(KDV DAH‹L)

A¤ustos 2007 5 YTL

191254 SAYI: 2007/0
8 TAYY‹P DEMOKRAS‹S‹:
YA SEV YA TERKET
RAKAMLARLA THY YALANLARI
75 SUYA ‹fiEMEN‹N CEZASI
L A
P‹YASALARDA KÜRESEL ÇATLAKLAR
fi A L A

E N T E R N A S
Y O N A
L
PARÇALAYAN M‹LL‹YETÇ‹L‹K(LER)
KUZEY KUTBUNDA PAYLAfiIM SAVAfiI
UH ASEBES‹
MU ZM BARIfiAROCK BEfi YAfiINDA
22 TE M
ul Kü rkçü, TROP‹KAL AfiURE (G‹ZL‹ TAR‹FE)
Ertu¤r aplan,
Hasip K afl ve
Alper T nüllüleri
an ya gö
kamp

DÜfiENE VURULMAZ

CHAVEZ’LEfiMEYE ÖMRÜ
VEFA ETMEYEN ‹HT‹LALC‹N‹N
EVRAK-I METRUKES‹

BARIfiAROCK BEfi YAfiINA G‹R‹YOR
Bir hareket yürüyor burada
Kim demifl Türkiye’de sosyal forum düzenlenmiyor diye? Hem de en güzeli düzenleniyor,
dört senedir çeflitli siyasî kampanyalar, muhalif hareketler, kurulufllar, yay›nlar birbirleriyle
ve müzikle bulufluyor. Bu sene 24-25-26 A¤ustos’ta düzenlenen Bar›flarock’›n fikir babala-
r›ndan Taner Öngür ve emektarlar›ndan Seçkin Erdi’yle dört senenin miras›n› efleledik...
Bar›flarock beflinci y›l›na giriyor. Dört
y›l›n muhasebesini nas›l ç›kar›rs›n›z?
Taner Öngür: Bar›flarock hem nicelik ola-
rak, kat›l›mc› say›s› olarak büyüdü, hem nite-
lik olarak. 2003’te 17-18 yafl›nda olanlar dört
yafl büyüdü, olgunlaflt›, onlar›n hayata bak›-
fl›n› da etkiledi Bar›flarock. Kendi kültürünü
oluflturuyor bir flekilde. 2003’te ortalama
7500 kifli gelmiflti, geçen sene bir günün or-
talamas› 60-70 bin kifliydi. Sponsorlara bafl-
vurmadan bir model gelifltirdik, girifli ücretsiz
yapt›k, yiyecek fiyatlar›n› da ucuz tutarak
festivalin yaflayabilmesini sa¤lad›k. Mekân
kiras›, ses sistemi, güvenlik ve ekstra gider-
ler, yiyecek-içecek geliriyle karfl›lan›yor. Yani
hem kitlede, hem yap›l›fl formülünde, hem
içeri¤inde geliflme var. Bu sene iki sahne ola-
cak, 61 grup kat›lacak. Türkiye’nin her tara-
f›ndan gruplar gelece¤i gibi, yabanc› gruplar
da olacak. Ayr›ca otuz tiyatro grubu sahne
alacak. Standlar da çok önemli: Bunlar, ülke-
deki alternatif aray›fllar›n, kampanyalar›n, si-
vil toplum kurulufllar›n›n, dergilerin bulufltu-
¤u bir platform gibi. Mesela “Vapurlar›m›z›
Vermiyoruz” kampanyas›na kat›lanlarla
“Munzur Akmazsa” kampanyas›na kat›lanla-
r›n birbirlerinden haberdar olmas› veya bun-
larla hiç ilgilenmeyen gençlerin bunlar›n far-
k›na varmas› gibi bir faydas› oluyor. Bar›fla-
rock bir rock festivali olarak bafllad› ama, s›rf
onunla kalmad›. Bir politik tavr› var, bu da
zaman içinde gelifliyor, sonuçta bir örgüt ya
da parti politikas› söz konusu de¤il burada.
‹nsanlar›n kat›l›m›yla geliflen, özgür bir poli-
tik tav›r bu. Bir çeflit sosyal forum yani. Sa-
dece klasik rock’la da kalm›yor, rock’un ge-
nifl yelpazesini yans›tmaya dikkat ediyor.
Akustik çalan flark›yazarlar›ndan tutun,
punk’›n, heavy metal’in uç noktalar›na, etnik
özgürlükçülere, çok çeflitli ke-
simlere aç›k bir festival bu.
Bar›flarock komitesi nas›l
iflliyor?
Öngür: Onun da belli bir s›-
n›r› yok. Her çarflamba
19:30’da Kara Kedi Kültür
Merkezi’nde toplan›yoruz.
Herkes gelebiliyor, kimse
“sen kimsin” diye sormuyor. Fikirler aç›kla-
n›yor, tart›fl›l›yor, birbirimizi anlamaya, ikna
etmeye çal›fl›yoruz. Kimse kimseye bir fleyi
dayatmaya çal›flm›yor.
Seçkin Erdi: Bar›flarock bir irade beyan› as-
l›nda. Savafla ve iflgale karfl› ç›kan, milliyetçi
ve ›rkç› teamülleri bar›nd›rmayan, gündemde
ne varsa o hareketin içinden söz söyleyebi-
len, uluslararas› sistemin IMF, DTÖ gibi ya-
p›lar›na karfl› tav›r alan bir irade beyan›. ‹flle-
yifli de bir inisiyatif formunda; adem-i merke-
ziyet ilkesinden yola ç›kan, kararlar› oy çok-
lu¤uyla de¤il, iknayla alan, ikna olunmad›¤›
sürece flerh hakk› daima sakl› tutulan bir ya-
p›yla bu ifli sürdürmeye çal›fl›yoruz. Festiva-
lin as›l iskeleti, her fleyden evvel, muhalif bir
müzik eylemi olmas›. Bazen sendeleyerek,
bazen hatalar yaparak ilerlemeye çal›fl›yor
festival.
Nas›l hatalar mesela?
Erdi: Yavafl örgütlenmek mesela, örgütlülü-
¤ünü yetkin biçimde kullanamamak. Refe-
rans olarak 1999 Seattle’› al›rsak, o hareketin
de benzer hatalar› olmufltur. Ama Bar›flarock
ticarî bir ifl olmad›¤›, bilet satmas› gerekme-
di¤i için, Türkiye’de yap›lamayan bir fleyi de
yapabilmifltir. Bar›flarock sahnesi deneye izin
verir ve Bar›flarock kat›l›mc›s› olan kitle de
hem deneye aç›kt›r, hem de seçicidir, kat›lan
aray›fllara, yerel dillerde yap›lan rock’a kadar, her ismi tart›flmaya aç›kt›r. Mesela Ogün
hepsinin bir yeri oluyor festivalde. Sanl›soy’un neden Bar›flarock’ta oldu¤unu
Festivale kat›lmak isteyenleri nas›l bir tart›flabilir, elefltirir.
süzgeçten geçiriyorsunuz? Öngür: Ogün Sanl›soy’la geçen sene karfl›-
Öngür: Süzgeç denilemez asl›nda. Küresel laflt›k, “beni neden ça¤›rm›yorsunuz” dedi.
›s›nmaya tepki gösteren, bu sorunun arkas›n- Ama zaten Bar›flarock müzisyenlere gitmi-
da Ayfle teyzenin suyunu fazla açmas›n›n de- yor, müzisyenler Bar›flarock’a geliyor. Ara-
¤il de, vahfli kapitalizmin, sanayinin oldu¤u- dan bir-iki ay geçti, Rock’n Coke’tan büyük
Bar›flarock’›n nu düflünen, yükselen milliyetçili¤e karfl› ta- bir para teklif etmifller. “Abi, param yok, ora-
bir dil v›r alan, müzik endüstrisinde paran›n hâkim ya gitmek zorunday›m” dedi. “Tamam” de-
yaratt›¤›na k›l›nmas›na tepki duyan, bu tür k›staslar› gö- dim. Bu sene kat›lmak istiyor, çocuklar soru-
inan›yoruz. zeten insanlar kat›lmak istiyor zaten Bar›fla- yor, “geçen sene öyleydi, flimdi niye böyle?”
