1.

İşlemcinin Görevi

“İşlemcinin görevi nedir?” Diye sorulduğunda birçok kişi net bir cevap
veremese de işlemciyi bilgisayarın beyni olarak tanımlar. Bu tanımlama,
işlemcinin önemini kavradıklarını ifade eder. İşlemcinin anlaşılabilmesi için
görevini net olarak tanımlamalıyız.

Bugün piyasada çeşitli işlemciler bulunmaktadır. Eğer işlemcinin bilgisayardaki

görevini tam olarak bilmezseniz bu donanımda seçim yapmanız zorlaşacaktır.
İşlemciyi anlamanız sizi hem mesleğinizde daha yeterli yaparken hem de
bilinçli bir tüketici haline getirecektir.

İşlemci Nedir?

İşlemci, bilgisayarın birimlerinin çalışmasını ve bu birimler arasındaki veri

(data) akışını kontrol eden, veri işleme (verileri değerlendirip yeni veriler
üretme) görevlerini yerine getiren elektronik aygıttır. Veriler üzerindeki yaptığı
işlemler, temel aritmetik işlemleri kadar basit (örneğin 1+3 gibi) ya da çok daha
karmaşık (bu değeri al ve ses kartına yolla ki böylelikle hoparlörden müzik
dinleyebilinsin) gibi çeşitli seviyelerde olabilir.

Aslında işlemciler, sadece bilgisayarlarda bulunan bir donanım değildir. Tüm

elektronik sistemlerde işlemciler bulunur. Örneğin, otomatik çamaşır makinesi,
otomatik bulaşık makinesi; fabrikalardaki otomatik cihazlar, televizyon.

İşlemci yerine mikroişlemci, CPU (sipiu diye okunur - Central Processing

Unit ), MİB (CPU’nun Türkçe karşılığı - Merkezi İşlem Birimi), µP (mikro
processor-mikro prosesır diye okunur) isimlerini de sıklıkla kullanıyoruz.

İşlemci = Mikroişlemci = MİB = CPU = µP

İşlemciler, klavyeden girilen tuşun ifade ettiği karakteri aynen ekranda

gösterme şeklinde bir işlem yaptığı gibi; aldığı verileri değerlendirip yeni veriler
de üretebilir.

Örneğin, hesap makinesinin işlemcisi, girilen rakamlar üzerinde istenilen işlemi

uygulayarak yeni sonucu ekranda gösterir. İşlemciler, bilgisayarda yönetici
konumunda çalışır. İnsan beyninin tüm vücut organlarını sinir sistemi
vasıtasıyla yönetmesi gibi işlemciler de kontrol sinyalleriyle sisteme bağlı tüm
birimlerin çalışmasını düzenler ve yönetir.

1971 yılında Intel firması, binlerce transistörü silikon çip üzerine yerleştirip
işlemcinin boyutlarını küçültmesiyle birlikte daha önce sadece büyük şirketler
ve üniversitelerin kullanabildiği bilgisayarlar iyice küçülmüş ve evlere girmeye
başlamıştır.
Mikroişlemciler, milyonlarca transistörden oluşmaktadır. Elektrik sinyalleri
bunların üzerinden akar. Bilgisayarın yaptığı tüm işleri toplama, çıkarma,
çarpma ve bölme gibi işlemler bu sinyaller vasıtasıyla gerçekleşir. Devrede
elektrik sinyalinin olması “1”, elektrik sinyalinin olmaması “0” ile ifade edilir.
İşlemci bu işlemleri en basit sayma sistemi olan ikilik düzen yani 0 ve 1
sayılarını kullanarak yapar. Komut, işlem, veri, vb. kavramların ikili
sayı sistemi ile ifadesine, makine dili (makine kodu) denir. Mesela “A” harfi
ikilik sistemde “01000001” ile ifade edilebildiği gibi mavi gibi bir renk de ikilik
tabandaki sayı gruplarıyla ifade edilir. Aynı şekilde bir ses veya görüntü kaydı
da yine buna benzer ikilik sayı grupları ile ifade edilirler. Bu “0” veya “1”in
bilgisayarda kapladıkları alana bit adı verilir.

Bu sayı grupları üzerinde işlem yapmak için işlemci içerisinde komut listesi
(komut seti = instruction set) mevcuttur. Bu komutlar, işlemcinin sorumlu
 olduğu tüm matematiksel ve mantıksal işlemleri gerçekleştirir. İşlemciye
gönderilen ve ona ne yapması gerektiğini
söyleyen komutlara ise programlar denir.

Programlar Nerede Tutulur?

