Professional Documents
Culture Documents
TIG kaynağı
Tanım
TIG ismi ABD’den gelir ve Tungsten Inert Gazın Eğer dolgu maddesi kullanmak gerekliyse, dolgu teli
kısaltmasıdır. çıplak tel gibi otomatik ya da manuel olarak eklenir.
1
Katod
- kutup
Tungsten
Elektrod
Tel makarası
Ark
Elektronlar
İyonlar
Anot
+ kutup
Tel kılavuzu
2
- kutup Uygulama
Avantajlar
TIG kaynak işlemi sahip olduğu avantajlara bağlı olarak
birçok uygulama şekline sahiptir:
% 30 • Kaynak parçasına konsantre ısıtma sağlar
• İnert koruma gazı sayesinde kaynak havuzuna efektif
koruma sağlar.
% 70 • Dolgu malzemesinden bağımsız olabilir.
• Dolgu malzemeleri eğer alaşım doğruysa iyi hazırlanmış
olmak zorunda değillerdir.
+ kutup
• Cüruf ya da çapak olşumu olmadığı için kaynak parçasını
yeniden temizlemeye ihtiyaç yoktur.
• Ulaşılması zor olan bölgeler bile rahatça kaynaklanabilir.
Uygulama alanları
TIG kaynağı genelde yüksek kalitede kaynak sonuçları
TIG kaynağında ısı dağılımı gereken işlemler için kullanılır:
• Offshore sanayii
• Birleşik ısı ve güç alanları
Elektrot yarı periyotta pozitif polariteye sahipken • Petrokimya sanayii
kaynak parçası da aynı yarı periyotta negatif polariteye
• Gıda sanayii
sahip olur.
• Kimya sanayii
• Nükleer sanayii
Polarite değiştikten sonraki yarı periyotta ısı enerjisi
%50’si elektrotta %50’si kaynak parçasında olmak
üzere dağılır.
TIG kaynağı için malzemeler
En önemli uygulama alanı:
• Paslanmaz çelik ince malzemelerin kaynağı
• Aluminyum
• Nikel
• Nikel alaşımlar
3
Aşağıdaki tablo hangi malzemelerle TIG kaynağı
yapılabileceğini ve uygun polaritelerini gösterir.
Bakır alaşımları = -
Nikel alaşımları = -
Titanyum = -
Kurşun -
=
Aluminyum ~
alaşımları
Magnezyum ~
alaşımları
4
TIG Kaynak Ekipmanı
Birçok TIG kaynak makinası bu şekilde üretilmiş
olduğundan hem güç kaynağı hem de TIG ünitesi
Konfigürasyon bir gövde halindedir.
TIG kaynağında başarılı bir sonuç elde etmek ve
tüm kapasitesini kullandırabilmek için her bir
parçanın kendi fonksiyonu olan birçok farklı
parçadan oluşan ekipmana sahip olmak gerekir.
TIG Torçu
5
Torç kabzası genelde kaynak akımını ve koruma Elektrot iğnesi, elektrot kepi sıkıştığında elektrotun
gazını açıp kapatan bir tetiğe sahiptir. etrafında baskı uygulayarak sıkıca sarabilmek için
parçalı bir yapıya sahiptir.
6
Torç kısıtlı ve zor alanlarda kullanılacaksa resimde TIG Torçunun Soğutulması
görülen uzun torç kepi kısasıyla değiştirilebilir. Bazı torçlar da torçu soğutan koruma gazı olması
durumuna göre geliştirilmiştir. Ancak, torç aynı
zamanda çevreleyen havaya ısı verir.
Ancak kep genelde normal uzunluktaki bir elektrotu
sarmak için çok uzundur.
Diğer torçlar soğutma tüpleri ile üretilir. Su soğutmalı
TIG torçları ihtiyaç olan maksimum akım yüklerine torçlar genelde yüksek akım yoğunlukları ve AC
ve istenilen sonuçlara göre farklı ebatlarda ve di- kaynak için uygundur.
zaynlarda mevcuttur.
Genelde aynı akım yoğunluğu için üretilen bir su
soğutmalı torç hava soğutmalı torçtan daha büyüktür.
Torçun ebatı kaynak sırasındaki soğutma kapasi-
tesine de bağlıdır.
Kontrol kablosu
Kaynak(akım) kablosu
Gaz hortumu
7
Bazı yeni TIG torçlarında torç kabzası üzerinde Gaz Lens
kaynak sırasında akım ayarının yapılmasını sağ- Bir diğer gaz nozzle cinsi de gaz lensidir ve koruma
layan bir tetik vardır.
gazının tel olukları içinden geçip gaz akışının daha
uzun mesafede daha sabit ve düzgün olmasını
Gaz Nozul sağlayan bir sisteme sahiptir.
Gaz nozulun görevi koruma gazını kaynak a-
lanına iletip atmosferik havanın kaybolmasını
sağlamaktır.
Örnek
Bir gaz nozulu no. 4’ün iç çapı 4/16” yani 6.4 mm.
Güç Kaynağı
TIG kaynak güç kaynakları genelde 70-80V açık devre
voltajına sahip olurlar.