Yeni bir rock’a. Çeflitli sol gruplara, yeflillere, cinsel Ben de aç›k aç›k anlat›yorum. “Paras› yoksa
muhalefetin de
yeni bir dilden,
yeni bir iliflkiler
a¤›ndan, yeni
eylemlerden,
yeni
ad›mlardan,
baflka bir fley
denemekten
ya da daha önce
denenmifl
olanlar› bugünü
düflünerek
kurgulamaktan
geçti¤ini
düflünüyoruz.
Taner Öngür, Seçkin Erdi
2
devam› 54’te ›

Francisco Goya’n›n “Dedesi de böyleydi”
adl› gravürü.
• fiehir Hatlar› . . . . . . . . . . . . . . . . 5
• Piyasalarda dalgalanma . . . . . . . . 8
• Hava-‹fl Baflkan› Atilay Ayçin . . . . 10
• Su uzman› Sunay Demircan . . . . 12
• Ertu¤rul Kürkçü . . . . . . . . . . . . 15
• Hasip Kaplan . . . . . . . . . . . . . . 19
• Alper Tafl . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
• Radyo Express . . . . . . . . . . . . . 24
• K›raat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
• Elias Elkhoury . . . . . . . . . . . . . . 34
• “Ebru” ve Atilla Durak . . . . . . . . 37
• Milliyetçilik araflt›rmas› . . . . . . . 38
• Kampanya gönüllüleri . . . . . . . . 45
• Müzik Dolab› . . . . . . . . . . . . . . . 51
• Bar›flarock (2’den devam) . . . . . 54
Abdurrahim So¤an, Ahmet Eken, Ahmet fi›k, Ali Kesgin,
Alican Tayla, Arslan Ero¤lu, Asena Günal, Ayfle Çavdar,
Ayflegül O¤uz, Batu Boran, Bilge Ceren fiekerciler, Çi¤-
dem Öztürk, Derya Say›n, Didem Dan›fl, Ender Ergün,
Eray Aytimur, Erdir Zat, Hakan Lokano¤lu, Halit Karl›,
Handan Koç, Haziran, HknKrtsh, Hüseyin Ustao¤lu, ‹lker
Aksoy, ‹rfan Aktan, K›vanç Koçak, Merve Erol, Murat Me-
riç, Murat Toklucu, Ogan Güner, Özay Selmo, Özgür
Eren, Pelin Özer, P›nar Ö¤ünç, Reha Öztunal›, Saner
fien, Serkan Seymen, Sinan Yusufo¤lu, Siren ‹demen,
Sungu Çapan, Süleyman Bilgi, fiahan Nuho¤lu, Tora Pe-
kin, Tuncer Erdem, Ulafl Özdemir, Ümit Bayazo¤lu, Ya-
semin Avdan, Yücel Göktürk, Zeynep Nuho¤lu bask› Mi-
kado Matbaac›l›k ve Tic. Ltd. fiti. ‹mam Çeflme Cd. G/47
Sk. No:6 Seyrantepe 80660 ‹stanbul Tel: 0.212.289 27
93 bas›m yeri ve tarihi ‹stanbul A¤ustos 2007 da¤›-
t›m Do¤an Da¤›t›m A.fi. yönetim yeri: Abdullah Sok.
No. 9 Beyo¤lu - ‹stanbul tel-faks: 0.212.251 87 67 e-
mail expressdergisi@yahoo.com abonelik express-
roll@gmail.com y›l 6 say› 75 25 A¤ustos - 25 Eylül
2007 imtiyaz hakk› Bilge Ceren fiekerciler sorumlu
yaz›iflleri müdürü fiahan Nuho¤lu ilan irtibat fiahan
Nuho¤lu (0.535.576 21 11)
YEREL SÜREL‹ YAYINDIR. AYDA B‹R YAYINLANIR.
ISSN 1307 - 461X
MERAM 75: KEMAL‹STLERE DEV KIYAK
Talât Aydemir’in vasiyeti
ofluna “allah›n sopas› yok ki” dememifller. Tayyip
B Erdo¤an’›n Bekir Coflkun’a “ya sev, ya terket” çek-
mesi, AKP’yi demokrat ilân eden sa¤daki ve solda-
ki liberallerin yüzünü fena k›zartm›fl olmal›. Ar damar›
çatlamam›fl olanlar› kastediyoruz elbette. Bu sat›rlar›n ya-
z›ld›¤› s›ralarda, AKP medyas›n›n önde gelen isimlerinden
Mustafa Karaalio¤lu, Haber Türk’te Erdo¤an’› savunup
faturay› Bekir Coflkun’a kesiverdi. Baflbakan “vatandafll›k-
tan ç›k” derken hukukî bir ba¤› kastetmiyormufl, “med-
yayla polemi¤i sever”mifl, Bekir Coflkun zaten “sab›ka-
l›”ym›fl, “çok a¤›r elefltiriler yapm›fl”...
Ayn› ekranda, Hürriyet yazar› Cüneyt Ülsever ise du-
rumu gayet güzel özetledi: “Baflbakan›n diliyle söyleye-
yim, onun f›trat›nda demokrasi yok.” fiimdi “sol liberal”le-
rin ne diyece¤ini merakla bekliyoruz. Bakal›m, sa¤ liberal
Ülsever kadar net olacaklar m›? Bir de tabi-
i AKP’nin sol transferleri, Zafer Üskül ve Ertu¤rul Günay
ne diyecekler, “çevir kaz›, yanmas›n”› nas›l formüle ede-
cekler?
Evet, Cüneyt Ülsever’in de dedi¤i gibi, Tayyip Erdo-
¤an’›n mayas›nda demokrasi yok. Keza AKP’nin mayas›n-
da da. Erdo¤an’la Büyükan›t’›n, AKP’yle ordunun (ve ke-
malist, ulusalc›-milliyetçi çizginin) ayn› resmin iki yüzü
oldu¤unu daha güzel gösteren bir örnek olamazd› herhal-
de. 27 Nisan muht›ras›n› hat›rlayal›m. Ne diyordu Genel-
kurmay: “Ne mutlu Türküm diyene, demeyen Türkiye
Cumhuriyeti’nin düflman›d›r ve öyle kalacakt›r.” Erdo¤an
ne diyor: “Cumhurbaflkan›n› kabul etmiyorsan vatandafl-
l›ktan ç›k.” Yok asl›nda birbirlerinden farklar›. ‹kisi de fa-
flizmin fliar›n› yank›l›yor: “Ya sev, ya terket.”
Susurluk’ta, 301’de, fiemdinli vakas›nda nas›l uzlafl-
t›klar›n› görmüfltük, “Dolmabahçe mutabakat›”n›n neti-
celerini de görece¤iz. Aralar›nda uzlaflmazl›klar yok de¤il,
ama bunlar fleklî fleyler, “özde” bir mesele yok. MHP’liler
de 1980 öncesinde, “Türklerin dini flamanizm mi, ‹slam
m›?” diye g›rtlak g›rtla¤a gelebiliyordu, ama bu ne NA-
TO’nun Gladio’suyla ve ABD istihbarat örgütleriyle iflbir-
li¤i yapmalar›na, ne de sendikal mücadeleye karfl› yerli ve
yabanc› sermayenin vurucu gücü olmalar›na engel olu-
yordu.
Tayyip Erdo¤an’›n “ya sev, ya terket” demeci, Ex-
press’in bask›ya girdi¤i saatlerde geldi. Bu sayfan›n konu-
su, kapa¤›m›zda duyurdu¤umuz “Chavez’leflmeye ömrü
vefa etmeyen bir ihtilâlcinin evrak-› metrukesi”ydi. 22
Temmuz’dan beri yüzlerinden düflen bin parça olan ke-
malistlere ve her neviden ulusalc›lara bir “express k›yak”
yapal›m demifltik. Yerimiz darald›, özet geçelim.
evellütü müsait olanlar ve yak›n tarihe ilgi duyan-
T lar gayet iyi bilir, 1960’lar›n bafl›nda Talat Aydemir
adl› bir ihtilâlci subay vard›. 27 May›s’ç›yd›, ama
ihtilâlin, “ray›ndan ç›kar›ld›¤›”, “gerici güçlerin emrine
girdi¤i” gerekçesiyle, 22 fiubat 1962 ve 21 May›s 1963’te,
27 May›s’› ray›na oturtmak üzere iki darbe girifliminde
bulunmufl, ilkinde affedilmifl, ikincisinde dara¤ac›na gön-
derilmiflti.
