HİDROKARBONLAR

(12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

1
 1.BÖLÜM:
HİDROKARBONLAR

2
Hidrokarbonların
Sınıflandırılması

3
Yapısında pi bağı bulundurmayan hidrokarbonlara doymuş
hidrokarbon, yapısında pi bağı bulunduran hidrokarbonlara ise
doymamış hidrokarbon denir. Hidrokarbonların
sınıflandırılması aşağıda gösterilmiştir.

4
5
6
ALKANLAR (Parafinler)

7
• Yapısında sadece tekli bağ bulunduran
hidrokarbonlara alkan denir. Tepkimeye
girme istekleri az olduğundan alkanlara
Latince “etkinliği az” anlamında parafin de
(Görsel) denilmektedir. Alkanlar düz
zincirli, dallanmış ve halkalı yapıda olabilir.
Alkanların yapısındaki bütün bağlar sigma
bağıdır ve yapısındaki bütün karbon
atomları sp3 hibritleşmesi yapmıştır. Düz
zincirli alkanlarda hidrojen atomlarının
sayısı karbon atomlarının sayısının 2
katından 2 fazladır.
8
• Karbon sayısi “n” ile gösterilirse alkanların
genel formülleri CnH2n+2 olup bağ açısı
109,5 º’dir.
• VSEPR gösterimi AX4’tür ve düzgün dört
yüzlü geometriye sahiptir.
• Halkalı alkanlarda ise halkadan dolayı iki
tane hidrojen atomu eksilir ve genel formül
CnH2n şeklinde olur.
• Eşit karbon sayılı hidrokarbonlar içerisinde
hidrojen atom sayısı en fazla olan
hidrokarbonlar alkanlardır.
9
Parafinden yapılmış mumlar

10
 ALKANLARIN
ADLANDIRILMASI
Alkanların adlandırılması iki farklı şekilde
olur:
• IUPAC Sistemine Göre Adlandırma
(Sistematik Adlandırma)
• Özel (Yaygın) Adlandırma

11
 Alkanların IUPAC’a Göre
Adlandırılması
• Organik bileşiklerin adlandırılması
International Union of Pure and Applied
Chemistry (Uluslararası Kuramsal ve
Uygulamalı Kimya Birliği) kurallarına göre
yapılır (Sistematik adlandırma). Kısa adı
IUPAC olan bu kurumun organik
bileşiklerin adlandırılması için kabul ettiği
bazı sayıların ve bu sayıların Latince
okunuşlarının ezberlenmesi gerekir.
12
13
 IUPAC
Uluslararası Temel ve Uygulamalı
Kimya Birliği
The International Union of Pure and
Applied Chemistry

14
IUPAC’ın Kabul Ettiği Bazı Sayılar ve Latince
Okunuşları

15
16
• Düz zincirli alkanların ilk 4 üyesinin adı
IUPAC tarafından özel olarak
belirlenmiştir. Bu alkanlar aşağıda
gösterilmiştir.
17
Düz Zincirli Alkanların İlk 4
Üyesinin Adı ve Formülleri

18
• İlk dört üyeden sonraki alkanların
adlandırılması IUPAC tarafından kabul
edilen eklere göre yapılır. Alkan kaç
karbonlu ise o karbon sayısını ifade eden
ön ekin sonuna alkan sözcüğündeki -an
eki getirilerek adlandırma yapılır. Örneğin
5 karbonlu alkan, 5 ekini ifade eden penta
ve alkan adından gelen -an eki
birleştirilerek pentan şeklinde adlandırılır.
5’ten 10’a kadar olan düz zincirli alkanların
molekül formülleri ve adları yandaki
tabloda gösterilmiştir (Tablo).
19
Karbon Sayısı 5’ten 10’a Kadar Olan Düz
Zincirli Alkanların Formülleri ve Adları

20
• Alkanlardan bir hidrojen eksilmesi ile
oluşan radikal gruplara alkil denir ve R–
şeklinde gösterilir. Alkiller türedikleri
alkana göre adlandırılır. Alkil hangi
alkandan türemişse o alkanın adının
sonundaki -an eki yerine -il eki getirilir.
Metan (CH4) bileşiğinden bir hidrojen
eksilmesiyle oluşan alkil grubu (–CH3),
metan adının sonundaki -an eki yerine -il
eki getirilerek metil şeklinde okunur. Düz
zincirli alkillerin ilk 5 üyesinin açık formül
ve adları aşağıda gösterilmiştir (Tablo).
21
Düz Zincirli Alkillerin İlk 5 Üyesi

22
 İLK 10 ALKİLİN KAPALI
FORMÜLÜ VE ADI
• n=1 –CH3 (Metil)
• n=2 –C2H5 (Etil)
• n=3 –C3H7 (Propil)
• n=4 –C4H9 (Bütil)
• n=5 –C5H11 (Pentil)
• n=6 –C6H13 (Hekzil)
• n=7 –C7H15 (Heptil)
• n=8 –C8H17 (Oktil)
23
• n = 9 –C9H19 (Nonil)
• n = 10 –C10H21 (Dekil)

