Professional Documents
Culture Documents
1.1. Tanım
Yerinde temizleme yöntemi yani CIP; yüksek derecede etkili ve yeterli olup,
özellikle uzun boru hatlarının ve geniş hacimli tankların temizlenmesinde son derece
başarılı bir şekilde uygulanan tek yöntemdir. Süt işletmelerinde spesifik hijyen
sorunlarının çözümünde CIP temizleme yöntemi büyük bir öneme sahi0tir. Uzun
yıllardan başarı beri ile uygulanmaktadır. Süt işletmelerinin otomatik olarak
temizlenmesini ve sanitasyonunu sağlayan CIP sistemlerinin yaygın olarak kullanımı,
personelin tehlikeli kimyasal maddelerle direkt temasını azaltması açısından son derece
öneme sahiptir.
1
4. Çalışanlar için büyük bir rahatlık ve emniyet sağlar. Tank içerisine girmeye,
deterjanla ve dezenfektan maddelerle temas etmeye gerek kalmaz.
5. Daha hijyenik çalışma olanağı yaratır. Temizleme programı tam olarak ve etkili
bir şekilde sürdürülebilir. Yeniden kontamine olma riski yoktur.
1. Her üniteye uygulamak mümkün değildir. Çok yoğun kirlerin CIP sistemiyle
temizlenmesi mümkün değildir.
3. Çok karmaşık ekipmanlar içerdiği için, daha fazla bakıma gereksinim gösterir.
2
arasında bir fark meydana gelmekte ve böyle kaynakların taşlanmasına ve polisajına
gerek kalmamaktadır. Borular rakorla birleştirildikleri takdirde, bu amaçla yapılmış IDF
(Uluslar arası Sütçülük Federasyonu) veya ISO (Uluslar arası Standartlar Teşkilatı)
tarafından onaylanmış rakorların kullanılması tavsiye edilir. sökülmeden yerinde
temizlenebilen bu rakorlar, CIP temizleme yöntemine uygundur. Normal rakorların
bağlantı yerlerindeki yarıklara süt artıkları gireceğinden, bunların sökülmeden
temizlenmeleri mümkün değildir.
3
Eğer tank içerisinde, karıştırıcı veya sonda gaz ekipmanların kapandığı bölümler
varsa, ek bir püskürtme başlığına gereksinim duyulur. Değişik tipte püskürtme başlıkları
bulunmaktadır. Genel olarak bunlar sabit ve döner olmak üzere iki grupta toplanır.
Örneğin; püskürtme topu sabit olan püskürtme başlıkları da kullanışlı ve en ucuz oladır.
Fazla kirli olmayan su ve deterjanın etkisiyle temizlenecek kirler püskürtme topu ile
temizlenebilir. Ancak yapışkan kirlerin uzaklaştırılması için mekanik temizleme gücüne
sahip olan döner jet püskürtme başlıkları tercih edilmelidir. Değişik tipteki püskürtme
başlıkları Şekil: 2’de görülmektedir.
Püskürtme Topları :
4
Akış hızları yüksek, basınçları oldukça düşüktür.
Düşük deterjan konsantrasyonu ile daha iyi temizleme sağlanır. Daha yüksek
çarpıcı güce sahiptir.
CIP yönteminin başarılı olması için diğer önemli bir faktör, deterjanların ve
konsantrasyonlarının doğru tayin edilmesidir. Bu konuda deterjanlar bölümünde geniş
bilgi verilmiştir.
CIP sistemi için işletme yerleşim planı çok önemlidir. Eğer başlangıçta iyi bir
yerleştirme yapılırsa, CIP sistemi ile temizlik yapılırken üretim hattının sökülmesine
gereksinim duyulmaz. Böylece uzun zaman alan ve zahmetli olan boru sökme işinden
büyük ölçüde zaman ve işçilik açısından tasarruf edilmiş olur. Tankların da kapalı
şekilde dizayn edilmiş olmaları ve tank yüzeylerinin püskürtme yoluyla temizlenecek
derecede düzgün olması, püskürtme başlıklarının 3600 hareket edecek ve her noktaya
ulaşacak şekilde dizayn edilmiş olması gerekir. Zaten bu sistemin en pratik tarafı da,
ekipmanlar sökülmeden temizliğin etkin bir şekilde yapılabilmesidir.
