podocarpa-3 ,8,11 ,13- - 2,S3 -
tetraen-2-one
1.beta.-Hydroxy-12-me!hoxy-19-nor-S.beta.-podocarpa-3,8,11,13- - - 3,11
tetraen-2-one
1-Methyk-4-azafluorenone, phenylimine - 4,41 -
2 (1 H)Naphthalenone, 3, S, 6,7,8, 8a-hexahydro-4, 8a-di methyl-6-( 1- - 1,28 -
methylethenyl)-
2-(3,4-Dimethoxyphenyl(tetrahydropyran - 0,16 -
2, S-di methyl-3 ,4-diphenyl bicyclo[4.4. 1]undeca-1 ,3, S, 7 ,9-pentaene - - O,1S
2a-chloro-8,13-epoxylabd-14-ene - 3,2 1,01
2-Allyl-1,4-dimethoxy-6-methylbenzene - - 0,10
9-(3,S-dimethyl-4-methoxyphenyl)fluorene - - 0,36
Aristolone$$2H-Cyc/opropa[a]naphthalen-2-one,1 ,1 a,4,S,6, 7, 7a, 7b- - 3,88
octahydro-1 ,1,7,7 a-tetramethyl-
Benzo( 3,4 )phenanthro( 1,2 -b)thiophene - 1,19 -
lodoarsine, bis(trifl uoromethyl)- 1,S2 - -
Methyl 3-( 1-formul-3 ,4-methylenedioxy)benzoate - - 0,26 -
*711: Yedinci anflk ilkbahar örneği
*712: Yedincianlık yaz örneği
*713: Yedinci anflk trap örneği
4.2.1.8. Sekizinci ar. lığa ait Ge-MS analiz sonuçları
Sekizinci arılığa ait propolis örneklerinde tayin edilen organik bileşikler Çizelge 4.22'de
, kromatogramlar ise Şekil 4.1 O'da verilmiştir.
Çizelge 4.22. Sekizinci arılığa ait propolis örneklerinde tespit edilen organik bileşikler

ALKOLLER
1,3-Benzenediol,S-pentadecyl- 0,S9 0,S2
1-Pentadecanethiol O,OS - -
2Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,S,6,7-octahydro-.alpha 0,29 O,OS 0,07
2-Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,S,6,8a-octahydro-.alpha 0,76 0,17 0,24
E-2-0ctadecadecen-1-o1 - i 0,72
Hinesol 0,06 - -
Solanesol - - 0,38
ASITLER
1,2-Benzenedicarboxylic acid,butyl 2-methylpropyl ester 0,24 - -
1,2 -Benzenedicarboxylic acid, bis(2 -methylpropyl)ester 0,6S - 0,10
9-0ctadecenoic acid 1,71 0,42 0,S2
Tetradecanoic acid (myristic acid) - 0,03 -
Hexadecanoic acid,ethyl ester - - 0,20
HIDROKARBONLAR
1,3,6,1 0-Cyclotetradecatetraene,3,7, 11-trimethyl-14-(1- 0,98 1,43 4,76
methylethyl)-
AROMATIK HIDROKARBON
1,13-Tetradecadiene 0,09
67
Çizelge 4.22 devam ediyor.
1,19-Eicosadiene 0,51 - -
1-Docosene - - 0,45
1-Nonadecene - 0,33 0,76
3-Eicosane 0,32 - -
9-Nonadecene - 1,12 2,6
9-Tricosene, (Z)- 1,67 - 0,25
Bicyclo(10.8.0)eicosane, - 0,16 -
Bis(2-ethylhexyl)phthalate 8,67 9,93 5,51
Cyclotetradecane 0,05 - -
Docosane 1,2 - -
Eicosane - 0,27 0,26
Heptacosane - 0,41 0,36
Nonadecane 0,59 - -
Octadecane - - 0,27
Oxirane, hexadecyl- 0,21 - -
Oxirane, heptadecyl- - 0,12 0,09
FLAVANONLAR
1,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a.alpha.,9,9a, 1O-hexahydro- 2,62 0,54 0,62
anthracene
1,8-Bis(3,4-dicyanophenyl)anthracene - 0,08 -
2-Propen-1-one, 1-(2,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)- 7,46 1,99 2,95
4', 5-dihydroxy-7 -methoxyFLAVANONLAR(Sakuranetin) 0,66 0,16
4H-1-Benzopyran-4-one,2 ,3-dihydro-5, 7 -dihydroxy-2-phenyl-, (S)- 5,64 1,47 2,01
4H-1-Benzopyran-4-one,3 5,7 -trihydroxy-2-phenyl 2,07 0,67 -
4H-1-Benzopyran-4-one, 5, 7-dih'idro~-2-phenyl 0,46 - -
4H-1-Benzopyran-4-one,5-hYdroxy-2-( 4-hydroxyphenyl)-7 -methoxy- 0,11 - -
4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-7-methoxy-2-phenyl- 1,20 0,43 0,37
Benzofran-3-one,2-[3,4-dihydroxybenzylidenel-6-hydroxy- - - 0,77
Chrysin 1,61 - -
Thunbergol - 0,29 0,35
KETONLAR
2-Heptadecanone 0,14 0,29 0,34
Nonadecane-2,4-dione - 0,52 -
TERPENLER - - -
.alpha.-Pinene - - 0,03
.beta.-Amyrin 0,51 - -
Caryophyllene - - 0,08
D-Llmonene 0,05 0,03 0,04
YAG ASIDI ESTERLERI
Ethyl OLeate - 0,28 0,47
DIGERLERI
13-Tetradecen-1-o1 acetate 0,77 - -
17-Pentatriacontene - 0,40 -
3-(hydroxymethyl)-2-phenyl-8-methoxycarbonyl-4H-1- 0,17 - -
benzothiopyran-4-one
5,9, 13-Pentadecatrien-2-one, 6,1 0, 14-tri methyl- - 0,20 0,24
Benzene,1,3-bis(3-phenoxypnenoxy) 2,70 0,02
Benzene,hexamethyl- 0,12 0,03 -
Bicyclo{5.2. O]nonane ,2 -methylene-4, 8 ,8-tri methyl-4-vi nyl - 0,10 -
Coumaran-5-ol-one,2[4-hydroxy-3-methoxybenzylidene]- - - 0,14
Curan-17 -oic aCid,2, 16-didehydro-20-hydroxy-19-oxo,methyl ester - 0,10 -
Cyclohexane, 1-ethenyl-1-methyl-2,4-bis(1-methylethenyl)- - 0,15 -
lodoarsine,bis(trifluoromethyl)- 7,74 43,08 43,27
Lup-20(29)-en-3-o1 ,acetate, (3 .beta.)- - 0,18 -
*811: Sekizinci anlık ilkbahar örneği
*812: Sekizinci anlık yaz örneği
*813: Sekizinci anlık trap örneği
68
4.2.1.9. Dokuzuncu arılığa ait Ge-MS analiz sonuçları
Dokuzuncu arılığa ait propolis örneklerinde tayin edilen organik bileşikler Çizelge
4.23'de , kromatogramlar ise Şekil 4.1 O'da verilmiştir.
Çizelge 4.23. DOkuz'uncu arılığa ait propolis örneklerinde tespit edilen organik bileşikler

ALKOLLER
2-Buten-1-ol, 3-methyl- - 0,13 -
AROMATIK ALKOLLER
2Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,7-octahydro-.alpha 0,47 0,38 0,31
2-methoxy-4-vinylphenol - 0,03 -
2Napthalenmethanol, decahydro-alpha., .alpha. ,4a,8-tetramethyl-didehydro - - 2,14
deriv
2-Napthalenmethanol, 1 ,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha 1,49 1,32 -
Hinesol 0,08 - -
ASITLER
AROMATIK ASITLER
2-Propenoic acid, 3-(2, 3-dimethoxyphenyl)- - 010 -
2-Propenoic acid,3-(4-hydroxyphenyl)- - ,
1,2-Benzenedicarboxylic acid,bis(2-methylpropyl)ester - - 0,24
n-Hexadecanoic acid - 0,05 0,71
Octadec-9-enoic acid - 0,20 -
9-0ctadecenoic aCid,(E) 0,82 - 1,44
Tetradecanoic acid(myristic acid) 0,41 - i -
Hexadecanoic acid,ethyl ester 0,96 - 1,09
Teradecanoic acid (myristic acid) methyl ester - - 0,28
Hexadecanal - 0,60 -
Octadecanal 0,36 - 0,39
HIDROKARBONLAR
17-Pentatriacontene - - 0,70
Bis(2-ethylhexyl)phthalate 10,65 - 2,57
Azulene,1 ,2,3,4,5,6,7, 8-octahydro-1 ,4-dimethyl-7-( 1-methylethylidene)- - - 0,13
1,19-Eicosadiene 0,46 - 0,48
1-Docosene 0,59 - -
1-Nonadecene 1,29 - 1,45
1-0ctadecene - 0,81 -
1-Tricosene - 0,61 0,20
9-Tricosene - 0,55 -
Bicyclo(10.8.0)Eicosane - 0,49 -
Eicosane 0,44 0,31 0,74
Z-5-Nonadecene - 0,09 -
69
FLAVANONLAR
1,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a.alpha. ,9,9a, 1O-hexahydro-anthracene - - 0,43
2-Propen-1-one, 1-(2, 6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)- 14,48 20,27 12,71
4' ,5-dihydroxy-7-methoxyFLAVANONLAR (Sakuranetin) - 0,75 0,70
4H-1-Benzopyran-4-one,2,3-dihydro-5,7-dihydroxy-2-phenyl-,(S)- 9,68 8,95 8,42
4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-7 -methoxy-2-phenyl- 1,53 2,42 1,77
Benzofran-3-one,2-[3,4-dihydroxybenzylidene]-6-hydroxy- - 3,97 3,21
Chrysin 2,03 3,40 -
KETONLAR
1.alpha.-Hydroxy-12-methoxy-19-nor-5.beta.-podocarpa-3,8,11, 13-tetraen- - - 2,05
2-one
Ethanone,1-(3-methoxyphenyl)- - 0,05 -
TERPENLER
.alpha.-Pinene
.beta.-Mrycene - 0,07 -
D-limonene
Y AG ASIDI ESTERLERI
0,14 0,01 == 0,08
Ethyl OLeate 0,55 0,25 0,69

linoleic acid ethyl ester - - ... 0,30
DIGERLERI
1-formyl-2 ,2,6-trimethyl-3-(3-methyl-2-buten-1-yl)-6-cyclohexene - - 0,06
1H-2-Benzopyran-1-one, 3,4-dihydro-6,8-dihydroxy-3,4, 5, 7-tetramethyl 0,75 0,42 -
1H-2-Benzopyran-1-one, 3,4-dihydro-6,8-dihydroxy-3,4, 5, 7 -tetramethyl - 0,20 0,12
2( 1H)-Benzocyclooctenone, decahydro-1 Oa-methyl-, trans- - - 0,09
4-Dehydroxy-N-(4, 5-methylenedioxy-2-nitrobenzyl idene )tyramine - - 0,05
Benzene,1,3-bis(3-phenoxyphenoxy) - 3,29
Benzene,hexamethyl-
CyCıohexane,1,2,3,5-tetraisopropyl- -
== 0,~6- 0,08
0,21
Ethyl 9-hexadecenoate - - 0,25
i m ıdazole, 2-trifl uoromethy-I- - 2,76 -
Methyl 3-( 1-formyl-3, 4-methylenedioxy) benzoate 0,75 1,53 0,97
*9/1: Dokuzuncu anlık ilkbahar örneği
*9/2: Dokuzuncu anlık yaz örneği
*9/3: Dokuzuncu anltk trap örneği
70
4.2.1.10. Onuncu arılığa ait Ge-MS analiz sonuçları
Onuncu arılığa ait propolis örneklerinde tayin edilen organik bileşikler Çizelge 4.24de ,
Çizelge 4.24. Onuncu·arılığa ait propolis örneklerinde tespit edilen organik bileşikler

ALKOLLER
2-Buten-1-ol,2methyl- - - 0,14
Hinesol - 0,08 0,10
2-Naphthalenemeyhanol,decahydro- - 0,52 1,76
2Napthalenmethanol,1 ,2,3,4,4a,5,6, 7-octahydro-.alpha 0,44 - 0,51
2-Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha 1,29 - 1,59
Cinnamyl cinnamate - 1,83 -
2-Propenoicacid,3-phenyl - 0,07 -
2-Propenoic acid, 3-(4-hİ'd roxy-3-methoxyphenyl)-, methylester 10,13 0,14 -
ASITLER
DUZ ZINCIRLI ASIT 0,47 1,21 0,38
Hexadecanoic acid,ethyl ester 0,54 1,22 -
HIDROKARBONLAR
1,3,6,1 0-Cyclotetradecatetraene,3, 7, 11-trimethyl-14-(1-methylethyl)- 0,29 - -
Bis(2-ethylhex}'l)phthalate 4,57 1,29 -
Oxirane tetradecyl 0,22 - -
1,19-Eicosadiene 0,36 - 0,64
1-Docosene - 0,47 -
1-Heptadecene - 0,06 -
1-Nonadecene 0,50 1,39 0,15
1-0ctadecene - - 0,46
9-Tricosene,(Z)- - 1,33 -
Eicosane - 0,08 0,29
Heneicosane 0,29 - -
Heptadecane 0,33 - -
Hexadecane 0,70 0,74 -
Nonadecane 0,36 0,59 0,32
Octadecane 0,83 0,25 -
FLAVANONLAR
2-Propen-1-one, 1-(2 ,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-,(E)- 12,56 12,84 18,21
4', 5-dihydroxy-7 -methoxyFLAVANONLAR(Sakuranetin) 0,82 1,01 -
4H-1-Benzopyran-4-one,2, 3-dihydro-5, 7-dihydroxy-2-12henyl-, (SL- 7,4 7,68 9,84
4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-2-(4-hydroxyphenyl)-7-methoxy- - 0,25 -
4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-7 -methoxy-2-phen}'l- 1,68 1,33 2,11
Chrysin 3,34 2,76 3,15
1 ,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a.alpha. ,9,9a, 1O-hexahydro-anthracene - 0,42 -
71
ALDEHIDLER
Tetradecanal - 0,30 -
Z-12-Tetradecanal - 0,10 -
Octedecanal - 0,45 0,79
KETONLAR .
TERPENLER
.beta.Mrvcene - - 0,05
.alpha.-Pinene 0,02 - -
D-Llmonene 0,02 0,05 0,03
YA(;, ASIDI ESTERLERI
Ethyl Oleate 0,41 0,54 0,38
Linoleic acid ethyl ester 0,19 0,26 -
DIGERLERI
9,1 O-Anthracenedione, 1,3,8-trihydroxy-6-methyl- - 4,12 -
*10/1: Onuncuan/ık ilkbaharörneği
*10/2: Onuncu an/ık yaz örneği
*10/3: Birinci san/ık trap örneği
72
4.2.1.11. Propolis kaynağı olan bazı bitkilerin tomurcuk sızıntılarına ait Ge-MS
sonuçları
Bu çalışmada yapılan, mikroskobik analizler sonucunda polenine en çok rastlanan

bitki taksonu Salix spp. bulunmuştur. Sonuçların doğruluğunu test etmek amacıyla
Salix spp. ve propolis kaynağı olarak bilinen bazı önemli bitki (Aescu/us spp., Betula
.
spp., Pinus spp., Populus spp.) tomurcuk salgılarının da GC-MS ile kimyasal analizi
yapılmıştır. Analiz sonuçlarında tayin edilen kimyasal bileşikler Çizelge 4.26'da
verilmiştir.
Tomurcukların adları, sembolleri, toplanma tarihleri ve toplanma yerleri Çizelge

4.25'de verilmiştir.
Çizelge 4.25. GC-MS analizi yapılan tomurcukların adları, sembolleri, toplanma tarih
ve yerleri
Örnek adı Sembol Toplandığı Toplandığı Yer

Tarih
!Aesculus spp. A 19.11.2003 Beytepe-Ankara
!Aesculus spp.1 A1 Aralık 2003 Beytepe-Ankara
!Aesculus spp.2 A2 05.01.2004 Beytepe-Ankara
IAesculus spp. 3 A3 13.01.2004 Beytepe-Ankara
IAesculus spp. 4 A4 09.02.2004 Beytepe-Ankara
IAesculus spp. 5 AS 16.02.2004 Beytepe-Ankara
Betula spp. 1 BE1 Aralık 2003 Beytepe-Ankara
Betula spp. 2 BE2 13.01.2004 Beytepe-Ankara
Betula spp. 3 BE3 09.02.2004 Beytepe-Ankara
Betula spp 4 BE4 16.02.2004 Beytepe-Ankara
Pinus spp Pi 09.02.2004 Beytepe-Ankara
Populus spp.1 P1 Aralık 2003 Beytepe-Ankara
Populus spp. 2 P2 13.01.2004 Beytepe-Ankara
Populus spp.3 P3 09.02.2004 Beytepe-Ankara
Populus spp.4 P4 16.02.2004 Beytepe-Ankara
Salix spp S 14.01.2004 Beytepe-Ankara
Salix spp 1 S1 11.02.2004 Beytepe-Ankara
73
Çizelge 4.26. Propolis kaynağı olan bazı bitkilerin tomurcuk sızıntılarına ait GC-MS sonuçları
BILEŞIKLER A A1 A2 A3 A4 A5 BE1 BE2 BE3 BE4 Pi P1 P2 P3 P4 S S1

ALKOLLER
2-Buten-1-o1 - - - - - - - - - - - - - 3.75 0.36 - -
2-Buten-1-o1 2-methyl - - - - - - - - - - - 0.65 - - - - -
3-Buten-1-ol,3-methyl- - - - - - - - - - - - 0.39 - - - - -
D alpha.-Tocopherol - - - - - - - - - - - 048 - - - - -
Phenol,25-bis(1 1-dimethylethyl) - - - - - - 0,21 - - - - - - - - - -
AROMATIK ALKOLLER
1,2-Benzenediol - - - - - - - - - - 0.40 1.03 - 0.19 - - -
2-metho~-4-vinyl phenol - - - - - - - - - - - 0.95 - 0.13 - - -
2-naphthalene-methanol decahydro - - - - - - - - - - - - - 0.07 - - -
2-propen-1-o1 - - - - - - - - - - - 0.21 - - - - -
4-vinyl phenol - - - - - - - 1.55 - - - - - 0.35 - - -
5sazulenemethanol 1 2 3 3a,4 5 - - - - - - - - - - - - - 0.22 - - -
Benzenemethanol - - - - - - - 0.33 - - - - - - - - -
Benzenepropanol - - - - - - - 0.31 - - - - - - - - -
Benzyı alcohol :.
- - - - - - - - - - 0.20 - - - - -
Phenol,3-(2-phemYlethenyl)- - - - - - - - - - - - - - - - 0,75 -
Phenyl ethanol - - - - - - - - - - - 1.87 2.89 1.06 2.61 - -
ASITLER
AROMATIK ASITLER
2,4-cinnamic acid - - - - - - - - - - - - 0.27 - - - -
3,4-Dimethoxy cinnamic acid - - - - - - - - - - - 2.19 - 0.10 0.33 - -
4-pentenoic acid,5-phenyl - - - - - - - - - - - 1.18 - - - - -
Benzenepropanoic acid - - - - - - - - - - - 0.05 - - - - -
Benzoic acid - - - - - - - - - - - 0.06 - - - - -
Phenanthrene carboxylic acid - - - - - - - - - - 3,01 - - - - - -
BiLEŞiKLER A A1 A2 A3 A4 AS BE1 BE2 BE3 BE4 pj P1 P2 P3 P4 S S1

AROMATiK AsiT ESTERLERi - - - - - - - - - - - - - - - - -
1,2- benzenedicarboxylic acid - - - - - - - - - 0.54 - - - - - - -
butyl 8-methylonyl ester
1 ,2- benzenedicarboxylic acid - - - - - - - - 0.29 - - - - - - - -
butyl decyl ester
1,2 benzenedicarboxylicacid, - - 1.18 - - - - - 33.26 - - - - 67•. 66 - - -
diisooctyl ester
1,2-Benzenedicarboxylic 2.17 - - - 1.54 - - - 1.8 1.72 - - 3.98 0.84 1.11 - -
acic,bis(2-methyl propyl)ester
1 ,2benzenedicarboxylic acid- - - - - 0.57 - - - - - - - - - 0.16 - -
butyl 2-methyl propyl ester
2-propenoic acid,3-methyl ester - - - - - - - - - - - 1.59 0.36 0.07 0.19 - -
DÜZ ZiNCiRLi AsiTLER
n-Hexadecanoic acid - - - - - - - - - - - 0.33 - - - - -
DÜZ ZiNCiRLi AsiT
ESTERLERi
Hexadecanoic acid,methyl ester - - - - - - - - - - - 0.24 - - - - -
Hexadecanoic acid,ethyl ester 0.57 1.03 0.89 0.39 - 0.39 - - 0.09 - - 0.63 - - - - -
9, 12-0ctadecadienoic acid ethyl - - 2,70 - - - - - 0,12 - - 0,45 - - - - -
ester
9,12, 15-0ctadecadienoic acid 0,90 - - 1,35 0,30 1,96 - - - - - - - - - - -
ethyl ester
75
BiLEŞiKLER A A1 A2 A3 A4 AS BE1 BE2 BE3 BE4 pi P1 P2 P3 P4 S S1

HiDROKARBONLAR
AROMATiK HiDROKARBONLAR
1-H-cyclopropa(a)napthalene - - - - - - - - - - - - 0.69 - - - -
1-0ctadecane - - - - - - - - - - - - - - - 2,39 -
2-(Acetoxymethyl)-3- - - - - - - - - - - - - - - - 0,51 -
(methoxycarbonyl)biphenylene
Benzene 1.85 - 7.59 - - - - 1.28 - - - - - - - - 7.41
Benzene,1-4-methyl - - - - - - - - - - - 0.39 - - - - - i
Bis(2-ethyl-hexyl)phthalate - - - - 49.16 5.63 0.47 - 0.16 63.10 - - - - 35.13 - 22,03

Camphene - - - - - - - - - - 0.51 - - - - - -
DÜZ ZiNCiRLi
HiDROKARBONLAR
1-Pentadecane 0.14 - - - - - - - - - - - - - - - -
Heneicosane - - - - - - - - - - - 0.07 - - - - -
Hexadecane - - - - - - - - - - - - 1.01 - - - -
Nonadecane - - - - - - - - - - - 0.06 - - - - -
Tetracyclo[4,2,1 , 1]deca-3, 7 -diene - - - - - - - - - - - 0.13 - - - - -
AROMATiK ESTERLER
Diethyl Phthalate - - - - - - - - - - - - - - - 0,11 -
ALDEHiDLER
Congifolenaldehyde - - - - - - 0.34 - - - - - - - - - -
DÜZ ZiNCiRLi ALDEHiDLER
Dodecanal - 5.23 - - - 3.01 - - - - - - - - - - -
Hexadecanal - - - - - - - - - - - 0.22 1.46 0.22 - - -
Octadecanal - - - - - - - - - - - - - - 0.71 - -
Tetradecanal 3.61 8.95 - 15.62 0.37 6.73 - - - - - - - - - - -
~canal 1.27 - 4.08 1.59 - - - - - - - - - - - - -
76
BILEŞIKLER A A1 A2 A3 A4 A5 BE1 BE2 BE3 BE4 PI P1 P2 P3 P4 5 51

FLAVANONLAR
2-pro-1-one,1-(2,6-diydroxy- - - - - - - - - - - - 5.64 14.79 3.95 8.93 5,97 -
4-methoxyphenyl)-3-phenyl
3,5-Dihydroxy4',7 -dimethoxy - - - - - - - 0.22 - - - - - - - - -
tavone
4' ,5-dihydroxy-7- - . - - - - - - - - - - 0.94 - - - - -
methoxYflavones
4H-1-Benzopyran4-one,2,3- - - - - - - - - - - - 13.06 14.55 - 8.73 - -
dihydro
4H-1-Benzopyran4- - - - ' .
"
- - - - - - - - - - 1.26 4,07 - -
one,3 57-trihydroxy-2-phenyl
4H-1-Benzopyran4-one,5,7- - - - - - - - - - - - 8.15 7.06 4.9 3.91 - -
dihy
Chrysin - - - - - - - - - - - 10.68 13.56 3.07 7.74 - -
Pectolinarin,.genin - - - - - - - - 0.28 - - - - - - - -
KETONLAR
2- Pentadecanone 3.24 6.52 5.41 2.30 0.87 6.03 - - - - - - - - - - -
28-Norolean-17-eo.3-one 10,57 8.58 1,33 2,63 36,74 0,44
2-Heptadecanone - - - 0.32 - 0.50 - - - - - - - - - - -
2-nonadecanone 0.80 - - - - - - - - - - 0.23 0.97 0.24 0.97 - -
2-Tridecanone 0.82 3.99 2.57 1.15 0.48 3.94 - - - - - - - - - - -
Methyl n-hexadecyl ketone - - - - - - - - - - - 0.11 - - - - -
ARAMATıK KETONLAR
Acetophenone -- _ _
.. ... - - L-_. _ _ _ ... _ .... - - ~--- L-_. _ _ _ .... _ .... - L .. _ _ - - 0.14 _ -
... - L .. ___ _ ... _ .. - L .... _ _ -
- -
BiLEŞiKLER A A1 A2 A3 A4 A5 BE1 BE2 BE3 BE4 pi P1 P2 P3 P4 S 51

