GENELCÝ SOSYAL HÝZMETÝN DOÐUÞUNU HAZIRLAYAN ETMENLER

Fatih ÞAHÝN?
GÝRÝÞ
Son yýllarda sosyal hizmet literatüründe genelci sosyal hizmet uygulama modeli üzerinde
yoðunlaþan pek çok bilimsel çalýþmaya rastlanmaktadýr. H.Ü. Sosyal Hizmetler Yüksekokulu ye
apýlanma çabalarý çerçevesinde eðitim modeli olarak Genelci Sosyal Hizmet modeline yönelm
geçiþ süreci içerisinde, dünyada genelci yaklaþýma yönelimi hazýrlayan etmenleri anlamaya
htiyaç giderek artmaktadýr.
Bu yazýda genelci sosyal hizmetin doðuþunu hazýrlayan etmenler literatür ve yazarýn görüþle
enmeye çalýþýlmaktadýr.
Bu amaçla, bu çalýþmada ilk olarak genelci sosyal yaklaþýmým tarihsel geliþimini incelemek
de olacaktýr.
GENELCÝ YAKLAÞIMIN TARÝHSEL GELÝÞÝMÝ
1925 yýlýndaki Milford Konferansý genelci (generalist) ve uzmanlaþmaya (specialist) daya
nan uygulama yaklaþýmlarý açýsýndan önemli bir noktadadýr. Sosyal hizmette mesleki geliþimi
emlerinde kiþisel çalýþma yönteminin uygulama alanýna aktarýlmasý sosyal hizmet uygulamasý
l olarak görülmekteydi. Bu ele alýþ ile birlikte, uygulama alanlarýna göre uzmanlaþma kendi
kabul ettirmiþtir. Bu uygulama alanlarý, aile refahý, çocuk refahý, týbbi sosyal hizmet, ps
kiyatrik sosyal hizmet ve okul sosyal hizmeti idi. Sosyal hizmet eðitimi, bu geliþim
e paralel olarak varolan uygulama alanlarý çerçevesinde müfredat programlarýný organize etm
ir. Böylece uzmanlaþma kavramý, belirli alanlarda çalýþan sosyal hizmet uzmanlarý ile baðla
(Johnson, Kuder ve Wellons, 1992; Connoway ve Gentry, 1988; Sheafor ve Landon, 1
987).
1940 ve 1950 li yýllarda ise uygulama alanlarýndaki odaklaþma, mesleðin yöntemleri çerçeves
geliþmiþtir. Yöntem yaklaþýmý geliþimine paralel olarak, sosyal hizmet uygulama ve eðitimin
mel yapý olarak kiþisel çalýþma, grup çalýþmasý, toplum örgütlenmesi, yönetim ve araþtýrmad
lýlaþmayý yaratan faktör, uygulama yöntemleri olarak belirdiðinden, yöntemlere göre uzmanla
ak bir felsefe, kapsamlý bir bilgi gövdesi ve paylaþýlan etiðe ihtiyaç duymuþtur (Leighning
1980).
Toplumsal ihtiyaçlar ve birey-çevre etkileþimine iliþkin bilinçliliðin arttýðý 1960 ve 1970
a, sosyal hizmet uygulama ve eðitiminde sistem yaklaþýmý olarak tanýmlanan yaklaþým günde
r (Pincus ve Minahan, 1973). Sosyal problemler, müracaatçýnýn psikolojik özelliklerinden z
iyade müracaatçý ile çevresi arasýndaki bio-psiko-sosyal etkileþime atfedilmiþtir (Hartman,
83; Leighninger, 1980). Genelci terimi, uygulandýðý alan ya da kullanýlan yönteme bakýlmaks
tüm sosyal hizmet uygulamalarýnýn ortaklýklarýný belirtmektedir. Sosyal Hizmet Eðitim Konse
sosyal hizmet programlarýna genelci yaklaþýmý uyarlamýþ ve yüksek lisans sosyal hizmet öðr
ini ise, geliþtirilmiþ genelci (advanced generalist) yaklaþýma teþvik etmiþtir.
Literatürde geniþ yer tutan genelci yaklaþýmýn sosyal hizmet için neden önemli olduðunu kav
son derece önemlidir. Bu nedenle, genelci sosyal hizmet uygulama modelini irdeley
ebilmek için, öncelikle, modelin çerçevesini oluþturan bütün olan sosyal hizmeti temel özel
ri açýsýndan irdelemek gereklidir.
SOSYAL HÝZMET ve TEMEL ÖZELLÝKLERÝ
Woody Allen, ( Macht ve Quam, 1986: 4) sosyal hizmet derslerinde öðretilenleri þu þekild
e belirtmektedir:
Alanda çalýþmak isteyen bir sosyal hizmet uzmaný için tasarlanmýþ bir kursta (course) konul
nlardýr: sokak çeteleri nasýl basketbol takýmýna dönüþtürülür, basketbol takýmlarý nasýl so
nç suçluluðunu önlemenin aracý olarak oyun sahalarý, ayrýmcýlýk, parçalanmýþ aile, size bis
ile vurulursa ne yapmanýz gerekir?