Bu “sol kemalist” ihtilâlcinin hikâyesini ve “k›ssadan
hisse”yi, silah arkadafl› Abdullah Nihat Y›lmaz’›n Edebi-
yat ve Elefltiri dergisinin Mart-Nisan 2005 say›s›ndaki
“Talat Aydemir’in Vasiyeti” bafll›kl› yaz›s›ndan okuyal›m:
“22 fiubat ve 21 May›s ihtilâlci kalk›flmalar›n›n k›r›l-
mas›ndan sonra gün u¤ursuzun olmufl, ve daha sonraki
12 Mart, 12 Eylül gibi Pentagon komutlu ve kontrgerilla
uygulamal› vahflet darbelerine aç›lan, Tural, Sunay, Ta¤-
maç, Gürler, Batur, Türün, fiahinkaya, Evren gibi birbirin-
den u¤ursuz tetikçilerin ‘Atatürkçü’ devri yürürlü¤e kon-
mufltu. Ancak, Aydemir liderli¤indeki bizler, 21 May›s
MERAM 75: Geçen say›da duyurdu¤umuz Tolstoy kitaplar› suya düfltü. Depo olarak kullan›lan kalorifer dairesini su
bast›, kitaplarla birlikte çift say› (ve bizim tatil) sizlere ömür oldu. Bir de özürümüz var. Geçen say›da Etyen Mahçupyan’›n
Ermeni cemaatini AKP’ye oy vermeye ça¤›rd›¤›n› yazm›flt›k. Edindi¤imiz izlenim oydu, ama dergi ç›kt›ktan sonra, bizi arayan
efl-dost Mahçupyan’›n o izlenimi uyand›ran ifadeler kulland›¤›n›, ancak do¤rudan öyle bir ça¤r› yapmad›¤›n› söylediler.
1963’te, vicdan› tarih olan ihtilâlci askerler olarak kendi
yolumuzdan yürümüfltük. Kalk›flt›¤›m›z ihtilâl askerî oldu-
¤u kadar, kondu¤umuz cezaevi, yarg›land›¤›m›z mahke-
me askerîydi. Fakat kavga askerden askere bir kavga de-
¤ildi. Çünkü 21 May›s ayaklanmas›na ç›kan yolu da plan-
layan 22 fiubatç›lar, ‹stanbul Sanayi Odas›’yla di¤er üst
tabakan›n duyurduklar› taleplere s›cak baksayd› ve Talat
Aydemir ABD büyükelçisinin görüflme baflvuruflunu geri
çevirmeseydi, dolay›s›yla yap›lacak ‘ihtilâl’den nasiplen-
mek isteyen egemen çevreler devre d›fl› b›rak›lmasayd›,
‘bizler’ yenilecek miydik? ‘Galipler’ o adreslerde oturuyor-
lard› iflte.
Ve ‘bizler’ mahkeme salonunda mahkeme heyetiyle,
ko¤ufl ve hücrelerimizdeyse kendi vicdanlar›m›zla hesap-
laflmaya koyulmufltuk. Rahat ve yaln›zd›k art›k. Fakat içi-
mizdeki süzülmeden s›yr›lamayacakt›k. Bu ‘süzülme’ye
sivilleflme süreci de denebilir. Fakat bu süzülme süreci
‘bizler’i bölmüfltü. Bir grup ununu elemifl, ele¤ini asm›fl-
t›. Geri kalanlarsa iki bölümdük. Kimileri ‘genifl cephe!’
için Türkefl’lere yöneliyordu, kimilerimiz ise ‘Aydemir
yerde kalmamal›, dava sürdürülmeli’ diyorduk. Bu tart›fl-
malar sürerken duruflmalar bitmifl, mahkame karar›
okunmufltu. ‹damlar, müebbetler, 15, 10, 5 y›ll›k hapis
cezalar›, sürgünler, ömür boyu hak mahrumiyetleri... Ve
ard›ndan cezaevi ‘Bekira¤a Bölü¤ü’ne çevrilmiflti. Bütün
bunlara karfl›n, bir astsubay üstçavuflun gösterdi¤i tole-
rans› de¤erlendirerek, biz dört te¤men hücrelere geçiflin
yolunu bulabilmifltik günün birinde. Aydemir ile davada
ayakta kalanlar› görecektik orada.
ydemir k›rlaflm›fl ve ortadan yanlara taranm›fl
A saçlar›, Kumrular sokaktan Zafer Çaybahçesi’ne
gidip döndü¤ü günlerdeki gibi, tak›m kravat tam
tekmil siviller içindeydi. Fakat kafllar› çat›k, bak›fllar› öf-
keliydi. Bizi görünce sesini de, bak›fllar›n› da yumuflata-
rak, ‘hoflgeldiniz çocuklar’ dedi. Ve hiç peflreve giriflme-
den ‘radyo dinliyor musunuz’ diye tepeden bindirdi.
‘Radyomuz yok ki’ dedik. Gazete, kitap, dergi türü her
fleyden yasakl› oldu¤umuzu o da biliyordu. Ama Ayde-
mir, ‘benim burada bir transistorum var, sizin ko¤uflta da
olmas› gerekir’ deyip üsteledi: ‘Neden dinlemiyorsunuz?’
Biz, ‘ne var ki radyoda?’ diye kekeledik. ‘Seçim konufl-
malar›...’ Bu defa biz, hakl› konuma geçti¤imizi sanarak,
‘politikac› da ne ki, iktidar› da, muhalefeti de ayn› soy’ di-
yebildik. (O s›ra, bizim için do¤ru olan sadece ihtilâlci ol-
makt› çünkü). ‘Hay›r, hay›r’ dedi albay›m›z. ‘Ben onlar-
dan de¤il, ‹flçi Partisi’nden söz ediyorum. Türkiye ‹flçi
Partisi’nin sözcüsünü dinledim.’ Ve birden susup yüzü-
müze dikti gözlerini. ‘Yoksa siz’ diye sordu, ‘peflimizden
niye geldiniz? Zenginleri kurtarmak için mi? Davam›z
zenginlerin davas› m›d›r?’ Sonra durdu, ses tonunu alçal-
tarak, ‘Adam hastas› olup ilaç alamayan, köylü olup top-
ra¤› olmayan, iflçi olup çal›flma yeri bulamayanlara sesle-
niyor. Bu düzen de¤iflecek, yeni bir düzen kurulacak di-
yor.’ Yine sustu ve ekledi ard›ndan: ‘Bundan sonra, ha-
pisten ç›ksam da, ç›kmasam da –ki ç›kaca¤›m mutlaka–
bu yola aç›k kimli¤imi koyuyorum, sivil siyaset yapaca-
¤›m. ‹flçi için, köylü için, yerde kalm›fl herkes için.’
Dönüflte kafamdaki sorular takla at›yordu büyüye bü-
yüye. Aydemir’le son görüflmem olmufltu bu. Ve Ayde-
mir’in o günkü sözlerini bir çeflit ‘sivil vasiyet’ sa-
yarak (ki daha sonra Graccus Babeuf’ün ‘Dev-
rim Yaz›lar›’ adl› kitab›na düfltü¤ü ve gazete-
lerde yay›mlanan notlar› da o günkü sözleri-
nin yaz›l› tan›¤›d›r) bilincimi bileyleyip beni
onur duydu¤um devrimci eylemlere tafl›yan
dünyaya kar›flt›m.”

