T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

İNŞAAT TEKNOLOJİSİ

POLİGON

ANKARA 2006
 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak
yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim
materyalleridir (Ders Notlarıdır).
• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve
geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
uygulanmaya başlanmıştır.
• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması
önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.
• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
 İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER..........................................................................................................................i
AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3
1. İFRAZ VE SINIR DÜZENLEMESİ YAPMAK ................................................................. 3
1.1. İfraz ve Sınır Düzeltmesi .............................................................................................. 3
1.1.1. Tanımı.................................................................................................................... 3
1.1.2. Verilen Bir Noktadan İfraz .................................................................................... 3
1.1.3. Bir Kenara Paralel İfraz ......................................................................................... 7
1.1.4. Bir Kenara Dik İfraz ............................................................................................ 11
1.1.5. Orantılı İfraz ........................................................................................................ 14
1.1.6. Arazi Değerine Göre İfraz ................................................................................... 14
1.2. Sınır Düzeltmeleri ....................................................................................................... 15
1.2.1. Kırık Bir Sınırın Grafik Olarak Düzeltilmesi ...................................................... 15
1.2.2. Kırık Bir Sınırın Ölçü Değerlerine Göre Düzeltilmesi ........................................ 16
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 19
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 20
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 23
2. POLİGON VE POLİGON HESAPLARINI YAPMAK .................................................... 23
2.1. Dik Koordinat Sistemi ve Koordinat Hesapları .......................................................... 23
2.1.1. Dik Koordinat Sistemi ......................................................................................... 23
2.1.2. Temel Ödevler ..................................................................................................... 25
2.1.3. Küçük Nokta ve Yan Nokta Hesabı..................................................................... 31
2.2. Poligon Hesapları........................................................................................................ 38
2.2.1. Tanımı.................................................................................................................. 38
2.2.2. Poligon Güzergâhlarının Sınıflandırılması .......................................................... 38
2.2.3. Hazırlık İşleri ....................................................................................................... 40
2.2.4. Ölçü İşleri ............................................................................................................ 43
2.2.5. Poligon Hesabı..................................................................................................... 44
2.2.6. Poligon Güzergâhındaki Kaba Ölçü Hatalarının Bulunması ............................... 56
2.2.7. Poligon Güzergâhındaki Kapanma Hataları ve Hata Sınırları............................. 58
UYGULAMA FAALİYETİ- 2 .......................................................................................... 60
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 61
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 64
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 65
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 66

i
 AÇIKLAMALAR

AÇIKLAMALAR
KOD 581MSP011
ALAN İnşaat Teknolojisi Alanı
DAL/MESLEK Harita Kadastro Teknisyenliği
MODÜLÜN ADI Poligon
İfraz ve sınır düzenlemesi ile poligon ve poligon
MODÜLÜN TANIMI hesaplarının yapılması ile ilgili temel bilgi ve becerilerin
kazandırıldığı öğretim materyalidir.
SÜRE 40/32
ÖN KOŞUL Hesap modülünü başarmış olmalıdır.
İfraz ve sınır düzenlemesi ile poligon ve poligon
YETERLİK
hesaplarını kuralına göre yapmak.
Genel Amaç:
Gerekli ortam sağlandığında poligonu kuralına uygun
olarak yapabileceksiniz.
Amaçlar:
MODÜLÜN AMACI ¾ İfraz ve sınır düzenlemesini kuralına uygun olarak
yapabileceksiniz.
¾ Poligon ve poligon hesaplarını kuralına uygun olarak
yapabileceksiniz.

Ortam: Yapı teknolojisi atölyesi, resim salonu, işletmeler,

EĞİTİM ÖĞRETİM kütüphane, ev, bilgi teknolojileri ortamı
ORTAMLARI VE Donanım: Bilgisayar, televizyon, DVD, VCD, tepegöz,
DONANIMLARI projeksiyon, hesap makinesi, teodolit veya elektronik
teodolit, reflektör sağlanmalıdır.

Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili

değerlendirme soruları ile kendi kendinizi
ÖLÇME VE değerlendireceksiniz.
DEĞERLENDİRME Öğretmen tarafından her modül sonunda, modül
uygulamaları ile ilgili kazandığınız bilgi ve becerileri
ölçmeye yönelik değerlendirme yapılacaktır.

ii
 GİRİŞ

GİRİŞ
Sevgili öğrenci;

Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve beceriler harita alanında, arazi ayırımı ve

poligon işlerinin yapımında sizlere yardımcı olacaktır.

Gelişen teknoloji ile birlikte harita yapımı bilgisayar ortamında yapılmaktadır.

Alacağınız bu modül bilgisayarla harita yapımında da size büyük kolaylıklar sağlayacaktır.

Yaşamımızda arazi kullanımı ve bölüşümü nedeniyle anlaşmazlıklar yaşanmaktadır.

Öğreneceğiniz bilgi ve beceriler ile yapacağınız arazi düzenlemesi sayesinde bu
anlaşmazlıkları en aza indirebileceksiniz. Ayrıca arazideki noktaların birbirleri ile olan
ilişkilerini incelemek, bunlara yenilerini eklemek, bu noktaların arazi ölçümlerini yaparak
konumlarını belirlemek sizlere çalıştığınız arazi hakkında önemli bilgiler kazandıracaktır.

İnsanların yaşamlarını kolaylaştıracak yol, su, elektrik, kanal, kanalizasyon ve benzeri

projelerin geliştirilmesinde sizlere ne çok ihtiyaç olduğunu, alacağınız bu beceriler sonunda
görecek ve mutlu olacaksınız.

Ülke sınırlarının belirlenmesinde, kentlerin alt yapılarının oluşturulmasında,

alacağınız bu modülle büyük katkılar sağlayacaksınız.

1
2
 ÖĞRENME FAALİYETİ–1

ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ

Uygun ortam sağlandığında arazileri parçalara ayırabileceksiniz ve düzgün olmayan

sınırları düzeltebileceksiniz.

ARAŞTIRMA

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:

¾ İfrazın ne olduğunu araştırınız.

¾ Büyükşehir ve ilçe belediyelere giderek yapılmış olan ifraz ve sınır
düzenlemelerini inceleyiniz.

1. İFRAZ VE SINIR DÜZENLEMESİ

YAPMAK

1.1. İfraz ve Sınır Düzeltmesi

1.1.1. Tanımı

İfraz (ayırma), ilgilisinin talebi üzerine bir parselin İmar Kanununun 15 ve 16.
maddeleri uyarınca iki ya da daha fazla parçalara bölünmesi işlemidir.

1.1.2. Verilen Bir Noktadan İfraz

1.1.2.1. Üçgen Şeklindeki Bir Parselin Verilen Bir Noktasından Geçen Bir Doğru ile
İfrazı
Üçgen şeklindeki bir ABC parselinden alanı f olan bir parçanın ayrılması ve ayrılarak
yeni parselin sınırının verilmiş olan bir P noktasından geçmesi isteniyor (Şekil:1.1).
Ayrılmak istenen ve Şekil 1.1 de taralı olan DPC üçgeninin alanının iki katı
2 f = p.h

dir. Bu değerlerden f önceden verilmiştir. h yüksekliği de arazide veya plan üzerinden

ölçülebileceğine göre p tabanı,
2f
p=
h
formülü ile hesaplanır. p uzunluğu AC kenarı üzerinden C noktasından itibaren ölçülerek D
noktası bulunur. PD kenarı yeni parselin sınırını meydana getirir.

3
Örnek
B

h
f
A C
b-p p

Şekil:1.1 Üçgen şeklinde bir parselin

verilen bir noktadan ifrazı

Şekil 1.1’de üçgen şeklindeki parselden f=150 m2’lik bir alan yeni sınır çizgisi P
noktasından geçmek üzere ayrılmak isteniyor. P noktasının AC kenarına olan düşey uzaklığı
h = 10 m ölçülüyor. Buna göre p kenar uzunluğunu hesaplayınız.

2f = p.h p = 2f / h
p = (2.150) / 10
p = 300 / 10
p = 30 m

1.1.2.2. Dörtgen Şeklindeki Bir Parselin Verilen Bir Noktadan Geçen Bir Doğru ile
İfrazı
Dörtgen şeklindeki bir parselin verilen bir noktasından geçen bir doğru ile alanı f olan
bir parçanın ayrılması istendiğinde, çözüm grafik veya ölçü değerlerine göre olmak üzere iki
şekilde yapılır (Şekil:1.2, 1.3)
.
C C
P
B P
B

fo
h
h1 h
A ∆f
M N
E D
p A D
E
p

Şekil1.2: Grafik yöntemle ifraz Şekil1.3 : Dörtgen şeklindeki bir parselin

bir P noktasından, alanı f olan bir
parçanın ifrazı

4
 Çözüm grafik olarak yapılırsa, önce dörtgen (Şekil:1.2) bir köşesi P olan ve alanı
dörtgenin alanına eşit olan MPN üçgenine çevrilir. Bundan sonra üçgenin P noktasından h
yüksekliği plan üzerinde ölçülerek p uzunluğu p=2f/h formülüne göre hesaplanır. M
noktasından hesaplanan P uzunluğu kadar ölçülerek E noktası bulunur.

Diğer bir şekilde de ABP üçgeninin f0 alanı hesaplanır (Şekil:1.3). f0 alanı ayrılması
istenen f alanından çıkarılarak APE üçgeninin ∆f alanı bulunur. Bu alana göre p uzunluğu
2f
p= formülü yardımı ile hesaplanır.
h
2( f − f 0 ) 2∆f
f − f 0 = ∆f ve p = = bulunur.
h h
Gereken değerler plan üzerinden ölçülerek alınır. Bu metot ile arazi değerlerine göre
de hesap yapılabilir. Bu durumda P noktasının bulunduğu BC kenarı ölçü doğrusu olarak
kabul edilir. ABP üçgeninin BP tabanı ve h1 yüksekliği ile P noktasından AD tabanına inilen
yükseklik ölçülür. Hesap yukarıdaki formüle göre yapılır ve p uzunluğu AD doğrusu
üzerinde ölçülerek E noktası bulunur.

Örnek
Şekil 1.3’deki parselde f= 500 m2, f0 =162,5 m2, h =25 m olarak ölçülüyor AE=p
uzunluğunu hesaplayınız.
Çözüm

2 ( f − f 0 ) 2 ∆f 2(500 − 162,5) 2.337,5

p= = p= = = 27 m
h h 25 25

Çözüm ölçü değerlerine göre yapılacaksa, yeni parselin sınırının geçmesi istenen P
noktasının karşısındaki kenar ölçü doğrusu olarak alınır. Parselin ölçüsü yapılır (Şekil 1.4). P
noktasından düşülen dikin bir tarafında kalan ABPM dörtgeninin f 0 alanı hesaplanır.
Hesaplanan bu alan ayrılması istenen f alanından çıkarılarak ∆f farkı bulunur.
f - f 0 =∆ f
Bu fark PME üçgeninin alanına eşittir. Yeni sınırın geçmesi gereken E noktası ile M
2f
noktası arasındaki p uzunluğu PME üçgeninden p = formülünde f yerine ( f - f 0 )
h
2 ( f − f 0 ) 2 ∆f
konularak bulunan p = = formülü yardımıyla hesaplanır.
h h

M noktasından itibaren hesaplanan p uzunluğu kadar ölçülerek E noktası bulunur.

Bulunan p işaretinin değeri eksi ise E noktası M ile A noktaları arasında olur, aksi halde
MD istikametindedir. İstenirse bulunan p değeri işaretine göre MA uzunluğuna eklenip
veya çıkarılarak AE uzunluğu bulunur. P ve E noktalarını birleştiren doğru, ayrılmak istenen
yeni parselin sınırıdır.

5
 C
29,20
P
B 28,0
27,00

f
A M E D
0,00

10,00

23,00

37,00

49,40
Şekil 1.4 :Dörtgen şeklindeki bir parselin
ölçü değerlerine göre ifrazı

Örnek:
Şekil:1.4’deki parselden alanı f =600 m2 olan bir parçanın ayrılması isteniyor.
ME= p uzunluğunu hesaplayınız.

Çözüm:

ABPM dörtgeninin alanı,

2 f 0 =10.27+(23–10)(28+27)=985

f 0 =497,5 m2

2( f − f 0 ) 2(600 − 497,5) 205

p= = = = 7,32 m
h 28 28

M noktasından itibaren 7,32 m veya A noktasından 23,00+7,32=30,32 m ölçülerek E

noktasının yeri bulunur. PE doğrusu ayrılan parçanın sınırıdır.

1.1.2.3. Çokgen Şeklindeki Bir Parselin Verilen Bir Noktasından Geçen Bir Doğru ile
İfrazı:

Çokgen şeklindeki bir parselden istenilen büyüklükte bir f alanının ayrılması, dörtgen
şeklindeki bir parselin ifrazında olduğu gibi yapılır. Önce parselin sınırının geçmesi istenilen
P noktası parselin uygun bir noktası ile örneğin, Şekil:1.5’de A noktası ile birleştirilerek
ABCDP çokgeninin fo alanı hesaplanır. Bu alan, ayrılmak istenen f alanından çıkarılarak
APE üçgeninin alanı bulunur.
f − f 0 = ∆f

6
 P
D

C
fo
h
B
E A
p

Şekil 1.5: Çokgen şeklindeki bir parselin

verilen bir noktasından geçen bir doğru ile
ifrazı

2 ( f − f 0 ) 2 ∆f
AE=p kenarı p= = formülü yardımıyla hesaplanır. A noktasından,
h h
hesaplanan p uzunluğu kadar ölçülerek E noktasının yeri tespit edilir. EP doğrusu ayrılmak
istenen yeni parselin sınırıdır.

1.1.3. Bir Kenara Paralel İfraz

1.1.3.1. Üçgen Şeklindeki Bir Parselin Bir Kenarına Paralel Bir Doğru İle İfrazı

Alanı F olan bir ABC üçgeninin

A
tabanı a, yüksekliği H olsun. Bu üçgenden
ayrılmak istenen AED parselin tabanı a0,
yüksekliği h olsun (Şekil:1.6). Ayrılmak h f
istenen parselin ED kenarı CB kenarına H
paralel ve A noktasındaki açı da iki E F ao D
üçgenin ortak açısı olduğundan ABC ve y a
C B
ADE üçgenleri benzer üçgenlerdir.
Benzer üçgenlerden yararlanarak;
Şekil 1.6: Üçgen şeklinde bir parselin bir
h a0
= yazılabilir. kenarına paralel bir doğru ile ifrazı
H a

h h2 a .h
Bu formülün her iki tarafı ile çarpılırsa; 2
= 0 olur. Hâlbuki a 0 .h = 2 f ve
H H a.H
h2 a .h
a.H = 2 F olduğundan 2
= 0 formülünde yerlerine konursa;
H a.H

7
h2 f
2
= bulunur. Buradan h yüksekliği, h = H
f
F
H F

formülü ile hesaplanır. Uygulamada CB doğrusunun iki yerinden çıkılan dikler üzerinde
hesaplanan y yükseklik farkı kadar ölçülerek ED doğrusu bulunur. Bu fark,

y = H −h
f
formülü veya bu formüldeki h nin yerine h = H konularak
F
f
y=H −H formülü ile hesaplanır.
F

ED doğrusunun AC ve AB kenarlarını kestiği E ve D noktaları ifraz için aranan noktalardır.

h a0
= formülünden yararlanarak bulunan,
H a
h
a0 = a formülü ile a0 kenarı hesaplanır.
H

Bulunan bu uzunluk arazide ölçülen a0 kenarı ile karşılaştırılarak kontrol edilir.

Ayrılmak istenen alan CEDB dörtgeni ise bu dörtgenin alanı F’den çıkarılarak AED
üçgeninin f alanı bulunur. Böylece problem yukarıdaki şekle dönüştürülür.

