PES/Selüloz Karışımlarının

Boyanması

1
„ Poliester/selüloz karışımı kumaşların sürekli
(kontinü, kesiksiz) proseslerle boyanması,
dokunmuş kumaşların boyanmasında
günümüzün en önemli metotlarından biridir.
„ Kontinü boyama terimi, boyanın kumaşa
çektirme yoluyla değil, fulardlama yoluyla
uygulandığı herhangi bir tekniği ifade
etmektedir.

2
Bu tür tekniklerinin kesikli metotlara göre
avantajları aşağıdaki şekildedir:
{ Daha yüksek üretim hızı
{ Büyük siparişlerde yüksek renk düzgünlüğü
{ Tekrarlanabilirliğin yüksek olması
{ Boya banyosu bileşiminin laboratuvarda daha
çabuk kontrolü
{ Genellikle daha düşük madde maliyeti
{ Renk veriminde daha az değişimler
{ Egal sonuçların elde edilmesinde daha fazla
kolaylık

3
„ Kontinü boyama, küçük siparişler için daha az ekonomiktir.
Bazı hallerde kalitesi düşük kumaşlarda çektirme yöntemiyle
daha egal yüzey görünümleri elde edilir.
„ Poliester/selüloz karışımlarının boyanmasında uygun
boyarmadde sınıfı ile uygun uygulama prosesinin seçimi,
kumaşın tipine ve kalitesine, istenen haslık özelliklerine,
renge, mevcut makine parkuruna bağlıdır.
„ Genel olarak bu tür karışımların poliester kısmı dispers
boyarmadde, selüloz kısmı ise küp ve reaktif boyarmaddelerle
boyanır.
„ Selüloz kısmın boyanmasında kullanılan çok yüksek haslık
derecelerinin istenmesi halinde ve nadiren de düşük kaliteli
pamuğu örtmek amacıyla seçilir.

4
Küp boyarmaddelerin selülozu boyayan
diğer maddelere göre avantajları
şunlardır:
{ En yüksek haslıkları sağlar (özellikle yaş
haslıkları,klor haslığı ve ışık haslığı)
{ Homojen ve tersiyer renkler maksimum
tekrarlanabilirlik sağlar.
{ Lif düzgünsüzlüklerini iyi örter.

5
„ Selüloz kısmın boyanmasında reaktif boyarmaddelerin
seçimi ise, daha parlak renklerin istenmesi ve
ekonominin önemli olduğu durumlarda esastır.
„ Reaktif boyarmaddelerin selülozu boyayan alternatif
boyarmadde sınıflarına göre avantajları şunlardır:
{ Genellikle iyi yaş haslığı sağlar.
{ Geniş ve parlak renk paleti vardır.
{ Çeşitli boyama metotlarından birini seçme imkanı vardır.
{ Hızlı tek pasajlı proses imkanı vardır.

6
„ Hangi sistemle çalışılırsa çalışılsın,
kumaşın önce iyi bir ön terbiye ve
termofikse (ön fikse) ile boyamaya
hazır hale getirilmesi, boyamadan ve
boyarmadde fiksajından sonra ise iyi
bir yıkama ve apre ile prosesin
tamamlanması gerekmektedir

7
Poliester/Selüloz Karışımlarının Ön
Terbiye İşlemleri

„ %100 pamuk veya poliester/pamuk karışımı kumaşların

boyama işlemine düzgün ve eksiksiz hazırlanmasının önemi
büyüktür.
„ Ön işlem yapılmış kumaş yüksek derecede ve düzgün şekilde
emici olmalıdır (AATCC drop testine göre 1 saniyeden büyük
olmamalıdır).
„ Ön işlemlerde yeterli emicilik sağlanmazsa takip eden yaş
işlemlerde kullanılan ıslatıcı, materyalin yeterli düzeyde
ıslatılması için etkili olamaz.
„ Açık ya da çok parlak renk tonlarında boyamalar için materyal
çekirdekten arındırılmış ve yeterli beyazlıkta olmalıdır.
„ Ön işlemler tercihen açık ende yapılmalıdır.

8
 Poliester/pamuk karışımları için proses aşağıdaki şekildedir:

Ham Kontrol
Alazlama (Hav Yakma)
Haşıl Sökme
Pişirme
Kaynatma
Ağartma
Kurutma
„ Gerektiğinde merserizasyon işlemi
pişirme/ağartma basamağından sonra
sıcaklık ayarına dikkat edilerek yapılır.
9
 Ham Kontrol
„ Tekstil mamulünün terbiye dairesine girmeden
önce ham kontrolden geçmesinde fayda vardır.
„ Ham kontrolde; doku hataları, gevşek ya da gergin
kenarlar, lekeler, delikler, farklı iplik bükümleri,
açılan iplikler, farklı liflerden yapılmış iplikler ve
uçuntular vb. hatalar belirlenerek bir kısmı elle, bir
kısmı ise ham kontrol masasında giderilmeye
çalışılır.
„ Ham kontrol masasında kumaş 60° eğimli olan ve
ışıklandırılan bir yüzeyden geçirilir.
„ Kumaş istif (pastal) edilir veya leventten alınıp yine
aynı şekilde pastallanır veya sarılır.
„ Hata çeşitleri işaretlenir.
10
 Alazlama (Hav Yakma)
„ Poliester/pamuk’ tan yapılmış bazı tip kumaşlara temiz bir
görünüm vermek için yüzeydeki havlar alazlanır.
„ Bazen bu işlem kumaşın iki yüzüne de uygulanır.
„ Karışımdaki poliesterin tüylenmesini önlemek amacıyla da
yapılmaktadır.
„ Poliester/pamuk kumaşların yakma işleminde yakma koşullarının
düzgün ayarlanmasına dikkat edilmelidir. Düzgün yakma
pozisyonu seçilmediğinde poliester iplik yüzeyindeki küçük
havların büzülmesi ya da erimesi ve boyamadan sonra pürüzlü bir
yüzey oluşmasına neden olur.
„ Çift taraflı yakmada, düzgünsüz alazlamada fulardlanan kumaşın
üzerindeki boyarmaddenin düzensiz migrasyonuyla sonuçlanabilir.
Bu tür hataların oluşumu çektirme yönteminde daha bariz görülür.

11
 Haşıl Sökme
„ Poliester/pamuk çözgüleri genellikle PVA yapısında
suda çözünebilen ürünlerle haşıllanmıştır.
„ PVA, bir deterjanla sıcak suda yıkama ile uzaklaştırılır.
Ancak bazı PVA tiplerinin çözünürlükleri materyale
önceden uygulanmış olan ısıl işlemden dolayı
azalabilir.
„ Haşıllama sonrası aşırı kurutma ya yakmada alev
yoğunluğunun fazla olması veya yanlış pozisyon bu
sonuçlara neden olabilir.
„ Haşıl filmi yüksek sıcaklıktan dolayı pişmişse oksidatif
haşıl sökme daha güvenilir bir yöntemdir.

12
„ İşletmelerde haşıl sökme işleminin verimliliği önemsenmemektedir.
Ancak yetersiz ve düzgün olmayan boyamalara sebep olduğu
bilinmektedir.
„ Yukarıda bahsedilen sorunları en aza indirgemek için çeşitli
dokuma üreticilerinden elde edilen kumaşlara ilişkin haşıl
maddelerinin tipi ve yapılarının az bilinmesi nedeniyle dokuma ve
terbiyecilerden oluşan bir ekip çalışması yapılmalıdır.
„ Haşıl sökme maddeleriyle, emdirme, düzgün aktarmayı
sağlayacak bir teknede yapılmalıdır.
„ Söndürme kutusu olarak da işlev gören bu teknenin bir yakma
makinesinin ana hazırlama ünitesinden ayrı bir birim olarak
ayrılması yaygındır. Haşıl sökme teknesini yakma makinesinden
ayırmak daha düşük yangın emniyeti, yer eksikliği, ön işlem
hattındaki geniş hız değişiklikleri gibi değerlere dayanır. Tekneden
çıkan kumaşın sarıldığı rulolarda sızıntı kaybını önlemek için plastik
kaplamalar tercih edilir.
„ Yukarıda bahsedilen hususların dışında düzgün olmayan haşıl
sökmeye yol açabilecek başka etkenlerde vardır.
13
Bunlar;
„ Sarım süresinin hızı,
„ Kumaş topunda, kumaş enindeki değişiklikler ve
„ Kumaş kenarlarının düzgün olması, üst üste
olmaması.
„ Materyaldeki bu sıcaklık farkları fulardlama-
bekletme (pad-batch) yöntemine göre kumaşa
sodyum hipoklorit veya seyreltik mineral asitlerin
emdirilmesi ile ortadan kaldırılabilir. Fakat emdirme
teknesine yakma işleminden hemen sonra giren
kumaş önce soğutulmalıdır.
14
„ Olaylar ve kişisel yaklaşımlar yöntem seçimini
etkilememeli, özellikle kontinü haşıl sökme
işlemlerine önem verilmelidir.
„ Emdirme teknesi veya fulardın kullanıldığı
yöntemde yüksek sıcaklıklara dayanıklı bir
bakteri amilazıyla ya da oksidasyon haşıl
sökme maddesiyle (sodyum hidroksit/peroksit)
materyale aktarılan haşıl maddesi daha sonraki
kontinü buharlama/yıkama işlemi (pad-steam
tesisi ) ile kumaştaki nişasta haşılını yıkamayla
uzaklaştırılır hale getirir.