fiEH‹R HATLARI
Evvel Temmuz’da
Samanda¤’da olmal›
SAMANDA⁄– Evvel Temmuz
Bayram›n› duydunuz mu hiç? Sa-
manda¤l›lar›n dörtbin y›ll›k mazisi
olan bu hasat bayram›n› her y›l kut-
lad›klar›n›, çocuklar›n o günü iple
çektiklerini biliyor musunuz? Sa-
manda¤ festivaline kat›lmadan ön-
ce bunlar› bilmiyordum. Bu günü
saatli maarif takviminin arkas›nda
kalakalm›fl bir eski kadim gün san›-
yordum. Beni davet eden feminist
Amargi dergisinden Tülay Hatimo-
¤ullar›’n›n anlatt›¤›na göre o ço-
cukken özellikle rumi takvimle tem-
muz bafllang›c› olan 14 Temmuz’da
Samanda¤ sahilinde bulunan Hz.
H›z›r Türbesi ziyaret edilir, ard›n-
dan çalg›lar eflli¤inde sabaha kadar
e¤lenilirmifl. En yeni elbiseler önce-
den haz›rlan›r, sabahtan giyilirmifl.
“Biz çocukken Temmuz isimli bir
fleyhin sokaktan geçece¤ini sana-
rak kald›r›m kenarlar›nda oturur-
duk” diyor ve ekliyor: “Alt› y›ld›r
da bu günlerde bir festival yap›yo-
ruz . Bu olumlu toplumsal gelene¤i
kaynaflma, dayan›flma ve kültürel
de¤erlerimizin tan›t›m› amac›yla
sürdürüyoruz.”
13 temmuz’da ‹stanbul’dan ayr›ld›-
¤›mda, flehir seçim panolar›yla çev-
riliydi. Adana’dan Samanda¤’a gi-
den yolda böyle billboardlar yoktu.
Etraf bombofl ve huzur vericiydi.
Ama bu yolda baflka fleyler gör-
düm. Bu yolda art›k bizim olmayan
‹skenderun körfezini gördüm. Irak
iflgalinden itibaren bu limana sade-
ce ABD ordu gemileri yanafl›yor ve
ayr›l›yormufl. Art›k hiç ticaret gemi-
si girmiyormufl limana. Daha sonra
Belek kasabas›n› geçerken de dev
bir Ülkü Ocaklar› amblemi karfl›lad›
bizi. Ona evlerden sarkan AKP bay-
raklar› efllik ediyordu. Arkadafllar
buras› Antakya’n›n di¤er ilçelerine
benzemez dediler. Sonra 800 kilo-
metrelik muhteflem Amik ovas›n›
geçtik ve Samanda¤’a vard›k.
Samanda¤’da her yerde, Bin
Umut aday› Berkat Kar’›n resmi as›-
l›yd›. Berkat acaba buraya mahsus
bir isim mi diye merak ettim. Sonra
ö¤rendim. Nüfus memuru Bereket’i
yanl›fl yazm›fl. Soluklanmak için
oturdu¤umuz kahvenin ad› Ç›nar
Kahve’ydi. ‹flin ilginç taraf›, bu kah-
vede hiç ç›nar a¤ac› olmay›p bol
bol okaliptüs a¤ac› olmas›yd›. Bu
duruma Samanda¤l›lar da çok gülü-
yorlard›. Dediler ki: “Biz bunlar›
okaliptüs diye bilmiyoruz ki. Sa-
manda¤l›lar Türkçe konuflsa da
Arapça düflünürler s›k s›k.”
Yasaklanan kumsal
Samanda¤l›lar 12 Eylül darbesin-
den sonra çok bask› görmüfl. Öyle
ki, y›llarca saat 18.00’den sonra
kumsalda gezmeleri yasaklanm›fl.
Çevlik kumsal›, yaklafl›k 18 kilomet-
re ve Türkiye'nin en uzun kumsal›
olarak an›l›yor. Samanda¤l›lar di-
yorlar ki, bura halk› sol düflünceye
yak›nd›r, ayr›ca ço¤u Nusayridir,
Arapt›r ve Alevidir. Hatay meselesi
malum. O yüzden buralarda evve-
leski rahat yoktur halka.
Gazeteci Celal Bafllangݍ, befl
y›l önce Samanda¤’a ba¤l› olan ve
Ermenistan d›fl›ndaki tek Ermeni
köyü olarak da bilinen Vak›fl› kö-
yünde yapt›¤› söyleflilerde, “sizler
nas›l kald›n›z burada” diye sorunca,
“Sa¤c› olanlar göçtü. Solcu olan Er-
meniler ise Mustafa Kemal'e gü-
vendi ve kalmay› tercih etti” ceva-
b›n› ald›¤›n› yazm›flt›. Bir dönem
Türkiye ‹flçi Partisi bu köyde yüz-
Festivalin son gecesinde Grup K›z›l›rmak sahneye ç›kt›. K›pk›rm›z› elbisesiyle ‹lkay Akkaya o ka-
dar güzeldi ki. Kelimenin gerçek anlam›yla rüzgara karfl› söylüyordu. “Bu f›rt›na dünden belli...”
de 90’lara varan oranda oy alm›fl.
Samanda¤’da bal›kç›l›k ve ta-
r›m önemli bir geçim kayna¤›. Kü-
çük üretimi engellemeyi hedefleyen
neo-liberal politikalar yöreyi çok et-
kilemifl. Antakya haline meyva seb-
ze tafl›yan kamyonlar›n say›s› gitgi-
de düflmüfl. Samanda¤ köylerinin
erkeklerinin ço¤unlu¤u yurtd›fl›nda
iflçilik yap›yormufl. Ama Almanya’
ya, Fransa’ya de¤il, Suudi Arabis-
tan’a gidiyorlarm›fl. Riyad’daki ber-
berlerin ço¤u Samanda¤l›ym›fl.
Ama yeni dünya düzeninde bu ge-
çim yolu da t›kanm›fl. Filipinliler üç
liraya yap›lan ifli bir liraya yapt›kla-
r› için tercih ediliyormufl.
El Hekiym’in solu¤u
Oturdu¤umuz çay bahçesine biraz
sonra bir gelin, damat ve misafirle-
ri geliyor. Samanda¤’da kad›n er-
kek aras›nda kaç göç yok. Tesettür
yok. Bahçede çalan müzi¤i soruyo-
ruz. Allofl diyorlar. Oralar›n bir nu-
maras› imifl. Arapça söylüyor. Bu-
ralarda Türkmenler bile dü¤ünlerin-
de Arapça flark›lar söylermifl. Bu
“ç›narl› bahçede” Grup Nidal‘in so-
listlerinden Belgin Ayranc› da bizle
beraber. Sesinin ve üslubunun ne
kadar güzel oldu¤unu grubun “As-
fur” isimli albümünü dinlerseniz
anlayacaksan›z. Bu cd’nin kapa¤›n-
da flunlar yaz›yor:”Çal›flmalar›m›z
ile Anadolu’da yaflayan farkl› bir
renkten Türkiye toplumuna ses ver-
mek istedik. Bu Cemil Hayek’lerin
rengi, fi›h Yusuf El Hekiym’in solu-
¤u, Mehmet Latifeci’nin tebessü-
mü, Cebel El Akra’n›n 盤l›¤›d›r.
Düflmanl›¤› bilmeyen, anadilleri ile
flark›lar söylemeyi, hayaller görme-
yi isteyen bir toplumun utangaç
盤l›¤›d›r bu.”
Grup Nidal, Erkin Koray’›n “Bir
o yana, bir bu yana yatma flaflk›n”
diye uyarlad›¤› flark›n›n orjinalini
yani, “Derraviya”y› da çok güzel
söylüyor. Bu flark›y› o gece Suriye-
li ‹brahim Sak›r’dan dinledim. Ve
çoluk çocuk bu kadar çok insan›n
hem bu kadar efendi, hem de bu
kadar güzel oynad›¤›n› daha önce
görmedim hiç. Ertesi gün sahilde
pek çok terlik kal›yormufl, oynarken
kuma kar›flan.