Örnek:

Alanı F =1000 m2 olan üçgen şeklindeki bir parselden ayrılmak istenen AED alanı
f =250 m2, H = 20 m ise y yüksekliği ne kadardır?
Çözüm:

f 250
y=H −H = 20 − 20 = 20–20(1/2) =20–10=10 m bulunur.
F 1000

8
1.1.3.2. Yamuk Şeklindeki Bir Parselin Tabanına Paralel Bir Doğru İle İfrazı

P1, P2, P3, P4 yamuğunun

P2 B P3
yüksekliğini H, ayrılması istenen P1, P6,
P5, P4 yamuğunun yüksekliğini y,
yamuğun tabanlarını A ve B, ayrılması b
istenen yamuğun P6P5 tabanını da b ile P6 P5
H
gösterelim (Şekil:1.7). y f
P1 A-b P4
Parselin P1, P2 kenarına P3 ve P5 A-B
noktalarından birer paralel çizecek olursak A
birer kenarları (A-b) ve (A-B) olan iki
benzer üçgenin meydana gelir. y ve H bu Şekil 1.7: Yamuk şeklinde bir parselin
üçgenlerin yükseklikleridir. Üçgenlerin tabanına paralel bir doğru ile ifrazı
benzerliklerinden yararlanılarak;
y A−b
= yazılabilir.
H A− B

1
Diğer taraftan ayrılmak istenen yamuğun alanı; f = ( A + b). y olur. Buradan,
2

f A+b y A−b f A+b

= yazılabilir, = ve = formülleri birbirleri ile çarpılacak olursa;
y 2 H A− B y 2

f y ( A − b)( A + b) f A2 − b 2
. = veya = olur.
y H 2( A − B) H 2( A − B )

Bu formülde b eşitliğin bir tarafına alınacak olursa;

2 f ( A − B) 2 f ( A − B)
b 2 = A2 − ve b = A2 − formülü ile bulunur.
H H

2 f ( A − B) y A−b f A+b
b= A2 − formülünden bulunan b değeri = veya =
H H A− B y 2

formüllerinde yerine konularak y ‘nin değeri bulunur.

( A − b) 2f
y = H. ve y =
( A − B) ( A + b)

9
 A, H ve B değerleri arazide veya ölçekli bir plan üzerinden ölçülür. Hesaplanan y
uzaklığından (P1,,P4) kenarına paralel çizilerek bu parselin (P1,P2) ve (P3,P4) doğrularını
kestiği P6 ve P5 noktaları tespit edilir. Hesaplanmış olan b uzunluğu kontrol için kullanılır.
Örnek:

Şekil:1.8’deki parselden alanı f=425 20,00

m2 olan bir parça ayrılmak isteniyor. b ve
y değerlerini metre cinsinden
hesaplayınız.

25,00

25,00
Çözüm:

2 f ( A − B)

40,00
00,00

20,00

55,00
b= A2 −
H
2.425(55 − 20)
= 55 2 − = 42,84 m
25 Şekil:1.8 Yamuk şeklindeki bir parselin
tabana paralel bir doğru ile ifrazına
2f 2.425 örnek
y= y= = 8,69 m
( A + b) (55 + 42,84)

1.1.3.3. Dörtgen Şeklindeki Bir Parselin Tabanına Paralel Bir Doğru İle İfrazı
Dörtgen şeklindeki parselin P3 köşesinden tabana paralel bir doğru çizilirse bir yamuk
meydana gelir (Şekil:1.9). Bundan sonra problem yamuk şeklindeki bir parselin tabanı
paralel bir doğru ile ifrazına dönüşür.

Dörtgeni yamuk şekline çevirmeden de problemi çözmek mümkündür Şekil:1.10’da

görüldüğü gibi, cot α ve cot β değerleri P2 ve P3 köşelerinin dik ayakları ve dik
boylarından hesaplanabilir. cot α ve cot β değerleri;

b= A 2 − 2 f (cot α + cot β ) P2
( A − b) P5 P3
y= formüllerinde
(cot α + cot β ) b
yerine konularak problem çözülür.
y
P1 P4
Şekil 1.9: Dörtgen şeklindeki bir parselin
yamuk şekline çevrilerek tabanına paralel
bir doğru ile ifrazı

10
Örnek:

Şekil:1.10’da verilen dörtgende

tabana paralel bir doğru ile alanı f =200 P2
m2 olan bir parça ayrılmak isteniyor. y 30,00 P3
yüksekliği ile b kenar uzunluğunu 20,00
hesaplayınız. b
Çözüm:
y
α β
70 − 50 P1 P4
cot α = = 0,66667

10,00
70,00

50,00

00,00
30
10
cot β = = 0,50000 bulunur.
20 Şekil 1.10: Dörtgen şeklindeki bir parselin
α ve β açıları yardımıyla tabanına paralel bir
b= A 2 − 2 f (cot α + cot β ) = doğru ile ifrazı

70 2 − 2.200(0,66667 + 0,50000) =
66,58 m

( A − b) (70 − 66,58)
y= = = 2,933 m
(cot α + cot β ) (0,66667 + 0,50000)

1.1.4. Bir Kenara Dik İfraz

1.1.4.1. Üçgen Şeklindeki Bir Parselin Tabanına Dik Bir Doğru İle İfrazı
P1 noktasından P2P3 kenarlarına bir dik inilecek olursa P1MP2 dik üçgeni meydana
gelir. Bölünmek istenen f alanını P2P3 tabanına dik bir doğru ile bölmek istediğimiz de
problem, tabanı P1M olan P1MP2 dik üçgeninin tabanına paralel bir ifraza çevrilmiş olur
(Şekil:1.11).

f f f P1
a=A , b=B , h=H
F F F
formülleri yardımıyla çözülür. B
H b
Bu Formüllerde F alanı, A, B ve H h
kenarları P1MP2 üçgeninin alanı ve f
P3 M P2
kenarlarıdır. Hesaplanan a, b ve h a
kenarlarından biri kontrol elamanı olarak p A
kullanılır.
Şekil1.11 Üçgen şeklindeki bir parselin
tabanına dik bir doğru ile ifrazı

11
Örnek:
P1
Şekil:1.12’deki üçgen şeklindeki
parselden P3P2 tabanına dik bir doğru ile
alanı f =175 m2 olan bir parçayı ayırmak
için a ve h değerlerini bulunuz. H b

35
h
Çözüm: P3 K P2
a

15

55
0,0
P1KP2 üçgeninin alanı
1
F= (55 -15).35=700 m2 dır. Ayrılmak
2 Şekil:1.12 Üçgen şeklindeki bir parselin
istenen parçanın a ve h kenarları tabana dik bir doğru ile ifrazı

f f
a=A , h=H formüllerine
F F
göre,
175 175
a = (55 − 15) =20 m ve h = 35 =17,5 m bulunur.
700 700

1.1.4.2. Dörtgen Şeklindeki Bir Parselin Bir Kenarına Dik Bir Doğru ile İfrazı:

Dörtgen şeklindeki bir parselden D

ayrılmak istenen Şekil:1.13’de taranmış L M
olarak gösterilen f alanı, CK =h ve DE=H, N
C
EA=a ve KE=b ile gösterildiğinde
a.H + ( H + y ).x y f H
f = formülü ile h
x
2
B A
hesaplanır. Ancak bu formülde iki K b E a
bilinmeyen vardır.
Şekil 1.13: Dörtgen şeklindeki bir parselin
bir kenarına dik bir doğru ile ifrazı

Bilinmeyen x ve y’nin hesaplanabilmesi için aynı bilinmeyenleri içinde bulunduran

ikinci bir denklem daha kurulmalıdır. Bu denklemi kurabilmek için C ve L noktalarından
tabana paralel olarak CN ve LM doğrularını çizdiğimizi düşünelim. Bu suretle meydana
gelen LMD ve CND üçgenleri D noktasındaki açıları ortak, L ve C noktalarındaki açıları eşit
olduğu için benzer üçgenlerdir. Bu benzerlikten yararlanarak;

H − y H −h
= yazılabilir.
x b

a.H + ( H + y ).x H − y H −h
f = ve = denklemlerinde x eşitliğin bir tarafına alınırsa;
2 x b

12
 2 f − a.H ( H − y ).b
x= ve x= eşitlikleri bulunur. Bu eşitliklerin sol tarafları
H+y H −h
birbirlerine eşit olduğundan sağ tarafları da eşittir. Bu nedenle;

2 f − a.H ( H − y ).b 2 f − a.H ( H − y ).b

x= , x= formülleri = şeklinde yazılabilir.
H+y H −h H+y H −h
Buradan;

(2 f − a.H )( H − h) = ( H + y )( H − y )b yazılabilir. Ancak,

(H+y)(H-y) = H2-y2 olduğundan yukarıdaki eşitlikte yerine konulup y2 eşitliğin bir tarafına
alınırsa;

(2 f − a.H )( H − h)
y2 = H 2 −
b
veya
(2 f − a.H )( H − h)
y = H2 − bulunur.
b
(2 f − a.H )( H − h)
y’ nin daima pozitif değeri kullanılır. Yukarıdaki y = H2 − formülü
b
ile bulunacak y değeri;

2 f − a.H ( H − y ).b
x= ve x= formüllerinde birinde yerine konularak x değeri
H+y H −h
hesaplanır.

Örnek:

Şekil:1.14’deki parselden alanı f D

=1170 m2 olan bir parça ayırmak için x ve L
y değerleri ne olmalıdır?
C
H=44

Çözüm: y
h=27

x
B E A
(2. f − a.H )(H − h)
49

y= H − 2
6
00

64

b a
b

formülünde değerler yerine konularak, Şekil 1.14: Bir kenara dik ifraza örnek

13
 (2.1170− 15.44)(44 − 27)
y = 442 − =35,6625 m bulunur. y’nin bulunan bu değeri,
49 − 6

2 f − a.H ( H − y ).b
x= , x= birinde yerine konularak,
H+y H −h

(44 − 35,6625).43
x= =21,09 m bulunur.
44 − 27

1.1.5. Orantılı İfraz

Şekil:1.15’deki gibi sivri bir parselden tabana paralel bir doğru ile alanı f olan bir
kısım ifraz edilecek olursa geri kalan kısmın taralı parçası, tarlanın sürülmesi sırasında
mahzurlu olabilir. Halbuki Şekil:1.16’da görüldüğü gibi ifraz doğrusu parselin kenarlarını
bo d o
v= = oranında bölecek olursa, tarlanın sürülmesi bakımından mahzurlu kısım her
b d
iki parsele bölünmüş olur. Bu nedenle bazı durumlarda ifrazın orantılı yapılması istenebilir.

C
D
b d
bo
B A do

Şekil1.15: Orantılı ifraz Şekil 1.16: Orantılı ifraz

1.1.6. Arazi Değerine Göre İfraz

Şekil:1.17’de görüldüğü gibi birim

D
fiyatları farklı değerde f1 ve f2 parçalarını E’ E
C
ihtiva eden bir parselden istenilen değerde
bir parçanın ayrılması istenebilir.
f1 s1
a1

Parselin bütün değerini D, f1 h

f2
parçasının metre kare fiyatını a1, f2 s2
parçasının metre kare fiyatını a2, ayrılması a2
B
istenen parçanın değerini de d ile M’ M A
gösterelim. Problemi çözmek için önce
Şekil 1.17:Arazi değerine göre
geçici bir EM sınırı çizerek ayrılan f1 ve f2 ifraz
parçalarının do toplam değeri hesaplanır.
do=a1.f1+a2.f2
 Bulunan do değeri ayrılmak istenen d değerine eşit değilse (d-do) farkı hesaplanarak
EM doğrusu bu değer farkını karşılayacak kadar kaydırılır. Kaydırılacak h miktarı
d − do
h= formülü ile hesaplanır. Kaydırmadan sonra bulunan değer istenilen
a1 ⋅ s1 + a 2 ⋅ s 2
değerden farklı ise yukarıdaki formüle göre hesaplanacak miktar kadar tekrar bir kaydırma
yapılır ve istenilen değer elde edilinceye kadar işlenme devam edilir.

1.2. Sınır Düzeltmeleri

1.2.1. Kırık Bir Sınırın Grafik Olarak Düzeltilmesi

ABC gibi kırık bir sınırı grafik olarak düzeltmek için AC doğrusuna B noktasından bir
paralel çizilir (Şekil:1.18). Paralelin sınırı kestiği D noktası ile B noktasının AC doğrusu ile
meydana getirdikleri ADC ve ABC üçgenleri, AC tabanları ortak ve yükseklikleri eşit
olduğundan eş değerdirler. Bu halde ABC üçgeni yerine ADC üçgeni alınabileceği için AD
doğrusu yeni sınırı teşkil eder.

Düzeltilen sınırın verilen bir M noktasından geçmesi istenirse M noktası ile D noktası
birleştirilir (Şekil:1.19). A noktasından MD doğrusuna bir paralel çizilerek sınırı kestiği E
noktası bulunur. M noktasından geçmesi istenen sınır bu nokta ile E noktasını birleştiren
doğrudur.

şahıs şahıs

B M
D D

A A
C E
devlet devlet

Şekil 1.18: Kırık sınırın grafik Şekil 1.19: Düzeltilen bir sınırın verilen
olarak düzeltilmesi bir M noktasından geçecek şekilde
değiştirilmesi
AD sınırının AE doğrusuna dik olması istenirse (Şekil:1.20), parsel sınırlarının
birbirlerine paralel olup olmadığına göre iki durum olabilir. AE ve MD sınırları birbirine
paralel ise AD sınırının orta noktası O bulunur. Bu noktadan AE sınırına bir dik çizilecek
olursa, AOE ve MDO üçgenleri eşit olduğundan ME doğrusu aranan sınırdır.

Parsellerin KD ve AE kenarları birbirlerine paralel değillerse (Şekil:1.21) önce

yukarıda olduğu gibi hareket edilerek AD doğrusunun ortasında AE doğrusuna bir dik çizilir.
D noktasından EK doğrusuna bir dik çizilecek olursa meydana gelen MDO üçgeni ile EAO
üçgenleri eşit olduklarından devlet arazisine KMD üçgeninin alanı kadar fazla arazi geçer.
EK doğrusu bu alanı verecek kadar devlet tarafına kaydırılacak olursa istenilen sınır
bulunmuş olur.

15
 MK .MD
Kaydırılması gereken y miktarı, y = veya MD = AE = h , EK = s ,
2 EK
OE = s 0 ve buradan MK = s − 2s o alınıp yukarıdaki formülde yerine konursa,
( s − 2 s o ).h
y= formülü ile hesaplanır. Gerekirse y tekrar hesaplanarak EK doğrusu bir
2s
kere daha kaydırılabilir.
K
M D D
M

şahıs
s
O
şahıs

devlet
devlet

so

A E A h E

Şekil 1.20: Eğik bir sınırı bir kenara Şekil 1.21: Kenarları paralel olmayan iki
dik olacak şekilde değiştirilmesi parsel arasındaki eğik bir sınırın bir kenara
dik olacak şekilde değiştirilmesi

1.2.2. Kırık Bir Sınırın Ölçü Değerlerine Göre Düzeltilmesi

Arazide ölçü yapılması mümkün ise kırık sınırın ölçü değerlerine göre düzeltilmesi
tercih edilmelidir. Düzeltilmesi istenen kırık sınırın uygun bir yerinde bir ölçü doğrusu
alınarak bu doğru üzerinden sınırın kırık noktaları ortogonal metotla (prizmatik olarak)
ölçülür. Ölçü doğrusu sınırın A ve D noktalarını birleştiren (Şekil:1.22.a) veya bir kenara dik
(Şekil:1.22.b) herhangi bir doğru alınabilir. Bu doğrunun iki tarafında kalan ve şekilde
taranmış olarak gösterilen arazi parçalarının alanlarının farkı ∆f bulunur. Yeni sınırın iki
tarafında kalan arazi parçaları birbirine eşit veya diğer bir deyimle ∆f = 0 olması gerekir.
Eğer bulunan fark sıfıra eşit değilse ∆f = a.h olacak şekilde A noktası kaydırılarak yeni
sınırın K noktası bulunur.