15
„ Boya ünitesinde geniş hız değişiklikleri imkanı
vardır.
„ Eğer yakma makinesi boya ünitesine bağlandıysa
yakma verimliliği etkilenebilir.
„ Eğer yakma makinesi boya makinesinden ayrı bir
birimse, kumaş üzerindeki kıvılcımları söndürmek
için ayrı bir tekne kullanmak yerine kumaşı
söndürme silindirlerinden veya buhar kutusundan
geçirmek tavsiye edilmektedir.
„ Çünkü söndürme teknesinden gelen kumaşın haşıl
sökme teknesine gireceği yaştan yaşa
empregnasyonlardan kaçınılmalıdır.

16
 Pişirme
„ Poliester/pamuk kumaşların ılıman koşullar
altında sodyum hidroksitle işleme tabi
tutulması gerekebilir.
„ Fakat iplik haline getirilmeden önce
taraklama metotları ve daha kaliteli pamuk
seçimine bağlı olarak ta iplikteki pamuk
çekirdeğinin bulunmaması bazen bazik
pişirme adımının atlanmasını sağlamaktadır.
„ Tek aşamalı ağartma için oksidatif haşıl
sökme çekirdek şişmesini ve ilk temizlemeyi
sağladığı için avantajlıdır.

17
 Kaynatma

„ Baz çözeltisi ile pamuklu kumaşlardan

yabancı maddelerin uzaklaştırılmasıdır.
„ Pişirme işleminden farkı kaynatma
işleminde normal atmosfer basınç altında
dolayısı ile 100°C civarında
çalışılmasıdır.

18
 Ağartma
„ Peroksit ağartma, ön işlemlerin son aşaması olarak
uygulanmaktadır.
„ Ağartmada fulardlama-buharlama (pad-steam) metodu
kullanılmaktadır.
„ Hidrojen peroksit, sodyum hidroksit, stabilizatör ve
yüzey aktif maddenin bulunduğu bir emdirme
teknesinden kumaş yaştan yaşa fulardlanır. Emdirme
teknesinin giriş ve çıkışı arasında alınan flotte miktarı
farkı en az %10 olmalıdır.
„ Proses esnasında ilave beslemenin otomatik kontrolü
gereklidir ve peroksit çözeltisi/alkali stabilizatör çözeltileri
ayrı depolanmalıdır. Buharlayıcı olarak j-box, u-box ya
da taşıyıcı tipleri kullanılmalıdır. Fakat j-box ve u-box
poliester komponentin termoplastik davranışı sebebiyle
poliester/pamuk karışımı kumaşlar için uygun değildir.
19
„ Yeterli yıkama her aşamada gereklidir. Fakat
kumaşın nötr olması için itinalı yıkama gerekir.
Kırışıklıkları yok etmek için işlem görmüş kumaş
daha büyük toplara aktarılmalıdır.
„ Ekonomik nedenlerden başka kumaş aşırı ya da az
kurutulmamalıdır.
„ Nemdeki farklılıklar boyayı, fulardlama aşamasında
boya alımını etkiler. Aşırı kurutulmuş kumaş
toplarında ise dış katmanlarda ve kenarlarda
düzensizlikler olur. Son kurutma adımında otomatik
nem kontrolünün yapılmasıyla engellenebilir.

20
 Merserizasyon
„ Pamuğa uygulanan tüm boya sınıflarında afinite artışında avantaj
sağlayan merserizasyon işlemini yaştan yaşa uygulamak zordur.
„ Pişirme işleminden sonra kumaş üzerinden sodyum hidroksitin
uzaklaştırılması gerekir. Poliester/pamuk karışımı kumaşlar merserize
edilirken kumaş nötr olmalıdır. Nötr koşulların düzgünlüğü çok
önemlidir.
„ Merserize sıcaklığı çalışma hızı ve soyum hidroksit konsantasyonu
gibi parametrelere dikkat edilmelidir. Merserizasyon sonucunda,
nötralizasyon teknelerinde asit besleme koşulları kontrol edilmelidir.
Kumaşın ortası ile kenarları arasında renk farkı oluyorsa bunun
nedeni zincirli merserizasyon makinesindeki problemlerdir.
„ Zincirli merserizasyon makinesindeki zincirler arasındaki yıkama
teknelerindeki emme donanımıyla alkalinin büyük bir kısmı
giderilebilir. Genişliğin ayarlandığı durumlarda bile kenarlara yakın
kısımlar verimli bir şekilde çalışamaz. Sonuç olarak bazı kumaş
yapılarında kalan alkali sonraki boyamanın düzgünlüğünü etkileyecek
şekilde kenarlara yakın yerlerde kalabilir.
21
 Termofiksaj
„ Kumaşın atkı ve çözgü boyutlarını stabil hale getirmeyi,
tüylenmeyi azaltmak, kırık oluşumunu önlemek için uygulanan
bir yöntemdir.
„ Karışımın poliester içeriğine, kumaşın yapısı ve ağırlığına,
poliesteri boyamada kullanılacak dispers boyarmaddenin
sınıfına ve boyanın sıcaklığına bağlı olarak termofiksaj
sıcaklığı seçilir.
„ Fikse süresi kullanılacak malzemenin ısı transfer gücüne ve
kumaşın yapısına bağlıdır. Kontinü boyamalar kesikli boyama
yöntemine göre termofiksajdaki sıcaklık farklarından daha az
etkilenir. Bununla beraber sıcaklık ayarlamaları termofiksaj
bölmelerinde ayarlama düzeylerini etkileyebilecek hava
hızındaki farklardan dolayı kumaşın sadece uzunlamasına
değil aynı zamanda enlemesine de düzgün olmalıdır.
„ Çok geniş gergefli kurutma makinelerinde bile modern
tasarımlar sayesinde bu tür problemlerin üstesinden
gelinmiştir.
22
 Termofiksaj üç aşamada gerçekleştirilir:
„ Ham durumda: Termofiksaja özellikle ekonomik sebepler
yüzünden destek olanlar vardır. Bununla birlikte esnek olmayışı,
yağ izleri, haşıl, ve diğer bileşenlerden doğan kalıcı kirlilik riski
yüzünden herhangi bir avantajla karşılaşılmamıştır.
„ Boyamadan önce: Daha önceki işlemlerden doğan kırışıklıkları
azaltma yeteneği en büyük avantajdır. Ayrıca daha önceki termal
uygulamalardan ortay çıkan boyanabilirlik değişmeleri azaltılabilir.
„ Boyamadan sonra: Boyamadan sonra oluşan küçük kırışıklıkların
giderilmesi sağlanır. İşlem, çalışmaların sonuna doğru olduğundan
istenilen terbiye boyutlarında kumaş daha stabil hale getirilebilir.
Diğer taraftan boyanın yüzey migrasyonuyla ya da kumaşın içine
doğru difüze edilmesi sonucunda gerçek renk tonunda
değişikliklerle karşılaşılabilir. Bu yüzden boyama sonrası fiksaj her
boyahane için önemli bir karardır. Reçine ve özel itici aprelerin
polimerleştirilmeside boyama sonrası tek adımda gerçekleştirilir. Bu
tür amaçlar için gergefli kurutucu, bir fulard ve bir kurutma
bölmesinden veya ayrı bir fulard ve ön kurutucudan oluşmaktadır.
„ Ayrıca bazı kumaş çeşitleri ve son kullanımlar için diğer apre
maddeleriyle birlikte pigment/binder tekniğinde açık renklerde 23
kumaş renklendirilebilir.
 Poliester/Viskon Karışımlarının Ön
Terbiyesi
Yakma
„ Düzgün bir alevle havların poliester elyafının erime noktasının
üstünde yakılıp kullanımı sırasında boncuklanmayı önlemek
ve düzgün bir yüzey elde etmek için yapılan operasyondur.
„ Çok kontrollü yapılmalıdır.
„ Elyaf uçlarının erimeden dolayı boncuk teşekkül ettirmemesi
gerekir. Aksi halde ergimiş uçlar daha fazla boya alacak ve
kumaşın tutumu da sert olacaktır.
„ Tek yüz, iki yüz, hafif, derin gibi tabirlerle çeşitli yakmalar
yapılabilir. Her boyacı, kendi standardını kendi koyar.
„ Makinesi ve kumaş cinsine, kumaş ağırlığına, sıklığına göre
değişkenlik gösterir.