K›z›l›rmak rüzgara karfl›
Ertesi sabah bulutlar yüzünü e¤mifl
hava kararm›flt›. Sevgili ev sahiple-
rim kayg›l›yd›lar. Akflam Grup K›z›-
l›rmak ç›kacakt›. Ya¤mur ya¤arsa
ne yapacaklard›? Derken ö¤len ol-
du, “Siyaset Kimin Meydan›” bafll›-
¤› etraf›nda tart›flmak üzere yüze
yak›n kad›n Kardelen kafede top-
land›k. Rüzgar etraf›m›z› çeviren
kumafl perdeleri dalgaland›r›yordu.
Ben de konuflmac› olarak kad›nlar›n
herhangi bir ma¤dur kimlik de¤il,
dünyan›n ezilen ve sömürülen yar›-
s› oldu¤unu anlat›rken gördü¤üm
destek üzerine cofltukça cofluyor-
dum. Ayr›l›rken kad›nlar›n mecli-
se girmesi kadar neyi savunmak
üzere gireceklerinin önemli oldu¤u-
nu ve art›k feminist bir program›-
m›z olmas› gerekti¤ini düflünüyor-
duk. O gün boyunca pek çok konu-
da konufltuk, konuflma dinledik.
Metin Bakkalc› sa¤l›kta ve sosyal
güvenlik düzeninde hükümetin
bafllatt›¤› de¤iflimin halk›n üzerin-
deki y›k›c› etkisinin ne kadar vahim
olaca¤›n› aç›kl›kla anlat›rken art›k
akflam yaklafl›yordu.
Korkulan olmam›flt›. Bulutlar da¤›l-
m›fl günefl pembelikler saçarak bat-
m›flt›. Çay bahçeleri sohbet eden,
bira içen, sigara tellendiren insan-
larla, kumsal ise Semir Yalç›n’dan
Arapça gazel dinlemek isteyenlerle
doluyordu. Kulaklar›m nefle ile
u¤ulduyordu. Biraz sonra kumsalda
oturan kalabal›¤a kat›ld›m. Festival
program› stand up yapan Far-Fur’la
devam ediyordu. Binlerce insan
gülmekten k›r›l›yordu. K›v›rc›k saç-
l› bu genci biraz daha dinlersem
Arapçay› sökece¤im san›s›na kap›l-
d›m. Arada Türkçe kar›flt›r›yordu
ve bahsett¤i fleyler bu topraklarda
yaflayan insanlar›n sorunlar›yd›.
Derken satranç yar›flmas› ödül-
leri da¤›t›ld›, çocuklar nefle içinde
kupalar›n› sallad›lar. Sonra sunucu
gecenin son konseri için, evvel
temmuz gecesi olan 14 Temmuz
için, kardefllik için, bar›fl için, bizim
için Grup K›z›l›rmak’› sahneye ça-
¤›rd›. K›pk›rm›z› elbisesiyle ‹lkay
Akkaya o kadar güzeldi ki. H›zla-
nan rüzgar Akkaya’n›n saçlar›n› sa-
vuruyordu. Rüzgara karfl› çal›yordu
arkadafllar› ve o da kelimenin ger-
çek anlam›yla rüzgara karfl› söylü-
yordu. Sesler rüzgar›n içinden bize
ulaflana kadar dalgalan›yor, k›vr›m-
lan›p de¤ifliyor, iyice içleniyordu.
“Bu f›rt›na dünden belli” diye flark›
devam ederken elektrikler kesildi.
Hiç yerinden k›p›rdamad› sahnede-
kiler. Sahilde oturanlar azalmad›.
Karanl›kta, bir sigara yakt›m.
5
 Y›ld›zlar›n alt›nda, kumsalda
oturuyordum ve evvel temmuzda
Samanda¤’da insan›n gözleri aç›-
l›yor, kulaklar› y›kan›yor diye dü-
flüncelere dal›yordum ki, elektrikler
geldi. K›r›m›z› elbiseli kad›n ve ar-
kadafllar› devam ettiler. “Bu f›rt›na
dünden belli, bafl edeceksin.”
– Handan Koç
Çocuktan al haberi
BODRUM/GÖCEK– Sabah›n ilk
›fl›klar›yla birlikte yataklar›ndan f›r-
layan, çocuk haklar›n›n tüm top-
lumda yayg›nlaflmas›n› ve benim-
senmesini sa¤layarak, evrensel bir
insan haklar› kültürünü gelifltirmek
ve yayg›nlaflt›rmak amac›yla çal›fl-
malar›n› sürdüren GÇD’nin humma-
l› çal›flmalar neticesinde bir araya
Gündem Çocuk Derne¤i’nin Bodrum-Göcek’te düzenledi¤i medya kamp›nda, gazeteci Murat
Çelikkan müstakbel meslekdafllar›yla...
getirdi¤i çocuklar, bir yandan gaze-
tecilik kurallar›n›, haber yazma tek-
niklerini, kamera ve foto¤raf maki-
nesi kullan›m›n›, çocuk haklar› te-
melli habercili¤i ö¤renirken, bir
yandan da kamp alan›ndaki kurba-
¤a, çekirge ve böceklerin pefline ta-
k›l›p oyun oynuyor, zaman zaman
da denizde serinliyor.
“Medya kamp›na” kat›lanlar›n
bir k›sm›n› GÇD’nin üyesi oldu¤u
Ankara Çocuk Haklar› Platformu’na
kat›lan çocuklar oluflturuyordu. Baz›
çocuklar ise seçimler öncesinde,
çocuklar›n taleplerini siyasilere
ulaflt›rmak için ç›kard›klar› “Eksi 18
Gazetesi”nden geliyordu. Anka-
ra’dan kat›lan üç çocuk SHÇEK
Ulus Çocuk ve Gençlik Merkezi’ne
devam ediyorlard›. Bir hafta süren
“medya kamp›”na e¤itimci olarak
kat›lan gazeteciler Murat Çelikkan,
‹z TV’den Coflkun Aral, Aytun Or-
gül, bianet’ten Nilüfer Zengin, foto
muhabiri Ercan Arslan, video akti-
visti-belgeselci Alper fien, Bar›fl ‹zci
Grubu’ndan Tolga Kaskat›’yla çal›-
flan çocuklar, çarçabuk “derslerini”
kapt› ve gazetecili¤in temel kuralla-
r› konusunda fikir sahibi oldu, haber
yazd›, kamera ve foto¤raf makinele-
riyle çekimler yapt›.
Dernek yöneticileri ve ‹stanbul-
Ankara’dan kalk›p gelen gazeteci-
ler, 4-12 A¤ustos tarihleri aras›nda,
‹nlice’de radikal bir karar ald›lar: En
6
yak›n zamanda haber merkezini ço-
cuklar›n oluflturdu¤u “Gazete Eksi
18” ismiyle bir çocuk gazetesi ç›kar-
mak ve çocuk hikâyelerine dayanan
bir belgeseli ortaya koymak!
Dernek yöneticileri çocuklardan
nas›l bir medya istediklerini yazma-
lar›n› rica etti¤inde flu yan›tlar› al›-
yorlar: “Yetiflkinler bizimle konuflur-
ken maymun taklidi yapmadan ye-
tiflkin gibi konuflsun. (Sinem) Ço-
cuklara söz sahibi olmalar› için çaba
sarf eden; dil, din, ›rk, cinsiyet ayr›-
m› yapmadan çocuklara eflit hak ve-
ren medya istiyoruz. (Deniz) Med-
yada insanlar›n zevkli zaman geçir-
mesini isterim. (Kemal) Çocuklara
güven duysunlar. (Sedat) Çocuklar
aras›nda ayr›m yap›lmamas›n›, yani
reklamlarda sadece tatl› çocuklar›
de¤il, sokaktaki çocuklar› da oynat-
malar›n› istiyoruz. (Gizem) Medya-
da çocuklar için ayr› muhabir grubu
oluflturulup bu grubun çocuklar ile
ilgili bilgi ve haber toplamas› sa¤la-
nabilir. (Ya¤mur) Çocuklar›n dövül-
memelerini isterim örne¤in; yuva-
da, okulda, anas›n›flar›nda. (Sedat)
Sadece yetiflkinlere söz hakk› veri-
yorlar. Çocuklar›n sözlerini kulak ar-
kas› yapmamal›lar. (Nurettin) Ço-
cuklar› zekâ ve psikolojik olarak et-
kileyen programlara s›n›rlamalar ge-
tirilsin! (Deniz) Medyada fotomontaj
yap›lmamal›d›r. (‹rfan) Saçma, man-
t›ks›z fleylere çocuksu denmesin.