16
 şahıs devlet devlet
C C C
K
h h a D
D
K a K D A h M
a
A A B

B B şahıs
devlet şahıs
a b c

Şekil 1.22: Kırık bir sınırın ölçü değerlerine göre düzeltilmesi

A noktasını kaydıracağımız miktara a, AKD üçgeninin yüksekliğine h dersek,
2.∆f = h.a olur. h arazide veya plan üzerinde ölçülebilir. Formülde a eşitliğin bir tarafına
alınarak
2.∆f
a= bulunur. Bundan sonra A noktasından, hesaplanan a değeri kadar bir uzunluk
h
ölçülerek K noktası tespit edilir. KD doğrusu yeni sınırı teşkil eder.

Yeni sınırın M gibi istenen bir noktadan geçmesi isteniyorsa, (Şekil:1.22.c) ölçü
doğrusu bu noktadan geçecek şekilde alınır ve a nın hesabı yukarıda anlatıldığı şekilde
yapılır.
şahıs şahıs

C
C D
D h
h A B
A B

devlet devlet

Şekil 1.23 : Kırık bir sınırın belli bir doğruya Şekil 1.24 : Düzeltilen sınırın kenara
paralel olacak şekilde düzeltilmesi dik olarak geçirilmesi

Yeni sınırın belli bir doğruya paralel olması isteniyorsa, ölçü doğrusu bu doğruya
paralel olarak alınır (Şekil:1.23). Yeni sınırın bir kenara dik olması isteniyorsa ölçü doğrusu
o kenara dik olarak alınır (Şekil:1.24). Ölçü doğrusu alan hesabından sonra bulunan ∆f
miktarı kadar ve kendine paralel olarak kaydırılarak yeni sınır bulunur. Kaydırılacak h
miktarı,

∆f
h= formülü ile hesaplanır.
AB

17
Örnek:

Şekil:1.25’de verilen ölçülere göre, A noktasının kaydırılması gereken a uzunluğunu

hesaplayınız.

Çözüm: şahıs
C 13
2.∆f = 12.13+(28-12)(13-8)+(41-28)(-8)
2.∆f = 132 m2 h=38 D

00
K

12
28
2.∆f 132 a
a= = = 3,474 m A
h 38

41
8
B
devlet
Şekil 1.25 : Örnek

18
 UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem basamakları Öneriler

¾ 1/1000 ölçekli bir adet imar uygulama ¾ Belediyelerden, harita bürolarından
haritası temin ediniz. alabilirsiniz.
¾ Önce plan üzerinde sınırını düzeltmek ¾ Belirleyeceğiniz parselin ifraz yapmaya
istediğiniz bir parsel belirleyiniz. uygun olmasına özen gösteriniz.
¾ Çalışma neticesinde ifraz yapılacak ¾ Hangi tür ifraz yapacağınızı yukarıda
kısmı belirleyiniz. anlatılan 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5
¾ Arazinin şekline göre hangi tür ifraz yöntemlerinden birini seçerek
uygulayacağınızı belirleyiniz. uygulayınız.
¾ Gerekli hesaplamaları yapınız. ¾ Oluşturacağınız parseli, üzerinde rahatça
¾ İfraz yapılacak kısmın alanını kontrol çalışabileceğiniz konumda seçiniz.
ediniz. ¾ Aletleri kuralına uygun olarak
¾ Okul bahçesinde sınırı düzeltilmeye kullanınız. Başkalarının kullanmasına
uygun bir parsel oluşturunuz. izin vermeyiniz.
¾ Arazide uygulama için gerekli aletleri
hazırlayınız.
¾ Arazide parsel köşelerini tespit ediniz.
¾ Seçtiğiniz bir yöntemle ifrazı parsel
üzerinde gerçekleştiriniz.
¾ Arazi üzerinde ölçü ve alan kontrolünü
tekrar yapınız.

19
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aşağıdaki çoktan seçmeli sorularda doğru olduğunu düşündüğünüz seçeneği daire içine
alınız.

1. İlgilisinin talebi üzerine bir parselin İmar Kanununun 15 ve 16. maddeleri uyarınca iki
ya da daha fazla parçalara bölünmesi işlemi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tevhit B) İfraz C) Nirengi D) Poligon

2. Şekil:1.26’da üçgen şeklindeki bir parselden alanı f=500 m2 lik bir alan yeni sınır
çizgisi P noktasından geçmek üzere ayrılmak isteniyor, h=20 m olarak ölçüldüğüne
göre p uzunluğu aşağıdakilerden hangisidir?

A) 48 m B) 52 m C) 50 m D) 55 m
B

h
f
A C
b-p p

Şekil1.26
3. Şekil:1.27’de dörtgen şeklindeki bir C
parselden alanı f =750 m2 olan bir P
parçanın ifrazı isteniyor, f0=300 m2, B
h=30 m olarak ölçüldüğüne göre p
fo
uzunluğu aşağıdakilerden hangisidir?
A) 35 B) 25 h1 h
C) 40 D) 30
∆f

A D
E
p

Şekil 1.27:

20
4. Şekil:1.28’de alanı F=2500 m2 olan
A
üçgen şeklindeki bir parselden f=750
m2’ lik bir alan ayrılmak isteniyor ve
H= 50 m olduğuna göre y uzunluğu h f
aşağıdakilerden hangisidir? H
A) 22,61 B) 21,51 E F ao D
C) 21,61 D) 22,51 y a
C B

Şekil 1.28

5. Şekil:1.29’da verilen dörtgende tabana P2

paralel bir doğru ile alanı f =300 m2 35,00 P3
olan bir parça ayrılmak isteniyor y 25,00
yüksekliği ile b kenar uzunluğu b
aşağıdakilerden hangisidir?
A) b=85,56 m, y=3,42 m y
α β
B) b=84,80 m, y=3,55 m P1 P4

15,00
90,00

65,00

00,00
C) b=80,56 m, y=2,45 m
D) b=83,70 m, y=2,80 m
Şekil 1.29
P1
6. Şekil:1.30’da üçgen şeklindeki
parselden P3P2 tabanına dik bir doğru
ile alanı f =250 m2 olan bir parçayı
H b
ayırmak için a ve h değerleri
40

h
aşağıdakilerden hangisidir?
A) a=20, b=25 B) a=25, b=25 P3 K P2
a
25

75
0,0

C) a=25, b=20 D) a=23, b=22

Şekil 1.30
D
7. Şekil:1.31’deki parselden alanı f = 1350 L
m2 olan bir parça ayırmak için y ve x
C
değerleri aşağıdakilerden hangisi
H=53

olmalıdır? y
h=32

A) y=43,66 m x=15,87 m x
B) y=44,66 m x=17,87 m B E A
60
15
00

78

C) y=40,60 m x=13,80 m b a
D) y=41,25 m x=14,85 m
Şekil 1.31

21
8. Şekil:1.32’de verilen ölçülere göre, A şahıs
noktasından kaydırılması gereken a C 16
uzunluğu aşağıdakilerden hangisidir?
A)4,69 h=40 D
B)3.9

00
K
C)3,69

14
31
a
D)4,9
A

44
10
B
devlet
Şekil:1.32

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayısını belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız
sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

22
 ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇÖĞRENME FAALİYETİ–2

Uygun ortam sağlandığında poligon işlerini kuralına uygun olarak yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:

¾ Poligon uygulamaları, özel bürolarda nasıl yapılıyor, araştırınız.

¾ Özel bürolarda poligon ölçümleri dijital aletlerle nasıl yapılıyor, araştırınız.

2. POLİGON VE POLİGON HESAPLARINI

YAPMAK

2.1. Dik Koordinat Sistemi ve Koordinat Hesapları

2.1.1. Dik Koordinat Sistemi

Arazi üzerinde bulunan noktaların birbirlerine göre durumlarını tespit etmek için,
yatay bir düzlem içinde birbirine dik olan iki doğru kullanılır. Bu doğruların oluşturduğu
sisteme dik koordinat sistemi denir.

Matematikte kullanılan dik koordinat sisteminde sağa ve sola giden eksen X, yukarı ve
aşağı giden eksen Y eksenidir (Şekil:2.1).

Haritacılıkta kullanılan koordinat sisteminde ise sağa ve sola giden eksen y ile
gösterilir ve ordinat ekseni ismini alır. Yukarı ve aşağı giden eksen x ile gösterilir ve apsis
ekseni adını alır (Şekil:2.2). Ordinat ekseni daima doğu-batı, apsis ekseni ise kuzey-güney
istikametlerini gösterir. Apsis ekseni ile ordinat ekseninin kesim noktasına orijin noktası
denir.

Bir noktanın dik koordinat sistemine göre yeri, o noktadan eksenlere çizilen diklerle
belirtilir. Noktanın ordinat eksenine olan uzaklığına apsis, apsis eksenine olan uzaklığına
ordinat denir. Bunların her ikisine birden de o noktanın koordinatları ismi verilir.

23
 +Y +X
Ordinat

Ekseni

Apsis
-X +X -Y +Y
Ordinat Ekseni

Apsis
-Y -X

Şekil 2.1: Matematikte kullanılan dik Şekil 2.2: Haritacılıkta kullanılan dik
koordinat sistemi koordinat sistemi

Koordinat sisteminin eksenleri

düzlemi dört bölüme ayırır. Bu bölümler; +X
+ X ekseninden başlayarak saat ibresinin IV. bölüm I. bölüm
hareketi yönünde 1’den 4’e kadar numara
-Y +Y
verilir. Bölümleri birbirlerinden +X
+X
ayırabilmek için eksenler - ve + şeklinde -Y +Y
işaretlenmiştir. Eksenlerin birbirlerini -Y +Y
kestikleri orijin noktasından itibaren -X -X
ordinat ekseninin sağa doğru giden kısmı III. bölüm II. bölüm
pozitif +, sola doğru giden kısmı negatif -
, apsis ekseninin yukarıya doğru giden -X
kısmı pozitif +, aşağıya giden kısmı
negatif - ile gösterilir (Şekil:2.3). Şekil 2.3: Dik koordinat sisteminde
bölümler ve her bölümde
koordinatların işaretleri

Dik koordinat sisteminde bir noktanın yeri, o noktanın koordinatları ile (Şekil:2.4),
noktanın hangi bölümde olduğu da koordinatlarının işaretleriyle bellidir (Tablo:2.1).

Tablo:2.1 Bölümlerde koordinatların

işaretleri +X

Bölüm A
I II III IV
Koordinat
Y + + - - Xa
X + - - + Ya
+Y

Şekil 2.4 : Bir noktanın koordinat

sistemindeki yeri

24
 Bir doğru, iki noktanın koordinatları ile bellidir. Örneğin, A ve B noktalarının
koordinatları Ya, Xa ile Yb, Xb verilmiş ise AB doğrusu, bu noktaların koordinat sistemindeki
yerlerini birleştiren doğrudur (Şekil:2.5).

+X ekseni kuzeyi gösteren eksendir. +X ekseninden başlayarak saat ibresinin hareketi

yönünde olmak üzere bir doğrunun +X ekseniyle meydana getirdiği açıya o doğrunun semt
açısı denir (Şekil:2.6). AB gibi bir doğrunun A ucundaki semt açısı (AB) şeklinde, B
ucundaki semt açısı ise (BA) şeklinde gösterilir. Genel olarak herhangi bir semt açısından
bahsedildiği zaman bu açı α harfi ile de gösterilir.

+X +X

A (BA)
Xb (AB)
Xa
Ya
+Y +Y
Yb

Şekil:2.5 Bir doğrunun koordinat Şekil:2.6 Bir doğrunun iki ucundaki

sistemindeki yeri semt açısı

Şekil:2.6’dan kolayca görüleceği gibi bir doğrunun bir ucundaki semt açısı diğer
ucundaki semt açısından 200 grad farklıdır. Bunu formülle gösterecek olursak şeklimize göre
(AB)+200g=(BA) veya (BA)-200g=(AB) diyebiliriz. Bir uçtaki semt açısı diğer uçtakine
göre 200 grad az veya 200 grad çok olabileceği için, bir doğrunun iki ucundaki semt açıları
genel olarak, (AB) = (BA) ± 200g formülü ile gösterilir. Semt açısı 0 grad ile 400 grad
arasında değişir.

2.1.2. Temel Ödevler

Haritacılıkta noktaların yerlerinin tespit edilmesi gerekir. Noktaların yerlerinin tespit

edilmesinde çözülmesi gereken birkaç problem vardır. Bu problemlere temel ödevler denir.
Temel ödevlerin bilinmesi, ilerideki birçok hesap işlerimizi kolaylaştıracağı için iyice
öğrenilmesi gerekir.

2.1.2.1. Birinci Temel Ödev: A noktasının koordinatları ile, bu noktadan B noktasına olan
( AB ) semt açısı ve AB kenarı veriliyor. B noktasının koordinatlarının hesabı isteniyor.
Verilenler : y a , x a , ( AB ) ve AB
İstenenler : y b =? , xb =?

25
Şekil:2.7’den kolayca görülebileceği gibi,
y b = y a + ∆y
xb = x a + ∆x olur.
Burada y a ve x a verilmiştir. ∆y ve ∆x bulunabilirse y b ve xb hesaplanabilir. Yine
şekilden veya yukarıdaki eşitlikten görülebileceği gibi
∆y = yb - y a
∆x = xb - x a dır.
∆y ve ∆x i hesaplayabilmek için A ve B noktalarından y ve x eksenlerine paraleller
çizelim. Meydana gelen AKB üçgeni bir dik üçgendir (Şekil:2.8). Bu üçgenin A
noktasındaki açısı ( AB ) semt açısına eşittir. Trigonometriden bildiğimize göre;

+X +X

B K
xb-xa yb-ya B

∆x (AB) ∆x
AB
∆y
A A
xb

∆y
xa xa
ya ya
+Y +Y
yb

Şekil2.7 : Birinci temel ödev Şekil 2.8: Birinci temel ödev

∆y y b − y a ∆x x b − x a
sin( AB ) = = , cos( AB ) = = olur. Buradan;
AB AB AB AB

AB. sin( AB) = y b − y a , AB. cos( AB) = xb − x a bulunur.

Bu eşitliklerde bulunmak istenen y b ve xb yalnız bırakılacak olursa;
y b = y a + . AB. sin( AB) ve xb = x a + AB. cos( AB) formülleri elde edilmiş olur.

Örnek:

verilenler istenenler
y a = 513,77 m y b =?
x a = 397,15 m xb =?
( AB ) = 35g,6917
AB = 142,17 m

26
Çözüm:

Değerler y b = y a + AB .sin( AB ) ve xb = x a + AB . cos( AB ) formüllerinde yerine konursa,

y b = y a + AB . sin( AB ) = 513,77 +142.17 sin (35 g,6917)
y b = 513,77+ 75.60 = 589,37 m
xb = x a + AB . cos( AB )= 397,15 + 142,17. cos (35 g,6917)
xb =397.15 + 120,56= 517,56 m bulunur.