Woody Allen ýn bu ironik betimlemesi, temelde, hem sosyal hizmetin misyonu olarak görüle
n konularýn geniþliðini hem de muðlak yapýsýndan dolayý sosyal hizmetin özünden ne biçimde
ceðini göstermesi bakýmýndan son derece ilginçtir.
Pincus ve Minahan (1973:9) a göre, sosyal hizmet uygulamasýnýn odaðý, insanlar ve kaynak si
temler arasýndaki etkileþim ve baðlantýlar ile birey ve sistemlerin iþlevselliðinde karþý k
lýnan sorunlardýr. Onlara göre, sosyal hizmet;
Ýnsanlarýn, yaþam amaçlarýný, stres ile baþetmelerini, özlem ve deðerlerini gerçekleþtirme
etkileyen insan ve çevresi arasýndaki etkileþimle ilgilidir. Sosyal hizmetin amacý, bu
yüzden, 1.insanlarýn problem çözme ve baþetme kapasitelerini geliþtirme, 2. insanlara, kayn
k, hizmet ve þanslar tanýyan sistemler ile insanlar arasýnda baðlantý kurmak 3. bu sisteml
erin etkili ve insancýl çalýþmasýný geliþtirmek ve 4. sosyal politikanýn geliþtirilmesine v
etilmesine katký vermek olarak ifade edilebilir .
Bartlett (1970:116) ise sosyal hizmetin odaðýný, insanlarýn baþa çýkma aktivitesi ile çevre
elen istemler arasýndaki iliþki olarak tanýmladýðý sosyal iþlevsellik olarak görmektedir. B
lama ile ilgi, insan ve çevresi arasýndaki alýþ veriþ yolu ile ne olduðu üzerine çekilmekte
Böylelikle birey-durum, birey-çevre mutlaka birlikte ele alýnmasý gereken kavramlara dönüþm
edir.
Bartlett ile fikir birliði içerisinde olan Gordon sosyal hizmetin temel odaðýný, yine bire
y ve çevresi olarak kavramsallaþtýrýlabilecek, karmaþýk yaþam durumlarý içerisindeki bireyl
ak görmektedir (Kut, 1988).
Tüm bu tanýmlamalar incelendiðinde, sosyal hizmetin amacýnýn, insanlarýn yaþam içinde sosya
lerini yerine getirmeleri ve karþýlaþtýklarý sorunlar ile baþedebilmeleri için yeteneklerin
eliþtirmek, insan ihtiyaçlarýný yeterli ölçüde karþýlanmasýna olanak veren çevresel imkanla
uðu görülmektedir. Sosyal hizmetin mesleki etkinliðinin odaðý, bireyin sosyal iþlevselliði
esi ile olan etkileþimi çerçevesinde deðiþme ajanlýðýdýr. Sosyal hizmet en temelde, sosyal
iði aksaklýða uðratan bireysel ve/veya toplumsal sorun ve ihtiyaçlar ile bireysel ve toplu
msal özelliklerin etkileþiminden doðan sorun ve ihtiyaçlar ile uðraþýr. Bu anlamda, sosyal
metin temel amacýnýn bireylerin tedavisi mi yoksa sosyal koþullarýn iyileþtirilmesi mi old
uðu tartýþmasý sosyal hizmetin ilk geliþim dönemlerinden bugüne uzanan bir tartýþma süregel
Sosyal hizmetin uygulama modeli olarak genelci yaklaþýmýn neden ortaya çýktýðý tart
eden önce, genelci sosyal hizmeti temel özellikleri çerçevesinde ele almak önemli bir konu
olarak karþýmýza gelmektedir.
GENELCÝ SOSYAL HÝZMETÝN TEMEL ÖZELLÝKLERÝ
Uygulama modellerinin temel amacý, temsil ettiði bütünü yaþam içinde en iyi biçimde gerçekl
ir. Sosyal hizmet uygulamasýnýn genelci modeli de, tüm diðer modeller gibi, bu amaca hiz
met etmektedir.
Müracaatçý sistemlerinin yaþamlarý son derece karmaþýk deðiþkenler ile çevrelenmiþtir. Pek
a bir araya gelerek insanýn sosyal iþlevselliðinde kesintilere, aksaklýklara yol açabilmek
tedir. Bu durum, yaþam içinde pek çok farklý sorun ve ihtiyacý olan müracaatçý sistemleri i
syal hizmetin ilgisini profesyonel düzeyde kurmuþtur. Sosyal hizmetin tarihi incelen
diðinde, geçmiþte, sosyal hizmet uygulamacýlarýnýn bir uygulama alaný ya da tek yöntemde ye
ldikleri göze çarpmaktadýr. Esasen, bu durum, karmaþýk yaþam durumlarý içinde olan insanlar
yaç ve sorunlarý ile ilgilenen bir meslek ve disiplin olan sosyal hizmetin özü ile tutar
lý gözükmemektedir. Bununla birlikte, mesleki geliþimin belirli bir döneminde bu durum önem
i ölçüde yer bulmuþtur.