8
TIG Üniteleri
TIG ekipmanının kontrol sistemi farklı fonksiyon- Bir başka tutuşma kontrolü sağlama şekli de tutuş-
larla çok basit ya da gelişmiş olabilir. ma anında kısa devre akımını limitleyen bir ünite
kullanmaktır. Böylece kaynak başladığında tungs-
ten elektrot noktası yapışmadan doğrudan kaynak
parçası üzerine konabilir. Kontrol elektrot kaynak
En basit versiyonunda sadece akım kontrol edile- parçasından kaldırışldığında yani ark ateşlendiğin-
bilir ve koruma gazı TIG torçu üzerindeki küçük de kaynak akım yoğunluğunu arttırır.
bir valften açılıp kapanabilir.
Eğim servisi
9
Pals ve baz akım periyotları ayrıca kontrol
edilebilirlerdir.
Amperaj
Pals akımı
Baz akım
Saniye
10
TIG Kaynak – Tungsten Elektrotların Bilenmesi
TIG kaynak için elektrotlar En çok kullanılan tungsten elektrotlar:
TIG kaynak için kullanılan elektrotlar genelde • Saf tungsten yeşil ile işaretlenmiştir. Bu elektrot
tungstenden yapılır. genelde aluminyum ve aluminyum alaşımlarının
AC kaynağında kullanılır.
• %2 toryumlu tungsten kırmızı ile işaretlenmiştir.
Saf tungsten çok yüksek ısı rezistansına sahip Bu elektrot alaşımsız / az alaşımlı çeliklerin ya da
olan bir malzemedir ve füzyon noktası yaklaşık paslanmaz çeliklerin kaynağında kullanılır.
3,380oC’dir. • %2 lantanyumlu tungsten mavi ile işaretlenmiştir.
Tungsteni metal oksit ile alaşımlamakla elektrotun Bu elektrot TIG ile kaynaklanabilen bütün malze-
iletkenliği arttırılabilir ve böylece yüksek akım melerin kaynağında kullanılmak için uygundur.
yüklerine dayanıklı hale gelir.
11
Aşağıdaki başparmak kuralı tungsten elektrot çapı 0.5mm çaplı yatay bir alan elde etmek için
ve onun bilenmiş nokta uzunluğu arasındaki ilişkiyi elektrotun ucunu köreltmek tungsten elektrotun
gösterir. ömrünü uzatır.
D = 2,5 D= 2,5
mm.den az mm.den fazla
12
Tungsten Elektrotun Bilenmesi Elektrotların ekstra iyi bilenmesini sağlamak
için elektrotların bilenmesi için elektrot bileme
makinasına sahip olmak gerekir.
Elektrotu bilerken ucu bileme diskinin yönünde
olmalıdır. Böylece bileme izleri elektrotun uzunluk
yolunda bulunacaktır.
Böyle makinalar çok iyi bileme izleri oluşmasını
sağlayan yönlendirici elmas örtülü diske sahiptir.
Genelde bu makinalar elektrotlar için ayarlanabilen
bileme açısı ve böylece düzgün bileme sağlayan bir
gerece sahiptir. Bu makinalar ayrıca, sağlık için çok zararlı
olan tungsten tozunu filtre ederler.
13
14
TIG Kaynak – Koruma Gazı
Kaynağın alt kısmını da korumak için azaltıcı
Gazlar N2/H2 gazlarının karışımını kullanmak yararlı
Koruma gazının birçok fonksiyonu vardır. Bunlar- olacaktır.
dan biri atmosferik havayı ortadan kaldırmak ve
böylece kaynak havuzuyla temasını engellemek Koruma gazları kolay farkedilebilmeleri için stan-
ve tungsten elektrotun akkor haline gelmesini ön- dardize edilmiş renklerle boyalı çelik silindirlerde
lemektir. temin edilir. Bu nedenle asıl silindirin ve üst kısmı-
Dahası, koruma gazı arktaki akım ve ısı transfe- nın renkleri kullanılır.
rinde de önemli rol oynar.
TIG kaynak için iki inert gaz kullanılır. Bunlar ar- Silindirin rengi Üst kısmının rengi
gon (Ar) ve helyum (He) olup argon daha sık kul-
lanılmaktadır. Ar Turkuaz Turkuaz
İki inaktif koruma gazı birbiriyle karışabilir veya Ar/H2 Turkuaz Kırmızı
her biri azaltıcı etkisi olan başka bir gazla karışa-
bilir. Ar/He Turkuaz Kahverengi
He Kahverengi Kahverengi
Gazın azalması demek oksijenle birleşmesi demektir.
N2/H2 Açık gri Kırmızı
Aluminyum alaşımlı
Bakır alaşımlı
Ar/H2 x x
Ar/He x x x
He x x
15
TIG kaynakta istenilen gaz akışını ayarlamak için Bütün basınç azaltıcı valfler debimetre ile dona-
aşağıdaki resim debimetre ile donatılmış basınç tılmamıştır. Bazı tipler litre ölçüsü ile çalışabilir
azaltıcı valfi göstermektedir. ya da ayrı akışmetreye sahip olabilirler.