İşlemciye ne yapmasını istediğimizi söyleyen programlar olmadığı sürece

işlemci bir işe yaramaz. Peki bu programlar nerede tutulur, çalıştırılır, bu
programların içerdiği komutlar işlemciye nasıl ulaşır?

Bilgisayarda tüm programlar sabit diskte (hard disk) tutulur.

Peki sabit diskte tutulan bu programların çalıştırılması aşaması nasıl

gerçekleşir?

İşlemci her saniyede milyonlarca, hatta milyarlarca komutu işleyebilir. Sabit

disk, işlemcinin komut işleme hızına ulaşamaz. Bu sorunu ortadan kaldırmak
için programlar sabit diskten alınarak RAM’e (rem diye okunur) yüklenir.
RAM’den de işlemciye aktarılır. Bir program RAM’e yüklendiğinde ve işlemci
kendisinden istenileni gerçekleştirdiğinde buna program (yazılım) çalışıyor
deriz. Verinin sabit disk, RAM ve işlemci arasındaki akışı tek yönlü bir işlem
değildir. İşlemcinin yaptığı işlemler sonucunda ürettiği veriler de işlemciden,
RAM’e ve oradan da sabit diske alınarak, sabit diskte tutulur[/COLOR][/SIZE]
[/FONT]

RAM = Random Access Memory = Sistem Belleği = Ana Bellek

RAM’ler sabit disklerden hızlı olduklarına göre, işlemciyle uyum açısından neden
sabit disk yerine sadece RAM’leri kullanmıyoruz?

]Birincisi sabit diskler RAM’lerden yüzlerce kat bilgiyi saklayabilirler. İkincisi RAM’ler
bilgisayarı kapattığınız anda üzerindeki tüm bilgileri kaybederlerken sabit diskteki
bilgiler kaybolmaz. Yüksek oranda bilgi tutabilen ve bilgisayar kapalıyken de
üzerindeki bilgileri kaybetmeyen bir belleğin üretim maliyeti
sabit diskin maliyetinden çok daha fazladır. Bu nedenle tüm programlar sabit diskte
tutulur ve çalıştırılmak istenen program RAM’e alınarak hızlı bir şekilde çalıştırılır.
[/COLOR][/SIZE][/FONT]
1.8. İşlemci Paketleri

İşlemcilerin farklı şekil, boyut ve harici özellikleri vardır. Bu özelliklere işlemcinin

paketi denir. İşlemcilerin gelişim süreçlerinde, üreticiler işlemcileri anakarta bağlayan
ayak
sayılarının artması, işlemci ısınmalarını engellemek amacıyla yapılan değişiklikler,
kimi parçalarda anakarta bağımlılığı ortadan kaldırma gibi amaçlarla değişik
paketlemeler kullanmaktadır. Bunlardan bir tanesi olan slot tipi paketleme
(SEC=Single-Edge Cartridge),
1990’lı yılların başında piyasaya sürüldü. Slot tipi işlemciler artık üretilmemektedir. Alt
tarafında çeşitli sayıda pin bulunduran işlemci paketlemesine PGA (pin grid array) adı
verilir. Paketteki ayak sayısına göre paketler isimlendirilir. Örneğin, 423 ayak Pentium
4 paketi ve 478 ayak Pentium 4 paketi. Bu paket yapısındaki işlemcilerin takıldıkları
soketler ise soket 423 ve soket 478 olarak isimlendirilir. Üreticiler bunların dışında da
farklı
paketlemeler yapmaktadırlar. Farklı bir paketleme olan LGA paketinde işlemci
ayaklarının yerini elektrik iletimini sağlayan iletim noktaları almıştır. Pin yerine iletim
noktalarının
kullanımı elektrik sinyallerinin iletim yolunu kısaltmış, böylelikle sinyal iletim hızı
artmıştır.

SEC Paketi

PGA Paketi
FC-PGA Paketi

PPGA Paketi

LGA Paketi

Aynı marka ve model işlemciler, piyasaya farklı paketlerle sürülebilirler.

Eskiden işlemciler, anakarta sabitlenmiş olarak üretiliyordu. İşlemci veya anakart
arızalandığında onların birbirinden bağımsız olarak test veya tamir edilmesini
mümkün olmuyordu. Ayrıca var olan işlemciyi yenisiyle değiştirmek de zor oluyordu.
Bu nedenle
işlemcinin anakarta takılıp sökülmesini sağlayan işlemci yuvaları geliştirildi. İşlemciler
anakarta takılma şekillerine göre isimlendirilen soket ve slot olmak üzere iki şekle
sahiptir.