TERPENLER
limonene - - - - - - - - - - - 0.03 - - - - -
B Mrycene - - - - - - - - - - 0.20 - - - - - -
1s-alpha.-Pinene - - - - - - - - - - 26.06 - - - - - -
D-limonene 0.11 - - - 0.20 1.18 - - 0.07 0.29 1.03 - - 0.11 0.23 - 3,67
Caryophyllene - - - - - - 0.44 0.27 0.68 - 0.74 - - - - - -
. alpha- Caryophyllene - - - - - - 0.76 0.41 1.07 - - - - - - - -
Caryophyllene oxide - - - - - - 1,59 1,93 0,86 0,63 - - - - - - -
YAG AsiDi ESTERLERi
linoleic acid ethyl ester 0.75 1.70 - - 1.34 1.67 0.06 0.23 - - - - 0.61 0.08 - - 6,10
DiGERLERi
7-Hydroxy-3-( 1,1- - - - - - - - - - - - - - - - 0,17 -
dimethylprop-2-
enyl)coumarin
Naphthalene, decahydro- - - - - - - 1,65 - - - - - - - - - -
,cis.
1-propene,1,2-bis(4- - - - - - - - - - - 1,46 - - - - - -
methoxyphenvl)
78
4.2.2. UV analiz sonuçları
4.2.2.1. Birinci arılığa ait UV analiz sonuçları
Birinci arılığa ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda çıkan absorbans alan
miktarları Çizelge 4.27'de verilmiştir. Birinci arılığa ait UV sonuçları Şekil 4.11 'de
verilmiştir.
Çizelge 4.27. Birinci arılığa ait propolis örneklerinin absorbans alanları
Örnek No Alan
1/1 350,250,000
1/2 48,249,000
1/3 16,865,400
•..
..,
•.,
...
a b
, » ....... i
LS
... '
'.5
c
Şekil 4.11. Birinci arılığa ait propolis örneklerinin UV sonuçları
a) Ilkbahar örneğinin (1/1 nolu) UV sonuçları
b) Yaz örneğinin (1/2 nolu) UV sonuçları
c) Trap örneğinin (1/3 nolu) UV sonuçları
79
4.2.2.2. ikinci arılığa ait UV analiz sonuçları
Ikinci arılığa ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda çıkan absorbans alan
miktarları Çizelge 4.28 'de verilmiştir. Birici arılığa ait UV sonuçları Şekil 4.12'de
verilmiştir.
Çizelge 4.28. Ikinci arılığa ait propolis örneklerinin absorbans alanları
Örnek No Alan
2/1 8,779,920
2/2 2,952,480
2/3 139,540,200
O••
....
O••
'.1
,, ____
,..
_____
... ...
_____ - - . . L -____ _
... ...
~
~
_
_
~
Wwekı~
a b
...
'.S
Şekil 4.12. Ikinci arılığa ait propolis örneklerinin UV sonuçlari

b) Yaz örneğinin (2/2 nolu) UV sonuçlari
c) Trap örneğinin (213 nolu) UV sonuçları
80
4.2.2.3. Üçüncü arılığa ait UV analiz sonuçları
Üçüncü arılığa ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda çıkan absorbans alan
miktarları Çizelge 4.29'da verilmiştir. Üçüncü arılığa ait UV sonuçları Şekil 4.13'de
verilmiştir.
Çizelge 4.29. Üçoncü arılığa ait propolis örneklerinin absorbans alanları
Örnek No Alan
3/1 25,910,700
3/2 125,997,300
3/3 593,769,000
LS -----.---~--------
... ...
'.1 '.5
ıBO - --.,;;-- w_ _
... ~--~-~~-
... ...
a b
e.lS ---~--------------.----------~-----
c
Şekil 4. 13 . Üçüncü arılığa ait propolis örneklerinin UV sonuçları
b)Yaz örneğinin (3/2 nolu) UV sonuçları
81
4.2.2.4. Dördüncü arılığa ait UV analiz sonuçları
Dördüncü arılığa ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda çıkan absorbans alan
miktarları Çizelge 4.30'da verilmiştir. Dördüncü arılığa ait UV sonuçları Şekil 4.14'de
verilmiştir.
Çizelge 4.30. Dördüncü arılığa ait propolis örneklerinin absorbans alanları
Örnek No Alan
4/1 216,324,000
4/2 391,812,000
4/3 103,929,000
....
'.1
,..
• ... •~ - m
~~---------I.-~,,-~----
W_k~
_ ____ --. _ _ _ _
~_~. __ _
a b
'.1
0.05
,..
• ...
-"--~--~--~--,,
5111l &ot
w_i
Şekil 4. 14. Dördüncü arılığa ait propolis örneklerinin UV sonuçları

82
4.2.2.5. Beşinci arılığa ait UV analiz sonuçları
Beşinci arılığa ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda çıkan absorbans alan
miktarları Çizelge 4.31 'de verilmiştir. Beşinci arılığa ait UV sonuçları Şekil 4.15'de
verilmiştir.
Çizelge 4.31. Beşinci arılığa ait propolis örneklerinin absorbans alanları
Örnek No Alan
5/1 53,826,000
5/2 493,158,000
5/3 43,292,100
1.5
fUli i.'
1.3
... DJI"
A"
i.'
IUl
1.1
,-1.
}ta
_~_, ~,,
...,
__ ~'" _,,>-~,,
SlB
__ ~
6DII ,..
i
W_eloeflil'lhfnml
a b
ii
...
...
i'
D.'
"'"
c
Şekil 4.15. Beşinci arılığa ait propolis örneklerinin UV sonuçları

83
4.2.2.6. Altıncı arılığa ait UV analiz sonucları
Altıncı arılığa ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda çıkan absorbans alan
miktarları Çizelge 4.32 'de verilmiştir. Altıncı arılığa ait UV sonuçları Şekil 4.16'de
verilmiştir.
Çizelge 4.32. Altıncı arılığa ait propolis örneklerinin absorbans alanları
Örnek No Alan
6/1 153,995,700
6/2 323,640,600
6/3 96,287,400
..,
soo
a b
....
ol
t.'
J/
"
..,
,..
•
_ _ "- ____
L6tI
~-
~ __ ,,~ ___ ~~ __ _______.L ____ ~_====::==c:__=_______=_~__=_----
.tMKI us '00
W.veIeJı~
c
Şekil 4.16. Altıncı arılığa ait propolis örneklerinin UV sonuçları
84
4.2.2.7. Yedinci arılığa ait UV analiz sonuçları
Yedinci arılığa ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda çıkan absorbans alan
miktarları Çizelge 4.33 'de verilmiştir. Yedinci arılığa ait UV sonuçları Şekil 4.17'de
verilmiştir.
Çizelge 4.33. Yedinci arılığa ait propolis örneklerinin absorbans alanları
Örnek No Alan
7/1 230,861,400
7/2 1,729,791,000
7/3 2,375,715,000
, --~--------~-
.,
- - ı
o,
~~
.
Jr..
---
-~---;:;------~~=-~=~=,~=~----!
a
.. ... ,o w_ _
~-----+-----~~~
"'"
b
... ...
!
...
....
ı.. -~--~--~--
w_~_==~==~ ...
c
Şekil 4.17. Yedinci arılığa ait propolis örneklerinin UV sonuçları

c} Trap örneğinin (7/3 nolu) UV sonuçları
85
4.2.2.8. Sekizinci arılığa ait UV analiz sonuçları
Sekizinci arılığa ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda çıkan absorbans alan
miktarları Çizelge 4.34'de verilmiştir. Sekizinci arılığa ait UV sonuçları Şekil 4.18'de
verilmiştir.
Çizelge 4.34. Sekizinci arılığa ait propolis örneklerinin absorbans alanları
Örnek No Alan
8/1 151,102,200
8/2 124,230,000
8/3 120,190,800
1 - ------------~
...
u
.... ....
••
.., .~
•"" w_
a
...
, __
....
,_~_,,_.L ____ _
... .li"
-- ,.. w_...
"~
,
b
...
,
...
e.'
"'.
Şekil 4.18. Sekizinci arılığa ait propolis örneklerinin UV sonuçları

86
4.2.2.9. Dokuzuncu arılığa ait UV analiz sonuçları
Dokuzuncu arılığa ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda çıkan absorbans

alan miktarları Çizelge 4.35'de verilmiştir. Dokuzuncu arılığa ait UV sonuçları Şekil
4.19'da verilmiştir.
Çizelge 4.35. Dokuzuncu arılığa ait propolis örneklerinin absorbans alanları
Örnek No Alan
9/1 139,356,000
9/2 1,784,130,000
9/3 473,961,000
1. •
... 1 ....
i.
w_
i.'
~. .
!ot _.--J.~_~ _____ ~ __ ~
...
a b
I.l
...
1.1
Jn. __ -L.-, _ _ _ _ ~-~~-"-- ~~

..
~._._--
.
W~_
Şekil 4.19. Dokuzuncu arılığa ait propolis örneklerinin UV sonuçları

87
4.2.2.10. Onuncu arılığa ait UV analiz sonuçları
Onuncu arılığa ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda çıkan absorbans alan
miktarları Çizelge 4.36 'da verilmiştir. Onuncu arılığa ait UV sonuçları Şekil 4.20'de
verilmiştir.
Çizelge 4.36. Onuncu arılığa ait propolis örneklerinin absorbans alanları
Örnek No Alan
10/1 970,437,000
10/2 659,157,000
10/3 715,230,000
...
-i.
.~
a.,
'" .... sa. ... ı..':-'----~-----'--~-

w_.:._ '-----'~----
...
a b
...
...
...
i.'
ı.z
V\
~
!H- ,.., w_ _
... ,. ...
C
Şekil 4. 20. Onuncu arılığa ait propolis örneklerinin UV sonuçları

88
S.ÖNERiLER VE TARTIŞMA
Çalışma alanı olan Kemaliye-Erzincan yöresinden çevresel koşullar ve literatür

bilgileri dikkate alınarak 10 arılık seçilmiştir. Seçilen arılıklardan Haziran-2003'de
ilkbahar örnekleri alınmıştır. Yine aynı tarihte kovanlara propolis trapları takılmıştır.
Eylül-2003'de yapılan ikinci arazi çalışması sırasında yine kovan dibi ve çerçeve
kenarlarından kazınmak suretiyle Haziran-Eylül dönemi arasında kovanda biriken
propolis örnekleri toplanmış ve bu örnekler çalışmanın yaz dönemi örneklerini
oluşturmuştur. Haziran-2003'de kovanlara takılan traplar, Eylül-2003'de kovanlardan
alınmıştır. Alınan bu örnekler çalışmanın trap örneklerini oluşturmuştur. Dolayısıyla
kovan dibi ve çerçeve kenarlarından toplanan örnekler ile traptan alınan örnekleri
kıyaslama olanağı olmuştur. Bunun yanında ilkbahar (Haziran-2003 döneminde
toplanan) ve yaz örnekleri (Eylül 2003'de kovandan alınan ve traptan kazınan)
kıyaslanarak propolisin bitkisel kökeni ve kimyasal bileşiminde toplanma zamanının
etkisi gözlenmiştir.
Birinci arılık örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 16 farklı familyaya ait 22

bitki taksonunun polenleri teşhis edilmiştir. Birinci arılık ilkbahar örneğinde (1/1 nolu)
en sık Fabaceae familyasına ait bitki taksonlarının (36.3%) polenlerine , yaz
örneğinde (1/2 nolu) ise Salicaceae familyasına ait Salix spp. (25,5%) ve daha az
oranlarda Fabaceae familyasına ait bitki taksonlarının (18,1%) polenlerine
rastlanmıştır. Trap örneğinde (1/3 nolu) ise yüksek oranda Fabaceae (22.4%) ve
Salicaceae (18,4%) familyalarına ait bitki taksonlarının polenlerine rastlanmıştır.
Asteraceae familyasına ait bitki taksonlarının polenlerine her üç örnekte de minör

oranlarda rastlanmıştır. Sonuç'ofarak birinci arılığa ait propolis örneklerinin bitkisel
kökenini büyük oranda Fabaceae ve Salicaceae familyasına ait bitki taksonları
oluşturmaktadır.
Kovan dibinden ve çerçeve kenarlarından toplanan (1/1 ve 1/ 2 nolu) örnekler ile

traptan kazınan örnekler kıyaslanacak olur ise mikroskobik açıdan önemli düzeyde
bir fark gözlenmemiştir.
Ikinci arılık örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 15 farklı familyaya ait 24

bitki taksonunun polenleri teşhis edilmiştir. Mikroskobik analizler sırasında teşhis
edilen polenlerin çoğunlukla Scrophulariaceae, Asteraceae ve Fabaceae
89
familyalarına ait oldukları saptanmıştır. Ilkbahar örneğinde (2/1 nolu) yüksek oranda
Scrophulariaceae familyasına ait bitki taksonlarının (26.8%) polenlerine, yaz
dönemine ait örnekte (2/2 nolu) en sık Scrophulariaceae (26.4%) ve Fabaceae
(21.6%) familyalarına ve trap örneğinde ise yine Scrophulariaceae (34.8%) ve
Fabaceae (15.6~1o) familyalarına ait bitki taksonlarının polenlerine sıklıkla
rastlanmıştır. Her üç örnektede Scrophulariaceae familyasına ait bitki taksonlarının
pOlenleri sekonder oranlarda bulunmuştur. Sonuç olarak bu arılığa ait propolis

örneklerinin bitkisel kökenini büyük oranda Scrophulariaceae ve Fabaceae
familyalarına ait bitki taksonları oluşturmaktadır.
Birinci arılık örneklerinde olduğu gibi ikinci arılıkta da kovan dibinden, çerçeve
kenarlarından kazınan örnekler (2/1 ve 2/2 nolu) ile traptan kazınan (2/3 nolu)
örnekler arasında önemli düzeyde bir fark gözlenmemiştir.
Üçüncü arılık örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 18 farklı familyaya ait 26

bitki taksonunun polenleri teşhis edilmiştir. Mikroskobik analizler sonucunda teşhis
edilen polenlerin çoğunlukla Asteraceae, Fabaceae ve Scrophulariaceae

familyalarına ait oldukları saptanmıştır. ilkbahar örneğinde (3/1 nolu) en sık
Asteraceae familyasına ait Carduus spp. bitki taksonunun polenlerine daha az
oranlarda Fabaceae (16,2%) ve Scrophulariaceae (21,2%) familyalarına ait bitki
taksonlarının polenlerine rastlanmıştır. Yaz örneğinde (3/2 nolu) yüksek oranda
Fabaceae (23,7%), Scrophulariaceae (19,3%) ,Asteraceae (18,4%) ve Lamiaceae
(13.2%) familyalarına ait bitki taksonlarının polenlerine, trap örneğinde (3/3 nolu)
Asteraceae (26,4%), Fabaceae (15,6%), Salicaceae (13.0%) ve Scrophulariaceae
(12,6%) familyalarına ait bitki taksonlarının polenlerine rastlanmıştır. Her üç örnekte
de eser oranlarda diğer familyalara ait bitki taksonlarının polenlerine rastlanmıştır.
Sonuç olarak üçüncü arılığa ait propolis örneklerinin bitkisel kökenini büyük oranda
Asteraceae, Fabceae, Salicaceae, Scrophulariaceae ve Lamiaceae familyalarına ait
bitki taksonları oluşturmaktadır.
Üçüncü arılıkta gerek propolisin toplanma zamanı gerekse toplama yeri örnekler
arasında bariz bir fark yaratmamıştır.
Dördüncü arılık örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 22 farklı familyaya ait

35 bitki taksonunun polenleri teşhis edilmiştir. Mikroskobik analizler sırasında teşhis
90
edilen polenlerin çoğunlukla Salicaceae, Fabaceae, Asteraceae ve Scrophulariaceae
familyalarına ait oldukları saptanmıştır. Ilkbahar örneğinde (4/1 nolu) Salicaceae
familyasına ait Salix spp. bitki taksonunun polenlerine sıklıkla rastlanırken yaz
örneğinde (4/2 nolu) yüksek oranda Fabaceae familyasına ait bitki taksonlarının
(25.6%) polenleri gözlenmiştir. Trap örneğinde ise (4/3 nolu) Asteracaeae familyası
(24.7%) ve buna yakın değerlerde de (20.25%) Salicaceae familyasına ait Salix spp.
taksonunun polenlerine rastlanmıştır.
Sonuç olarak dördüncü arılığa ait propolis örneklerinin bitkisel kökenini büyük oranda
Salicaceae, Fabaceae, Asteraceae ve Scrophulariaceae familyalarına ait bitki
taksonları oluşturmaktadır. Örnekleri toplanma zamanlarına göre kıyaslayacak
olursak dönemler arasında mikroskobik olarak büyük farklar gözlenmemiştir. Genelde
bitkisel kaynakları ve bulunma sıklıkları yakın değerler olarak bulunmuştur. Kovandan
toplanma yerleri bakımından kıyaslandığında örnekler arasında yine bir fark
gözlenmemiştir.
Beşinci arılık örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 23 farklı familyaya ait 33

bitki taksonunun polenleri teşhis edilmiştir. Mikroskobik analizler sırasında teşhis
edilen polenlerin büyük oranda Sa/ix spp. taksonuna daha az oranlarda Fabaceae ve
Lamiaceae familyalarına ait bitki taksonlarına ait oldukları saptanmıştır. Ilkbahar
örneğinde (5/1 nolu) en sık Salix spp. (60.6%) taksonuna daha az oranlarda
Fabaceae (13.9%) ve Lamiaceae (10,0%) familyalarına ait bitki taksonlarının
pOlenlerine rastlanırken yaz örneğinde (5/2 nolu) yine en sık Sa/ix spp.(28.6%)
taksonuna daha az oranlarda Lamiaceae (18.9%) ve Fabaceae (10,9%)
familyalarına ait bitki taksonlarının polenlerine rastlanmıştır. Diğer iki örneğe paralel
olarak trap örneğinde de (5/3 nolu) Salix spp. (42,5%) taksonuna ait polenlere yüksek
oranda rastlanmıştır.
Sonuç olarak beşinci arılığa ait propolis örneklerinin bitkisel kökenini büyük oranda
Salix spp. taksonu oluşturmaktadır.
Altıncı arııık örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 22 farklı familyaya ait 26

bitki taksonunun polenleri teşhis edilmiştir. Mikroskobik analiz sırasında teşhis edilen
polenlerin büyük kısmı beşinci arılık örneklerinde de olduğu gibi Sa/ix spp. taksonuna
aittir. Ilkbahar örneğinde (6/1 nolu) en sık Salix spp. (22,2%), daha az oranlarda
91
Rosaceae (15,1%), Fabaceae (10.8%), Scrophulariaceae (9,2%) ve eser değerler de
diğer familyalara ait bitki taksonlarının polenlerine rastlanmıştır. Yaz örneğinde (6/2
nolu) yine en yüksek oranda Salix spp. (24.9%) taksonuna, Lamiaceae (12.0%),
Fabacaeae (10.0%) bitki familyalarına ait polenlere de yüksek oranlarda
rastlanmıştır. Trap örneğinde (6/3 nolu) diğer iki örneğe (6/1,612 nolu) paralelolarak
en büyük oranda Salix spp. (19.8%) taksonuna ait polenlere rastlanmıştır.
Sonuç olarak bu arılığa ait propolis örneklerinin bitkisel kökenini büyük oranda Salix
spp. taksonu oluşturmuştur. Bu takson Çizelge 4.13'de görüldüğü gibi ilkbahar
örneğinde sekonder, yaz örneğinde sekonder, trap örneğinde minör oranlarda
bulunmaktadır.
Yedinci arılık örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 26 farklı familyaya ait 31

polenlerin büyük bir kısmını yine Salix spp. taksonu ve Fabaceae familyasına ait bitki
taksonları oluşturmaktadır. Ilkbahar örneğinde (7/1 nolu) 23.80%'lik bir oranla en çok
Salix spp., yaz örneğinde (7/2 nolu) 14.90%'lık bir oranla Fabaceae familyası ve trap
örneğinde ise 21.30%'luk bir oranla Asteraceae familyasına ait bitki polenlerine
rastlanmıştır. Daha az oranlarda ise diğer familyalara ait bitki taksonlarının
polenlerine rastlanmıştır.
Sekizinci arılık örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 25 farklı familyaya ait

31 bitki taksonunun polenleri teşhis edilmiştir. Mikroskobik analiz sırasında teşhis
edilen polenlerin büyük oranda Salix spp. taksonuna ait olduğu saptanmıştır. Ilkbahar
örneğinde (8/1 nolu) 26.2% 'lik oranla Salix spp taksonuna ve 13.3% 'lük bir oranla
Tanımlanamayan bir bitki familyasına rastlanmıştır. Yaz örneğinde (8/2 nolu) ilkbahar
örneğinden farklı olarak daha büyük oranlarda Rhamnaceae (25.2%) familyasına ait
bitki taksonlarının ve Plantago lanceolata L. (17.4%) taksonuna ait polenlere
rastlanmıştır. Trap örneğinde (8/3 nolu) yine Salix spp. (18.2%), Plantago lanceolata
L. (17.5%) polenlerine rastlanmıştır.
Sonuç olarak sekizinci arılığa ait propolis örneklerinin bitkisel kökenini büyük oranda
Salix spp. ve Plantago lanceolata L. taksonları oluşturmuştur. Ilk 7 arılıktan farklı
olarak sekizinci arılıkta Plantago lanceolata L: taksonuna ait polenlere yaz ve trap
örneklerinde yüksek oranda rastlanırken ilkbahar örneğinde bu taksona ait polenlere
92
hiç rastlanmamıştır. Yaz örneği ve trap örneklerinin arılar tarafından aynı dönemde
yani Haziran -Eylül döneminde topladığını düşünürsek böyle bir sonuç şaşırtıcı
değildir.
Dokuzuncu arılık örneklerini mikroskobik analizleri sonucunda 25 farklı familya ve 36

bitki taksonuna ras!lanmıştır. Mikroskobik analiz sırasında teşhis edilen polenlerin
büyük oranda Scrophulariaceae, Salicaceae ve Fabaceae familyalarına ait oldukları
saptanmıştır. Ilkbahar örneğinde (9/1 nolu) en sık gözlenen polenler Fabaceae

(19.8%), Scrophulariaceae (16.7%), Asteraceae (9.9%) familyaların ait bitki
taksonlarının polenleridir. Yaz örneğinde Salix spp. (23.0 %) taksonuna, Fabaceae
(17.5%), Lamiaceae (11.5%) familyalarına ait bitki taksonlarına sıkça rastlanmıştır.
Trap örneğinde ise büyük oranda Scrophulariaceae (21.0%) familyasına ait bitki
taksonlarına rastlanmıştır.
Sonuç olarak dokuzuncu arılığa ait propolis örneklerinin başlıca bitkisel kaynaklarını
Salix spp. bitkisi ve Scrophulariaceae, Fabaceae, Lamiaceae familyalarına ait bitki

taksonları oluşturmuştur.
Onuncu arılık örneklerinin mikroskobik analizleri sonucu 27 farklı familyaya ait 31

polenlerin büyük oranda Salix spp. taksonu ile, Scrophulariaceae ve Asteraceae
familyalarına ait bitki taksonlarının polenlerine rastlanmıştır. Ilkbahar örneğinde
Scrophulariaceae familyasına ait bitki taksonlarının polenlerine büyük oranda

(15.1 %) rastlanırken buna yakın değerlerde Asteraceae (12.0%) ve Fabaceae
(10,6%) familyasına ait taksonlara rastlanmıştır. Yaz örneğinde (10/2 nolu) ve trap
örneğinde (10/3 nolu) ise Salix spp. taksonuna ait polenlere rastlanmıştır.
Çizelge 4.13'de görüldüğü gibi çalışma alanında ki propolis örneklerinin bitkisel

kökenini baskın oranlarda Salicaceae, Scrophulariaceae, Fabaceae, Asteraceae,
Lamiaceae familyalarına ait bitkiler oluşturmaktadır.
Yapılan bazı çalışmalarda Türkiye propolisi kaynağının yörelere göre değişmekte
olup en önemli propolis kaynağı bitkinin Populus spp. ve Castaneae sativa olduğu
bildirilmiştir. Bursa ve ızmir yöresinin propolis örnekleri incelenmiş ve her ikisinin de

"kavak tipi" propolis yapısını gösterdikleri belirtilmiştir (Velikova et aL., 2000). Sorkun
93
vd. (2001), Bursa propolisinin Castanea sativa kökenli olduğunu belirtmişlerdir.
Ancak propolisin bitkisel kaynağının bölgeden bölgeye çeşitlilik gösterdiği gerçeği
düşünülürse Kemaliye-Erzincan yöresine ait elde edilen sonuçlar şaşırtıcı değildir.
Kemaliye- Erzincpn yöresine ait 10 arılıktan ilkbahar ve yaz dönemlerinde alınan
propolis örneklerinin GC-MS analizleri yapılarak kimyasal içerikleri tespit edilmiştir.
Etanol ekstraktı (EEP) hazırlanırken kullanılan propolis örneklerinin ağırlıkları (g) ve

etanol ekstraktındaki propolis konsantrasyonu (%) Çizelge 4.14'de verilmiştir.
Konsantrasyonlar hesaplanırken çözeltiye geçen propolis miktarı(g)/ toplam etanol

hacmi (L) dikkate alınmıştır. Propolis konsantrasyonları kullanılan propolis miktarına
bağlı olarak 0.5% ila 10.6% arasında değişmiştir.
Birinci arılığa ait 3 propolis örneğinde 65 farklı kimyasal madde tespit edilmiştir. Izole
edilen bileşikler Çizelge 4.15'de verilmiştir. Ancak bu değer propolis örneğinin sadece
alkolde çözünen kısmını temsil etmektedir. Yani propolisin ekstrakta geçen
kısmındaki (çözünen) organik maddeleri göstermektedir. Birinci arılık örneklerinde
alkoller, asitler, hidrokarbonlar, aldehidler, f1avanonlar, ketonlar, şekerler ve terpen
bileşikleri tespit edilmiştir. Tespit edilen bu bileşikler ve örneklerde bulunma yüzdeleri
Çizelge 5.1 'de verilmiştir.
Birinci arılık örneklerinde tespit edilen Flavanon grubundan Thunbergol bileşiği Karta i
vd. (2002) tarafından Kazan-Ankara yöresine ait propolis örneklerinde de tespit
edilmiştir. Örneklerde tespit edilen terpenler grubundan beta-Amyrin (Christov et
aL,1998), f1avanon grubundansakuranetin, naringenin (Greenaway et aL, 1990),

hidrokarbonlardan hekzadekanoik asit, 9-0ktadekanoik asit (Pereira et aL,
1999)daha önce propolisten izole edilen bileşikler arasındadır. Yine hidrokarbonlar
grubundan tespit edilen Dokosan, heneikosan, hekzadekan, octadekan bileşikleri
(Bankova et aL., 1998) Kanarya Adaları'na ait propolis örneklerinden daha önce izole
edilmiştir.
94
Çizelge 5.1. Birinci arılık örneklerinde tespit edilen bileşik grupları ve yüzde (%) oranları