Sosyal hizmet uygulamasýnda genelci yaklaþýmýn dört temel dayanaðý vardýr. Birincisi, insan
anýþý kaçýnýlmaz olarak sosyal ve fiziksel çevre ile iliþkilidir. Ýnsan ve çevresi arasýnda
a dayalý olarak müracaatçý sistemlerinin fonksiyonelliðini geliþtirme çabalarý, sistemin (i
bizatihi kendisini deðiþtirmeyi, onun çevresi ile etkileþiminde deðiþiklikler yapmayý, onu
eleyen diðer sistemlerde deðiþiklikler yapmayý içerir. Genelci uygulamacý, deðiþime yönelme
düzeyli deðerlendirmeler ve çok yöntemli müdahaleler gerçekleþtirir. Üçüncü olarak, benzer
et sürecini kullanarak bireyden topluma kadar her düzeyde müracaatçý sistemleri ile çalýþýr
aatçý sistemleri ile sosyal hizmet müdahalesi, bir diyalog biçimi ile bilginin karþýlýklý d
, deðiþim için gerekli kaynaklarýn keþfi sürecini ve çalýþmanýn amacýný gerçekleþtirmek içi
rir. Dördüncü olarak, genelci uygulamacý, araþtýrma yapmak ve adil sosyal politikalara yöne
k sorumluluðundadýr (Miley, O Melia ve Dubois, 1996).
Genelci sosyal hizmet, sosyal hizmetin temel amaçlarýný karþýlamak amacýna hizmet eden bütü
ilmiþ ve çok düzeyli bir yaklaþým saðlar. Genelci uygulamacý, müracaatçý sistemlerinin iþle
týracak deðiþiklikleri yaratmak için gerekli olan bireysel ve toplumsal faktörler arasýndak
etkileþimin bilincindedir. Bu nedenle de, bu etkileþimi temsil eden toplumlar, topl
uluklar, karmaþýk örgütler, formal gruplar, aileler, bireylerle çalýþmaya yönelir. Bu þekil
elci uygulamacý her düzeydeki tüm müracaatçý sistemleri ile doðrudan çalýþýr, müracaatçýlar
le iliþkilendirir, kaynak sistemlerinin etkili yanýtlar verebilmesi için örgütlere müdahale
eder, kaynaklarýn adaletli daðýlýmýný saðlayacak adil politikalarý savunur ve sosyal hizmet
lamasýnýn tüm boyutlarýný araþtýrýr.
Kirst- Ashman ve Hull (1997) genelci uygulamayý, eklektik bilgi temelinin kullanýmý, p
rofesyonel deðerler ve her geniþlikteki hedef sisteme yönelik geniþ becerilerin dört temel
süreç içeriðinde deðiþme için kullanýmý olarak tanýmlamaktadýr. Bu dört temel süreçten bir
ygulamanýn süpervizyon altýnda örgütsel yapý içinde etkili olarak çalýþma yapmayý gerektirm
i olarak, genelci uygulama, geniþ mesleki rolleri üzerine almayý gerektirir. Üçüncü olarak,
nelci uygulama, planlý deðiþme sürecine eleþtirel düþünme becerilerinin uygulanmasýný gerek
cü olarak ise, genelci uygulama, müracaatçýnýn güçlendirilmesine vurgu yapmaktadýr.
Wolk ve Wertheimer (1999), genelci sosyal hizmet uygulamasýnýn problemleri holistik
olarak gördüðünü belirtmekte ve planlý deðiþme stratejilerinin müracaatçý problemlerinde su
temlere yönelmesi gerektiðini belirtmektedir. Bu anlamda, genelci uygulama mikrodan
makroya geniþ bir beceri repertuarý ile planlý deðiþme sürecine ön ayak olmaktadýr. Genelci
lama, tüm müracaatçý sistemleri ile çalýþmayý içerir. Müracaatçý, birey, aile, küçük grup,
(community) olabilir. Bu yaklaþým müracaatçýyý kendi ekosistemi (durum içinde birey) içinde
ox, 2001).
Genelci sosyal hizmet, kavramsal çatý arayýþýnda olan bir uygulama perspektifi olarak ele
alýnmaktadýr (Schatz, Jenkins ve Sheafor, 1990: 217). Genelci sosyal hizmet uzmaný, ne
yapacaðýna karar verme konusunda yetenekli bir profesyonel olarak düþünülebilir. Böyle bir
gulamacý, tercih edilen herhangi bir iliþki sistemi ya da yöntemsel baðlýlýklar ile vizyonu
u sýnýrlamadan birey-durum etkileþiminin tümü üzerinde odaklaþmalýdýr. Yapýlmasý gerekene k
sürecinde, uygulamacý, birey, durum ve her ikisinin etkileþimine iliþkin deðiþkenleri incel
mekte özgürdür. Yapýlmasý gerekene iliþkin olarak pratik ve üzerinde çalýþýlabilir bir nokt
ek açýlarýndan, uygulayýcýnýn veri toplama ve deðerlendirme yetenekleri son derece önemlidi
Görüldüðü gibi, uygulamanýn genelci modelinin iki temel özelliði ön plana çýkmaktadýr. Biri
i sosyal hizmet uygulama modeli, yöntemlerden ziyade problem çözme odaklýdýr (Sheafor ve L
andon, 1987). Bilindiði gibi, problem çözme süreci, problemin tanýmlanmasý, taahhüt, deðerl
me, kontrat, müdahale, sonlandýrma ve deðerlendirme aþamalarýný içerir ( Mumm, Olsen ve All
1998: 385). Ýkincisi ise, genelci sosyal hizmet uygulama modeli, problem çözme süreci b
oyunca uygulamaya holistik bir odak vererek, deðerlendirmede çevresi içerisinde birey
yaklaþýmýný kullanýr. Genelci uygulama perspektifi sadece bireysel ve çevresel faktörleri i
bireysel sosyal iþlevsellik üzerinde durmaz, ayrýca birey ve çevresi arasýndaki etkileþiml
r, deðiþimler üzerinde de durur (Gibbs, Locke ve Lohmann, 1990: 234). Bir baþka deyiþle, g
enelci yaklaþým hem bireysel problemler hem de bireysel problemlere katkýda bulunan so
syal problemler ile ilgilidir (Mumm, Olsen ve Allen, 1998).