Debimetreli basınç-azaltıcı valf Litre ölçülü manometre ile çalışan basınç azaltıcı valf
Debimetre
Gaz nozulu
16
Koruma gazının miktarı gaz nozulun iç çapına bağlıdır.
17
18
TIG Kaynağı – Kişisel Güvenlik
19
Çalışma Eldivenleri
Çalışma eldivenleri elleri ve bilekleri ısı ve ışık
radyasyonundan korur. Eldivenler genelde de-
Kaynak Alması
riden yapılır ve üst kısmı en az 120 mm uzunlu-
ğunda olmalıdır. Eldivenler elektriksel güvenliğe Etki
bağlı olarak kuru tutulmalıdır (elektrikli sızıntı Arktan çıkan ve başka parlak parçalardan yansıyan
rezistansı en çok kuru eldivenlerdedir). ışık “kaynak alması”na neden olabilir. Kornea kurur ve
yarılabilir. “Kaynak alması” çok rahatsızlık verici bir
durumdur ve gözlere kum kaçmış hissi yaratır.
Normalde “kaynak alması” kalıcı hasara neden olmaz
ancak aynı ışığa sürekli maruz kalmak görüş
gücünü azaltabilir.
Tedavi
Soğuk kompres rahatlatır ve bazı merhemler anes-
tezik etki yaratır. Eğer ağrı devam ederse size bir
losyon ya da damla önerebilecek bir doktora başvur-
manız gerekir. Bu tarz merhem ya da losyonlar göz-
lerde anestezik etki yaratır ve bu etki nedeniyle bile-
me tozları farkedilmeden göze kaçabilir.
20
Basınçlı Gaz Silindirleri
Silindirlerin taşınması
Silindirler uygun ve güvenli bir şekilde arabalarla
taşınmalıdırlar.
21
22
TIG kaynakta elektrik güvenliği
23
İlk Bağlantı
Şebeke Bağlantısı
Şebeke bağlantıları makinaya özellikle de kaynak
makinalarına eğitimli kişiler tarafından yapılmalıdır.
Kaynak makinalarının montajı yapılırken genellikle
iki hata oluşur:
• Kabloların yanlış bağlantıları
• Kayıp ya da yanlış takılmış kablo guddesi
Yanlış Doğru
24
İkincil Bağlantı
Kablolar ve Bağlantılar
Bütün kablolar ve bağlantılar izole edilmelidir.
Bu bütün bağlantıların izolasyonlu birleştirmeler
ile yapılması ve çok sık görülmemekle birlikte
metal kablo ringlerinin de cıvata ile tutturulması
demektir.
25
26
TIG Kaynak – Duman Üretimi
Gaz nozulu
Kaynak Dumanı ve Gazlar
Azotlu Gazlar
Koruma gazı ile kaynak yaparken azotlu gazlar
ortaya çıkar. Bu gazlar nitrojen ve oksijen arasın-
daki kimyasal tepkimelerin ürettiği yüksek miktar-
da ısıdan dolayı meydana gelir. Hava
Elektrod
katmanında
ozon üretimi
UV-radyasyon yoğundur
Azotlu gazlar aynı zamanda nitrik oksitler ve başka
isimlerle anılan elementlerin ortak adıdır.
Koruma gazı
Sadece bu ikisinin sabit TLV’si vardır (Eşik Limit
Değeri). Nitrojen oksitin TLV’si (NO) 25 PPM.
Nitrojen dioksitin TLV’si (NO2) 3 PPM.
27
Mangan Konsantrasyon PPM (parts per million) cm3/m3
Mangan, mangan içeren çeliklerin kaynağından ya da mg/m3 ile belirtilir.
sonra ortaya çıkar ör. alaşımsız ve az alaşımlı çelikler...
Mangan başağrıları, zayıflık, iştahsızlık ve TLV’ler elementlerin şu anda bilinen etkileri baz
uyku problemleri gibi sonuçlara neden olarak beyni alınarak hesaplanmıştır. Bu etkilerle ilgili yeni bil-
etkiler. giler edinilmesi durumunda TLV’ler de revize edile-
ceklerdir. TLV’ler zararlı ve zararsız konsantrasyon-
lar arasında kesin limitler olarak düşünülmemelidir
Mangan solunumla ilgili bütün unsurlar için de çok
çünkü böyle limitler yoktur. Sadece hava kirliliğini
zararlıdır ve zatürre riskini arttırır. Yüksek konsan-
TLV seviyesine düşürmek de eşit olarak düşünülme-
trasyonlu olanları da metalik duman oluşturur.
melidir.
Krom
Düşük ve yüksek alaşımlı çeliklerde kaynak yapıldı- Hava kirliliğine neden olan bir elementin TLV seviyesi
ğında krom da açığa çıkar. Krom 3 ve Krom 6 arasın- sağlığa zararlı olsa bile hava kirliliğini TLV’lerden farklı
daki farklar aşağıda belirtilmiştir: tutmaya çalışmak her zaman kesin ve doğru sonuçlar
vermez.