24
Haşıl ve Yağ Sökme
„ Poliester/viskon çözgülerinin haşıllanmasında PVA, poliakrilat,
nişasta ve türevleri, CMC gibi kimyasallar tek başlarına veya
çeşitli oranlarda karıştırılarak kullanılırlar. Bunlara ilave olarak
yumuşatıcılar, vakslar, kayganlaştırıcılar kullanılır.
„ Haşıl maddelerinin bilinmesi halinde sökülmeleri problem
değildir. Ancak ilave yumuşatıcı ve kayganlaştırıcılar çok
önemlidir. Bazıları enzimler için zararlıdır.
„ Bazıları, PES elyafının afinitesinin yüksek olduğu maddelerdir.
Dokumadan gelecek hataları da göz önüne alacak olursak bu
yağ sınıfı maddelerinde kumaş yüzeyinden uzaklaştırılması
gerekecektir. Çünkü boyamada düzgün boya almayı ve
haslıkları etkileyen maddelerdir. Bu yabancı maddelerin
kumaş yüzeyinden uzaklaştırılması için yapılan operasyona
haşıl sökme ve yağ sökme denilmektedir.

25
Bekletme

„ Haşıl ve yağ söktürmek için kullanılan

yardımcı maddelerin reaksiyon
süresini tamamlamak için ayrılan
zamandır.
„ Döndürülerek, rolik halinde yapılması
tavsiye edilmektedir.

26
 Yıkama
„ Açık en ve düşük gerilimli yıkama
makinelerinde haşıl maddelerini, yağları
kumaş yüzeyinden uzaklaştırmak için yapılan
bir operasyondur.
„ Başlangıçta ılık taşmalı su ile daha sonra 90-
95°C’den anyonik, anyonik-noniyonik
deterjanlarla 3 dakika kadar, daha sonra da
durulama ana prensibinde yapılmalıdır.
„ Bu yıkamada kumaş kırılmamalıdır.
27
Kurutma

„ Kumaş yüzeyindeki sıcaklık 90°C’ ye

geçmeyecek şekilde sıcak hava
sirkülasyonlu makinelerde %5-6
rutubete kadar ıslaklığın düşürülmesi
operasyonudur.

28
Elyaf Fiksesi
„ Kurutulmuş kumaşın gergef makinelerinde 180-
200°C’de 20-30 saniye arasında tutulmasıyla
sağlanır.
„ Gergin tutulması önemlidir. Çalışma, avans yüzdesi
kadar enden açılması daha düzgün fikse sağlar.
„ Boyama sırasında kırışma ve kırılmaları önler.
„ Boyama sırasında aşırı en düşmelerini önler.
„ Boyama sırasında düzgün boya alımını sağlar.

29
 POLİESTER/SELÜLOZ
KARIŞIMLARIN BOYANMASI
Poliester/Selüloz Karışımların Boyanmasında
Kullanılan Boyarmaddeler
„ Reaktif/Dispers Boyarmadde Çifti
„ Küp/Dispers Boyarmadde Çifti
„ Direkt/Dispers Boyarmadde Çifti
„ Kükürt/Dispers Boyarmadde Çifti
„ Azoik/Dispers Boyarmadde Çifti
„ Sadece Loyko Küp Esterleri Boyarmaddelerle
„ Pigmentler

30
Direkt/Dispers Boyarmadde
Çifti
„ Karışımın selüloz komponenti için boyama metodu
seçimi yapılırken istenilen etkinin ortaya çıkmasını
sağlayacak en uygun yöntem tercih edilir. Örneğin;
Poliester/viskon karışımı kumaşta poliester
komponenti Termosol metoduyla kontinü olarak
boyanabilir ve viskoz komponenti ayrı olarak haspel
ya da jette hacimli bir tutum meydana getirmek için
boyanabilir.
„ Yarı kontinü ya da tam kontinü olursa olsun, zorunlu
aşama olarak poliester liflerinde dispers
boyarmaddenin fiksajı için bir ‘Termosol Ünitesi’
kullanılmalıdır.
31
„ Direkt boyarmaddeler, özellikle
poliester/viskon karışımlarında belirtilen
nedenlerden dolayı kontinü boyama
tesisinde sıklıkla uygulanmaz.
„ Bunlar daha çok çektirme yönteminde iki
banyolu boyama yöntemine göre boyanırlar.
İlk aşama poliesterin termosol yöntemine
göre boyanması ikinci aşama ise, direkt
boyarmaddenin selüloza jetlerde veya
haspellerde uygulanmasıdır.
32
Kükürt / Dispers Boyarmadde
Çifti
„ Kükürt boyarmaddelerin düşük fiyatlarından dolayı özellikle çok
koyu renk tonlarında geniş bir kullanım alanı bulunmaktadır.
Boyarmadde seçiminde, son kullanımdaki performans
standartlarını ve kullanım kriterlerini dikkate almak gerekir. Bu
boyarmaddeler her iki yöntemde de uygulanabilir:
„ Dispers boyarmaddenin fulardlanması ve termofiksajını
kimyasal maddeler ve indirgenmiş kükürt boyarmadde bulunan
bir fulardlama takip eder. Ardından buharlama işlemi yapılır.
„ Dispers boyarmaddenin ve suda çözünebilen kükürt
boyarmadde birlikte fulardlandıktan sonra termofikse işlemi
yapılır ve ardından kimyasal maddelerin bulunduğu bir fularddan
geçirildikten sonra (seçimli indirgen madde kullanılmalı)
buharlama işlemi yapılır.
„ Son metot daha iyi kumaş görünümü verir, ama daha pahalıdır.

33
Azoik / Dispers Boyarmadde
Çifti
„ Bu kombinasyonla ekonomik olarak çok parlak renk tonları
elde etmek mümkündür. Bu nedenle standart bir kontinü tesis
kullanılamaz çünkü dispers boyarmadde sıcak naftolat çözme
yöntemindeki banyolarda uyum göstermez.
„ Eğer dispers boyarmadde yalnız fulardlanacak ve termofikse
edilecek ise, naftolat kimyasal banyosundan uygulanacak ise
naftolat kimyasal banyosundan uygulanacaksa takip eden
inkişaf, son yıkama teknesinde yapılabilir.
„ Pamuk komponenti için takip eden güç tutuşurluk proseslerine
dayanıklı tam parlak renkleri elde etmek için, azoik
kombinasyonlarının kullanımında tek başarılı metot budur. Bu
yüzden dispers boyarmadde fulardlama ve termofiksajı
takiben iki adımda uygulanmaktadır.

34
Loyko Küp Esteri Boyarmaddeler

„ Bu boyarmaddeler pastel renkler için iki

komponentin boyanmasında bilinen
yöntemlerle uygulanır. Bu yöntemde
termofikse işlemi yoktur. Boya fiksajı olarak
inkişaf ettirici kimyasalların olduğu bir
fularddan kumaş geçer.
„ Tek boyarmadde sınıfıyla poliester/pamuk
karışımları için aynı renk ve nüansta
boyamalar elde edilir.
„ Üretimden önce haslık ve boyamalar için
reçeteler laboratuvarda denenmelidir.
35
Pigmentler

„ Her iki komponente aynı renk ve

nüansta pastel renkler elde etmek için
kullanılan pigmentlerde termofiksaj
adımı da vardır.
„ Tam bir inkişaf ve yaş haslık
özelliklerini geliştirmek için pigment
boyamalarda gerekli olan termofikse
koşullarının sağlanmasıdır
36
Boyama Yöntemleri

37
38
Kesikli Yöntemler

„ Çektirme yöntemine göre çalışmada

dispersiyon boyarmaddesiyle PES’ in
boyanması, ya HT şartlarında veya
kaynama temperatüründe keriyerli
ortamda olmaktadır.
„ Keriyerli boyama yöntemi yerine büyük
oranda HT boyamacılığına bırakmıştır.