Genelci yaklaþýmýn temel özellikleri görüldüðü üzere birey-durum etkileþiminin doðasýna ili
ziyade holistik deðerlendirmelere verdiði önem, bireyin sosyal iþlevselliðinde sosyal koþu
larýn deðerine verilen önem baþlýklarý altýnda toplanabilir.
Yukarýda genelci sosyal hizmetin temel özellikleri olarak ele alýnan tüm bu özellikler, ay
ný zamanda baþlangýcýndan bu yana sosyal hizmetin özellikleri olarak da ele alýnmaktadýr. E
ir uygulama modeli olarak genelci sosyal hizmetin temel özellikleri sosyal hizmet
ile büyük ölçüde benzerlik gösteriyor ise neden genelci sosyal hizmet uygulama modeline geç
iþtir? Bu soruyu yukarýda temel özellikleri irdelenen genelci sosyal hizmet açýsýndan ele a
mak yararlý olacaktýr.
NEDEN GENELCÝ SOSYAL HÝZMET: GENELCÝ SOSYAL HÝZMETÝN DOÐUÞUNA ÝLÝÞKÝN BÝR DEÐERLENDÝRME
Sosyal hizmet, tasarýmý itibari ile birey ve toplumun sorun ve ihtiyaçlarý ile ilgilenen
bir meslek ve disiplindir. Diðer yardým veren meslekler arasýnda sosyal hizmet, liter
atürde indirgenmemiþ (non-reductionist) bir meslek olmasý ile ön plana çýkmaktadýr. Ýndirge
olmak, sosyal hizmetin tasarýmýnda yatan son derece temel bir özelliktir. Çünkü sosyal hizm
t, mesleki etkinlik alanýný, bireyin sosyal iþlevselliði ve çevresi ile etkileþimi temelind
kurmaktadýr. Esasen, bu etkinlik alaný, sosyal hizmeti, hem bireysel sorunlar hem b
u sorunlara katký veren toplumsal konular hem de birey ve toplum arasýndaki karþýlýklý etki
eþime yöneltmektedir. Woody Allen ýn sosyal hizmet derslerinde öðretilenlere iliþkin deðerl
mesinin temellerini de indirgenmemiþ olmakta görmek mümkündür.
Esasen, tasarýmýnýn açýlýmý bu kadar geniþ olan bir diðer meslek yoktur. Nitekim, sosyal hi
itibari ile diðer mesleklerin de iþlevsellik gösterdiði bir alana, onlardan farklý bir no
syon ile doðmuþtur. Temelde tüm meslekler insanýn sosyal refahý ve iþlevselliði ile bir biç
iliþkilidir. Fakat sosyal hizmet, mesleki ilgi olarak, hem birey hem toplum hem de
birey toplum arasý etkileþimle iliþkili alanlardaki sorun ve ihtiyaçlar ile ilgilidir.
Sosyal hizmetin yardým veren meslekler arasýndaki özgünlüðünün temel nedeni budur. Bu anlam
syal hizmet, hem bireylerin tedavisi hem de sosyal reform odaðýna ayný anda yönlenmekted
ir. Böylesi yüklü bir misyon tasarýmýnýn sosyal hizmet için son derece yüklü bir tasarým ol
Bu deðerlendirmede, bir ölçüde haklýlýk payý da vardýr. Bu yüklü misyon tasarýmý indirgenm
ereðidir.
Misyonu bu kadar geniþ olan sosyal hizmet bu kadar yüklü amaçlarý nasýl yerine getirecektir
Misyonunu yerine getirme çabasýnda, tarihi geliþim aþamalarýnda ne gibi koþullar/engeller
nu etkilemiþ ve özünden saptýrmýþtýr? Bu etkilerin yönü ne olmuþtur? Ýþte bu sorularýn yaný
sosyal hizmet sorusunun da cevabýný oluþturmaktadýr.
