TÜBiTAK

TÜRKiYE BiLiMSEL VE TEKNOLOJiK ARAŞTIRMA KURUMU

THE SCIENTIFIC AND TECHNOLOGICAL RESEARCH COUNCIL OF TURKEY

Tarım, Ormancıllk ve Veterinerlik Araştırma Grubu

Agriculture, Forestry &Veterinary Sciences Research Grant Group

=LiGilIU".iilHL iUzıttxa;;W:j gM 1&5 .! &JkLEUSLd au . p K ...•

 i
Ü

ili
IV

YERLİ VE YABANCI BAL ARısı (Apis meUifera) EKOTİPLERİNİN

TÜRKİYE' NİN FARKLI CoGRAFİK KOŞULLARINDA
PERFORMANSLARININ SAPTANMASI

PROJE NO: VHAG - 1000

AHMETİNCİ

n/\~(r /L:;,/tuı~ Valf

ANKARA

Alt/) ~~ b (b,'rlf~ )
J n-ı 1"l'Y) (b4r~:J
 iÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER.................................................................................................................... .

ÇİZELGELER DİzİNİ......................................................................................................... ii
ÖZET.................................................................................................................................... iii
ABSTRACT .......................................................................................................................... iv
1. GİRİş................................................................................................................................ 1
2. GELİşME......................................................................................................................... 4
2.1. KURAMSAL BİLGİLER VE KAYNAK TARAMALARı...................................... 4
2.2. MATERYAL VE METOT......................................................................................... 9
2.2.1. Materyal................... ............................................. ............................................. 9
2.2.2. Metot.................................... ..... ........ .......... ....................................................... 9
2.3. BULGULAR VE TARTIŞMA...................................................................................... 11
3. SONUÇ VE ÖNERİLER.................................................................................................. 23
4. KA YNAKLAR........................................... ...................................................................... 25
 ÇİZELGELER DizİNİ

Çizelge 1 Genotiplere ait çiftleşme oranları.............. ..... .......................... ................... ... 11

Çizelge 2 Genotiplerin birincİ yıldaki kolonİ kayıpları.................................................. ıı

Çizelge 3 Genotiplerin ikinci yıldaki kışlama kayıpları................................................. 12

Çizelge 4 Orta Anadolu arılarının bazı morfolojik değerleri.......................................... 13

II
 ÖZET

YERLİ VE YABANCI BAL ARıSı (Apis mellifera L.) EKOTİPLERİNİN

TÜRKİYE'NİN FARKLI COGRAFİK KOŞULLARINDA PERFORMANSLARıNIN
SAPTANMASI

Bu çalışmada Türkiye'de yetiştiriciliği yapılan Apis mellifera eaueasiea, Apis

mellifera anatoliaea ve Batı Karadeniz bal ansı ekotipleri ile yurt dışından ithal edilen Apis
mellifera earniaea ırkının farklı bölgelerdeki performansları karşılaştırılmış ve genotiplerin
gezginci ancılığa katkısı saptanmaya çalışılmıştır. Saf olarak korunduğu bölgelerden ve
kurumlardan Anadolu, Kafkas ve Batı Karadeniz genotiplerini temsil eden koloniler alınmış

bu kolonilerden ana arı yetiştirilmiş ve izole bölgelerde çiftleştirilmiştir. Yetiştirilen ana anlar
203 koloniye dağıtılmış ve bu kolonilerin kışlarna kayıpları ve fizyolojik özellikleri
belirlenmiştir. Darnızlık kolonilerden yetiştirilen ana arılar gezginci ancılara verilerek çeşitli

bölgelerdeki performansları karşılaştırılmıştır. Ayrıca Orta Anadolu genotiplerinden seçilen

19 koloniden 380 işçi anda dil uzunluğu, kanat uzunluğu ve genişliği, 3. ve 4. tergit genişliği,

renk ve kübital indeks değerleri ölçülmüştür.

ANAHTAR KELİMELER: bal ansı Apis mellifera, A.m. anatoliaca, A.m. eaucasica,
A.m. carniaca, kolonİ perfonnansı, morfometri

111
 ABSTRACT

COMPARISON OF SOME LOCAL AND FOREIGN HONEY BEE (Apis mellifera L.)
ECOTYPES UNDER DIFFERENT G~OGRAPmC CONDmONS IN TURKEY

In this study the performance of some honey bee ecotypes (Central AnatoHan and
West Black Sea) and caucasian and carniolan races were compared under different geograpmc
and migratory beekeeping conditions in Turkey. The experimental colomes were estab1ished
by queens reared from selected colonies Central AnatoUan (Beypazarı region) , West Black
Sea (Yedigöller region), breeder stock ofTurkısh Development Foundation (TKV caucasian
genotype) and imported from camiolan queens (Australia) . The queen reared by 1arvae
transfer method were instnunentally inseminated and naturally mated in the apiaries where
they were reared in iso1ated regions. A total of 203 colonies were estab1ished by these queens
and genotypes were compared with respect to some physiological cbaracters. A total of 380
worker sanıples were collected from ı 9 central Anatolian colonies and seven morphological
characteristics (proboscis length, width of tergite 3. and 4. , cubital index, wing length and
width, pigmentation on tergite) were measured on worker sanıples.

KEY WORDS: ıtoney bee, Apis mellifera , A- LLL anatoliaca, A-m. Ctlucasica,
A.m.camiaca, colony performance, moıphometry

iv
1. GiRiş

Anadolu'nun dağlık yapısının doğal sonucu olarak ortaya çıkan coğrafik bölgelerde
bitki ve hayvan türlerinin farklı özelliklere sahip oldukları bilinmektedir. Bal ansı, A.
mellifera, populasyon1armm da bölgelere göre morfolojik, fizyolojik ve davramşsal

farkhlıklar sergiledikleri kimi araştırmalar ile ortaya konulmuştur (Karacaoğlu, 1989). Ancak
bun1arnı ayrı ayrı ırklar oldukları söylenemez. Özellikle son yıllarda yoğunlaşan gezginci
ancılık, bölgesel populasyonlann karışmasına ve birömekliliğin kaybolmasına yol açmıştır.
Bu nedenIe Anadolu arı populasyonu ıslah çahŞmaIarı için çok elverişli bir gen havuzu
niteliğindedir.

Dünyada tannnIanmıŞ 24 bal ansı türü bulunmaktadır ve arıcılık bilimi bunlardan

yalnızca 4' ünü ekonomik ırk olarak kabul ederek saf yetiştiriciliğini yürütmektedir. Esmer
ırk Kuzey Avrupa' nın, İtalyan ırkı Akdeniz kıyı bölgesinin, Kamiol ırkı orta Avrupa ve

Balkanlar' ın ve Kafkas ırkı Kafkasya ve uzantısı olan Kuzeydoğu Anadolu' nun orijinal bal
arısı ırklarıdır. Bu ırklar üreme yetenekleti kışlarna ve çahşkanlık özellikleri ve davranışları

ile birbirlerinden ayrılınakta, bölgelerinin iklim ve flora koşullarına uygun biçimde üretim
ekonomileri değişmektedir. Karniol ırkı bunlar arasında Avrupa arıcıhğı için en uygunu
olarak değerlendirilmekte, hem kıta Avrupa'sında hem de AB.D.' de kıyı bölgeleri dışında

yaygınIaştırılmaktadır.

Anadolu arısı ise arıcılık dünyasında A. m. anatolica adı ile tanımlanmakta ancak bu
tanım Anadolu' nun karmakarışık arı populasyonu için genel bir ad olarak kullanı1ınaktadır.

An taksonomistleri Anadolu ansının doğu ve güneyde İrarı, Kafkas ve Suriye arılan ile
Balkan arılarının karışımı olduğunu ileri sürmektedirler. Anadolu arıları üzerinde fazla bir
inceleme yapı1maınış ohnakla birlikte Bodenheimer (1942), Maa (1953), Adam (1983) ve
Ruttner (1988) Anadolu arıları üzerinde değişik yargılara varmışlardır. Ancak genel bir sonuç
çıkarmak gerekir ise; kıyı bölgeler, Güneydoğu Anadobı, Kafkasya ve İran sınır bölgeleriyle

Trakya arı populasyonları komşu topraklarm genotipleri ile karışık halde olduklarından yalnız

İç Anadolu arı1arının Anatolica alttürüne dahil edilmesi (Maa 1953, Adam 1983) doğru bir

değerlendirme olmaktadır.

Bölgelere bakıhnaksızın ve denetimsiz yürütülen gezginci arıcılığm geçiş yolu olan

Orta Anadolu ansını tannnlamak, tüm özelliklerini ve ıslah değerini belirlemek ve gen
kaynağı olarak korumak ilgili kişi ve kuruluşların görevi olmalıdır. Tutucu bir yaklaşımla bu
anların üstün özelliklere sahip bir ırk olduklarını savunmak yerine, çağ~ ıslah anlayışına da

ı
uygun olarak değişik ekolojilerde verimli olan formlarından damızhk yetiştiriciliğinde
yararlanmak amaç olmalıdır. Bu görüş ile hareket edilerek Ankara Üniversitesi Ziraat
Fakültesi' nde yürütülen bir doktora çalışması için Türkiye Kalkmına Vakfi (TKV) ile
işbirliği yapılarak, bö 1gede gezginci arıcılığın hiç yapılamadığı yörelerden 7 hat
değerlendirmeye alınmış ve morfometrik bulgular ile 2ikiye indirilmiştir.
orta Anadolu arısından başka, 1983 yılında Tarmı ve Köyişleri Bakaıılığı (Bakanlık)

tarafindan bir tebliğ ile arı giriş çıkışma kapatılmış olan Ardahan ile Rusya sınırı arasında

kalan bölgeden toplanarak ve çeşitli araştırmalarda standart ırk ile benzer özelliklere sahip
olduğu bulunan Kafkas arı populasyonu da TKV tesislerinde, hem izole bölge çiftleştirmesi
hem de yapay tohumlama ile saf olarak elde tutulınaktadır.
TKV Arıeılık Tesislerinde akrabalık derecesi oldukça yükseltilmiş olan diğer bir yerel
genotip de, Bolu Yığılca~ dan top1annnş Batı Karadeniz hattıdır.
Bu projede farklı koşullarda denenmiş adı geçen 3 Anadolu arı ekotipinden başka

Avrupa ve A.RD. arıcıları tarafindan tutulan Karniol arı ırkı da Avrupa'daki dannzlık

yetiştiricilerden sertifikalı olarak ithal edilmiş ve bu ırkın Türkiye koşullarına uyumu ve

potansİyel katkısı belirlenmiştir.