Alkoller 13,87 12,81 4,46
Aramatik Asit Esterleri 0,87 - -
Düz Zincirli Asitler 0,28 0,42 0,72
Hidrokarbol1lar 6,56 4,27 1,99
Aldehidler 0,39 1,1 -
Flavanonlar 35,67 27,39 29,69
Eterler 0,36 0,14 -
Ketonlar 0,70 2,56 0,3
Şekerler - 4,66 -
Terpenler 0,13 2,67 -
Yağ Asidi Esterleri 0,23 - -
Birinci arılığa ait yaz örneğinde (1/2 nolu) çıkan diğer bir bileşik grubuda şekerlerdir.
Şeker grubu bileşiklere propoliste sıklıkla rastlanmaktadır. Ancak propoliste bulunan

şekerlerin balla kontaminasyonun bir sonucu olduğu düşünülmektedir (Greenaway et
al.,1990), şeker grubundan bulunan D-Fruktoz propolisten daha önce izole edilen
bileşikler arasındadır. Kartal vd. (2002) Türkiye'nin iki bölgesinde yaptığı çalışma
sonucunda Kazan-Ankara propolisinde D-Fruktoz bileşiğine rastlamıştır. Yine

Kanarya Adaları'na ait propolis örneklerinde de bu bileşik daha önce tespit edilmiştir
(Bankova et aL., 1998)
Çizelge 5.1 'de görüldüğü gibi birinci arılık örneklerinin büyük bir kısmını f1avanon
grubuna ait bileşikler oluşturmaktadır. Bilindiği gibi bu bileşenler propolise
antimikrobiyal özellik vermektedir (Ghisalberti, 1979).
Birinci arılığa ait üç örneği toplanma zamanı ve kovandan toplandıkları yerler

bakımından inceleyecek olursak; 1/1 nolu ilkbahar örneği (kovan dibi ve çerçeve
kenarlarından toplanan) kimyasal bileşenler bakımından yüzde oranı olarak en
zenginidir. 2/2 nolu yaz örneği (kovan dibi ve çerçeve kenarlarından toplanan) ise
ilkbahar örneğine yakın değerlerdedir ve yine yaz dönemine ait olan ancak trap ile
toplanan propolis örneği ise en az kimyasal içeriğe sahiptir. Şekil 4. 1O'daki
kromatogramlardan da anlaşılacağı gibi birinci arılıkta örneklerin toplanma zamanı ve
toplanma yeri farklılıkları kimyasal yapılarında çok büyük farklar oluşturmamıştır.
95
Ikinci arılığa ait 3 propolis örneğinde 44 farklı kimyasal madde tespit edilmiştir.
Belirlenen bileşikler Çizelge 4.16'da verilmiştir. Örneklerde Alkoller, asitler,
hidrokarbonlar, aldehidler, f1avanonlar, eterler, ketonlar, terpenler ve yağ asidi
esterleri saptanmıştır. Tespit edilen bu bileşik grupları ve bu grupların örneklerde
bulunma yüzdeleri Çizelge S.2'de verilmiştir. ikinci arılık örneklerinde tespit edilen
f1avanon grubunaan krisin (Velikova et aL,2000), 4',S-dihydroxy-7methoxyflavanone
(Sakuranetin) (Velikova et aL, 2000) ve terpenlerden beta-Amyrin (Christov et
aL,1998; Marcucci et al., 1998) , düz zincirli asitler grubuna giren 9-Octadekanoik asit
(Pereira et aL, 1999), hekzadekanoik asit (Greenaway et aL, 1990),
hidrokarbonlardan octadekan, nonadekan, heneikosan ve yağ asidi esterlerinden etil
oleat (Bankova et aL, 1998) propolisten daha önce izole edilen bileşikler arasındadır.
Çizelge 5.2. Ikinci anlık örneklerinde tespit edilen bileşik gruplan ve yüzde (%)
oranları

Alkoller 0,76 1,24 1,36
Aromatik Esterler 0,72 - -
Düz Zincirli Asitler ve Esterleri 3,49 11,15 1,15
Hidrokarbonlar 4,07 31,55 27,86
Aldehidler 0,29 0,57 0,23
Flavanonlar 28,87 8,18 20,03
Eterler 0,15 - 0,20
Ketonlar 0,74 1,08 0,83
Terpenler - - 0,09
Yağ Asidi Esterleri 0,50 - 0,27
Çizelge S.2'de görüldüğü gibi ikinci anlık örnekleri f1avanon ve hidrokarbonlarca

zengin bir yapı göstermektedir.
Toplanma zamanı açısından ilkbahar (2/1 nolu) örneği ve yaz örnekleri (2/2 ve 2/3
nolu) kıyaslanacak olursa en büyük fark hidrokarbonlarda görülmüştür. Ilkbahar
örneği (2/1 nolu) yaz örneklerine (2/2 ve 2/3 nolu) kıyasla çok daha az oranda
hidrokarbon içermektedir. Bunun dışında çok büyük bir fark gözlenmemiştir. Kovan
dibi, çerçeve kenarlarından (2/1 ve 2/2 nolu) toplanan örnekler ile traptan kazınan
(2/3 nolu) örnek kıyaslanacak olursa; toplanma yerinden kaynaklanan bir farklılık
yoktur denebilir. Bu gözlemleri Şekil 4.10 'daki kromatogramlarda doğrulamaktadır.
96
Üçüncü arılığa ait 3 propolis örneğinde 81 farklı kimyasal madde tespit edilmiştir.
Tespit edilen bileşikler Çizelge 4.17'de verilmiştir. Örneklerde alkoller, asitler ve
esterleri, hidrokarbonlar, aldehidler, f1avanonlar, ketonlar, eterler, terpenler, yağ asidi
esterleri saptanmıştır. Tespit edilen bileşik grupları ve bu grupların örneklerde
bulunma yüzdeleri Çizelge S.3'de verilmiştir.
Üçüncü arılık örneklerinde bulunan aromatik asitler grubundan benzoik asit

(Greenaway et aL, 1990), düz zincirli asitlerden 9-0ctadekanoik asit (Pereira et aL.,
1999), hexadekanoik asit (Palmitik asit) (Greenaway et aL, 1990), hidrokarbonlardan
octadekan, hexadekan, heneikosan (Bankova et aL., 1998), f1avanon grubundan krisin
(Velikova et aL, 2000), 4',S-dihydroxy-? methoxy flavanone (Sakuranetin) (Velikova
et al.,2000), terpenlerden beta-Amyrin (Christov et al.,1998; Marcucci et aL., 1998),
yağ asidi esterlerinden etil oleat (Bankova et aL., 1998) propolisten daha önce izole
edilen bileşenler arasındadır.
Çizelge 5.3. Üçüncü arılık örneklerinde tespit edilen bileşik grupları ve yüzde (%) oranları
Alkoller 1,51 3,19 2,30
Aromatik Asit ve Esterleri - 1,12 0,09
Düz Zineirli Asit ve Esterleri 1,79 4,75 1,72
Flavanonlar 16,26 31,19 31,59
Eterfer 0,21 0,14 0,36
Ketonlar 0,51 0,61 0,45
Naftalin Türevieri 0,04 - -
Terpenler 0,50 - 0,18
Yağ Asidi Esterleri 0,61 0,49 0,23
Çizelge S.3'de görüldüğü gibi üçüncü arılık örnekleri f1avanon grubuna ait bileşiklerce
zengin bir yapı göstermektedir.
Ilkbahar (3/1 nolu) ve yaz örneklerini (3/2, 3/3 nolu) kıyaslayacak olursak en göze
çarpan fark flavanon oranlarıdır. Ilkbahar örneği, yaz örneklerine kıyasla daha az
oranda f1avanon grubu bileşikleri içermektedir. Kovanın dibinden ve çerçeve
kenarlarından toplanan örnekler (3/1, 3/2 nolu) ile traptan kazınan örnek (3/3nolu)
97
kıyaslanacak olursa bir fark gözlenememiştir. Üçüncü arılığa ait örneklerin kimyasal
açıdan kıyaslanması Şekil 4.10'daki kromatogramlarda verilmiştir. Yaz örneklerinin
pikieri y -apsisinde (yoğunluk) daha büyük oranlara denk gelmektedir
Dördüncü arılığa ait üç propolis örneğinde 91 farklı kimyasal madde tespit edilmiştir.
Örneklerde Alkoller, asit ve esterleri, hidrokarbonlar, f1avanonlar, eterler, ketonlar,

terpenler ve yağ asidi esterleri saptanmıştır. Tespit edilen bileşik grupları ve
örneklerde bulunma yüzdeleri Çizelge S.4'de verilmiştir.
Dördüncü arılık örneklerinde bulunan aromatik asitler grubundan benzoik asit

(Greenaway et aL, 1990), düz zincirli asitlerden 9-0ctadekanoik asit (Pereira et aL,
1999), hidrokarbonlardan heptadekan, nonadekan, heneikosan (Bankova et
al.,1998), flavanon grubundan krisin, 4' ,S-dihidroksi-7 metoksi f1avanon(Sakuranetin)
(Velikova et aL,2000), naringenin (Greenaway et aL, 1990), terpenlerden a-pinene
(Bankova et aL, 2000), spathulenol (Bankova et al.,1998) ,yağ asidi esterlerinden eti!
oleat (Bankova et aL,1998), ketonlardan ethanone,1-phenyl (Greenaway et aL., 1990)
propolisten daha önce izole edilen bileşikler arasındadır.
Çizelge 5.4. Dördüncü arılık örneklerinde tespit edilen bileşik grupları ve yüzde (%)
oranları
4/4 4/2 4/3

BiLEŞiKLER
Alkoller 1,1 3,85 2,71
Aromatik Asit ve Esterleri - 4,1 0,1
DOz Zincirli Asit ve Esterleri 0,42 0,98 3,01
Aldehidler 0,39 - 0,64
Flavanonlar 22,04 33,99 23,79
Eterler - 0,44 0,20
Ketonlar 6,79 2,98 1,90
Terpenler 0,33 - 1,03
Yağ Asidi Esterleri - 0,S6 0,69
Çizelge S.4'de görüldüğü gibi dördüncü arılık örnekleri ilk üç arılıkta olduğu gibi
f1avanon grubu bileşenleri bakımından zengin bir yapı göstermektedir. Toplanma
zamanı ve toplanma yeri farklılıkları bu örneklerde büyük değişikliklere neden
98
olmamıştır. Üç örnek arasında kimyasal açıdan bariz farklılıkların olmadığı Şekil
4.10'daki kromatogramlarda görülmektedir.
Beşinci arılığa ait üç propolis örneğinde 93 farklı kimyasal madde tespit edilmiştir.
Tespit edilen bileşikler Çizelge 4.19 'da verilmiştir. Örneklerde alkoller, aromatik asit
ve esterleri, dül zincirli asit ve esterleri, hidrokarbonlar, aldehidler, f1avanonlar,
eterler, ketonlar ,terpenler ve yağ asidi esterleri gözlenmiştir. Tespit edilen bu
bileşikler Çizelge 5.5'de verilmiştir.
Beşinci arılık örneklerinde bulunan aromatik asitler grubundan benzoik asit

(Greenaway et aL., 1990), hidrokarbonlardan heptadekan, nonadekan, dokasan,
octadekan, hexadekan, heneikosan (Bankova et al.,1998), f1avanon grubundan krisin
(Velikova et aL, 2000), thunbergol (Kartal vd., 2002), naringenin (Greenaway et aL,
1990), terpenlerden spathulenol , a-humulene, ı3-pinene, yağ asidi esterlerinden etil
oleat (Bankova et aL., 1998) propolisten daha önce izole edilen bileşenler
arasındadır.
Çizelge 5.5. Beşinci arılık örneklerinde tespit edilen bileşik grupları ve yüzde (%) oranları
5/1 5/2 5/3
BILEŞiKLER
Alkoller 0,67 1,95 2,40
Aromatik Asit ve Esterleri 0,2 4,22 -
Düz Zincirli Asit ve Esterleri 1,59 5,20 0,95
Aldehidler - 0,55 -
Flavanonlar 20,73 27,20 10,02
Eterler 0,11 - -
Ketonlar 3,20 2,31 2,40
Terpenler 0,52 0,13 1,58
Ya!) Asidi Esterleri 0,74 0,84 0,49
Çizelge 5.5'de görüldüğü gibi beşinci arılık örnekleri yöreye ait ilk dört arılıkta olduğu
gibi f1avanon bileşenleri açısından zengin bir yapı sergilemektedir. Şekil 4. 1O'daki
kromatogramlarda görüldüğü gibi 5/2 nolu yaz örneği daha yoğun bir kimyasal yapı
sergilemektedir. Ancak beşinci arılığa ait diğer yaz dönemi örneği (5/3 nolu) daha az
yoğun bir kimyasal yapı sergilemektedir. O halde bu farkın toplanma zamanından
kaynaklandığı söylenemez.
99
Altıncı arılığa ait üç propolis örneğinde 54 farklı kimyasal madde tespit edilmiştir.
Tespit edilen bileşikler Çizelge 4.20'de verilmiştir. Örneklerde alkoller, aromatik asit
ve esterleri, düz zincirli asit ve esterleri, hidrokarbonlar, aldehidler, flavanonlar,
eterler, ketonlar, terpenler ve yağ asidi esterleri saptanmıştır. Tespit edilen bu
bileşikler ve örneklerde bulunma yüzdeleri Çizelge 5.6'da verilmiştir.
Beşinci arılık örneklerinde bulunan aromatik asitler grubundan benzoik asit

(Greenaway et aL., 1990), düz zincirli asitlerden 9-0ctadekanoik asit (Pereira et aL.,
1999), hexadekanoik asit (Greenaway et aL., 1990), hidrokarbonlardan heptadekan,
nonadekan, heneikosan, dokosan (Bankova et al.,1998), flavanon grubundan krisin
(Velikova et aL. ,2000), terpenlerden D-Limonen (Greenaway et aL., 1990) yağ asidi
esterlerinden ethil oleat (Bankova et al.,1998), ketonlardan ethanone,1-phenyl
(Greenaway et aL., 1990) propolisten daha önce izole edilen bileşikler arasındadır.
Beşinci arılık örneklerinde de rastlanılan terpenler grububunun (Limonen, vb.)

propolise kokusunu veren bileşikler oldukları düşünülmektedir (Greenaway et aL.,
1990)
Çizelge 5.6. Altıncı arılık ömeklerinde tespit edilen bileşik grupları ve yüzde (%) oranları
6/1 6/2 6/3
BiLEŞiKLER
Alkoller 0,97 1,83 0,88
Aromatik Asit ve Esterleri 0,19 - 0,69
Düz Zincirli Asit ve Esterleri 1,57 - 0,91
Aldehidler 2,32 - -
Flavanonlar 22,25 15,45 18,49
Eterler 0,16 - 0,25
Ketonlar 1,2 - 0,36
Terpenler - - 0,15
Yağ Asidi Esterleri - - 0,54
Çizelge 5.6'da görüldüğü gibi örnekler flavanon bileşikleri bakımından zengindir.

Şekil 4.10 'daki kromatogramlarda da görüldüğü gibi örnekler arasında gerek
toplanma zamanı gerekse toplanma yerinin neden olduğu büyük farklılıklar
gözlenmemiştir.
100
Yedinci arılığa ait üç propolis örneğinde 74 farklı kimyasal madde tespit edilmiştir.
Tespit edilen bu bileşikler Çizelge 4.21 'de verilmiştir. Örneklerde alkoller, aromatik
asit ve esterleri, düz zinciri i asit, hidrokarbonlar, aldehidler, flavanonlar, eterler,
ketonlar, terpenler ve yağ asidi esteri saptanmıştır. Tespit edilen bu bileşikler ve
örneklerde bulunma yüzdeleri Çizelge 5.7'de verilmiştir.
Yedinci arılık örneklerinde bulunan düz zincirli asitlerden 9-0ctadekanoik asit

(Pereira et aL., 1999), hidrokarbonlardan octadekan, dokosan, nonadekan, (Bankova
et al.,1998), flavanon grubundan krisin (Velikova et aL. ,2000), thunbergol (Kartal vd.,
2002), naringenin (Greenaway et aL., 1990) , terpenlerden limonen, D-limonen
(Greenaway et aL., 1990), a-pinene (Bankova et al.,2000), yağ asidi esterlerinden etil
oleat (Bankova et aL., 1998) propoliste daha önce rastlanılan bileşikler arasındadır.
Çizelge 5.7. Yedinci arılık örneklerinde tespit edilen bileşik grupları ve yüzde (%) oranları
BiLEŞiKLER 7/1 7/2 7/3

Alkoler 2,21 4,14 4,07
Aromatik Asitler - - 0,02
Düz Zincirli Asitler 1,36 1,26 1,01
anone 13,64 24,94 31,01
Eterler 0,06 0,17 0,19
Ketonlar 0,29 0,32 0,35
Terpenler 0,02 0,05 0,03
Yedinci arılık yaz dönemine ait örnekler (7/2, 713 nolu) ilkbahar örneğine (7/1 nolu)
göre flavanon grubu bileşikleri bakımından daha zengin çıkmıştır. Şekil 4.10'da
görüldüğü gibi bunun dışında örnekler arasında büyük bir kimyasal fark yoktur.
Sekizinci arılığa ait üç propolis örneğinde 63 farklı kimyasal madde tespit edilmiştir.
Tespit edilen bu bileşikler Çizelge 4.22'de verilmiştir. Örneklerde alkoller, aromatik

asit esterleri, düz zincirli asit ve esterleri, hidrokarbonlar, flavanonlar, ketonlar,
terpenler ve yağ asidi esterleri saptanmıştır. Tespit edilen bu bileşikler ve örneklerde
bulunma yüzdeleri Çizelge 5.8'de verilmiştir.
Sekizinci arılık örneklerinde bulunan düz zincirli asitlerden 9-0ctadekanoik asit

(Pereira et aL, 1999), tetradekanoik asit (miristik asit) (Greenaway et aL., 1990),
hidrokarbonlardan nonadekan, heneikosan, dokosan, octadekan, heptakosan
101
(Bankova et aL,1998), flavanon grubundan krisin, thunbergol (Kartal vd., 2002)
terpenlerden a-pinene (Bankova et aL, 2000), r3-amyrin (Christov et aL, 1998), D-
Limone (Greenaway et aL, 1990) yağ asidi esterlerinden etil oleat (Bankova et
aL, 1998) propolisten daha önce izole edilen bileşikler arasındadır.
Çizelge 5.8. Sekizfnci arılık örneklerinde tespit edilen bileşik grupları ve yüzde (%)
oranları
Alkoler 1,16 0,81 1,93

Aromatik Asit Esterleri 0,89 - 0,10
Flavanone 21,83 5,47 7,23
Ketonlar 0,48 0,93 0,47
Terpenler 0,56 0,03 0,15
Yağ Asidi Esterleri - 0,28 0,47
Şekil 4.1 O'da görüldüğü gibi yaz örneklerine ait (8/2, 8/3 nolu) pikler ilkbahar örneğine
(8/1 nolu) kıyasla birbirlerine daha benzer yapıdadıriar.
Dokuzuncu arılığa ait üç propolis örneğinde 57 farklı kimyasal madde tespit edilmiştir.
Tespit edilen bu bileşikler Çizelge 4.23'de verilmiştir. Örneklerde Alkoller, asit ve

esterleri, hidrokarbonlar, f1avanonlar, eter, aldehid, keton, terpen ve yağ asidi
esterleri saptanmıştır. Tespit edilen bileşik grupları ve örneklerde bulunma yüzdeleri
Çizelge S.9'da verilmiştir.
Dokuzuncu arılık örneklerinde bulunan düz zincirli asitlerden 9-0ctadekanoik asit

(Pereira et aL, 1999), tetradekanoik asit (miristik asit) (Greenaway et aL, 1990),
f1avanon grubundan krisin (Velikova et aL,2000), terpenlerden a-pinene (Bankova et
aL, 2000), D-Limonen (Greenaway et aL, 1990), yağ asidi esterlerinden eti! oleat
(Bankova et aL., 1998) propolisten daha önce izole edilen bileşikler arasındadır.
102
Çizelge 5.9. Dokuzuncu anlık örneklerinde tespit edilen bileşik gruplan ve yüzde (%)
oranlan
BILEŞiKLER 9/1 9/2 9/3
Alkoller 2,04 2,03 2,45
Aromatik Asitler ve Esterten - 0,65 0,24
DOz Zincirti Asit/er veEsterten 2,09 0,70 3,24
Flavanonlar 28,74 39,76 27,24
Ketonlar 0,37 0,38 2,48
Terpenler 0,14 0,08 0,08
Yağ Asidi Esterten 0,55 0,25 099
Şekil 4.10'daki kromatogramlarda görüldüğü gibi 9/2 nolu yaz örneğinin pikIeri diğer
iki örneğe oranla farklılık göstermiştir. Bu farklılıkta kimyasal içeriğe f1vanoneoranında
yükselme olarak yansımıştır.
Onuncu arılığa ait üç propolis örneğinde 43 farklı kimyasal madde tespit edilmiştir.
Tespit edilen bu bileşikler Çizelge 4.24'de verilmiştir. Örneklerde alkoller, aromatik

asit esterleri, düz zincirli asit ve esterleri, hidrokarbonlar, f1avanonlar, aldehidler,
ketonlar, terpenler ve yağ asidi esterleri saptanmıştır. Tespit edilen bu bileşikler ve
örneklerde bulunma yüzdeleri Çizelge 5.1 O'da verilmiştir.
Onuncu arılık örneklerinde bulunan hidrokarbonlardan nonadekan, heneikosan,

heptadekan, octadekan, heptakosan (Bankova et aL., 1998), f1avanon grubundan
krisin (Velikova et aL. ,2000), terpenlerden a-pinene (Bankova et aL., 2000), 0-
Limonen (Greenaway et aL.. 1990) yağ asidi esterlerinden etil oleat (Bankova et
aL, 1998) propolisten daha önce ~ole edilen bileşikler arasındadır.
103
Çizelge 5.10. Onuncu arılık örneklerinde tespit edilen bileşik grupları ve yüzde (%)
oranları

Alkoller 1,73 0,60 4,1
Aromatik Asit Esterleri 10,13 2,04 -
Flavanonlar 25,80 26,19 33,31
Aldehidler - 0,85 0,79
Ketonlar 0,24 0,46 0,54
Terpenler 0,04 0,05 0,08
Şekil 4.10'da görüldüğü gibi trap örneğine (10/3 nolu) ait pikler biraz farklılık
göstermektedir. Yine bu farklılıkda flavanone oranında yükselme olarak gözlenmiştir.
Taranan kaynaklarda hidrokarbonlardan; 1-0ctadecene, camphene, eicosadiene, 9-

Tricosene, Z-12-Pentacosane, 7-Pentadecyne, 17-Pentariacantene, oxirane
tetradecyl, cyclotetraene, anthraquinone, tetradecadiene, aldehidlerden;
hexadecanal, octadecanal, tetradecanal, 16-heptadecanal, ketonlardan; lanost-8-en-
7-one, 2-nonadecanone, 2-heptadecanone, hydroquinone, 28-norolean-17 -en-3-one,
flavanone grubundan; 2-propen-1-one, 1-(2,6-dihydroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl,
4H-1-Benzopyran-4-one,S-hydroxy-2-(4-hydroxyphenyl)-7 -methoxy,4H-1-
Benzopyran-4-one,2,3-dihydro-S, 7-dihydroxy-2-phenyl, düz zincirli asitlerden; Z-7-
Tetradecenoic acid, sesquiterpenlerden; seline ne ve aromatik asitlerden; 3-hydroxy-
4-methoxy cinnamic acid bileşenlerinin varlığına daha önce rastlanmadığı
saptanmıştır.
Kemaliye-Erzincan yöresine ait propolislerin kimyasal içeriğine yönelik daha önce bir
çalışma yapılmadığından dolayı çalışma sonuçlarını Kemaliye propolisleri ile
karşılaştırma şansımız yoktur. Ancak Türkiye'nin değişik bölgelerinde yapılan
çalışmaların sonuçlarını inceleyerek elde ettiğimiz sonuçların çok büyük farklılıklar
göstermediği söylenebilir.
Sorkun vd. (2001) Bursa yöresine ait propolis örneklerinden yüksek oranda
flavanonlar, aromatik asit ve esterleri, ketonlar ve terpenler grubuna ait bileşikleri
tespit etmişlerdir. Velikova et aL., (2000) tarafından aynı yörede yapılan çalışmada
ise, aromatik asitlerden benzoik asit, kafeik asit, düz zincirli asitlerden oktadekanoik
asit, yağ asitlerinden oleik asit tespit edilmiştir.
104
--------------------.........
Sorkun vd. (2001) 'in yaptığı çalışmada, Trabzon, Gümüşhane, Erzurum yörelerine
ait propolis örnekleri incelenmiştir. Bu yörelere ait örneklerden aromatik asitler ve
esterleri ile alkoller izole edilmiştir.
Keskin vd. (20()1) Istanbul ve Balıkesir yörelerine ait propolis örneklerini

incelemişlerdir. Analizler sonucunda aromatik bileşikler, terpenler, yağ asidi esterleri
tespit edilmiştir.
Kartal vd. (2002) Kazan-Ankara ve Marmaris yörelerine ait propolis örneklerini

incelemişlerdir. Kazan-Ankara yöresine ait örneklerde benzoik asit, thunbergol, oleik
asit, kafeik asit, farnesol, sinamik asit, ferülik asit, hexadekanoik asit ve şeker izole
etmişlerdir. Marmaris yöresinden aromatik asitler,alkoller, terpenler ve şekerler izole
edilmiştir.
Genelolarak bakılacak olursa, Kemaliye-Erzincan yöresini kapsayan çalışma
sonuçları daha önce yapılan çalışmalarla paralellik göstermektedir.
Kimyasal analizin bir parçası olarak değişik dönemlerde propolis kaynağı olabilecek
bitkilerden toplanan tomurcuk salgılarının GC-MS ile analiz sonuçları Çizelge 4.36'da
verilmiştir. Kemaliye-Erzincan yöresine ait propolis örneklerinin kimyasal analiz
sonuçları, Pop u/us spp. ve Sa/ix spp. bitkilerine ait tomurcuk salgılarının sonuçları ile
benzerlik göstermektedir. Flavanon grubuna ait ve yöreye ait tüm örneklerde en
büyük piki veren 2-Propen-1-one, 1-(2,6-dihydroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-
bileşiğine Pop u/us spp. ve Sa/ix spp. tomurcuk salgılarında da rastlanmıştır.
Mikroskobik analiz sonucunda Sa/ix spp. bitki taksonuyla sık karşılaşıldığı için bu
yöreye ait propolis kaynağı bitkilerden en önemlisi Sa/ix spp.'dir denebilir.
Sonuç olarak, Kemaliye-Erzincan yöresine ait incelenen on arılığa ait otuz örneğin
her biri gerek kimyasal gerek mikroskobik sonuçlar bakımından birbiri ile paralellikler
göstermektedir. Toplanma zamanının ve yerinin neden olduğu çok büyük farklılıklar
gözlenmemiştir.
105
Kimyasal analizin bir parçası olarak UV ile her bir örneğin toplam flavonoid
içeriklerine bakıimıştır. UV 275-315 nm dalga boyları arasında flavonoidleri
absorblamaktadır. Bu dalga boyları arasındaki alan büyüklüğü yani absorbans alanı
ne kadar fazla ise örnekteki flavanoid miktarı da o kadar fazla olmaktadır. Aynı dalga
boyları arasında diğer bazı organik maddelerde UV tarafından absorblanmaktadır.
UV analizi sonucund~ çalışılan 30 örneğe ait çıkan pikler 200-400 nm dalga boyları
arasında absorbans alanları oluşturmuşlardır. Bu alan ne kadar büyükse gerek

flavonoid miktarı gerekse çözünen organik madde miktarı da o kadar fazladır.
Çizelge 5.11 'de UV'de okunan örneklerin absorbans alanları verilmiştir.
Çizelge 5.11. UV analiz sonuçlarının karşılaştırılması
Örnek Absorbans Alanı