5
3. Aletlerin yapımında kullanılan materyal aynı cins olmalı, kullanılan deterjan ve
dezenfektan maddelerden etkilenmemeli, uygulanan sıcaklık derecesine
dayanabilmelidir.
Boru çapı ve sıcaklık derecesine bağlı olarak akış hızı laminerden türbülansa
doğru değiştikçe temizliğin etkinliği artar. ayrıca temizleme çözeltisinin sıcaklığındaki
artış; kalıntının fiziksel durumunu değiştirir, kimyasal reaksiyonları hızlandırır. Genel
olarak temizleme çözeltisinin sıcaklığı 100C artırılarak kimyasal reaksiyonların hızı 1,5
– 2 kat yükseltilebilir.
6
1.4. CIP Yöntemleri
Her ünite için tavsiye edilebilecek, optimum sonuç verebilir standart bir CIP
yöntemi yoktur. Çünkü işletmenin ve üretim hattının duruma göre bazı değişikliklerin
yapılması gerekebilir.
CIP sistemleri içerisinde en basit olanıdır. Bir deterjan tank, pompa ve çeşitli
vanalardan oluşur. Bu sistemde deterjan bir defa kullanılır, sonra drenaj kanalına
dökülür. Bu tür sistemlerde kullanılan deterjan çözeltileri kısa süre için etkilidir. Birkaç
kez kullanılmaya veya uzun süre muhafaza edilmeye uygun değildir. Her kullanımdan
önce taze olarak ve ihtiyaç duyulan miktarda hazırlanmak zorundadır. Bu sistem sadece
küçük işletmelerde kullanılmaktadır. İşletme içerisinde birden fazla CIP sistemi
yapılabilir. Bu nedenle genellikle CIP ekipmanları proses makinalarına çok yakındır ve
kullanılan deterjan ve su miktarı azdır. Bazı üretim birimlerinde aşırı derecede kirlenme
meydana gelir. Bu gibi ünitelerde “Tek kullanımlı yöntem” oldukça başarılı bir şekilde
uygulanmaktadır. Çünkü, deterjan çözeltisi çabucak kirlenir. Zaten çok kirlenen
deterjan çözeltisinin yeniden kullanılması da uygun değildir. Örneğin; fazla miktarda
süt kiri kalması ısıl işlemin yapıldığı ekipmanların, aşırı şekilde kirlenmiş ve deterjan
çözeltisi ile tamamen doldurulabilen yayık gibi ekipmanların temizlenmesinde, deterjan
çözeltisi bir kere kullanıldıktan sonra atılmak zorundadır.
7
Tek kullanımlı CIP ünitelerinin yatırım masrafları az, derli toplu ve montajları
kolay, fakat işletme masrafları yüksektir. Bu temizleme ünitesi elle veya otomatik
olarak çalıştırılabilir. Zamanla süt işletmesinin kapasitesi büyütüldüğünde, mevcut tek
kullanımlı CIP ünitesi herhangi bir sorun yaratmaz.
Bazı tek kullanımlı CIP sistemlerine deterjan püskürtme kolu buhar püskürtme
ünitesi ve en önemlisi bir toplama tankı da ilave edilerek, sistem genişletilebilir. Bu
durumda, kullanılan deterjan çözeltisi ve çalkalama suyu bir sonraki temizlik işleminde
bir kez daha kullanılmak üzere toplama tankına alınır ve iyileştirilir. Bir sonraki
temizleme işleminde, çoğu zaman ön temizleme amacıyla kullanılabilir. Ancak bu
kullanımdan sonra mutlaka atılmalıdır.