Türkiye arıcılığının önde gelen sorunlarından biri üretim kolonilerinde verim

özellikleri bilinen dannzlık ana arıJarm kullanılmamasıdır. Üretimde görülen istikrarsızlığın
önemli nedenlerinden biri budur. Türkiye' nin yıllık ı milyonu aşkın yüksek verinili,
hastalıklara dayanıklı dannzlık ana arı ihtiyacının ancak 50-60 bini karşılanabilmektedir.

Çoğunlukla TKV taraDndan çoğaltılarak arıcılara satılan ana arıiarın elde edilişinde Batı

Karadeniz ve Kafkas genotipleri, ana hattı olarak kullanılınaktadır. Ülkenin her yamna
gezgincilik1e götürülen bu genotiplerin perforınansları ise bilinmemektedir. Ancak. Ana arı
kullanan arıcıIarın bir bölümü şikayetçi olurken diğer bir bölümünün sonuçlardan tatmin
olduğu gelen başvuru1ardan anlaşılınaktadır. Bilimsel bir saptarna olmamasına karşın alınan

bu farklı sonuçların kaynağında gidilen bölgelerin farklı koşullara sahip olduğu gerçeği
yatmaktadır.

Bu proje ile, Türkiye arıcılığının 3 temel konusuna bilimsel yaklaşım sağlamak

amaçlanmıştır.

ı. Anadolu' da hala var olduğuna inanılan karışmış bal arısı ekotiplerinden üçünfuı hem
sabit hem de gezginei arıcılıkta bölgelere uyum ve verim özelliklerini saptamak ve

2
 korumak ile bir Avrupa ırkı olan ve zaman zaman aneılar tarafinda sorgulanan Karniol
arısının Türkiye koşullarındaki performansını yarışmalı olarak belirlemek;
Yıllık bir milyondan fazla olan ana arı ihtiyacının karşılanması İçin ileride teşvik gİbi

önlemlerle kurulması kaçınılmaz olan özel ve/veya tüzel damızlık ana arı yetİştiricİsİ

kuruluşlara anaç sürülerini oluşturmada ışık tutmak;

3. Gezginei arıcılara hangi flora bölgesinde hangi genotipin verimli olduğunu ve
gidecekleri bölgeye göre ana arı kullanmalarını önererek istikrarlı ve ekonomik üretİm

yapmalarında yol göstermektir.

3
2. GELİşME

2.1. KURAMSAL BİLGİLER VE KAYNAK TARAMALARI

Yeryüzünde doğal seleksiyon sonucu oluşan Apis cinsine bağlı dört bal arısı türü
bulunmaktadır. Bunlardan Apis mellifera ve Apis cerena büyük koloniler halinde ve paralel
petekler üzerinde yaşayan gelişmiş arı türleridir. Diğer iki tür olan Apis dorsata ve Apis florea
ise daha ilkel bal arılarıdrr ve kolonileri tek petek üzerinde yaşamaktadrr (Maul vd., 1981).
Günümüzde yetiştiriciliği yapılan ve ekonomik değeri olan anların hepsi Apis mellifera türü
içinde bulunmaktadrr. Diğer üç tütün yayılma alanları Uzak Doğu ve Hindistan' drr ve bal
verimleri de oldukça düşüktür (Morse, 1983).
Ekonomik değere sahip bal arılarını içeren Apis mellifera türü, kutuplar dışında

dünyanın her bölgesine yayılmış, doğal engeller ve ekolojiye uyum sonucu birbirinden farklı

coğrafi türleri ortaya çıkmıştrr (erane, 1984). Bu coğrafik tiplerin taksonomik sınıflandırma

çalışmaları 19. yüzyılda başlamış fakat bu dönemde kullanılan ölçütlerin oldukça düzensiz ve
eksik oluşu, sınıflandırmalarda karışıklıklara neden olmuştur.
Ülkemiz bal arılarının sınıflandırılmasma yönelik ilk çalışma Buttel-Repen tarafindan
Ege ve Marmara Bölgesi anlarında yapılınış, araştırmacı bu anların Yunan arısı (A.m.
cecropia), Suriye arısı (A.m. syriaca) ve Kıbrıs arısının (A.m. cypria) melezIeri olduğunu ileri
sürmüştür (Bodenheirner, 1942). Alpatov' un (1929) geliştirdiği morfometrik yöntemleri
kullanarak Anadolu arılarının taksonomik sınıflandırmasını geniş kapsamlı çalışan ilk
araştırıcı Bodenheirner (1942)' dir. Bodenheirner çalışmasında Anadolu' da farklı tipte
arıların bulunduğu 6 bölge saptanuştrr. Bu arıları; kuzey-doğuda Dağ Kafkas arısı (A.m.
caucasica Gorb), Elazığ yöresinde Sarı Trans Kafkas arısı (A.m. remipes), Orta Anadolu' da
A. m. Remipes' e çok benzeyen Orta Anadolu arısı, İtalyan ve Suriye arıları arasında değişirn
gösteren Batı- Anadolu arıları, geriye kalan tipleri de Anadolu arısı ile Kafkas. Sarı Trans-
Kafkas ve Suriye arılarının ara forın1arı olarak tanımlaınıştrr.
Maa (1953) Anadolu arısını (A.m. anatoliaca) bir rrk olarak tanımlamış, Adam (1983)'
da Anadolu' dan topladığı örnekler üzerine yaptığı çalışmada Bodenheirner (1942) ile benzer
sonuçlar bulmuştur. Ruttner (1988) ise Anadolu arısı olarak nitelendirilen arıların orijininin
Anadolu olınası nedeniyle bu şekilde isimlendirildiğini bildirmektedir.
Bodenheirner (1942) ve Adam (1983) tarafindan Akdeniz' in kuzeydoğu köşesinden,

Güneydoğu Anadolu' ya kadar uzanan bölgedeki anların Suriye ansı olarak adlandrrıldığını

4
 bildiren Ruttner (1988), bu arıların aslında İran arısı (A.m meda) olduğunu, Kuzeydoğu ve
Güneydoğu Bölgesi dışında Türkiye' nin diğer bölgelerindeki arıların A.m. anatoliaca olarak
adlandınlabileceğini belirtmiştir.

Anadolu, arkeolojik bulgulara göre arının ve arıcılığın bulunduğu en eski kara

parçalarından biridir. İklim çeşitliliği ve topoğrafik yapısı sonucu oluşan kapalı bölgeler

nedeniyle ülkemizde morfolojik ve fizyolojik karakterler bakımından genotipler-ekotipler

bulunmaktadır. Bu çeşitlilikte komşu ülkelerdeki arı populasyonlarının da önemli katkısı

olmaktadır. Nitekim Kars-Ardahan bölgelerinde Kafkas, Doğu Anadolu' da ve iç bölgelere

kadar uzanan geniş bir alanda İran, Trakya, Batı Karadeniz ve Ege' nin bir bölümünde
Kamiol, Güney Ege ve Batı Akdeniz' de İtalyan ve Güneydoğu Anadolu' da Suriye arı
ırklarının etkilerinden söz edilmektedir. Ayrıca Türkiye' de uygulanan yoğun gezginci arıcılık

ile de genotiplerin yer değiştirmeleri ve etkileşmeleri genetik varyasyonu artırınaktadır

(Karacaoğlu, 1989).
Settar (1983) Ege Bölgesi' ni beş ayrı coğrafik alana ayırmış ve bu alanlardan aldığı

arı örneklerinde 12 morfometrik özelliği incelemiştir. İncelenen özellikler bakımından bölge

içindeki coğrafik alanlar arasında önemli farklılıklar bulunmamıştır. Ege Bölgesi arılarının bir
çok özellik yönünden İtalyan ve Kafkas arı ırkıarı arasında bir geçit populasyonu olduğu
izlenimine varılmıştır.
Karacaoğlu (1989) ise Orta Anadolu, Karadeniz geçit ve Ardahan izole bölge
arılarının morfolojik karakterlerini saptamak için yaptığı çalışmada; Orta Anadolu arılarının

çevre arılarından farkWık gösterdiğini, bölgede yapılacak çalışmalar ile standart tiplerin elde
edilebileceğini, Karadeniz geçit bölge arılarının aynı özellikler bakımından tanımlanmasının

güç olduğunu ve Ardahan izole bölge arılarının Anadolu' da var olan populasyonlar içinde en
çok birörneklilik gösteren arılar olduğunu bu bölgeden elde edilen değerlerin A.m. caucasica
için bildirilen sınırlar içinde kaldığını saptamıştır.
Öztürk (1990) de Türkiye' nin kuzeydoğu, Orta Anadolu ve güneybatı bölgelerinden
topladığı arı örneklerinde bölgelere göre sırasıyla dil uzunluğunu 6.76 ± 0.16 mm, 6.71 ± 0.15
mm ve 6.62 ± 0.14 mm, kanat uzunluğunu 9.50 ± 0.16 mm, 9.24 ± 0.19 mm ve 9.30 ± 0.20
mm, kanat genişliğini 3.12 ± 0.08 mm, 3.08 ± 0.09 mm ve 3.06 ± 0.09 mm olarak saptamıştır.
Derendelioğlu ve Kence (1992) Orta Anadolu Bala arısının populasyon sütrüktürünü
saptamak amacıyla yaptıkları çalışmada; Bala ilçesine bağlı 40 lokasyondan alınan 800 arı

örneğinde 23 morfometrik özelliği incelemişler ve Bala arılarının homojen ve saf Anadolu

arısı olmadığını, farklı lokasyonlarda farklı arı tiplerinin bulunduğunu bildirmişlerdir.