(Sinem) Çocuklarla ilgili TV olmal›
(Nurettin).
Çocuklar›n, çocuk haklar› konu-
sunda konuflup tart›flma tarzlar›, ‹n-
lice köylülerinin kendi yaflam koflul-
lar›ndan söz ederkenki hallerine fla-
fl›rt›c› derecede benziyor. Zira, nas›l
ki çocuklar, çocuk haklar› konusunu
dillendirirken “ma¤dur” dilini bir
kenara b›rakm›fl ve hak dilenen de-
¤il hak talep eden konumuna oturt-
mufllarsa kendilerini, ‹nlice köylüle-
ri de daha iki y›ld›r piknik tüpleriyle
girebildikleri ‹nlice koyunda kendi-
lerine yaflam alan› açmaya baflla-
m›fllar. Evvelden ‹nlice sahiline çö-
reklenen bürokrat emeklileri, her
nas›l olmuflsa terketmifller buray›.
Serin ve tertemiz denizde yüzerken
laflad›¤›m›z baz› köylüler, daha ön-
ce bu koya köylülerin girmesinin
yasak oldu¤unu, denize kirli sular›n›
b›rakan la¤›mdan hallice suyun bu-
lundu¤u tafll›k alan d›fl›nda mavi
suya iliflemediklerini söylüyor.
Gündem Çocuk Derne¤i’nin ço-
cuklar› “Gazete Eksi 18” için kollar›
s›varken, bir yandan da hemen yan-
lar›ndaki ‹nlice köylülerinin, Göcek-
lilerin karfl›laflt›klar› eflitsizli¤i, yaz-
maya bafllad›klar› haberlerin konusu
yapar oldu.
GÇD’nin düzenledi¤i medya
kamp›na kat›lan çocuklar›n ortak
payda olarak hak habercili¤ini, in-
san haklar›n›, çocuk haklar›n› ve
esas olarak da vicdanl› olmay› rota
edinmifl olmas›, yayg›n medyaya
elefltirel bak›fl aç›lar›, insan› umut-
land›r›yor.
–‹rfan Aktan
Bedreddin’i zehirlemek
KARABURUN/‹ZM‹R–Mazisi de-
rin, topra¤› zengin, denizi billur,
esintisi bol bir sahil kasabas›ym›fl
gidece¤imiz yer. Restoran tabelala-
r›n› okudu¤umuz an Ege ruhu tara-
f›ndan elegeçirilmifl olacakm›fl›z:
“Deniz kenar› salaflt›r, servis yavafl-
t›r, hesaplar talaflt›r.”
Homeros’un ve fieyh Bedreddin’in
müridlerinden Börklüce Musta-
fa’n›n memleketi Karaburun, bu se-
ne belediyenin düzenledi¤i flenlik-
lerin dördüncüsünü idrak etti. 10-
12 A¤ustos tarihlerinde düzenlenen
bir dizi panel, film gösterimi, sergi
ve konserden müteflekkil program,
kasabal›n›n ve civardan gelenlerin
yo¤un ilgisine mazhar oldu.
Pelin Esmer’in ‹talya ve ‹span-
ya’da kat›ld›¤› festivallerden pek
çok ödülle dönen “Oyun” adl› bel-
geseline ilgi büyüktü. Esmer, To-
roslar’daki kad›nlar›n dünyas›n›, bir
tiyatro oyununu merkez alarak son
derece özel bir bak›flla yans›t›yor-
du. Nurdan Arca’n›n bir k›sm›n›
Karaburun’da çekti¤i “Simavnal›
Karaburunlular bakir koylar›n›n büyük sanayicilerin kurdu¤u, kuraca¤› bal›k çiftlikleriyle iflgal
edilmemesini, mevcut çiftlikler için gerekli cezai yapt›r›mlar›n uygulanmas›n› umut ediyor ve
peflkefl çekilmifl kamu arazilerine dikilen dönümlerce zeytin fidan›n›n gam yerine, merkeze kaçan
genç nüfusa ifl imkân› getirmesini istiyorlar.
Karaburun festivalinin finali muhteflemdi.
Bülent Ortaçgil dakikalarca ayakta alk›flland›.
Bedreddin” ise, Bedreddin düflün-
cesini bugün de yaflatan Trakya
köylerinin bulundu¤unu göstermesi
aç›s›ndan önemliydi. Bu filmin ar-
d›ndan Alpaslan Ifl›kl›’n›n yönetti¤i
panelde mevzu Bedreddin ruhun-
dan, Kuva-i Milliye ruhuna döndü-
¤ünde, biz de bak›fl›m›z› 1919’da
Samsun’da do¤an güneflten, Kara-
burun’da batan günefle çevirdik is-
ter istemez. Mübadele temal› bir
film, bir de panel düzenlendi bu y›l
flenlikte. Kendisi de üçüncü kuflak
bir mübadil olan Zeynep Kazanc›-
gil’in çekti¤i ve vaktimizi çalma-
mak için (!) atlaya atlaya izletti¤i
“Midilli’den Ayval›k’a bir Mübadele
Öyküsü” adl› belgesel bilgilendirici
olmakla birlikte, ezber bozucu ola-
mad›. “‹ki Yakada Birden Yaflamak”
adl› mübadele paneli ise milliyetçi
tarihyaz›m›n›n tan›d›k klifleleriyle
örüldü. Mübadele siyasetini bir
asayifl sorunu olarak ele al›p, olum-
layan Engin Berber’e itirazda bulu-
nan kimi konuklar duygusal olmak-
la itham edilip susturuldular. Bilim
kriterleriyle görüfl bildirmedikleri
için söz alamazlard›. Tarihin bilim-
den çok, bir yöntem ve yaklafl›m ol-
du¤uyla ilgili görüfller duymazdan
gelindi ve ortamda gergin rüzgârlar
esti. Yine de kimse salonu terk et-
medi, ama k›sa süre sonra saflar
belirlendi, beyaz gömlekli “milli
akademisyenler” konsere kalmadan
evlerine döndü, flortlu muhalifler
konserden sonra sabaha kadar sa-
hilde y›ld›z ya¤muru izlediler.
fienli¤in musiki fasl› yine pek
hararetli, dansl›, coflkuluydu. Aç›l›-
fl› yapan Repikas’›n iki perdelik
konseri mest etti. ‹lk perdede kendi
parçalar›n› yorumlayan grup, ard›n-
dan mikrofonda Gülce Özen Gür-
kan’›n kat›l›m›yla Anadolu rock’a
selam çakt›. Pir Sultan’dan, Erkin
Koray’dan, Üç Hürel’den, Cem Ka-
raca’dan, Mazhar-Fuat’tan parçalar
seslendirdi. Ruhi Ayangil’in klasik
Türk müzi¤i toplulu¤uyla sahne al-
d›¤› cumartesi gecesi ise bizim için
vaat edildi¤i gibi “bir yaz gecesi rü-
yas›” olamad› ama, baz› konuklar
için, “neyse hep caz yokmufl saz da
var, ne güzel” oldu. Finalse muhte-
flemdi. Bülent Ortaçgil dakikalarca
ayakta alk›flland›.
fienlikli kasaba Karaburun’un
festival takvimi bu sene de pek yo-
¤un. Festivallerin biri di¤erini kova-
l›yor. 7-9 Eylül tarihlerinde mute-
ber akademisyenlerin kat›l›m›yla
gerçekleflecek ikinci bilim kongre-
sinde, bilimsel üretim süreci, top-
lumsal ve kurumsal biçimleriyle ele
al›nacak. Temmuz bafl›nda ütopya-
c›lar 14. defa biraraya gelmifl ve
Do¤u ütopyalar› üzerine fikir al›flve-
riflinde bulunmufllar. Karaburunlu-
lar›n ütopya öncelikleri ise farkl›.