Öncelikle sosyal hizmet liberal demokrasilerde ortaya çýkan bir meslek ve disiplin ola
rak doðduðu sistemin temel özelliklerinden önemli ölçüde etkilenmiþtir. Liberal demokrasile
emel özelliði olan özgürlük deðeri tek baþýna insanlarýn mutluluðunu saðlayamamýþtýr. Çün
nosyonu içinde özgürlük deðeri, toplumda bireyler ve gruplar arasýnda kaynaklarýn daðýlým
liklere yol açmýþtýr. Bu noktada, sisteme sosyal adalet deðerinin katýlýmý zorunlu hale g
liberal sistemin bu özelliði sosyal hizmeti bir meslek ve disiplin olarak doðuran nede
nlerden en önemlisidir. Çünkü, sosyal refah parametreleri içerisinde geliþmiþ bir meslek ol
k sosyal hizmet, amaçlarýný, Rawls un teorisi ile de uyumlu olarak, deðer terimleri ile ta
nýmlamýþtýr. Sosyal hizmetin bu iki temel deðeri, sosyal adalet (social justice) ve kend
erini tayin hakký (self-determination) dýr. Nitekim sosyal hizmetin rol ve müdahalelerine
iliþkin yapýlan çalýþmalar iki sýnýflandýrmayý ortaya çýkarmýþtýr :
1) Saðlýk bakýmý, beslenme, barýnma, gelir, eðitim ve çalýþma gibi temel sosyal yararl
un gruplara ulaþmasýný saðlamada birincil rol alma,
2) Ýnsan onuru inancýna dayalý olarak müracaatçýnýn self-determinasyon hakkýna baðlýlý
Görüldüðü gibi, sosyal hizmetin temel paradigmalarýndan biri de self- determinasyon ve sos
adalet in nasýl bütünleþtirileceðine iliþkindir. Esasen, kendi kaderini belirleme hakkýný
determinasyon) sosyal hizmet uygulamasýnda temel bir deðer olarak kabulü, mesleði, felse
fi düzeyde özgürlük kavramýna götürür. Bununla beraber, özgürlük ya da tek baþýna self-dete
tek bireylerin ya da toplumun sosyal iþlevselliklerini ve birbirleri ile etkileþimle
rini zenginleþtirmek açýsýndan yeterli deðildir. Birey ve toplumlarýn özgür iradeleri ve de
tik süreç yolu ile geliþecekleri temel bir sayýltý olarak kabul edilmektedir. Yine, gerçek
nlamda, self-determinasyon Rawls un da belirttiði gibi sadece ve sadece temel sosyal
yararlara ulaþabilmek açýsýndan eþit fýrsat koþulunun olduðu ortamlarda gerçekleþtirilebil
e, bizi, sosyal hizmetin eþsizliðini tanýmlayan ikinci temel öðeye götürmektedir: sosyal ad
t. Sosyal hizmetin terimleri ile self-determinasyon ve sosyal adalet, Rawls un ter
imleri ile özgürlük ve eþitlik nasýl bütünleþtirilecektir? Yine, bu iki ilkeyi bütünleþtire
bir zorluðun olmadýðý, self-determinasyon ve sosyal adaletin birbirini desteklediði çok rah
tlýkla düþünülebilir. Ancak, mesleki uygulama düzeyinde, sosyal adalete yönelmeden self-det
inasyona yönelme ya da self-determinasyona yönelmeden sosyal adalete yönelme mesleki u
ygulamanýn kýsýrlaþmasý ve hatta yapýlan mesleki faaliyetin sosyal hizmete aþina ancak kesi
kle sosyal hizmet sayýlamayacak bir faaliyet olmasýna yol açabilecektir. Nitekim, lite
ratürde pek çok yazar, sosyal hizmet mesleðinin, sosyal adalete, self-determinasyona gör
e daha az yöneldiðini ve böylelikle mesleðin temel misyonundan zaman zaman uzaklaþabildiðin
vurgulamaktadýr ( Þahin, 1999; Humpreys ve Lake, 1993; Fiqueira,1993: 178; Specht,
1990; Meenaghan ve Gruber, 1986; Schorr, 1985; Jannson, 1990; Dolgoff, 1981: 284
-285) .
Sosyal hizmet, tarihi geliþimi içerisinde niçin kendini tanýmlayan en temel deðerlerden ol
an sosyal adalete daha az yönelmiþtir? Bu sorunun yanýtýný sosyal hizmete uygulama yetkis
anýyan toplum ile iliþkisi temelinde aramak gereklidir. Temel bir nokta olarak, topl
um, sosyal hizmete, kendisini oluþturan tüm öðeleri (birey, grup, topluluk) deðiþtirme hakk
ermektedir. Sosyal hizmet ile toplum arasýndaki bu iliþki, bir patron-çalýþan iliþkisine de
benzetilebilir. Özde, sosyal hizmete uygulama hakký tanýyan toplum, kendine göre daha az
güçlü olan ve uygulama yetkisi tanýdýðý bir varlýktan (meslekten) kendini deðiþtirmesini b
dir. Bu yetki yasal olarak tanýnmýþ bir yetki olmakla birlikte, kullanýmý toplum ve onun u
zantýsý olan devlet tarafýndan kýsýtlanabilecek hatta kullanýmýna zaman zaman izin verilmey
lecek türde bir yetkidir. Çünkü her sistem gibi toplum da, deðiþimden ziyade varolaný korum
limindedir. Oysa sosyal hizmet, tasarýmý itibari ile, açýk bir biçimde, statükoya karþýdýr
oyu müracaatçý kitlesi olarak tanýmladýðý müracaatçý sistemlerinin lehine deðiþtirmek ile y
 her sosyal hizmet faaliyeti hem insanlarý sosyal iþlevselliklerini kýsýtlayan sistemler
e yönelik olarak bilinçlendirmekte hem de sosyal refaha yönelik olarak kaynaklarýn daðýlýmý
un gruplarýn lehine deðiþtirmeye çalýþmaktadýr. Ýþte sosyal hizmetin bu temel özellikleri,
istemeyen toplum, toplum yapýlarý, toplumsal deðerler ile karþý karþýya getirmektedir.