Kuzey Köprüsü, Güney Köprüsü ve Görevleri

18/10/2009 ·

CPU ile bellek, PCI bus, Level2 cache ve AGP arasindaki iletisimi saglayan
'chip(ler)'dir. Kuzey koprusu chipleri CPU ile FSB uzerinden iletisim kurar. Kuzey
koprusu chip'i chipset'in fonksiyonlarini kontrol eden iki chipten biridir. Diger chip
Guney koprusu chip'idir. Kuzey koprusu chipi birden fazla chipten olusabilmesine
ragmen Guney koprusu tipik olarak sadece tek bir chip'ten olusur. Kuzey koprusu
chip'inin performansi tum sistem uzerinde onemli olcude etkilidir. Yani bir sistemin
performansini kuzey koprusu chip'i dogrudan etkiler. Overclock yapacaklar için kuzey
koprusu chip'i cok onemlidir, ozellikle de yuksek FSB hizlarinda calisirken. Kuzey
koprusu chip'i bir anakart uzerindeki en buyuk chip'tir ve genellikle bir sogutucu ile
donatilmistir. Cok ender durumlarda, kuzey koprusu ve guney koprusu chipleri
birlesiktir, ama bunu geleneksel PC'lerde pek goremeyiz.

Guney Koprusu:

Guney koprusu, ayni zamanda I/O kontrolcusu olarak bilinir. Guney koprusu CPU'dan
oldukca uzakta oldugu icin genel olarak anakart'in daha 'yavas' olan islemlerini
gerceklestirir. PCI veriyolu, ISA veriyolu SMBus, DMA controller, Interrupt controller,
IDE (SATA/PATA), Real Time Clock, APM, NV BIOS gibi fonksiyonlar guney koprusu
tarafinda isletilir. Opsiyonel olarak Ethernet, RAID, USB, Audio codec ve FireWire
gibi ozelliklerde yine guney koprusu tarafindan desteklenir. Guney koprusu chip'i
CPU'ya dogrudan bagli olan kuzey koprusu chip'inden kolayca ayirtedilebilir. Daha
acik olarak, kuzey koprusu guney koprusunu CPU'ya baglar.

Peki neden bu chiplere Kuzey koprusu ve Guney koprusu diyorlar: Dogrusunu

soylemek gerekirse bu isimlendirmenin cografi hicbir sebebi yok. Olay tamamen kagit
uzerinde cizimden kaynaklaniyor. Yani anakart mimarisini bir kagit uzerine cizecek
olursak kuzey koprusu chip'i kuzeyde guney koprusu chip'i guneyde kaliyor. :)
Chipsetler ikiye ayrılır.
1 . Kuzey Köprüsü
Bellek , cpu , agp slot arasında ki veri iletişiminden sorumludur.
2 .Güney Köprüsü
Usb , seri ve paralel portlar ,sürücü pcı , isa , amr , cnr ,slotlaar arsı veri ileitşiminden
sorumludur .
İNTEL son zamanlarda (810 chipsetlerden sonra)kuzey köprüsüne MCH güney
köprüsüne ICH adını vermiştir.

İŞLEV VE GÖREVLERİ:

Chip setlerinin üstlendikleri kontrol işlemleri ve yönetme görevleri değişik chip

setleri tarafından sürdürülseler de genel olarak şu şekilde ayrıntılandırılabilir:

Ana bellek (RAM)-Cache Bellek-işlemci arasındaki ilişkiyi düzenleme:

Level 2 Cache bellek içerisindeki veri sorgulamasını yapar. İşlemcinin (CPU) veriye
ihtiyacı olduğunda bu verinin cache bellekte bulunup bulunmadığını sorgular. Cache
bellek istenilen veriyi içeriyorsa verinin cache bellekten alınmasını sağlar. Eğer veri
cache bellekte yoksa verinin ana bellekten okunmasını sağlar. Bu göreviyle
aynı zamanda kullanılan bellek türü ile cpu arasındaki iletişim protokolünü de
düzenlerler.

CPU-Veri Yolları-RAM arasındaki veri akışını düzenleme:

İşlemci ile veri yolları ve Ram arasındaki veri akışındaki hızları yönetir. İletişimin
kesintisiz sürmesini, beklemenin en aza indirgenmesini, farklı hızlarda çalışan veri
yolları arasında ana veri yolu hızının (FSB) bu farklı hızlara indirgenerek düzenli
çalışmalarını sağlarlar.
 ISA Veri yollarının denetlenmesi ve ISA-PCI geçişlerini yönetme:

Yine veri yolları ile ilgili bir görev olmasına rağmen veri hızları PCI veri yoluna göre
çok düşük olan ISA veri yolunun aygıtlarca kullanılması sırasında bu aygıtların RAM
ile irtibatını yönetirken, PCI veri yolu üzerinden gelen verilerin ISA veri yoluna
girişlerindeki hız denetimini de yapar. Bu nedenle ISA veri yolunu yöneten chip seti
içerisine DMA kontrolcüsü entegre edilmiştir.

