ALİFATİK AMONYAK

TÜREVLERİ

1
 AMİNLER
• Alkillenmiş amonyak yapısındaki
maddelerdir. Amonyağın hidrojenleri
yerine alkil gruplarının getirilmesiyle
aminler oluşur. NH3’ün hidrojenlerinden
birinin yerine alkil gelirse primer (birincil)
amin, ikisinin yerine alkil gelirse sekonder
(ikincil) amin, üçünün yerine alkil gelirse
tersiyer (üçüncül) amin oluşur.

2
 AMİNLERİN ADLANDIRILMASI
• Aminler isimlendirilirken alkil gruplarından
sonra amin kelimesi getirilir.

3
 AMİNLERİN ELDE EDİLMESİ
• Alkil halojenürlerin NH3 ile tepkimesinden
aminler elde edilir. HCl açığa çıkar.
• Primer amin elde etmek için alkoller ThO2
katalizörlüğünde NH3 ile tepkimeye
sokulur. Primer amin oluşur, su açığa
çıkar.

4
 AMİNLERİN GENEL
ÖZELLİKLERİ
• Küçük moleküllü olan aminler gaz, büyük
moleküllü olanları sıvıdır.
• Aminler sulu çözeltide zayıf baz özelliği
gösterir. Suda OH– iyonu vererek
iyonlaşırlar.
• Aminler asitlerle reaksiyona girerek tuz
oluşturur.

5
 AMİTLER
• Açillenmiş NH3 yapısında maddelerdir.
NH3’teki hidrojenlerin yerine açil grupları
getirilerek primer (birincil), sekonder
(ikincil) ve tersiyer (üçüncül) amitler oluşur.
• Amitler karboksilli asitlerde –OH grubu
yerine –NH2 grubunun geçmesi ile elde
edilir.
• Bunlardan en önemlileri birincil amitlerdir.

6
AMİTLERİN ADLANDIRILMASI
• Primer amitler karboksilli asitler gibi
isimlendirilir. Karboksilli asidin özel adının
sonundaki –ik asit eki yerine –amit
kelimesi getirilir (formamit, asetamit).
• Sekonder ve tersiyer amitler primer amit
gibi isimlendirilir. Azota bağlı gruplar N–
yazılıp belirtilir (N–metilformamit, N–
metilasetamit, N,N–dimetilpropiyonamit
vb.).

7
 AMİTLERİN ELDE EDİLMESİ
• 1) Açilklorürlerin NH3 ile tepkimesinden
primer amitler elde edilir. HCl açığa çıkar.
• 2) Karboksilli asitler NH3 ile tepkimeye
sokulur. Oluşan karboksilli asitlerin
amonyum tuzları ısıtılırsa amit ve su
oluşur.
• 3) Bir di amit olan ürenin elde edilme
tepkimeleri önemlidir.

8
 ÜRENİN ELDE EDİLMESİ
• Karbonik asidin iki –OH grubunun yerine
iki –NH2 grubunun gelmesiyle oluşan di
amittir.

9
 AMİTLERİN GENEL
ÖZELLİKLERİ
• Formamit sıvı, diğerleri katı ve kristal
yapılıdır.
• Aminlerden farkları nötr yapılı olmalarıdır.
Aminler ise bazik karakterlidir.
• Amitler genellikle suda çözünür.
• Amitler sulu asitlerle ya da bazlarla
kaynatılırsa hidroliz olur.

10
 AMİNO ASİTLER
• Molekülünde hem karboksil (–COOH) hem
de amino (–NH2 ) grubu bulunduran
bileşiklerdir. Bir başka ifadeyle amino
grubu içeren karboksilli asitlerdir.

11
 AMİNO ASİTLERİN
ADLANDIRILMALARI
• Karboksilden sonraki karbonlar sırasıyla
alfa, beta, gama karbonu olarak
adlandırılır ve amino (–NH2) grubunun yeri
alfa, beta, gama olarak belirtilir. Son olarak
asidin özel adı söylenir.
• Doğal amino asitlerin kendilerine has özel
adları da vardır (serin, triptofan, valin vb.).