24
25
26
27
28
29
30
 DALLANMANIN OLMADIĞI
DÜZ ZİNCİRLİ ALKANLARIN
ADLANDIRILMASI

31
 Alkanların IUPAC Sistemine Göre
Adlandırılması (Sistematik
Adlandırma) Kuralları
• 1) Adlandırma C sayısına ve alkanın adına
göre olur. Alkandaki en uzun C zinciri
bulunarak dallanmanın yakın olduğu uçtan
itibaren C atomlarına numara verilir.
• 2) En uzun karbon zincirine bağlanan alkil,
atom ya da gruplar her iki uçtan eşit
uzaklıkta ise alfabetik sırada adının ilk
harfi önce gelen alkil, atom ya da grubun
yakın olduğu uçtan numaralandırılır.
32
• 3) En uzun karbon zincirine bağlanan alkil,
atom ya da grupların karbon numarası
yazılarak kısa çizgi (tire) konulur. Sonra
atom, grup ya da alkilin adı yazılır.
• 4) Aynı cins alkil, atom ya da grup; aynı
veya farklı C atomuna bağlanmışsa ilgili C
atomunun numarası (her bir bağlanan için
ayrı ayrı olmak kaydı ile) arasında virgül
olan rakamlar şeklinde yan yana yazılarak
belirtilir. Rakamdan sonra da tire konup
birden fazla olan bağlanan sayısı Grekçe
rakamla belirtilir (di, tri, tetra, penta vb.).
33
• 5) Alkil, atom ya da gruplar baş harflerine
göre alfabetik sırayla okunur.
• 6) En son en uzun C zincirindeki alkanın
adı okunur.
• 7) Adlandırma tek bir kelime olarak yazılır.
• 8) En uzun karbon zinciri birden fazla ise
dallanmanın en fazla olduğu en uzun
karbon zinciri seçilir.

34
• 9) İlk üç alkandan sonraki izomeri olan
alkanlar şayet dallanmamışlarsa, adının
başına “normal” ön eki getirilerek okunur.
“Normal”, n– kısaltmasıyla da yazılabilir.
• 10) Bağlı bulunan dallanmalar primer,
sekonder, tersiyer ön eklerini içeriyorsa bu
ön eklerin ilk harfi esas alınır.
• 11) Bağlı bulunan dallanmalar di, tri, tetra
ön eklerini içeriyorsa bu ön eklerin ilk harfi
esas alınmaz.

35
 ADLANDIRMA SORUSU
• ÖRNEK: Verilen bir açık formül yanlış
olarak 4–sekonderbütil–2,3–dimetilheptan
şeklinde okunmuştur. Yanlış nerededir ve
doğru adlandırma ne olmalıdır?
• ÇÖZÜM: 4 dallanmanın olduğu 7 C’lu
zincir değil de, 3 dallanmanın olduğu 7
C’lu zincir seçilmiştir. Doğrusu 2,3,5–
trimetil–4–n–propilheptan olmalıydı.

36
 ADLANDIRMADA ÖNEMLİ NOKTALAR
• 1) Ana zincire bağlı –R, –OR, –NO2 ve –X
içeren bileşiklerin adlandırılmasında
doğrudan alfabetik sıralamaya bakılır; grup
önceliğine bakılmaz; örneğin, alkil ile klor
arasında öncelik sırası yoktur, alfabetik
sıraya bakılır. Bu dördünden başka diğer
fonksiyonel grupları içeren bileşiklerin
adlandırılmasında ise; grupların öncelik
sırasına bakılır, bu nedenle grupların
öncelik sırasını ezberlemek gerekir
2.Bölümde verilecek).
37
• 2) Adlandırmanın en uzun zincirdeki en
küçük numara ile başlaması gerekir,
“numaraların toplamı küçük olmalı” diye bir
kural yoktur.
• 3) Aynı C zincir sayısı birden fazla olabilir;
örneğin, üç tane 7 C’lu zincir olduğunu
varsayalım; hem doğru zincir seçilmeli
hem doğru taraftan numaralamaya
başlanmalı hem de 7 C’lu zincirlerden en
fazla dallanmanın olduğu 7 C’lu zincir
seçilmelidir.

38
• 4) Adlandırılacak molekül farklı yazımlarla
karşımıza çıkabilir. Yazılmayan atom C,
eksik bağlar da H demektir.
• 5) Adlandırmanın C sayısına ve alkanın
adına göre olması meselesi tüm bileşikler
için geçerli olan bir kuraldır.
• 6) Türkçe alfabe ve Türkçe okuma esastır;
örneğin Cl atomunun ilk harfi c harfi değil,
k harfi kabul edilir.

39
 HİDROKARBON ZİNCİRİNE –R
DIŞINDA HANGİ GRUPLAR BAĞLI
İSE BİLEŞİK HİDROKARBON GİBİ
ADLANDIRILIR
• -OR
• -NO2
• -X (-F, -Cl, -Br, -I)

40
• -OR, -NO2, -X grupları baskınlık sırasında
hidrokarbonların içerdiği -R grubundan
sonra gelir (-R > -OR, -NO2, -X). Bu
sebeple bu üç grubu içeren bileşiklerin
adlandırılması hidrokarbonların IUPAC
kurallarına göre olur.
• -OR grubu alkoksi grubudur. -OCH3
metoksi, -OC2H5 etoksidir. Alkoksi grubu
içeren bileşikler eter sınıfı bileşiklerdir.
Bileşik hidrokarbon gibi adlandırılır, bu
eterlerin IUPAC adlandırması olur.
41
• Adlandırmada -NO2 grubu nitro diye
okunur.
• -X halojeno anlamındadır. 4 çeşit -X
vardır. -F floro, -Cl kloro, -Br bromo, -I
iyodo diye okunur.
• Doğrusu belirtildiği gibidir, kloro yerine
klorür veya klor denilmemelidir.