PCI-USB Portu arasındaki iletişim kontrolü:

Usb (Universal Serial Bus) teknolojisinin geliştirilmesinden sonra bu veri yolu ile PCI
veri yolu arasındaki ilişkiyi düzenlerler.

Güç yönetiminin kontrolü:

Atx form ana kartlar üzerindeki APM (Advenced Power Managment) desteğini sağlar.
Zamanlamaya bağlı olarak sistem kaynaklarındaki enerjinin kesilerek güç tüketimini
en aza indirme görevini üstlenirler. Bu özellikleriyle Diz üstü bilgisayarlarda pil
ömrünün uzamasını, kişisel bilgisayarlarda ise enerji tasarrufunu sağlarlar.

AGP İletişimini düzenleme:

Üç boyutlu görüntü oluşumu üzerine gelişimi yoğunlaşmış olan bu yeni nesil Grafik
veri yolu, PCI veri yolunun iki misli ve üzeri hızlara sahip olabildiği için sadece bu veri
yolunu yönetmek üzere chip setleri üretilmektedir. AGP (Acelerated Graphics Port)
Ram ile doğrudan irtibat kurma özelliğine de sahip olduğu için Chip seti aynı
zamanda AGP ile RAM arasındaki iletimi de düzenler.

Güncel Teknoloji ile gelen görevler:

- SATA raid gibi yeni disk yönetim görevleri

- AGP 16x Express, SLI Grafik kart denetimleri

- 1394 Bağlantısı, Centrino teknolojisi

- çift çekirdekli işlemci yönetimi

- HT Teknolojisi
 - PAT: Performance Acceleration Technology, kısaca PAT. PAT işlemci, bellek
kontrolcüsü ve bellekle ilgili gecikme değerlerini azaltarak iki saat döngüsü
kazanç sağlanıyor.

- CSA:Communications Streaming Architecture. Gigabit Ethernet kartı iletişim

yönetimi

- Çift kanal bellek yönetimi

Anakartlarda kuzey ve güney olmak üzere iki adet chipset vardır. Kuzey köprüsü,
CPU ile AGP ve RAM veri yollarını kontrol eder. Diğer köprüye de kendi üzerinden
yol verir. Güney köprüsü ise, ankartın altında kalan ISA, PCI slotlarının yanısıra USB,
seri-paralel I/O, floppy ve sabit disk, ağ yolları ve BIOS birimlerini kontrol eder

Sistem performasına en büyük etkiyi, CPU ile bellek arasındaki veri alışverşi yapar.
Bu veri yolu ne kadar düzenli çalışırsa ve bantgenişliği ne kadar büyük olursa o kadar
yüksek performans elde edilir. Sisteme bir defa I/O' dan veri girdikten sonra tüm aktif
veriler bellekte olacağından, bundan sonraki işlemler sürekli CPU ile bellek arasında
geçer. Bu işlemlerin hızlı olması, sistem performansını doğrudan etkiler. İşlem
sonunda elde edilen sonuç veriler daha sonra sabit diske veya tekrar I/O' dan sistem
dışına gönderilir. Buna göre, anakart üzerindeki kuzey köprüsü birinci dereceden veri
yolundan dataların hızlı bir şekilde, kontrollü olarak aktarılmasından sorumludur.
Hangi veri sistemdeki hangi elemana hangi hızda gidecek.

Bu sistemlerde CPU ile bellek veya AGP vereiyolu arasında ya da CPU ile I/O
elemanları arasındaki veri alışverşinde sistem veri yollarının bantgenişlikleri çok
önemlidir. Bantgenişlikleri ne kadar fazla olursa sistem performansı da o kadar
yüksek olacaktır. Bantgenişliği (işlemci çekirdeğine veri aktarım oranı) aşağıdaki
şekilde hesaplanır. Bantgenişliği=bit olarak veri yolu genişliği*her saat çevriminde
aktarılan veri*CPU saat frekansı. Meselâ, 64-bitlik veri yolundan 133 MHz'de
aktarılan veri oranı 1 ise, bu veri yolunun bantgenişliği 1064GBit/s'tir. Bu oran 8-bite
bölünürse, 1.064 GBayt/s yapar.