12
 AMİNO ASİTLERİN GENEL
ÖZELLİKLERİ
• 1) Amino asitler, renksiz, kristal yapılı
maddeler olup suda çözünürler.
• 2) İki molekül amino asitten bir molekül su
çıkarsa dipeptit oluşur. Bu olaya
peptitleşme denir. n molekül amino asitten
(n–1) molekül su çıkışıyla proteinler
oluşur. Proteinlerin yapı taşları amino
asitlerdir. Proteinler hidroliz edilirse de
amino asitler oluşur.

13
• 3) Amino asitlerdeki karboksil hidrojeninin
–NH2 grubuna geçmesiyle iç tuz oluşur.
• 4) Amino asitler hem asidik hem bazik
grup içerdiklerinden amfoter
karakterlidirler. Dolayısıyla hem asitlerle
hem de bazlarla tuz oluştururlar.

14
 AMİNO ASİTLERİN ELDE
EDİLMESİ
• Proteinlerin hidroliziyle amino asitler elde
edilebilir.
• Amino asitleri elde etmenin bir başka yolu
da karboksilli asit ile Cl2 tepkimeye
sokulursa karbon iskeletindeki hidrojenler
Cl2 ile yer değiştirme tepkimesi verir.
Oluşan madde NH3 ile tepkimeye sokulur.

15
 PROTEİN OLUŞUMU
• Hücrede protein molekülünün meydana
gelmesinde amino asidin sayısı ve
istenilen şekilde dizilmesi önem taşır.
• Bir tane protein molekülü 100 adet amino
asitten meydana gelmişse, bir zincir
üzerine dizilmiş 100 amino asit kabul
etmek lazım gelir ve bu zincir üzerinde
amino asitler sırayla dizilmişlerdir.

16
• Mesela; 1. olarak glisin amino asidi, 2.
olarak serin, 3. olarak yine serin, 4. sırada
triptofan, …….10. sırada valin,…….50.
sırada aspartik asit,…….100. sırada tirozin
yerleşmiş olsun. Bu sıranın değişmemiş
olması lazımdır. 1. sıradaki glisin yerine
başka bir amino asit gelirse başka bir
protein meydana gelmiş olur.
• Canlı organizmada her saniye binlerce
protein molekülü sentezi olmaktadır.
17
• Buradan çıkarılacak sonuç şudur: 100
tane amino asitten meydana gelecek bir
protein molekülünde amino asitlerin doğru
yerleştirilme ihtimali 21100’ de 1’dir; çünkü
21 çeşit amino asit vardır. Amino asitlerin
değişik sıralarda yerleştirilmesiyle farklı
protein meydana geleceğinden trilyonlarca
çeşit protein meydana gelebilir.
• Cansız olan bir tek protein molekülünün
rastlantı sonucu oluşması için, dünyanın
yaşını kat kat aşan seneler gerektiği
hesaplanmaktadır.
18
 “Dünyanın en mükemmel kimya
laboratuvarlarında dahi
elementlerden canlı hücre yapmak
mümkün değildir.”
Alexander Ivanovich Oparin (1894-1980)*

*Rusya'da mükemmel bir kimya laboratuvarında

canlı hücre meydana getirmek için 20 yıl süreyle
çalışma yapan ve sonunda canlılıkta maddi
sebep olmadığını belirten Rus bilim insanı,
biyokimya profesörü.
19
 PROTEİN VE AMİNO ASİTLERİN
DİZİLİŞİ
"Bir tane protein molekülü ortalama, 40000
tane atomdan meydana geliyor.
Dolayısıyla bir protein molekülü, ancak 10
üstü 60 rakamıyla ifade edilen korkunç
ihtimalden ancak bir ihtimalle kendi
kendine oluşabilir.“
Charles Eugenie Guye (1866-1942)*

* İsveçli meşhur ilim adamı.