1/1 350.250.000
1 /2 48.249.000
1/3 16.865.400
2/1 8.779.920
2/2 2.952.480
2/3 139.540.200
3/1 25.910.700
3/2 125.997.300
3/3 593.769.000
4/1 216.324.000
4/2 391.812.000
4/3 103.929.000
5/1 53.826.000
5/2 493.158.000
5/3 43.292.100
6/1 153.995.700
6/2 323.640.600
6/3 96.287.400
7/1 230.861.400
7/2 1.729.791.000
7/3 2.375.715.000
8/1 151.102.200
8/2 124.230.000
8/3 120.190.800
9/1 139.356.000
9/2 1.784.130.000
9/3 473.961.000
10/1 970.437.000
10/2 659.157.000
10/3 715.230.000
106
Çizelge 5.11 'de görüldüğü gibi en yüksek absorbans alanı 7/3 nolu örnekte ve hemen
az bir farkla da 9/2 nolu örnekte görülmektedir. iki örnekte yaz dönemine ait
örneklerdir. Ancak bu diğer örneklerde değişiklik göstermektedir yani yine
mevsimden oluşan bir fark değildir.kimi arılıklarda yaz örneklerini ilkbahar
örneklerinden daha küçük absorbans alanlarına sahip olduğu gözlenmektedir.
Çizelge 5.12'de örnekler toplam flavonoid içerikleri ve çözünen organik madde

miktarlarının fazlalığı bakımından sırayla verilmiştir.
Çizelge 5.12. Örneklerin absorbans alanlarının büyüklüğüne göre sıralanması
Örnek no
7/3
9/2
7/2
10/1
10/3
10/2
313
5/2
9/3
4/2
1/1
6/2
7/1
4/1
6/1
8/1
2/3
9/1
3/2
8/2
8/3
4/3
6/3
5/1
1/2
5/3
3/1
1/3
2/1
2/2
107
Çizelge 5.12'de görüldüğü gibi örnekler arasında UV absorbans alanlarının
büyüklüğüne göre değerlendirme yapılmış ve yedinci arılık trap örneğinde flavonoid

miktarı ve çözünen organik madde miktarının en fazla olduğu saptanmıştır.
Kemaliye-Erzinca~ yöresinde yapılan bu çalışmada, propolis örneklerinin kimyasal

içeriği ve bitkiselorijini belirlenmeye çalışılmıştır. Örneklerin çok sayıda biyolojik
aktiviteye sahip olan flavanoidlerce zengin olduğu belirlenmiş ve Kemaliye

propolislerinin standartlaşmasına yönelik bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaya ilerki
dönemlerde ilave edilecek mikrobiyolojik ve biyokimyasal testlerde önemli
görülmektedir.
Flavanoidlerce zengin yapı gösteren örnekler büyük bir olasılıkla mikrobiyolojik

testlerde de olumlu sonuçlar verecektir. Çalışmalar bu şekilde arttırılarak yöreye ait
propolislerin çeşitli amaçlar için kullanılabilir formları sağlanabilir. Bu şekilde Türkiye
propolisine ait kapsamlı bir araştırma tamamlanmış olur.
108
BÖLÜM 2
KEMALiYE-ERZiNCAN YÖRESiNDE ÜRETiLEN

BALLARıN MiKROSKOBiK, ORGANOLEPTiK
VE KiMYASAL ANALizLERi iLE BALIN FiziKO
KiMYASAL ÖZELLiKLERiNiN SAPTANMASI
1. GiRiş
Dünya nüfusunun gelişmesine paralelolarak doğal kaynaklarını gün geçtikçe tüketen

insanoğlu, bu sorununu çözmek amacıyla yeni kaynak arayışlarının yanı sıra, var
olan doğal kaynaklarının korunmasını, kalitesinin arttırılmasını ve
standartlaştırılmasını gıda güvenliği açısından, bilimsel çalışmalar ile desteklemeyi
hedeflemiştir.
insan sağlığı ve yaşamı açısından önemli ürünler sunan bal arısının ortaya koyduğu
üretim gücü, artan nüfusa göre besin kaynaklarında görülen yetersizlik ve tarım
alanlarında görülen azalma nedenleriyle oluşan açlık sorununun çözümünde umut

olmaya başlamıştır (Doğaroğlu, 1999).
Arı ürünlerinin tek başına kullanımının yanında, tümünün karıştırılarak kullanımının
daha yararlı olduğu ve herhangi bir sağlık probleminin çözülmesinde kullanılacak
ilaçlara ek olarak kullanılması gerektiği bildirilmektedir. Bu yönüyle arı ürünleri tıbbın
alternatifi değil, destekçisi olarak önem kazanmaktadır (Kumova vd., 2002).
Arı ürünleri bal, balmumu, polen, arı sütü, propolis ve arı zehirinden oluşmaktadır.
Baı, polen ve propolis bal arısı (Apis mellifera) tarafından bitkilerden toplanarak bazı
kimyasal bileşenlerin yapısına katılması ile petek gözlerine depo edilen üründür.
Balmumu, arı zehiri ve arı sütü ise arının vücudundan salgıladığı üründür (Inci, 1999).
Türkiye uygun iklimi, topografik yapısı ve bitki örtüsü; 4 500 000 adet kolon i varlığı ve
yıllık 60 000 ton bal üretimi ile, dünya arıcılığında söz sahibi ülkelerden biridir (DiE,
2001). Yeryüzünde yaklaşık 375 000 bitki türü yetişmektedir. Bu bitkilerin yaklaşık
500 kadarı nektarlı bitkidir (Crane, 1978, 1984; Cherghton, 1974; Atkins, 1946). Davis
(1965-1988)'in "Flora of Turkeyand The East Aegean Islands" adlı on ciltlik
eserinden elde edilen bilgilere göre ise Türkiye'de doğalolarak yaklaşık 9224 bitki
türü yetişmekte olup, bunların 3000'i endemiktir. Yaklaşık 450 bitki taksonu ise
arıcılık için önem taşımaktadır (Sorkun, 1994). Çok önemli olan bu bitkisel
kaynakların ülkemizde yapılan arıcılık sektöründe en iyi şekilde kullanılması
gerekmektedir.
Bitki kaynağına, üretim ve pazarlama metotlarına göre değişik şekil ve görünüşte
olan balıarın kaliteleri arasında da farklar mevcuttur. Bal kalitesinin belirlenmesi

yalnızca tek bir parametre ile değil, birçok parametrenin incelenmesi ile
gerçekleşmektedir. Bu kapsamda balın fiziko kimyasal özelliklerinin belirlenmesi için,
balın mikroskobik, kimyasal ve organoleptik analizlerinin muhakkak birlikte yapılması
gerekmektedir (Balcı, 1978). Her ülke kendi nektarlı bitkilerinden elde edilen farklı
109
yalnızca tek bir parametre ile değil, birçok parametrenin incelenmesi ile
gerçekleşmektedir. Bu kapsamda balın fiziko kimyasal özelliklerinin belirlenmesi için,
balın mikroskobik, kimyasal ve organoleptik analizlerinin muhakkak birlikte yapılması
gerekmektedir (Balcı, 1978). Her ülke kendi nektarlı bitkilerinden elde edilen farklı
fiziksel ve kimyasal yapıdaki balıarının analizleri sonucu kendi ülkelerine özgü bal
standartlarını oluşturmuşlardır. Ülkemizde bal standartında Türk Gıda Kodeksi Bal
Tebliği esastır (Anonim, 2004). Çizelge 1.1 'de Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği'nin 6.
maddesi verilmiştir.
Çizelge 1.1. Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliğinin ürün özelliklerini kapsayan 6. maddesi
Balda yabancıorganik ve inorganik madde, parazit, arı, arı
parçaları ve yavru arı içeremez.
Balda insan sağlığını tehdit eden hiçbir patojen
Hijyen mikroorganizma bulunamaz.
Balda nişasta bulunamaz.
Balda naftalin bulunamaz.
Invert şeker miktarı Çiçek balında %65, salgı balında %60 oranından az olamaz.
Sakkaroz miktarı Çiçek balında %5, salgı balında % 10 oranından fazla olamaz.
Ticari glikoz Bulunamaz.
Mineral madde-kül Çiçek balında %0,6'yl, salgı balında ise %1 ,2'yi geçemez.
miktarı
Nem içeriği %20'den fazla olamaz.

Asitlik 40 meq/kg'dan fazla olamaz.
Diastaz sayısı 8'den az olamaz.
HMF miktarı 40 mg/kg'dan fazla olamaz.
Organoleptik Özellikleri Bal kendine özgü koku ve tada sahip olmalıdır.
Balın mikroskobik analizi bala kaynak olan nektarlı bitkilerin kökeni ve coğrafik orijini
hakkında bilgi veren etkin bir yöntemdir ve her ülke çeşitli bölgeleri için nektarlı
bitkilerin listelerini melisopalinolojik yöntemi kullanarak hazırlamaktadır (Moar, 1985;
Feller-Demalsy et aL., 1987; Feller-Demalsy et aL., 1989; Villanueva-G, 1994;
Ramanujam and Kalpana, 1995; Coffey and Breen, 1997). Balda polen analizi ilk
defa 1845 yılında Pfister tarafından yapılmıştır ve bu yöntem yurt dışında balın
kalitesini belirlemede uzun yıllardır kullanılmaktadır (Mourizio, 1951). 1976 yılında
Abdul Muheiman Qustiani (1976) tarafından, ilk defa Türkiye balıarında polen analizi,
doktora tezi olarak çalışılmıştır. Türk araştırmacılar tarafından balda polen analizi ilk
defa, 1979-1981 yılları arasında Sorkun ve ınceoğlu (1984a) tarafından incelenmiştir.
Daha sonraki yıllarda ülkemiz balıarının mikroskobik analizlerinin incelenmesi bu
i konuya eş değer dünya literatürlerine paralelolarak Sorkun'un çalışmalarıyla devam
j
,i etmiştir (Sorkun ve ınceoğlu, 1984a, Sorkun ve ınceoğlu, 1984b, Sorkun ve ınceoğlu,
i
i ı ı o
f
i
1984c; Sorkun ve Yuluğ, 1985; Sorkun ve Doğan 1995; Sorkun and Şahin, 2000;
Sorkun ve vd., 2002; Sorkun, 2003).
Ülkemizde önemli ihraç ürünlerinden biri olan balın mikroskobik, kimyasal ve

organoleptik analizleri gereği gibi yapılmadan ihraç edilmektedir. Ayrıca son yıllarda
yurt dışına gönderilen" ballar nişasta katkılı olduğu ve pestisit içerdiği gerekçesi ile
iade edilmektedir.
Bu çalışmada, Kemaliye-Erzincan yöresine ait farklı bitkisel kaynaklı bal örneklerinin

bitkisel ve coğrafik kökeninin karakterize edilmesine yönelik üç analitik metod
kullanılmıştır. Bunlar; organoleptik metotlar (Gonnet, 1996), melisopalinolojik analizler
(Maurizio, 1951; Louveaux et al., 1970) ve fiziko kimyasal parametreler (Assil et al.,
1991; Corta et aL, 1999, Costa et aL, 1999; Chasteen, 2000; Devillers et aL,
2004)'dir. Organoleptik özelliklerde balın tadını, kokusunu ve görünümünü;
melisopalinolojik analizlerde balda bulunan polenleri, baldaki nişasta kaynağını; fiziko
kimyasal parametrelerde ise balın karbohidrat (Assil et aL., 1991), hidroksimetil
furfural (Costa et aL, 1999) ve nem (Devillers et aL, 2004) içeriği saptanmıştır.
Doğu Anadolu bölgesinde bulunan Erzincan ilinin Kemaliye ilçesi, iran-Turan

fitocoğrafik bölgesinde yer almaktadır (Atalay, 2002). Kemaliye ilçesinin çalışma alanı
olarak seçilmesinin nedeni ise, bulunduğu konum itibari ile kendine özgü iklim ve bitki
örtüsü ne (mikroklima ve mikroflora) sahip olması, diğer yörelerden farklı nektarlı
bitkilerin bulunması ve bu yöre balıarında bugüne kadar böyle kapsamlı bir

çalışmanın yapılmamış olmasıdır.
111
2. TEMEL BiLGiLER
2.1. Balm Tarihçesi
Günümüzde bal insanoğlunun yiyecek ve sağlık açısından en çok ürettiği ve
kullandığı arı ürünüdür (Etherington, 2003). Geçmiş dönemlere bakıldığında ise,
insanlar için bal çeşitlj faydalarının yanı sıra, bazı toplumlarda kutsal bir anlam da
ifade etmektedir.
2.2. Bal
Sal tebliğine göre; salgı balı terimi bal arıları nın (Apis me/lifera) çiçek dışındaki
nektarların ya da bitkilerin veya bitkiler üzerinde yaşayan bazı canlıların salgılarını
topladıktan sonra, kendine özgü maddelerle karıştırarak değişikliğe uğratıp, petek

gözlerine depoladıkları maddedir. Çiçek balı ise arıların çiçeklerdeki nektarlardan
ürettikleri baldır (Anonim, 2004).
Zengin içeriğindeki maddeler sayesinde bal besinsel değerinin yanında,
antibakteriyel, antiviral (Lusby et aL., 2002), antifungal (Sorkun ve Yuluğ, 1985),

antioksidant (Gheldof and Engeseth, 2002), antimutajenik (Wang et aL, 2002) ve
kolinerjik (Lower, 1987) özellikler göstermektedir.
2.3. Balın Fiziksel Özelliği
Yeni ekstre edilen bal, kendine ait tadı ve kokusu olan viskoz (yoğun) ve homojen bir
sıvıdır. Viskozluğu balın içeriğine ve bunların birbirlerine olan oranına bağlıdır. Salın
depolandığı ortamın sıcaklığının artması ile birlikte balın viskozluğu azalmaktadır
(Mossel et aL, 2000).
Salın katkı maddesi olarak gıda ve kozmetikte yaygın olarak kullanılmasının sebebi
nem çekme (higroskobik) özelliğinden dolayıdır. Sal içeren pasta, ekmek gibi
ürünlerde nem çekme özelliği ürünlerin taze kalmasını sağlamaktadır. Ancak balın
işlenmesi ve depolanması sırasında nem çekme· özelliği su içeriğini arttırdığı ve

fermentasyona (mayalanmaya) sebep olduğu için kullanılan kapların ve ortamın
neminin kontrol altında tutulması gerekmektedir (Krell, 1996).
Kompozisyona ve kristalleşme durumuna göre balın ısı absorblama kapasitesi 0,56-

0,73 callgfOC ve ısı iletkenliği ise 118-143.10 = callcm /sec2
değerleri arasında
değişmektedir. Salın terrnal (ısısal) özelliklerinin bilinmesi, sıcaklık ayarlaması ile
içerik kaybının önlenmesi için gereklidir. Düşük ısı iletkenliğine ve yüksek yoğunluğa
112
sahip olan balıar, yüksek ısının etkisi ile hızla ısınacağından dolayı, ısıtmanın
yalnızca su banyosunda yapılması önerilmektedir (Krell, 1996).
Renk çeşitliliği botanik orijin, yaş ve saklama koşullarına göre çeşitlilik gösterirken;
görüntü polen gibi süspanse parçalara bağlıdır. Süzme balıarda renk, açık renkten
koyu amber ve siyah? kadar çeşitlilik göstermektedir. Ayçiçeği balındaki parlak sarı,
kestanedeki kırmızı, ökaliptustaki gri renkler az görülen tipte bal renkleridir (Krell,
1996). Flavanoid miktarı balın rengini etkilemektedir ve flavanoid içeriği fazla olan
ballar genellikle koyu renklidir (Kolankaya, 2001).
Balıarın büyük bir çoğunluğu er ya da geç normal depolama koşullarında granüle

olmaktadır. Kristalleşme balın kompozisyonuna ve depolama koşullarına göre sayısı,
şekli, dağılımı ve kalitesi değişen monohidrat glukoz kristallerinin oluşması sonucu

gerçekleşmektedir. Şeker içeriğinin su içeriğine oranı yüksek olan balıarda
kristalleşme kısa sürede olmaktadır (Cavia et aL, 2001).
2.4. Balm Kimyasal Özelliği

Bal, içerdiği maddelerin çeşitliliği nedeniyle oldukça karmaşık bir yapı gösterdiği gibi,
farklı coğrafik bölgelerdeki bitkilere ve elde ediliş zamanlarına göre de oldukça farklı
yapılar gösterebilmektedir. Bu nedenle balın bileşimi ile ilgili analizler olabildiğince
geniş sayıdaki örnek üzerinde yapılmaktadır.
Balın kimyasal içeriği, nektarın toplandığı bitki çeşidine, yörenin toprak yapısına
(asitlik, mineral zenginlik, vb.), coğrafik yapısına (iklim ve pedolojik özellikler, vb.) ve
arının varyetesine göre farklılık göstermektedir (Oddo et aL, 1995). Bala, arının
hipofarenjial (tükrük) bezleri tarafından salgılanarak katılan enzim miktarı arının
cinsine; olgun balda bulunan su miktarı ise yörenin iklimine, ısısına ve nemine bağlı
olarak değişmektedir (Krell, 1996). Buna göre bitkisel ve arı kökenli olmak üzere
balda; karbohidratlar, su, aminoasit, vitamin, mineraller, flavanoidler, organik asitler,
polenler, pigmentler, asetilkolin, balmumu ve enzimler olmak üzere 180'den fazla
bileşik tanımlanmıştır (Sato and Miyata, 2000).
2.4.1. Balm karbohidrat içeriği

Bal %85-95 oranında şeker içermektedir ve şeker içeriğinin %80'i fruktoz ve
glukozdan oluşmaktadır (Cavia et aL, 2001).
113
Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği (Anonim, 2004)'ne göre bal şekerleri invert şekerler,
sakaroz ve ticari glukoz olarak sınıflandırılmaktadır. Ancak Avrupa'da balın HPLC-RI
ve GC-MS analizleri de yapılarak baldaki mono-, di- ve polisakkaritlerinin belirlenmesi
talep edilmektedir (Anonymous, 2002). Çünkü karbohidrat kompozisyonundaki
farklılıklar balın glukoz doygunluk derecesini, dolayısıyla kristalleşme özelliklerini
etkilemektedir.
2.4.2. Balın nemi

Genelolarak tamamı sırlanmış bir petek ortalama %14-18 düzeyinde su içermektedir.
Nem miktarının değeri %14'ten düşük olan balın yoğunluğu (viskozitesi) fazla
olduğundan dolayı hasadın zorlaştığı; %18'den yüksek olan balda ise mayalanma
geçekleştiği gözlenmiştir (Yılmaz, 1993).
2.4.3. Balın HMF (hidroksimetil furfural) içeriği

Hidroksimetil fu rfu ral , asidik ortamda glukoz ve fruktoz dehidrasyonundan meydana
gelen halkasal yapıdaki aldehidtir. Balın tazeliği ve termoregülasyonu (sıcaklık
ayarlaması) hakkında önemli bilgi veren bir indikatördür. Yeni hasat edilen balda
teorik olarak HMF yoktur ancak depolama koşulları, balın pH'sl ve ortamın
sıcaklığından etkilenerek HMF miktarı artmaktadır (Tosi et aL, 2004).
2.4.4. Balm mineral içeriği

Balın mineral içeriği genelolarak % 0.17 değerindedir (Buldini et aL., 2001) ve insan
beslenmesinde mineral bakımından önemli bir kaynak olarak gömektedir. Atomik

Absorbsiyon Spektroskopi (AAS) ile tayin edilen potasyum (K), sodyum (Na),
kalsiyum (Ca), magnezyum (Mg), bakır (Cu), demir (Fe), manganez (Mn) ve çinko
(Zn) mineral/erini içeren balın potasyum (K) miktarının diğer elementlere göre daha
fazla olduğu bildirilmiştir (Latorre et aL, 1999; Yılmaz and Yavuz, 1999; Conti, 2000;
Przybylowski and Wilcynska, 2001). Rodriquez- Otero (1994)'ya göre ise potasyum
(K) miktarı, adı geçen diğer araştırmacıların tespit ettiği maksimum miktarların
yaklaşık iki katı olan 1500 ppm civarındadır (Ankiam, 1998).
Conti (2000), koyu renkli ballardaki kalsiyum (Ca), demir (Fe) ve manganez (Mn)
miktarlarının açık renkli balıara göre daha yüksek olduğunu bildirmiştir. Bu da balın
renginin içeriğindeki mineral madde çeşidinden ve miktarından etkilendiğini
göstermektedir.
2.5. Bal Kalitesine Etki Eden Faktörler

Bal kalitesini önemli derecede etkileyen faktörleri nektarlı bitki türü, çeşidi, arı türü,
çevre, arıcının eğitimi, balın hasat edilme zamanı ve şekli ile hasat edilen balın
114
depolanma koşulları olmak üzere altı başlık altında toplamak mümkündür (Yurtsever
ve Sorkun, 2003).
2.6. Balın Aralar için Önemi

Nektarın yoğunlaştırılmış şekli olan bal, erişkin arıların besin kaynağıdır. Polen ile
karıştırılan bal aynı zamanda arı larvalarının besinlerinin esas maddesini oluşturur
(Kolankaya, 2001).
Bal veriminin yüksek olduğu dönemlerde fazla miktarda bal ile beslenen işçi arıların
polen sepetlerinin hacminin arttığı ve bir seferde toplanan polen miktarında artış
olduğu kaydedilmiştir (Durmuş ve Güler, 1999). Bu şekilde bal, polen sepetinin

hacminin artmasında olumlu rol oynayarak, koloninin polen veriminde artış
sağlamaktadır.
2.7. Balın insanlar için Önemi

Baı, insanların diyetinde zengin sakkarit içeriğinden dolayı karbohidrat kaynağı olarak
kullanılmaktadır. Balın insanoğlu tarafından bilinçli olarak üretimi M.C. 2400 yıllarında
başlamıştır. Balın insanlar tarafından tüketimi ise daha eskilere gitmektedir (Crane,
1999).
Esti et aL. (1997), bal glukozunun diğer glukoz kaynaklı besinlerle aynı enerjiyi
vermesine rağmen, kanda daha düşük glukoz-insülin seviyesi oluşturmasından
dolayı, kahvaltıda glukoz kaynağı olarak günlük 20 gr (2 çay kaşığı) kadar

tüketilmesini tavsiye etmektedir. Çizelge 2.1 'de kahvaltıda tavsiye edilen günlük bal
miktarının besin ve enerji değeri verilmiştir.
Çizelge 2.1. Yetişkin

birjnsan için kahvaltıda günlükalınması gereken toplam yiyeceği n ve
balın
besin ve enerji değerinin karşılaştırılması (Esti et aL, 1997)
Besinsel içerik ve Kahvaltıda süt, bal, ekmek ve yağ ile
20 9 (2 çay kaşığı) bal
enerji değeri alınması gereken toplam miktar
Protein 15 g. 0.1 g.
Karbohidrat 76 g. 15.0 g.
Şeker 26 g. 15.0 g.
Nişasta 50 g. O g.
Yağ 18 g. O g.
Enerji Değeri 526 kcal 60 kcal
115
Bal, yanıkların ve ameliyat sonrası oluşan yaraların kapanması ve enfeksiyon
kapmasını önlemek amacıyla klinik olarak kullanılmaktadır (Subrahmanyam, 1999).
Balın yaraların iyileştirilmesindeki etkisi, ülserden (yüzeysel irinli yara) dolayı oluşmuş
ölü dokuların katalaz enziminin faaliyeti ile kimyasalolarak uzaklaştırması;
karbohidratların higroskobik (nem çekme) özelliği sayesinde ödemin uzaklaştırılması;
H202 üretimi ile bakterisidal, fungisidal etkisi ve balın besinsel içeriği ile yara
kenarlarındaki epitelizasyonu (deri oluşumunu) sağlaması (Vardi et aL, 1998) ve
içerdiği lipopolisakkaritlerin yaralı bölgedeki monositlerden sitokinlerin salgılanmasını
sağlaması (Tonks et aL, 2003) ile gerçekleşmektedir.
2.8. Araştırma Alanının Tanımı
Kemaliye eski adı Eğin olan ve Doğu Anadolu bölgesinde yer alan Erzincan ilinin bir
ilçesidir. Doğu'da Tunceli'nin Ovacık, güneyde Malatya'nın Arapgir, Elazığ'ın Ağın,
Çemişgezek ve batı'da Sivas'ın Divriği, kuzey'de Erzincan'ın iliç ilçeleri ile komşudur.
Ilçenin rakımı 900-1000 m'dir. Erzincan ilinin güneybatısında bulunan ilçe merkezi,
Munzur dağlarının batısında, Karasu vadisinde kuruludur. Ilçenin doğusunda Munzur
dağları, batısında Sarıçiçek yaylası ve Harmancık, kuzeyinde Çal ve güneyinde ise
Kırkgöz dağları sıralanır.
2.9. Kemaliye'de Arıcılık
Devlet istatistik Enstitüsü (DiE), Köy Envanterinin 1997 yılında yaptığı istatiksel
verilere göre, Kemaliye ilçesine bağlı 62 köy kayıtlıdır ve bu köylerin toplam 43'ünde
sabit ve gezici arıcılık yapan haneler bulunmaktadır. Sabit arıcılık iki hanede toplam
20 adet kara kovan; 175 hanede toplam 4 915 adet fenni kovan kullanarak
yapılmaktadır. Gezici arıcılık yapan hane sayısı ise toplam 1 825 kovanla 57 hanedir
(DiE, 1997).
116
3. GEREÇ VE YÖNTEMLER
3.1. Materyalin toplanması