5
 özellikler içinde kübital indeks değerinin lokasyonlar arasında farklı olmadığı

vd (1993) ise İtalyan, Kamiol, Kafkas, Ege, Trakya ve Güneydoğu

Bölgesi anlarının GAP bölgesindeki performanslarının saptanması ve bölgedeki
mevcut an ırk:larının ıslahı amacıyla yürüttükleri çalışmada 38 morfometrik karakteri de
ve yaptıkları diskriminant analizi sonucunda grupların birbirinden % 100
oranında olduklarım saptamışlardır.

ve Budak (1994) da ülkemizdeki çeşitli kurumlarda yetiştirilen ana aruar ile

oluşturulan bal arısı kolonilerinin fizyolojik, morfolojik ve davranış özelliklerini inceledikleri
her gruptan aldıkları beş kolonide 12 morfolojik özelliği incelemişlerdir.

edilen bulgulara grupların çoğunda morfolojik özelliklerin ortalamaları çok dar

oe~~lşun göstennesine karşın aralarındaki farklılık önemli bulunmuş ve
ınCıeıeııen ana arı üretim kurumlarında yetiştirilen ana anların birörnek olmadığı saptanmıştır.
arısı akrabalık ilişkileri, çiftleşme davranışları, sosyal yapıları ve
yınnurtalardan erkek anların gelişmesi gibi özellikleri ile diğer çiftlik
hayvaıılarından farklılıklar Bu nedeııle, bal arılarının ıslalınıa yönelik
meme mekanizınalarmın belirlenememesi ve yetiştirme tekniklerinin
1850' li yıllara kadar başlatılamamıştır. Üreme mekanizması
ve düzeıılendikten soma ise çiftleşmelerin kontrol
edııLememf~Sl sorunu gUllıoenıe gelıniştir (Harbo and Rinderer, 1980). İlk yapılan seleksiyon

ana anlar dikkate alınnnş, fakat çok yavaş bir ilerleme sağlanmıştır

peCllJ:1a,Ckc:r, 1981). Bu çalışmalardan roma çiftleşmelerin belirli ölçüde kontrolü için izole
Kontrollü çiftleştirme istasyoııları yabancı erkek arı girişini

izole edilmiş adalar veya yarını adalarda kurulmuş ve birçok

OOJıgeJ.ere yarmıııeı anların girişini engellemek için yasal düzenlemeler yapılmıştır.
'Vu.uuuq çıttıeşltırnıe alanlarının kurulmasında bazı önemli soruıılar yaşanmıştır.

yarıçaplı bir alan içinde erkek arılarla çiftleşebildiği için bu kadar geniş

ıstf~nmıeYf~n ~'UU4.LU gllrlşınde:n korumak çoğu kez güç olmuştur. İkinci önemli sakınca

kullanılan her erkek arı hattı için bir izole edilmiş çiftleştirme

ihtiyaç duyulmasıdır. Bu sakıncalardan dolayı izole bölgeler damızlık stokların

kullanılmamakta, daha çok yetiştiricilere verilecek ana arıları

çınıeşıneı~~rın L>-"'Le'u'-' ..... U':llltll..!.J.n. kolonilerindeki kadar önemli olmayan işletmelerce

1980). Nitekim Moritz (1991) de saf arı stoklarının

6
korunmasında, karasal alanlarda kurulacak kontrollü çiftleştirme istasyonlarının uygun
olmayacağını, Almanya' nın Bavyera bölgesinde 15 km çapındaki koruma alanının bile
yeterli olmadığını, saf hatları korumada adalar gibi çok iyi kontrol edilmiş alanlara ya da
yapay tohumlamaya gereksinim duyulduğunu bildirmektedir. Yapay tohumlama çalışmalarına
1920' lerde başlanmış, çiftleşmelerin tam kontrolü ise 1950' li yıllarda yapay tohumlama
tekniğinin geliştirilmesi ile sağlanmış ve bu tarihten soma anlarda düzenli ıslah programları

yürütülmüştür.

Türkiye'de konuyla ilgili yapılan çalışmalarda daha çok çeşitli ekotiplerin verim ve
davranış özellikleri belirlenmiştir. Doğaroğlu (1981) Çukurova koşulları için en uygun arı ırk

ya da tipini saptamak amacıyla yürüttüğü çalışmasında, Kafkas, Suriye, Anadolu, Marmara ve

Muğla bölgesi arıiarının verim ve davranış özelliklerini incelemiştir. Araştırıcı, ergin arı

gelişinı4 kuluçka gelişimi ve bal verimi yönünden Muğla grubunun diğer gruplardan üstün
olduğunu, en hırçın anların ise Suriye grubunda bulunduğunu bildinniştir. Türkiye' deki
önemli bal arısı ırk ve ekotiplerinin Trakya bölgesi koşul1annda performanslarının
karşılaştırıldığı diğer bir çalışmada (Doğaroğlu vd., 1992) ise Trakya bölgesi için en uygun
bal arısı genotipini belirlemek amacıyla Kafkas, Anadolu, Muğla ve Trakya gruplarının verim
ve davranış özellikleri incelenmiştir. Koloni yaşama gücü, oğul eğilimi, uçuş etkinliği ve
hırçınlık bakımından gruplar arasındaki farklılıklar önemsiz bulunmuş, koloni populasyon
gelişimi ve kuluçka etkinliği en yüksek grup Muğla olurken, en fazla bal Kafkas grubundan
elde edilmiştir.

Kaftanoğlu vd (1993) de çeşitli bal arısı ırk ve tiplerinin GAP bölgesindeki

performanslarını belirlemek amacıyla yürüttükleri çalışmalarında, koloni gelişme hızı ve bal
verimi bakımından Ege Bölgesi arıiarının İtalyan, Karniol, Kafkas, Trakya ve Güneydoğu
Anadolu Bölgesi yerli ırklarından daha üstün performans gösterdiğini ve bölgeye uyum
sağladığını saptamışlardır. ortalama bal verimleri sırası ile 23.9 ± 5.2 kg, 21.6 ± 2.3 kg, 21.4
± 5.9 kg, 17.6 ± 5.3 kg, 23.3 ± 7.1 kg, 4.3 ± 0.7 kg olarak belirlenmiştir. Oğul verme eğilimi

en fazla Güneydoğu Anadolu Bölgesi arılarında (% 75), en az ise Ege ve Karniol arılarında

(% 33) gözlenmiştir. Fıratlı ve Budak (1994) ise Türkiye' deki ana arı yetiştiricisi kuruluşlar

tarafindan üreticilere sunulan damızlık materyalin çeşitli özelliklerini belirlemek amacıyla

yaptıkları çalışmada, en fazla bal veren ve en hızlı gelişen kolonileri Fethiye arıcılık üretme
istasyonundan temin edilen gruplarda saptamışlardır. Araştırıcılar ayrıca kuluçka alanı
gelişimi ve bal verimi arasındaki korelasyonları önemli bulmuşlardır.

7
 Fıratlı (1982) aşılanan 1arvanın yaşı ile ana arının çıkış ağırlığ4 vücut ağırlığı ve
yumurtlama kapasitesi arasındaki ilişkiyi incelemiş, çıkış ağırlığı ile yumurtalık ağırlığı

arasında doğrusal ve önemli bir ilişkinin olduğunu, ağır ana arıların hafif ana anlardan
yaklaşık % 40 daha hafif yavru ürettiklerini ve ana arının çıkış ağırlığının güvenilir bir
seleksiyon ölçütü olarak kullanılabileceğini belirtmiştir. Genç (1993) de A, B, C diye
gruplandırdığı üç farklı koşulda yetiştirilen kolonilerde, kolom gelişimi ile bal verimi
arasındaki korelasyon1arı incelemiştir. Kolom gelişimi ile bal verimi arasında pozitif ve
yüksek (p<O. 01) korelasyonlar elde edilmiştir. Mayıs ayı arılı çerçeve sayısı ile bal verimi
arasındaki korelasyon katsayıları A grubu için 0.704 ± 0.17, B grubu için 0.625 ± 0.18, C
grubu için 0.714 ± 0.17 olarak bulunmuştur. Haziran ayı arılı çerçeve sayısı ile bal verimi
arasındaki korelasyon katsayıları A, B ve C grupları için sırasıyla 0.661 ± 0.18, 0.578 ± 0.19
ve 0.729 ± 0.16; yavru alanı miktarı ise aynı sırayla 0.632 ± 0.18, 0.740 ± 0.16 ve 0.786 ±
0.15 olarak saptanmıştır. Efendi (1994) ise anlarda ana arı ağırlığı ile üreme ve üretİm

özellikleri arasındaki ilişkileri iki farklı grupta incelediği çalışmasında, ana arı ağırlığı ile bal
verimi arasındaki korelasyon katsayısını her iki grupta da önemsiz, yavrulu çerçeve saYlS4
toplam yavru alanı ve kolom ağırlığı arasındaki korelasyon1arı ise önemli bulmuştur (p<0.01).

8
2.2. MATERYAL ve METOT

2.2. ı. Materyal

1983 yılından bu yana belli düzeyde sabitleştirilmiş Kafkas, 1989 yılından bu yana
Batı Karadeniz ve 1991 yılında oluşturulan ve korunan Orta Anadolu bal arısı ekotipleri ile
yurt dışından sağlanan Karniol ırkı anlar bu çalışmanın materyalini oluşturmuştur.
Deneme, gezginciler 100' er, sabit ise 100 ve 70 melez olmak üzere ı 70 koloni olarak
toplam 370 kolonide yürütülmesi planlanmış ancak deneme sürecinde yaşanan kış kayıpları

ve proje bütçesinin sınırlı olması nedeniyle 203 kolonide yürütülmüştür. Ana arı üretiminde
ana arı yüksükleri ve diğer yardımcı malzemeler kullanılarak larva transferi yapılmıştır.

Çiftleştirme kutuları hazırlanarak ana arılar çiftleştirilmiştir. Ayrıca yapay tohumlama için
gerekli aparat sağlanmış, mikroskop, soğuk ışık kaynağı, COı tüpü ve diğer gerekli
malzemelerle yapay tohumlarna yapılmıştır.

2.2.2. Metot

Araştırmada kullanılan üç yerli genotip Türkİye Kalkınma Vakfi ana arı damızlık

kolonilerinden sağlanmıştır. Ana arı yetiştirmek amacıyla Kafkas genotipine aİt larvalar saf
Kafkas kolonilerinden, Batı Karadeniz genotipine aİt larvalar Bolu Yedigöller Bölgesindeki
kolonilerden, Anadolu genotipine ait larvalar ise saf Beypazarı Oymaağaç Bölgesindeki
kolonilerden alınmıştır. Kolonilerden aşılama yöntemi ile ana arılar yetiştirilmiş ve hazırlanan

çiftleştirme kutularma aktarı1mıştır. Kafkas genotipindeki çiftleştirme kutuları saf Kafkas

genotipine ait 20 koloni ile birlikte izole çiftleştirme bölgesinde, Batı Karadeniz genotipine ait
çiftleştirme kutuları Devrek Yığılca ve Karadere Köylerinde, Orta Anadolu genotipine ait
çiftleştirme kutuları ise Beypazarı Oymaağaç Köyündeki izole bölgede çiftleştirilmişlerdir.