Krom 3 için TLV 0.5 mg/m3.
Krom 6 için TLV 0.02 mg/m3.
Nikel
Nikel düşük ve yüksek alaşımlı çeliklerin kaynağında
ortaya çıkar. Her durumda ne kadar zaman ve ne kadar aşmanın mevcut
olduğuna dikkat edilmelidir.
Nikelin TLV’si 1 mg/m3 (zor çözünen bileşimler)
Nikelin TLV’si 0.1 mg/m3 (çözünen bileşimler).
28
Aşağıdaki izin verilen aşma tablosunu hesaplarken Havalandırma iki gruba ayrılabilir:
PPM gazlar ve buhar için ve mg/m3 parçalar • Konfor havalandırma
(toz dumanları ve sis) için kullanılır. • İşlem havalandırması
29
Kaynak alanının havalandırması
Kaynak alanının havalandırması kirli havanın
üretildiği yerden giderilmesi için mevcut olan bir ha-
valandırma sistemidir. Bu tip havalandırma birçok
değerli avantaja sahiptir çünkü bu sistem genel hava-
landırma sistmeinde yapılacak olan işlemleri azaltır Emme ünitesi
ve genel havalandırma sistemine kıyasla daha iyi
Mıknatıs
ortam havasına sahip olma şansı sunar.
Emme ünitesi
Esnek hortum
Emme ünitesine
giden esnek
hortum
Mevcut duman emme üniteleri çok farklı dizaynlarla
sunulmaktadır ör: swivel kolu, her zaman yapılan
kaynak ya da kesme işlemlerine adapte edilebilen
esnek hortum...
Emme ağızı
30 Emme ünitesi
Kaynak kabininin havalandırılması
Yukarıda bahsedilen havalandırmaya ek olarak
duman emme sistemleri kabinlerde de kullanılabilir.
Bu tip havalandırma sadece kabin içini havalandırır.
Bu tepesinde duman emme ünitesi olan bir masa da
olabilir.
Genel havalandırma
Genel havalandırma sistemi çalışma ortamındaki genel
havanın mümkün olan en iyi seviyeye gelmesini sağla-
mak için kullanılır.
31
32
TIG Kaynak – Dolgu Malzemeleri – Kaynak Teknikleri
Dolgu Malzemeleri
Bu erimeyi önler ve hala sıcak olan telin hava ile
Kaynak sırasında torç kaynak yönüne 80 - 90º dik temas ederek oksitlenmesini engeller.
açıyla yaklaşıyor olmalıdır.
33
34
Uç Kaynaklarında Görülen Hatalar
Giriş
Teknolojik gelişmeler çelik malzemelere olan talep-
Her ne kadar kaynak işiyle alakası olan herkes
lerin arttığını ve bu nedenle gerginlik kuvveti daha
sorumluluklarının bilincinde olsa da kaynak hata-
da gelişmiş yeni malzemelerin üretildiğini ve bu
ları meydana gelebilir.
gelişmelerin sürekli olduğunu gösterir.
Bu nedenle hataların oluştuğu bölüm kaynakçının
sorumlu olduğu kaynak işlemi bölümü olsa bile
oluşacak hatalar için kaynakçı suçlanmamalıdır.
Bu yeni malzemelerin kullanımı kullanılan malze-
melerin ebatlarının küçülmesini sağlamaktadır. Böylece
eskiden 8mm plaka kullanmanız gerekirken şimdi 6mm Aşağıdaki bölümlerde kaynakçının sebep olabile-
ceği uç TIG kaynaklarındaki hatalardan bahsedile-
kalınlığındaki plakalarla da istediğiniz kaynak sonucunu
alabilmek mümkündür. cektir.
Uç kaynağı yaparken eğer malzeme ebatı küçülmüşse, DS/ISO 6520 Kaynak Hatalarının
kaynak alanı da küçülür. Belirtilmeleri ve Tanımları
DS/ISO 6520 kaynak sırasında oluşan hataların
tanımları ve belirtilmeleri için geçerli olan bir ulus-
lararası standarttır.
Bu gelişmeler bölgesel olup genel kaynak kalitesine
olan talebi arttırmaktadır. Standart, görünen ve kontrol edilemeyen hatalar da
dahil olmak üzere bütün hataları kapsar.
Kaynağa olan talepteki artış TIG kaynağın daha çok Hata tipleri 6 temel gruba ayrılmıştır:
kullanıldığı anlamına da gelmektedir. • Çatlaklar
• Gözenekler
Kalite talepleri öncelikle mühendisler, kaynak teknis- • Enklüzyonlar
yenleri ve kaynakçı tarafından yapılmaktadır. • Füzyon ve nüfuziyet eksikliği
Mühendis imalatın genel dizaynından sorumludur. • Şekilsizlik
• Yukarıdaki grupların hiçbirine ait olmayan diğer
hatalar
35
Kaynak Hataları
Sütun 1 Bütün hata tiplerini bir numara ile belirtir Çatlaklar
TIG kaynağıyla alakalı çatlaklar çok nadir görülür
Radyografik değerlendirme ile alakalı harf ancak bazen hem dikey hem yatay çatlaklar görü-
Sütun 2 lebilir.