39
 Poliester/Selüloz materyalin boyamasında kullanılan kesikli
(diskotinü) boyama yöntemleri

Boyama yöntemi Poliester Selüloz

1. Tek banyo-tek adım Dispers Direkt

Dispers Reaktif
Dispers Reaktif (Bayer pH-yöntemi)
Dispers İndosol (Sandoz yöntemi)
2. Tek banyo-iki adım Dispers Reaktif
3. Tek banyo-iki adım Dispers Küp
4. Tek banyo-iki adım Dispers Suda çözülen kükürt
5. İki banyo Dispers Direkt, küp, reaktif, kükürt, naftol

40
Reaktif-Dispers Boyarmadde Çiftleri

„ Parlak renklerde yüksek haslıklar istendiğinde

dispers-reaktif boyarmaddelerle tek veya iki banyolu
yöntemlere göre çalışılır.
„ PES kısmı dispers boyarmadde ile pH 4.5-5
arasında 98-130oC’ de (keriyer/HT) boyanırken,
selüloz kısmı ise reaktif boyarmadde ile pH 9-11.5’
da 40-80oC arasında boyanmaktadır.
„ Ayrıca reaktif boyarmaddenin life yeterince
aldırılması için fazla miktarda tuza gerek vardır.

41
„ Bu durumda her iki boyarmaddenin boyama şartlarının çok farklı olduğu
ortaya çıkmaktadır.
„ Reaktif için gerekli olan alkali ve tuz boyama flottesinin dispersiyonunu
olumsuz yönde etkilerken, dispers boyarmaddenin fiksajı için gerekli
olan yüksek temperatür de reaktif boyamada renk tonu değişikliği ve
haslıklarda düşüşe neden olabilmektedir. Dispers-reaktif
boyarmaddelerde en emin ve tekrarlanabilir boyamalar iki banyolu
yöntemle sağlanmaktadır.
„ Bu yöntemle önce poliester kısmı HT veya keriyer yöntemine göre
boyanır, ara temizlemeden sonra selüloz kısmı boyanmaktadır. Fakat
bu şekildeki çalışmada boyama süresi (7-8 saat) oldukça uzundur.
Boyama süresini azaltmak için seçilmiş dispers ve reaktif
boyarmaddelerle tek banyo veya tek banyo-iki adımlı yöntemler tercih
edilmektedir.
„ Tek banyolu yöntemlerde yeterli sonucun alınması için boyarmadde
seçiminin dışında pH değeri, tuz ve alkali konsantrasyonu, sıcaklık ve
boyama zamanına da dikkat edilmelidir.
42
„ Tek banyo-iki adımlı boyama yönteminin uygulama
açısından değişik varyasyonları bulunmaktadır.
„ Birinci uygulama boyamaya asidik ortamda
başlanarak, HT şartlarında önce PES kısmı
boyanır. Bu esnada selüloz lifleri tarafından reaktif
boya alınır ve bu arada henüz fiksaj söz konusu
değildir.
„ PES kısmı boyandıktan sonra flotte, reaktif boya
için gerekli optimal boyama temperatürüne düşülür.
„ Gerekli alkali ve tuz ilavesi yapılarak selüloz
kısmının boyamasın yapılır. İkinci uygulamada ise,
önce selüloz, arkasından PES kısmı
boyanmaktadır.

43
Reçete: %x Resolin Boyarmadde
%y Levafix Boyarmadde
50 g/L Na2SO4
1 g/L Avolan IS
1 g/L Ludigol
1.5 g/L Calgon
3 g/L Trisodyum fosfat
44
Yarı Kontinü Yöntemler
Reaktif-Dispers Boyarmadde Çiftleri
„ Termosol Soğuk Bekletme Yöntemi

Fulard Kurutma Termosol Fular-Soğuk bekletme Yıkama

- Dispers boyarmadde, - Reaktif boyarmadde
- Yardımcı maddeler - Alkali
- Yardımcı maddeler
Şekil: Termosol Tesisi

45
„ Avantajları :
{ Her renk ve tonda, merserize olmuş yada
olmamış poliester/pamuk ve poliester/viskon
kumaşların boyanmasında uygundur.
{ Yüksek renk elde etme kolaylığı vardır.
{ İyi haslık özellikleri elde edilebilir.
{ Eğer gerekli görülürse redüktif yıkama
yapabilme kolaylığı vardır.
„ Dezavantajları :
{ Yarı kontinü bir prosestir.
46
„ Dispers boyarmadde prosesi
{ x g/L boyarmadde
{ x g/L anti-migrasyon maddesi
{ x g/L ıslatıcı
{ Kurutma sıcaklığı : 100-120°C
{ Termosol sıcaklığı : 210-220°C
„ Ara yıkama tercihan yapılabilir.

47
Sürekli (Kontinü) Yöntemler
„ Termosol yöntemi poliester/selüloz karışımlarının
boyanmasında en çok kullanılan bir yöntem olup, uygulama
açısından tek ve iki banyolu olmak üzere iki gruba ayrılır.
Termosol yöntemiyle boyamada, kumaş boyarmadde çözeltisi
ile emdirilip, kurutulur ve arkasından termosollenir. Böylece
poliester üzerine dispersiyon boyarmaddesinin fiksajı
sağlanmış olur.
„ İkinci adımda ise selüloz kısmını boyayan boyarmaddelerin
fiksajı yapılır. Emdirme işlemi sırasında selüloz kısmı
poliestere göre yaklaşık iki kat fazla dispersiyon boyarmaddesi
almaktadır. Pamuk üzerinde ki dispers boyarmaddenin
poliestere migrasyonu kurutma sırasında başlayıp,
termofiksajda meydana gelmektedir.

48
„ Fakat az da olsa pamuk üzerinde
dispersiyon boyarmaddesi kalabilmektedir.
Hatta pamuğun dispers boyarmadde
tarafından kirletilmesi termosol yönteminde
çektirmeye göre daha fazla olabilir ve bu
nedenle haslıklar sınırlı olmaktadır.
„ Yüksek haslık eldesi için bir ara temizleme
şarttır.

49
 Poliester/Selüloz karışımları için
değişik kontinü yöntemler

Yöntem Poliester Selüloz

1. Tek adımlı Dispers Dispers (açık renklerde)
2. Tek adımlı Dispers Direkt
3. Tek adımlı Dispers Reaktif
4. Tek adımlı Dispers Loyko Küp esteri boyarmadde
5. İki adımlı Dispers Reaktif
6. İki adımlı Dispers Küp
7. İki banyolu Dispers Direkt, Reaktif, Küp, Kükürt

50
„ Poliester/selüloz karışımlarının kontinü olarak boyanmasında
poliester kısmı dispersiyon boyarmaddesi, selüloz içinde
direkt, küp, reaktif boyarmaddeler kullanılmaktadır. Boyamada
ya hazır boyarmadde karışımları veya dispers boya ile
selülozu boyayan boyarmaddelerden biri ile çalışılır.
„ Tek banyolu yöntemde Boyama yöntemleri uygulama
açısından tek ve iki banyolu olmak üzere iki ana guruba ayrılır.
İki banyolu yöntemlerin zaman, su ve enerji tüketimi fazladır.
Bu yöntemde birinci adımda poliester kısmı dispersiyon
boyarmaddesiyle emdirilir, kurutulur ve termosollenir. Daha
sonra selüloz kısmı direkt, küp, reaktif boyarmaddelerle
boyanmaktadır.

51
„ İki farklı şekilde uygulanır. Tek banyolu-iki
adımlı yöntemde her iki boyarmadde ile
emdirme, kurutma ve termosolleme yapılır.
İkinci adımda ise selüloz üzerindeki
boyarmaddenin fiksajı sağlanır. Tek banyo-
tek adımlı yöntemde her iki boyarmadde ile
emdirme, kurutma, termosolleme sonunda
her iki lifin fiksajı sağlanmaktadır.