Şekil: 3’te tek kullanımlı CIP sistemi görülmektedir. Şekilde sistemde bir
deterjan tankı, su ve buhar ilave etmek amacıyla pnömatik kontrollü vanalar, çözeltinin
sirkülasyonu veya dışarı atılmasını sağlayacak santrifüj pompa, sıcaklık ve basınç
göstergeleri gibi tamamlayıcı donanımlar bulunmaktadır. Ayrıca kostik, asit ve temizlik
yardımcı maddelerini ayarlayan bir dozaj pompası seti de sistem bünyesinde
görülmektedir.
Şekil :4’de, tek kullanımlı CIP sistemine, iyileştirme tankı (toplama tankı) ilave
edilmiş durumu görülmektedir. Bu ilave tank sayesinde de deterjan çözeltisinin ve
çalkalama suyunun bir sonraki temizlik işleminde, bir kere olmak koşuluyla ön
temizlemede kullanılması, işleminin daha ekonomik olması açısından önem
taşımaktadır.
8
Şekil : 4. Tank İlave Edilmiş Tek Kullanımlı CIP Sistemi
Tek kullanımlı CIP sisteminde büyük hacimli bir süt tankının temizlenmesi için
20 dakikalık bir program hazırlanabilir. Bu programın aşamaları şöyledir:
9
Bu temizleme programında kullanılan temizleme çözeltileri genellikle aşağıdaki
konsantrasyonlarda hazırlanır:
10
Bu nedenle belli bir sıranın ve konsantrasyonun verilmesi mümkün değildir.
Bazen alkali / asit, bazen asit / alkali şeklinde, bazen de alkali / dezenfektan şeklinde
bir sıralama yapılabilir veya bazen sadece alkali temizleme çözeltisi kullanılabilir. Kirin
derecesine göre çözelti konsantrasyonlarında da değişikler söz konusu olabilir. Farklı
konsantrasyonlarda temizleme çözeltisi arzu ediliyorsa, her çözelti için ayrı bir deterjan
tankı kullanılmalıdır. O halde temizlik programı, kirin yoğunluğu ve kirin karakteri
dikkate alınmak suretiyle hazırlanmalıdır.
11
Yeniden kullanım sisteminin en büyük sakıncası su ve deterjan çözeltisinin
karşılaşması ve çözelti konsantrasyonunun düşme ihtimalinin mevcut olması ve sonuçta
fazla miktarda deterjan sarf edilmesidir. Buna engel olmak amacıyla; ön çalkalamadan
sonra sisteme verilen deterjan çözeltisi çalkalama suyu ile karıştığından stok tankına
alınmayıp, drenaj kanalına verilir. Yine aynı şekilde deterjan çözeltisini çalkalamak için
sonradan verilen çalkalama suyunun da başlangıç anındaki ilk kısmı drenaj kanalına
akıtılır, sonraki kısım su toplama yani iyileştirme tankına verilerek toplanır.
Asit ve alkali tipteki deterjanlar için ayrı tanklarla donatılmış basit bir yeniden
kullanımlı CIP ünitesi, Şekil : 5’de görülmektedir.
12
Bu tip temizleme sistemlerinde programların yapılabilmesi; tank kapasitesinin,
sirkülasyon hattı hacminin ve sıcaklık gereksinimlerinin belirlenmesine bağlı
bulunmaktadır. Modern süt fabrikalarında otomasyon uygulamaları yapılıyorsa,
temizleme işlemleri merkezi kumanda bölümünden, uzaktan kumandalı vanalar
aracılığıyla yönetilebilir. Bu tip bir CIP sisteminde, deterjan tankının doldurulması,
boşaltılması, çözeltinin sirkülasyonu, ısıtılması ve konsantrasyonunun ayarlanması
otomatik olarak yapılmaktadır.