Gruplarını belirtir IIW
(Uluslararası Kaynak Enstitüsü)
Hata belirtilmesini Danca, İngilizce ve Çatlaklar kaynak metalinde ısıdan etkilenen bölgede
Sütun 3
Fransızca’da gösterir. Almanca belirtmeler ya da ana metalde görülebilir.
Ek B’dedir.
Sütun 4 Açıklamayı İngilizce gösterir
Sütun 5 Açıklamayı Danca gösterir
Sütun 6 Daha fazla açıklama gerektiğinde yapılan
şekilli gösterimdir.
36
TIG kaynağında en sık görülen çatlaklar bitiş kraterinde Delikler
görülür ve krater çatlağı adı verilir. DS/ISO 6520’ye göre delikler yanlış gaz kullanımından
dolayı oluşur.
37
Büzüşen Delikler Tungstendeki bu enklüzyonların nedenleri:
Büzüşen delikler de kaynak sonunda oluşur. • Tungsten elektrotun ucu kaynak havuzuna ya da
oluklara değmiş olabilir.
• Elektrotun ucu yanlış açıyla bilenmiş
• Elektrotun tipi ve çapı yanlış
• Çok uzun yapışma mesafesi
Metal Enklüzyon
Tungstenin enklüzyonu TIG kaynağın en büyük
problemlerinden biridir.
38
Kaynak kökünde füzyon yetersizliği Undercut (yanal kesik) oluşumunun nedenleri:
Bu hata kaynak kökündeki nüfuziyet tamamlan- • Çok yüksek kaynak akım yoğunluğu
mazsa ortaya çıkar. TIG kaynak metodunun yük- • Çok uzun ark
sek nüfuziyet yeteneğine bağlı olarak bu hata TIG • TIG torçunun yanlış eğimde tutulması
kaynakta çok sık görülmez. • Dolgu telinin azlığı
• Dolgu telinin yanlış yere sürülmesi
39
Aşırı Nüfuziyet Eksik doldurulmuş hazırlığın oluşma nedenleri:
Aşırı nüfuziyet kaynak metalinin kaynak metali ve • Dolgu telinin yetersiz kalması
ana metal arasında bir yerden fışkırması ve o böl- • Dolgu telinin yanlış sürülmesi
genin zayıflaması sonucunda oluşur. • Çok sıcak kaynak
Kökün Bükülmesi
Kaynak metali sertleşirken kökteki uç kaynaklarında
büzülmelerden dolayı dar oluk oluşmasıdır.
40
Metalurji – Paslanmaz Çelikler
Paslanmaz Çelik Tipleri
Paslanmaz çelikler demir, krom, nikel, mangan,
Genelde molibden, titanyum, niobyum, karbon ve diğer
Paslnamaz çelik, farklı alaşım elementleri ile alaşım- elementlerin alaşımlarıdır.
lanarak paslanmayı önleyecek hale getirilen bütün
çeliklerin genel adıdır.
Paslanmaz çelikler üç ana gruba ayrılır ve
Ancak paslanmaya karşı dirençli çelikler de farklı bununla birlikte aşağıdaki tabloda da görüldüğü
maddelerle olan etkileşim nedeniyle paslanabilirler. üzere başka küçük gruplar da oluşabilir.
“Paslanmaz çelik” isminin yanlış olduğu düşünüle- Gruplandırma kristal yapıya bağlı olarak yapılır.
bilir çünkü kromun da pasa karşı direnişli olmak
için başka elementlerle alaşımlanmış haline de Ancak gördüğünüz gibi prensipte iki grup vardır:
“paslanmaz çelik” denir. • Krom alaşımlı tipler
• Krom-nikel alaşımlı tipler
İlerleyen bölümde alaşım elementlerinin kimyasal Krom- nikel alaşımlarında martensit olanlar yüksek
isimleri belirtilmiştir. Aşağıda kimyasal sembolleri karbon yoğunluğuna bağlı olarak sertleştirilebilirler.
ve isimleri bulabilirsiniz. Diğer tipler ısı-uygulamaları ile sertleştiremezler.
Cr Krom
C Karbon
Ti Titanyum
Nb Niobyum
N Nitrojen
Mo Molibden
Ta Tantal
Krom
alaşımlılar
Paslanmaz çelikler
Krom-Nikel
alaşımlılar
41
Krom alaşımlı Çelikler
42
Yumuşatma
Yüksek miktarda sementit ya da karbür içeren Demir Bazlı Cr-alaşımlı Paslanmaz Çelikler
çeliklerin soğuk deformasyonla kaynaklanması Bu çelikler eğer C’nin ve Cr’nin yüzdeleri aynı ise
ve karbürün plaka şekilli formu yüzünden kesimi her sıcaklıkta demir bazlıdırlar. Cr’nin içeriği
zordur. 12-30% arasında olabilir.
43
44
Demir bazlı çelikler ostenit çeliklerden daha zor oluşumundan dolayı kırılganlığa neden olur.
kaynaklanır ve ısıdan etkilenen bölgede taneli
yapısından dolayı çatlak oluşumlarına neden olabilir.