52
Kontinü Yöntem
Kontinü Boya Tesisi
„ Büyük sargıdan veya arabadan gelen kumaşa sabit
bir gerilim uygulamak için bir gerilim donanımı
fulard teknesi, merdane, IR kurutucu, hot-flue ya da
silindirli kurutucu, soğutma silindirleri, numune alma
kısmı, kimyasal fulardı, buharlayıcı ve yıkama tesisi
ve son scrayli şilindirli kurutucudan ibarettir.
„ Bununla beraber böyle bir tesis kumaşın
uzunlamasına çalışması için idealken daha fazla
esneklik sağlamak için 2 yada 3 üniteye bölmek
daha iyidir.

53
Merdaneler
„ Kırışıklıkların olması hariç müşteri redlerinin en büyük sebebi
kumaşın eni boyunca oluşan hafif renk farklılıklarıdır. İki sıkma
silindiri arasındaki değme yüzeyi genişliği ile ilgili kontroller
önce teknelerin tamamı ile kuru kalmasını sağlayarak daha
sonra merdane sıkma silindirinin tüm genişliği boyunca 2
beyaz kağıt katmanı arasına yumuşak karbon kağıdı
yerleştirerek yapılmıştır.
„ Tüm çalışma basıncı birkaç dakika için sağlanmış, serbest
bırakılmış ve bu karbon kağıdı kaldırılmıştır. Karbon izleri
genişliği merdanenin tüm çalışma genişliği boyunca farklı
noktalarda ölçülmüştür. Çok yumuşak kauçuktan yapılmış
sıkma silindirleri kağıtların kaymasına sebep olabilmesine
rağmen bu metot oldukça başarılıdır. Bu karbon izleri birkaç
süresince karşılaştırma yapmak amacıyla kullanılabilmektedir.

54
„ Alternatif kontrol ise toz metoduyla
sağlanmıştır. Uygun çalışma basıncında
ayarlanmış sert merdanenin her iki tarafına
da toz serpilir. Daha sonra sıkma silindirleri
kaldırılır ve toz tortuları arasındaki
dikdörtgensel şeridin genişliği merdane
sıkma silindirlerinin çeşitli noktalarında
ölçülür. Gelecekte referans olarak
kaydedilir.
55
A Fulard ve IR Kurutucu D Soğutma Silindirleri
B Hot-Flue E Kimyasal Pad-Steam
C Termosol F Yıkama Tesisi
Şekil: Kontinü yada Yarı Kontinü Boya Tesisi

56
„ Merkezi torna milinin uçlarına basınç uygulandığında tekne
bozulması oluşur. Bu düzeltilmedikçe fulardlanan kumaşta
merkezde kenarlara oranla daha fazla renk oluşur. Kauçuk
sıkma silindirlerinin yüzeyine bombe uygulayarak bu durum
düzeltilir. Merkezdeki çap sıkma silindirlerinin ucundaki çaptan
1-2 mm daha geniştir fakat gereken bombe miktarı sıkma
silindirlerinin genişliğini, kauçuk sertliğini ve en önemlisi sıkma
silindirlerinin basıncına bağlıdır.
„ 1960’larda Kusters’in yüzen merdanelerinin ortaya çıkması ile
2 sıkma silindiri arasındaki düzgün değme yüzey genişliğinin
elde edilmesinde atılmış büyük bir adımdır.

57
„ Sıkma merdanelerinin tüm genişliğine uygulanan içsel yağ
basıncı dış kabuğun bozulması durumunu ortadan kaldırır. Bu
yağ basıncı direkt olarak merdane parçasına doğrudur ve
teknenin iç boşluğunun sadece yarısını kaplar.
„ İçsel torna milinin bozulmasının yüzen merdanenin iç yüzeyini
bozması gibi bir tehlikesi vardır. İçsel yağ basıncı ve teknenin
şaftına uygulanacak hava basınç ayarlarını gösterecek her
makine için bir grafik tasarlanmıştır. Grafik, özel makineye
özgüdür ve tamamı ile görülebilmesi için makinenin kontrol
paneline yerleştirilmesine rağmen bir süre sonra tamamen
okunamaz hale gelecek şekilde kirli yağ ve boyarmadde ile
kirlenmektedir. Bu yüzden başka bir kopya bulundurmak
akıllıca bir tedbirdir.

58
Fulard Teknesi
„ Sabit bir renk elde etmek için çalışma hızı ve
daldırma süresinin (fulard banyosuna giriş ve çıkış
arasındaki mesafe) fulardlama süresi boyunca sabit
olması en önemli unsurdur.
„ Daldırma süresinin kontrolü herhangi bir otomatik
düzey kontroluyla belli bir dereceye kadara
sağlanabilir.
„ Bununla birlikte uzun bir daldırma süresiyle geniş
bir teknede çok iyi çalışmasına rağmen bir ekonomi
kutusu uygulandığında çok uygun değildir.

59
„ Fularlama işleminin sonunda karıştırma tankında kullanılmadan
kalan; besleme borularındaki ve teknedeki boya çözeltisi azar azar
deşarj edilir.
„ Bu da bir problemdir. Yeniden değerlendirilmesi faydalı olabilir.
„ Ekonomik fulard teknesi ve bir konvansiyonel fulard teknesi
kullanıldığında elde edilen atıklar karşılaştırılmıştır. Bu
karşılaştırmada elbiselik giyside ekonomik fulard boyama sonrası
%27 iken konvansiyonel fulardda atık oranı %36 olmaktadır. İş
elbisesinde ekonomik fulardda atık %15 konvansiyonel fulard
boyamacılığında % 22’lerdedir. Aynı kalitede kumaş istendiğinde
sıkma efektini kontrol etmek amacıyla nem dedektörünü daha
önceden belirlenmiş şekilde ayarlamak tam bir banyo tüketimiyle
sonuçlanacaktır.
„ Banyo gereksinimlerin ileri hesaplamaları israfı en aza indirerek
çalışmanın sonunda karıştırma tanklarında veya besleme
borularında çözelti kalmamasını sağlayacaktır.

60
Şekil: Fulard Merdane Tekneleri : (a) 45 L Konvansiyonel
tekne, (b) 26 L Ekonomi teknesi ve (c) Peter teknesi

61
Infrared Kurutma
„ IR kurutma üniteleri gaz ya da elektrik ile ısıtılmaktadır.
Radyasyon ısı kaynağının sıcaklığı 800°C civarındadır ve
yayılan radyasyonun en yüksek dalgaboyu 3μm ‘dir.
„ Ünitenin fulard merdanesinden hemen sonra yerleştirilmesi
tavsiye edilmektedir. Boya migrasyonundan kaçınmak için
%25-30’luk bir nem kazanımıyla nemin hızlı buharlaşmasıyla
ulaşılmaktadır.
„ Nem kazanımı, kuru kumaş ağırlığının suya oranı olarak
düşünülürken [nem içeriği toplam ağırlığa (kumaş+su) suyun
oranını açıklar]. Uzun metrajlı çalışıldığında IR ünitesinin
buharlaştırma kapasitesi dikkat alınarak kumaşta kalacak nem
miktarını ayarlamak daha kolaydır. Farklı gramajda ve değişik
enlerde çalışıldığında istenen nem miktarını elde etmek
mümkün olmayabilir.

62
„ IR ünitelerinin ilk kullanılmaya başlandığı dönemlerde kumaş
doğru sıcaklık ve optimum kullanım kapasitesine ulaşana
kadar yangın tehlikesi oluşabilirdi.
„ Günümüzde IR üniteleri radyant (ışıma) ve konvansiyonel
ısıtma borularına ve fanlar yardımıyla dolaşan ünitenin
tepesinden ve düze ağzına gönderilen sıcak nemli havanın bir
sonucudur. Sıcak hava IR ünitesine girdiği için direkt olarak
kumaş yüzeyinin her iki tarafına da yönlendirilmektedir.
„ Doğru nem kazanımını sağlamak için IR ünitesi çıkışında
Pleva veya Mahlo’nun nem dedektörleri yerleştirilmiştir.

63
Kurutucular
„ 75 ile 135°C arasında değişen sıcaklıklarda termofiksajdan
önce bir kurutma işlemi Güney Afrika ve Amerika’da silindirli
kurutucularla yapılmaktadır
„ Serbest çalışan üst silindir ve alt silindiri içeren hot-flue‘larda
kurutma işlemlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Burada
kurutma hızı kumaş yüzeyine değen akımın yönü ve hava
sirkülasyon vantilatörlerinin hareket hızı ve sıcaklık kontrol
edilmektedir.
„ Tamburlu kurutucularda çok başarılı kurutma seçeneği sunar.
Ancak önceki IR kurutma delikli tambur izlerinin kumaşta bir
tehlike oluşturmasını sağlamak için dikkatlice kontrol
edilmelidir.