Sonbahar ve kış mevsiminde yaşanan kayıpları telafi etmek için ilkbaharda damızlık

kolonilerden tekrar ana arı yetiştirilmiştir. Ayrıca yurtdışından 20 adet Karniol ırkı ana an
getirilmiştir. Bu ana arılardan 3 adedi nakliye ve kutulara aktarılma sürecinde ölmüştür. 17
adet saf Karniol genotipinden ana arı yetiştirilerek bu genotipteki koloni sayısı yükseltilmiştir.

Satın alınan 203 koloniye dört genotipe aİt ana anlar kabul ettirilmiştir. Bazı genotiplerin
çoğaltılmasında yapay tohumlama yöntemi kullanılmıştır. Ayrıca Orta Anadolu genotipine
ait gruptaki ı 9 koloniden her koloniden 20 adet olmak üzere 380 işçi arı örneğinde Alpatov

9
(1929) ve Ruttner vd., (1978) 'in bildirdiği yöntemlere göre dil uzunluğu, kanat en ve boyu,
3. ve 4. tergit genişliği ve kubita1 indeks değerleri belirlenmiştir.

Araştırmada üzerinde duruIan parametreler şunlardır;

1. Ana arı çıkış ağırlıkları ve yumurtlaınanm başlamasına kadarki süre; ana anlar çıkışta

tartılarak her genotip ayrı renk ile işaretlenerek kolonilere verilmiştir. Ayrıca, ana
arıJann çıkıştan yumurtlamaya başlayana kadar geçen süre çiftleşme kutularında

saptanmıştır .

2. Ürerne etkinliği; üretİm kolonilerinde genotiplerin örerneye başladıkları zaman ve

yumurtlama hızları yavrulu ve arıiı çerçeve sayıları izlenmiştir ..

3. Hastalıklar bakımından genotiplerin duyarWıkları araştırma süresince izlenmiştir.

Ancak, kolonilerde hastalık ve zararlılara karşı gerekli mücadele zamamnda
yapılmıştır.

4. Hırçınlık, yağmacılık gibi davranış özellikleri uygun teknik ve gözlemlerle

incelenmiştir.

5. Kışlama; koloniler bal hasatından sonra bulundukları yerlerde kışlatılmış, kışa

girişteki güçleri saptanmış ve 1995 ilkbaharındaki durumları ile karşılaştırılmıştır.

10
 BULGULAR VE TARTIŞMA

aştıtrmaaa kullanılan üç yerli genotip Türkiye Kalkınma Vakfi ana arı damızlık

kolonilerinden sağlannuştır. Ana arı yetiştirmek amacıyla Kalkas genotİpine ait larvalar saf
ı~L"'''''' kolonilerinden, Batı Karadeniz genotipine ait larvalar Bolu Yedigöller Bölgesindeki
Anadolu genotipine ait larva1ar ise saf Beypazarı Oymaağaç Bölgesindeki
kolonilerden alınnnştır. Kolonilerden aşılama yöntemi ile ana arılar yetiştirilmiş ve hazırlanan

kutularma aktarılmıştıro Kafkas genotipindeki çiftleştirme kutuları saf Kafkas

erpnAH.. \1.,,,, ait 20 koloni ile birlikte izole çiftleştirme bölgesinde, Batı Karadeniz genotipine ait
cı1tlesltırnıe kutulan Devrek Yığılca ve Karadere Köylerinde, Orta Anadolu genotİpine ait
cınıesltırnıe kutuları Beypazarı Oymaağaç Köyündeki izole bölgede çiftleştirilmişlerdir.

çiftleşme oranları Çizelge I' de sunulmuştur. Birinci yıldaki koloni kayıpları

sımulmuştur .

ait çiftleşme oranları

Çiftleşmemiş ana arı Çiftleşmiş ana arı Çiftleşme oranı

Genotipler
(adet) (adet) (%)
Kafkas 120 83 69
Batı Karadem?: 150 110 73
Anadolu 130 88 68

birinci yıldaki koloni kayıpları

Damızlık ko loni Sonbahardaki İlkbahardaki Kayıp oranı
Genotipler
sayısı (adet) koloni. Sayısı (adet) koloni sayısı (adet) (%)
Kafkas 69 64 45 32
Batı Kar ~, .~. 73 66 27 63
An:ıdolu 67 66 30 55
Toplam 209 196 102 51

mevsinllnde yaşanan kayıpları telafi etmek için ilkbaharda da:nnzlık

ana arı yetiştirilmiştir. Ayrıca yurtdışından 20 adet Kamiol ırkı ana arı

<ujJ'.u ....<.UL 3 adedi nakliye ve kutulara aktarılma sürecinde ölmüştür. 17

gerıotııpın(ıen ana arı yetİştirilerek bu genotipteki koloni sayısı yükseltilmiştir.

11
Satm alınan 203 koloniye dört genotipe ait ana anlar kabul ettirilmiştir. Çizrlge 3' te ikinci
yıldaki kışlarna kayıpları görülmektedir.

Çizelge 3: Genotİplerin ikinci yıldaki kışlama kayıpları

Sonbahardaki kolôiıi. İlkbahardaki koloni Kayıporanı
GenotipIer
Sayısı (adet) sayısı (adet) (%)
Karniol 27 22 18
K.afkas 50 38 24
Anadolu 50 38 24
Batı Karadeniz 76 63 17
Toplam 203 161 21

Toplam 203 koloniden 42 adedi kış kaybma uğramıştır. Kışlatma kaybı % 21 olmuştur. Bu
oran Türkiye koşullarında oldukça makul bir orandır. Daınızlık kolonilerdeki kış kayıplarını

telafi etmek için tekrar ana arı yetiştirilmiş ve her genotip 75 adet danıızlık koloniye
tamamlanmıştır. Ayrıca danıızlık kolonilerden yetiştirilen ana anlar gezginci arıcılara

dağıtılarak Doğu Anadolu Bölgesindeki performansları da saptanmıştır. Orta Anadolu

genotipine ait işçi anlarda morfonıetrik ölçüm yapılnnştır. Bu ölçümlere ilişkin veriler
Çizelge 4' te verilmiştir.

12
 4, ORTA ANADOLU
'J! :E~GE~ ARILARININ
BAZı MORFOLOJIK DEGERLERI

1<0- Arı Di 1 Kanat Cuc / Indeks Tergit Renk

ioni No Uz. En Boy a b a/b 3. 4.
No mm mm :nm
---------------------------------------------------------
1 1 6.5 3. 1 8.9 23.5 10.5 2.23 2.5 2.3 6
1 "
"- 6.6 3. 1 9.2 20.5 12 1.7 2.5 2.3 6
1 3 6.4 3. 1 9.2 21. 5 11. 5 ı. 86 2.6 2.4 6
1 4 6 . -'c: 3. 1 9.2 20 11.5 ı. 73 2.6 2.3 6
2.3 6
i
, c:
1 5 6.5 .3.1 9.1 21 10.5 2 ~. ,.J

1 6 6.4 3.0 9.1 22 9 2.44 2.4 2.3 6

1 7 6.4 .3. 1 9.0 22 11 2 2.5 2.3 6
1 8 6.4 .3. 1 9.0 21.5 11 ı. 95 2.4 2.2 6
.~ oA \ 1 9 6.3 ~.1 9.0 22 11.5 ı. 91 2.5 2.3 t3
1 10 6.5 3.0 9.0 21.5 10.5 2.04 2.5 2.3 6
1 11 6.6 3.2 9.3 21. 5 11 1. 95 2.6 2.4 6
1 12 6.3 3. 1 8.9 21 12 1. 75 2.5 2.3 6
? :-.. 1
1 13 6.4 3. 1 9. 1 23 10 2.3 2.5 _. ,;;ı'
6
1 14 6.5 3. 1 8.9 21.5 10.5 2.04 2.5 2.3 6
1 15 6.4 3.1 9.0 20.5 10.5 L95 2.5 2.3 S
1 16 6.5 3.0 8.9 19 10 1.9 2.4 2.3 6
1 17 6.5 3.1 9.1 26.5 10 2.55 2.5· 2.4.- S :ı,

1 18 6.3 3.1 9.0 22 10.5 2.09 '_ 2.3 2.2 6

1 19 6.4 3. 1 9.0 21.5 10.5 2.04 2.5 2.3 6
1 20 6.5 3.1 9.2 22.5 10.5 2.14 2.5 2.4 6

6 1 6.5 3.1 9.0 25.5 10.5 2.14 , 2.3 2.2 6

6 '"
~ 6.5 3.0 9.0 23 10 2.3' 2.5 2.3 6
6 3 6.5 3.1 9.1 25.5 9.5 2.68 2.5 2.4 5
6 4 6.6 3.1 9.1 26.5 10.5 2.52 2.5 2.3 6
6 5 6.5 3.2 9.2 25.5 11 2.31 2.5 2.3 6
6 6 6.6 3.0 8.9 24 11 2.18 2.5 2.4 6
6 7 6.6 3.2 9.2 24.5 9.5 2.57 2.5 2.4 6
6 8 6.3 3.0 8.9 25 12 2.08 2.5 2.3 6
6 9 6.5 3.1 9.1 27 12 2.25 2.6 2.4 6
6 10 6.4 3.0 9.0 25 10.5 2.38 2.4 2.3 ·6
6 11 6.5 3.1 9. 1 26.5 10.5 2.52 2.5 2.3 6
6 12 6.5 3.1 9.0 25 10 2.5 2.5 2.4 6
6 13 6.5 3.2 9.2 23 11.5 2 2.5 2.4 6
6 14 6.5 3. 1 8.9 23.5 10.5 2.23 2.4 2.3 6
6 15 6.5 3.0 8.8 25 10 2.5 2.4 2.3 5
t3 16 6.5 3.0 8.8 23 11 2.09 2.4 2.3 5
6 17 6.5 3.0 9.0 28 10 2.8 2.5 2.3 5
13 18 6.5 3.1 9.2 23 11. 5 2 2.4 2.3 6
6 19 6.5 3.0 9.0 26 10 2.6 2.5 2.4 6
6 20 6.5 3.0 9.0 24.5 12 2.04 2.5 2.3 5
 .., 1 6.6 3.1 cı ? 24 10.5 rı -ıq '")
.:;..::>
~
2.3 8
..., '-' "-. 4-'_
,..,
~.