20
• Canlı varlıklarda bir tek protein molekülü
yoktur. Sonsuza yakın tane
diyebileceğimiz protein molekülü söz
konusudur. Protein molekülleri de kendi
arlarında bir dizi protein molekülü
oluştururlar. Bir dizi protein molekülünün
tesadüfen meydana gelmesi olasılık
hesapları açısından imkânsızdır. Bunu
Sorbonne (Sorbon) Üniversitesi’nden bir
bilim adamlarından şöyle açıklar:

21
 "10 üstü 243 rakamıyla ifade
edilecek korkunç bir rakamdan
ancak bir ihtimalle bir protein dizisi
tesadüfen meydana gelebilir."
Dr. Pierre Lecomte du Noüy (1883-1947)*

*Fransız bilim adamıdır. Paris’te doğmuş ve

yaşamıştır. Fen bilimleri ve fizyoloji dalında
çalışmaları ile meşhurdur.
22
• İnsan bir protein dizisi veya bir hücre
değildir. İnsan, 60 trilyon hücreden
meydana gelmiştir. Bazen bu hücrelerden
bir tanesinin sisteminin bozulmasıyla bile
insan ölebilir. Tüm atomlar birbirleriyle
mükemmel bir ilişki içindedirler. İnsan
hayatı, bu hassas ilişki ve işbirliği içinde
devam etmektedir.
• Bir canlının oluşumunda proteinlerden
önce amino asitlerin varlığı söz konusudur.
Amino asit moleküllerinin uygun
dizilmesiyle de bir protein molekülü
meydana gelir.
23
• Yanlış anlaşılmasın; meydana gelen
protein molekülü canlı değildir.
Proteinlerden canlı bir hücrenin meydana
gelebilmesi için de daha başka birçok şeye
ihtiyaç vardır. Bu sebepler, ayrı bir bilin
dalı olarak incelenmektedir.
• Her bir canlı, belli bir plan dâhilinde
organize edilmiş bir atomlar ve moleküller
sistemidir. Bu atomlar ve moleküller, hem
oluşumlarında hem de oluştuktan sonra
varlıklarını devam ettirebilmek için hem
enerjiye hem de beslenmeye muhtaçtırlar.
24
• Evrimci biyoloji, ilk canlının bu enerjiyi
güneş, şimşeklerden ve mor ötesi
ışınlardan aldığını iddia eder. Canlılar,
hem meydana gelirken hem de meydana
geldikten sonra varlıklarını devam
ettirebilmek için düzenli ve kesintisiz
olarak enerjiye gereksinim duyarlar.
• Güneş ışınları ise, bulut gibi bir engele
takılmazsa ancak gündüz ortaya çıkar,
Gece ise güneş gözükmez. Ayrıca senenin
bir kısmı kıştır. Kış mevsiminde güneş
enerjisi hiçbir zaman düzenli şekilde ve
aynı miktarda gelmez.
25
• Şimşek, hiçbir zaman düzenli değildir.
Şimşeğin ne zaman çakacağı belli olmaz.
Zaten şimşek çakması bazen yakıcı ve
yıkıcı etki ortaya çıkarır.
• Bu iddialara doğruluk payı verilse bile
şimşek, güneş ve mor ötesi ışınların
meydana gelmesi ile canlı varlıkların var
olması arasında var olduğu iddia edilen
ilişkinin düzenli oluşunun da açıklanması
gerekecektir.

26
• İhtimal hesapları içinde bir protein
molekülünün bırakın canlı olmasını, cansız
bir protein molekülünün bile oluşması
imkânsızdır.
• Bir adet amino asit veya bir adet protein
molekülünün bile tesadüfen meydana
gelmesi için ihtimal hesapları yetmezken,
evrendeki bu muazzam cansız sistemlerin
ve yeryüzündeki canlı sistemlerin
kurulması, oluşması, gelişmesi nasıl
tesadüflere verilebilir? Bazıları böyle bir
skandala bilim adını takmaktadırlar!..
27
 HAYVANSAL JELATİN
İTHALATI YASAKLANDI

28
 JELATİN NELERDEN ELDE
EDİLİR?
• Jelatinin kaynağı kesinlikle araştırılmalıdır.
Kaynağı belirtilmeyen jelatinli hazır gıdalar
asla tüketilmemelidir.
• Türkiye’nin en kısa zamanda bitki kaynaklı
jelatin üretimine başlaması büyük bir
zorunluluktur.
• Ülkemizde hayvansal jelatin ithalatı
yasaklanmıştır.