42
 HİDROKARBON ZİNCİRİNE -O-R
BAĞLIYSA BİLEŞİK HİDROKARBON GİBİ
ADLANDIRILIR

43
44
45
46
Alkanların Özel (Yaygın)
Adlandırılması

47
 ALKANLARIN ÖZEL
ADLANDIRMA KURALINA GÖRE
ADLANDIRILMASI
• NORMAL: Düz zincirli alkanlarda normal
ön eki kullanılır.
• İZO: En uzun zincirdeki ikinci karbona bir
metil grubu bağlanmışsa izo ön eki
kullanılır.
• NEO: En uzun zincirdeki ikinci karbona iki
metil grubu bağlanmışsa neo ön eki
kullanılır.
48
49
50
51
52
Halkalı Alkanlar (Sikloalkanlar)

53
 SİKLOALKANLAR
• Siklo ön eki aromatik hidrokarbonlar
dışındaki halkalı hidrokarbonlar için
kullanılır.
• Karbon zinciri halka şeklinde olan alkanlar
sikloalkanlardır.
• Bu hidrokarbonların kapalı formülleri
alkenlerin formüllerine benzer fakat
kimyasal özellikleri doymuş
hidrokarbonlarınkine benzer.
54
• Sikloalkanların isimlendirilmesinde düz
zincirli alkanların isimlendirilmesindeki
kurallar geçerlidir, farklı olarak alkanın
halkalı yapıda bulunduğunu ifade etmek
için siklo ön eki kullanılır.

55
 SİKLOALKANLARIN
ADLANDIRILMASI
• Siklo ön eki aromatik hidrokarbonlar
dışındaki halkalı hidrokarbonlar için
kullanılır. Karbon zinciri halka şeklinde
olan alkanlar sikloalkanlardır.
• Sikloalkanların isimlendirilmesinde düz
zincirli alkanların isimlendirilmesindeki
kurallar geçerlidir, farklı olarak alkanın
halkalı yapıda bulunduğunu ifade etmek
için siklo ön eki kullanılır.
56
57
• Halkalı alkanların genel formülü CnH2n
şeklindedir. Karbonların halka
oluşturabilmesi için sayılarının en az 3
olması gerekir. Sikloalkanların ilk üyesi 3
karbonlu siklopropandır.

58
59
60
61
62
 ALKAN İLE
SİKLOALKANLARIN
ADLANDIRILMASI VE
FORMÜLLERİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR
63
D 2014-LYS2 (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

64
C 2011-LYS2 (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

65
B 2017-YGS 12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

66
A 2015-LYS2 (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

67
Alkanların Fiziksel Özellikleri

68
69
70
Alkanların Kullanım Alanları

71
• Günümüzde daha çok yakıt olarak
kullanılan alkanların ana kaynağı; petrol,
kömür ve doğal gaz gibi fosil yakıtlardır.
• Alkanlar çözücü olarak yaygın şekilde
kullanılır. Bir alkan bileşiği olan hekzan
çok iyi bir çözücüdür. Bu nedenle
laboratuvarlarda ve sanayide organik
maddelerin çözünmesinde ve boyaların
inceltilmesinde kullanılır.
• Alkanlar genellikle ham petrolün
rafinerilerde damıtılmasıyla elde edilir.
72
Petrolün Rafinerilerde Damıtılmasıyla Elde Edilen Ürünler

73
• Çakmak gazı bütan ya da izobütan
bileşiğidir.

74
 ALKANLARIN GENEL
ÖZELLİKLERİ (ÖZET)
1)Doymuş hidrokarbonların ilk dört üyesi
gaz, 5–17 karbonlular sıvı, 18 ve daha çok
karbonlular katıdır.
2)Alkanlar suda çözünmezler. Organik
çözücülerde çözünürler.
3)Renksiz, tatsız ve kokusuz yapıdadırlar.
4)Homolog sıra oluştururlar. Hidrokarbonlar
arasında CH2 kadar fark olmasına
homologluk denir.
75
5)Molekülleri arasında Van der Waals
bağları vardır. Moleküldeki karbon sayısı
arttıkça molekülün kaynama noktası
yükselir. Aynı sayıda karbon içeren
alkanlarda dallanma arttıkça kaynama
noktası düşer.
6)Tüm hidrokarbonlar gibi alkanlar da
yakılınca CO2 ve H2O oluşur.
7)Doymuş hidrokarbonlar katılma tepkimesi
vermezler. Ancak güneş ışığında
halojenlerle yer değiştirme (sübstitüsyon)
tepkimesi verirler.
76
Alkanların Kimyasal Tepkimeleri
• Alkanlar, yapılarında sadece sigma bağı
bulundurduğundan kararlı bir yapıya
sahiptir.
• Yanma tepkimeleri ve yer değiştirme
(sübstitüsyon) tepkimeleri olmak üzere
iki çeşit tepkime verirler.