i ..:. 6.7 3.2 9.2 27 11 2.45 2.5 rı

.:....0
':l
6
':l
'-' 6.6 3.2 9.3 26 13 "
"- 2.5 2.4 6
4 6.5 ':l
'.oJ • •
1 9.3 22 13 1. 69 ? -
~.O 2.4 6
::> 6.5 3.2 9.2 28 12 2.33 2.5 2.3 6
6 6.6 3.1 9.2 26 10.5 2.48 2.4 2.3 6
7 6.5 ?
v
•
.. J.. 9.2 20.5 12 1. 71 .2.5 2.4 6
8 6.6 3.2 9.5 23 11.5 2 2.6 2.4 6
/
9 6.6 3.1 9.2 23 11.5 ...
rı
2.5 2.3 6
7 10 6. 7 3.1 9~·. 3 21.5 12.5 1. 72 2.5 2.4 6
,..,
11 6.5 3.1 9.2 22.5 10.5 2.14 .ı.:... ..
ı:::
-J 2.4 8
7 12 6.5 cı •
v. J. 9.3 23 12.5 2.84 2.5 "
;,
.(..." ""'+' 6
13 6.5 3.1 9. 1 23 12 1. 92 rı
.::...:::J
~
2.4 b
14 6.7 3.1 9.2 22 II rı
"- 2.6 2.4 5
7 15 6.5 3.0 9.2 24 10.5 2.29 2.5 2.3 6
16 6.5 .1 9.2 22 12 1. 83 2.5 2.4 6
17 6.7 3.1 9. 1 21 12.5 1. 68 2.5 2.3 6
.., 18 3.2 9.2 20 11.5 1. 74 2.5 2.3 6
19 6.5 3.0 9.2 23 10 2.3 2.6 2.4 5
20 6.5 3.1 9.2 27 13 2.08 2.5 2.4 6

8 1 6.4 3.1 9.0 22 10 ")

"'- " .....
r")
2.5 2.3 ı;

8 ....
'j
6.5 3.1 9.2 22 12 1. 83 2.6 2.4 6
1. 74 6
.-
8 3 6.6 3.1 9.0 20 11.5 2.6 2.3
8 4 6 c: 3.0 9.0 24.5 10 2.45 2.4 2.3 6
8 5 6.5 3.1 9.0 23.5 11.5 2.04 2.5 2.4 6
8 6 6.5 3.2 9.3 22.5 11 2.05 2.5 2.3 6
7 12.5 2.12 ") c:. 2.3 6
8 6.5 3.1 9.2 26.5 ,.;,...,j

8 8 6.5 3.0 9.0 22 12.5 1. 76 2.5 2.3 6

8 9 6.7 3.2 9.3 27 11 2.45 2.5 2.3 6
8 10 6.6 3.1 9.2 22 12.5 1. 76 2.5 2.3 6
8 11 6.6 3.1 9.2 25 11 2.27 2.5 2.3 6
8 12 6.5 3.1 9.1 20.5 12.5 1. 64 2.5 2.4 6
8 13 6.4 3.1 9.0 22.5 10.5 2.14 2.5 2.3 6
8 14 6.5 3. 1 9.2 21.5 12.5 1. 72 2.5 2.4 6
8 15 6.6 3.2 9.4 26 10.5 2.48 2.5 2.4- 6
8 16 6.5 3.1 9. 1 21.5 13 1. 65 2.5 2.4 6
8 17 6.4 3.2 9.1 23.5 10 2.35 2.4 .........
i") '-J
S
8 18 6.7 3.1 9.3 25.5 12 2.13 2.6 2.4 5
8 19 6.5 3.0 9.0 19.5 11.5 1.7 2.5 2.3 6
8 20 6.5 3.1 9. 1 25 10 2.5 2.6 2.4 5
 9 1 6.5 3.2 9.2 20 11 1.82 2.6 2.4 6
9 2 6.4 3.1 9.0 17 12 1. 42 2.5 2.3 5
9 3 6.5 3.1 9.3 24 11 2.18 2.5 2.3 6
9 4 6.5 3. 1 9.0 20.5 11 1.86 2.6 2.4 6
9 5 6.6 3.2 9.4 26.5 11 2.41 2.4 2.3 6
9 6 6.6 3.2 9. 1 19 13 ı. 46 2.6 2.4 6
9 7 6.6 3.1 9.2 20.5 11 1. 86 2.5 2.4 6
9 8 6.4 3.2 9.3 25 11 2.27 2.5 2.4 6
9 9 6.5 3.2 9. 1 23 10 2.3 2.5 2.4 6
9 10 6.5 3.2 9.2 20 11.5 ı. 74 2.6 2.4 o' 5
9 11 6.6 3.1 9.2 21. 5 11 1. 95 2.4 2.3 5
9 12 6.7 3. 1 9.2 22 11 2 2.5 2.4 5
9 13 6.7 3.3 9.5 22 12 ı. 83 2.5 2.4 6
9 14 6.5 3.1 9.2 20.5 11 1. 86 2.6 2.4 5
9 15 6.6 3.1 9.2 20.5 11 1. 86 2.5 2.3 5
9 16 6.6 "3. 2 9.3 22.5 12.5 1.8 2.4 2.3 6
9 17 6.5 3. 1 9.1 22 11. 5 1. 91 2.5 2.3 6
9 18 6.4 3.1 9.1 21 10.5 2 q> s 2.4 S
9 19 6.5 3. 1 9.1 21 11 1. 91 2.4 2.3 5
9 20 6.5 3. 1 9.2 22 11. S 1.91 2.4 2.3 6

11 1 6.5 3.0 9.0 25 13 1.92 2.4 2.3 5

11 2 6.6 3.1 9.3 22.5 13 1. 73 2.5 2.3 6
11 3 6.6 3.1 9.0 22 11. S 1. 91 2.5 2.3 6
11 4 6.4 3.0 8.9 23 13.5 1. 70 2.5 2.3 5
11 5 6.4 3.0 8.9 24 10 2.4 2.4 2.3 6
11 6 6.3 3.0 8.8 24 13 1.85. 2.3 2.2 6
11 7 6.5 3.0 9.1 25 11 2.27 2.4 2.3 6
11 8 6.5 3.0 9.0 24 12 2 2.5 2.3 4
11 9 6.4 3.0 9.0 27 12 2.25 2.4 2.2· 4.
11 10 6.5 3.0 9.0 27 12.5 2.16 2.4 2.2 4
11 11 6.5 3. 1 9.2 24 10 2.4 2.5 2.3 5
11 12 6.4 3.1 8.9 23 10.5 2.19 2.3 2.2 S
11 13 6.5 3.0 9.2 25 11. S 2.17 2.4 2.3 6
11 14 6.4 3.0 9.1 23 11. 5 2 2.4 2.2 6
11 15 6.6 3.0 8.8 24 11. 5 2.09 2.3 " .......,
~ S
11 16 6.3 3.0 9.0 24 11 2.18 2.4 2.3 6
11 17 6.5 3.0 9.0 23 11 2.09 2.5 2.3 6
11 18 6.3 3.0 8.9 26 12 2.16 2.4 2.3 6
11 19 6.6 3.2 9.4 21. 5 11. S 1. 87 2.3
..,
.......
''l 5
11 20 6.4 2.9 8.9 23 12.5 1. 84 2.4 2.3 S

15
 12 1 6.5 3.0 9.0 25 12 2.08 2.4 2.3 6
12 '")
"- 6.5 3.1 9.0 23.5 12 1.96 2.4 2.3 6
12 3 6.7 3.2- 9.3 22 11 2 2.4 2.3 El
12 4 6.5 3.1 9.0 21. 5 11.5 1. 87 2.4 2.3 6
12 5 6.6 3.2 9.2 23.5 10 2.35 2.4 2.3 El
12 6 6.6 3.2 9.3 LO.S 10.5 1.95 2.4 2.3 6
12 7 6.4 3.2 9.3 26 11 2.36 2.5 2.3 8
12 8 6.6 3.2 9. 1 23 9 2.56 2.4 2.3 6
12 9 6.5 3.2 9.2 24.5 12.5 1. 96 2.5 2.3 6
12 10 6.6 3.1 9.3 24 12 2 2.4 2.3 6
12 11 6.6 3.2 9.3 23.5 10 2.35 2.4 2.2 6
12 12 6.6 3.1 9.3 25 10 2.5 2.4 2.3 6
12 13 6.5 3.2 9.2 24 12 2 2.5 2.2 6
12 14 6.5 3.1 9.1 23 11 2.09 2.5 2.3 6
12 15 6.6 3.1 9.1 24.5 10 2.45 2.3 2.2 S
12 16 6.6 3.2 9.3 25 11 2.27 2.5 2.3 6
12 17 6.4 3.1 9.3 22.5 9.5 2.37 2.5 2.3 6
12 18 6.7 3.1 9.2 22 10.5 2.10 2.5 2.3 6
12 19 6.6 3.1 9.2 22 12.5 1.76 2.5 2.3 8
12 20 6.5 3.1 9.1 22 10.5 2.10 2.4 2.2 6

13 1 6.3 3.1 9.0 27 12 2.25 2.4 2~3 S

13 2 6.6 2.9 8.9 22.5 12 1.875 2.4 2.3 5
13 3 6.7 3.0 9.0 20.5 14 1.46 2.5 2.4 S
13 4 6.6 3.0 9.0 25.5 12 2.125 2.4 2.3 6
13 S 6.6 3.0 9.0 23.5 13 1.81 2.4 2.2 6
13 6 6.5 2.9 8.8 22.5 12 1.875 2.5 2.3 6
13 7 6.4 3.0 8.8 23 11 2.09 2.4 2.3 6
13 8 6.5 3.1 9.0 26.5 11 2.41 2.5 2.3 6
13 9 6.6 3.0 9.0 22 11.5 1.91 2.S 2.2 6
13 10 6.2 3.0 8.8 25 10.5 2.38 2.4 2.2 6
13 11 6.4 3.1 9.1 22.5 10.5 2.14 2.6 2.4 6
13 12 6.6 2.9 8.8 25 9.5 2.63 2.3 2.2 6
13 13 6.4 2.9 8.8 24 11.5 2.09 2.4 2.3 6
13 14 6.5 3.0 8.9 21 12.5 1.68 2.5 2.4 6
13 15 6.6 3.2 9.2 26 10.S 2.6 2.4 2.2 5
13 16 6.6 3.1 9.3 25.5 9.S 2.68 2.3 2.2 5
13 17 6.5 3.1 9.2 25.5 12 2.125 2.4 -_ ...
') ')
S
13 18 6.5 3.0 9.1 21.5 12.5 1.72 2.5 2.3 6
13 19 6.4 3.0 9.2 22.5 12.5 1.8 2.5 2.3 is
13 20 6.5 3.1 9.2 21 11 1.91 2.5 2.3 6