29
 ÜRÜNLERDEKİ JELATİNİN
MENŞEİ KESİNLİKLE
BELİRTİLMELİDİR
• Ürünlerdeki jelatinin menşei kesinlikle
belirtilmelidir. Gıdaların içeriklerindeki
katkıların menşeinin yazılı olduğu
etiketleme yaygınlaştırılmalıdır ve zorunlu
hâle getirilmelidir; bununla ilgili başlatılan
çalışmalar gerekli yasal düzenlemeler
yapılarak en kısa zamanda bitirilmelidir.

30
 JELATİN NEDİR?
• Gıda katkı maddesidir; kodu E 441’dir.

31
 JELATİNİN YAPISI (JELATİN
BİLEŞİMİ)
• Jelatin, % 83 protein içerir.

32
 JELATİN ÇEŞİTLERİ
• Jelatin, bitkisel jelatin ve hayvansal jelatin
olmak üzere ikiye ayrılır.

33
 JELATİN ÜRETİMİ
• Bitkisel jelatin soya fasulyesinden elde
edilir. Hayvansal jelatin ise domuz, sığır ve
balıktan elde edilir.
• Hayvansal jelatin, hayvanın kemiğinden ve
derisinden elde edilir.
• Türkiye’de jelatin üretilmemektedir. Jelatin
genelde Müslüman olmayan ülkelerden
ithal edilmektedir. Jelatin üretiminin
yapıldığı tek Müslüman ülke Pakistan’dır.
34
BESİN MADDELERİNDE NİÇİN
JELATİN KULLANILIR?
• Gıdalarda kıvam arttırıcı ve jelleştirici
özelliğinden dolayı kullanılır.
• Üreticiler jelatin kullanmak suretiyle
dondurma, yoğurt vb. besin
maddelerinden daha çok kazanç
sağlamaktadırlar.