77
 Yanma Tepkimeleri
• Alkanlar yandıklarında CO2, H2O oluşur. Genellikle yakıt
olarak kullanılan alkanların karbon sayıları artıkça yanma
sonucu açığa çıkan ısı miktarı artar.

78
Alkanların ana kaynakarından
olan kömürün yanması

79
Yer Değiştirme (Sübstitüsyon) Tepkimeleri

80
81
82
 SİKLOALKANLAR KATILMA
TEPKİMESİ VERİR Mİ?
• Siklopropan en kararsız sikloalkandır, bu
nedenle katılma tepkimesi verir.
• Siklobütan zorla katılma tepkimesi verir.
• Diğer sikloalkanlar katılma tepkimesi
vermez.
• En kararlı sikloalkan siklohekzandır.

83
84
ALKANLARIN KİMYASAL
TEPKİMELERİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

85
D 2014-LYS2 (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

86
Organik Bileşiklerde İzomerlik

87
 İZOMERLİK ÇEŞİTLERİ
• 1. Yapısal izomerlik
• 2. Üç boyut izomerliği (Stereoizomerlik)
• a. Diastereoizomer
• b. Enantiomerler

88
 YAPISAL İZOMERLİK
• 4 ÇEŞİTTİR:
• 1) Zincir-Dallanma İzomerliği
• 2) Zincir-Halka İzomerliği
• 3) Konum İzomerliği
• 4) Fonksiyonel Grup İzomerliği

89
 STEREOİZOMERLİK
• 2 ÇEŞİTTİR:
• 1) Diastereoizomer
• 2) Enantiomer

90
 DİASTEREOİZOMER
• Diastereoizomer, birbirinin ayna görüntüsü
olmayan stereoizomer bileşiklerdir.
• Geometrik izomer (cis-, trans-),
diastereoizomer çeşididir.
• Geometrik izomer yapısal izomer değildir.
• Geometrik izomer alken ve sikloalkan
olmak üzere iki tür bileşikte görülür.

91
 GEOMETRİK İZOMER
• Cis-
• Trans-

92
 ENANTİOMERLER
• Enantiomerler son yayınlanan Kimya
Öğretim Programında yer almıyor.
• Birbirinin ayna görüntüsü olan
stereoizomer bileşiklerdir.

93
94
95
96
97
98
 ALKİL GRUPLARININ
YAPISAL İZOMERLERİ
• Alkil gruplarının da yapısal izomerlik
çeşitlerinden zincir-dallanma izomerisi
vardır.
• Propil alkilinde izopropil ve n–propil olmak
üzere 2 izomer vardır.
• Bütil alkilinde 4 izomer vardır.

99
Propil İzomerleri

100
Bütil İzomerleri

101
102
YAPISAL İZOMERLİK ÇEŞİDİ:
ZİNCİR-DALLANMA
İZOMERLİĞİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

103
A 2019-AYT 12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

104
D 2015-LYS2 (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

105
YAPISAL İZOMERLİK ÇEŞİDİ:
KONUM İZOMERLİĞİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

106
C 2017-LYS2 (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

107
108
109
ALKENLER (Olefinler)

110
 ALKENLERE GİRİŞ
• Alkenler doymamış hidrokarbonlardır.
Karbonlar arasında bir tane çift bağ
içerirler. İki tane çift bağ içerene alkadien,
üç tane içerenlere alkatrien denir. Mono
alkenlerin (alken) genel formülü CnH2n’dir.
Çift bağın olduğu karbonlar sp2
hibritleşmesi, tek bağın olduğu karbonlar
ise sp3 hibritleşmesi yapmıştır. Karbon
atomları arasındaki çift bağlardan biri
sigma, diğeri pi bağıdır.
111
112
Alkenlerin Adlandırılması

113
 KAPALI FORMÜLÜ VERİLEN
ALKENLERİN ADLANDIRILMALARI
• Aynı sayıda karbon atomu içeren
alkanların sonundaki –an eki kaldırılarak
yerine –en ya da –ilen eki getirilir.
• C2H4 Eten (Etilen)
• C3H6 Propen (Propilen)
• C4H8 Büten (Bütilen)
• C5H10 Penten (Pentilen)
• C6H12 Hegzen (Hegzilen)
114
• C7H14 Hepten (Heptilen)
• C8H16 Okten (Oktilen)
• C9H18 Nonen (Nonilen)
• C10H20 Deken (Dekilen)