3.1.1. Balın toplanması
Araştırmada kullanılan 29 adet bal örneği, 2002-2003 yıllarının Haziran ve Eylül

aylarında arıcılığın yoğun olarak yapıldığı Kemaliye ilçesinin merkezi, köyleri ve
Sarıçiçek yaylası olmak üzere 19 farklı bölgesinden toplanmıştır. Araştırma
kovanlarının yerleştirildiği arılıkların belirlenmesinde, köyleri n birbirlerine olan uzaklığı
ve rakımları göz önüne alınmıştır.
Belirtilen aylarda toplanan bal örnekleri, ilkbahar ve sonbahar dönemlerinin

karşılaştırılması amacıyla farklı zamanlarda toplanarak, toplam 29 örnek üzerinden
çalışmalar yapılmıştır.
Üreticiden kovan açtırılarak toplanan 29 bal örneği temiz bir bal bıçağı yardımı ile
petek halinde alınıp, temiz kavanozlara konularak ağızları kapatılmış ve kavanozların
üzerine balın toplandığı yörenin adı ve tarihi ile arılık numarası kaydedilerek
incelenmek üzere laboratuvara getirilmiştir.
Petek bal, cam süzme aleti kullanılarak süzme bal haline getirilmiştir. Analizlerin
yapılmasına kadar geçen sürede bal örnekleri, güneş ışığının balın içeriği üzerindeki
etkisinden korunması için nemsiz ve karanlık bir dolapta muhafaza edilmiştir.
3.1.2. Bitkilerin toplanması

Haziran ve Eylül ayları arasında Kemaliye'ye gidilerek arılığın yaklaşık 3 km
çevresindeki nektarlı bitkiler toplanmış ve presleme yöntemi ile bitkiler preslenmiş ve
laboratuvara getirilmiştir. Laboratuvara getirilen bitkiler kurutulmuş ve teşhisIeri
yapıldıktan sonra gliserin-jelatin kullanarak referans polen preparatları hazırlanmıştır.
Balda rastlanan polenler bu referans polenler ile karşılaştırılarak teşhis edilmiştir.
117
3.2. Balın mikroskobik analizi
3.2.1. Balda polen analizi için preparat hazırlanması
Balın mikroskobik incel~nmesi için uygulanan yöntem, uluslararası arıcılık otoriteleri

tarafından kabul edilen yönteme göre hazırlanmıştır (Maurizio, 1951; Louveaux et aL.,
1970). Preparatlar aşağıda belirtildiği şekilde hazırlanmıştır.
1. Bal bir cam baget yardımı ile iyice karıştırılıp bal içeriklerinin homojen bir biçimde
dağılması sağlanarak stok baldan 10 gr alınıp deney tüpüne aktarıimış ve üzerine
20 ml distile su ilave edilmiştir. Balın su içerisinde çözülmesini sağlamak amacıyla
tüpler yaklaşık sıcaklığı 45 °C'lik su banyosunda 10-15 dakika bekletilmiş ve su
,
ı banyosundan çıkarılan her tüp karıştırıcı yardımı

içerisinde çözünmesi sağlanmıştır. Örneklerde herhangi bir kristalleşme söz
ile karıştırılarak balın su
i
i
i
konusu ise bal etüvde 30 °C'ye kadar
sağlanmıştır.
2. Çözelti MPW-350 model santrifüj ile 3500 rpm'de 45 dk santrifüj

ısıtılarak, balın sıvı hale gelmesi
edilmiş ve
i santrifüj edilen tüplerin süpernatant kısmı dökülmüştür. iğne ucuna alınan bir
ı
i miktar (1-2 mm 3 ) bazik fuksinli gliserin-jelatinin dipteki çökeltiye bulaştırılmasıyla
i alınan
3. Lam,
materyal lam üzerine
ısıtma tablasında
aktarılmıştır.
30-40 °C'de ısıtılarak bazik fuksinli gliserin-jelatinin
i
f
erimesi sağlanmış ve ısıtma sırasında hava kabarcıklarının
polenlerin deforme olmaması için kaynamamasına dikkat edilmiştir. Iğne ile lam
üzerinde erimiş gliserin-jelatin ile polenler iyice karıştırılarak bal
oluşmaması
içeriğinin homojen
ve
bir biçimde dağılması sağlanmış ve üzerine 18x18 mm 'lik lamel kapatılmıştır. 2
Lamın bir ucuna etiket yapıştırılarak üzerine balın alındığı arılığın numarası,
yörenin adı, preparatın yapıldığı tarih ve preparatı yapan kişinin adı yazılmıştır.
4. Inceleme sırasında net bir görüntü elde etmek amacıyla preparat ters çevrilerek
iki cam çubuk üzerine yerleştirilmiş ve bal içeriğinin lamel yüzeyine yaklaşması
sağlanmıştır.
5. Hazırlanan preparatlar yaklaşık 12 saat bu şekilde bekletildikten sonra

incelemeye hazır hale gelmiştir.
3.2.1.1. Toplanan bitkilerden referans polen preparatlarmm hazırlanması
1. Lam üzerine çiçeğin anterlerinden bir miktar polen konarak birkaç damla alkol ile
anterde bulunan polenler lam üzerine fıske edildikten sonra bitki parçaları iğne
ucu ile ortamdan uzaklaştırılmıştır.
118
2. iğne ucuna alınan bir miktar (1-2 mm 3) bazik fuksinli gliserin-jelatin lam üzerine
konulmuştur.
3. Lam, ısıtma tablasında 30-40 °C'de ısıtılarak bazik fuksinli gliserin-jelatinin

erimesi sağlanmış ve ısıtma sırasında hava kabarcıklarının oluşmaması ve
polenlerin deforme olmaması için kaynamamasına özen gömiştir. iğne ile lam
üzerinde erimiş'gliserin-jelatin ile polen iyice karıştırılarak homojen bir biçimde
dağılması sağlanmış ve üzerine 18x18 mm 2 'lik lamel kapatılmıştır. Lamın bir
ucuna etiket yapıştırılarak üzerine arılığın numarası, yörenin adı, preparatın
yapıldığı tarih ve preparatı yapan kişinin adı yazılmıştır.
4. Inceleme sırasında polenleri daha iyi görebilmek için preparat ters çevrilerek iki
cam çubuk üzerine yerleştirilmiştir.
5. Hazırlanan preparatlar yaklaşık 12 saat bu şekilde bekletildikten sonra

incelemeye hazır hale gelmiştir. Preparatlar preparat kutusunda muhafaza
edilerek dış etkilerden korunmuştur.
3.2.1.2. Bazik fuksinli gliserin-jelatin hazırlanması
7 9 jelatin tartılmış ve 42 mıılık distile suda 2 saat bekletilmiştir. Yumuşamış jelatinin

üzerine 50 ml gliserin eklenmiş ve iyice karıştırılmıştır. Karışımın küflenmesini
önlemek amacıyla üzerine 0,5 9 karbolik asit eklenmiş ve polenlerin boyanmasını
sağlamak amacıyla birkaç damla bazik fuksin ilave edilmiştir. Karışım 15 dakika ılık
su banyosunda bekletilmiştir. Daha sonra karışım petri kaplarına ince bir tabaka
halinde dökülmüş ve soğumaya bırakılmıştır (Brawn, 1960).
3.2.1.3. Preparatların incelenmesi

Polen preparat/arı Nikon Eclipse E400 marka mikroskopta incelenmiş ve po/enleri
tanımlamada immersiyon objektif kullanılmıştır (x100). incelemelerde 18x18 mm 2 'lik
tüm alan taranmıştır. Polenlerin teşhisinde ilgili kaynaklardan (Erdtman, 1969; Aytuğ,
1971; Kapp, 1971; Markgraf and O'Antoni, 1978; Nilsson et a/., 1983; /wanami et a/.,
1988; Faegri and Iversen, 1989; Moore et a/., 1991; Pehlivan, 1995; O'A/bore, 1997)
ve hazırlanan referans preparatlardan yararlanılmıştır. Polenlerin teşhisinde iki ayrı
tüpte hazırlanan preparatlar ayrı ayrı incelenmiştir. Bitki taksonlarının tanımlanması
işlemi bittikten sonra tekrar başa dönülerek her preparat sol üst köşeden başlanılarak
ve bitki çeşitliliği dikkate alınarak, her preparatta 200'ü bulana kadar polen sayımına
1ı 9
devam edilmiştir (Louveaux et aL., 1970; Sawyer, 1988). Polen sayımlarında x10
oküler ve 40'lık objektif kullanılmıştır.
Teşhis edilen polenlerin resimleri, mikroskopta, x100'lük objektif büyütmede

çekilmiştir.
Sonuçta iki preparatın sayım sonuçlarının ortalamaları alınmış ve daha sonra yüzdesi
alınarak Kemaliye balında bulunan polenlerin dominant (>=%45), sekonder (%16-
44), minör (%3-15) ve eser «%3) miktardaki oranları saptanmıştır (Barbattini et aL,
1991; Warakomska and Jaroszynska, 1992).
3.2.2. Balda Toplam Polen Sayısı (TPS) analizi için preparat hazırlanması
10 9 baldaki TPS sayısı (TPS-10 g) nın saptanması için hazırlanan preparatlar

aşağıda işlem sırası verilen metoda göre yapılmıştır (Moar, 1985).
1. Cam baget yardımı ile iyice karıştırılmış ve homojen hale getirilmiş stok baldan 10
9 alınmıştır.
2. Örneğin üzerine 20 ml distile su ilave edilerek tüp içerisine şahit olarak 1
tanesinde 12542 adet Lycopodium spp. sporu bulunan tablet atılmıştır. Tabletin
erimesini sağlamak amacıyla tüpler 45 °C'lik su banyosunda 10-15 dakika
bekletilmiştir.
3. Tablet iyice eridikten sonra polenlerin ve sporların boyanmasını sağlayan birkaç

damla bazik fuksin ilave edilerek tüpler karıştırıcıda homojen şekilde
karıştırıldıktan sonra 3500 rpm'de 45 dk santrifüj edilmiştir. Santrifüj edilen

tüplerin süpernatant kısmı dökülmüştür.
4. Suyunun iyice süzülmesi sağlanan tüpün içerisine 0,1 ml kadar %50'lik gliserin
ilave edilerek dipteki çökeltinin gliserin ile homojen bir biçimde karışması
sağlanmıştır. Bu karışımdan pipetle 0,01 ml alınarak lam üzerine konulmuş ve

üzerine lamel kapatılarak, mikroskopta incelenmeye hazır hale getirilmiştir.
120
Her preparat sol üst köşeden incelenmeye başlanmış ve 18x18 mm 2 'lik alan
tamamen taranarak bu alanda bulunan tüm polenler nicelik olarak sayılarak tespit
edilmiştir. Daha sonra preparat tekrar sol üst köşeden başlanarak tamamen taranmış
ve Lycopodium spp. sporlarının sayısı saptanmıştır. Lycopodium spp. sporlarının
tabletleri botanik ve coğrafık orijinin polen analizi ile belirlenmesi amacıyla şahit
olarak kullanılmıştır. Sayım sırasında x 10 oküler ve x 40'lık objektif kullanılmıştır.
Sayım iki ayrı tüpten hazırlanan iki ayrı preparatta yapılmış ve ortalamaları alınarak
aşağıda göen formüle uygulanmıştır.
Sayılan Polen
Toplam polen sayısı (TPS) = -"""'S"-a-yl"'la-n--'L-jl-co-p-o-drr-iu-m-S=-p-o-r-u- x12S42*
3.2.3. Balda nişasta analizi için preparatların hazırlanması
Türk Gıda Kodeksinin Bal Tebliği (Anonim, 2004)'nin ürün özelliklerini içeren
6. maddesinin c şıkkında "Balda nişasta bulunamaz" denilmektedir. Bal örneklerinde
bulunan nişastanın polenden mi yoksa tağşiş amaçlı mı olduğunu saptamak için
Sorkun (2002) tarafından geliştirilen metot kullanılmıştır.
1. Cam baget yardımı ile iyice karıştırılmış ve homojen hale getirilmiş stok baldan 10
g alınmıştır.
2. Üzerine 20 ml distile su ilave edilerek karıştırıcıda balın ve suyun homojen şekilde

karıştırılması sağlandıktan sonra 3500 rpm'de 45 dk santrifüj edilmiştir.
3. Dipte kalan çökeltiye bir damla seyreltik iyot damlatılarak bu çözeltiden 1 damla
alınıp lama aktarılmış ve 18x18 mm 'lik lamel kapatılarak preparat mikroskop
2
altında incelenmeye hazır hale getirilmiştir.
3.2.3.1. Nişasta analizi için iyot çözeltisi hazırlanması
100 ml suya 1 g KI (potasyum iyodür) ve 1 g i (iyot) ilave edilmiş ve iyice

karıştırılmıştır (Öner, 1967). Karışımı seyreltmek amacıyla bu karışımdan 1 ölçü
alınmış ve üzerine 2 ölçü distile su ilave edilmiştir .
• Bir Lycopodium lablelinde bulunan spor sayısı
121
Hazırlanan polen preparatları x10'luk ve x40'lık objektifler ile incelenmiştir. Tüm alan
taranmış ve nişasta içeren polenler renk değişimine uğrayarak mor renkli bir görünüm
kazanmıştır. Sorkun (2002), nişasta içermeyen polenlerde ise herhangi bir değişiklik
gözlenmeyeceğini belirtmiştir. Tağşiş amaçlı katılan nişasta taneleri mikroskop ile

incelenmiştir.
3.3. Balın organoleptik (görünüm, koku, tat ve dokunma) analizi

3.3.1. Balda organoleptik analiz için örneklerin hazırlanması ve incelenmesi
Balın, mikroskobik analizlerinin yanı sıra organoleptik analizlerinin de belirlenmesi
gerektiği belirtilmiştir (D'Albore, 1997). Bal örneklerinin görünüm, koku, tat ve
dokunma analizleri yapılırken Bonvehi and Paujeola (1988) ve Gonnet (1996)'in
metodu uygulanmıştır.
1. Duyusal analizleri gerçekleştirecek 3 kişilik jüri oluşturulmuştur (Gonnet, 1996).

Jüri üyeleri seçilirken; üyelerin balın bitkisel kökenini ve içeriğini, bal ekstre
edilirken kullanılan teknolojiyi, balın hasadı sırasında uygulanan işlemleri ve
depolama koşulları hakkında bilgi sahibi olmalarına dikkat edilmiştir (Bonvehi and
Paujeola, 1988; Gonnet, 1996). Ayrıca jüri üyelerinin duyu analizleri konusunda
bilgi sahibi olması, açıklayıcı terminolojiyi iyi bilmesi ve balın duyusal konusunda
pratiği olması konularında yetkin olmasının yanında fizyolojik durumlarının engel
teşkil etmemesine dikkat edilmiştir (Bonvehi and Paujeola, 1988; Gonnet, 1996).
2. Organoleptik analizlerin doğru gerçekleştirilmesi için gerekli ortam koşulları
sağlanmıştır. Organoleptik analizler sırasında, oda sıcaklığının 20 Co olmasına
(Bonvehi and Paujeola, 1988) ve nemin yaklaşık %60 oranında olmasına özen
gömiş ve jürinin sessiz ve rahat bir ortamda analizleri gerçekleştirmeleri
sağlanmıştır (Bonvehi and Paujeola, 1988; Gonnet, 1996). Örnekler sabah saat
10-12 arasında test ettirilmiştir (Bonvehi and Paujeola, 1988).

3. Koku analizleri sırasında geniş ağızlı cam bardaklar içine konan 30-40 g bal cam
çubuk ile karıştırılarak balın çeşitli hızlardaki kokusu test edilmiştir (Bonvehi and
Paujeola, 1988). Gelen ilk koku alınıp aşina olunduktan sonra not edilmiş ve
bundan sonraki ikincil koku alınıp değerlendirildikten sonra not edilmiştir (Gonnet
and Vache, 1979; Bonvehi and Paujeola, 1988).
4. Tat analizleri sırasında cam baget ile bir miktar bal alınıp dil üzerine konularak
balın dil üzerinde yavaş yavaş erimesi sağlanmıştır. Jüri üyesinin görüşleri
122
kaydedilmiştir. Her örneğin analizinden sonra kısa bir ara veritmiş ve daha sonra
diğer örneğe geçilmiştir. 3-4 örnek test edildikten sonra duyusal yorgunluktan
kaçınmak ve ağzın duyusal kapasitesini canlandırmak amacıyla bir dilim sulu ve
ekşi elma jüriye yedirilmiş (Gonnet, 1996) ve üzerine bir bardak su içirtilmiştir
(Bonvehi and Paujeola, 1988; Gonnet, 1996).

5. Tüm analizlerde ber jüri üyesi görüşleri puanlandırılarak Kardinal sistem olarak
belirtilen tabloya kaydedilmiştir. Bu tabloda görünüm (homojenlik, temizlik ve
renk), tat, koku ve dokunma duyusu (kristalleşme) ayrı ayrı puanlandırılmıştır
(Gonnet, 1996).
3.4. Balm kimyasal analizi

3.4.1. Salda HPLC-RI (Yüksek Basmçll Sıvı Kromatografi-Refraktif Indeks
Oedektörü) ile karbohidrat tayini
3.4.1.1. Amaç ve prensip

Sıvı kromatografisi yönteminin özel bir uygulaması olan yüksek performanslı sıvı
kromatografisi (HPLC) yönteminde, sabit faz olarak kullanılan parçacık boyutlarının
önemli ölçüde küçültülmesi sonucu hareketli faz ile etkileşen sabit faz yüzeyalanı
büyür ve böylece kolonun etkinliği arttırılmış olur. Çok sıkı olarak doldurulmuş
kolondan hareketli fazın belirli bir hızla geçebilmesi için bir basınç uygulanması
gerekir. Bu yüksek verimdeki kolonların ve oldukça yüksek basınçların kullanıldığı
HPLC, element türlendirilmesinde en yaygın biçimde uygulanan kromatografi türüdür

(Kılıç vd., 1998).
HPLC günümüzde kimya, biyokimya,. biyoteknoloji, fa rmakoloji , tıp kimyası, bitki

kimyası, tarım ve kimya mühendisliğini içeren alanlarda ayırma ve analiz için
vazgeçilmez bir araç olarak kabul edilmektedir. Bilhassa diğer kromatografik
teknikIere uygun olmayan bileşiklerin ayrılması ve analizi için uygundur. Çevre
sıcaklığında termalolarak kararsız bileşikleri ve yüksek pola rlı ktaki bileşikleri
herhangi bir türevlendirme olmaksızın ayırabilir ve analiz edebilir (Kılıç vd., 1998).
Elementel türlendirme amacı ile kolonda kullanılan dolgu maddesi ise genellikle
anyon veya katyonları tutan iyon değiştirid reçinelerdir. Bu reçinelerin kullanılması
durumunda örnekte iyon halinde bulunan türleri n birbirinden ayrılması sağlanabilir.
Kullanılan iyon değiştirici reçineler doğrudan kolona doldurulabilen katı reçineler

olabileceği gibi, bir katı yüzeyine kaplanmış sıvı reçineler de olabilir. Iyonların bu
123
kaydedilmiştir. Her örneğin analizinden sonra kısa bir ara verilmiş ve daha sonra
diğer örneğe geçilmiştir. 3-4 örnek test edildikten sonra duyusal yorgunluktan
kaçınmak ve ağzın duyusal kapasitesini canlandırmak amacıyla bir dilim sulu ve
ekşi elma jüriye yedirilmiş (Gonnet, 1996) ve üzerine bir bardak su içirtilmiştir
(Bonvehi and Paujeola, 1988; Gonnet, 1996).

5. Tüm analizlerde her jüri üyesi görüşleri puanlandırılarak Kardinal sistem olarak
belirtilen tabloya kaydedilmiştir. Bu tabloda görünüm (homojenlik, temizlik ve
renk), tat, koku ve dokunma duyusu (kristalleşme) ayrı ayrı puanlandırılmıştır
(Gonnet, 1996).
3.4. Balm kimyasal analizi

3.4.1. Balda HPLC-RI (Yüksek Basmçll Sıvı Kromatografi-Refraktif Indeks
Dedektörü) ile karbohidrat tayini

Sıvı kromatografisi yönteminin özel bir uygulaması olan yüksek performanslı sıvı
kromatografisi (HPLC) yönteminde, sabit faz olarak kullanılan parçacık boyutlarının
önemli ölçüde küçültülmesi sonucu hareketli faz ile etkileşen sabit faz yüzeyalanı
büyür ve böylece kolonun etkinliği arttırılmış olur. Çok sıkı olarak doldurulmuş
kolondan hareketli fazın belirli bir hızla geçebilmesi için bir basınç uygulanması
gerekir. Bu yüksek verimdeki kolonların ve oldukça yüksek basınçların kullanıldığı

HPLC, element türlendirilmesinde en yaygın biçimde uygulanan kromatografi türüdür
(Kılıç vd., 1998).
HPLC günümüzde kimya, biyokimya, biyoteknoloji, farmakoloji, tıp kimyası, bitki

kimyası, tarım ve kimya mühendisliğin; içeren alanlarda ayırma ve analiz için
vazgeçilmez bir araç olarak kabul edilmektedir. Bilhassa diğer kromatografik
teknikiere uygun olmayan bileşiklerin ayrılması ve analizi için uygundur. Çevre
sıcaklığında terrnalolarak kararsız bileşikleri ve yüksek polartıktaki bileşikleri
herhangi bir türevlendirme olmaksızın ayırabilir ve analiz edebilir (Kılıç vd., 1998).
Elementel türlendirme amacı ile kolonda kullanılan dolgu maddesi ise genellikle
anyon veya katyonları tutan iyon değiştirici reçinelerdir. Bu reçinelerin kullanılması
durumunda örnekte iyon halinde bulunan türlerin birbirinden ayrılması sağlanabilir.
Kullanılan iyon değiştirici reçineler doğrudan kolona doldurulabilen katı reçineler
olabileceği gibi, bir katı yüzeyine kaplanmış sıvı reçineler de olabilir. Iyonların bu
123
reçinelere olan ilgilerine etki eden birçok faktör vardır. Bunlar; iyonların yükü,
büyüklüğü, pH, iyon şiddeti, kullanılan reçinenin gözenekiiliği, çözücü cinsi, çözücü
derişimi ve sıcaklıktır (Kılıç vd., 1998).
3.4.1.2. işlem
HPLC sistemi ile ya~ılacak analiz için gerekli şartlar sağlanarak analiz yapılacak
numuneden, mono ve di sakkaritlerin saf olarak ayrıştırılabilmesi için uygun

ekstraksiyon yöntemi bulunmuştur. Daha sonra o analiz için uygun kolon, hareketli
faz ve akış hızı seçilmiştir.
1. Örnekler cihaza enjekte edilmeden önce standartların derişimi fruktoz 0.02M,

glukoz 0.02 ve sukroz 0.004 olacak şekilde ayarlanmıştır. Bu standartların
miktarlarına göre cihazın kalibrasyonu yapılmış ve bu üç şekerin kalibrasyon

eğrisi cihaza bağlı bilgisayarda çizilerek, kayıt edilmiştir.
2. Homojen şekilde karışmış olan stok baldan 5 g alınıp, 250'lik behere aktarılmıştır.
Örneğin üzerine 100 ml distile su eklenerek homojen bir şekilde bal su içerisinde
çözünmüştür.
3. Homojen karışım 0.45 JJm por açıklıkları bulunan fıltre ile vial kapaklı küçük
şişelere süzülerek, ağzı kapatılmış ve analiz gerçekleşinceye kadar bakteriyel
üremenin önlenmesi amacıyla, +4 °C'de buzdolabında saklanmıştır.
4. Ölçümler Thermofinnigan spectrasystem HPLC cihazında, refraktif indeks

dedektör kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Kolon özellikleri iyon değiştirici özellikte
olup, dolgu maddesi phenomenex Ca+2 'dir ve bu kolonun dışında ayrıca koruyucu
kolon kullanılmamıştır.
5. HPLC cihazının vial kapaklı tüplerin konulduğu kısmın sıcaklığı örneklerin

bozulmasını önleyecek şekildedizayn edilmiş olup, örnekler enjekte edilinceye
kadar bu kısmın sıcaklığı 10 oC 'ye ayarlanmıştır. Örneklerin enjeksiyon hacimleri
20 JJI olup, örnekler cihaza otosampler ile enjekte edilmiştir.
6. Cihazın şeker analizini sağlayan analitik koşulları, kolon basıncı 260-280 psia,
kolon sıcaklığı 75 oC, refraktif indeks çarpanı 16x, izokratik akış 0.5 ml/dk ve
mobil faz deiyonize su olacak şekilde ayarlanmıştır.
7. Örneğin içerisindeki her bir şeker refraktif kırılmaya uğrayarak, kendilerine özgü
belirli zamanlarda pik alanı oluşturmuşlardır. Standartları daha önceden kalibre
edilen fruktoz, glukoz ve sukroz ile çakışan pik alanları kalibrasyon eğrisine göre
bilgisayar tarafından hesaplanmıştır.
124
8. Hesaplanan alanlar Excel programına aktarılmış ve aşağıdaki eşitlik ile baldaki
şekerlerin yüzde miktarı hesaplanmıştır.
c x Aö x V Vstd
Yü:ıde Miktarı = x ---
As x m Vsmp
Bu eşitlikte c.standart miktarı (glml),