13
1.4.3. Merkezi Çok Kullanımlı CIP Yöntemi
14
Çok kullanımlı CIP sisteminde 2 tank, tanklarla irtibatlandırılmış bir pompa,
sirkülasyon hattındaki borular, ısı değiştirici, püskürtme kolu, sonda ve çeşitli
programlara uyum sağlayan kontrol vanaları mevcuttur. Tankın bir tanesi alkali
temizleme çözeltisi için, diğeri ise suyu geri kazanmak amacıyla kullanılır. Temizleme
çözeltisi tankından çekilen suya, püskürtme kolu aracılığıyla belirli miktarda deterjan
eklenir. Plakalı ısı değiştirici, çalkalama suyunu ve temizleme çözeltisini ısıtmak
amacıyla kullanılır. Isı değiştiricinin sisteme ilavesi sıcaklık değişikliklerinin kolayca
tespit edilmesinde, CIP tankı kapasitesinin tamamen kullanılmasında, su ve kimyasal
çözeltilerin ısıtılmasında büyük kolaylık sağlar. Isı değiştiriciye bir by-pas eklendiğinde,
dezenfektan çözeltisinin ısı değiştirici bloklara girmeden temizleme sirkülasyon hattına
alınması sağlanır.
Bu CIP ünitesinde su, alkali ve asit çözeltileri sirkülasyon hattından farklı süre
ve zamanlarda otomatik olarak devir daim ettirilebilir. Stok tankındaki çözeltinin
tamamının sirkülasyon hattına verilme zorunluluğu yoktur. Bu CIP ünitesi modüler
olup, temizleme işleminin tüm aşamaları, deterjan çözeltisinin konsantrasyonu ve ısıtma
işlemleri mükemmel şekilde ayarlanabilir.
Çok kullanımlı “Merkezi CIP yöntemi” ile büyük hacimli bir süt tankının
temizlenmesinde kullanılan ünite Şekil: 7’de, plakalı ısı değiştiricinin temizlenmesinde
kullanılan ünite ise Şekil: 8’de şematize edilmiştir.
Şekil: 7’de görülen büyük hacimli bir süt tankının “Merkezi CIP yöntemi”yle
temizlenmesi aşamaları ise aşağıdaki gibidir:
2. AŞAMA : Bunun için su, sirkülasyon hattına verilerek sirküle ettirilir. Bu işlem
değişik sürelerde ve değişik sıcaklıklarda yapılabilir. Gerekli görüldüğü taktirde,
çalkalama suyunun daha etkili olması için sirkülasyon hattına verilmeden önce
suya bazı kimyasal maddeler ilave edilebilir.
15
4. AŞAMA – Deterjan Sirkülasyonu : Su tankından çekilen suya deterjan
pompası yardımıyla deterjan ilave edilerek çözelti hazırlanır. Bu sistemle daha
önce hazırlanan bir deterjan çözeltisinin konsantrasyonunu artırmak da
mümkündür.
Şekil : 7. Çok Kullanımlı CIP Ünitesi İle Bir Süt Tankının Temizlenmesi
16
Şekil : 8. Çok Kullanımlı CIP Ünitesi İle Plakalı Isı Değiştiricinin Temizlenmesi
17
9. AŞAMA : Ayrıca bir asit çözeltisi tankı yoksa, deterjan ve su tankı da dolu
olduğu için, asit çözeltisi sirkülasyon hattında bulundurulur. Isı değiştirici veya
ısı değiştiricinin by-pas devresi yardımıyla sirküle ettirilir. Süre ve sıcaklık
değişken olup, istenildiği gibi ayarlanabilir.
18
1.4.4. Merkezi Olmayan Çok Kullanımlı CIP Yöntemi
Çok kullanımlı merkezi olmayan CIP yöntemiyle, büyük hacimli bir süt tankının
temizlik aşamaları sıra ile şöyledir:
2. AŞAMA : CIP tankından alınan su, sirkülasyon hattına verilerek, hat su ile
doldurulur.
6. AŞAMA : CIP tankının çıkış vanası kapatılır. Sıcak alkali çözeltisi sirküle
edilir. aynı anda CIP tankı ısı değiştiricide ısıtılmış su ile doldurulur.