115
 DALLANMIŞ ALKENLARIN IUPAC
ADLANDIRILMASI
(Sistematik Adlandırma)
• 1) Çift bağın yakın olduğu uçtan başlanarak ana
zincirde bulunan karbonlar numaralandırılır.
• 2) Ana zincire bağlı başka grupların ismi ve bağlı
bulunduğu karbon belirtilir.
• 3) Moleküldeki çift bağların başlangıç karbon
atomunun numarası belirtilir.
• 4) Molekülde bir çift bağ varsa –en, iki çift bağ
varsa –dien, üç çift bağ varsa –trien eki getirilir.
• 5) Çift bağ taşıyan en uzun karbon zincirine (ana
zincir) karşılık gelen alkenin ismi yazılır. 116
117
118
119
 SİKLOALKENLERİN
ADLANDIRILMASI
• Sikloalkenlerin (halkalı alkenler) genel
formülleri CnH2n–2’dir.
• İsimlendirilmelerinde alkenin isminin
önüne siklo ön eki getirilir.
• Halkalı yapıya bağlı grup varsa önceliği
vardır bu nedenle bağlı grubun bulunduğu
karbon atomuna değil çift bağın olduğu
karbon atomuna 1 numara verilir ama
adlandırırken 1 denilmez, bundan sonra
genel kurallara göre adlandırma yapılır.
120
 ALKEN VE
SİKLOALKENLERİN
ADLANDIRILMASI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

121
C 2010-LYS2 (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

122
C 2018-AYT 12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

123
124
Alkenlerin Özellikleri

125
126
127
128
 ALKENLERİN GENEL
ÖZELLİKLERİ (ÖZET)
• 1) Karbon sayısı arttıkça kaynama noktası
artar.
• 2) Homolog sıra oluştururlar.
• 3) Cis izomerlerin kaynama noktası trans
izomerlerinkinden büyüktür.
• 4) Yanma ürünleri CO2 ve H2O’dur.
• 5) Alkenler apolar moleküldür.

129
• 6) Katılma tepkimesi verirler.
• Halojen katılması
• Hidrojen katılması
• Halojenür asidi katılması (Markovnikov
kuralı)
• Su (H2O) katılması
• 7) Polimerleşebilirler.

130
 KATILMA TEPKİMESİNDE
MARKOVNİKOV KURALI

• Simetrik olmayan alkene polar molekül

katılırken pozitif kısım, daha fazla sayıda
H atomu taşıyan çift bağ karbon atomuna
bağlanır.

131
 ALKENLERE BROM
KATILMASI
• Brom (Br2), sıvı bir maddedir.
• Deneylerde saf bromdan kaçınmak
lazımdır.
• Deneylerde bromun karbon tetra
klorürdeki çözeltisini kullanmak gerekir.

132
 ALKENLERDE
POLİMERLEŞME TEPKİMESİ
• Küçük moleküllü alkenler; kendi
aralarında, ikili bağın açılması ve art arda
dizilme sonucunda birleşerek büyük
molekülleri oluşturur. Bu oluşan bileşiklere
polimer bileşik, etkileşmeye de
polimerleşme denir. Polietilen,
polipropilen, teflon ve polivinilklorür
polimerlere örnek olarak gösterilebilir.

133
• Alkenler ve alkinler polimerleşebilirler.
• Polietilen (PE) bileşiğinde monomer,
polimer ve mer aşağıdaki gibidir:

134
135
ALKENLERİN ÖZELLİKLERİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

136
A 2013-YGS/KİMYA

137
ALKENLERDE İZOMERLİK

138
• Alkenlerde konum izomerliği ve cis-trans
izomerliği (geometrik izomerlik) olmak
üzere 2 tür izomerlik vardır:
• Konum izomerliği çift bağın yerinin
farklılığından kaynaklanan izomeridir. 1–
penten, 2–penten.
• Cis-trans izomeri çift bağlı karbon
atomuna bağlı atom veya atom gruplarının
konumlarından kaynaklanan izomeridir.
Çift bağla bağlanmış karbonlarda
belirlenen gruplar aynı taraftaysa cis (sis)
farklı taraftaysa trans olarak isimlendirilir.
139
 SİKLOALKAN İLE ALKEN
ARASINDA YAPISAL
İZOMERLİK ÇEŞİTLERİNDEN
ZİNCİR-HALKA İZOMERLİĞİ
VARDIR
• Karbon zinciri halka şeklinde olan alkanlar
sikloalkanlardır. Bu hidrokarbonların kapalı
formülleri alkenlerin formüllerine benzer
fakat kimyasal özellikleri doymuş
hidrokarbonlarınkine benzer.
140
• Sikloalkanların isimlendirilmesinde düz
zincirli alkanların isimlendirilmesindeki
kurallar geçerlidir, farklı olarak alkanın
halkalı yapıda bulunduğunu ifade etmek
için siklo ön eki kullanılır.

141
Alkenlerde Cis-Trans İzomerliği

(NOT: Sikloalkanlarda da cis-trans izomerliği

görülebilir.)

142
143
144
145
146
147
Cis İzomerlerin Erime ve Kaynama Noktaları
Trans İzomerlerden Daha Yüksektir

148
149
 ALKENLERDE
CİS-TRANS İZOMERLİK

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

150
D 2019-AYT 12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

151
E 2016-LYS2 (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

152
E 2011-LYS2 (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

153
Alkenlerin Kullanım Alanları

154
155
ALKİNLER (Asetilen Sınıfı
Bileşikler)

156
 ALKİNLERE GİRİŞ
• Genel formülleri CnH2n–2’dir.
• Alkinler doymamış hidrokarbonlardır.
Karbon zincirinde 1 tane üçlü bağ taşıyan
alkinler mono alkin veya alkin olarak
isimlendirilir ve CnH2n–2 genel formülüne
uyarlar. Üçlü bağın olduğu karbonlar sp
hibritleşmesi yapmışlardır. Üçlü bağdan bir
tanesi sigma bağı, diğerleri pi bağlarıdır.