Bu fazda malzeme daha kırılgan olur çünkü ger-
ginlik kuvveti arttıkça malzemenin yumuşaklığı
Kaba tanelerin oluşumu ısı uygulaması ile çözüle- azalmaktadır. Bu faz 800ºC’ye kadar ısıtılarak
mez çünkü çelik yüksek sıcaklıklarda demir özel- çözülebilir çünkü hızlı donma meydana gelecek-
liği gösterir. tir vu bu fazın yeniden oluşmasını engelleyecektir.
45
Karbon içeriğini düşük bir seviyeye indirmek hem Ostenitik Çeliklerin Kaynaklanabilirliği
maliyetli hem de zor bir iştir ve bu nedenle kar- Ostenitik çelikler ısıdan etkilenen bölgede mar-
bürün oluşmasını sağlayan ve krom-karbür oluşu- tensit oluşturmaksızın çok kolay kaynaklanabilir.
munu engelleyen Ti ve Nb ile alaşımlandırılır.
46
Sabitleştirilmiş Çeliğin Kaynağı Sabitleştirilmiş çelikler birkaç saat tavlanır ve soğu-
Sabitleştirilmiş çelikler (grup 4 sayfa 45) kaynak tulursa krom karbür oluşumu yapmaz.
sonrasındaki ısı uygulaması olmadan da kaynakla-
nabilirler.
Çelik, kromdan daha çok karbon çekim gücüne
sahip Ti, Ni, Cr ya da Ta ile alaşımlanabilir. Bu
elementler karbonu tüketir ve krom karbür oluşu-
munu engeller.
47
Paslanmaz Malzemelerin Saklanması
47
Temizleme Kaynak Masası ve Bağlantı Elemanları
En küçük kirler bile gözenek oluşumuna neden olabilir. Deformasyonları önlemek ve bitmiş ürünün doğru
şekle sahip olduğundan emin olmak için ayrı parçaları
kaynak masasına kelepçelemek ya da belki onlara punta
Paslanmaz çelikler dinamik yüke maruz kalırlarsa kaynağı yapmak gerekebilir.
undercut (yanal kesik) oluşumu da ortaya çıkabilir. Bu nedenle
paslanmaz çelik yüzeylerinin kaynak yapılırken
tamamen temiz olması gerekir. Bütün kir ve toz yok Seri üretimler için ayarlanabilir kelepçeleri kullanmak
edilmeli ve yüzeyde mevcut olan yağ ve benzeri ya- daha yararlıdır. Bağlantı elemanları kullanmanın
pılar da çözücülerle kaldırılmalıdır. Yağ, kaynak ısısı- avantajları yeterli miktarda özetlenemeyebilir.
nın etkisi altında sıvılaşır ve kaynak oluklarının içine
nüfuz edebilir. Bu nedenle kaynak alanının her iki
tarafında da boş alanlar bırakılmalıdır.
Öncelikle kaynak daha kaliteli bir görüntüye sahip olur ve
kaynak maliyetleri azaltılır. Özellikle seri üretimlerde
bağlantı elemanlarına hem para hem de dikkat sarf etmek
gerekir. Dahası bağlantı elemanları aynı ürünün farklı
parçaları üretilirken aynı tip üretim sağlar.
Kaynak sırasında kaynak alanına zarar vermemeleri
için kablolar, kaynak başlıkları, eldivenler, torçlar,
doğrultucular vb temiz olmalıdır. Paslanmaz çelikle kaynak yapılırken bağlantı elemanların-
dan elde edilen ekstra soğutma etkisi ayrı bir avantaj olarak
kabul edilebilir.
Büyük plaka imalatlarında kaynakçı plakanın üzerinde
yürümek ve kaynak kablolarını bu plakalar üzerinde
sürüklemek zorunda kalırlar. Bu nedenle kaynakçının
yerden plaka üzerine toz ve kir taşımaması için yerlerin
de temiz olması gerekir.
48
Alaşım elementlerinin etkisi
Krom (Cr)
Giriş Cr gerginlik kuvvetini krom yüzdesi başına 80N/mm2
Paslanmaz çelik karakteristik özelliklerini farklı arttırır. Karbür oluşumuna gösterdiği meyile bağlı olarak
elementlerin çelikle alaşımlanmasından elde edilir. Cr sertliği arttırır. 12%’den fazla Cr içeren çelikler suya
ve belirli asitlere karşı paslanma rezistansı oluşturur. Cr
Çoğu alaşım 70 - 75% ya da daha fazla demir içerir Ni ile birlikte ısı direncini arttırır.
çünkü demirin metalurjik özellikleri çok öenmlidir.
49
Titanyum (Ti) Krom-nikel alaşımları
Saf Ti kullanmanın avantajı paslanma rezistansının İki fazlı sistemli demir-kromda gama alanı bağlan-
neredeyse paslanmaz çeliğinki kadar iyi olması ve mıştır ve yaklaşık 12.5% kromdan sadece ferrit
kuvvetinin ağırlığına göre iyi olmasıdır. kalacaktır füzyon sıcaklığından oda sıcaklığına
geçildiğinde.