2.1.2.2. İkinci Temel Ödev

Bir AB doğrusunun A ve B noktalarının koordinatları ( y a , x a , y b , xb ) veriliyor.
A ve B noktalarını birleştiren doğrunun ( AB ) semt açısı ile AB kenar uzunluğunun hesabı
isteniyor.
Bilinenler: y a , x a , y b , xb
İstenenler: ( AB )=? ve AB =?
A ve B noktalarından y ve x eksenlerine birer dik çizecek olursak meydana gelen
AKB dik üçgeninde KB dik kenarının AK dik kenarına oranı ( AB ) semt açısının tanjantını
verir.
yb − ya ∆y
tan ( AB )= =
xb − xa ∆x

Formülden görüldüğü gibi B noktasının koordinatlarından A noktasının koordinatları

çıkarılarak bulunan y b – y a = ∆y farkı xb – x a = ∆x farkına bölünerek ( AB ) semt
açısının tanjant değeri bulunur.

Semt açısının hangi bölümde olduğunu anlamak için ∆y ve ∆x 'lerin işaretlerine bakmak
yeterlidir.
∆y +
Eğer = ise, açı birinci bölümdedir, hesapla bulunan açı aranan semttir.
∆x +
∆y +
= ise, açı ikinci bölümdedir, hesapla bulunan açının 200g dan çıkarılması ile
∆x −
aranan semt elde edilir.
∆y −
= ise, açı üçüncü bölümdedir, hesapla bulunan açıya 200g eklenerek aranan
∆x −
semt elde edilir.
∆y −
= ise açı dördüncü bölümdedir, hesapla bulunan açının 400g dan çıkarılması
∆x +
ile aranan semt elde edilir.

27
 Semt açısı bulunduktan sonra bu açı ve y b − y a = ∆y veya xb − x a = ∆x farkları
yardımı ile AB kenarı hesaplanır. Kenarın hesabında birinci temel ödevde gördüğümüz,
AB. sin( AB) = y b − y a
AB. cos( AB) = xb − x a
formüllerinden faydalanılır. Bu formüllerde sin( AB ) ve cos( AB ) eşitliğin diğer tarafına
alınarak AB kenarının hesap formülleri bulunur.
yb − ya xb − xa
AB = =
sin(AB) cos(AB)
Görüldüğü gibi AB kenarı bir kere ordinatlar farkının sin( AB) ‘ye bölünmesinden, bir
kere de apsisler farkının cos(AB) ’ye bölünmesinden elde edilir. Ancak hesap yapılırken
hassasiyeti artırmak için, apsis ve ordinatlar farkının hangisi büyük ise onunla işlem yapılır.

( AB ) semt açısı 50g dan küçük +X

olduğu zaman ∆x ’ ler ∆y ’ lerden büyük, yb-ya
K B
semt açısı 50g ile 100g arasında bulunduğu
zaman ise ∆y ’ ler ∆x ’lerden büyüktür. xb-xa
Buna göre, açı 50g ‘dan küçük ise (AB) AB
xb
kosinüsü alınarak ∆x buna bölünür. Açı A
50g ile 100g arasında ise sinüsü alınır ve xa
∆y buna bölünerek AB kenarı bulunur. ya
+Y
100g dan büyük açılarda 100g çıkarılıp yb
geriye kalan dar açı ile hesap yapılacağı
için yine yukarıda anlatıldığı gibi işlem Şekil 2.9: İkinci temel ödev
yapılır.

Örnek:
Verilenler İstenenler
y b = 902,34 m xb = 4142,06 m ( AB )=? AB =?
y a = 816,42 m x a = 4018,25 m

Çözüm:
yb − ya ∆y
tan ( AB )= = eşitliğinden,
xb − xa ∆x

yb − ya ∆y 85,92
tan ( AB )= = = = tan(AB) = 0,693967 buradan,
xb − xa ∆x 123,81

( AB )= 38g,6215 bulunur.

28
 yb − ya xb − xa
AB = = eşitliğinden,
sin( AB) cos(AB)
yb − ya xb − xa 85,92 123,81
AB = = = = = 150,70 m bulunur.
sin( AB) cos(AB) sin 38 ,6215 coa38 g ,6215
g

2.1.2.3. Üçüncü Temel Ödev

Bir AB doğrusunun semt açısı ve bu doğru ile diğer bir BP doğrusu arasındaki β açısı
veriliyor. BP doğrusunun semt açısı isteniyor.

+X +X
A A

(BA)
β (BP)
(BP)
β
B P B P
(BA)
+Y +Y

Şekil 2.10 Şekil 2.11

Şekil:2.10’dan kolayca görüldüğü gibi ( BP) = ( BA) + β dır (1. örnek). Ancak
Şekil:2.11’de ( BA ) semti ile β açısının toplamı 400g dan büyük olmaktadır. Bir açıya 400g
ilave edildiğinde veya çıkarıldığında o açının değeri değişmeyeceğinden 400g dan büyük
çıkan açılardan 400g çıkarılarak ( BP ) semt açısı bulunur (2.örnek).
( BA ) semt açısı yerine ( AB ) semt açısı verilmiş ise ( BA )=( AB )±200 olduğu için
yukarıdaki formülde ( BA ) nın değeri yerine konulacak olursa ( BP )=( AB )+ β ±200g
bulunur ( 3. örnek).

Örnekler
1 2 3

Verilenler Verilenler Verilenler

( BA ) = 49,6555g ( BA ) = 350,4356g ( AB ) = 150,4356g
β = 46,5332g β = 110,6754g β = 110,6754g
İstenen İstenen İstenen
( BP ) =? ( BP ) =? ( BP ) =?

29
Çözüm: 1 Çözüm: 2 Çözüm: 3

( BP ) = ( BA )+ β ( BP ) =( BA )+ β ( BP ) = ( AB )+ β ± 200
( BP )= 49,6555 + 46,5332 ( BP ) =350,4356 + 110,6754 ( BP ) =150,4356+110,6754-200
( BP )= 96,1887g bulunur. ( BP ) =461,1110 >400 ( BP )=261,1110–200
( BP ) =461,1110 – 400 ( BP )=61,1110g bulunur.
( BP ) = 61,1110g bulunur.

2.1.2.4. Dördüncü Temel Ödev

A, B, P gibi üç noktanın koordinatları veriliyor. Bu noktaları birleştiren doğrular
arasındaki β açısı isteniyor.

+X +X
A A

(BA)
β (BP)
(BP)
β
B P B P
(BA)
+Y +Y

Şekil 2.12 Şekil 2.13

Şekil:2.12’de görüldüğü gibi (BP)-(BA)=β’dır. Şekil:2.13’te (BP)<(BA) olduğu için

(BP)=400g+(BP) olarak düşünülmelidir. O zaman yine 400g+(BP) - (BA)=β olur.

A, B, P noktalarının koordinatları verildiğine göre (BP) ve (BA) semtleri ikinci temel

ödeve göre hesaplanabilir. Hesaplanan semtlerin β açısı elde edilir.

Örnekler

1 2 3

Verilenler Verilenler Verilenler

(BA) = 49,6555g (BA) = 350,4356g (AB) = 150,4356g

(BP)= 96,1887g (BP)= 61,1110g (BP)= 61,1110g

İstenen İstenen İstenen

β=? β=? β=?

30
Çözüm: 1 Çözüm: 2 Çözüm: 3

(BP)= (BA)+ β (BP)= (BA)+ β (BP)= (AB)+ β ± 200

(BP)-(BA)=β 400g+(BP) - (BA)=β (BP)-(AB) ±200=β
β=(BP)-(BA) β=400g+(BP) - (BA) β=(BP)-(AB) ±-200
β=96,1887-49,6555 β=400+61,1110-350,4356 β= 200 +61,111-150,4356
β= 46,5332g bulunur. β= 110,6754g bulunur. β= 110,6754g bulunur.

2.1.3. Küçük Nokta ve Yan Nokta Hesabı

2.1.3.1. Küçük Nokta Hesabı:

Koordinatları bilinen iki noktayı

birleştiren doğru üzerinde alınan yardımcı +X
noktaya küçük nokta denir. Bu noktanın yb-ya
K ∆yb B
koordinatlarının hesaplanması işlemine de
küçük nokta hesabı denir.

∆xb
sb
∆y2
Küçük nokta hesabı için sadece bu 2
xb-xa

noktalar arasındaki kenar uzunluklarının ∆x2 s2

∆y1 AB=S
ölçülmesi yeterlidir. Bu kenarlar 1
ölçüldükten sonra koordinat hesabı s1
∆x1

yapılarak küçük noktanın koordinatları

bulunur. A
+Y
Şekil 2.14: Küçük noktaların
koordinatlarının hesabı

Şekil:2.14’de A ile 1 noktaları arası s1 , 1 ve 2 noktaları arası s 2 , 2 ve B noktaları

arası s b olarak ölçülmüş olsun. Bu ölçülen ve bilinen değerler yardımı ile 1 ve 2 numaralı
noktaların koordinatları hesap edilebilir. Şekilde görüldüğü gibi benzer üçgenlerden
yararlanarak;

∆y1 ( y b − y a ) ∆x1 ( xb − x a )
= , = buradan ∆y ve ∆x ’leri hesaplarsak,
s1 AB s1 AB

( yb − y a ) ( xb − x a )
∆y1 = ⋅ s1 ∆x1 = ⋅ s1 bulunur. Bu formüllerde,
AB AB

( yb − y a ) ( x − xa ) ( y − ya ) ( x − xa )
=ο , b = a değerlerini, ∆y1 = b ⋅ s1 , ∆x1 = b ⋅ s1
AB AB AB AB

formüllerinde yerine koyarsak,

31
∆y1 = o.s1 ∆x1 = a.s1
∆y 2 = o.s 2 ∆x 2 = a.s 2
∆y b = o.s b ∆xb = a.s b bulunur.
y1 = y a + ∆y1 x1 = x a + ∆x1
y 2 = y1 + ∆y 2 x 2 = x1 + ∆x 2
y b = y 2 + ∆y b xb = x 2 + ∆xb

olduğundan bu denklemlerdeki ∆y ve ∆x ’lerin yerine,

∆y1 = o.s1 ∆x1 = a.s1

∆y 2 = o.s 2 ∆x 2 = a.s 2
∆y b = o.s b ∆xb = a.s b

denklemlerdeki eşitliklerini koyarak;

y1 = y a + o.s1 x1 = x a + a.s1
y 2 = y1 + o.s 2 x 2 = x1 + a.s 2
y b = y 2 + o.s b xb = x 2 + a.sb formülleri bulunur.

a ve o değerlerinin hesabında kullanılan AB kenarı, A ve B noktalarının

koordinatlarından Pisagor teoremine göre hesaplanır.

AB = S = ( yb − ya) 2 + ( xb − xa) 2

Hesapla bulunan AB uzunluğu, ölçülerek bulunan s1 , s 2 ve s b kenarlarının

toplamına eşit olmalı veya kabul edilebilir hata içinde olmalıdır.
s1 + s 2 + sb = s
d =S−s
S
Bulunan hata kabul edilebilir sınır içinde ise ölçülen kenarlar ile çarpılarak
s
düzeltilir. Hesap, bu düzeltilmiş kenarlara göre yapılır.

32
Örnek:
A ve B noktalarını birleştiren bir doğru +X
üzerindeki 13 ve 26 numaralı küçük
noktaların koordinatlarını hesaplayınız.
B
Verilenler İstenenler
y a = 1218,75 m y13 =? 26 s3

s2
x a = 1282,19 m y 26 =? 13

s1
y b = 1295,97 m x13 =? A
xb = 1372 ,84 m x 26 =? +Y
s1 = 35,02 m
s 2 = 45,03 m Şekil 2.15: Örnek problem
s 3 = 39,10 m

Çözüm:

Hesap klişe üzerinde şu şekilde yapılır:

¾ 6. ve 7. sütunlara yazılmış olan A ve B noktalarının koordinatlarından yb-ya ile

xb-xa farkları bulunur. Bulunan değerler birinci sütundaki yerlerine yazılır.
¾ AB=S kenarı Pisagor teoremine göre ikinci sütunda hesaplanarak birinci sütuna
yazılır.
¾ Ölçülmüş olan kenarlar dördüncü sütuna yazılır ve toplanır. Hesapla bulunan S
kenarı ile ölçülmüş olan kenarın farkı d = S − s hesaplanır. Bulunan fark hata
S
sınırı içinde kaldığı takdirde, ölçülmüş olan kenarlar ile çarpılarak
s
düzeltilmiş kenarlar bulunur ve 5. sütuna yazılır.
( yb − y a ) ( x − xa )
¾ o ve a değerleri o = ve a = b formülleri ile hesaplanarak
S S
üçüncü sütuna yazılır.
¾ ∆y ve ∆x değerleri hesaplanarak 6. ve 7. sütunlara yazılır.
y b − y a = [o.s n ] ile xb − x a = [a.s n ] kontrolleri yapılır.
¾ Hesaplanmış olan koordinat farkları, daima bir evvelki noktanın koordinatlarına
eklenerek yeni noktaların koordinatları bulunur. B noktasının yeniden bulunan
koordinatları ile verilen koordinatları aynı olmalıdır.

33
 Tablo 2.2: Küçük nokta hesabının klişe üzerinde yapılması

( yb − y a ) ( x − xa )
S = ( y b − y a ) 2 + ( xb − x a ) 2 o= a= b
S S
y n = y n −1 + o.s n x n = x n −1 + a.s n d =S−s
1 2 3 4 5 6 7 8
yb-ya (yb-ya)2 o Kenar S y n −1 x n −1
xb-xa (xb-xa)2 a sn sn = .s n
s No
S s2 d ± o.s n ± a.s n
metre
ya xa
+77,22 5962,93 + 0,64847 1218,75 1282,19 A
+90,65 8217,42 + 0,76125 35,02 35,00 + 22,70 + 26,64
119,08 14180,35 0,07 1241,45 1308,83 13
S/s= 0,99941 45,03 45,00 + 29,18 + 34,26
1270,63 1343,09 26
39,10 39,08 + 25,34 + 29,75
1295,97 1372,84 B
119,15 119,08 + 77,22 + 90,65

2.1.3.2. Yan Nokta Hesabı

Koordinatları bilinen iki noktayı +X

birleştiren doğru dışında bulunan ve bu
yb-ya
doğruya dik düşülerek bağlantı M
kurulabilen noktalara yan nokta denir. Bu B
gibi noktaların koordinat hesaplarına da
C
yan nokta hesabı denir.
xb-xa

h
xp-xc
xc

Şekil:2.16’da AB doğrusu üzerine

dik düşülmüş olan P noktasının N P
A
koordinatlarının hesabı için, önce P yp-yc
noktasının dik ayağı olan C küçük
noktasının koordinatları hesaplanır. Sonra +Y
C noktasının ordinatına ( y p – y c )
eklenip, apsisinden ( x p - x c ) çıkarılarak P Şekil 2.16 : Yan noktaların koordinat hesabı
noktasının koordinatları bulunur.

C ve P noktalarının koordinat farkları, AMB ve PNC benzer üçgenleri yardımı ile

34
( x p − xc ) ( y b − y a ) ( y p − y c ) ( xb − x a )
= , = bulunur.
h S h S

Bu denklemlerin iki tarafı h ile çarpılırsa

( yb − y a ) ( x − xa )
( x p − xc ) = h , ( y p − yc ) = b h bulunur.
S S

( yb − y a ) ( xb − x a )
Daha önce =ο , = a olarak gösterilmişti. Yukarıdaki formüllerde
S S
değerleri yerlerine koyarsak ve ( y p − y c ) = ∆y h , ( x p − xc ) = ∆x h ile gösterilirse,

∆y h = y p − y c = α .h
∆x h = x p − xc = ο .h olur. Buradan P noktasının koordinatları,

y p = y a + ∆y c + ∆y h
x p = x a + ∆xc − ∆x h olur.