64
 Termosol Ünitesi
„ Gergefli kurutma makineleri çok başarılı bir
kullanılmakta olup en kayıplarıyla ilgili içsel
problemlerinin üstesinden gelinmiştir.
„ 4 kamaralı bir gergefli kurutma makinesinde
230°C’lik bir sıcak hava sirkülasyonu uygulayarak iş
elbisesi kumaşını 30m/dakikalık bir hızla
termosollemek mümkündür.
„ İğne plakalarıyla ilişkiye girmemesine bağlı olarak
kumaş kenarlarındaki renk değişimlerinden
kaçınmak için çok dikkatli olunmalıdır. Kumaşın
taban plakasıyla ilişkiye girmesini engelleyen özel
olarak dizayn edilmiş iğneler bu hatanın
engellenmesine yardım eder.

65
„ Birçok termosol ünitesi üst silindirleri içeren
ve hareketsiz alt silindirleri içeren hot-flue
tipidir. Makinenin içindeki ve dışındaki
dengeleyici yüksek sıcaklık uygulaması
sırasında çözgü yönlü değişikliklere izin
verir.
„ Bu tip makineler genelde 50 metrelik kumaş
içerir ve 200-220°C’lik sıcaklıklarda çalışılır.
50m/dakika çalışma hızında kumaşın kalma
zamanı 60 saniyedir.
66
„ Fleissner ünitesi gibi tamburlu emme tipindeki kurutma
makinerinde başarıyla kullanılmaktadır ve kumaşın makine
içerisindeki kalma süresi hot-flue’nun üçte biri kadardır.
„ Bu tip makinelerde delikler boyunca hava akımının difüze
olmasına yardımcı olmak amacıyla delikli tamburlar metal ağ gibi
koruyucu bir sacla kaplıdır.
„ Zamanla termosol fiksajının yüksek sıcaklıklarına bağlı olarak
fiksaj yeterliliğini azaltan kömürleşmiş maddeler metal ağda birikir.
Tambur emişini ve dolayısıyla kurutma verimliliğini azaltan bu
problem makinenin doğru ve rutin kontrolüyle ortadan kaldırılabilir.
„ Hot-flue kurutucusu ve termosol bölümü tek bir ünitede
birleştirilebilir. Ancak kumaşın hangi sıcaklıklarda kuruduğunu ve
gerekli termosol sıcaklığına hangi derecede ulaştığını bilmek gibi
bir sorun vardır.
„ Bu problem makinenin uzunluğu boyunca farklı noktaları
yerleştirilmiş bir dizi radyasyon pirometresi ( yüksek sıcaklık
içeren) ile bu problem çözülmüştür.
67
„ Sonuç olarak 200-220°C’lik sıcaklıklarda uygulanan
yüksek sıcaklık silindirleri yığını termofiksaj için
kullanılır. Bu silindirler gazla ısıtılır ve çok iyi ısı
iletkenliğine sahip bir sıvıyla doldurulmuş çift duvarlı
bir yüzeye sahiptir.
„ Germe işlemi hariç tutulursa tüm termosol üniteleri
kumaş eninin çekmesi gibi bir probleme sahiptir.
„ Bu problem termofiksajdan önce yada sonra yüksek
sıcaklıklı bir germe uygulamasıyla halledilebilir.

68
 Termofiksaj İşlemi ve Özellikleri
„ Termofiksajda ama tekstil materyalinin boyut değişmezliğini, şekil
stabilliğini sağlamak, görünüm ve tutumu ayarlamaktır.
„ Fakat termofiksaj sırasında tekstil materyalinin boyanma, kırışma
özellikleri gibi terbiye sırasında önemli rol oynayan özellikleri de
değişir.
„ Bu nedenle birçok durumda termofiksajı son işlem olarak değil de ön
terbiye işlemi olarak uygulamak daha iyidir.
„ Bunun yanında ön terbiyede yapılan termofiksaja ilaveten en ayarı ve
son sabitleşmeyi gerçekleştirmek için uygulanan ısıl işlemde
termofiksajdır.
„ Aslında liflerde, ipliklerde, tekstil yüzeylerinde vb. materyallerde liflerin
cam geçiş sıcaklığının üzerindeki sıcaklıklarda yapılan ve fiksaj etkisi
sağlayan işlemlerin hepsi termofiksajdır.
„ Yıkama, boyama ve buharlama gibi işlemlerde suyun kimyasal enerjisi
de rol oynadığından bu işlemlere hidrofiksaj denir.

69
„ Termofiksaj ile lif yapısında olan değişiklikler;
{ Kristalin bölge oranı artar
{ Kristalin merkezler arasındaki ortalama uzaklık artar.
{ Makromoleküllerde bağ noktalarının sayısı belli bir sıcaklığa kadar artmakta ve
sonra düşmeye başlar
„ Liflerin kimyasal ve fiziksel teknolojik özelliklerindeki değişiklikler;
{ Liflerin boyarmadde alımı belirli sıcaklığa kadar azalır ve sonra tekrar artar.
{ Liflerin camlaşma noktası belirli sıcaklığa kadar artar ve sonra düşer
{ Liflerin kopma dayanımı belirli sıcaklığa kadar artar ve sonra tekrar düşer.
„ Termofiksaj işlemi sırasında sonucu etkileyen en önemli çalışma
şartları;
{ Termofiksaj sıcaklığı
{ Isıtma hızı
{ Termofiksaj sıcaklığındaki kalış süresi
{ O sıcaklıkta kumaşa uygulanan gerilim
{ Soğutma hızı ve soğutma sırasında kumaşa uygulanan gerilim değeri

70
 Çizelge: Değişik termofiksaj makinelerine ait ısı transfer katsayıları ve ısınma
süreleri ( 100-300g/m tül ağırlığındaki kumaşlar için )

Termofiksaj Isı transfer Katsayısı Kumaşın ısınma

makinesinin tipi (W/m2K) süresi (saniye)

Hot-flue 35-58 30-60

Ramöz 175-325 2-20

Delikli tambur 290-470 2-8

Termofiksaj 3-12
silindiri 230-290
71
„ İşlem esnasında kumaşa gelen havanın yüzeye dik ve paralel
olması, içinden geçip geçmediği, kumaş yüzeyindeki sınır hava
tabakası kalınlığı işlem gören tekstil materyalinin ısınması, bu
nedenle ısı iletim katsayısını doğrudan etkileyen hususlardır.
„ Hot-flue’larda ısı iletim katsayısı en düşüktür. Çünkü hava akımı
kumaş yüzeyine paralel gönderilmektedir.
„ Ramözlerde sıcak hava akımı kumaşa alt ve üstten dik olarak
çarptırıldığı için ısı iletim katsayısı oldukça yüksektir.
„ Delikli tamburlu termofiksaj makinelerinde sıcak hava tekstil
materyali içerisinden emilerek geçtiği için etkili kumaş yüzeyi iyice
artar, hava sınır tabakası iyice küçülmektedir. Isı ilerim katsayısı
en yüksek değerdedir. Buna bağlı olarak da kumaşın ısınma
süresi çok kısadır.
„ Termofiksaj silindiri ile kontakt olarak ısı iletimi söz konusu
olduğundan ısı iletimi olmaktadır. Doğrudan temas sözkonusu
olduğundan ısı iletim katsayısı oldukça yüksektir. Bu yöntemde
kumaş gerginliği, kumaşın ısınma hızını etkiler.
72
„ 1949 yılında Termosol markasıyla DuPont tarfından bulunan bu
boyama işleminde yüksek ısılarda (genellikle 210°C civarında) elde
edilen yüksek boyama hızından faydalanılır. 130°C de 1 saatten az
sürede elde edilen bir boyama 200°C civarında 20- 60 saniyeden
sonra elde edilebilmektedir.
„ Aslında bu kontinü fularla-fırınla (pad-bake) prosesi PET’den hidrofobik
liflere ve dispers boyalardan diğer noniyonik renklendiricilere (küp ve
azoik) uygulanabilmesine rağmen günümüzde işletmelerde çoğunlukla
poliester ve poliester/selüloz karışımlarında dispers boyaların
kullanımıyla sınırlıdır.
„ Lif dispersiyonla fulardlanır, kurutulur ve kullanılan lif türüne, ısı
kaynağına bağlı olarak 175-225°C arasındaki bir sıcaklıkta 5-90 saniye
süre ile fırınlanır. PES üzerinde kuru hava ile 60 dakikada, kontakt
ısıtmayla 10 dakikada, IR ısıtmayla 3 dakikada elde edilebilir. Bu
işlemler için bazı avantajlar şunlardır. Çok yüksek sıcaklıklarda yüksek
boyarmadde difüzyon hızına bağlı olduğu için keriyer gerekmez. Isıl
işlem ve boyama aynı anda etki edebilir. Basınçlı ekipman gerekmez.
%75-90 civarında boya fiksajı prosesin kontinü doğasına ait ekonomik
olarak yüksek hacimli materyal proseslenebilir.
73
„ Boyama sırasında boya migrasyonunu azaltmak için
migrasyon önleyiciler emdirme banyosuna eklenmelidir. Ayrıca
maddelerin miktar kayıpları ve sertliğini azaltmak için fikse, ısı,
lif tipine, boya fikse hızı ve miktarını artıran emdirme
banyosuna ve eklenmesine bağlı olarak 160-180°C’ye
indirilmelidir. Ayrıca bu derece azaltılmış fikse sıcaklıklarında
çok ısıtılmış buhar, kuru ısının yaptığından daha hızlı bm
fiksesi sağlar.
„ PES lifine uygulana uygulanan dispers boyanın miktarı başka
boyalar için değişmekte ve sıcaklık hızı ve zamandan
bağımsız olmaktadır. Uzun ısınma periyotları için ortam,
sıcaklıkla birlikte artmış fikse oranı, belli bir ısıda maksimum
değere ulaşır ve daha sonra aşırı boya süblimasyonu
sonucunda artan ısıyla azalır.
„ Bundan başka maksimum fiksenin sağlandığı ısının artan
ısınma zamanıyla azaldığı görülmektedir.