Sosyal yapýlandýrmacý bakýþ açýsýndan, böylesi bir durumda toplum, kanýmca, sosyal hizmeti
alet misyonundan dolayýsý ile sosyal reform odaðýndan uzaklaþtýrmaya çalýþabilir ya da sosy
et teorisyenleri ve uygulamacýlarý toplumun bir parçasý olmalarý nedeni ile durumun zorluðu
u kavrayýp toplumu deðiþtirme misyonlarýndan, bilinçli ya da bilinçsiz olarak, uzak kalmýþ
lirler.
Böyle bir saptamanýn somut delillerini sosyal hizmetin tarihi geliþiminde kullandýðý teorik
yaklaþýmlar içinde de görmek mümkündür. Bu yaklaþýmlar, teorik sayýltýlarý ve uygulama tekn
birbirlerinden önemli ölçüde farklýlaþsalar da hepsi problemler, patolojiler, yetersizlikl
r üzerinde odaklaþmaktadýr (Early ve Glenmaye, 2000:121). Bu yaklaþýmlara örnek olarak, teþ
sosyal hizmet (diagnostic social work), psikososyal yaklaþým, problem çözme yaklaþýmý, ail
erapisi yaklaþýmý verilebilir. Tüm bu yaklaþýmlarda, her ne kadar odaklarýnda önemli farklý
sa da, temelde, bireyin içinde bulunduðu durumun oluþmasýnda temel noktada olduðu ve deðiþi
birey temelli ele alýnmasý özelliði göze çarpmaktadýr. Esasen bu ele alýþta, sosyal iþlevs
ntiye uðratan durumun suçlusu, adeta, bizatihi bireyin kendisi olarak görülmektedir. Kul
lanýlan teorik yaklaþýmýn gereði olarak deðiþme çabalarýnýn hedefi olarak birey ön plana çý
sosyal hizmet insan problem ve ihtiyaçlarýnýn oluþumunda, sosyal iþlevselliðin kesintiye uð
asýnda sosyal çevrenin önemine büyük deðer vermektedir. Böylelikle, ilgilenilen konuya yöne
ahaleye temel oluþturan deðerlendirmeler ve müdahaleler bireysel düzey ile kýsýtlý kalmakta
orun ve ihtiyaçlarýn oluþumuna katký veren sistemlere sosyal hizmet eðilmemekte/eðilememekt
dir. Müracaatçýlarýn sorunlarýnýn tanýmlanmasýnda kullanýlan teorik çerçeveler, sorunlara b
olojiler, eksiklikler çerçevesinde yaklaþma eðiliminde olduðu takdirde tasarlanan profesyo
nel çözüm yollarý da temelde birey odaklý olacaktýr. Esasen, bu nokta, tasarýmý itibari ile
rgenmemiþ bir mesleðin, kullandýðý uygulama yaklaþýmý yolu ile misyonundan uzaklaþmasý/uzak
ak ele alýnabilir. Nitekim sosyal hizmetin, teþhisçi modeli, mesleðin ilk geliþim dönemleri
de psikiyatristi örnek almanýn sonucu olarak týp alanýndan alýnmýþtýr. Baþka bir meslek içi
liklerine uygun tasarlanmýþ bir modeli bünyesine katan sosyal hizmet, temel özelliklerin
i bu model içinden yaþama geçirmek bakýmýndan sýkýntýlar yaþamýþtýr. Esasýnda bu konu, uygu
i kendi alanýndan ürettiði bilgilerden oluþturmayan/oluþturamayan diðer meslekler için de g
i olup sosyal hizmet bilgisinin niteliðine uzanan geniþ bir tartýþmaya da davet etmekted
ir. Teþhisçi yaklaþýmlar ile sosyal hizmet, diðer yardým veren meslekler arasýndaki özgün k
an da uzaklaþmaktadýr.
Sosyal adalet kavramýna büyük önem veren sosyal hizmetin etkili bir biçimde çalýþmasý, özde
mun yararýnadýr. Bununla birlikte, statükonun devamýnda büyük fayda gören birey ve gruplarý
linçli ya da bilinçsiz olarak, sosyal adalet temelli mesleki çalýþmalara kýsýtlama getirmey
engellemeye çalýþmalarý kendileri açýsýndan son derece normaldir. Zaten sosyal hizmet, tam
noktada ve tam da bu nedenle vardýr. Bu çerçeve içerisinde, herhangi bir alanda ya da yönt
emde uzmanlaþmaya dayalý sosyal hizmet eðitim modelleri de sosyal adalet temelli sosya
l hizmet uygulamalarýna zarar verebilecek bir niteliðe büründürülebilir. Çünkü, insan yaþam
sosyal hizmet bu bütüne tam anlamý ile bir bütün olarak bakar. Oysa, sosyal hizmet bütünün
lirli alanlarda yerine getirilmesi gereken rol uzmanlaþmalarý ya da soruna uygun yönte
mde uzmanlaþma yolu ile bakma, her zaman, müracaatçý sistemine holistik bir yaklaþým ile ya
laþamama tehlikesine açýktýr. Daha açýk bir deyiþle, sosyal hizmet, tüm sosyal hizmet alanl
sosyal hizmet yöntem ve tekniklerinin toplamýndan daha büyük bir bütündür. Bu anlamda, mikr
mezzo ve makro sosyal hizmet uygulamalarý ayrýmý yapay bir ayýrýmdýr. Bu uygulama biçimleri
her biri hem kendi için hem de kendisi dýþýnda olanlar için vardýr ve her birinin birbirin
katkýsý oranýnda sosyal hizmet yaþama geçirilebilir. Yöntemleri birbirinden baðýmsýz olara
lmak, sosyal hizmeti sosyal hizmet olmaktan çýkarabilir.