19
9. AŞAMA : CIP tankının çıkış vanası kapatılır. Çalkalama suyu sirküle ettirilir.
Aynı zamanda CIP tankı soğuk su ile doldurulur.
10. AŞAMA : Sıcak çalkalama suyu hava üfleme düzenekleri aracılığıyla drenaj
kanalına gönderilir.
11. AŞAMA : Sirkülasyon hattı, ısı şokunu azaltmak amacıyla ters yönde soğuk su
ile doldurulur.
12. AŞAMA : CIP tankının çıkış vanası kapatılır ve son çalkalama suyu normal
istikamette sirküle edilir. Aynı anda CIP tankı, eğer asit temizleme isteniyorsa,
merkezi stok tankından alınan asit çözeltisi ile doldurulur.
15. AŞAMA : CIP tankının çıkış vanası kapatılır ve asit çözeltisi sirküle edilir.
20
Şekil : 9. CIP Tankının Su İle Doldurulması.
21
Şekil : 11. Suyun Sirkülasyonu ve Ekipmanın Çalkalanması.
22
2. DETERJAN SOLÜSYONLARININ KONSANTRASYON KONTROLLERİ
Solüsyon İletkenlik
(Microsiemens 20 0C)
Su 750
Yağlı Süt 4.500
10.5 Kostik Soda 25.000
10.0 Kostik Soda 50.000
11.0 Kostik Soda 55.000
(%2 Na2CO3 içeren)
23
ve Kuvvet Kayıplarının Saptanması :
Örnek 1 :
Bu çözeltinin normalitesi;
1N 4 g.
x 2.044 g.
--------------------------------------------
x = 2.044 / 4 = 0,51 N.
veya formülle;
Alkali tankının hacmi 250 l 0,51 N NaOH çözeltisi için gerek duyulan alkali
miktarı;
100 ml. içinde 2.044 g. saf mad.
250.000 ml. içinde x
-------------------------------------------------------
x = 5110 g = 5.11 kg.
veya formülle;
24
a x 1.000
0,51 = N = ----------------------
250.000 x 40
5.1 kg. NaOH, 250 l. su içinde çözülür ise N = 0,51, yani %2’lik NaOH çözeltisi
teorik olarak hazırlanmış olur. Ancak, NaOH’in nem çekme özelliğinden dolayı,
hazırlanan çözeltinin standardize edilmesi gerekir. Bu amaçla primer standart madde
özelliğini gösteren bir asit kullanılabilir.
Temizleme işlemi bittikten sonra tanktan 100 ml. NaOH çözeltisi alınır, üzerine
indikatör olarak metil oranj, fenol fitalein ilave edilerek, standart asit çözeltisi ile
titre edilir.
Örnek 2 :
100 ml. NaOH çözeltisi için, 90 ml. standart asit çözeltisi harcadık. İlave
edilmesi gereken alkali miktarı nedir?
Çözüm :
90
F = --------- = 0,9
100
25
Çözeltideki saf madde miktarı:
a x 1.000
0,459 = ------------------------ = 4.590 g = 4,59 kg.
250.000 x 40
Not : NaOH’ın nem çekme özelliğinden dolayı hesaplanan miktardan daha fazla NaOH
alınmalıdır.
Asit Çözeltisi:
Örnek : 3
C1 x v1 = c2 x v2
60 x v1 = 1 x 250
250 x 1
v = ----------------- = 4.16 1
60
Her temizleme işleminden sonra, gerek alkali, gerekse asit çözeltiler, standart
çözeltiler ile kontrol edilerek ilave edilmesi gerekli madde miktarları tespit edilir.
26
3. CIP PROGRAMI
1. Su ile durulama (3 d)
27
4. KAYNAKLAR
28
İÇİNDEKİLER
29
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
ZİRAAT FAKÜLTESİ
GIDA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
CIP SİSTEMİ
Hazırlayan
Gümrah TANELİ
9711802019
ISPARTA – 2000
30