∆y c = ο .s c ve ∆xc = a.s c dir. ∆y h ve ∆x h ‘ın değerlerini y p = y a + ∆y c + ∆y h

x p = x a + ∆xc − ∆x h +X
formüllerinde yerine koyarsak
_
h
y p = y a + ο .s c + α .h B
_
x p = x a + α .s c + ο .h h
formülleri bulunur. h +
A
Yan nokta hesap yönünün solunda
ise h’ın işareti “ –“ sağında ise “ + “ +Y
olarak alınır. Birden fazla yan noktanın
hesabı birlikte yapılacaksa, h lar yerine
birbirlerini takip eden yan noktaların h Şekil 2.17
farkları alınır.

35
Örnek:

Şekil:2.18’de verilmiş olan ölçülere göre 1, 2, 3, 4, 5 ve 6 numaralı noktaların

koordinatlarını hesaplayınız. A ve B noktalarının koordinatları ya=1113,55 m, xa=2175,12 m,
yb=1148,60 m, xb=2188,15 m olarak verilmiştir.

+X 6
B
4

1
5

A
2 3
+Y

Şekil 2.18: Örnek problem

Çözüm:

Bu çözümü klişe üzerinde yapalım (Tablo:2.3).

Hesap şu şekilde yapılır:

¾ A noktası ile hesaplanacak olan yan noktaların ve son B noktasının numaraları

sekizinci sütuna yazılır.
¾ A ve B noktalarının koordinatları altıncı ve yedinci sütunlara yazılarak ∆y ve

∆x farkları bulunur. Bu farklar yardımı ile AB=S kenarı Pisagora göre

hesaplanarak birinci sütuna yazılır.
¾ Birinci sütuna hesapla bulunarak yazılan AB uzunluğunun altına, aynı kenarın
ölçülerek bulunan uzunluğu (37,34) yazılır. Bu iki uzunluk birbirine bölünerek
S
değeri bulunur.
s
¾ Küçük noktaların dik ayaklarının aralarındaki uzunluklar üçüncü sütuna ve yan
noktaların h farkları beşinci sütuna yazılır.
S
¾ Üçüncü sütundaki uzunluklar ile çarpılarak dördüncü sütuna yazılır.
s

36
 Tablo2.3 : Yan nokta hesabının klişe üzerinde yapılması
( yb − y a ) ( x − xa )
S = ( y b − y a ) 2 + ( xb − x a ) 2 o= a= b
S S
y n = y n −1 + o.s n + a.∆h x n = x n −1 + a.s n − o.∆h d =S−s
1 2 3 4 5 6 7 8
S o sn Düzeltilmiş ∆h ± y n −1 ± x n −1
s a sn
S d o.s n a.s n
m No
s + - ± a.∆h ± - ο .∆h

37,39 +0,93742 1113,55 2175,12 A

37,34 +0,34849 + 9,39 + 3,49
1,00134 0,05 10,00 10,02 15,00 - 5,23 + 14,06
1117,71 2192,67 1
+ 2,81 + 1,05
3,00 3,00 25,00 + 9,06 - 24,37
1129,58 2169,35 2
+ 6,57 + 2,44
7,00 7,01 6,00 + 2,09 - 5,63
1138,24 2166,16 3
+ 2,81 + 1,05
3,00 3,00 25,00 - 8,71 + 23,44
1132,34 2190,65 4
+ 2,81 + 1,04
3,00 3,00 15,00 + 5,23 - 14,06
1140,38 2177,63 5
+ 3,76 + 1,40
4,00 4,01 12,00 - 4,18 + 11,25
1139,96 2190,28 6
+ +1 + 2,56
7,34 7,35 + 6,89 - 4,69
5,00 1,74
1148,60 2188,15 B
37,34 37,39 52,00 52,00 + 35,05 + 13,03 ∆

¾ Altıncı ve yedinci sütunun altındaki ∆y ve ∆x değerleri S ile bölünerek o ve

a değerleri bulunur. Bunların işaretlerine dikkat edilmelidir. Ayrıca
o 2 + a 2 = 1 kontrolü yapılmalıdır.
¾ Dördüncü sütunda düzeltilmiş olan s n kenarları o değerleri ile çarpılarak altıncı
sütuna, a değeri de çarpılarak yedinci sütuna yazılır. Bulunan değerlerle,

[ o.s n ]= y b − y a ve [ a.s n ] = xb − x a kontroller yapılır.

37
 ¾ Beşinci sütundaki ∆h değerleri a değeri ile çarpılarak altıncı sütuna, o değeri
ile çarpılarak yedinci sütuna yazılır. Bu çarpma işlemlerinde işaretlere dikkat
edilmelidir. Bulunan değerlerin,

[ a . ∆h ]= 0 ve [ o . ∆h ]= 0 ile kontrolleri yapılır.

¾ Y’lere o.s n ve a . ∆h ler eklenerek bir sonraki y’ler, x’lere a.s n ve o . ∆h ’ler
eklenerek bir sonraki x’ler hesaplanır. Son noktanın bulunan koordinatları ile
verilen koordinatları birbirine eşit olmalıdır.

2.2. Poligon Hesapları

2.2.1. Tanımı

Memleket yüzeyi, nirengi noktaları ve bu noktaları birbirine bağlayan nirengi ağları ile
kaplıdır. Nirengi noktaları aralarındaki uzaklıklar bir ile beş kilometre arasında
değişmektedir. Nirengi noktaları arasındaki bu uzaklıklar, prizma ve takeometre ile ölçü
işlemleri yapmaya uygun değildir. Bu nedenle, koordinatları bilinen bu nirengi noktaları
aralarına bu uzunlukları kısaltmak için yeni noktalar tesis edilir. Bu yeni noktaların kenar ve
açıları ölçülerek koordinatları hesaplanır.

İşte bu şekilde tesis edilen noktalara poligon noktası, bu poligon noktalarını

birleştiren doğrulara poligon kenarı, kenarlar arasında gidiş yönüne göre saat ibresi
yönündeki açılara poligon açısı, bir birini takip eden koordinatları beraberce hesaplanan bu
noktaları birbirine bağlayan güzergâhlara poligon güzergâhı, bunların hepsinin oluşturduğu
şebekeye de poligon şebekesi denir.

Poligon noktalarının koordinat hesapları birinci temel ödevin her nokta için
tekrarlanmasıdır. Poligon hesabı için gerekli kenarlar ve kenarlar arasındaki poligon açıları
ölçülür. Kenarların semt açıları ise ölçülmüş olan poligon açıları yardımıyla hesaplanırlar.

2.2.2. Poligon Güzergâhlarının Sınıflandırılması

2.2.2.1. Poligon Güzergâhlarının Şekillerine Göre Sınıflandırılması

Poligon güzergâhları şekillerine göre açık poligon güzergâhı, bağlı poligon güzergâhı
ve kapalı poligon güzergâhı olmak üzere üçe ayrılır

38
 ¾ Açık poligon güzergâhları
+X
Açık poligon güzergâhı bir nirengi veya A
poligon noktasından başlayarak
koordinatları belli olmayan bir noktada β1 β2
β0
sona erer (Şekil:2.19). Bu şekildeki 1 s2
s1 2
poligon güzergâhında poligon hesabı B s3
kontrolü yapılamaz, açı ve kenarların 3
ölçümünde yapılan hatalar ortaya +Y
çıkarılamaz. Bu nedenle zorunlu
olmadıkça bu güzergâh şekli
kullanılmamalıdır. Şekil 2.19 : Açık poligon güzergâhı

¾ Bağlı (Dayalı) Poligon Güzergâhları

Bir nirengi veya poligon noktasından başlayıp yine bir nirengi veya poligon
noktasında sona erer (Şekil:2.20). Bu şekildeki poligon güzergâhında poligon hesabı
kontrolü yapılır. Güzergâhta açı ve kenar ölçümündeki kaba hatalar ortaya çıkacağından hata
sınırı içinde kalan hataların ölçülere dağıtılmaları mümkündür.
A

β0 D
β1 β2 β3
βc
B s1 s3
s2 2 3 s4
1
C
Şekil 2.20: Bağlı poligon güzergâhı

¾ Kapalı poligon güzergâhları

Koordinatları bilinen bir noktadan β3

başlayarak yine aynı noktada sona eren
β2 3
poligon güzergâhlarıdır (Şekil:2.21). Bu 2 β4
4
şekildeki güzergâhlarda hesabın kontrolü
mümkündür. Güzergâh ölçülerinin açı ve
β1 1
kenarlarındaki kaba hataları tespit edilir. 5
β5
Bulunan hata kabul edilebilir hata ise
7 6
ölçülere dağıtılır.
β7 β6

Şekil:2.21 Kapalı poligon güzergâhı

2.2.2.2. Poligon Güzergâhlarının Önem Derecelerine Göre Sınıflandırılması

Poligon güzergâhları, poligon şebekeleri içindeki durumlarına göre, ana, ara ve
yardımcı olmak üzere üçe ayrılır.

39
 ¾ Ana poligon güzergâhları

Nirengi noktasını, nirengi noktasına veya nirengiden sonraki ilk poligon noktalarını
birbirine bağlayarak, ölçülecek sahayı büyükçe bloklara bölen güzergâhlardır. Bunlar
genellikle bağlı poligon güzergâhları veya nirengi yapılmayan sahalarda kapalı poligon
güzergâhları şeklinde olur.

¾ Ara (tali) poligon güzergâhları

Ara poligon güzergâhı, ana poligon güzergâhlarının ayırmış oldukları bloklar

içerisinde, ana ve ara poligonları birbirine bağlayan poligon güzergâhlarıdır. Daima bağlı
poligon güzergâhları şeklinde hesaplanır.

¾ Yardımcı poligon güzergâhları

Detay ölçülerinin yapılabilmesi için ana ve ara poligonlardan ayrılıp bina içlerine ve
avlularına giren ve avluları çevreleyen poligonlar ile çıkmaz sokak ve bina avlularına tesis
edilen poligon güzergâhlarıdır. Yardımcı poligon güzergâhları; açık, bağlı ve kapalı poligon
güzergâhları şeklinde olabilir.

2.2.3. Hazırlık İşleri

Poligon güzergâhlarının ölçü işlerine geçmeden önce bazı hazırlıkların yapılması

gereklidir. Bu işler poligon istikşafı, yani poligon güzergâhlarının geçeceği yerlerin
seçilmesi, tesislerin yapılması, röper krokilerinin ve poligon kanavalarının düzenlenmesidir.

2.2.3.1. Poligon İstikşafı:

Poligon güzergâhlarının hesap yönünden en uygun bir şekilde tesis edilmeleri gerekir.
Bunun için önce ölçülecek arazinin gezilerek güzergâhların geçeceği yerler seçilir. Poligon
güzergâhlarının seçilmesinde önce ana poligon güzergâhları tayin edilir. Bunların ölçülecek
araziyi büyük bloklara ayıracak ve nirengileri nirengilere bağlayacak şekilde olmasına dikkat
edilmelidir. Bundan sonra poligon noktalarının yerlerinin seçimine ve tesislerin yapılmasına
geçilebilir.
Poligon noktalarının yerlerinin seçimi, yapılacak ölçüler bakımından çok önemlidir.
Bu seçimde şu hususlara dikkat edilmelidir:
¾ Poligon açılarının kolay ve hassas olarak ölçülebilmeleri için noktalar
birbirlerini iyi görmelidir.
¾ Poligon kenar ölçülerinin kolayca yapılabilmesi için poligon kenarlarının düz
yüzeylerden geçmesine çalışılmalıdır.
¾ Prizma ile alım yapılacak sahalarda, alım işlerini kolaylaştırmak ve ölçü
hassasiyetini artırmak için poligon kenarları, ölçülecek tafsilata yakın olmalıdır.
Bu nedenle geniş yollarda yolun her iki kenarından güzergâhlar geçirilmelidir.
¾ Poligonlar takeometrik bir alıma esas teşkil edecekse, noktaların geniş bir görüş
sahası bulunmalıdır.

40
 ¾ Poligon kenar uzunlukları çok büyük veya çok küçük ve birbirinden çok farklı
olmamalı mümkün mertebe 100–200 metre arasında olmalıdır.
¾ Poligon güzergâhları gergin olmalı, yani poligon açıları daima geniş açı en
uygunu 200g civarında olmalıdır.
¾ Poligon tesislerinin kolayca tahrip olmasını önlemek amacıyla noktanın
şehirlerde yolların kolay bozulmayacak yerlerine, yerleşik olmayan alanlarda
ise mümkün olduğunca tarla sınırlarında tesis edilmeye çalışılmalıdır.
¾ Önce ana poligon güzergâhları tespit edilmeli, bunların tamamlanmasından
sonra ana ve yardımcı poligonlar tespit edilmelidir. Böylece poligon noktalarına
birbirini takip eden numaraların verilmesi mümkün olur.

2.2.3.2. Poligon Noktalarının Tesisi

Poligon noktalarının uzun süre kaybolmadan yerlerinde kalmaları gerekir. Bu nedenle
poligon noktaları zemine taş blok, beton blok, demir çivi veya yeraltı işaretleriyle tespit
edilir. Ancak yapılacak iş önemli değilse ve işaretlerin birkaç gün veya birkaç hafta kalması
yeterli ise diğer tesisler yerine ağaç kazıklar çakılmakla da yetinilebilir.

20 2-3
10 3
Demir
50 Çivi
Tuğla Asfalt veya 30 40
Kırıntısı 25 Beton
10
10

20
14 15
5

35
10
25
5 10
10
5

Şekil 2.22: Çeşitli poligon tesisleri

41
 Şehir imar planları veya kadastro planlarının yapılması gibi çalışmalarda tesislerin
senelerce kaybolmaması gerektiğinden böyle durumlarda bunların uzun müddet kalacak
şekilde yapılması gerekir. Poligon tesislerinin ne şekilde yapılacağı her işin teknik
yönetmelik veya şartnamesinde detaylı bir şekilde belirtilir. Şekil:2.22’de çeşitli poligon
tesisleri görülmektedir.

2.2.3.3. Poligon Röper Krokileri

Poligon noktalarının arandığında kolayca bulunabilmelerini ve bunların kaybolması

halinde aynı yerde yeniden tesislerini mümkün kılabilmek amacıyla her poligon noktası için
bir röper ölçü krokisi düzenlenir. Röper uzunlukları, civardaki en az üç noktadan santimetre
incelikle ölçülür. Bu uzunlukların 20 m’den kısa olmasına özen gösterilir. Röper noktaları
duvar, yapı, kaya gibi sabit tesisler işaretlenerek belirlenmiş yerlerinden seçilir ve konumları
röper krokisinde belirtilir (Şekil:2.23).

Ölçüler yatay olarak cm hassasiyette ve en az üç köşeden olmak üzere yapılır. Röper

krokisi üzerinde kuzey istikameti gösterilir ve yolların isimleri yazılır. Yerleşik alanlardaki
elektrik ve telefon direkleri gibi sabit olmayan tesislerden röper ölçüsü alınmaz.

İmar ve İskân Bakanlığının “ Şehir ve Kasaba Haritalarının Yapılmasına Ait Teknik

Şartname“sinde ana ve ara poligon noktalarında röper ölçülerinin duvarlara betonla tespit
edilen çapları 1 cm, boyları 10 cm olan üç adet madenî duvar röperlerinden yapılması şart
koşulmuştur. Bu röperlerden ikisini birleştiren doğrunun poligon noktasından geçmesi
gerekir. Madenî röper çivileri arasındaki ölçüler yatay olarak yapılır. Ayrıca, madenî duvar
röperlerinin tekrar bulunabilmesi için bu röperlerin binanın her iki köşesinden yatay
uzunlukları ve zeminden olan yükseklikleri ölçülerek krokiye yazılır. Madenî röper
çivilerinin zeminden yükseklikleri (Z.1.83) şeklinde parantez içinde yazılarak diğer
ölçülerden ayırt edilir.
P 146 9,00 K
Poyraz sk.