Böylesi bir noktada alan ya da yöntem bazýnda sosyal hizmete ayrý bölümler olarak bakýp uzm
aþma çabalarý sosyal hizmeti deðiþme ajaný fonksiyonundan uzaklaþtýrýp varolan sistemin ort
unlarý tedavi eden fakat önleyiciliðe yöneltmeyen bir biçime (residual social work) sürükle
ilir. Böylelikle sosyal hizmet deðiþme ajanlýðý ve statükoyu deðiþtirme fonksiyonundan uzak
/uzaklaþtýrýlabilir. Bu, bir anlamda, birey ve toplumu deðiþtirme misyonuna soyunmuþ bir me
leðin birey ve toplumu deðiþtirmekten uzaklaþtýrýlýp, statükonun koruyucusu bir meslek hali
si sürecidir. Alan ya da yöntem odaklý uzmanlaþma, sosyal hizmet bütünü ile iliþki çok iyi
dýðý takdirde bu tehlikeye açýktýr.
SONUÇ
Tüm bu açýklamalar açýk ve kesin bir biçimde bir þeyi göstermektedir: sosyal hizmet, odaðýn
ya/ saptýrýlmaya son derece açýktýr. Misyonu bakýmýndan son derece yüklü ve büyük amaçlarý
misyonundan, bilinçli ya da bilinçsiz, saptýrýlma çabalarýný da doðal karþýlamak gerekir.
Statükodan yana olan toplumsal güçler her zaman sosyal hizmeti, sosyal reform dolayýsýyla
syal adalet kavramýndan uzaklaþtýrmaya çalýþacaktýr. Bu çerçeve içinde, özellikle de teþhis
ellerinin katkýsý ile müracaatçý sistemlerinin sorunlarýnýn temel kaynaðý yine kendileri ol
bilecek ve bu bakýþa katký veren bilimsel bilgiler de, bilinçli ya da bilinçsiz olarak, üre
ilebilecek/ürettirilebilecektir.
Kanýmca, sosyal hizmet uygulamasýnýn genelci modeli, özünden saptýrýlma durumunda kalan bir
sleðin bu duruma yanýtýdýr. Nitekim, genelci sosyal hizmetteki teþhisçi modele karþý çýkýþ,
m toplum odaðý, çok düzey ve yöntemli müdahaleler, sosyal adalete verilen önem ve çevresi i
irey ele alýþý, sosyal hizmetin özünün uygulamaya aktarýlmasý olarak deðerlendirilebilir.
Bu noktada, kanýmca, bir þeyi karýþtýrmamak gerekir. Genelci sosyal hizmetin temel özellikl
rinin kökeni, sosyal hizmettir. Bu anlamda, bir uygulama modeli olarak bugün düþünemediðimi
deðiþkenleri de kapsayan, genelci sosyal hizmetin dýþýnda bir uygulama modeli tarihi geliþ
m içinde rahatlýkla üretilebilir.
Çaðýmýzýn modern güçlendirme temelli yaklaþýmýna dayalý sosyal hizmet, potansiyellerine ina
kendisini de güçlendirmenin yolunu, adeta, genelci sosyal hizmette bulmuþtur. Bununla
birlikte, genelci sosyal hizmet, sosyal hizmette zorluk olarak görülen her þeyin çözüm yol
olan bir anahtar deðildir. Olsa olsa, sosyal hizmete iliþkin temel kavrayýþýmýzý bir mikta
aha kuvvetlendiren kavramsal bir çatýdýr. Sosyal hizmetin yaþam içinde varolan uygulama zo
rluklarý, yine olduðu gibi devam etmektedir ve devam edecektir. Bununla birlikte gen
elci sosyal hizmet, sosyal hizmet öðrencileri, uygulamacýlarý ve teorisyenlerine gerek t
oplum gerekse kendilerinden kaynaklanan sýnýrlýlýklarýný, zorluklarýný apaçýk göstermektedi
sosyal hizmeti, açýk bir biçimde kavrayýp, sosyal hizmetin saptýrýlmasýna karþý durmamak, t
eyde, mümkün deðildir.
Ýþte, belki de tam bu noktanýn gereði olarak hayatiyet kazanan ve meydan okuyan (challeng
ng) bir meslek ve disiplin olarak sosyal hizmet kendini kavramsal ve uygulama düze
yinde güçlendirmenin yolunu genelci uygulama modelinde bulmuþtur. Bu anlamda genelci s
osyal hizmet, sosyal hizmetin bizatihi kendisidir.