Onlar bakir koylar›n›n büyük sana-
yicilerin kurdu¤u/kuraca¤› bal›k
çiftlikleriyle iflgal edilmemesini,
mevcut çiftlikler için gerekli cezai
yapt›r›mlar›n uygulanmas›n› umut
ediyor ve peflkefl çekilmifl kamu
arazilerine dikilen dönümlerce zey-
tin fidan›n›n gam yerine, merkeze
kaçan genç nüfusa ifl imkân› getir-
mesini diliyorlar.
–Pelin Özer / fiahan Nuho¤lu
Bir daha çal Sam!
(Hollywood makam› olmas›n)
KAZABLANKA/FAS – Göbe¤in-
de ‘Royal Air Maroc’ yazan, koltuk-
lar› daha çok Kad›köy-Kartal mini-
büslerini hat›rlatan uça¤›m›zdan
Mohammed V Havaalan›’na indi¤i-
mizde saatlerimizden üç eksilttik
önce. Bulundu¤umuz bas›n kafilesi,
aram›zda bulunan bir belediye bafl-
kan›n›n yüzü suyu hürmetine, önce-
den yap›lm›fl fl›k bir operasyonla ka-
p›s›nda VIP yazan bir salona al›nd›.
Yefliller, pembeler ve oymalar ve
kakmalar ve ayars›z aksesuvarlarla
donat›lm›fl havaalan›na göre pek sa-
de bile say›labilirdi VIP salonu –da-
ha do¤rusu odas›... Bir plazma te-
levizyonda sadece format› de¤il,
renkleri, alk›fl modelleri bile bizimki-
lerle ayn› bir ö¤leden sonra kad›n
program› aç›k. Ortada at›flt›rmal›k-
lar›n durdu¤u masa ve sonra bura-
n›n “normal” çay› oldu¤unu ö¤rene-
ce¤imiz nane çay›n› ilk tad›fl... Dal-
lar› daha kal›n, yapra¤› daha sert,
daha esansl› naneleri, çok ama ger-
çekten çok flekerle birlikte özellikle
kömür ateflinde pifliriyorlar. fieker
yüzünden nane-limon ikilisinin has-
tal›k ça¤r›fl›m› an›nda ortadan kalk›-
yor. Normal çay› flekersiz içmeye
al›flk›n bünyeler için gerçekten ya-
banc›, ama al›fl›l›yor. Bir de çöl çay›
var, o kuru naneden, çok daha uzun
demleniyor; iflte o flekersiz, hatta
ac›ms›... Ama her ikisini de kurflun
kalem uçlu çaydanl›klardan, çok yu-
kar›dan köpürterek dökmesi mak-
bul. Siz el at›p sakin doldurunca bo-
zuluyorlar.
VIP Salonu için oda dememin
bir sebebi, etraftaki gerçekten özel
bir mülke s›zm›fl›z hissi uyand›ran
resim çerçeveleri. Duvarlarda ya da
sehpalar›n üzerinde kimi ahflap, ki-
mi alt›n renkli çerçevelerde bir ada-
m›n türlü hallerini görüyoruz. Bir
salonda konuflurken, ayn› adam bir
çocu¤u öperken, ayn› adam kar›s›y-
la birlikte... Sanki onun evindeyiz.
40’l› yafllar›n›n bafl›ndaki Kral Mo-
hammed VI’n›n yüzünü daha sonra
Kazablanka içinde o kadar çok gö-
rece¤iz ki... Restoranlarda bafl kö-
flede, otellerin lobisinde, minicik
büfelerin duvarlar›nda, sokaklarda
›fl›kl› panolarda... O zaman bütün
flehir bir adam›n özel mülkü hissi
uyanacak ki, yan›laca¤›z. Neredey-
se bütün Fas malum ailenin çünkü.
Ülkenin en büyük holdingi onlar›n,
borsada dönen paran›n yüzde
50’den fazlas›na sahip, ülkeye yay›l-
m›fl sekiz saray›, say›s›z da gayr›-
mülkü var. Ortada bir parlamento
var, fakat kral›n eli öpülmeden hiç-
bir fley olmuyor. Üstelik ö¤rendi¤i-
mize göre bunlar da iyi zamanlar...
VI, babas› Hassan II rejiminden
mustarip olanlar›n konuflabildi¤i,
Güney Afrika’daki Gerçekler ve Uz-
laflma Komisyonu benzeri bir yap›
kurmufl, yasalarda kad›nlar lehine
birtak›m de¤ifliklikler yap›lm›fl. Ama
iddia edilen hepsinin Bat›’ya sevim-
li gözükme amaçl› oldu¤u. Çünkü
mesela iflyerinde cinsel tacizden
dava açan bir kad›n yok gibi...
Malum “Casablanca” filminin
dima¤larda baflka tür kayd› ve ora-
m›za buram›za sinmesine mani ola-
mad›¤›m›z Kuzey Afrika egzotizmi
yüzünden Kazablanka’n›n imaj ban-
kalar›m›zda baflka foto¤raflar› mev-
cut. Fakat herhangi bir yerde oku-
madan evvel, içinde bulundu¤um
steril ortamdan bile göze batan bir
yoksullu¤u var flehrin. BM yard›m-
lar›ndan faydalanabilmek için nüfu-
sunu 30 milyon gösteren, ama bu-
nun çok üzerinde olan Fas, kuzey
Afrika muadilleri içinde en yoksulu.
Turizm kayma¤› tam tutmam›fl. Ta-
mam filmin Hollywood’da bir sette
çekildi¤ini bilse de unutarak gelen-
ler var; Sultanahmet stili otantizmi,
Ma¤rip versiyonuyla Atlantik k›y›s›-
na tafl›yan “Rick’in Yeri” adl› kafede
oturabiliyorlar ancak. Atlantik’te
kulaç fantezisi ise diyelim Bodrum
Türkbükü rüküfllü¤üyle, Caddebos-
tan sahili aras›na s›k›flm›fl durumda.
Kazablanka’daki ilk gecemizde
flehrin her yan›na yay›lan palmiyeler
aras›na güzel konufllanm›fl ve belli
ki “nezih” oldu¤u için tercih edilmifl
La Fibule isimli bir restorana davet
ediliyoruz. Mutfa¤›, dekorasyonu
Kazablanka üsts›n›f› ve paral› turist-
ler için haz›rlanm›fl bir iflletme. Ge-
nelde oldu¤u gibi oturdu¤unuzda
“Kola m›, Fanta m›?” diye sorulma-
yan yerlerden. Yan masalar›n hep-
sinde birer flarap fliflesi... Sesi içe ifl-
leyen bir udî masalar› dolafl›yor. Her
yerde masaya önce siyah zeytin ge-
liyor burada. Yerine göre yeflili de
ekleniyor, bir de pancar turflusu...
Karabiber, tuz misali masadan eksik
edilmiyorlar. Zeytin güzel de; etli,
kekremsi... Seçeneklerin ço¤u Fran-
s›z tarz› da olsa, Kazablanka’da her
müessesede ekmekler çok güzel.
Az sonra o özel hunimsi kapakl›
çömleklerinde sab›rla piflirilmifl tan-
d›r geliyor, üzeri siyah erik ve kuru
üzümlerle süslü. Tatl›yla tuzlu hep
bir arada buralar›n mutfa¤›nda.
Mekân sonradan hesaba da
yans›yacak “birinci s›n›f” hizmet de
sunsa, gözümü plastik pimapen
çerçevelerden alam›yorum. Tuvalet
bahanesiyle kalkt›¤›mda, bir ara-
bayla getirildi¤imiz bu yerin pima-
penlerinden ne göründü¤üne bak›-
yorum; kalakal›yorum. Atlantik’le
aram›zda befl metre var, sa¤da fla-
hane bir deniz feneri, devasa dalga-
lar›n kalemtraflla açar gibi sivriltti¤i
kayalar... Böyle bir yerin dibinde
pencerelerin kapal› olufluna, buraya
de¤il de sar› badanal› duvarlara ba-
karak yemek yendi¤ine ak›l s›r er-
miyor. Bunun o restrona özgü bir
flehir kullanma biçimi olmad›¤›n› er-
tesi gün sokaklarda gezdi¤imizde
anl›yorum. Sa¤›r taraf›n› okyanusa
vermifl dev apartmanlar dolu sahil.