35
 JELATİN HANGİ BESİN
MADDELERİNDE VARDIR?
• Draje şekerleme, tablet şekerleme,
puding, meyve jölesi, krem şanti ve
meyveli sakızların çoğunda kullanılır.
• Dondurma, yoğurt, tatlı, pasta, eritilmiş
peynir, kalitesiz kaşar peyniri, hazır reçel,
fındık ezmesi, fıstık ezmesi, marmelat,
pekmez, tahin, helva, meyve suyu, salam,
sucuk, sosis, jambon ve margarin gibi gıda
maddelerinin bir kısmında bulunur.
36
 JELATİN GIDA
ENDÜSTRİSİNDEN BAŞKA
NERELERDE KULLANILIR?
• Jelatin özellikle gıda endüstrisinde yaygın
olarak kullanılır.
• Eczacılıkta başta kapsül yapımı olmak
üzere bazı tablet ve film tabletlerde, ayrıca
kozmetik sanayisinde, temizlik
endüstrisinde, hayvan yemlerinde,
karbonlu kâğıt yapımında ve fotoğrafçılıkta
kullanılır.
37
 DOMUZ JELATİNİ
• Avrupalıların bir kısmı domuzu çok yerler,
eşlerini kıskanmazlar.
• Bazı gıdalara domuz jelatini katıldığından
dikkatli olunmalıdır.
• Türkiye’de hayvansal jelatinlerin %75’i
domuz jelatinidir.
• İçindekiler kısmında yalnız jelatin yazan
ürünlerde domuz konusundan dolayı
özellikle çok dikkatli olmak gerekir.
38
• İçeriğinde jelatin yazan ürünlerde ayrıca
“Ürünlerimizde domuzdan elde edilmiş
maddeler yoktur.” yazısını da muhakkak
aramak lazımdır.
• Jelatin yazan ürünlerdeki jelatin genelde
hayvansal jelatindir; bitkisel jelatin içeren
ürünlerde bitkisel jelatin diye yazar.
• Ülkemizde hayvansal jelatin ithalatının
yasaklanmış olması çok sevindirici bir
durumdur.
39
DOMUZ JELETİNİNDEN NASIL
KURTULURUZ?
• Türkiye’de yaşayanlar, ömürlerinin
sonunda 60-70 yaşına gelince küçük bir
domuzu jelatinden dolayı farkında
olmadan yemiş oluyorlar.
• Helal-haram konusunu karıştırmaya,
fincancı katırlarına ürkütmeye lüzum
yoktur. Avrupa, Amerika ve Türkiye’de az
bir azınlık bu durumdan rahatsız
olmaktadır.
40
• Onlarca senedir zaten helal sertifika
kuruluşlarınca bu yol takip edilmiş; ama bir
sonuç alınamamıştır.
• Ürünün üzerinde domuz jelatini yazmış
olsa hiçbir kimse zaten o besin maddesini
alıp da yemez; amacımız konuyu çözmek
değil mi?
• Problem zaten Türkiye’nin problemidir.
Avrupa ve Amerika’daki ürünlerin üzerinde
soya fasulyesi jelatini, domuz jelatini, sığır
jelatini, balık jelatini diye yazmaktadır.
41
• Muasır medeniyet düzeyinin daha da
ilerisine geçmek için yönümüzü Batı’ya
çevirmemiz, onların güzelliklerini almamız
gerekmez mi?
• Avrupa ve Amerika’daki insanlar bizden
daha dürüstler. Müslümanlarda olması
gereken dürüstlük sıfatı bizden onlara
geçmiş; biz ise millete dondurma, yoğurt,
pasta, tahin ile beraber çaktırmadan
domuz yediriyoruz. İnsanımız ne yediğini
bilmiyor.
42
 DOMUZ JELATİNİ
PROBLEMİNİN ÇÖZÜMÜ
• Avrupa ve Amerika’daki gibi jelatin içeren
besin maddelerinin üzerinde hangi jelatin
olduğu yazmalıdır. Alan insan soya
fasulyesi jelatini mi, domuz jelatini mi, sığır
jelatini mi yoksa balık jelatini mi yiyeceğini
bilmelidir.
• Ülkemizde hayvansal jelatin ithalatının
yasaklanması, domuz jelatini problemini
ortadan kaldırmıştır.
43
 BAZI GIDALARDA JELATİN
KULLANILMASI
ZORUNLULUĞU VAR MIDIR?
• Gıdalarda jelatin kullanılması zorunluluğu
yoktur.
• Jelatinsiz dondurma, jelatinsiz pasta,
jelatinsiz tahin, jelatinsiz yoğurt bulmak
mümkündür; daha lezzetli ve daha
doğaldır.

44
 KIVAM ARTTIRICILAR VE
JELLEŞTİRİCİLER
(JELATİNDEN BAŞKA KIVAM
ARTTIRICI VE JELLEŞTİRİCİ
VAR MIDIR?)
• Kimyasal madde olmakla beraber domuz
jelatinin alternatifi olan yenilmesi
sakıncasız çeşitli kıvam arttırıcı ve
jelleştiriciler vardır.

45
 JELATİNSİZ YOĞURT
• Jelatin içermeyen yoğurtlarda çok daha
fazla süt kullanılmıştır. Problem çözülene
kadar üzerinde “şu kadar sütten şu kadar
yoğurt elde edilmiştir” diye yazı olan
yoğurtlar tercih edilebilir.

46
 JELATİNSİZ TAHİN
• Bazı marka tahinler, jelatin içermez; bu
markalar araştırılıp bulunmalıdır.

47
 JELATİNSİZ DONDURMA
• Bazı pastanelerde satılan dondurmalar,
jelatin içermez. Dondurma alınırken imalat
esnasında jelatin kullanılıp kullanılmadığı
sorulmalıdır. Dondurma jelatinsiz daha
lezzetli olur.