16
 9.2 23.5 12 1.96 2.5 2.3 6
17 1 6.5 3.1
,.., 6.5 3.2 9.3 23 13 1. 77 2.4 2.3 6
17 "'-
3.2 9.3 .....,,.., 12 1.83 2.4 2.2 e
17 3 6.5 "'-
5
6.5 3.1 9.2 24.5 10.5 2.33 2.5 2.3
17 4 2.3 Ei
6.7 3.1 9.2 21 11 1. 91 2.5
17 5
2.5 2.3 6
17 6 6.6 3. 1 9.3 22 10.5 2.10 .,
12 1. 75 2.4 ~
6
17 7 6.6 3.2 9.3 21 .:.. • •..J

3.2 9.3 23 10.5 2.19 2.5 2.3 6

17 8 6.7
9.0 23 9.5 2.42 2.4 2.3 6
17 9 6.3 3.0
6.6 3.1 9.1 23 11 2.09 2.5 2.3 6
17 10 2.3 5
6.6 3. 1 9.1 24 11.5 2.09 2.4
17 11
2.4 2.2 6
6.6 3.1 9.0 21 10 2.1
17 12
6.5 3.1 9.0 24 11 2.18 2.4 i")
.:... "'-
..,
s
17 13 2.2 6
14 6.5 3.2 9.2 22 11. 5 1. 91 2.5
17 2.4 ....... Ei
15 6.5 3.1 9. 1 23 10.5 2.19 'i rı

17 2.4 2.3 5
17
17
16
17
6.4
6.4
3.2
3.2
9.2
9.1
21
24
11. 5
12.5
1.83
1.92 2.4 ......r:-
? e
20 12 1.67 2.5 2.2 6
17 18 6.6 3.2 9.3
11. 5 2.09 2.4 2.3 6 c';',f
17 19 6.4 3.0 9.0 24
3.2 9.3 26 11 2.36 2.5 2.3 6
17 20 6.7

9.2 22 11.5 1.91 2.5 2.3 S

18 1 6.6 3.1
3.2 9.3 24.5 10.5 2.33 2.4 2.3 6
18 2 6.5 6
9.4 25 11.5 2.17 2.5 2.2
18 3 6.6 3.2
8.9 23 11.5 2 2.5 2.4 6
18 4 6.6 3~1
2.3 a
3.1 9.2 22 11 2 2.4
18 5 6.5
.-
3.1 9.1 22 11 2 2.3 2.2 6
18 6 6.5 :2 ,? S
3.1 9.1 12 1.83 2.4
ı8 7 6.5 22
3.1 9.3 22.5 10.5 2.14 2.4 2.2 6
18 8 6.5
3.1 9.2 21 12.5 1.68 2.3 2.2 6
18 9 6.5
3.1 9.2 24 10.5 2.29 2.4 2.3 6
18 10 6.7
3.1 9.2 23 12.5 1.84 2.4 2.3 6
18 11 6.6 2.2 5
12 6.6 3.0 9.0 21 13.5 1.55 2.3
18 2.3 2.2 6
18 13 6.6 3.1 9.0 25 10 2.5
6.5 3.1 9.2 22.5 12.5 1.8 2.4 2.2 5
18 14 2.3 6
6.6 3.0 9.1 23 10.5 2.19 2.5
18 15 2.3 6
16 6.7 3.2 9.2 22 14 1.57 2.5
18 2.3 2.2 6
17 6.5 3.1 9.1 20 14 1.43
18 2.4 2.3 6
18 18 6.6 3.2 9.2 22.5 11.5
12.5
1.96
1. 72 2.4 ..,...... -
.")
6
18 19 6.6 3.1 9.2 21. 5
3.1 9.2 22 11. 5 ı. 91 2.4 2.3 S
18 20 6.5

17
 3.0 8.9 27 12 2.25 2.4 2.3 S
19 1 6.5
1.9 2 6.6 3.0 9.2 25 13 1.92 2.5 2.3 :3
3.0 8.b' 24 12 2 2.4 2.3 :3
19 3 6.6
19 4 6.3 3.0 8.9 22 13 1. 69 2.4 2.2 :3
6.5 3.1 9.2 22 13 1. 69 2.4 2.3 4
19 5
1.9 6 6.5 3. 1. 9. 1 22.5 12 1.875 2.4 2.3 4
6.6 3.1. 9.1 24 12.5 1. 92 2.5 2.3 4
19 7
19 8 6.6 3. 1. 9.1 22.5 11.5 1.8 2.3 2.2 4
6.6 3.0 9.0 27 11 2.45 2.5 2.3 ı3
1.9 9
3.1 9.4 26 11 2.36 2.4 2.3 4
19 10 6.8
6.4 3.0 9.0 21. 5 12.5 1. 72 2.4 2.3 4
19 11
19 12 6.8 3.1 9.4 24 11. 5 2.09 2.5 2.3 6
3. 1 9.2 21 12 1. 75 2.4 2.3 4
19 13 6.5
3.1 9.2 24 11 2.18 2.5 2.2 4
19 14 6.8
22.5 11.5 1.96 2.3 2.2 4
19 15 6.3 ~.O 8.8
~""
16 6.6 3.1 9.0 22 12.5 1. 76 2.4 2.3 3
19 4
2.3
"
d
17 6.5 3.1 9.0 12 ? 2.5
19
18 6.5 3.1 9.0 22 11.5 1. 91 2.5 2.4 4
19 4
8.9 29 11.5 2.52 2.5 2.3
19 19 6..3 3.0
19 20 6.9 3.2 9.3 21 11.5 1.83 2.5 2.3 4

3.0 9.1 24 11. 5 2.09 2.4 2.3 4,

23 1 6.6
23 2 6.5 3.1 9.1. 26.5 9.5 2.79 2.4 2.3 6
9.1 24 14 1. 71 2.5 2.3 6
23 3 6.8 3.0
3.1 9.2 25 12 2.08 2.4 2.3 4
23 4 6.6
25 13 1. 92 2.5 2.3 4
23 5 6.7 3.2 9.2
3.1 9.1 25 10.5 2.38 2.4 2.3 4
23 6 6 .. 7
3.1 9.2 23.5 12,,5 1.88 2.4 Zr2 4
23 7 6.6
6.6 3.2 9.5 24.5 11.5 2.13 2.5 2 .. 4 4
23 8 2._3 4
23 9 6.7 3.0 9.2 26 10 2.6 ı~4

3.1 9.2 25.5 10.5 2.43 2.4 2.3 6

23 10 6.6 4
6.7 3.1 9.3 14 1.61 2.4 2.3
23 11 22.5
3.2 9.3 24 12.5 1.92 2.4 2.3 6
23 12 6.8
6.7 3.2 9.2 25.5 11 2.32 2.4 2.2 4
23 13
23 14 6.6 3.2 9.3 25 12.5 2
2.95
2.5
2.4
.., ...,
2.3 6
S
23 15 6.7 3.1 9.2 28 9.5 "", ..:..

23 16 6.8 3.2 9.3 23.5 12 1.96 2.4 2.3 4

6.5 3.1 9.2 23 12.5 1. 84 2.6 2.3 4
23 17
3.0 9.0 27 10 2.7 2.5 2.3 4
23 18 6.S
6.6 3.2 9.1 26 11.5 2.26 2.5 2.3 4
23 19 4
20 6.6 3.2 9.4 26 12 2.17 2.5 2.3
23

18
 21 1 6.8 3.0 9.0 24.5 12 2.04 2.4 4
21 2 6.7 3.2 9.2 19.5 12.5 1. 56 2.4 2.2 4
21 3 6.7 3.2 9.2 21 12 ı. 75 2.4 3
21 4 6.5 3.2 9.2 23.5 12 1.96 2.5 2.3 4
21 5 6.5 3.1 9.2 20.5 11.5 ı.78 2.5 2.3 5
21 6 6.6 3.1 9.2 2Cf.5 11.5 1. 78 2.4 2.3 4
21 7 6.6 3.0 9.0 23 11 2.09 2.4 2.3 4
21 8 6.6 3.0 9.1 18 12 1.5 2.4 2.2 4
21 9 6.7 3.') 9.2 20 14 1. 43 2.5 2.3 S
21 ,.10 6.7 3.1 9.1 22 LL 2 2.4 2.3 4
21 11 6.7 3.0 9.0 25 10.5 2.38 2.3 2.2 4
21 12 6.7 3.1 9.1 24 11.5 2.09 2.4 2.3 4
21 13 6.6 3.0 8.9 21.5 12.5 ı. 72 2.5 2.3 4
21 14 6.6 3.2 9.3 20 17 ı. 18 2.4 2.3 4
21 15 6.5 3.1 9.1 20.5 12 ı. 71 2.4 2.3 4
21 16 6.5 3.1 9.1 20.5 11.5 1. 78 2.5 2.3 4
21 17 6.6 3.1 9.2 21 12 1. 75 2.5 2.2 .3
21 18 6.5 3.2 9.2 20 12.5 1.6 2.4 2.3 5
21 19 6.5 3.2 9.4 20.5 15 1. 37 2.5 2.4 4
21 20 6.2 3.0 8.9 20.5 13 1.58 2.3 2.2 4

24 1 6.7 3.2 9.5 22 13 1.69 2.5 2.3 Lı

24 2 6.6 3.2 9.3 27 10 2.7 2.5 2.3 4
24 3 6.5 3.2 9.3 21.5 10 2.15 2.5
i')

"'- -
,.,
5
24
24
24
4
5
6
6.5
6.7
6.6
3.1
3.1
3.2
9.1
9.2
9.3
25.5
26
24
9.5
9
11.5
2.68
2.89
2.09
2.4
2.4
2.5
... '"
2.3
i')

2.3
i')
6
4
6
24 7 6.4 3.1 9.3 25 13.5 ı. 85 2.4 2.3 6
24 8 6.6 3.1 9.1 20 10.5 1.90 2.4 2.2 4
24 9 6.6 3.1 9.3 24 13.5 1. 78 2.4 2.3 4
24 10 6.5 3.1 9.2 22 12.5 1. 76 2.4 2.3 4
24 11 6.5 3.1 9.2 22 12 1.83 2.4 2.3 4
24 12 6.6 3.1 9.1 24.5 10.5 2.33 2.4 2.2 6
24 13 6.6 3.2 9.3 21 II 1.90 2.4 2.3 6
24 14 6.5 3.2 9.1 22.5 10.5 2.14 2.4 2.3 6
24 15 6.6 3.2 9.2 22 10.5 2.09 2.5 2.3 6
24 16 6.5 3.2 9.1 8.5 ? 2.5 2.3 4
24 17 6.7 3.2 9.3 26 12 2.17 2.3 2.2 4
24 18 6.6 3.2 9.3 31 10.5 2.95 2.4 2.3 4
24 19 6.4 3.1 9.0 23 9.5 2.42 2.5 2.3 4
24 20 6.5 3.2 9.1 25 8 3.125 2.4 2.3 4