0,00 (z.102)
0,00
5,20

P145
4.93 P147

Çınarlı sokak 16,90

6,33 Bahar caddesi

11,00

(Z 0,83)
7.21
(Z112) P315

0,00
Şekil 2.23: Poligon röper ölçü krokisi

42
2.2.3.4. Poligon Kanavaları
Poligon noktalarının birbirlerine bağlantılarını, poligon güzergâhlarının hesap
istikametlerini ve güzergâh numaralarını gösteren kanavalara poligon kanavaları denir.
Poligon kanavaları biri arazide poligonların tesis ve ölçüleri yapılırken ve yaklaşık
ölçekli olarak, diğeri poligon noktalarının koordinat hesapları yapıldıktan sonra, koordinat
değerlerine göre ve ölçekli olmak üzere iki defa yapılır.
Birincisine istikşaf kanavası denir. Bu kanava gerek şebekenin kuruluşunda ve gerekse
kenar ve açıların ölçülmesi sırasında en gerekli bir rehberdir.
Ölçekli olarak yapılan ikinci kanava ise ileride yapılacak bütün uygulamalarda poligon
şebekesinin durumunu görmek ve yeni tesis edilecek poligonların bağlantılarını tespit etmek
için gereklidir.
Poligon kanavası özel işaretleri şunlardır:

Nirengi noktası
Poligon noktası
Düğüm noktası
Ana poligon kenarı
Ara ve yardımcı poligon
Hesapla bulunmuş poligon kenarı
Poligon güzergâhı başlangıç noktası
Poligon güzergâhı başlangıç bitim noktası
5 Poligon güzergâhı numarası

2.2.4. Ölçü İşleri

2.2.4.1. Poligon Kenarlarının Ölçülmesi

Poligon şebekesinin hassasiyetini en fazla etkileyen husus kenarların ölçüsüdür. Bu
nedenle kenar ölçüsü hassas yapılmalıdır. Kenar ölçüsünü hassas yapabilmek için, tecrübe
şarttır.
Doğru bir ölçü yapabilmek için ölçü sırasında şu hususlara dikkat edilmesi gerekir:

¾ Ölçüler, ölçülecek doğrunun tam doğrultusunda yapılmalıdır.

¾ Çelik şeritler genellikle 10 kilogramlık bir kuvvetle gerilerek ayarlanmış
olduğundan ölçü esnasında da şerit bu kuvvetle gerilmelidir.
¾ Şerit ölçü esnasında tam yatay durumda tutulmalıdır. Bunun için şerit
gerildikten sonra sıfır çizgisi düşey vaziyette duracak şekilde tutulmalı ve sıfır
çizgisi ile çekülün ipi paralel oluncaya kadar şeridi aşağı yukarı kaldırıp
indirerek yatay durum bulunmalıdır veya Çekülün ipi ile çelik şeridin meydana
getirdiği açının dik olması sağlanmalıdır.

43
 ¾ Çelik şerit metre ölçü sırasında omuz hizasından yukarı kaldırılmamalı, eğer
ölçülecek yerin eğimi çok fazla ve şeridin daha yukarı kalkması gerekiyorsa
şeridin boyu kısaltılmalıdır.
¾ Rüzgârda sallanmasını önlemek için ağır bir çekül kullanılmalıdır (çekülün
ağırlığı 1 kg civarında ve ucu sivri olmalıdır).
¾ Çekül yukarıdan yere düşürülmemeli, ucu yerden 1–2 cm yüksekte tutularak
hafifçe aşağı yukarı hareket ettirilip iz düşümü işaretlenmelidir.
¾ Kenarın, yüksek noktadan aşağı doğru ölçülmesi tercih edilmeli ve şeridin
yüksekte olan tarafı mümkünse çekülsüz olarak yere tespit edilmelidir.
Poligon kenarları daima iki defa ölçülür, kesin değer bu iki ölçünün ortalamasıdır.
Ortalama cm ye kadar alınır.

2.2.4.2. Poligon Açılarının Ölçülmesi

Poligon açıları silsile veya iki yarım silsile şeklinde ölçülür. Açı ölçmeleri ana
poligonlarda 2 saniye hassasiyetle okuyan teodolitlerle 2 saniyeye kadar, diğer poligonlarda,
1 dakika hassasiyetle okuyan aletlerle 10 saniyeye kadar yapılır. Açı okumalarında istenen
hassasiyet haritanın ölçeğine ve haritadan istenen hassasiyete göre değişebileceği için her
işin yönetmeliğinde veya şartnamesinde açıların ne şekilde ölçüleceği belirtilmiştir.

Poligon açıları ölçülürken şu hususlara dikkat edilmelidir:

¾ Alet açı ölçülecek noktanın tam üzerine kurulmalı, bakılan notalar üzerindeki
işaretlerin de tam noktalar üzerinde ve düşey olarak durmasına dikkat
edilmelidir.
¾ Nokta üzerindeki jalonun noktaya en yakın yerine bakılmalıdır.
¾ Poligon güzergâhının başlangıç ve bitim noktalarında semt alınacak noktalara
rasat yapılması unutulmamalıdır.
¾ Poligon hesabında daima hesap istikametinin solunda kalan açılar kullanıldığı
için açı ölçümünde hesap istikametine göre önce geri sonra ilerideki noktalara
bakılmalıdır.
¾ Yüksekte bulunan noktalara rasat yapılırken alet çok iyi düzeçlenmelidir.

2.2.5. Poligon Hesabı

2.2.5.1. Açık Poligon Hesabı

Poligon hesabı, birinci temel ödevin her poligon noktasında bir defa tekrar
edilmesidir. Koordinatları bilinen bir B noktasından itibaren bir noktalı bir açık poligon
güzergâhı düşünelim (Şekil:2.24). P poligon noktasının koordinatlarının hesaplanabilmesi
için (BP) semt açısı ile S=BP kenarının bilinmesi gereklidir. Arazide poligonun β açısı ile S
kenarı ölçülür. Bu nedenle koordinatların hesabı için gerekli olan (BP) semt açısı poligon
açısı yardımıyla hesaplanır. A ve B noktalarının koordinatları bilindiğine göre α0 = (AB)
semt açısı da belli demektir. İkinci temel ödev yardımıyla hesaplanabilir.

44
 Şekil:2.25’de görüldüğü gibi (BA) semt açısına β açısı ilave edilecek olursa (BP) semt
açısı bulunur.

(BP)=(BA)+ β veya (BA)=(AB) ± 200g olduğundan,

(BP)=(AB)+ β ± 200g bulunur.

+X +X

α0
A A
(BP)
β β P
s P

B B (BA)

+Y +Y

Şekil 2.24 :Tek noktalı bir açık Şekil 2.25: (BA) semt açısı ve β poligon açısı
poligon güzergahı ile (BP) semt açısının hesabı (BA)+β=(BP)

Kural

Poligon semt açısının hesabı için bir evvelki semt ile poligon açısı toplanır ve elde
edilen açı 200 grad dan küçük ise buna 200 grad eklenir, 200 grad dan büyük ise 200
grad çıkarılır. Bu işlemden sonra geri kalan açı 400 graddan büyük ise bundan tekrar
400 grad çıkarılır.

Yukarıdaki kurala göre (BP) semt açısı elde edildikten sonra, S=BP kenarı da
bilindiğine göre P noktasının koordinatları birinci temel ödeve göre

y p = y b + s. sin( BP) , x p = xb + s. cos( BP) formülleri ile hesaplanır.

Poligon güzergâhı birkaç noktalı ise bu hesaplar her nokta için bir kere tekrarlanır.

45
 +X

A β2 α3
α2
β0 α1 β1 2

1 3
B
+Y

Şekil 2.26: Açık poligon güzergâhı hesabı

Şekil:2.26’daki açık poligon güzergâhının hesabında aşağıda verilmiş olan formüller

ile önce semtler hesaplanır.
α 1 = α 0 + β 0 ± 200 g
α 2 = α 1 + β 1 ± 200 g
α 3 = α 2 + β 2 ± 200 g

Bütün semtler bu şekilde hesaplandıktan sonra her poligon noktasının koordinatları da

aşağıdaki formüller ile hesaplanır. Bu suretle bütün noktaların koordinatları hesaplanmış
olur.

y1 = y b + s1 . sin α 1 x1 = xb + s1 . cos α 1
y 2 = y1 + s 2 . sin α 2 x 2 = x1 + s 2 . cos α 2
y 3 = y 2 + s3 . sin α 3 x3 = x 2 + s3 . cos α 3
Ancak dikkat edilecek olursa burada gerek bulduğumuz semtlerin ve gerekse
koordinatların doğru olup olmadıklarını kontrol etmeye olanak yoktur.

Örnek:

Poligon hesapları daima basılı klişeler üzerinde yapılır. Açık poligon hesabının klişe
üzerinde nasıl yapıldığını görmek için Şekil:2.27’de verilen poligonu hesaplayalım.

Verilenler

B poligon noktasının koordinatları y b = 2822,74 m ve xb = 3846,28 m dir.

α 0 = (AB)= 294g,5382 olarak verilmiş, ayrıca poligon açıları ve s poligon kenarları
β 0 = 78g,2520 s1 = 73,44 m
β 1 = 219g,2960 s 2 = 102,03 m
β 2 = 211g,9580 s3 =124,19 m verilmiştir.

46
İstenenler
1, 2 ve 3 numaralı poligon noktalarının y ve x değerlerinin (koordinatlarının) bulunması
isteniyor
+X

B
β0 A
α0=(AB)
s1
β1
1
s2
β2
2

s3

+Y

Şekil 2.27: Açık poligon hesabı

Klişede çözüm şu şekilde yapılır:

Açık poligon hesabi için önce, belli olan değerler klişeye yazılır (Tablo:2.4). Bunun
için bir numaralı sütuna güzergâh numarası, iki numaralı sütuna en başa poligon başlangıç
noktasından ilk semtin alınacağı noktanın numarası ile bundan sonra güzergâhı oluşturan
noktaların numaraları yazılır. Aynı numaralar 11. sütuna da yazılır. Üçüncü sütuna her
noktada ölçülen poligon açılarının değerleri, ikinci sütundaki numaralar hizasına yazılır.
Verilmiş olan αo = (AB) semti, 2. sütundaki A ve B numaralarının ortası hizasında olmak
üzere 4. sütuna yazılır. Diğer semtler, her semte bir sonraki poligon açısı eklenip 200 grad
atılmak veya ilâve edilmek suretiyle;
α 1 = α 0 + β 0 ± 200 g
α 2 = α 1 + β 1 ± 200 g

α 3 = α 2 + β 2 ± 200 g formüllerinde değerler yerine konularak,

294,5382 + 78,2520 – 200,0000 =172,7902g

şeklinde bulunur ve klişede görüldüğü gibi yerlerine yazılır. 5’inci sütuna ölçülmüş olan
kenarlar, 4. sütundaki o kenara ait olan semtlerin hizalarına gelmek üzere yazılır.

47
 Tablo2.4: Açık poligon hesabı

poligon
poligon no

poligon no
s.sin α= s.cosα=
güzergâh

açısı semt kenar sin α

β α s cos α ∆y ∆x y x
no

g g m

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
51 A
294,538
B 78,252 0,41452 2822,74 3846,28 B
172,790 73,44 0,91004 +30,44 -66,83
1 219,296 0,12399 2853,18 3779,45 1
192,086 102,03 0,99228 +12,65 -101,24
2 211,958 0,06348 2865,83 3678,21 2
204,044 124,19 0,99798 -7,83 -123,94
3 2857,95 3554,27 3

6. sütuna 4. sütundaki semt açılarının sinüs ve kosinüslerinin tabii (natürel) değerleri

yazılır. 5. sütundaki kenarlar ile bu kenarlara ait semtlerin sinüsleri çarpılarak ∆y, kosinüsleri
çarpılarak ∆x değerleri bulunur. Bulunan ∆x ve ∆y 7. ve 8. sütunlara işaretleri ile birlikte
yazılır. ∆x ve ∆y değerlerinin işaretleri semtlerin bulundukları trigonometrik daire
bölümlerine göre tayin edilir.

Bulunan ∆x ve ∆y değerleri 9. ve 10. sütunlardaki y ve x değerlerine işaretlerine göre

eklenip veya çıkarılarak yeni noktaların koordinatları bulunur.
Dikkat: Poligon hesabında ∆y ve ∆x değerleri ile y ve x değerleri santimetreye kadar
hesaplanır.

2.2.5.2. Bağlı (Dayalı ) Poligon Hesabı

Bağlı poligon hesabında hesabın kontrolü yapılabilir. Bu şekildeki güzergâhta açı ve
kenar ölçümündeki kaba hatalar ortaya çıkacağından hata sınırı içinde kalan hataların
ölçülere dağıtılmaları mümkündür.

Bağlı poligon hesabı aynen yukarda gördüğümüz açık poligon hesabında olduğu gibi
yapılır. Ancak hesaplanan son noktanın başka noktaya olan semti ile koordinatları belli
olduğundan hesapların kontrolü yapılabilir.
Bağlı poligon güzergâhında semtler;
α1 = α0 +β0 ± 200g
α2 = α1 +β1 ± 200g
α3 = α2 +β2 ± 200g
α4 = α3 +β3 ± 200g
α5 = α4 +β4 ± 200g
. . . .
. . . .

48
αn = αn-1 + βn-1 ± 200g formüllerinde olduğu gibi hesaplanır (Şekil:2.28).

+X

α0
A D

α3
β2 β3 α4
α2
β0 α1 β1 αn
2 s3 βn
s2 3
s1 1
B
C

+Y

Şekil2.28: Bağlı poligon güzergâhı

αn, poligonun bağlandığı C noktasından D noktasına olan (CD) semti olup bu değer ya verilir
ya da C ve D noktalarının koordinatları yardımıyla ikinci temel ödeve göre hesaplanır.
Yukarıdaki eşitlikleri taraf tarafa toplarsak eşitliğin her iki tarafında bulunan α1, α2, α3, ve α4
semtleri birbirlerini götürürler β ların toplamını da [β] şeklinde gösterecek olursak;

αn = α0 + [β] ± k.200 g

bu formülde α0 semtini eşitliğin sol tarafına alarak,

αn - α0 = [β] ± k.200 g

formülünü bulmuş oluruz. Buradaki k kat sayısısı, 200 gradlar “+“ veya “-“ olabildiği için
her hangi bir sayıdır. α0 =(AB) başlangıç semti, αn =(CD) son semttir. αn = α0+ [β] ± k.200 g
ve αn-α0 = [β] ± k.200 g formülleri bağlı poligonda semt kontrol formülleridir. Her iki şekilde
de kullanılır.

Kural

Bağlı bir poligonda başlangıç semti ile bütün poligon açıları toplanır ve bulunan
toplamdan gereği kadar 200g çıkarılırsa son semt bulunur veya son semt ile başlangıç
semti farkı, bütün poligon açıların toplamından gereği kadar 200 grad ve katları
çıkarıldıktan sonra kalan miktara eşit olur.

Semt kontrol formülleri, poligon açılarının doğru ölçülüp ölçülmediğini ve semt

hesaplarının doğru yapılıp yapılmadığını gösterir. Bu kontrol, bütün semtler ayrı ayrı
hesaplanmadan evvel yapılır. Hata sınırı içinde bir fark bulunacak olursa, bu fark poligon
açılarına eşit olarak dağıtılır. Bu şekilde düzeltilmiş açılarla kesin semtler hesaplanır.