AÖ.örnek pik alanı,
V. örneğin çözündüğü hacim (ml),
AS.standart pik alanı,
m. örnek miktarı (g),
V Std . cihaza verilen standart hacmi (ml),
V smp .cihaza verilen örneğin hacmi (ml) ifade etmektedir.
3.4.2. Balda Ge-MS (Gaz Kromatografı-Kütle Spektrometresi) ile HMF tayini

GC-MS sistemi biyolojik veya doğal sistemlerdeki yüzlerce maddeyi aynı anda
tanımak amacıyla kullanılmaktadır (Kılıç vd., 1998).
Kromatografi kompleks karışımlarda bulunan birbirine yakın özellikteki maddeleri

ayırmak için kullanılan birçok farklı yöntemi içerir; bu ayırmaların çoğu başka
yöntemlerle yapılamamaktadır. Bütün kromatografik ayırmalarda numune gaz, sıvı
veya süperkritik akışkanı olan hareketli faz ile taşınır. Bu hareketli faz bir kolonda
veya bir katı yüzeyde sabitleştirilmiş kendisi ile karışmayan bir durgun faz içinden
geçmeye zorlanır. Bu iki faz numune bileşenlerinin hareketli ve durgun fazlarda farklı
oranlarda dağılacağı şekilde seçilir. Durgun faz tarafından kuvvetli tutulan numune
bileşenleri, hareketli fazın akışıyla çok yavaş hareket ederler. Buna karşılık, durgun
faz tarafından zayıfça tutulan bileşenler hızlı hareket ederler. Bu hareket hızlarının
faklılığı sonucu, numune bileşenleri birbirlerinden kalitatif velveya kantitatif olarak

analizlenebilen farklı bantlar veya bölgeler şeklinde ayrılırlar (Kılıç vd., 1998).
Gaz kromatografi analitin gaz haldeki hareketli faz ile bir katının yüzeyine tutturulmuş
durgun sıvı faz arasında dağılımı üzerine kurulmuştur. Gaz kromatografinin temeli ilk
kez 1941 yılında Martin ve Synge tarafından geliştirilmiştir (Kılıç vd., 1998).
125
3.4.2.2. işlem
1. 0.5 gr bal örneği metanol içerisinde ekstrakte edilmiştir. Bunun için kapaklı cam
santrifüj içerisine 0.5 gr bal konulmuş, tüp içerisine 5 ml metanol eklenmiştir.
2. Ultrasonik dalgalı su banyosunda 3.30 saat tutularak hidroksimetil furfuralın
ekstrakte edilmesi sağlanmıştır.
3. Ekstrakte olan kısımdan O, 1 ~i çekilerek, GC-MS'e enjekte edilmiştir.
4. Cihazın HMF analizini sağlayan analitik koşulları, cihazı n sıcaklığı başlangıç
sıcaklık 50 oC, 10 oC/dk hızla 150 oC, 2 dk beklenerek, 20 oC/dk hızla fina/
sıcaklık 280 dk ve final süre 49,5 olacak şekilde ayarlanmıştır. Kolon basıncı sabit
27,6 kPa, toplam akış 38,7 mı/dk'dır ve taşıyıcı gaz Helyum'dur. Kolon tipi DBS
kılcal kolon ve ölçüleri 0.2Smm * 30m * 0.2S~m'dir.
5. Örneklerin kromatogramları bilgisayardan alınmıştır. Bu kromatogramlarda

HMF'nin alı konma zamanı ve yüzdesi verilmiştir.
6. Spektrometrik analizi yapı/ana kadar örnek/er +4 °C'de muhafaza edilmiştir.
3.4.3. Balda refraktometre ile nem tayini

Bal, bal çerçevenin %'ü ya da tamamının bal mumu ile sırlanması sonucu
olgunlaşmakta ve olgun balın nem miktarı % 15-18 arasında değişmektedir. Nemin
%18'den çok olması balın yeterince olgunlaşmadan önce hasat edildiği anlamına
gelmektedir. Nem yüzdesinin 18'den fazla olması sonucunda, mantarların üremesi

nedeniyle bal, bal hasadından kısa bir süre sonra mayalanmaktadır. Bu nedenle
çalışılan balın nem miktarının tespiti önemlidir.
3.4.3.1. işlem
1. Bal kristalize olmuş ise nem miktarının tespitinin doğru gerçekleşmesi için stok
baldan ayrılan bir miktar bal 25 °C'de ısıtılıp sıvı hale getirilmiştir.
2. Cam çubuğun ucuna yaklaşık 1 gr bal alınarak bu bal refraktometrenin kapaklı
cam haznesine konulmuştur.
3. Kapak kapatıldıktan sonra nemin yüzdesi, mercekli kısımdan bakılarak sayısal
cetvelden okunmuştur.
126
4. SONUÇLAR
Kemaliye ilçesinin merkezi, köyleri ve Sarıçiçek yaylasından toplanan 29 bal

örneğinde mikroskobik, organoleptik ve kimyasal analizler yapılmıştır. Çizelge 4.1 'de
örneklerin temin edildiği arılıkların bulunduğu yöreler, rakımları ve balın toplandığı
tarihler verilmiştir.
127
Çizelge 4.1. Kemaliye ilçesinden toplanan bal örneklerinin toplandığı yöre, yörenin rakımı,
toplandığı dönemi ve tarihi
Örnek Toplandığı
no Toplandığı yöre Rakım dönem Toplandığı tarih
1 Yeşilyurt ~öyü-Dutbeli Mevkii 1240 *1 11-13/06/2003
2 Çit Köyü-Pazarardı Mevkii 1240 i 11-13/06/2003
3 Kekikpınarı Köyü -Dutluk Mevkii 1350 i 11-13/06/2003
4 Kekikpınarı Köyü 1350 i 11-13/06/2003
Sırakonak Köyü-Avukatın
5 1400 i 11-13/06/2003
Çeşmesi Mevkii
6 Kemaliye Merkez-Seyit Ali Mah. 1000 i 11-13/06/2003
7 Kemaliye Merkez-Seyit Ali Mah. 1000 i 11-13/06/2003
8 Kemaliye Merkez-Arigi Mah. 1000 i 11-13/06/2003
9 Apçağa Köyü 1150 ı 11-13/06/2003
10 Dolunay Köyü 1300 i 11-13/06/2003
11 Yeşilyurt Köyü-Köybaşı Mevkii 1220 **S 11-13/09/2003
12 Yeşilyurt Köyü-Dutbeli Mevkii 1240 S 11-13/09/2003
13 Çit Köyü-Pazarardı Mevkii 1240 S 11-13/09/2003
14 Kekikpınarı Köyü -Köybaşı Mevkii 1350 S 11-13/09/2003
15 Kekikpınarı Köyü -Gözlük Mevkii 1350 S 11-13/09/2003
16 Kekikpınarı Köyü 1350 S 11-13/09/2003
Sırakonak Köyü-Avukatın
17 1400 S 11-13/09/2003
çeşmesi Mevkii
18 Kemaliye Merkez-Seyit Ali Mah. 1000 S 11-13/09/2003
19 Kemaliye Merkez-Arigi Mah. 1000 S 11-13/09/2003
20 Apçağa Köyü 1150 S 11-13/09/2003
21 Ergü Köyü-Yukarı Mevkii 1240 S 11-13/09/2003
22 Ergü Köyü 1240 S 11-13/09/2003
23 Dolunay Köyü 1300 S 11-13/09/2003
24 Dolunay Köyü 1300 S 11-13/09/2003
25 Karakoçlu Köyü 1350 S 11-13/09/2003
26 Sarıçiçek Yaylası - S 11-13/09/2003
29 Başbağlar Köyü 1400 S 11-13/09/2003
*l.Ilkbahar
**S. Sonbahar
128
4.1. Mikroskobik analiz sonuçları
4.1.1. Polen analizi sonuçları
Kemaliye bölgesine ait örneklerin toplandığı yörelere göre polen spektrumu

Çizelge 4.2'de verilmiştir. Kemaliye yöresinden toplanan 29 bal örneğinde unifloral
ve multifloral ball~ra temel kaynak oluşturan dominant ve sekonder polenlerin
mikrofotoğrafları ise Şekil 4.1 'de verilmiştir.
129
Çizelge 4.2. Kemaliye bölgesinden elde edilen bal örneklerinin polen spektrumu
*Dominant polen, **Sekonder polen, ***Minör polen ve ****Eser polen
Örnek Polen Spektrumu

no
1 *Astragalus.
**-
***Anthemis, Berberis, Lotus, Salix.
****Cistaceae, OnobJYehis, Trifolium, Rosaceae, Sanguisorba.
.
2 *-
**Carduus, Trifolium, Paliurus.
***Berberis, Chenopodiaceae, Lamiaceae, Liliaceae, Onagraceae, Rosaceae.
****Boraginaceae, Seabiosa, Onobryehis, Teuerium.
3 *-
**Trifolium, Sanguisorba.
***Anthemis, Berberis, Hedysarum, reucrium, Salix.
****Seandix, Bellis, Crepis, Myosotis, Campanula, Lonieera, Caryophyllaceae, Chenopodiaceae, Ericaceae, Vicia, Croeus, Pyrus.
4 *-
**Berberis, Thymus.
***Boraginaceae, Sanguisorba.
****Seandix, Anthemis, Crepis, Helianthus, Solidago, Campanula, Si/en e, Medieago, Onobryehis, Trifolium, Poaceae,
POlygnum, Pyrus.
5 *Sanguisorba.
**-
***-
****Onobryehis, Paliurus, Salix.
6 *-
**Sanguisorba.
***Apiaceae, Berberis, Paliurus, Rosaceae, Cerasus, Salix.
****Crepis, Lotus, Onobryehis, Plantago.
130
Çizelge 4.2. Kemaliye bölgesinden elde edilen bal örneklerinin polen spektrumu (devam ediyor)
Ornek Polen Spektrumu

no
7 *Sanguisorba.
**Paliurus.
***Scandix.
****Sa/via, Teucrium, Rosaceae, Sa/ix. .
8 *Sanguisorba.
**Paliurus.
***-
****Scandix, Boraginaceae.
9 *-
**Onobrychis, Pa/iurus.
***Astraga/us, Rosaceae, Sanguisorba.
****Apiaceae, Asteraceae, Crepis, Trifolium, Sa/via, Teucrium, Salix.
10 *Paliurus.
** Sanguisorba.
***Scandix, Lotus, Trifolium.
****Crepis, Teucrium, Rosaceae.
11 *Trifolium.
** Sanguisorba.
***Centaurea, Lamiaceae, Omithoga/um, Rosaceae, Salix.
****-
12 *-
**Rosaceae, Salix.
***Carduus, Trifolium.
****Lamiaceae, Sanguisorba.
131

no
13 *Astraga/us.
**-
***Salix.
.
****Carex, Lamiaceae, Sanqusorba.
14 *Trifolium.
**Astraga/us.
***Eryngium, Euphorbia, Teucrium, Plantaginaceae, Salix.
****Asteraceae, Xeranthemum, Sanguisorba.
15 *Astraga/us.
**
***Eryngium, Berberis, Trifo/um, Thymus, Salix.
****Xeranathemum, Euphorbia, Vicia.
16 *Astraga/us.
**
***Apiaceaae, Teucrium, Salix.
****Asteraceae, Lonicera, Euphorbia, Rosaceae.
17 *Astraga/us.
**Sa/ix.
***Eryngium.
****Euphorbia, Teucrium Poaceae.
18 *Sanguisorba.
**
***Cichorium, Salix.
****-
n')

no
19 *Astragalus.
**-
***Xeranthemum, Campanulaceae, Lotus, Lamiaceae, Sanguisorba.
****Apiaceaae, Carex, Dipsacaceae, Plantaginaceae.
20 *Astraga/us. .
**-
***Trifolium.
****Apiaceae, Asteraceae, Cichorium, Lamiaceae, Liliaceae, Sanguisorba.
21 *-
**Paliurus, Sanguisorba.
***Carduus, Xeranthemum, Scabiosa, Onobryehis, Trifolium.
****Apiaceae, Lamiaceae, Malvaceae.
22 *Astraga/us.
**-
***Eryngium, Aster.
****Carduus, Chenopodiaceae, Euphorbia, Teucrium, Poaceae, Sanguisorba.
23 *-
**Carduus, Astragalus, Paiurus.
***Onobrychis, Sanguisorba.
****Apiaceae, Campanulaceae, Lonicera, Teucrium, Thymus, Poaceae, Rosaceae.
24 *Astraga/us.
**Centaurea.
***-
****Aster, Carduus, Dipsacaceae, Lamiaceae, Teucrium, Paliurus, Sanguisorba.
133

no
25 *Astraga/us.
**
***Apiaceae.
****Euphorbia Rosaceae, Sanguisorba. .
26 *Trifolium.
**
***Rumex, Rosaceae.
****Berberis, Euphorbia, Lamiaceae, Salix.
27 *Salix.
**Rosaceae.
***Lamiaceae.
****Asteraceae, Caryophyllaceae, Rumex.
28 *Salix.
**-
***Astraga/us, Tamm/anamayan.
****Apiaceae, Carex, .onobryehis, Lamiaceae.
29 *-
**Trifolium, Rosaceae.
***Centaurea, Mentha, Teucrium, Salix.
****Asteraceae, Boraginaceae, Cam~anulaceae.
134
a. Astraga/us spp. * * d. Cenfaurea spp.·
b. Berberis spp. * c. Carduus spp. *
e. Paliurus spp. ** f. Rosaceae * g. Sa/ix spp.** h. Sanguisorba sPI
i. Thymus spp. * i. Trifolium spp.**
Şekil 4.1. Balda dominant ve sekonder miktarda bulunan polenlerden bazıları (x1000)
(*Sekonder, **Hem dominant, hem sekonder)
135
4.1.2. Balda nişasta analizi sonuçlara
Analiz sonuçları Çizelge 4.3'de verilmiştir.
Çizelge 4.3. Nişasta varlığı ve kaynağının örneklere

vi
göre d agıımı
Nişasta
Dışarıdan kaynaklı
Örnek no Polen kaynaklı (Tağşişli)
1 - +
2 + +
3 - +
4 - +
5 + +
6 + +
7 + +
8 + +
9 + +
10 - +
11 - -
12 + +
13 + +
14 - +
15 + +
16 - +
17 - +
18 + +
19 + +
20 - -
21 + +
22 - +
23 - +
24 - -
25 - +
26 + +
27 - +
28 + +
29 - +
136
4.2. Organoleptik analiz sonuçları
Organoleptik analizlere (görünüş, koku,tad ve dokunma) bakılarak herbir örneğin
değerlendirmesi Çizelge 4.4'de verilmiştir. Değerlendirmeler 16 puan üzerinden

yapılmıştır (Gonnet, 1996). Organoleptik analiz sonuçları ise Çizelge 4.5'de
verilmiştir.
Çizelge 4.4. Organoleptik analiz puanlarına göre balıarın değerlendirilmesi
Puanlar
Değerlendirme
1-7 Kötü
8-12 Iyi
13-16 Çok iyi
Çizelge 4.6. Organoleptik analiz sonuçları
Değerlendirme
Örnek No Görsel Tat Koku Kristalleşme Final Puan Kalite
1 1 3 3 3 10 Iyi
2 2 2 3 3 10 Iyi
3 1 3 3 1 8 Iyi
4 2 2 2 1 7 Kötü
5 1 3 3 1 8 Iyi
6 2 3 3 3 11 Iyi
7 4 4 4 4 16 Çok Iyi
8 1 2 2 1 6 Kötü
9 1 3 2 3 9 Iyi
10 2 3 3 2 10 Iyi
11 2 3 4 1 10 Iyi
12 2 3 3 2 10 Iyi
13 3 3 4 4 14 Çok Iyi
14 2 3 3 2 10 Iyi
15 2 2 2 2 8 Iyi
16 4 4 4 4 16 Çok Iyi
17 1 3 3 1 8 Iyi
18 2 3 3 2 10 Iyi
19 3 3 4 3 13 Çok Iyi
20 3 3 4 3 13 Çok Iyi
21 4 3 3 4 14 Çok Iyi
22 2 3 3 1 9 Iyi
23 3 3 2 3 11 Iyi
24 1 1 1 1 4 Kötü
25 1 3 2 1 7 Kötü
26 1 3 2 1 7 Kötü
27 2 2 2 2 8 Iyi
28 2 4 3 2 11 Iyi
29 3 3 3 2 11 Iyi
137
4.3. Kimyasal analiz sonuçları
4.3.1. 8alda karbohidrat analizi sonuçları
Balda karbohidrat analizi sonuçları, glukoz/su oranı, fruktoz/su oranı ve invert

şeker toplamı her bal için ayrı ayrı Çizelge 4.6'da verilmiştir. Şekil 4.2'de HPLC-
RI'de karbohidrat analizi için kullanılan standartların alıkonma zamanları tek
kromatogram üzerinde gösterilmiştir.
Çizelge 4.6. Karbohidrat yüzdeleri, glukoz/su oranı, fruktoz/su oranı ve yüzde

,ınve rt şe ker mı'ktarı
Invert
Şeker
Örnek Miktarı
no Fruktoz Glukoz Sukroz Glukoz/Su Fruktoz/Glukoz Toplamı
1 43,40 35,52 325
, 2,02 1,20 80,92
2 45,81 34,34 6,22 2,35 1,33 i 80,15
3 42,99 31,90 4,50 1,98 1,33 74,89
4 37,95 36,17 4,74 2,42 1,00 74,12
5 40,56 36,52 4,00 2,2 1,10 77,08
6 41,08 31,00 6,86 1,77 1,30 72,08
7 38,45 29,54 6,69 1,96 1,30 67,99
8 42,69 36,49 3,17 2,14 1,20 79,18
9 34,26 23,83 4,45 1,5 1,40 58,09
10 41,87 31,30 5,44 2,1 1,30 73,17
11 39,18 28,93 6,21 2,06 1,40 68,11
12 50,50 38,80 5,60 2,4 1,30 89,30
13 48,06 36,79 5,56 2,5 1,30 87,85
14 47,48 34,63 5,04 2,4 1,40 82,11
15 44,68 33,29 5,79 2,4 1,30 77,97
16 41,61 30,45 5,01 2,1 1,40 72,06
17 50,50 38,80 5,60 2,7 1,30 89,30
18 39,97 35,27 5,64 2,6 1,10 75,24
19 47,12 38,07 4,86 2,8 1,20 85,19
20 47,12 38,07 4,86 2,5 1,20 85,19
21 48,56 37,48 7,42 2,7 1,30 86,04
22 45,24 37,99 3,01 2,2 1,20 83,23
23 46,66 37,07 5,34 2,45 1,20 83,73
24 41,71 33,31 3,19 2,3 1,20 75,02
25 44,87 35,87 3,50 2,39 1,20 80,74
26 41,75 34,35 3,63 2,29 1,20 76,10
27 50,50 38,80 5,60 2,4 1,30 89,30
28 44,91 33,64 5,66 2,36 1,30 78,55
29 50,50 38,80 5,60 2,69 1,30 89,30
138
-
......
LO
ıı::ııar.»1I~_ .......tııı ....... 1...... ".. 11L...,.._
;t .....0_
.
Şekil 4.2. Sukroz (S), glukoz (G) ve fruktoz (F) standartlarının alıkonma
(retention) zamanları
Şekil 4.3'de fruktoz, glukoz ve sukroz miktarlarının ve Şekil 4.4'de ise glukoz/su
oranlarının karşılaştırılması yapılmıştır.
60 1----- --
50+-- - i
j 4O~
t 30:
~ :
~ 20!
i
10·
1 2 3 4 5 6 7 891011121314151617181920212223242526272829
Öt11ekno
• F nJ<.toz • Glı.J<oz D Sli<roz :
Şekil 4.3. Salların içerdikleri fruktoz, glukoz ve sukroz yüzdelerinin

karşılaştırılması
~------------------------------------------------~
3,15 '
2,8 c -
c 2,45 •• _ - - --- - - ---- -----11
f! 2,1 - ----...,-=-l.__-.~...
o:ı 1,75 .~~-~• • IH".I~.

~
~ 1.4 --11-. .- -
a 1,05. 11 . -. . . . . . . . . ..
i
0,7
0,35
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 28 27 26 29
Ömekno
Şekil 4.4. Sal örneklerinin glukoz/su oranlarının karşılaştırılması
139
4.3.2. Balda HMF (Hidroksimetil furfural) analizi sonuçları
Çizelge 4.7'de balda HMF (Hidroksimetil turfural) analizi sonuçları, Şekil 4.5'de
HMF (hidroksimetil turfural)'nin alıkonma zamanını (10,65) gösteren örnek
kromatogramı verilmiştir.
Çizelge 4.7. HMF (Hidroksimetil turfural) analizi

sonuçları
Ornek no HMF miktarı
1 10,28
2 8,52
3 9,54
4 8,89
5 8,02
6 5,66
7 10,11
8 12,75
9 8,87
10 8,3
11 20,13
12 12,37
13 9,48
14 12,71
15 12,1
16 15,28
17 13,26
18 16,5
19 12,18
20 9,22
21 18,98
22 9,73
23 20,4
24 20,4
25 19,74
26 9,09
27 12,56
28 11,91
29 9,85
140
Şekil 4.5. HMF (hidroksimetil furfural)'nin alıkonma zamanını (10,65) gösteren örnek
kromatogram
141
4.3.3. Balda nem miktarı analizi sonuçları
Sonuçlar Çizelge 4.8'de verilmiştir.

Çizelge 4.8. Nem miktarı sonuçları
Ornek no Nem Miktarı

(%)
1 17,5
2 14,6
3 16,1
4 14,9
5 16,6
6 17,5
7 15
8 17
9 15,6
10 14,9
11 14
12 15,8
13 14,5
14 14,1
15 13,5
16 14
17 14,1
18 13,3
19 13,3
20 14,8
21 13,8
22 16,8
23 15,1
24 14,4
25 15
26 15
27 15,9
28 14,2
29 14,4
142
5. TARTIŞMA
Gümüş vd. (1999)'nin bildirdiğine göre, Türkiye'de üretilen çiçek balıarında en çok
kaynak oluşturan bitkiler Asteraceae, Srassicaceae, Fabaceae, Fagaceae,
Lamiaceae, Malvaceae, Myrtaceae, Oleaceae ve Scrophullariaceae familyalarına
aittir. Kemaliye balıarında rastlanan polenlerin familyalara göre dağılımının
değerlendirilmesi sonucunda 26 familyaya ait 41 takson bulunmuştur. Kemaliye

balına kaynak oluşturan bitkilerin familyalara göre dağılımı Şekil 5.1 'de verilmiştir.
As~ac:- ........- . --~. -~ı--T
Berberidaceae
Boraginaceae
Campanulaceae
: • i i
Caprifoliaceae
Caryophyllaceae i ..
Chenopodiaceae
Cistaceae . i·
ı: Cyper8Ceae ~
c
.!!
j
Ericaceae
Dipsacaceae
.!!
Euphorbiaceae _
Fa~eaeı-~--~~--~---- ....--~~--....--~--~
~
m
La:=:ı--
Liliaceae
Onagraceae
MaIVaCeae.
Poaceae
Planlaginaceee
+--r__~
PoIygonacae
Rosaceae
RMmnaceaei::;:==::;--+
Salicaceae .
__
Tanımlanamayan ~
o 3 6 9 12 15 18 21 24 27 30 33 36 39 42
Yüzde mıktarı
Şekil 5.1. Mikroskobik analiz sonucunda polenlerine en sık rastlanılan bitkilerin

çalışılan örneklerdeki bulunma yüzdesi
Salın mikroskop analizi ile saptanan taksonlardan dominant ve sekonder grupta yer
alan polenlere ait bitkiler o balın nektar kaynağını oluşturur (Doğan ve Sorkun, 2001).
Çalışılan balıarda sadece 5 nolu örnekte dominant ve eser polen saptanmış ve bu

örnek unifloral (tek çiçek kaynaklı) balolarak belirlenmiştir. Geriye kalan 28 örnek
multifloral balolarak tanımlanmıştır. Kemaliye balıarında multifloral balıara temel
kaynak oluşturan dominant polene sahip taksonlar ise Astraga/us spp.{örnek 1, 13,
15, 16, 17, 19,20,22,24,25), Paliurus spp. (örnek 10), Salix spp. (örnek 27,28),
Sanquisorba spp. (örnek 5, 7, 8, 18) ve Trifolium spp.(örnek 11, 14, 26)'dir (Çizelge
4.2).
Çalışılan örneklerde Astraga/us spp. (14, 23), Berberis spp. (4), Carduus spp. (2,23),
Centaurea spp. (24), Onobryehis spp. (9), Pa/iurus spp. (2, 7, 8, 9, 21, 23), Rosaceae
143
(12,27, 29), Sa/ix spp. (12, 17), Sanquisorba spp.(3, 6, 10, 11, 21), Thymus spp. (4)
ve TrifoHum spp. (2, 3, 29) taksonların ait polenler sekonder olarak tanımlanmıştır
(Çizelge 4.2 ).
Sorkun ve ınceoğlu (1984a,b,c)'nun Iç Anadolu bölgesinden balda polen analizi

yöntemiyle elde ettiği verilere göre, Türkiye'de çok yaygın olan Asteraceae ve
Fabaceae üyeleri balda dominant miktarda bulunan bitkilerin çoğunu oluşturduğu
gibi, balda polenleri sekonder miktarda bulunan bitkilerin çoğunda da bu familya

üyeleri yer almaktadır. Kemaliye yöresinde yapılan bu çalışmanın sonucunda da,
benzer veriler elde edilmiştir. Asteraceae familyasından Carduus spp. iki örnekte
sekonder, Centaurea spp. bir örnekte sekonder olarak teşhis edilmiştir.
Berberidaceae familyasından Berberis spp. ve Lamiaceae familyasından Thymus

spp. bir örnekte sekonder polene sahip taksonlardır. Fabaceae familyasından
Astraga/us spp. on örnekte dominant, iki örnekte sekonder, Onobryehis spp. bir
örnekte sekonder, TrifoHum spp. iki örnekte dominant, üç örnekte sekonder, polene
sahip taksonlardır. Rosaeeae familyasına ait üç örnek sekonder, Sanguisorba spp.
dört örnekte dominant, beş örnekte sekonder polene sahip taksonlardır. Salicaceae
familyasından Salix spp. iki örnekte dominant, iki örnekte sekonder polene sahip
taksonlardır. Mikroskobik analiz sonucunda balıarda 26 çeşit familya ve 41 çeşit
polen taksonuna rastlanmıştır. Fabaceae familyasından Astraga/us spp. polenine