Ti genellikle deoksidasyon ve karbonla birleşerek Belirli özelliklere sahip olabilmek için paslanmaz
titanyum karbür ya da nitrojenle birleşerek zararlı çeliklerin alaşımında kullanılan elementler iki ana
gaz olan titanyum nitridi oluşturan bazı belirli gruba ayrılabilir:
çelikler için denitrasyon unsuru olarak kullanılır. • Ferrit oluşturan elementler - Cr, Si, Al, Mo,
Nb, Ti, W ve V
• Ostenit oluşturan elementler - Ni, Mn, C, Co
ve N
Niyobyum (Nb)
Nb güçlü bir karbür oluşturucusudur ve ostenitik
krom-nikel çeliklerinde karbürün diğer elementlerle
çökelmeye neden olmasını engeller.
50
Paslanmaz Çelik – Kaynak – Isıdan Etkilenen Alan (HAZ)
Argon, bazen az miktarda hidrojen ile karıştırılarak,
Genelde kaynağın arkasını korumak için kullanılır. Formier
Kaynak işleminin ya da paslanmaz çeliğin başka gaz ile yapılan koruma genelde daha ucuz ve birçok
bir yöntemle ısıtılmasının bir sonucu olan sertleşme durumda daha iyi bir seçimdir. Çeliğe zararlı olan
pasif malzeme yüzeyine hasar verir ve paslanma sertleşmeyi önlemek için sıcaklık 200ºC’nin altına
direncini ciddi oranda düşürür. Bu sertleşme krom düşene kadar gaz akışına sahip olmak gereklidir.
yönünden zengin yüksek ısılı oksitlerin çok kırılgan
ve sızdıran bir tabaka oluşturmasının sonucu olarak
ortaya çıkar. Bu nedenle alttaki malzeme krom
yönünden çok fakir ve paslanma direnci az hale gelir. Uygun arka gaz gereçleri gaz tüketiminin azalmasını
ve gaz kalitesinin artmasını sağlayabilir.
51
Paslanmaz Çeliklerin Kaynağı için Kılavuz Isıdan Etkilenen Alan (HAZ)
Paslanmaz çeliklerin kaynağı ile ilgili yazılı belirli Kaynak dikişinin çevresindeki HAZ alanları erimez ve
kurallar olmamasına rağmen aşağıdaki maddeler çok sert ısıya maruz kalırlar ve bu çeliğin mikro-yapısı-
sizler için kılavuz görecektir: nın bozulmasına neden olur. Bu değişimlerin nedeni
malzemenin oluşumuna ve HAZ’nin ısınma hızına bağlıdır.
Soğutma hızı da önemlidir ve malzemenin kalınlığına,
Kaynak Kalitesi kaynak alanının ebatına ve kaynak işlemi ile oluşan ısı
• Kaynak kalitesi standartlarla örtüşmelidir. Ör: tam girişine ve soğutma metoduna bağlıdır.
nüfuziyet
• Kaynak beceri ile yapılmalı ve düzgün ve sabit
bir dikişe sahip olmalıdır.
• Kaynak metali ve ana metal arasındaki geçiş bölgesi
ve yüzey pürüzsüz ve düzgün olmalıdır.
• Kaynak görünen kaynak hatalarına sahip olmamalı ve 1 Kaynak metali
koruma gazı eksikliğinden dolayı renk solması meydana 2 Tamamlanmamış
gelmemelidir. 3 Fazla ısınmış
4 Normalleştirilmiş
5 Eksik transformasyon
6 Ana malzeme
Önlemler
• Metalurjik ve paslanma ile alakalı komplikasyonların Kaynak metalindeki ısı
önlenmesi için dolgu malzemesi seçimi çok önemlidir.
• Kaynak metodu ve kaynak ekipmanı uygun olmalıdır
böylece kaynak alanı homojen olacak, ısı çatlakları ve
kaynak hataları oluşmayacaktır.
• Kaynağın arkası uygun bir kaynak arkası gazı ya da
uygun sırtlama malzemesi ile korunmalıdır yoksa yüzeyde
undercut (yanal kesik) oluşumu meydana gelir.
Temizleme
• Yüzey metalik olarak temiz olmalı, rengi solmuş
olmamalı, kaynak ve bileme çapağı ya da tutkal kalıntıları
olmamalı
• Taşıma ya da yapılan uygulamaların sebep olduğu izler
ortadan kaldırılmalı ör. bükülme, bakır sırtlama ya da
kelepçelerden kaynaklanan kirler
• Undercut (yanal kesik) da dahil olmak üzere bütün çalışma
parçası
uygun bir temizleyici ile temizlenmelidir.
52
1050 °C den soğutulmuş 400-800 °C de tavlanmış
Eğer kaynaktan sonra yumuşaklıkta bir gelişme ya
da sertliğin azalması isteniyorsa çelik mutlaka ısı
uygulamalarına maruz bırakılmalıdır.