49
 Koordinat hesabının kontrol formüllerini elde etmek için C noktasına kadar bütün
noktaların koordinatlarını hesaplayalım.
y1=yb + s1.sinα1 x1= xb + s1.cosα1
y2 =y1+ s2.sinα2 x2 =x1 + s2.cosα2
y3=y2 + s3.sinα3 x3 =x2 + s3.cosα3
. . . . . . . .
. . . . . . . .
yn=y n-1 + s n-1 .sinα n-1 x n =x n -1+ s n-1 . cosα n-1
Bu formülleri taraf tarafa toplarsak eşitliğin iki tarafındaki aynı olan y ve x değerleri
birbirlerini götürür. Bütün s.sinα değerlerinin toplamı [s.sınα] ve s.cosα değerlerinin
toplamını ise [s.cosα] şeklinde gösterecek olursak,

yc=yb+[s.sinα] xc = xb+ [s . cosα] bulunur.

Burada yb ve xb değerlerini eşitliğin diğer tarafına geçirip s.sinα =∆y, s.cosα =∆x
olarak gösterecek olursak,

yc - yb=[∆y] ve xc - xb=[∆x] kontrol formülleri bulunmuş olur.

Kural
Bağlı bir poligonda hesap edilen koordinat farklarının toplamı son noktanın
koordinatlarından ilk noktanın koordinatlarının çıkarılması ile elde edilen farka eşittir.

Koordinat hesabı formülleri poligon kenarlarının doğru ölçülüp ölçülmediğini ve

poligon hesabının doğru yapılıp yapılmadığını gösterir.

∆y ve ∆x değerleri bulunduktan sonra hemen noktaların koordinatlarının hesabına geçilmez.

Önce yc = yb + [s . sinα], xc = xb + [s . cosα] ve yc–yb = [∆y], xc-xb = [∆x] formülleri
yardımıyla ölçü ve hesapların doğruluğu kontrol edilir. Hesaplanan güzergâh için hata sınırı
içinde kalan farklar ∆y ve ∆x’lere, poligon kenarları ile orantılı olarak dağıtılır. Bu şekilde
düzeltilmiş olan ∆y ve ∆x değerleri, işaretlerine göre y ve x’lerle toplanıp veya bunlardan
çıkarılarak yeni koordinatlar hesaplanır.

50
Örnek
Şekil:2.29’deki bağlı poligon
güzergâhında verilenler yardımı ile
istenenleri hesaplayınız. A
B
β0 (AB)
Verilenler
s1
α0 = (AB) = 294,538g β1
αn = (CD) = 197,878g 1
yb = 2922,74 m xb = 13846,28 m
yc = 2863,57 m xc = 13450,57 m s2
β2
ölçülenler: 2

β0 = 78,252g B-1=s1 =73,44 m

β1 = 219,296g 1-2=s2 =102,03 m s3

β2 = 211,958g 2-3=s3 =124,19 m

β3
β3 = 194,562g 3-4 =s4 =92,79 m 3
β4 = 294,234g 4-C =s5 =97,04 m
βc = 105,031g
s4

istenenler
4 β4
C
1, 2, 3 ve 4 numaralı noktaların y ve x
βc
değerlerini hesaplayınız.

Çözüm D

Şekil 2.29: Bağlı poligon hesabı

Klişede çözüm şu şekilde yapılır:

Hesaba geçmeden önce verilmiş olan değerler klişede yerlerine yazılır. Klişede 1
numaralı sütuna güzergâh numarası, 2 numaralı sütuna poligon noktalarının numaraları
yazılır. Poligonun bağlandığı C noktasının altı çizilir ve bundan sonra C noktasından semt
alınan D noktasının numarası yazılır. 3 numaralı sütuna, ölçülmüş olan açılar nokta
numaralarının hizasına yazılır.

4 numaralı sütuna, A ve B numaraları ortası hizasına verilmiş olan (AB) semt açısı ve
C, D noktaları ortası hizasına (CD) semt açısı yazılır ve altı bir çizgi ile kapatılır. 5 numaralı
sütuna, 4 numaralı sütundaki ilgili semtlerin hizalarına, ölçülmüş olan kenar değerleri yazılır.
Baş ve sondaki güzergâhın bağlandığı noktaların koordinatları da 9 ve 10 numaralı sütunlara
yazılır. Bu hazırlıktan sonra hesaba geçilir. Hesapta önce 3’üncü sütundaki poligon açıları,
dördüncü sütundaki (AB) semt açısı ile birlikte toplanır. Bu toplamdan gereği kadar 200g
atıldıktan sonra bulunan değer (örnekte 197,871g) çizginin altına C ile D noktaları arası
hizasına yazılır. 4 numaralı sütundaki (CD) semti de son bulunan toplamın altına yazılarak
farkı (örnekte 0,007g) bulunur.

51
 Bu fark poligonun açı kapanma hatasıdır. Aynı poligona ait hata sınırı parantez
içerisine alınarak bunun altına yazılır. Burada hesaplanmakta olan poligon güzergâhı için
hata sınırı değeri 0,0345g dir. Buna göre poligon açılarının iyi ölçülmüş olduğu anlaşılarak
açı kapanma hatası poligon açılarına eşit olarak dağıtılır. Düzeltme miktarının işareti toplam
son semtten küçük ise +, büyük ise - dir. Bu şekilde düzeltilmiş olan poligon açıları
yardımıyla semtler,

α1 = α0 +β0 ± 200g
α2 = α1 +β1 ± 200g
α3 = α2 +β2 ± 200g
α4 = α3 +β3 ± 200g
α5 = α4 +β4 ± 200g
. . . .
. . . .
αn = αn-1 + βn-1 ± 200g formüllere göre,

294,5380g + 78,2530g ± 200,000=172,7910g

172,7910g +219,2980g ± 200,000=192,0890g ve benzeri şekilde hesaplanır.

Elde edilen semtler ve verilmiş olan kenarlara göre açık poligon güzergâhı için
hesaplanmış olan örnekte olduğu gibi s.sinα=∆y ve s.cosα=∆x değerleri hesaplanarak
yerlerine yazılır. Bu şekilde bulunan ∆y değerlerinin işaretlerine göre toplamı C ve B
noktalarının ordinatlarının farkına, ∆x değerlerinin toplamı da C ve B noktalarının
apsislerinin farkına eşit olması gerekir.

Örneğimizde,
[∆y] = - 59,21
[∆x] = - 395,66
yc-yb = - 59,17
xc-xb = - 395,71

bulunmuştur. Buna göre ordinat istikametindeki hata,

-59,21-(- 59.17)= - 0,04 m

apsis istikametindeki hata ise

-395,66- (-395,71)= 0,05 m’dir.

poligon kapanma hatası ise

f = 4 2 + 5 2 = ± 6,3 cm olur.

52
 Tablo2.5: Bağlı poligon hesabı
poligon
güzergâh

s.sin α= s.cosα=
poligon

poligon
açısı semt kenar sin α
∆y ∆x
no

no

no
β α s cos α y x
g g m
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
3 A
+1 294,538
B 78,252 0,41450 2922,74 13846,28 B
+2 172,791 73,44 0,91005 +30,44 -66,83
1 219,296 0,12395 +1 2953,18 13779,44 1
+1 192,089 102,03 0,99229 +12,65 -101,24
2 211,958 0,06354 +1 2965,84 13678,19 2
+1 204,048 124,19 0,99798 -7,89 -123,94
3 194,562 0,02182 +1 2957,96 13554,24 3
+1 198,611 92,79 0,99976 +2,02 -92,77
4 294,234 0,99369 +1 2959,99 13461,46 4
+1 292,846 97,04 0,11217 -96,43 -10,88
C 105,031 -59,21 -395,66 2863,57 13450,57 C
197,871 197,878 489,49 59,17 395,71 -59,17 -395,71
D 197,878 0,04 0,05
0,007
f s = 4 + 52
2

=±6,3 cm
hata sınırı=20 cm

Bu poligon güzergâhı için koordinat kapanma hata sınırı formülüne göre hesap
edilerek parantez içende hesaplanmış olan f nin altına yazılır. Hata sınırı bu poligon
güzergâhı için 20 cm bulunmuştur. Hatalar hata sınırının içinde kalıyorsa kenar uzunlukları
ile orantılı olarak ∆y ve ∆x değerlerine dağıtılır.

Dağıtma işini basitleştirmek için poligon güzergâh uzunluğu hata miktarına bölünerek
kaç metrelik bir uzunluğa 1 santim hata isabet ettiği bulunur. Burada y istikametindeki
hatalar için 489:4=122 m bulunur. ∆y’ler yaklaşık olarak her 122 metre kenar uzunluğu için
bir santimetre düzeltme miktarı alacaktır. x İstikametindeki hatalar için ise 489:5=89 m
bulunur. Yani ∆x’ ler yaklaşık olarak her 89 metre kenar uzunluğu için 1 santimetre
düzeltme miktarı alacaktır.

Bu şekilde düzeltilmiş olan ∆y ve ∆x’lerle açık poligon için verilen örnekte olduğu
gibi bütün noktaların koordinatları hesaplanır. Hesap doğru yapılmış ise C noktasının
hesaplanan koordinatları daha önce verilemiş olan koordinatlarına eşit olur.

2.2.5.3. Kapalı Poligon Hesabı

Kapalı poligon güzergâhlarında poligon hesabı, bağlı poligon güzergâhlarında yapılan

poligon hesapları gibi yapılır. Ancak kapalı poligon güzergâhı başladığı noktada son bulduğu
için, kontrol formülleri küçük bir değişiklik gösterirler. αn – α0=[β] ± k. 200 semt kontrol

53
formülünde kapalı poligonun başlangıç ve son semti aynı olacağı için αn = α0 dır. Buna göre
formül, 0=[β] ± k.200 şeklini alır.

Kapalı poligon bir çokgen olduğu için açı kontrolü iç veya dış açıların toplamı
şeklinde de yapılır. Bir kapalı poligon o poligonu teşkil eden noktaların iki eksiği kadar
üçgene ayrılabileceği için iç açılar toplamı poligonu teşkil eden nokta adedinin iki eksiğinin
200g ile çarpımına eşittir.

[βiç] =(n – 2).200 veya dış açılar için,

[βdış] = n.400 –(n–2).200 yazılabilir. Bu formül basitleştirilecek olursa,

[βdış] =(n+2).200 bulunur. Bu formüllerde n poligon güzergâhını teşkil eden nokta sayısıdır.

Koordinat kontrol formüllerinde de yc – yb =[∆y], xc –xb = [∆x] kapalı poligonunun başlangıç

ve son noktası aynı nokta olduğu için yc–yb = 0 ve xc–xb = 0 dır. Buna göre yc–yb =[∆y],
xc–xb = [∆x] formüller kapalı poligon için;

0 =[∆y] ve 0 = [∆x] şeklini alacaktır. Yani kapalı poligon güzergâhlarında hesaplanmış olan
∆y ve ∆x koordinat farklarının toplamı sıfıra eşit olacaktır. Hata sınırı içinde kalan farklar,
kenarların uzunlukları ile orantılı olarak koordinat farklarına dağıtılır.

Örnek

Şekil:2.30’da verilen kapalı poligon güzergâhında dış açılar ve kenarlar ölçülmüş, 101
numaralı noktanın koordinatları ve (101–102) semt açısı verilmiştir. İstenenleri bulunuz.
+X β3
Verilenler
s2 203
β1 =315,665 g s1 =38,08 m s3
β2 =205,359 g s2 =59,49 m β2 β4
β3 =289,921 g s3 =57,43 m 202
204
β4 =305,056 g s4 =47,10 m
β5 =180,185 g s5 =37,91 m s1
s4
β6 =303,804 g s6 =75,73 m
y201=935,19 m β1 205 β5
x201=158,34 m 201
(200–201)=339,791g s5
s6
200
İstenenler
β6
202, 203, 204, 205 ve 200 numaralı
noktaların koordinatlarını hesaplayınız. +Y
Şekil 2.30: Kapalı poligon hesabı

54
Çözüm :

Önce verilenler Tablo:2.6’da görüldüğü gibi klişede yerlerine yazılır. Klişede 3

numaralı sütundaki poligon açıları toplanarak açı kontrolü yapılır. Bu toplamın, iç açılar
toplanıyor ise [βiç]= (n-2).200g, dış açılar toplanıyor ise [βdış]=(n+2).200g formüllerinin
verdiği miktarda olması gerekir. Örneğimizde dış açılar ölçülmüş olduğundan bunların
toplamı
[βdış] = (n+2).200g =(6+2).200g = 1600g olmalıdır.

Açıların toplamı 1599,990g olduğuna göre bu toplam ile 1600.000g arasındaki fark bize
açı kapanma hatasını verir.

1600,000 – 1599,990 = 0,010g

Altı noktalı bir güzergâhta hata sınırı 3c 45cc olduğuna göre açıların iyi ölçülmüş
olduğu anlaşılır. Bulunan fark açılara eşit olarak dağıtılır. Örneğimizde açılar 10 saniyeye
kadar ölçüldüğü için düzeltmeler de 10 saniyeye kadar verilmiştir. Bu yüzden bazı açılara 10
ve bazılarına da 20 saniyelik düzeltmeler getirilmiştir.

Tablo:2.6 Kapalı poligon hesabı

Poligon
Güzergâh

s.sin α= s.cosα=
Açısı Semt Kenar sin α
Poligon

Poligon
∆y ∆x
No

No

No
β α s cos α y x
g g m

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
38 200
+2 339,791
201 315,665 935,19 158,34 201
0,76506 +1 +1
+1 55,458 38,08 0,64396 +29,13 +24,52
202 205,359 0,81650 964,33 182,87 202
+2 +1
+2 60,818 59,49 0,57734 +48,57 +34,35
203 289,921 0,69883 1012,92 217,23 203
+2 +1
+2 150,741 57,43 0,71529 +40,13 -41,08
204 305,056 0,76850 1053,07 176,16 204
+1 +1
+2 255,799 47,10 0,63985 -36,20 -30,14
205 180,185 0,53564 1016,88 146,03 205
+1
+1 235,986 37,91 0,84445 -20,31 -32,01
200 303,804 996,58 114,02 200
0,81094 +2 +1
1599,990 339,791 75,73 0,58512 -61,41 +44,31
201 1600,000 0,000 315,74 -0,09 -0,05 935,19 158,34 201
0,010 0,00 0,00
fs = 9 + 52 2

=±10,3 cm
Hata sınırı=16 cm

55
 Bundan sonra hesap tamamen bağlı poligonda olduğu gibi yapılır. Ancak poligonun
başlangıç ve bitim noktaları aynı olduğu için ∆y ve ∆x’lerin toplamlarının sıfıra eşit olması
gerekir. Örneğimizde,

[∆y] = - 0,09
[∆x] = - 0,05
olduğuna göre kapanma hatası f s = 9 2 + 5 2 = 10,3 cm dir.

Doğrusal kapanma hatası sınırı 16,00 cm olduğuna göre bulunan fark hata sınırı
içindedir ve ∆y ile ∆x’lere, kenarların uzunlukları ile orantılı olarak dağıtılır. Bulunan ∆x ve
∆y değerleri bir önceki noktanın y ve x değerlerine, işaretlerine göre eklenip veya çıkarılarak
noktaların koordinatları bulunur.

2.2.6. Poligon Güzergâhındaki Kaba Ölçü Hatalarının Bulunması

Poligon açı ve kenarlarının ölçülmesinde özellikle küçük hata yapılmamasına dikkat

edilmelidir. Çünkü büyük hataların hangi kenar veya açıda yapılmış olduğu hesap yolu ile
bulunabildiği halde küçük hataların bu yolla bulunması mümkün değildir.

Kaba hatalar açı ve kenar hatası olmak üzere iki çeşittir. Bu hatalardan her güzergâhta
ancak bir hata tespit edilir. Bir güzergâhta birden fazla açı veya birden fazla kenar hatası
yapılmış ise bunun tespitine olanak yoktur.

2.2.6.1. Kaba Açı Hatası Olan Noktaların Bulunması

Bir güzergâhta kaba açı hatası verilen son semt ile bu semtin hesapla bulunan
değerinin birbirini tutmaması ile anlaşılır.