74
Şekil: PES kumaşta C.I. Disperse Red 86’nın fiksajında
sıcaklık ve zaman etkileri

75
 Kimyasal Fulardlama/Buharlama (Pad-
Steam) Ünitesi
„ Uygun renk tonlarına sahip askeri üniforma ihtiyacı arttığında
“kontinü pad-steam” üniteleri geliştirilmiştir.
„ Pamuğa küp boyaların uygulanması ile ilgili deneysel çalışmalar
Dupont firmasının laboratuarlarında uygulanmış ve çıkabilecek
problemler saptanmıştır.
„ İndirgen kimyasalların hızlı bozunması nedeniyle fulard banyosunu
soğuk tutma ihtiyacı
„ Tamamen havaya maruz kalan indirgen kimyasalların zamanından
önce bozunmasını önlemek için fulard merdanelerinin mümkün
olduğunca yakın buharlaştırıcının girişine yerleştirilmesi
„ Maksimum fiksajı sağlamak için 102°C’lik buharlayıcı sıcaklığı
„ 1 dakikalık kalma süresi
„ Buharlayıcının havayı içeri sokmama ihtiyacı
„ Kumaşta leke bırakacak su damlası kondensatlarını engellemek için
ısıtılmış çatı
„ İşlemi tamamlamak için yıkama tonlarının çok aşamalı oksidasyon
ve sabunlama düzenlemesi
76
„ Hava olmadığı zaman bazik ditionit çözeltisi dayanıklıdır. Fakat
boyahanelerdeki pratik koşullar altında dayanıklılık, düşük sıcaklık
ve havanın yokluğuna bağlıdır. Bozunma reaksiyonu ekzotermiktir
ve sıcaklık yükseldikçe bozunma hızlanır. Bu yüzden stok çözeltiyi
havadan yoksun bırakmak ve sıcaklığı mümkün oldukça düşük
tutmak gerekmektedir.
„ Pesh karıştırma ünitesinin ortaya çıkması ile büyük bir değişim
sağlanmıştır. Bu ünitede bir kısım katı sodyum hidroksit 29 kısım
sodyum ditiyonit otomatik olarak karıştırılarak hazırlanmaktadır.
„ Karıştırma kazanı soğuk su ile soğutulmaktadır. Buradan fulard
teknesine çok yakın bir yere yerleştirilmiş olan ilave tankına
karıştırılan maddeler gönderilmektedir.
„ Fulard teknesi kumaş fulardlanmadan önce bazik sodyum ditiyonit
çözeltisinin minimum bozulmasını sağlamak için 1.8 m
genişliğinde 26 L’lik ekonomi ünitesidir.

77
„ Ünitenin merkezi kısmı buharlayıcıdır ve en önemli parçaları
giriş ve çıkıştır.
„ Buhar kaynağı düzgünce ayarlandığında 1-2 mm’lik düşük bir
basınç elde edilir. Bu koşullar altında buharlayıcıda hiç hava
olmamalıdır.
„ Aşırı buhar, bir ekstraksiyon borusuyla tahliye edilir. Herhangi
bir buhar yoğunlaşmasını ve kumaşa damlamasını önlemek
için buharlayıcının giriş kısmında ısıtılmış bir kapak olmalıdır.
„ Çıkışta olası hava girişini engelleyen su contası vardır. Suyun
bir kısmı buharlayıcıya gider ve tortuların birikimini kaldırmak
için bir su bendinin üzerinden çok az bir su akımı sağlar.
Conta, 5 m3/h oranında soğuk suyla beslenir.

78
79
„ Rengin tam inkişafını sağlamak için buharlayıcının hiç hava almaması
en önemli noktadır. Atmosferden numune alınmalı ve test edilmelidir.
Makinenin kenarına yerleştirilmiş bir su şişesi bu durumu kontrol
etmek için kullanılır. Buhardan daha yoğun olan hava buharlayıcısının
tabanında toplanır. Buharlayıcı atmosferinin bir örneği alınır ve su
şişesinde biriktirilir.
„ Eğer hava varsa, su yer değiştirir ve şişe çabucak boşalır. Atmosfer
havasız olduğunda su düzeyinin sabit kalması için buhar akımı şişeye
verilir ve yoğunlaştırılır. Bu test otomatik bir zaman devresinde çalışır.
Şişe suyla doldurulur, buharlayıcı atmosferi buharı 60 saniyede şişeye
verilir. Su düzeyi gözlemlenir ve diğer test devresi için şişe boşaltılır.
Su düzeyinin düşmesi için devre 15 dakika sonra tekrarlanmalıdır.
Buharlayıcıda hiç hava kalmadığında makine çalıştırılabilir.
„ Aşırı ısınmayı engellemek için buhar bir cihaz içerisinden
geçirilmektedir. Buharlayıcının belli bir sıcaklıkta kalmasını kontrol
etmek için gerekli sıcaklığın üzerine çıktığında harekete geçen bu
cihaza bir sıcaklık sensörü bağlanır. Sıcaklık düştüğünde cihaz
çalışmaz.
80
 Yıkama Ünitesi
„ Oksidasyon ve dispers/küp boyalarının yıkamasında 8 yıkama
teknesinin kullanılması idealdir.
„ Bu işlem esnasında bazik ditiyonit uygulamasında fikse olmamış
dispers boya zarar görür. 40°C’de çalakalama yapılan ilk iki
tekne ve su contasının birleşmiş etkisi oksidasyon işleminden
önce yüksek pH’ı azaltır.
„ 3. ve 4. tekneler peroksitle veya asetik asitle beslenir.
„ Çünkü oksidasyon işlemi 60°C’de pH 9’da veya altında
uygulanmaktadır. pH 9’un üzerinde mavi küp boyalar daha yeşil
ve mat bir renk geliştirebilir. İşlemin bu kısmı kalın ağır
kumaşlardaki kostiğin uzaklaştırılmasının zor olduğu bir problem
oluşturur.
„ Konvansiyonel dikey yıkayıcılarda kumaşın kenarlarında
merkezden daha etkili bir kostik uzaklaştırma elde edilebilir.
Sonuçta merkez ve kenarlar arasında renk tonu değişimleri olur.
Yıkama tanklarının tüm genişliği üzerinde kimyasalların dikkatli
eklenmesi bu problemin düzeltilmesine yardım edecektir.
81
„ Ünitedeki son 4 tekne yıkama ve sabunlama içindir. Bunlar,
95°C’lik bir sıcaklıkta ters akım prensibine göre çalışılır.
Sabunlama kimyasalları 6.tekneye gönderilir. Daha sonra
kumaş sıcaklık kontrollü silindirli kurutucularda kurutulur.
„ Reaktif boyaların yıkanması boya üreticileri tarafından dikkatle
dökümanlanmıştır. Soğuk yıkama, sıcak sabunlama ve soğuk
çalkalama adımları vardır. İlk çalkalamanın amaçları;
{ Tuz konsantrayonunu azaltmak ve böylece sıcak sabunlama
banyosunda daha hızlı desorpsiyona izin veren fikse olmamış
boyayı uzaklaştırmak
{ Alkali konsantrasyonunu azaltmak. Özellikle vinilsülfon
boyalarında boya-lif bağlarının hidroliz riski yüzünden alkali
konsantrasyonunu azaltmak
„ Fakat bu ilk soğuk çalkalamadan kaçınmak için buharlayıcının
su çıkış contasında tuz ve kostiğin yetreli derecede
uzaklaştırılması gerekir.