53
54
Paslanmaz Çelikle TIG Kaynağı diğer bir deyişle krater gözenekleri ve çatlaklar
TIG kaynağı ince paslanmaz çeliklerin kaynağı için engellenebilecektir. Arkın tutuşması konusu daha
ekonomik açıdan oldukça avantajlıdır. Arka taraftan sonra “TIG kaynak- Ark Tutuşması” bölümünde
kaynak yapılıyor olsa bile temiz ve gözenek ve detaylandırılacaktır.
kraterden yoksun pürüzsüz bir kaynak sonucu
ortaya çıkartır. TIG kaynak genelde ince malzemelerin kaynağı için
Kaynak DC’de elektrotun negatif kutbunda yapılır. kullanılır. Eğer kaynak üçten fazla geçişe ihtiyaç
Elektrot erimeyen tungstenden yapılmıştır. Bir koruma duyuyorsa örtülü elektrotla yapılan MMA ya da MIG
gazı, genellikle argon, arkı, elektrotu ve kaynak kaynağı dolgu işlemi için kullanılabilir.
havuzunu korur. Kaynak torçu sadece etraftaki hava
ile ya da torçun içinden akan su ile soğutulur. Su ve
koruma gazı gözenek oluşumunu engellemek için Kaynak Alanı ve Dolgu Malzemesi
birbirlerinden ayrı tutulmalıdırlar. Sonradan tekrar kaynak yapmanın mümkün olmadığı
sırtlarda pürüzsüz kaynak isteniyorsa kaynak alanının
dikkatli olarak hazırlanması ve sırt bölgesinin oksi-
dasyona karşı korunması çok önemlidir. Kaynak
Mevcut olan birçok tungsten elektrot çeşidi vardır. boşlukları hep aynı olmalıdır ancak yetenekli bir
En çok kullanılan cinsi kaynak metaline erimeye az kaynakçı ayakpedalı sayesinde küçük farklılıkların
meyilli olan toryum ile alaşımlanmış olan tungstendir. olduğu boşlukları da son derece iyi bir şekilde
Bu tungsteni tutuşturmak daha kolaydır ve daha temiz kaynaklayabilir.
bir kaynak sonucu ortaya çıkarır. Elektrot tutuşmayı
sağlamak için bir noktaya yerleştirilmiştir. Eğer kaynak
metali ya da oksitlerle kirlendiyse daha çabuk eriyebilir, Sırt kaynağı Argon (Ar) ya da helyum (He) ile koruna-
kaynak kötü olur ve tungsten kaynak havuzuna transfer bilir. Ancak nitrojen-hidrojen karışımı kullanmak daha
edilir. Bu konu daha sonra “TIG kaynak – Tungsten ucuz bir yol olabilir ve gözeneksiz oksitsiz bir kaynak
Elektrotlar” bölümünde detaylandırılacaktır. sonucu sunabilir. Kök geçişlerinde bile nitrojen emilimi
çok küçüktür ve analiz değerlerinin difüzyonları ara-
sında kalır.
55
Kaynak punta kaynakları sayesinde tekrar eden satırlar Sigma-Fazı
gibi bir görünüm elde eder. Kaynak havuzu kaynak Sigma fazı krom ve yüksek miktarda krom içeren
alanına yayılamayacağı kadar kısa bir süre içinde erir. krom nitrojen karışımlı çeliklerin 600-900ºC’de
Palslı TIG kaynağı bütün pozisyonlarda akım ayarı uzun süre bırakılması ile meydana gelen zor, kırılgan
yapmadan otomatik kaynak için kullanılabilir. Palslı ve manyetik olmayan bir fazdır. Yaklaşık olarak
TIG kaynağı daha sonra “Palslı Ark ile TIG Kaynağı” 52% Cr ve 48% Fe içerir ancak başka elementler
bölümünde anlatılacaktır. de içerdiği olmuştur. Birleşim en hızlı 800ºC’de
oluşur. Daha düşük sıcaklıklarda çökelme hızı
genelde yavaştır böylece sigma fazı riski yoktur.
Bütün kaynak proseslerinde atmosferik havaya karşı
verimli bir koruma gazı kullanmak çok öenmlidir.
Eğer koruma yeterli değilse, önemli alaşım elementleri
yanarak kaynak metalinin kaba görünmesine neden
olabilir. Karbon çıkaran elementler kaynak malzeme-
sinde ya da koruma gazında bulunmamalıdırlar çünkü
kaynak metali içerisindeki karbon ihtivasını arttırabilirler.
Gözenek oluşumuna neden olduğundan nem de
engellenmelidir.
56
Yukarıdaki illüstrasyon sigma fazının etkilerini Çelik üreticilerinde bu bilgiler mevcuttur.
gösterir. Orjinal ferrit ihtivası yaklaşık 16% -
yumuşaklığı geliştirmek için istenen miktar –
800ºC’de sertleştirilerek 4%’e düşürülmüştür. Eğer bu bilgi yeterli değilse literatürden daha fazla bilgi
Etki rezistansı düşer ve sertlik artar. edinmek ya da seçilen malzemenin uygunluğunu ortaya
koyabilecek birkaç test yapılmalıdır.
57
58