Bu noktada, H.Ü. Sosyal Hizmetler Yüksekokulunun önceki müfredat programýnýn alanda ya da y
emde uzmanlaþmaya dayanan bir model olduðunu söylemek mümkün deðildir. Yine önceki müfredat
ramýmýz sosyal hizmetin temel öðelerini dolayýsý ile genelci yaklaþýmýn temellerini içermek
anlamda genelci eðitim modelinden önce okulumuzdan mezun olmuþ sosyal hizmet uzmanlarý
genelci yaklaþýmý kavramak bakýmýndan son derece önemli bir birikime de sahiptir.
Doç.Dr. Fatih ÞAHÝN?
H.Ü. Sosyal Hizmetler Yüksekokulu
________________________________________
Bu makale, Sosyal Hizmet Sempozyumu 2002, "Sosyal Hizmet Eðitiminde Yeni Yaklaþýmlar (
18-19 Ekim 2002, Ankara) isimli kitapta yayýnlanmýþtýr.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1. Bartlett, H. M.(1970) The Common Base of Social Work Practice, New York: Nati
onal Association of Social Workers.
2. Connoway, R.S., Gentry M. E.(1988) Social Work Practice, Englewood Cliffs, NJ
: Prentice- Hall.
3. Cox, L.A. (2001) BSW Students Favor Strengths/Empowerment-Based Generalist Pra
ctice Families in Society: The Journal of Contemporary Human Services, 82 (3).
4. Dolgoff, R. L.(1981) Clinicians as Policymakers , Social Casework: The Journal o
f Contemporary Social Work, 62 (5), 284 - 292.
5. Early, T J. ve GlenMaye L. F. (2000) Valuing Families: Social Work Practice wi
th Families from a Strenghts Perspective , Social Work, 45,(2),118-129.
6. Figueira, Mc Donough , J. (1993) Policy Practice: The Neglected Side of Social
Work Interventions , Social Work, 38 (2),179-188.
7. Gibbs, P., Locke, B., Lohmann R. (1990) Paradigm for the Generalist-Advanced G
eneralist Continuum , Journal of Social Work Education, 26 (3), 232-243.
8. Hartman, A. (1983) Concentrations , specializations and curriculum design in M
SW and BSW programs , Journal of Education for Social Work, 19 (2), 16-25.
9. Humpreys, N.A., Lake D. S. (1993) Integrating Policy and Practice:The Contribu
tion of Clinical Social Work , Smith College Studies in Social Work, 63 (2), 177-1
85.
10. Jansson, B. S.(1990) Social Welfare Policy:From Theory to Practice, Wadswort
h Publishing Company, Belmont, California.
11. Johnson, H, A., Kuder, L. C., Wellons K. (1992) Specialization Within a Gener
alist Social Work Curriculum Journal of Gerontological Social Work, 18 ( ¾), 85-98.
12.Kirst-Ashman, K., Hull, G. (1997). Generalist Practice with Organizations and
Communities, Chicago: Nelson-Hall.
13. Kut, S. (1988) Sosyal Hizmet Mesleði, Nitelikleri, Temel, Unsurlarý, Müdahale Yöntem
leri. Ankara.
14. Leighninger, L.(1980) The generalist- specialist debate in social work , Social
Service Review, 54 (1),1-12.
15. Macht, M W., Quam, J, K. (1986), Social Work An Introduction, Charles E. Mer
rill Publishing Company A Bell&Howell Company.
16. Meenaghan, M. T., M. Gruber (1986) Social Policy and Clinical Social Work Edu
cation: Clinicians as Social Policy Practitioners , Journal of Social Work Educati
on,2, 38-45.
17. Miley, K.K., Q Melia M., DuBois B. (1996) Generalist Social Work Practice: An
Empowering Approach, Allyn and Bacon.
18. Mumm, A M., Olsen, L. J., Allen D.(1998) Families Affected by Substance Ab
use: Implications for Generalist Social Work Practice , Families in Society, 79 (4
), 384-394.
19. Pincus, A.,& Minahan, A. (1973) Social Work Practice: Model and Method. Itas
ca, IL: F.E. Peacock.
20.Schatz, M S., Jenkins L., Sherafor B.(1990) Milford Redefined: A Model of Ýniti
al and Advanced Generalist Social Work , Journal of Social Work Education,26 (3),2
17-231.
21. Schorr, A. (1984) Professional Practice as Policy , Social Service Review, 59 (
2), 178-196.
22. Sheafor, W. B., Landon, P. S. (1987) Generalist Perspective , Encylopedia of So
cial Work (Eds. A. Minahan), 18th ed., Silver Spring, MD: National Assocations o
f Social Workers, 660-669.
23. Specht, H. (1990) Social Work and Popular Psychotherapies , Social Service Revi
ew, 59, 345-357.
24. Þahin, Fatih (1999) Sosyal Hizmetin Doðasý ve Paradigmalarý , Prof.Dr. Sema Kut a Arma
Yaþam Boyu Sosyal Hizmet(Ed. N.G. Koþar), H.Ü. Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayýn No:4, Ay
dýnlar Matbaasý.
25. Wolk, J. L., Wertheimer, M. R. (1999) Generalist Practice vs. Case Management
: An Accreditation Contradiction , Journal of Social Work Education,35 (1).
<PIXTEL_MMI_EBOOK_2005>1</PIXTEL_MMI_EBOOK_2005>