157
158
Alkinlerin Adlandırılması

159
 KAPALI FORMÜLÜ VERİLEN
ALKİNLERİN ADLANDIRILMASI
• Aynı sayıda C taşıyan alkanların
sonundaki –an eki kaldırılarak yerine –in
eki getirilir. Alkinlerde karbonlar
numaralanırken üçlü bağın yakın olduğu
uçtan itibaren numaralamaya başlanır.
• C2H2 Etin (Asetilen)
• C3H4 Propin
• C4H6 Bütin
160
• C5H8 Pentin
• C6H10 Hekzin
• C7H12 Heptin
• C8H14 Oktin
• C9H16 Nonin
• C10H18 Dekin

161
162
163
164
 HEM İKİLİ VE HEM DE ÜÇLÜ
BAĞ İÇEREN BİLEŞİKLERDE
ADLANDIRMA
• Hem ikili hem de üçlü bağ içeren en uzun
karbon zinciri seçilir.
• Bileşik her iki yönden de aynı numara ikili
ve üçlü bağ içeriyorsa öncelik ikili bağındır.
• CH2=CH―CH2―CH2―CΞCH
(Numaralama soldan sağa doğru yapılır,
bileşiğin adı 1-hekzen-5-in olur.)
165
• Hangi bağ uca yakınsa o taraftan
numaralamaya başlanır. İkili bağ uca daha
yakınsa ikili bağın olduğu taraftan, üçlü
bağ uca daha yakınsa üçlü bağın olduğu
taraftan numaralamaya başlanır.
• CH3―CΞC―CH2―CH=CH2 (Numaralama
ikili bağın olduğu taraftan sağdan sola
doğru yapılır, bileşiğin adı 1-hekzen-4-in
olur.)
• Adlandırmada alkenin alkine göre daha
baskın olmasına da dikkat etmek gerekir.
Bir sonraki alıştırma buna örnektir:
166
• CH3―CH=CH―CH2―CΞCH
(Numaralama sağdan sola doğru yapılır,
bileşiğin adı 4-hekzen-1-in olur. Bu bileşiğin
adı 1-hekzin-4-en olmamalıdır). Sebebi
şöyle açıklanır: Fonksiyonel grup
önceliğinde hangi grup önde geliyorsa daha
baskınsa, bileşik IUPAC’a göre o tür bir
bileşik gibi adlandırılır. Hidrokarbonların
kendi sıralaması -R (Alken > Alkin > Alkan
sırasına göredir, bu sebeple adlandırmada
önce alken adı önce yazılmıştır.
167
168
Alkinlerin Özel Adlandırılması

169
170
Alkinlerin Özellikleri

171
 ALKİNLERİN ÖZELLİKLERİ
• 1) Homolog sıra oluştururlar.
• 2) Yanma reaksiyonu verirler. Yanma
ürünleri CO2 ve H2O’dur.
• 3) Erime ve kaynama noktaları aynı sayıda
karbon taşıyan alkan ve alkenlere göre
genelde yüksektir.
• 4) Katılma tepkimesi verirler.
Br2 katılması: Bromlu suyun rengini
giderirler.
H2 katılması
172
 Su (H2O) katılması
HBr katılması
• 5) Üçlü bağ taşıyan karbonlardan birinde
veya ikisinde de H atomu bulunduruyorsa
alkin, NH3’lı ortamda AgNO3 çözeltisi veya
NH3’lı ortamda CuNO3 çözeltisi ile çökelek
verir. (Bu tepkimeler alkinlerin ayıracıdır.)
Asetilenürler patlayıcı maddelerdir. Yere
atılıp üstüne basılınca veya bir yere
sürtülünce çat pat diye ses çıkaran kırmızı
renkli çocuk eğlence maddesi NH3’lı
ortamda CuNO3 çözeltisi ile oluşanıdır.
173
• 6) Polimerleşme tepkimesi verirler.

174
Asetilenin Elde Edilme Yolları

175
 Asetilenin Özellikleri ve
Kullanım Alanları
• Asetilen, petrolün çok yüksek sıcaklıklarda
parçalanmasıyla (kraking) da elde
edilebilir.
• Alkinlerin ilk üyesi olan asetilen oda
koşullarında gaz hâlindedir. Çok çabuk
alev alabilen asetilen gazı oksijen ile çok
yüksek derecede ısı vererek yanar.
Metallerin kesilmesinde ve kaynak
işleminde kullanılır.
176
• Asetilen gazı çok kararsız bir yapıya
sahiptir. Yüksek basınca maruz kaldığında
patlar. Bu nedenle saf asetilen gazının
yüksek basınç ile sıvılaştırılması
tehlikelidir.