19
 25 1 6.5 3.2 9.0 22 11 2 2.4 2 •.3 .4
25 2 6.5 3. 1 9.1 23 10.S 2.19 2.5 2.3 4
25 3 6.5 3.2 9.2 22 12 1.83 2.4 2.3 6
25 4 6.6 3.2 9.2 21.5 13 1.65 2.5 2:3 6
25 5 6.6 3.2 9. 1 19 12.5 1. 52 2.5 2.3 4
2S 6 6.6 3.2 9.2 Zl 12 1. 75 2.4 2.2 5
25 7 6.4 3.2 9.2 20.5 12 1. 71 2.3 2.3 4
25 8 6.4 3. 1 9.0 23 11 2.09 '2.4 2.3 4
25 9 6.5 3.2 9.1 24.5 12 2.04 2.4 .....~
..;..
~
.4
f 25 10 6.4 3.2 9.1 22.5 11 2.05 2.4 2.3 6
25 11 6.3 3. 1 9.1 23.5 10.5 2.24 2.4 2.3 6
25 12 6.5 3.1 9.2 21. 5 13 1.65 2.4 2.3 4
25 13 6.4 3.1 9.3 23 10.5 2.19 2.4 2.3 4
25 14 6.7 3.2 9.1 24 11 2.18 2.5 2.3 4
25 15 6.4 3.2 9.2 20 10.5 1.90 2.4 2.3 6
25 16 6.5 ·3.1 9.2 24 12 2 2.4 2.2 5
'l 25 17 6.7 3.2 9.3 27 10.5 2.57 2.5 2.3 4
25 18 6.5 3.1 9.0 23 10.5 2.19 2.5 2.3 4
25 19 6.5 3.2 9.1 24 12 2 2.5 2.3 4
25 20 6.4 3.1 8.9 24 10.5 2.29 2.4 2.3 4

26 1 6.6 3.2 9.3 12.5 ? 2",5 2~2 4

26 2 6.7 3.1 9.2 25 10.5 2.38 2.4 2.3 5
26 3 6.5 3.0 8.8 23 10 2.3 2.3 2.2 4
26 4 6.S 3.0 9.0 27 11.5 2.35 2.4 2.2 6
26 5 6.6 3.0 9.0 24 11 2.18. 2.4 2.3 4
26 6 6.5 3.1 9.1 21.5 12 1.79 2.4 2.3 6
26 7 6-~4 3.1 9.0 21 11 1.91 2.4 2.3 S
26 8 6.,5 3.0 9.0 19.5 12 1.625 2.4 2.3 6
26 9 6.6 3.1 9.2 22.5 11 2.0S 2 .. 4 2 __ 3 5
26 tO 6 .. 5 3.1 9.0 25 11 2.27 2.4 2.3 6
26 11 6.5 3.0 9.1 24 10 2.4 2.5 2.3 Ei
"
·A
26 12 6.6 3.1 9.2 24 13 1.85 2.5 2.3 6
i 26 13 6.5 3.0 9.0 24 10.5 2.29 2.4 2.3 4
26 14 6.5 3.1 9.1 24 12.5 1.92 2.5 2.3 6
26 15 6.5 3.0 9.0 25 11.5 2.17 2.4 2.2 4
26 16 6.5 3.1 9.0 18 12.5 ı. 44 2.5 2.4 6
26 17 6.5 3.1 9.0 24.5 12 2.04 2.4 2.2 5
26 18 6.7 3.2 9.5 25 12.5 2 2.5 2.3 4
26 19 6.4 3. 1 9.1 26.5 12 2.21 2.3 2.2 4
26 20 6.5 3.1 9.0 22.5 11 2.0S 2.5 2.3 5

20
 "-iC~~,~~",,,:,,,,, __ ;,"-'-,,",":". __~, ,, ___d __ "c"~

<_ ,_t·_, >._,. f, •

,OC ~: -~~.~~~;_;'!':~~:'::<.';-:;:"- _~ ~.- '~'.c._ , _~ __ ~ ••' _ _. - ~;5~:·- -;iFt:;~~:ft-:: :(;::i -:~- ~': ~
'., & --"'- ",

40 1 6.5 3.1 9.1 24 11 2.18 2.4 2.3 4

40 2 6.5 3.0 9.1 25.5 11.5 2.22 2.4 2.2 4
40 3 6.5 3.1 9. 1 23 11 2.09 2.5 2.3 4
40 4 6.6 3.0 9.1 27 8.5 3.18 2.4 2.3 4
40 5 6.5 3.1 9.3 28 10 2.8 2.4 2.3 4
40 6 6.5 3.0 9. 1 24 10.5 2.29 2.5 2.3 4
40 7 6.5 3.0 9.0 27 8.5 3.18 2.5 2.3 Lı

40 8 6.5 3.1 9.2 24 11 2.18 2.4 2.3 4

40 9 6.5 3. 1 9.1 21.5 1 ı. 5 1. 87 ?
_ • c..J 2.4 Lı

40 10 6.4 3.0 9.1 26 10.5 2.48 ,-2.5 2.3 4

40 11 6.4 3.0 9.1 28.5 10 2.85 2.4 2.3 S
40 12 6.3 3.1 9.0 26 12 2. 17 2.4 2.3 5
40 13 6.5 3.0 9.1 21. 5 11. 5 1. 87 2.5 2.4 4
40 14 6.5 3.0 9.0 25 13 1. 92 2.5 2.4 5
40 15 6.5 3.0 9.1 29 9.5 3.05 2.4 2.3 4
40 16 6.5 3'.0 9. 1 28 8.5 3.29 2.4 2.3 4
40 17 6.4 3.0 9. 1 21.5 11.5 1. 87 2.4 2.3 4
40 18 6.5 3.1 9.2 28 9 '~ı 3. 11 2.4 2.3 4
40 19 6.4 3.0 9. 1 27.5 9.5 2.89 2.4 2.3 4
40 20 6.4 3.0 9.0 28 8 3.5 2.4 2.2 4

44 1 6.5 3.0 8.9 22.5 11 2.05 2.4 2.3 5

44 2 6.6 3.1 9. 1 25 12 2.08 2.5 2.2 6
44 3 6.7 3.2 9.3 25 11.5 2.17 2.5 2.3 Ei
44 4 6.5 3.0 9.0 29 12 2.42 2.4 2.3 4
44 5 6.6 3.1 8.9 24 11.5 2.09 255 2.4 5
44 6 6.7 3.1 9.0 22 10.5 2.10 2.5 2.4 4
44 7 6.8 3.2 9.2 24 11 2.18 2.5 2.3 5
44 8 6.5 3.3 9.0 31 10 3.1 2.4 2.3 4
44 9 6.7 3.1 9. 1 22.5 10.5 2.14 2.5 2.3 4
44 10 6.7 3.1 9.1 24.5 9 2.72 2.6 2.3 6
44 11 6.5 3.1 9.1 22 11.5 1. 91 2.5 2.3 5
44 12 6.7 3.2 9.2 24.5 11 2.23 2.5 2.3 6
44 13 6.7 3.2 9.2 29 9.5 3.05 2.5 2.3 4
44 14 6.7 3.3 9.4 26 12.5 2.08 2.5 2.3 5
44 15 6.7 3.1 9. 1 24 11 2. 18 2.4 2.2 5
44 16 6.9 3.2 9.2 25.5 11.5 2.22 2.5 2.3 6
44 17 6.6 3.2 9.3 26 12 2.17 2.5 2.3 5
44 18 6.7 3.1 9.2 25.5 10.5 2.43 2.5 2.3 4
44 19 6.6 3.2 9.4 22 12 1. 83 2.5 2.3 Ei
44 20 6.6 3. 1 9. 1 25 10.5 2.38 2.5 2.4 6

21
49 1 6.7 3.2 9.3 24 9.5 2.53 2.5 2.3 6
49 2 6.7 3.2 9.1 24 10 2.4 2.5 2.3 6
49 3 6.6 3:2 9/ 26 9.5 2.77 2.5 2.3 5
49 4 6.6 3.1 9.2 23.5 10.5 2.24 2.4 2.3 6
49 5 6.4 3.1 9.1 26 10 2.6 2.4 4
49 6 6.7 3.1 9.1 27 11.5 2.35 2.5 2.3 4
49 7 6.7 3.1 9.1 26 10 2.6 2.5 2.4 6
49 8 6.4 3.1 9.1 26 10.5 2.48 2.4 2.3 6
49 9 6.6 3.2 9.3 26.5 11 2.41 2.4 2.3 6
49 10 6.8 3.2 9.3 26.5 11. 5 2.30 2.5 2.3 5
49 11 6.6 3.1 9.1 25.5 10.5 2.43 2.3 6
49 12 6.5 3.1 9.1 26 9.5 2.74 2.4 2.2 5
49 13 6.6 3.2 9.2 21.5 10 2. 15 2.5 2.4 6
49 14 6.6 3.1 8.8 24 10 2.4 2.4 2.2 5
49 15 6.5 .3.1 9.0 25 10 2.5 2.4 2.2 4
49 16 6.6 3.2 9.0 23 11 2.09 2.5 2.3 6
49 17 6.7 3.3 9.5 27 11 2.45 2.6 2.4 4
49 18 6.5 3.1 9.0 25 9.5 2.63 2.4 2.3 5
49 19 6.6 3.3 9.3 28.5 9.5 3 2.5 2.3 4
49 20 6.5 3.0 9.0 22 13 1. 69 2.4 2.3 4
4. SONUÇ VE ÖNERİLER

Türkiye ancılığının günümüzde yaşanan en temel sorunu damızlık niteliği taşıyan ana
arı üretiminin yetersiz oluşudur. Tarım ve Köyişleri Bakanlığının desteği ile kurulan damızlık

ana arı yetiştiricileri birliği bu sorunun çözümü için önemli bir adımdır. Ancak damızlık ana
arı yetiştiricileri birliğine üye ana arı üretim işletmelerinin ellerinde bulunan damızlık

kolonilerin özellikleri de tam olarak bilinmemekte ve denetlenememektedir. An ıslahı

çalışmalarının ana arı yetiştiren kuruluşlarla birlikte yürütülmesi yararlı olacaktır. Elde edilen
bulgular damızlık kolonilerde seleksiyon yapılmadığı izlenimini vermektedir. Geliştirilen ve
ana arı yetiştirilen genotiplerin üretici koşullarında performanslarının saptanması

gerekmektedir. Ancılara satılan ana arı1arın orijininden daha da önemlisi verim özelliklerinin
iyi olmasıdır.
Üretilen ana arıların kalitelerini etkileyen önemeli bir etken de ana arı yetiştirme
sürecinde uygulanan tekniklerdir. Çok iyi damızlık koloniler bulunsa bile bu kolonilerden
uygun olmayan şekilde ana arı yetiştirilmesi ana anların kalitesini önemli ölçüde
etkilemektedir. Başlatıcı ve bitirici kolonilerin düzenlenmesi, larva transferi, kolonilere
verilen yüksük sayısı, koloni gücü, besin stoku, mevsim gibi bir çok etken ana arı kalitesini
etkilemektedir. Bu nedenle ana arı kalitesini olumsuz etkilemeyecek standartta ana arı

yetiştiriciliği yapılması gerekmektedir.