82
„ Ayrıca sıcak silindirlerde sıcak kurutmadan
önce son yıkama teknesinde kumaşı
soğutmakta önemlidir.
„ Birçok boyahane sıcak suyu son tekneye
gönderir ve taze su kaynağı sağlamak için
suyu su değiştiricisinden deşarj ederek
95°C’lik aşırı bir sıcaklıkta ünitenin yolunu
değiştirir.

83
Şekil: Yıkama ünitesi : Reaktif boyarmaddelerin ters akımla
yıkanması
84
 Küçük Partileri Boyama
„ Daha düşük boya partilerine olan artan talebe bağlı olarak %50’lik yararlanma
çalışmanın iyi olduğunu belirtir. Bu düşük kullanma kısmen renk eşleme,
çoğunluklada IR ünitesi ve kurutucuyla birlikte merdane ve silindirlerin ve
fulard teknesinin temizlenmesindeki gecikmelere bağlıdır.
„ Parti değişikliğinde makinenin kirlenmesine izin verilirse kirlerin yok edilmesi
daha zordur. Bu yüzden temizleme işlemi boyama bittikten hemen sonra
yapılmalıdır.
„ Günümüzde fulardlama merdanesi ve onun bileşik üniteleri çevresinde
temizleme başarıyla yapılmaktadır. Kumaşın son metresi fulardlandığında
aşağıdaki operasyonlar oluşturulmalıdır.
{ IR ünitesi kapatılmalıdır ve ısıtıcı tezgahları korunur ve kumaştan
uzaklaştırılır
{ Fularlama teknesi boyadan arındırılır ve sıkma silindirleri ve silindirlerle
birlikte iki yada üç kez su püskürtülür. Bu püskürtülen sular silindirleri
hareket ettiren emici son kumaşı ıslatır ve böylece kumaş eninin dışında
kalan silindirlerin bu bölümleri temizlenir.
{ Suyun arta kalan kısmı fulard teknesinden basınçla hava jetlerinin
yardımıyla çıkartılır.
„ Bu temizleme operasyonu yaklaşık 200 m’lik iyi bir emicilikte kumaş gerektirir.
Toplam temizleme işlemi 5 dakikadan daha az bir sürede tamamlanır. Açık
renklerde bir süre yeterli iken koyu renklerden açık renklere geçişlerde daha85
sıkı elle yıkama gerekecektir.
 İlk Defasında Doğru Üretim
(Right-first-time)
„ Bazı araştırmacılar laboratuvar ve işletme arasındaki renk
eşleştirme ilişkilerinin çok büyük bir sorun olmadığını
belirtmektedirler.
„ Bazıları ise parça boyamayla karşılaştırıldığında kontinü
boyamaya çok fazla tolerans tanınması gerektiği yorumunu
yapmıştır. Sonuç olarak hatalı boyamalar gergefli
kurutucuda pigmentlerle yada termosol tesisinde tekrar
çalışmayla yapılabilir.
„ Laboratuvarla işletme arasındaki tekrarlanabilirlikte çok
fazla değişken vardır. Araştırmacılar laboratuvarlarda
yapılan renk çalışmalarının işletmede tekrarlanabilmesinde
pek faydalı olmadığı sonucuna varmıştır.

86
Kontrol Yolları ve Otomasyon

„ Mekanik ve işlem değişkenlerini içerir.

87
 Çalışma Mekanizması
„ Özel makine üniteleri için motorlar,tipik
çalışmalar zarar etmeden fiyat avantajı
önerdiği için ileri sürülen AC motorlarına
rağmen, genellikle DC değişken hızdadır.
„ Tüm motorlar ana kontrol paneline bağlıdır
ve tüm değişiklikler gerektiği aşamada
hızlandırılabilir.
„ Her motor amacına ulaşacak şekilde ayrı
ayrıda çalıştırılabilir ve potansiyel ‘arkaya
katlanmayla’ ilgilenecek kapasitede
olmalıdır.
88
„ Bir ünitede her bir sıkma silindirlerinin ( kumaşın sürtünmesini
sağlar ) ekseninde dönen bir kompansatör ( dengeleyici )
silindirlerle izlenir.
„ Kompansatörler ikili fonksiyon gösterirler, birincisi tüm
motorların hızlarını senkronize etmek, kompansatör kolunun
yukarı ve aşağı hareketi DC motorlarında motor alanının
voltajını değiştiren bir potansiyometreyi harekete geçirir.
„ Mikro düğmeler üniteyi otomatik olarak durdurmak ve/veya
alarmı harekete geçirmek için kompansatör kolunun uçlarına
yerleştirilmelidir.
„ Kompansatörün düzenli hareketinin bir zorluğu,germe eksikliği
belirtildiğinde bir geri katlama riskiyle ünitede kumaşın
birikimine yol açmasıdır.
„ Düzenli hareketin bir diğer zorluğu ise, aşırı germenin artması
olası bir bozulmaya neden olur.

89
„ İkinci olarak, kompansatörler kompansatör
kolunun hareketine seçilmiş bir yük
uygulayarak izin verilen gerilim kontrol edilir.
Kumaş gerilimiyle üretilmiş normal
çalışmada güç, kompansatördeki yükü
dengeler. Yük iyi ayarlamaya izin verecek
basınçla uygulanır. Diyagram tipi
çalıştırıcılar piston tipinden daha az
sürtündüğü için tercih edilir.
90
Yardımcı Çalışma
Mekanizması
„ Hot flue’lar, buharlayıcılar ve yıkama makineleri gibi
geniş çok rolikli üniteler için, oluşacak kumaş
gerilimiyle ilgilenecek üst rolikler gereklidir. Islak
kumaşın şekil verilebilir durumunda sıcakta
buharlayıcılar ve yıkayıcılar için bu durum özellikle
önemlidir. Bu tipler için roliklerin çembersel hızı
kumaşın sıkma silindirleri hızına eşit olduğunda,
tüm ya ada bazı roliklere direkt sevk etme seçilmiş
sürtme ( kayma ) derecesi gösterdiği için uygun
değildir.
„ Özel kumaşların uygun yapılmasına izin veren
elektronik dönme momenti kontrol kuvvetleri ya da
hidrolik motorlarla bu durum başarılabilir.
91
 Kumaş Sarma Donanımı
„ Tüm pamuk tipi kumaşlar geniş makine diyagramında
gösterilen en yaygın büyük ve sıkı top sarma düzenlemesidir.
Bir gergefin kumaş topunu levende sarma, uzun havalı bir
silindirle kumaşın levend üzerine bastırılan, eksensel bir kol
üzerinden dönen bastırıcı bir rolikle çalıştırılır. Sıkıştırma
rolikleri, minimum germeli kumaş topları yapmak için kumaşın
hızına eşit ve en az gücü gerektiren baskı roliğine çembersel
bir hız vermek amacıyla değişken hızlı bir motorla çalışılarak
yapılmalıdır. Değişken hızlı motor, sistem motorlarıyla
senkronize edilmiştir.
„ Kumaş topunun çapı arttıkça otomatik olarak yavaşlayan
rotasyon hızıyla bir kumaş topu merkez çalışma
mekanizmasıyla yönlendirilebilir. Elektriksel enerjilerin çeşitli
düzenlemeleri mümkündür fakat yüksek dönme ve sabit
kayganlık gerektiren büyük kumaş topları için hidrolik motor
enerjisi daha iyidir.

92
„ Kalın kenarlı kumaşlar düz kontürlü
toplar kumaşın bozulmasına neden
olabilir, bu durum 30 mm civarında
kumaşı döndüren bir sallama
silindiriyle kumaş sarmadan hemen
önce kumaşın üzerinden geçerek
halledilebilir.

93