Oksiasetilen ile metalin kesilmesi

177
Asetilenin Kimyasal
Reaksiyonları

178
179
180
181
182
183
184
ALKİNLERİN KİMYASAL
REAKSİYONLARI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

185
A 2015-LYS2 (12.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

186
C 2011-LYS2 (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

187
HİDROKARBONLARIN
ADLANDIRILMASI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

188
C 2017-YGS 12.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

189
B 2014-LYS2 (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

190
 HİDROKARBON
SINIFLARININ
KARŞILAŞTIRMALI
ÖZELLİKLERİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR
191
A 2015-YGS 12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

192
D 2013-YGS/KİMYA

193
A 2009-ÖSS/FEN-2 12.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

194
AROMATİK BİLEŞİKLER
(Arenler)

195
 AROMATİK BİLEŞİKLER
• Aroma sözcüğü Latince’de hoş koku
demektir. Aromatik terimi buradan
gelmektedir. Aslında aromatik bileşiklerin
hepsi hoş kokulu değildir. Aromatik
bileşiklerin temel çıkış maddesi benzendir
(C6H6).
• Aromatik bileşik denince; benzen ve
türevleri anlaşılır. Halkalı yapıdaki organik
madde şayet benzen halkası içeriyorsa
aromatik bileşiktir.

196
• Aromatik maddelerin özellikleri şöyle
sıralanabilir:
• Benzen halkasında 6 tane karbon atomu
birbirlerine halka şeklinde bağlanmıştır,
karbon atomları arasında bir atlayarak bir
tek bir çift bağ vardır. Her bir karbon
atomuna bir hidrojen atomu bağlanmıştır.
• Benzen, yer değiştirme reaksiyonları verir,
katılma tepkimesi vermez.

197
• Benzen halkasına farklı gruplar
bağlanabilir.
• Benzen halkasına birden fazla aynı grup
bağlandığında adlandırma numaralamayla
da yapılabilir.
• Benzen halkasına bağlı olan atom ya da
grupların öncelik sırası vardır. Benzen
halkasına birbirinden farklı grup
bağlandığında, önceliği olan atom ya da
grubun bağlı olduğu karbon atomuna 1
numara verilir.
198
 BENZEN BİLEŞİĞİNDE REZONANS
• Rezonans, birleşim demektir.
• Benzenin yapısında bulunan karbon
atomları arasında 3 tane tekli, 3 tane ikili
bağ vardır. Sinyallerde buna dair bir sinyal
alınmadığından, şu bağ tekli bağ şu bağ
ikili bağ diye bir sinyal yakalanmadığından
“Benzen bağları tekli ve ikili bağın
birleşimidir.” diye düşünülmektedir.
Karbonlar arasındaki her bir bağ hem tekli
hem de çiftli bağ sayılır (rezonans yapı).
199
• Deneysel olarak bağ uzunlukları tespit
edilebilmektedir. C–C ve C=C uzunlukları
bellidir ve farklı uzunluktadırlar. Benzende
ise sinyallerde görülen bağ uzunlukları
eşittir. 3 adet tekli, 3 adet ikili bağın hepsi
özdeştir. Bundan dolayı benzenin açık
formülünün iki farklı gösterimi vardır.
«Benzen bu ikisinin birleşimidir.» diye
düşünülmektedir.
• Rezonans, maddelerin karakteristik
özelliğidir.
200
201
202
203
204
Diğer Önemli Aromatik Bileşikler

205
206
207
208
209
AROMATİK BİLEŞİKLER

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

210
E 2021-AYT 12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

211
B 2013-LYS2 (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

212
D 2010-LYS2 (12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

213
HİDROKARBONLARLA İLGİLİ
PROBLEMLER

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

214
A 2017-YGS 12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

215
216
C 2016-LYS2/12.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

217
E 2007-ÖSS/FEN-1 (12.SINIF
KİMYA 3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

218
 OKUMA PARÇASI
KEKULE (1829–1896)’NİN RÜYASI
VE BENZEN HALKASININ KEŞFİ
• Kekule’nin rüyasındaki gibi sadık rüyalarla
ortaya çıkan bilimsel buluş ve keşifler,
hem ruhun hem de kaderin varlığına delil
teşkil eder. Birçok keşif ve buluşun
temelinde sadık rüyada verilen mesajlar
vardır. Friedrich August Kekule, Alman
kimyacıdır. Şöyle bir rüya gördüğünü
anlatıyor:
219
• “Sandalyemi ateşe doğru çevirip
uyuklamaya başladım. Atomlar gözümün
önünde zıplayıp duruyordu. Küçük atomlar
mütevazı bir tavırla arka plana
çekilmişlerdi. Küçük atomlardan başka
daha büyük şekiller de görüyordum. Yılana
benzer hareketlerle eğilip bükülen uzun
zincirler vardı. Birden yılanlardan biri kendi
kuyruğunu ağzına aldı ve bu halka, alay
edercesine gözlerimin önünde döndü.
Yıldırım hızıyla uyandım.”

220
• Kekule’nin rüyası, Bilim ve Teknik
Dergisi’nin Ağustos 1972 sayısının 8.
sayfasında “Rüya Görerek Başarıya
Ulaşın” yazısında yayımlanmıştır.