Arı ıslahı ve saf hat1arın korunmasında yapay tohumlama tekniğinin etkin bir şekilde

ku11anı1ması oldukça önemlidir. Bu tekniğin Türkiye arıcılığında kullanımı yenidir ve çok az

kişi başarılı tohumlarna yapabilmektedir. Tekniği bilen kişilerin çalışmalarını

yoğunlaştırması ve çeşitli kurs ve pratik uygulamalarla yapay tohurn1amanın

yaygınlaştırılması yararlı olacaktır. Türkiye'de yapay tohumlama tekniği kullanılarak

damızlık kolonilerin saklanmasında bile çok büyük güçlükler yaşanmaktadır. Bugünkü

koşullarda üreticilere sunulan ana arı1arın hem pratik hem de ekonomik nedenlerden dolayı

doğal çiftleştirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle izole bölgelerin oluşturulması daha da önem

kazanmaktadır. Ülkemizin çok farklı iklime sahip bölgelerinde kamu sektörüne ait büyük
tarım işletmelerinin bulunması izole bölgelerin oluşturulmasında önemli olanaklar
yaratmaktadır .

Türkiye' de farklı iklim ve flora özellikleri olan bölgelerin bulunması nedeni ile çeşitli

ekotipler oluşmuştur. Akdeniz ve Ege Bölgesinde yürütülen çalışmalarda yöre ekotiplerinin

daha verimli olduğu gözlenmektedir. Bu ekotiplerin farklı bölgelerdeki performanslarımn

23
denenmesi gerekmektedir. Saf yetiştirme ve seleksiyonla çok sayıda hatlar oluşturuhnah ve
bunların melezlerinin de çeşitli bölgelerde performansları saptanmalıdır.
Çok sayıda koloni ile seleksiyon yapan işletmelerde verim özelliklerinin saptanması

büyük emek ve zaman almaktadır. Verim özelliklerinin belirlenmesinde pratik yöntemler

geliştirilmelidir. Koloni populasyon gücü ya da koloni gelişimini belirlemede yalnızca arılı ve
yavrulu çerçeve sayısına bakılması yeterli olabilecektir. Bal veriminin saptanmasında da her
koloniden alınan ballı çerçeve sayısının kullanılması yararlı olacaktır.

Türkiye'de yoğun yapılan gezginci arıcılık ve üreticilerin zaman zaman başka

işletmelerden ana arı almaları bazı ekotiplerde açılmalara yol açmaktadır. Ülkemiz arılarının
tanımlanmasında, uzun yıllar önce yurt dışından gelen ve ülkemiz anlarını inceleyen bilim
adamlarının verileri temel alınmıştır. Ancak bu bilim adamlarının örnek aldığı yöreler, örnek
sayıları ve aradan geçen uzun zaman dikkate alındığında ülkemiz arılarının tanınılanmasında

yeni yak1aşımlara gereksinim duyulmaktadır. Son yıllarda ülkemizdeki araştırmacılar da

morfolojik çalışmalar yapmışlardır. Çok yerel küçük örnek sayıları kullanılarak taksonomik
ünitelerin yaratılması yanıltıcı olabilmektedir. Bu neden1e bu konuda yapılan çalışmalarda

hem incelenecek morfolojik özelliklerin belirlenmesinde hem de analiz yöntemlerinin

saptanmasında genel yak1aşımlara gereksinim duyulmaktadır. Çahşınaların bir veri bankası

oluşturularak topluca değerlendirilmesi daha yararlı olacaktır. Morfolojik özelliklerle birlikte

verim ve davranış özellikleri de incelenmeli ve saf olduğu saptanan ekotipler korunmalıdır.
Türkiye arıcılığı koloni sayısı ve bal üretimindeki artışlardan da anlaşılabileceği gibi
hızlı bir gelişme eğilimi içindedir. Daha önceki çalışmalarda ve bu araştırmada incelenen
kolonilerin verimlerinde büyük varyasyonlar gözlenmiştir. Bu varyasyon iyi bir ıslah
programı ile üretimde büyük artışlar olabileceğinin önemeli bir göstergesidir. Ülkemiz
arıcılığın en temel sorunu kaliteli ana arı üretimidir. Bu sorun çözüldüğü takdirde bal ve diğer

arı ürünleri üretimi önemli miktarlarda artacaktır. An yetiştiricilerinin bu konunun önemini

anlamaları ve sürekli ana arı talebinde bulunmalan da sorunun çözümünü kolay1aştırmaktadır.
Türkiye arıcılığının damızhk gereksinimini karşılaması amacıyla gerek özel gerekse bakanlık

başta olmak üzere tüzel kuruluşlarca üretilecek genotiplerin saptanmasında bu projenin

önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca bu çalışma sonraki aşamada yapılması

gereken ve planlanan melezleme ve seleksiyon çalışmalannda kullanılacak olan genotiplerin

değerlerini de ortaya koyacaktır.

24
KAYNAKLAR

Adam. B. In search of the best strains of the bees. Northem Bee Books. West Yorkshire, U.K.
(1983).

Alpatov W.W. Biornetrical studies on variation and races of the honeybee (Apis mellifera LJ.
The quarterly Review ofBiology, 4(1): 1-58, (1929).

Bodenheimer, F.S. Türkiye' de bal arısı ve arıcılık hakkında etütler. Nmnune matbaası,
İstanbul, (1942).

Crane, E. The world' bekeeping- past and present. The hive and honey bee. Dadant and Sons
Ine. İlinois, 1- 18, (1984).

Darendelioğlu, Y., Kence,A. Orta Anadolu bal arısı (Apis mellifera L.)' nın populasyon
sütrüktürü üzerinde morfometrik çalışma. Türkiye II. Entomoloji Kongresi.
Ç.Ü.Z.F. Adana. Entomoloji Derneği Yayınları. No: 5. (1992).

Doğaroğlu, M. Türkiye' de yetiştirilen önemli arı ırk ve tiplerinin Çukurova bölgesi

koşullarında perfurmanslarının karşı1aştırı1rnası. Doktora tezi. Çukurova
Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Adana, (1981).

Doğaroğlu, M., Özder, M., Polat, C. Türkiye' deki önemli bal arısı ekotiplerinin Trakya

koşullarında performanslarının karşı1aştırıhnası. TUBİTAK. Doğa- Tr. J. of

Veterinary and Animal Science. 16,403-414, (1992).

Efendi, Y. Anlarda (Apis mellifera L.) ana arı ağırlığı ile ürerne ve üretim özellikleri
arasındaki ilişkiler. Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, Antalya, (1994).

Fırath, Ç. Ana arı üretim yöntemleri üzerine bir araştırma. Doktora tezi. Ankara
Üniversitesi,Ziraat fakültesi. (1982).

25
Fıratlı, ç., Budak, E. Türkiye' de çeşitli kurumlarda yetiştirilen ana anlar ile oluşturulan bal
ansı (Apis mellifera L.) kolonilerinin fizyoloj~ morfulojik ve davranış özelli1deri.
Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Yayın No: 1390, Ankara, (1994).

Genç, F. Bal arısı (Apis mellifera L. ) kolonllerinde kolom gelişimi ile bal verimi arasındaki

bazı korelasyonlar. TUBİTAK. Doğa- Tr. J. ofVeterinary and Animal Science. 18~
33-38, (1993)

Harbo, R.J., Rinderer, T.E. Breeding and genetics of honeybee. Beekeping in the United
State. USDA: Agricultural Handbook. No: 53, (1980).

Kaftanoğlu, O., Kumova, U., Bek, Y. GAP Bölgesinde çeşitli bal arısı (Apis mellifera L.)
ırk1arınm perfonnans1annın saptanması ve bölgedeki mevcut arı rrk1arınm ıslahı

olanakları. ç.Ü Ziraat Fakültesi, Genel Yayın No: 74. Adana, (1993).

Karacaoğlu, M. Orta Anadolu, Karadeniz geçit ve Ardahan izole bölgeleri arıIarınm bazı

morfolojik özellikleri üzerine bir araştırma. Doktora tezi. A.Ü. Fen Bilimleri
Enstitüsü. Ankara, (1989).

Maa, T.C. An inquiry in to the systematics of the Tnbus Apidini or honeybees (Hym).
Treubia, 21 (1-3): 525-640, (1953).

Maul, V., Pechhacker, H., Ku1mert, F.T. Summer school in breeding and instrumental
insemination. Hawkesbury Agricultural College, (1981).

Moritz, R.F.A. The limitations of biometric control on pure races breeding in Apis mellifera.
Journal of Apicultural Research, 30(2): 54-61, (1991).

Morse, G.D. Races of bees. Ed. Root. AO. The ABC and XYZ of bee culture. Rood
Company. Medina, USA.557~566, (1983).

26
Öztürk, A.i. Morphornetric analiysis of sorne Turkish honeybees (Apis mellifera L) . Master
ofPhysiolgy. University of Wales College. Cardiff. (1990).

Pechhacker, H. Sumıner school in breeding and instrumental inseınination. Hawkesbury

Agricultural College, (1981).

Ruttner, F., Tassencourt, L., Louveaut, J. Biornetrical statistical analysis of the geographic
variabilityofApis mellifera. Apidologie, 9(4),360-381, (1978).

Ruttner, F. Biogeography and taxonomy ofhoneybees. Springer- Verlag. Berlin, (1988)

Settar, A. Ege Bölgesi arı tipleri ve gezginci arıcılık üzerinde araştırmalar. Ege Bölgesi Zirai
Araştırma Enstitüsü. Doktora tezi. İzmir, (1983).

27