ABCDE gibi bağlı bir poligon güzergâhında (Şekil:2.31) C noktasında α kadar bir açı
hatası bulunsun. Bu poligonu grafik olarak çizersek CD doğrusu C noktası etrafında α açısı
kadar dönecek ve bunun sonucu olarak da D noktası D’ gibi bir noktaya kayacaktır. D
noktasında bir hata bulunmadığından E noktası da merkezi C ve yarıçapı CE olan bir daire
yayı üzerinde α kadar kayarak E’ noktasına gelecektir.

Hatalı poligon güzergâhını, verilmiş olan hatalı değerlerle hesap ettiğimizi düşünelim.
Bu halde A ve B noktalarındaki poligon açıları ile AB ve BC kenarları hatasız olduğu için B
ve C noktalarının koordinatları doğru olarak bulunacak ancak bundan sonraki D ve E
koordinatları C noktasındaki poligon açısı hatalı olduğu için hatalı olarak hesaplanacaktır.
Aynı poligonu bir kerede E noktasından A noktasına doğru hesapladığımızı düşünelim. Bu
seferde E ve D noktalarındaki poligon açıları ile ED ve DC kenarları hatasız olduğu için D
ve C noktalarının koordinatları doğru olarak bulunacak ancak bundan sonraki B ve A
noktalarının koordinatları hatalı olacaktır.

Görülüyor ki hata yapılan C noktasının koordinatları her iki yönden yapılan hesap
sonucunda doğru çıkıyor. O hâlde büyük açı hatası yapılan noktayı bulmak için iki yönde de

56
poligon noktalarının koordinat hesabı yapılır. Her iki hesapta koordinat değerleri aynı çıkan
nokta hatalı açı okumasının yapıldığı nokta olarak bulunur.

+X

α
A
B C D’
E’
+Y

Şekil 2.31: Kaba açı hatasının bağlı bir poligon güzergâhına etkisi

2.2.6.2. Kaba Hatalı Kenarların Bulunması: Bir poligon güzergâhında bir kenarın kaba
hatalı olduğunu anlamak için son noktanın hesaplanan koordinatları ile verilen
koordinatlarının farklı olması ile anlaşılır.
Grafik olarak hatalı kenarı bulmak için önce güzergâh ölçekli olarak çizilir. Bulunan E’
noktası ile E noktası arası birleştirilir. EE’ doğrusuna paralel olan kenar hatalı kenardır.

Hesap yolu ile hatalı kenarı bulmak için önce poligon hatalı kenarla hesaplanır. E
noktasının koordinatları ile bulunan E’ hatalı koordinatlarından ikinci temel ödeve göre
(EE’) semt açısı hesaplanır. Bulunan bu semt hangi kenarın semtine eşit ise o kenar kaba
hatalı kenardır.
Hatalı kenar yeniden ölçülerek kaba hata giderilir, doğru kenar bulunur ve hesap
hatasız kenara göre yapılır (Şekil:2.32).

57
 +X

E
A
E’
D
B

C D’
C’
+Y

Şekil 2.32 : Kenar hatasının poligon güzergâhına etkisi

2.2.7. Poligon Güzergâhındaki Kapanma Hataları ve Hata Sınırları

Poligon güzergâhları genellikle iki türlü hatanın etkisi altındadır. Bunlardan biri
poligon açılarının, diğeri de poligon kenarlarının ölçümünde yapılan hatalardır. Bir poligon
güzergâhındaki hataların etkisini gergin bir bağlı poligon güzergâhında tetkik edelim. A ve B
noktalarını bağlayan böyle bir güzergâh hesaplandığında (Şekil:2.33) ölçü hatalarından
dolayı B noktasının koordinatları, verilmiş olan koordinatlara göre biraz farklı olarak
bulunacaktır. Bu koordinatların gösterdiği noktaya B’ diyelim. Şekil:2.33’ten de görüleceği
gibi B’ noktasının, poligon güzergâhının istikameti olan AB doğrusuna nazaran birinin bu
istikamette boyuna, diğerinin de bu istikamette enine olmak üzere iki çeşit hatası vardır.
Boyuna hata şekilde K= f l enine hata B’K= f q ile gösterilmiştir. BKB’ üçgeninin
hipotenüsü f s ise poligonun doğrusal (kenar) kapanma hatasıdır. Doğrusal kapanma hatası
BKB’ dik üçgeninin hipotenüsü olduğu için f l ve f q dan veya f y ve f x ten
hesaplanabilir.

2 2 2 2
fs = fy + fx = f l + f q dir.
Bu formüldeki fy ve fx hataları poligon güzergâhının baş ve son noktalarının koordinat
farklarından ∆x ve ∆y lerin toplamı çıkarılarak;

f y = (yb-ya) – [s.sinα]
f x = (xb-xa)- [s.cosα] şeklinde bulunur.

Poligon hesaplarında açı kapanma hataları açılara eşit şekilde, kenar kapanma hataları
kenar uzunlukları ile orantılı olarak dağıtılır (Şekil:2.33).

58
 K
+X
fa
fl
fs B’
yb-ya B fx
fy M

xb-xa ϕ
ϕ’

A
+Y

Şekil2.33: Poligon güzergâhlarında

kapanma hataları

59
 UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ- 2
İşlem basamakları Öneriler
¾ Okul bahçesinde uygun bir poligon ¾ Mevcut poligon noktaları varsa onlardan
güzergâhı oluşturunuz. yaralanınız.
¾ Güzergâhtaki poligon noktalarını tespit ¾ Poligon güzergâhını, ilk ve son
ediniz. noktaların koordinatlarını biliyorsanız
¾ Uygulama için gerekli olan aletleri bağlı, aksi durumda kapalı poligon
hazırlayınız. olarak seçiniz.
¾ Poligon kenarlarını varsa elektronik ¾ Poligon açılarının 200g civarında
uzunluk ölçerle, yoksa çelik şerit metre olmasına dikkat ediniz.
ile ölçünüz. ¾ Poligon noktalarını birbirini net görecek
¾ Poligon açılarını teodolitle ölçünüz. şekilde seçiniz.
¾ Arazide öçlüğünüz açı ve uzunluk ¾ Hesapların hata sınırı içerisinde
değerlerini ve kullandığınız aletleri kalmasına özen gösteriniz.
alarak atölye ortamına dönünüz. ¾ Açı ölçümlerinde kılağının tam nokta
¾ Hesap için ilk noktanın koordinatı üzerine gelmesini sağlayınız.
biliniyor ise semt açısını, 2. temel ödeve
göre bularak hesaplamalara geçiniz.
¾ Hesaplamaları önceden hazırlanan klişe
üzerine yukarıda (Tablo:2.5, 2.6)
anlatılan şekilde çözünüz.

60
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aşağıdaki çoktan seçmeli sorulardan doğru olduğunu düşündüğünüz seçeneği

işaretleyiniz.

1. Arazi üzerinde bulunan noktaların birbirlerine göre durumlarını tespit etmek için, yatay
bir düzlem içinde birbirine dik olan iki doğru kullanılır. Bu doğruların oluşturduğu
sisteme …………………………..denir. Noktalı yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) Apsis sistemi B) Ordinat sistemi C) Orjin D)Dik koordinat sistemi

2. A noktasının koordinatları y a =1050,00 m, x a =1300,00 m ve AB = 850,00 m,

( AB )=83g,1500 olarak ölçülmüştür. Bu değerlere göre y b ve xb koordinatları
aşağıdakilerden hangisidir?
A)
yb =1870,40 m B) y b =1870,56 m C)
y b =1873,45 m D)
y b =1860,40 m
xb =1522,36 m xb =1522,46 m xb =1525,53 m xb =1512,36 m

3. A ve B noktalarının koordinatları y a =5000,00 m, y b =5219,51 m, x a =5000,00 m,

xb =6077,87 m olarak verildiğine göre (AB) semt açısı ve AB uzunluğu aşağıdakilerden
hangisidir?
A) (AB)=12,7980g B) (AB)=12,7800g C) (AB)=12,7900g D) (AB)=12,7955g
AB=1100,36 m AB=1100,50 m AB=1100,00 m AB=1110,46 m

4. A ve B noktalarının koordinatları y a =5000,00 m, y b =5744,86 m, x a =5000,00 m,

xb =4424,47 m olarak verildiğine göre (AB) semt açısı ve AB uzunluğu aşağıdakilerden
hangisidir?
A) (AB)=141,8800g B) (AB)=141,8590g C) (AB)=141,8850g D) (AB)=141,7800g
AB=941,30 m AB=941,50 m AB=942,30 m AB=941,40 m

5. A ve B noktalarının koordinatları y a =5000,00 m, y b =4576,97m, x a =5000,00 m,

xb =5791,44 m olarak verildiğine göre (AB) semt açısı ve AB uzunluğu aşağıdakilerden
hangisidir?
A) (AB)=368,7302g B) (AB)=368,7502g C) (AB)=369,7502g D) (AB)=369,7302g
AB=896,40 m AB=897,40 m AB=897,50 m AB=896,50 m

6. Bir AB doğrusunun semt açısı (AB)=39,1881g ve bu doğru ile diğer bir BA doğrusu
arasındaki β açısı β =54,5338g olarak verildiğine göre BP doğrusunun semt açısı (BP)
aşağıdakilerden hangisidir?
A) (BP)=92,7219 g B) (BP)=92,7230g C) (BP)=93,7230g D) (BP)= 93,7219g

61
7. Bir AB doğrusunun semt açısı (AB)= 365,1921g ve bu doğru ile diğer bir BA doğrusu
arasındaki β açısı β =120,1218g olarak verildiğine göre BP doğrusunun semt açısı (BP)
aşağıdakilerden hangisidir?
A) (BP)=85,3039 g B) (BP)= 85,3139 g C) (BP)=85,3150 g D) (BP)= 85,3040 g

8. Bir BP doğrusunun semt açısı (BP)=89,1641g ve bu doğru ile diğer bir BA doğrusunun
semt açısı (BA)=27,1891g olarak verildiğine göre bu doğruların arasındaki β açısı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) β =60,9750 g B) β =61,9650g C) β =61,9750g D) β =60,9760g

9. Yanda krokisi verilen 49 ve 52 +x 52

numaralı poligon noktalarını birbirine S3
bağlayan doğru üzerinde 25 ve 26 26
numaralı iki poligon noktası tesis S2
25
edilmiştir. y 49 =5815,25 m, S1
y 52 =5898,50 m, x 49 =5820,30 49
m, x52 =5935,75 m, s1=42,40 m,
s2=49,15 m ve s3=51,20 m olarak
+y
verildiğine göre y 26 , x 26 küçük
Şekil 2.34
noktaların koordinatları
aşağıdakilerden hangisidir?
A) y 26 =5868,90 m B) y 26 =5865,79 m C) y 26 =5868,79 m D) y 26 =5867,89 m
x 26 =5894,70 m x 26 =5894,65 m x 26 =5894,55 m x 26 =5894,45 m

10. Yanda krokisi verilen 82 ve 86 hangisidir?

numaralı poligon noktalarını birbirine +X
bağlayan doğru dışında 1, 2, 3, 4 4
86
numaralı dört nokta tesis edilmiştir.
y82 =149,25 m, 2
x82 =655,49m, y86 =385,10
m, x86 =848,25 m olarak verildiğine
3
göre y 4 , x 4 yan noktasının 82
koordinatı aşağıdakilerden 1
+Y

Şekil 2.35

A) y 4 = 323,67 m B) y 4 = 320,65 m C) y 4 = 322,60 m D) y 4 = 321,69 m

x 4 = 848,79 m x 4 = 845,75 m x 4 = 850,80 m x 4 = 847,76 m

62
11. Aşağıdaki şekilde çizilmiş olan poligon güzergâhında B noktasının koordinatları
yb=9718,42 m, xb=6583,15 m, C noktasının koordinatları yc=10177,71 m, xc=6716,49
m, poligon açıları β0 =146,285g, β1 =141,794g, β2 =179,936g, β3 =215,567g, βc
=301,866g, uzunlukları s1=145,98 m, s2=124,83 m, s3=130,42 m, s4=136,16 m, (AB)
=185,172g ve (CD)=170,627g olarak verildiğine göre 3 nolu noktanın koordinatları
aşağıdakilerden hangisidir?

+X

A α0

β αn
β0
B β3
s4 C
s1 β2 3
β1 s3
s2 2
1 D
+Y

Şekil 2.36
A) y3=10060,61 m B) y3=10057,60 m C) y3=10058,59 m D) y3=10059,62 m
x3=6660,34 m x3=6652,33 m x3=6654,45 m x3=6658,38 m

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayısını belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız
sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz modül değerlendirmeye geçiniz.

63
 MODÜL DEĞERLENDİRME

MODÜL DEĞERLENDİRME
PERFORMANS TESTİ (YETERLİLİK ÖLÇME)
Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

Üçgen şeklindeki bir parselin verilen bir noktasından geçen bir
doğru ile ifrazını doğru öğrendiniz mi?
Dörtgen şeklindeki bir parselin verilen bir noktadan geçen bir
doğru ile ifrazını doğru öğrendiniz mi?
Çokgen şeklindeki bir parselin verilen bir noktasından geçen bir
doğru ile ifrazını doğru öğrendiniz mi?
Üçgen şeklindeki bir parselin bir kenarına paralel bir doğru ile
ifrazını doğru öğrendiniz mi?
Yamuk şeklindeki bir parselin tabanına paralel bir doğru ile
ifrazını doğru öğrendiniz mi?
Dörtgen şeklindeki bir parselin tabanına paralel bir doğru ile
ifrazını doğru öğrendiniz mi?
Üçgen şeklindeki bir parselin tabanına dik bir doğru ile ifrazını
doğru öğrendiniz mi?
Dörtgen şeklindeki bir parselin bir kenarına dik bir doğru ile
ifrazını doğru öğrendiniz mi?
Orantılı ifrazı doğru öğrendiniz mi?
Arazi değerine göre ifrazı doğru öğrendiniz mi?
Kırık bir sınırın grafik olarak düzeltilmesini doğru öğrendiniz mi?
Kırık bir sınırın ölçü değerlerine göre düzeltilmesini doğru
öğrendiniz mi?
Dik koordinat sistemini doğru öğrendiniz mi?
Temel ödevlerle ilgili hesaplamaları doğru öğrendiniz mi?
Küçük nokta ve yan nokta hesabını doğru öğrendiniz mi?
Poligon güzergâhlarının sınıflandırılmasını doğru öğrendiniz mi?
Hazırlık işlerini doğru öğrendiniz mi?
Ölçü işlerini doğru öğrendiniz mi?
Poligon hesaplarını doğru öğrendiniz mi?
Poligon güzergâhındaki kaba ölçü hatalarının bulunmasını doğru
öğrendiniz mi?
Poligon güzergâhındaki kapanma hataları ve hata sınırlarını doğru
öğrendiniz mi?

DEĞERLENDİRME
Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini
tekrarlayınız. Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları
uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçini

64
CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 CEVAP ANAHTARI

1 B
2 C
3 D
4 C
5 A
6 C
7 B
8 D

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 CEVAP ANAHTARI

1 D
2 A
3 C
4 A
5 B
6 D
7 B
8 C
9 C
10 A
11 B

65
 KAYNAKÇA

KAYNAKÇA
¾ ERKAN Hüseyin, Kadastro Tekniği, TMMOB Yayını, Ankara, 1991.

¾ İŞÖZEN Ekrem, Tatbiki Topografya, Kısmet Matbaası, Adana,1976.

¾ ÖZGEN M. Gündoğdu, Topografya, İTÜ Matbaası, İstanbul, 1984.

¾ SONGU Celal, Ölçme Bilgisi, Cilt 1–2, Birsen Yayın Evi, İstanbul,1981.

66