221
 OKUMA PARÇASI
KEKULE’NİN RÜYASINDA
BENZEN HALKASINI
KEŞFETMESİ BİR ANDA
ULAŞILAN BİR BAŞARIDIR
• İlmî çalışmalarda başarıya ulaşmada iki
yol vardır:
• Birincisi; düşünmek, ezberlemek, fikri
çalıştırmaktır. Bu; zamanla olanıdır.
222
• İkincisi; sezgi adını verdiğimiz bir anda
ulaşılan başarıdır. Bu da iki kısımdır: Birisi
kesbî ilhamla olanı, diğeri o branşta
çalışmadan ilhamla olanıdır.
• Kesbî ilhamla olanı; çalışmakla, tecrübeyle
ama çalışmanın sonucunda değil de farklı
bir zamanda elde edilenidir. Rüyada
Kekule’nin benzen halkasını keşfetmesi,
Bohr’un atom modelini bulması buna
örnektir.
223
• Bir anda ulaşılan başarının ikincisi, o
branşta çalışmadan gelen ilhamdır.
Herkes potansiyel olarak buna açık var
edilmiştir. Bu yolda; peygamberler,
doğruluktan şaşmayan akıl sahipleri ve
temiz duygu, temiz düşünce taşıyan kalp
sahipleri vardır. Bu başarı; mevhibeiilahiye
olarak verilir.

224
 OKUMA PARÇASI
PETROL
• Petrolün içeriği büyük ölçüde alkandır.
• Petrolün günümüzde önemi büyüktür.
İnsanlığa faydası çok büyük olan ve siyah
altın olarak da adlandırılan petrol, zaman
zaman insanoğluna korkulu rüyalar
yaşatmıştır. Dileğimiz onun,
sorumluluğunu bilen, hırsını yenen ve
insanlığı ön planda tutan kimselerin elinde
olmasıdır.
225
 OKUMA PARÇASI
PETROLÜN OLUŞUMUNDA İKİ
KURAM
• Geçmiş jeolojik çağlarda deniz olan
yerlerdeki bitkilerden ve hayvanlardan
oluşur. Bu petrol, günümüzde karalardan
çıkarılan petroldür.
• Geçmiş jeolojik çağlarda da günümüzde
de deniz olan yerlerdeki canlılardan oluşan
petrol ise denizden çıkarılan petroldür.
226
 OKUMA PARÇASI
PETROL RAFİNERİLERİNİN
BULUNDUĞU YERLER
• BATMAN
• KIRIKKALE
• İZMİR ALİAĞA
• İZMİT

227
 OKUMA PARÇASI
PETROLÜN GELMESİNDE ÜÇ
YOL
• PETROL BORU HATTIYLA
• GEMİLERLE
• DEMİR YOLU İLE

228
 OKUMA PARÇASI
GEMİLERLE ALINAN PETROL
VE DOĞAL GAZ
• Petrol genelde doymuş hidrokarbondur.
• Petrol gemilerle İskenderun, İzmir ve
İzmit’e gelir. Brezilya, Venezuela vb. petrol
çıkan her ülkeden alınabilir.
• Boru hattı ile gelen doğal gaz mevcudun
% 95’idir. Doğal gazın % 5’i ise gemilerle
Cezayir, Tunus vb. ülkelerden spot
piyasadan boş gemi varsa alınır.
229
 OKUMA PARÇASI
METAN GAZI PATLAMASI
• İstanbul’da 28 Nisan 1993 tarihinde
Ümraniye Hekimbaşı çöplüğünde
meydana gelen metan gazı patlaması
neticesinde çöp yığınları çığ gibi kayarak
yakınındaki evlerin üstünü kaplamıştır.
Yangın meydana gelmiştir. 39 kişi
ölmüştür.

230
 OKUMA PARÇASI
METAN GAZI HANGİ
GAZLARDA BULUNUR?
• Aşağıdaki gaz karışımlarının hepsi
doğaldır ve % 90 ila % 99 arasında metan
gazı içerirler:
• Doğal gaz
• Çöplük gazı
• Bataklık gazı
• Biyogaz
231
 OKUMA PARÇASI
BERMUDA ŞEYTAN ÜÇGENİ
• Deniz dibinde biriken fosiller ve çeşitli
atıklardan zamanla çıkan metan gazı,
deniz suyunun kimyasal karışımını
etkileyerek deniz suyunun yoğunluğunu
düşürmektedir. Yoğunluğu sıfıra
yaklaşan suda gemi, yüzebilme
özelliğini yitirmektedir. Bunun
sonucunda da gemi metan gazının
bulunduğu ve metan kuyusu adı verilen
bölgeye doğru çekilmektedir. 232
• Kuyuya girer girmez de batmaktadır.
• Bermuda Şeytan Üçgeni gibi gaz
akımlarının şiddetli olduğu bölgelerde
seyreden uçaklar da büyük tehlike sınırı
içinde bulunmaktadır; çünkü su yüzeyine
ulaşan metan gazı kabarcıkları atmosfere
karışarak yukarıya doğru şiddetli bir
metan gazı tüneli oluşturmaktadır. Bu
tünele giren uçak da kontrolden çıkarak
denize çakılmaktadır.

233
 OKUMA PARÇASI
RAZİ (864–925)
• Petrolün ilk defa damıtılması ve
günümüzdeki adı olan nafta ismiyle
kullanılmaya başlanması Razi’nin
buluşudur.

234
 OKUMA PARÇASI
ASFALTİT
• Petrolün katısıdır. Petrol ile kömür arası bir
maddedir. Halk arasında katı petrol olarak
bilinir. Şırnak’ta bulunur. Senelerce kömür
diye satılmıştır.

235