%48 ve Rosaceae familyasından Sanguisorba spp. polenine %72 oranında en sık
olarak rastlanılmıştır.
Feller-Oemalsy et aL. (1989)'a göre, 29 adet Kanada balında Kemaliye balıarında
olduğu gibi Caryophyllaceae, Chenopodiaceae, Liliaceae, Lonieera spp. bitkilerine ait

polenler balda minör ve eser miktarda bulunmuştur.
29 örneğin TPS-10 g'ı dikkate alındığında 10 g baldaki en az polen sayısı 3738 ile 20
nolu örnekte; en çok polen sayısı 345045 ile 7 nolu örnekte rastlanmıştır. Buna göre
Kemaliye balıarı kendi içerisinde değerlendirildiği zaman TPS 10 g'ın 3738 ila 345045
arasında (=51649) değiştiği gözlenmiştir (Şekil 5.2).
144
390~ y----~----.~~-----~-~.~-------.--~--~----~--~-------~
360000 . - - -... ~.~.-.---- -----.----
330000 . ---- .--- ---.- -- - . --- ..-----..-----.. --- -.--.-- --.-- ..--.--
300000 ------.--.~-- .--------.---.------.----.--.. ~ -~ -.---. - -
270~ - - -.. - .. - -..- -~.~-.-.. ------.----- ... --.-- ---.--
o) 240000 - - . - -... -.-.. - . -.. - .-----.------.----.----------
~ 210000 .--..... -.------- .----.----.--.--.---..-.--.-------.~-.~. .- - . - - - - - . - . - - - - I
ch 180000 ---.---.------- -.-.-.---.. -----.- .-- .. - - .----.. --.. --.----. -------
~ 150000 - - - - - - --- .--.. - .. - ..- -.--- ..--.-.---.---..- -.. ---.--.-
120~ --~ . --- --.-.. ---.--....- -..-.- -
90000 ------. .-- ....- . - - ...
60000 - . ---.-- -..--- - .-----
30000
0~~~-r~~~~~-r~~~~~~~~Y-~~~~~~
1 234 5.6 7 8 91011121314151617181920212223242526272829

Örnek no
Şekil 5.2. Bal örneklerinin TPS-10 9 miktarının karşılaştırılması
Louveaux et aL. (1970), balıarı TPS-10 9 miktarlarına göre şu şekilde gruplandırmıştır:
TPS-10 9 miktarı < 20000 olanlar Grup I, 20-100000 arasında olanlar Grup II, 100-
500000 arasında olanlar Grup III, 500-1000000 arasında olanlar Grup LV ve >
1000000 olanlar Grup V içerisinde kabul edilmiştir (Ramanujam and Kalpana, 1995).
Bu gruplandırmaya göre, Kemaliye balıarı gruplandırıldığında, örneklerin % 48,3'ü Gl,
% 34,5'i GII ve %17,2'si GIII içerisinde yer almasına rağmen, hiçbir örneğin TPS-10 9
değeri GIV ve GV içerisinde yer almamıştır (Şekil 5.3).
Grup 4
0% Grup 5
Grup 3 0%
17%
Şekil 5.3. TPS-10 9 miktarlarının gruplandırılması
145
Feller-Oemalsy et aL. (1989)'a göre, bal örneklerindeki polen tiplerinin sayı aralıkları,
polen çeşidi 6-10, 11-15, 16-20 ve 21-25 sayıları arasında olmak üzere dört grupta
toplamıştır. Kemaliye balıarındaki polen çeşidi % 82,8 ile 6-10 arasında, %10,3 ile
11-15 arasında, % 6,9 ile 16-20 arasında tespit edilmiştir (Şekil 5.4).
21.-25
ııs
s:-
m16.-20
:c
'0-
Q)
(,»
ı:: 11.-15
Q)
Ö
a.
6.-10
O 3 6 9 12 15 18 21 24
Grup aralığı
Şekil 5.4. Ballardaki polen çeşitliliğinin gruplandırılması
Kemaliye balıarının mevsimlere göre multifloral tipteki balıara dominant miktarda etki
eden polen tipi incelendiğinde ilkbahar balı örneklerinde Astraga/us spp. bitkisine ait
polen bal örneklerinin %20'sinde, Pa/iurus spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %
20'sinde ve Sanguisorba spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %60'lnda tespit
edilmiştir (Şekil 5.5). Sonbahar balı örneklerinde Astraga/us spp. bitkisine ait polen
bal örneklerinin %58'inde, Pa/iurus spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin % 6'sınde
ve Sanguisorba spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %6'sında tespit edilmiş ve
ilkbahar balından farklı olarak sonbahar balı örneklerinde Salix spp. bitkisine ait polen
bal örneklerinin %12'sinde ve Trifo/ium spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin
%18'inde ayrıca bulunmuştur (Şekil 5.6). Bu sonuçlar bu bitkilerin çiçeklenme
periyodları ile de paralellik göstermiştir. Astraga/us spp. poleninin her iki mevsimde
de birbirine benzer oranlarda bulunmasının nedeni ise, Kemaliye'de geniş yayılım
gösteren Astraga/us cinsinin türlerinin çiçeklenme periyotlarının farklı olmasından
dolayıdır.
146
Kemaliye balıarının mevsimlere göre multifloral tipteki balıara sekonder miktarda etki
eden polen tipi incelendiğinde ilkbahar balı örneklerinde Berberis spp. bitkisine ait
polen bal örneklerinin %8'inde, Carduus spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin
%8'inde, Onobryehis spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %8'inde, Paliurus spp.
bitkisine ait polen bal örneklerinin %30'unda, Sanguisorba spp. bitkisine ait polen bal
örneklerinin %23'sinde, Thymus spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %8'inde ve
Trifolium spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %1S'inde tespit edilmiştir (Şekil S.7).
Sonbahar balı örneklerinde Astraga/us spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin
%14'ünde, Centaurea spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %14'ünde, Paliurus
spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %14'ünde, Rosaceae bitkisine ait polen bal
örneklerinin %22'sinde, Salix spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %14'ünde,
Sanguisorba spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %1S'inde ve Trifolium spp.
bitkisine ait polen bal örneklerinin %7'sinde, tespit edilmiştir (Şekil S.8).
Bu bal/ara temel kaynak oluşturan dominant polene sahip taksonların ilkbahar ve

sonbahar dönemlerine göre karşılaştırılması Şekil S.S'de ve Şekil S.6'da verilmiştir.
ii
i
147
Paliurus spp
20%
Sanguisorba spp.
60% Astraga/us spp.
20"/0
Şekil 5.5. Ilkbahar örneklerinde teşhis edilen dominant miktardaki polen

Paliurus spp
6% Sa/ix spp.
Astraga/us spp.
58%
Şekil 5.6. Sonbahar örneklerinde teşhis edilen dominant miktardaki polen

Kemaliye balıarında multifloral balıara temel kaynak oluşturan sekonder polene sahip
taksonların ilkbahar ve sonbahar dönmelerine göre karşılaştırılması Şekil 5.7'de ve
Şekil 5.8'de verilmiştir.
148
Thymus spp. Berberis spp.
Onobrychis spp.8% 8%
8%
Carduus spp.
8%
Trifolium spp.
15%
Paliurus spp.
30%
Şekil 5.7. Ilkbahar örneklerinde teşhis edilen sekonder miktardaki polen

Trifolium spp. Sanguisorba spp.

7% 15%
Centaurea spp.
14%
Rosaceae
Paliurus spp. 22%
14%
Salix spp.
14%
Şekil 5.8. Sonbahar örneklerinde teşhis edilen sekonder miktardaki polen

Asfraga/us spp.'e ait poJene (Şekil 4.1 a) 29 bal örneğinin on dördünde rastlanmıştır.
On örnekte dominant. iki örnekte sekonder ve iki örnekte minör miktarda tespit
edilmiştir. TPS-10 g miktarı, on bal örneğinin altısında grup I, dördünde grup 2
içerisinde yer almıştır. Organoleptik analiz sonuçlarının ortalamasına göre ise,
Asfraga/us balının kalitesi iyi derecedir.
Pa/iurus spp.'e ait polene (Şekil 2e) 29 bal örneğinin onunda rastlanmış olup, bir
örnekte dominant, altı örnekte sekonder, bir örnekte minör ve iki örnekte tespit
149
edilmiştir. TPS 10g eser miktarda dominant olan bir örnekte grup i içerisinde yer
almıştır. Organoleptik analiz sonuçlarına göre ise, Paliurus balının kalitesi iyi
derecedir.
Salix spp.'e ait polene (Şekil 4.1g) 29 bal örneğinin on sekizinde rastlanmış olup, iki
örnekte dominan~, iki örnekte sekonder, on örnekte minör ve dört örnekte eser
miktarda tespit edilmiştir. TPS-10g miktarı, iki bal örneğinin ikisinin de grup "
içerisinde yer almıştır. Organoleptik analiz sonuçlarının ortalamasına göre ise, Sa/ix
balının kalitesi iyi derecedir. Louveaux (1970), Salix polenlerini dominant grupta
göstermiştir. Sorkun ve ınceoğlu (1984c)' na göre ise, Salix polen i sekonder
gruptadır ve Sa/ix polenini içeren örnek çabuk kristalleşmiş ve kristalleştiğinde krem
görünümünü almıştır.
Sanguisorba spp.'e ait polene (Şekil 4.1 h) 29 bal örneğinin yirmisinde rastlanmış
olup, dört örnekte dominant, beş örnekte sekonder, üç örnekte minör ve sekiz
örnekte eser miktarda tespit edilmiştir. TPS-10g miktarı, dört bal örneğinin birinde
grup lt, üçünde grup iii içerisinde yer almıştır. Organoleptik analiz sonuçlarının
ortalamasına göre ise, Sanguisorba balının kalitesi iyi derecedir.
Trito/ium spp.'e ait polen e (Şekil 4.1 i) 29 bal örneğinin on üçünde rast/anmış olup, iki
örnekte dominant, üç örnekte sekonder, beş örnekte minör ve üç örnekte eser
miktarda tespit edilmiştir. TPS 10g miktarı, iki bal örneğinin ikisinin de grup i
içerisinde yer almıştır. Organoleptik analiz sonuçlarının ortalamasına göre ise,
TritoHum balının kalitesi iyi derec~dir.
Kemaliye ilçesinin merkezinden ve Sarıçiçek yaylasından temin edilen bal

örneklerinin polen karşılaştırılması yapıldığında ise bazı benzerliklerin ve farklılıkların
olduğu görülmüştür. Sa/ix poleni Kemaliye'nin merkez ve köylerinde sekonder, minör

ve eser miktarda tespit edilmesine rağmen, Sarıçiçek yaylasından elde edilen
multifloral üç örneğin ikisinde dominant miktarda teşhis edilmiştir.
Çalışılan balıarın nişasta analizinde ise örneklerin % 48,3'ü polenden, % 31'i sadece
dışarıdan ve % 48,3'ünde ise hem polen hem de dışarıdan katkılı nişasta içerdiği
150
tespit edilmiştir. Balıarın % 0.8Tsinin ise dışardan katkılı nişasta içermediği
saptanmıştır.
Türk Gıda Kodeksinin Bal Tebliği 4 'nin ürün özelliklerini içeren 6. maddesinin c
şıkkında "Baıda nişasta bulunamaz" denilmektedir. Sorkun and Şahin (2000), balda
polenden kaynaklanan nişastanın bulunabileceğini ve bunun doğal bir sonuç
olduğunu bildirmiştir. Ancak son yıllarda bazı balıarın nişasta içerdikleri gerekçesi ile
ihraç edildikleri ülkelerden iade edildiği basın-yayın organları aracılığıyla herkes
tarafından bitinen bir gerçek haline gelmiştir. Bazı bitki tohumları na ait nişastanın
balda tespit edilmesi o balda tağşişi ortaya koymaktadır.
Kemaliye balıarında, nem miktarının %13,3 ile %17,5 (~14,6) arasında değiştiği
saptanmıştır.%13,3 ile 19 nolu örnekte en düşük ve %17,5 ile 1 ve 6 nolu örneklerde

ise en yüksek nem miktarı tespit edilmiştir. Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği (Anonim,
2004)'ne göre, balın nem içeriği %20'den fazla olamamalıdır. Kemaliye balıarı en
yüksek nem içeriği %17,5 ile standarda uygundur (Çizelge 4.8 ).
Avrupa ülkelerinin bal standartlarında, GC-MS ve HPLC ile invert şeker dışındaki
şekerlerin de miktarlarının saptanması istenmiştir. 29 bal örneğinde glukoz, fruktoz
ve sukroz miktarları HPLC-RI ile saptanıp, tabloları oluşturulmuştur (Çizelge 4.6)
Bunların birbirlerine olan oranları bize balın kristalteşme, yoğunluk, higroskopi gibi bir
çok fiziksel özelliği hakkında bilgi vermektedir. Glukoz %23,83 ile 9 nolu örnekte en
düşük, % 38,80 ile 17,27 ve 29 nolu örneklerde en yüksek; fruktoz %34,26 ile 9 nolu
örnekte en düşük, % 50,50 ile 17,27 ve 29 nolu örneklerde en yüksek ve sukroz %

3,01 ile 22 nolu örnekte en düşük, %7,42 ile 21 nolu örnekte en yüksek miktarda
tespit edilmiştir. Glukoz ve fruktoz düzeyinin en düşük olduğu örnek Rhamnaceae
familyasına ait Pa/iurus spp. v~ Fabaceae familyasına ait Onobryehis spp. poleninin
sekonder miktarda tespit edildiği 9 no'lu örnektir. 9 no'lu örneğin glukoz yüzdesi
%23,83 ve fruktoz yüzdesi %34,26'dır.Glukoz ve fruktoz yüzdeleri 17,27 ve 29 no'lu
örneklerde ise yüksek düzeyde bulunmuş olup, bu örneklerde Fabaceae, Salicaceae
ve Rosaceae familyasına ait polenlere dominant ve sekonder miktarda rastlanmıştır.
Türk Gıda
Kodeksi Bal Tebliği (Anonim, 2004)'ne göre, "invert şeker miktarı çiçek
balında % 65, salgı balında % 60 oranından az olmamalıdır. Kemaliye balıarının
invert şeker miktarı 58,09-89,30 arasında değişmekte olup, sadece 9 no'lu örnek
%65'in altında değerle standarda uygunluk göstermemektedir.
151
Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği
(Anonim, 2004)'ne göre baldaki sukroz miktarı %5'in
altında bulunmalıdır. Bu değerlerin üzerindeki miktar balın tam olarak
olgunlaşmadığını göstermektedir. 2, 6, 7,10,11,12,13,14,15,16,17,18,21,23,
27,28,29 nolu örneklerdeki sukroz miktarı %5'in üzerindedir (Şekil 4.6).
Balda her zaman fruktoz miktarı glukoz miktarından fazla bulunmaktadır. Kemaliye
balıarı ile Anonyıiıous (2002) sonuçları karşılaştırıldığında da durum bu şekilde
bulunmuştur (Çizelge 4.6).
29 bal örneğinin onunda Astraga/us spp. balı dominant polen olarak saptanmış olup,
bu örneklerin glukoz oranı % 30,45-38,80 arasında, fruktoz oranı ise % 44,87-50
arasında değişmektedir. Crane et aL. (1984)'a göre ise Astragalus balının glukoz
oranı % 30,77-33,06 arasında, fruktoz oranı ise % 35,56-39,63 arasında
değişmektedir. Oddo et aL. (1995)'a göre Castanea balının glukoz oranı % 22,1-29,3
arasında, fruktoz oranı ise % 37,1-47,4 arasında; Citrus balının glukoz oranı % 29,8-
35,7 arasında, fruktoz oranı ise % 33,5-45,1 arasında; Erica balının glukoz oranı %
32,0-37,3 arasında, fruktoz oranı ise % 36,0-40,0 arasında; Eucalyptus balının
glukoz oranı % 31,2-34,5 arasında, fruktoz oranı ise % 33,4-43,7 arasında;
Hedysarum balının glukoz oranı % 29,1-34,0 arasında, fruktoz oranı ise % 36,1-41,2
arasında; Helianthus balının glukoz oranı % 35,3-40,8 arasında, fruktoz oranı ise %
32,6-44,7 arasında değişmektedir. Oddo et aL. (1995), ayrıca balı n glucide
spektrumunun, balın bitkisel kaynağının ait olduğu familyaya, cinsine ve hatta türüne
göre değişebileceğini ifade etmiştir.
Kemaliye balıarının glukoz/su oranı Çizelge 4.6'da verildiği şekildedir. Hanna et aL.
(1991)'a göre, Glukoz/su oranı 1.7 olan ballar uzun süre sıvı kalma eğiliminde
olmalarına rağmen, 2.1 oranı üzerinde olan bal/ar bir hafta içinde kristalleşmektedir.
Balcı (1978)'e göre, glukoz/su oranının kristalteşmeye etkisi Çizelge 5.1'deki gibidir.
152
Çizelge 5.1. Glikozlsu oranının kristalleşmeye etkisi
Derece Kristalleşme Glukoz/Su

oranı
o. Sıvı halde 1,58

1 Izole edilmiş kristaller 1,76
2 Kristal tabakası 2-3 mm. 1,79
3 Bazı küme kristal/er 1,86
4 Kristal tabakası 8-10 mm. 1,83
5 Kristal tabakası % yükseklikte 1,99
6 Kristal tabakası yarı yarıya 1,93
7 Kristal tabakası % mm. 2,06
8 Kristal tabakası bütün ama yumuşak 2,16
9 Kristal tabakası bütün ama sert 2,29
29 örneğin 18'inde çeşitli zamanlarda kristalleşme gerçekleştiği gözlenmiş olmasına
rağmen, 11 'inde kristalfeşme saptanmamıştır. KristaIJeşen 18 örneğin glukoz/su oranı
1,98-2,7 arasında değişirken, kristalleşmeyen 11 örneğin beşinde glukoz/su oranı 1,7

civarında bulunmuştur. Buna karşın altı örnekte (13, 16, 19, 20, 21, 23) glukoz/su
oranı 1,Tnin üzerinde olmasına rağmen, kristalleşme gözlenmemiştir. Bunun nedeni
ise, bu örneklerin glukoz/su değeri yüksek olmasına karşın, fruktoz/gfukoz oranının
yüksek olmasıdır.
Kemaliye balıarındaki en yüksekHMF miktarı %20,4 ile Dolunay köyünden alınan 23

ve 24 nolu örneklerde, en düşük HMF miktarı ise %8,02 ile Kekik pınarı Gözlük
mevkinden alınan 5 nolu örnekte tespit edilmiştir (Çizelge 4.7).
153
KAYNAKLAR
Amin, W. A, Safwat, M., EI-Iraki, M., Quality Criteria of Treacle (Black Honey),
Food Chemistry, 67, 17-20, (1999).
Amoros, M., Simoes, C.M.O., Girne, L., Sauvager, F., Cormier , M., Synergistic
effect of flavones and flavonols against Herpes Simplex virus Type 1 in cell
culture. Comparison with the antiviral activity of propolis, J. Nat. Prod. 55,
1732-1740, (1992).
Andrade, P. 8., Amaral, M. T., Isabel, P., Carvalho C. M. F., Seabra, RM.,
Cunha A, Physicochemical Attributes and Pollen Spectrum of Portuquese
Heather Honeys, Food Chemistry, 66, 503-510, (1999).
Anonim, Türk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği, Tarım ve Köy işleri Bakanlığı, 2001/110
EC sayılı AB Bal Tebliğine Uyum Değişiklikleri, Ankara, (2004). pp: 1-5.
Assil, H. 1., Sterling, R, Sporns, P., Crystal Control in Processed Liquid Honey,
Journal of Food Science, 56:4,1034-1041, (1991).
Atalay,ı', Türkiye'nin Ekolojik Bölgeleri, Orman Bakanlığı Yayınları 63, ISBN:975-
8273-41-8, ızmir, (2002). Pp: 160-176.

Atkins, E. L., The Hive and Honey Bee, "lınois, Journal Printing Company,
(1946).
Aytuğ, B., Istanbul Çevresi Bitkilerinin Polen Atlası, Istanbul, (1971),330s.
Balcı, F., Ankara'da Üretilen Bal/arla Ankara Piyasasında Satılan Balıarın Fiziki
Kimyevi ve Biyolojik Özellikleri Üzerinde Araştırmalar, Gıda-Tarım
Hayvancılık Bakanlığı Mesleki Yayınlar Serisi, Ankara, (1978).
Bankova, V., 2000, Determining quality in propolis samples, The Journal of The
American An Apitherapy Society.7,2,( 2000).
Bankova, V., Boudounava-Krasteva, G., Sforein, J.M., Frete, X., Kujumgiev, A,
Maimoni-Rodella, R, Popov, S., Phytochemical evidence for the plant origin
of Brazillian propolis from Sao Paulo State, Z. Naturforsch. 54c, 401-405,(
1999).
Bankova, V., Marcucci, M. C., Standardization of propolis: present status and
perspectives, Bee World, 81(4),182-188,( 2000).
Bankova, V., Popova, M., Bogdanov, S., Sabatini, AG., Chemical composition of
European propolis: expected and unexpected results, Z.Naturforsch.
57c,530-533,( 2002).
154
Bankova, V.S., Christov, R.S., Tejera, A.D., Lignans and other constituents of
propolis from the Canary Islands, Phytochemistry, 49:5, 1411-1415,( 1998).
Bankova, V.S., De Castro, S.L., Marcucci, M.C., Propolis: recent adsvances in
chemistry and plant origin, Apidologie. 31, 3-15, (2000).
Banskota, AH., Tezuka, Y., Kadota, S., Recent progress in pharmacological
research of propolis, Phytotherapy Research. 15,561-571,( 2001).
Banskoto, AH., Tezuka, Y., Midorikava, K., Matsushige, K., Kadoto, S., Two
novel cytotoxic benzofuran derivatives from Brazilian propolis, J Nat Prod.
63, 1277-1279,( 2000,).
Barisic, D., Vertacnik, A, Bromenshenk, J. J., Kezic, N., Lulic, S., Hus, M.,
Kraljevic, P., Simpraga, M., Seletkovic, Z., Radionuclides and Selected
Elements in Soit and Honey from Gorski Kotar, Croatia , Apidologie, 30,277-
287, (1999).
Bevilacqua, M., Bevitacqua, M." Serra, E., Vianello, A, Garrou, E., Sporagra, B.,
Barak, U., Zaccagna, C.A, Natural resin association such as incense and
propolis in zootechnology, Agriculture, Ecosystems and Environment.
62,247-252,( 1997).
Bonvehi, J. and Tarres, E. G., Physicochemicat Properties, Composition and
Pollen Spectrum of Ling Heather (Calluna vulgaris (L) Hulf) Honey Produced
in Spain, Ap idologie, vol. 24, 586-596, (1993).
Brown, R., Bee Hive Products Bible, Avery Publishing Group Inc., New York,
USA, (1993).Pp:266.
Buldini, P. L., Cavalli, S., Mavoli, A, Sharma, J. L., lon Chromatographic and
Voltammetric Determination of Heavy and Transition Metals in Honey, Food
Chemistry, 73,487-495, (2001).
Castaldo, S. and Caposso, F., Propolis an old remedy used in modern medicine,
---- ~
Fitoterapia. 1-6,( 2002).