48
PROTEİNLER VE KORUYUCU
HEKİMLİK
• Doğal peynir mayasıyla yapılan peynir
yenilmelidir. Mümkünse kültür mayasıyla
yapılan yenilmemelidir.
• Kuzu eti diğer etlere, koyun yoğurdu diğer
yoğurtlara, inek sütü diğer sütlere, keçi
peyniri diğer peynirlere, manda kaymağı
diğer kaymaklara göre daha faydalı
olduğundan tercih edilmelidir.

49
• Protein ihtiyacının çoğunluğu bitkisel
proteinlerden karşılanmalıdır.
• Et yemeği günde 1 kez yenilmelidir.
• Doğal ve hormonsuz gıdalarla beslenmiş
hayvanların etinden yenilmelidir.
• Hormon verilmiş hayvanın eti
yenilmemelidir.
• Bakliyat açık satın alınmalıdır; çünkü
paketli bakliyatlar, bozulmaması için
radyasyona maruz bırakılır. Bu iş için
sentetik izotoplar kullanılır.
50
• 60Co sentetik izotopu, ambalajlı gıdaların,
özellikle de bakliyatın ışınlanmasında
kullanılır. Sentetik izotoplar, radyoaktiftir.
Belirli bir dozajı geçerse, kansere sebep
olur. Işınlama esnasında, ışınlamadaki
radyoaktif madde belirli bir limiti geçerse,
alet otomatik olarak durur. “Sentetik
izotoplar bilimde hiçbir şekilde ve hiçbir
alanda kullanılmamalıdır.” diyen otorite ilim
adamlarının sayısı günümüzde artmıştır;
hatta ilim adamlarının çoğunluğu sentetik
izotopların kullanımına karşıdır.
51
• Paket bakliyatı ışınlama amacıyla eskiden
60Cs de kullanılırdı, kanser riski fazla

olduğundan artık kullanılmamaktadır.

• Damar ve kalp sağlığı açısından en önemli
protein kaynağı balıktır.
• Kuru fasulye böbrek sağlığı için gereklidir.
• Yeşil mercimek özellikle hafıza içindir.
Leblebi ve nohut da hafızaya iyi gelir.
• Nohut, kuru fasulye ve mercimek protein,
demir ve kalsiyum yönünden ete göre
daha zengindir.

52
• Nohuttaki kalsiyum, süte yakın
miktardadır. Kemikleri iyi besler.
• Nohut, leblebi ve mercimek beyin sağlığını
korumak için en önemli proteinlerdendir.
• Karadeniz insanı hamsiyi çok yer, oynak
ve kıvraktırlar.
• Avrupalıların bir kısmı domuzu çok yerler,
eşlerini kıskanmazlar.
• Yağsız peynir kireçlenme yaptığından tam
yağlı olanını tüketmeliyiz.
53
• Sığır eti vücuda ağırlık ve hantallık verir.
Mide ve bağırsak bozukluklarına zemin
hazırlar. Bilhassa çeşitli kalın bağırsak
rahatsızlıklarına özellikle de kalın bağırsak
kanserine sebep olur. Sığır eti uzun süre
baharatsız yenirse nüzul ve felçlere
sebebiyet verir. Sığırdaki ağırlık, hantallık,
hareket kabiliyetindeki azlık, intikal ve
anlama zorluğu insana sirayet eder.
• Sığır eti hiç yenmezse de insan
hantallaşır.
54
• Sığır etinin baharatlanarak yenmesi
gerekir.
• Sucuk şeklinde yenirse belirtilen zararlar
bertaraf edilmiş olur.
• Gıdalardaki dengeyi bozarak sağlığımıza
zarar vermemeliyiz.
• Bazı gıdalara domuz jelatini katıldığından
dikkatli olunmalıdır.
• Sakatat senede birkaç kez yenilmeli, daha
fazla yenilmemelidir.
55