Chasteen, G. T., 2000, http://www.shsu.edu/-chemistry/primers/pdf/AA.pdf
Christov, R., Bankova, V., Hegazi, A, Abd EL Hady, F. and Popov, S., Chemical
composition of Egyptian propolis, Z.Naturforsch. 53c, 197-200,( 1998).
Coffey, M. F. and Breen, J., Seasonal Variation in Pollen and Nectar Sources of
Honey Bees in Ireland, Journal of Apicultural Research,36:2, 63-76, (1997).
155
Conti. M. E and Botre, F., Honeybees and Their Produets as Potential
Bioindieators of Heavy Metals Contamination, Environmental Monitoring and
Assessment, 69. 267-282, (2001).
Corta, E, Bakkali, A, Berrueta, L. A. Gallo, 8., Vicente, F., Kineties and
Meehanism of Amitraz Hydrolysis in Aqueous Media by HPLC and GC-MS,
Tafantş, 48,189-199, (1999).
Costa, L. S. M., A/buquerque. M. L. S., Trugo, L. C., Quinteiro, L. M. C.. Barth, O.
M., Ribeiro, M. , De Maria, C. AB., , Determination of Non-volatile
Compounds of Different Botanieal Origin Brazilian Honeys, Food Chemistry,
65,347-352. (1999).
Crane, E., Bees and Beekeeping, Seienee Praetise and World Resourees,
Heinemann Professional Publishing Ltd. Oxford,( 1990).
Crane, E., Honey, International Bee Researeh Association, London, (1978).
Crane, E, Reeent Researeh on the World History of Beekeeping, Bee World,
80:4, 174-186, (1999).
Crane, E.• The Past and Present Importanee of Bee Produets to Man, Edith by
Avshalom Mizrahi, Yaacov Lensky,( 1996).Pp:1-13.
Crane, E, Walker, P., Day, R., Direetory of Important World Honey Sources,
London, (1984). pp:381.
Creighton, H. C., Bees and PeopJe, Mır Publishers, Moseow.( 1974).Pp: 213.
d'Albore, G.R. , L' origine geographıque de la propolis, Apidologie, 10(3), 241-
267,( 1979).
Dadant, A, The Hive and Honeybees, Dadant& Sons, Hamilton, lIIionis, USA, (
1992).Pp :1324.
Davis, H., 1965-1988, Floraof Turkeyand the East Aegean Islands, ı-x, Edinburg
University Press, Edinburg.
Devillers, J., Dore, J. C., Mareneo, M., Poifıer-Duehene, F, Galanad, N., Viel, C.,
Chemometrieal Analysis of 18 Metallie and Nonmetallie Elements Found in
Honeys Sold in Franee, Journal of Agrieultural and Food Chemistry, 50,
5998-6007, (2002).
Devillers, J., Morlot, M., Pham-Delegue, M. H., Dore, J. C., Classifteation of
Monotloral Honeys Based on Their Quality Control Data, Food Chemistry,
vol. 86, 305-312, (2004).
Devlet Istatistik Enstitüsü (DIE), Köy Envanteri, Cilt no. 24, (1997).
156
Devlet Istatistik Enstitüsü (DIE), Tarımsal Yapı ve Üretim (2001).
Dimov, V., Ivanovskat N., Manolova, N., Bankova, V., Nikolov, N., Popov, S.,
Immunomodulatory action of propolis. Influence on anti-infectious protection
and macrophage function, Apidologie. 22,155-162,( 1991).
Doğaroğlu, M., Modern Arıcıtık Teknikleri, Anadolu Matbaa & Ambalaj, Istanbul,
(1999) .. pp: 271.
Erzincan Iı Tarım Müdürlüğü. http:/www.tarim.gov.tr.( 2004).
Esti, M., Pantili, G., Malconi, E, Trivisonno M.C., VoJarization of the Honeys from
Molise Region Through Physico-chemicaf, Organoleptic and Nutritional
Assesment, Food Chemistry, 58:1-2,125-128, (1997).
Faegri, K., Iversen, J., Textbook of PoUen Analysis, Ed.; Faegri, K., Kaland, P.E,
Krzywinski, K., John Wiley & sons, Chichester,lV Edition, New York,e
1989).Pp: 328.
Feller-Demalsy, M., Parent J., Strachan A. A., Microscobic Anafysis of Honeys
from Alberta, Canada, Journal of Apicultural Research, 26:2, 123-132,
(1987).
Feller-Demalsy, M., Parent J., Strachan A A, Microscobic Analysis of Honeys
from Manitoba, Canada, Journal of Apicu Itu ral Research, 28:1, 41-49,
(1989).
Ghisalberti, E L, Propolis: A review, Bee World. 60, 59-84,( 1979).
Ghisalberti, E. L., Jefteries, P. R, Lanteri, R And Matisons, J., Constituents of

propolis, Experientia. 34(2),157-158,( 1978).
Gonnet, M., Judging the Quality of Honey by Sensory Analysis in Bee Products
Properties, Applicatioris> and Apitherapy, Edith by Avshalom Mizrahi, Yaacov
Lensky, 247-251, (1996).
Gonzales, R, Coreho, 1., Remirez, D., Rodriguez, S., Ancheta, O., Merino, N.,
Gonzales, A, Pascual, C., Hepatoprotective eftects of propolis extract on
carbon tetrachloride- induced liver injury in rats, Phytoth.Res. 9,114-117,(
1995).
Gökçe, M., Öztürk A 1., Solmaz, C., Tutkun, E., Bulut, G., Yalçın L. 1., Över M.,
Yaşar, N., Çiftçi Eğitimi ve Yayım Serisi, Yayın No:
33.http://www.tarim.gov.tr/arayuzl5/içerik.asp?efl=hizmetler/yayinlar/e-
157
kitap/index.htm&curdir=\hizmetler\yayinlar\e-kitap&fl=ariciliklaricilikgiriş.htm
(2001).
Greenaway, W., Scaysbrook, T. , Whatley, F.R, The composition and plant
origins of propolis: areport of work at Oxford, Bee World. 71, 107-118,(
1990).
Hladon, B., Ellnain-Wojtaszek, M., Nowak, G., Sikorska, H., Kowalewski, ı., l'
activite q'citostatique in vitro de la propolis: autres etudes sur des fractions
de I'extrait etherique Deepet leurs sous-fractions sesquiterpenoids, in the
XXXI-St Apimondia Congress, Warsaw, Poland, (1987).Pp :524-25.
inci, A, An Ürünleri ve Değerlendirilmesi, Türkiye'de Ancılık Sorunlan ve 1.
Ulusal Ancılık Sempozyumu, Eylül 1999, Kemaliye/Erzincan, Türkiye,
(1999). pp:147-161.
Jolly, V.G., Propolis varnish for violins. Bee World. 59,158-62,( 1978).
Jungkunz, R, Bee's resin (propolis), Chem. Umschau.39,30-33,( 1932).
Kapp, RO., Pollen and Spores, U.S.A( 1969)
Karacaoğlu, M., Propolis'in Yapısı ve Kullanımı, Teknik Ancılık. 57, 18-25,( 1997).
Kartal, M., Kaya, S., Kurucu, S., GC-MS analysis of propolis samples from two
different regions of Turkey, ı. Naturforsch. 57c, 905-909,( 2002).
Kemaliye Kaymakamhğı, Türkiye coğrafyasındaki yeri/ekonomik etkinlikler, http:/
www.kemaliye.gov.tr. (2004).
Keskin, N., Hazır, S., Baser, K., H. C., Kürkçüoğlu, M., Antibacterial activity and
chemical composition of Turkish propolis, ı. Naturforsch. 56c,1112-1115,(
2001).
Kolankaya, D., Antioksidant Etki ve Bal, Mellifera, 1:1, 13-17, (2001).
Kolankaya, D., Selmanoğlu, G., Sorkun, K., Salih, B., Protective effects of Turkish
propolis on alcohol-induced serum lipid changes and liver injury in male rats,
Food Chemistry. 78, 213-217,( 2001).
Kolankaya, D., ÜIger, C., Sorkun, K., Ünal, H., Rize- Anzer-ikizdere Bölgesi
Ballannın Antioksidant Özelliği, Serbest Radikaller ve Antioksidant Araş.
Der. Serbest Radikaller II. Ulusal Kongre, 19-22 Eylül, Eskişehir, (1999).
König, B., Plant sources of propolis, Bee World. 66(4),136-139,( 1985).
Krell, R, Value-Added Produdsfiom 8eekeeping. FAO/v;Jr. Serv. Chapter5,( 1996}.
Kumova, U., Korkmaz A, Avcı B. C., Ceyran G., Önemli Bir An Ürünü: Propolis,
Uludağ Ancılık Dergisi, 2:2, 10-24, (2002).
158
Lazaridou, A., Biladeris G. C., Bacandritsos, N., Sabatini, A.G., Composition,
Thermal and Rheological Behaviour of Selected Greek Honeys, Journal of
Food Engineering, 64:9-21, (2004).
Louveaux, J., Maurizio, A., Vo rwo hi , G., Internationale Kommission fur
lenenbotanik der I.U.B.. Methodik der Melissopalynologie, Apidologie,
1:2,193-209, (1970).
Lusby, P. E., Coombes, A., Wilkinson, J. M., Honey: A Potent Agent for Wound
Healing?, Journal of Wound Care, vol. 29:6, 295-300, (2002).
Marcucci, M. C., Propolis: chemical composition, biological properties and
therapeutical activity, Apidologie. 26, 83-99,( 1995).
Marcucci, M. C., Rodriguez, J., Ferreres, F., Bankova, V., Groto, R And Popov,
S., Chemical composition of Brazilian propolis from Sao Paulo State, Z.
Naturforsch. 53c, 117-119,( 1998).
Markham, K.R, Mitchell, K.A., Wilkins, A. L., Daldy, J. A. and Lu, Y., HPLC and
GC-MS identification of the major organic constituents in New Zealand
propolis, Phytochemistry. 42, 205-211,( 1996).
Matsuna, T., Jung, S. K., Matsumoto, Y., Saito, M., Morikawa, J., Preferential
cytotoxicity to tumor cells of 3,5-diprenyl-4-hydroxycinnamic acid (artepillin
C) isolated from propolis, Anticancer Res. 17,3565-3568, (1997).
Matsuno, T., A new ele roda ne diterpenoid isolated from propolis, Z. Naturforsch.
50,93-97(1995).
Maurizio, A., Pollen Analysis of Honey, The Bee World, 32:1,1-6 (1951).
Metzner, J., Bekemeier, H., Paintz, M., SChneidewind, E., Antimicrobial activity of
propolis and ist constituents, Pharmazie. 34(2),97-102,( 1979).
Moar, N. T., Pollen Analysis of New Zealand Honey, Journal of Agricultural
Research, 28, 38-70, (1985).
Mochida, S., Haga M. , Takino Y., Chemical constituents and antimicrobial activity
of Japanese propolis, Apimondia, The XXX th Intern. Apicultural Congr.
Nagoya-Japan, pp.455-456,( 1985).
Moore, P. D., Webb, J. A., Collinson, M: E., Pollen Analysis, Blackwell Scientific
Publications, London, U.K.,( 1991)
159
Murad, J. M., Calvi, S. A., Soares, AMV.C. , Bankova, V., Sforcin, J. M. , Effect
of propolis from Brazil and Bulgaria on fungicidal activity of macrophages
against Paracoccidioides brasiliensis, J.Ethnopharm. 79, 331-334,( 2002).
Münstedt, K, Zygmunt, M., Propolis-current and future medical uses, American
Bee Journal. 507-510,( 2001).
Na, H. K, Wilson, M. R, Kang, K. S., Chang, C. C., Grunbeger, D., Trosto, J.
Restoration of gap junctionlal intercellular communication by caffeic acid
phenethyl ester (CAPE) in a ras-transformed rat liver epithelial cell line,
Cancer Left. 157,31-38,( 2000).
Nanda, V., Sarkar B. C., Sharma, H. K, Bawa, A ., Physico-chemical Properties
and Estimation of Mineral Content in Honey Produced from Different Plants
in Northern India, Journal of Food Composition and Analysis, 16,613-619,
(2003).
Oddo, LS., Piazza, M. G., Sabatini, A G. Accorti, M., Characterization of
Unifloral Honeys, Apidologie, 26, 453-465, (1995).
Özkök, A ve Sorkun, K., Apiterapi'de Kullanılan Önemli Arı Ürünlerinden: Bal,
Polen ve Propolis, Teknik Aneıiık, 72, 4-10, (2001).
Paintz, M., Metzner, J., On the local anaesthetic action of propolis and some of its
constituents, Pharmazie. 34(12),89-841,( 1979).
Pehlivan, S., Türkiye'nin Alerrjen Polenler Atlası, Ünal Ofset, Ankara,(
1995).187s.
Pepeljnjak, S., Growth inhibition of bacillus subtilis and composition of various
propolis extracts, Pharmazie. 37(12), 864-865,( 1982).
Pepeljnjak, S., Jalsenjak, 1., Maysinger, D., Flavonoid content in propolis extract
and growth inhibiton of Bacillus subtilis, Pharmazie. 40, 122-123,( 1985).
Pereira, A S., Ramos, M. F. S., Poças, E. S. C., Dias, P. C. M., Santos, E. P.,
Silva, J. F. M., Cardosa, J. N., Neto, F. R A, Study of propolis by high
temperature high resolution gas chromatography-mass spectrometry, Z.
Naturforsch. 54c, 395-400,( 1999).
Popravko, S. A, Sokolov, i. V' ı Torgov, i. V., (USSR)-New natural phenolic
triglycerides in chem. Natural Compounds. 18, 153-157,( 1982).
Qustiani, M. A, Das Mikroskopische BUd der Honige des Östlichen
Mittelmeergebietes, Doktara Tezi, Fachbereich AIIgemeine
160
Natuıwissensehaften der Universitat Hohenheim, Stuttgart, Deutschland,
(1976).
Ramanujam, C. G. K. and Kalpana, T., Mieroscopie Analysis of Honeys froma
Costal District of Andhra Pradesh, India, Review of Paleobotany and
Palynology, 89,469-480, (1995).
Sawyer, R.,. Pollen Identification for Beekeepers, Uni. con. Cardiff Press., 11-13,(
1981).
Sehmidt, J. O., BEE PRODUCTS: Chemical composition and application, Edith
by Avshalom Mjzrahİ, Yaaeov Lensky, (1996).Pp:15-26,
SChneidewind, E. M., Büge, A, Kala, H" Metzner, J. , Zsehunke, A, Identifieation
of an antimicrobially active constituent isolated from propolis, Pharmazie. 34,
103-106,( 1979).
Sevimli, H., Bayülgen, N., Varinlioğlu, A, Determination of Trace Elements in
Honey by INAA in Turkey, Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry
Letters, 165:5, 319-325, (1992).
Sorkun, K and Aygün, Ş., The Souree of Starch Grains from Turkish Pine Honey,
Journal of Apieultural Research, 39: (1-2),85-86, (2000).
Sorkun, K ve Doğan, C., Türkiye'nin Çeşitli Yörelerinden Toplanan Balıarda
Polen Analizi, Hacettepe Fen ve Mühendislik Bilimler Dergisi, 24: A-C, 15-
24, (1995).
Sorkun, K. ve ınceoğlu, Ö., Iç Anadolu Balıarında Bulunan Dominant Porenler,
Doğa Bifim Dergisi, sayı 8:3,377-381, (1984b).
Sorkun, K. ve ınceoğlU, Ö., Iç Anadolu Balıarında Bulunan Sekonder Polenler,
Doğa Bilim Dergisi, şaYf 8:3,382-384, (1984c).
Sorkun, K ve ınceoğlu, Ö., Iç Anadolu Bölgesi Balıarında Polen Analizi, Doğa
Bilim Dergisi, sayı 8: 2, 222-228<. (1984a).
SOrkun, K ve Yuluğ, N., Rize-Ikizdere <Yöresi Balıarının Polen Analizi ve
Antimikrobik Özellikleri, Doğa Bilim Dergisi, sayı 9:1, 118-123, (1985).
Sorkun, K, Balda Polen Analizi, Doğu Karadeniz Bölgesi Bal Paneli, (1994).
Sorkun, K, Doğan, C., Başoğlu, N., Gümüş, Y., Ergün, K, Bulakeri., N., IŞık, N.,
Türkiye'de Üretilen Doğal ve Yapay Balıarın Ayırt Edilmesinde Fiziksel,
Kimyasal ve Mikroskobik Analizler, Mellifera, 2:4, 13-21, (2002).
161
Sorkun, K., Doğan, C., Başoğlu, N., Gümüş, Y., Ergün, K., Bulakeri., N., IŞık, N.,
Türkiye'de Üretilen Doğal ve Yapay Baltarın Ayırt Edilmesinde Fiziksel,
Kimyasal ve Mikroskobik Analizler, Mellifera, 2:4, 13-21, 2002.
Sorkun, K., Nektarlı Bitkiler ve Arıeılık Ders Notları,( 2004).
Sorkun, K., Süer, B., Salih, B., Determination of ehemieal eomposition of Turkish
Propolis, Z.Naturforseh. 56e,666-668,( 2001).
Stangaeiu, S., Propolis Origin, Uses in the hive, Charaeteristies, Composition,
Properties, Indieations, Counter- indieation, Human uses,
Administration&Produets, Dao Publishing House, Constanta, Romania,(
1998).
Su, Z. Z., Lin, J., Prewett, M., Goldstein, N. 1., Fisher, P. B., Apoptosis mediates
the seleetive toxieity of eaffeie acid phenethyl ester (CAPE) toward
oncogene-transformed rat embriyo fibroblast ce lls , Anticaneer Res. 15,
1841-1848,( 1995).
Süer, B., Sorkun, K., Bursa yöresinde arıların en çok tercih ettiği polen bitkileri,
Teknik Aneıiık. 79, 8-12,( 2003).
Şahinler, N., Şahinler, S., Gül, A, Hatay Yöresi Balıarının Bileşimi ve LI
iL
Biyokimyasal Analizi, MKU Ziraat Fakültesi Dergisi, 6 (1-2),93-108, (2001).
Terrab, A, Diez, J. M., Heredia, F. J., Charaeterisation of Morocean Unifloral
iiIJ
Honeys by Their Physieoehemieal Charaeteristics, Food Chemistry, 79, tı
373-379, (2002).
Tetkik, 1., Bal Arısı ve Balın Tarihçesi, Teknik Arıeılık, 49, 22-23, (1995).
Tsıgouri, A and Passaloglou-Katrali, M., A Scientific Note on The Charaeteristics
of Thyme Honey from The Greeklsland of Kithira, Apidologie, 31,457-458,
(2000).
Türk Standartları Enstitüsü, Arıeılık-An Tutkalı (Propolis),( 2003)7s.
Türkoğlu, A, Kemaliye Hacı Ali Akın Meslek Yüksekokulu'nda Aneıiık Eğitimi,
Teknik Aneıiık, 71,28-29, (2001) .

Tüzen, M., Determination of Some Metals in Honey Samples for Monitoring ıl
'1
Environmental Pollution, Fresenius Environmental Bulletin, 11 :7, 366-370, Lı
L
11
(2002). "
Li
lı
Velikova, M., Bankova, V., Sorkun, K., Houeine, S., Tsvetkova, 1., Kujumgiev, A, li
ıl
.i
Propolis from the Mediterranean Region: ehemieal eomposition and ~,
antimierobial aetivity, Z. Naturforseh. 55e, 1-5,( 2000). iL

Nectar Sources of European and Africanized honey bees (Apis
mellifera L.) in The Yucatan Peninsula, Mexico, Journal of Apicultural
Research, 33:1,44-58, (1994).
Warakomska, Z., Maciejewicz, W., Microscopic analysis of propolis from Polis h
regions, Apidologie. 23,277-289,( 1992).
Yakobson, B. A., The Monitoring of possible biological and chemical
contaminants, in Bee Products, Edith by Avshalom Mizrahi, Yaacov Lensky,(
1996).Pp:1-13.
Yaniv Z. and Rudich M., Medicinal Herbs as a Potential Source of High Quality
Honeys, Bee Products Properties Applications and Apiterapy, 77-81, (1996).
Yao, L., Jiang, Y., Singanusong, R., Data, N., Raymont, K., Phenolic Acids and
Abscisic Acid in Australian Eucalyptus Honeys and their Potential for Floral
Authentication, Food Chemistry, 86, 169-173, (2004).
Yılmaz, H. and Yavuz, Ö., Content of Some Trace Metals in Honey from South-
eastem Anatolia, Food Chemistry, 65, 475-476, (1999).
163
PROJE ÖZET BİLGİ FORMU
Proje Kodu:TOGTAG 31 31
Proje Başlığı:
KEMAliYE-ERZiNCAN YÖRESiNDE ÜRETiLEN BALLARıN VE PROPOLiSLERiN

MiKROSf)OBiK ANAlizi VE ORGANOLEPTiK ÖZELliKLERiNiN SAPTANMASI
Proje Yürütücüsü : Prof. Dr. Kadriye SORKUN
Yardımcı Araştırmacılar: Araş. Gör. Ömür Gençay
Blm. Uzm. Nuran Yurtsever

Projenin Yürütüldüğü Kuruluş:
Hacettepe Üniversitesi Fen Fak. Biyoloji Bölümü

Adresi: Hacettepe Üniversitesi Beytepe Kampüsü 06532 ANKARA
Destekleyen Kuruluş(lann) Adı ve Adresi:--------

Projenin Başlangıç ve Bitiş Tarihleri:2003-2005
Öz:
Kemaliye-Erzincan yöresinden 2003 yılında arazi çalışması yapılarak temin edilen,
bal ve propolis örneklerinde mikroskobik ve kimyasal analizleri, bu analizlere ilave
olarak, balın organoleptik analizleri yapılmıştır.
Bu çalışmada, uygulanan analitik yöntemlerle, Kemaliye yöresine ait bal ve propolis

örneklerinin bitkisel ve coğrafik kökeni karakterize edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Propolis, Bal, mikroskobik analiz, kimyasal analiz, GC-MS, UV-
Vis, flavanoid, organik madde, balın fiziko kimyasal özellikleri, organoleptik analizler,
HPLC-RI, refraktometre, TPS~1 O g, karbohidrat, HMF, nem.
Projeden Kaynaklanan Yayınlar:
Gençay, Ö., "Kemaliye'ye Uzanan Bilimsel Yolculuk" Teknik Aneılık, 85, 25-27,
Eylül, 2004.
Yurtsever, N., Sorkun, K., Kemaliye'de Aneıiık ve Yöre Ballannın incelenmesi,
1 Teknik Aneılık Dergisi, 86, 25-29, 2004.
i Bilim Dall:BiYOLOJi
Doçentlik Bilim Dalı Kodu: BiTKi ANA TOMiSi VE MORFOLOJiSi

Kemaliye-Erzincan Yöresinde Üretilen Balların Ve Propolislerin Mikroskobik Analizi Ve Organoleptik Özelliklerinin Saptanması

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kemaliye-Erzincan Yöresinde Üretilen Balların Ve Propolislerin Mikroskobik Analizi Ve Organoleptik Özelliklerinin Saptanması

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1005- 155

Tarım, Ormancıhltve Veterinerlik AFa§tırma Grubu

Tarım Orman ve Gıda Teknolojileri

Agriculture, Forestry and Food Technologies Research

ARŞ.GÖR.ÖMÜR GENÇAY BIL.UZM.NURAN YURTSEVER

Doğu Anadolu bölgesinde bulunan Erzincan ilinin Kemaliye ilçesi, iran-Turan

2003 yılında TÜBiTAK tarafından desteklenen "Kemaliye-Erzincan Yöresinde

Kemaliye-Erzincan yöresinden 29 bal ve 30 propolis örneği toplanmış ve bu

Kemaliye-Erzincan yöresine ait farklı bitkisel kaynaklı bal ve propolis örneklerinin

halkın çoğunluğunun arıcıllkla uğraşması, diğer yörelerden farklı nektarlı bitkilerin

Kimyasal analizlerin yapılmasında yardımları olan Hacettepe Üniversitesi Kimya

Arazi çalışmaları sırasında yardımlarını esirgemeyen arı cı Mustafa Yazıcı'ya ve

Bu projeye maddi destek sağlayan TÜBiTAK'a teşekkür ederiz.

Kemaliye-Erzincan yöresinde belirlenen arılıklarda birer araştırma kovanı tespit

ve traplar Eylül-20Q3'de kovanlardan çıkarılmıştır. Traplarda biriken propolis örnekleri

Laboratuvara getirilen propolis örneklerinin mikroskobik analizi için polen preparatları

hazırlanmış ve on arılığa ait ilkbahar, yaz ve trap örneklerinin mikroskobik analizleri

Mikroskobik analizler sonucunda en çok Salicaceae, Fabaceae, Scrophulariaceae,

Propolisin toplam flavanoid içeriklerinin belirlenmesi için UV spektrofotometresi

2003-2004 yılları arasında Kemaliye-Erzincan yöresinden 29 bal örneği toplanmış ve

tespit edilmiştir. Balıarın % 0.8Tsinin ise dışardan katkılı nişasta içermediği

Glukoz ve fruktoz düzeyinin en düşük olduğu örnek Rhamnaceae familyasına ait

Anahtar Sözcükler :Propolis, mikroskobik analiz, kimyasal analiz, GC-MS, UV-Vis,

To determine total flavanoid contents of the propolis samptes, UV spectrophotometer

TPN-10 9 (Total Pollen Number in 10 9 honey) of 29 samples were discussed. TPN-

Keywords :Propolis, microscopic analysis, chemical analysis, GC-MS, UV-vis,

ŞEKILLER DiZiNI ............................................................................................................... ix

ÇiZELGELER DiZiNI ........................................................................................................, xii

ŞEKILLER DiziNI ............................................................................................................... xviii

çiZELGELER DiZiNI ......................................................................................................... xix

BÖLÜM1: Kemaliye-Erzincan Yöresine Ait Propolislerin Bitkisel

2. TEMEL BiLGiLER ................................................................................................... 3

2.9. Araştırma Alanının Tanımlanması ................................................................ 14

2.9.1. Kemaliye'de Aneıiık ......................................................................... 15

3.4.2. Propolisin UV ile Toplam Flavonoid I~tiğinin Belirlenmesi ......... 23

4.S0N UÇlAR ........................ l i . l i . ii ii ii ii ii ii ii li. ii li • • ii ii ii ii ii ii l i . ii • li • • li • • ii ii ii l i . ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii i i ii ii ii ii li. li. ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii .25

4.1.2. Ikinci Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

4.2.1.5. Beşinci Arılığa Ait GC-MS Analiz Sonuçları ............... 60

4.2.1.7. Yedinci Arılığa Ait GC-MS Analiz Sonuçları ............... 65

4.2.2. UV Analiz Sonuçlan........................................................................... 79

4.2.2.6. Altıncı Arılığa Ait UV Analiz Sonuçları, ........................, 84

4.2.2.7. Yedinci Arılığa Ait UV Analiz Sonuçları ......................, 85

Şekil 2.1. Kovandan Toplanmış Kahverenkli Ham Propolis............................... 5

Şekil 4.2. Birinci Arılık Yaz Örneğinin (1/2 nolu) Mikroskobik

Şekil 4.5. Beşinci Arılığa Ait Propolis Örneklerinin Mikroskobik Görünümü .. 37

Şekil 4.7. Yedinci Arılığa Ait Propolis Örneğinin Mikroskobik

Şekil 4.14. Dördüncü Arılığa Ait Propolis Örneklerinin UV Sonuçları ................ 82

Şekil 4.19. Dokuzuncu Arılığa Ait Propolis Örneklerinin UV Sonuçlan ............. 87

Çizelge 2.1. Propolisin Genel yapısı............................................................................ 6

Çizelge 4.12. Onuncu Arılıktan Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

Familyalarm Görülme Sıklağ!................................................................ 47

Organik Bileşikler............~ ........................................................................... 67-68

Çizelge 4.23. Dokuzuncu Arılığa Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen

Çizelge 5.5. Beşinci Arılık Örneklerinde Tespit Edilen Bileşik Grupları ve

Yüzde (0/0) Oranları ................................................................................. 100

Bölüm 2: Kemaliye-Erzincan Yöresinde Üretilen Balıarın Mikroskobik,

hazırlanması. .................................................. 118

3.2.3.2. Preparatların incelenmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 121

Şekil 4.3. Balıarın içerdikleri fruktoz, glukoz ve sukroz yüzdelerinin 139

Şekil 4.4. Bal örneklerinin glukoz/su oranlarının karşılaştırılması 139

Çizelge 4.7. HMF (Hidroksimetil furfural) analizi sonuçları 140

alanının artırılması sağlanmıştır.

enfeksiyonunda bir antiseptik olarak kullanılabilmektedir. Propolisin bu özellikleri Orta