Bakanlar›n da pencereleri hayat›m-
da gördü¤üm en küçükleri... Bütün
bunlar›n, yaz›n klima, k›fl›n soba
kullan›lmayan bu flehirde civa özgül
a¤›rl›¤›ndaki rutubetten, okyanus
Kazablanka’da yoksulluk, erkeklere mahsus kahvelerin önünden geçerken, çay›n› masaya b›rak›p
bir adam›n size para için el uzatmas› gibi bir yoksulluk. Mahmutpafla’n›n baflka bir sürümü olan
Medina çarfl›s›nda bir biblo satabilmek için dökmedikleri dil yok. Sat›c› iflgüzarl›¤› de¤il.
rüzgâr›ndan korunmak amaçl› mi-
mari çözümler olmad›¤›n› anlamak
için daha derinlere gitmek yetiyor.
Evler tamamen içeri do¤ru tasarlan-
m›fl, d›flar› bakmamak, d›flar›dan
bak›lmamas›, evle d›flar›s›n› ay›r-
mak üzerine... fiehrin göbe¤indeki
yoksulun yoksulu mahallelerde pen-
cereleri bile göremiyorsunuz, çünkü
elli altm›fl evlik bloklar›n çevresi d›-
flar›s›na içeriyi, içerisine d›flar›y›
göstermeyecek duvarlarla kapl›.
Zengini çok zengin, yoksulu çok
yoksul, ama iç-d›fl alg›s› ayn›. ‹ç içe
duvarlarla örülmüfl Kazablanka.
Teorik olarak müslümana içki
satmak yasak, manzaral› kuytu ka-
yal›klarda inanamayaca¤›n›z kadar
bira fliflesi görüyorsunuz ama... Ör-
tülü kad›nlar ezici ço¤unlukta, ka-
d›nlarla erkeklerin ortak paylaflt›kla-
r› alanlar s›n›rl›. Tabii ki bu bahis
Frans›zcaya da hakim zengin eliti
kapsam›yor.
Kazablanka halk› tar›mla geçini-
yor. Meyveler çok lezzetli, zaten
Avrupa’ya önemli ihracat malzeme-
si sebze meyve. Ama yoksulluk de-
di¤imiz, erkeklere mahsus kahvele-
rin önünden geçerken, nane çay›n›
masaya b›rak›p bir adam›n size pa-
ra için el uzatmas› gibi bir yoksul-
luk. Ne yapaca¤›n›z› flafl›r›yorsunuz.
Mahmutpafla’n›n baflka bir sürümü
olan Medina çarfl›s›nda size k›yt›r›k
bir biblo satabilmek için dökmedik-
leri dil yok. Sat›c› iflgüzarl›¤› de¤il.
Kuzey Afrika s›ca¤› deniyor ya
buradakine, Kazablanka’da günefl
yakm›yor, hafll›yor, fakat en uydu-
ruk gölge bir baflka esiyor. Atlan-
tik’in göbe¤ine sapsar›yken batan
günefl bir gitti mi, s›cakl›k da öyle
bir h›zla düflüyor ki, an›nda okya-
nustan buhar yükselmeye bafll›yor.
Günbat›m›nda iki saate yak›n bir
süre evlerin duvarlar›n› zorluyor dal-
ga dalga yay›lan buhar perdesi. Tat-
l›yla tuzlu bir arada beyaz bir bulu-
tun içinde görünmez oluyor.
–P›nar Ö¤ünç
7
P‹YASALAR NEDEN DALGALANIYOR?
Küresel çatlaklar
2006’n›n may›s ve haziran aylar›nda, ard›nda da
2007’nin flubat›nda uluslararas› piyasalar, medyan›n
tabiriyle, “salland›”. Ama a¤ustos ay›nda yaflanan
dalgalanma son iki senedir görülen en büyük
sars›nt› oldu. Önce geliflmifl ülkelerde ortaya ç›kan,
sonra da dünyaya h›zla yay›lan kriz dalgas› büyük
küresel flirketlerin zor durumda kalmas›, riskli yat›-
r›m fonlar›ndan baz›lar›n›n batmas›, finansal piya-
salarda borsalar›n çökmesi ve geliflmekte olan ülke-
lerde h›zl› kur ve faiz yükseliflleri ile kendini gös-
terdi. Niye böyle oldu, önümüzdeki günler nelere
gebe? Küresel kapitalizmin gidiflat›na ve s›k s›k
duydu¤umuz yeni kavramlara yak›ndan bakal›m...
erflembenin gelifli çarflambadan bel-
P liydi. 2006’dan bu yana görülen kimi
ufak, kimi de 2007 may›s-haziran dö-
neminde oldu¤u gibi fliddetli sars›nt›lar›n
nedenleri gerek neoliberal, gerekse muhalif
iktisat çevrelerinde epeydir tart›fl›l›yordu.
Bir kriz ya da sars›nt› olas›l›¤› her zaman di-
le getirildiyse de, bunun zamanlamas› do¤al
olarak tahmin edilemiyordu. Küresel kapita-
lizmin 2000’li y›llardaki görkemli büyümesi
sorunlar›n gözard› edilmesine yol açt›. Bugün
hemen herkes küresel kapitalizmde ciddi so-
runlar›n birikti¤ini kabul ediyor. Görüfller bu
s›k›flman›n bundan sonraki evresi konusunda
farkl›lafl›yor. Kimine göre küresel kapitaliz-
min geçirdi¤i bu sars›nt›lar, sistemin kendini
düzenleme ve topyekûn bir çöküflü önleme
refleksi, kimine göreyse sürdürülemez bir du-
rumun iflaretleri ve radikal önlemler al›nmaz-
sa tüm dünyay› etkileyebilecek bir çöküflün
h›zland›¤›n›n habercileri.
Birinci görüfltekiler, son yaflananlar› daha
çok “riskten kaç›nma”, dolay›s›yla bir düzelt-
me hareketi, bir geçifl olarak yorumlarken,
di¤erleri sorunlar›n çok daha derine uzanan
kollar› oldu¤unu ve art›k krizin ertelenme
lüksü kalmad›¤›n› düflünüyorlar.
‹ktisad›n, sadece iflin içinde olanlar›n an-
layabildi¤i kendine has bir dili ve dinami¤i
var. Bu nedenle, toplumsal yaflam›n as›l be-
lirleyenlerinden biri olmas›na ra¤men, bu
alanda olup bitenlerin bundan etkilenen in-
sanlar›n diline tercüme edilememesi insanla-
r›n duruma müdahil olamamas›na neden olu-
yor ister istemez. Dolay›s›yla, pek ço¤umuz,
örne¤in, son krizde “hedge fon” ad› verilen
fonlar›n batmas› ya da ABD ikincil ipotek pi-
yasas›ndaki sorunlar›n neden Türkiye’deki
insanlar›n hayat›n› etkiledi¤ini anlam›yor.
Asl›nda birbirinden ba¤›ms›z gibi duran
pek çok olay bir örümcek a¤› gibi birbirine
ba¤l› ve bugün küresel kapitalizmin anlafl›la-
bilmesi bu olaylar› anlamay› gerektiriyor.
“Küresel ekonomide olup bitenler sistemin
kendini uyarlama süreci mi?” yoksa “küresel
kapitalizm art›k bu çatlaklar› tafl›yamaz hale
mi geldi?” sorular›na yan›t vermek flu an için
zor belki, ama yaflanan geliflmeler durumun
vehametinin san›landan daha fazla olabilece-
¤i kuflkusunu güçlendiriyor.
Çatlak 1: ABD tüketiyor, Çin ödüyor
1990’lar›n ikinci yar›s›ndan itibaren düflük
h›zda büyüyebilen dünya ekonomisi 2000’ler-
8
de s›çrama yaflad›. Çin, Hindistan gibi Uzak
Do¤u ülkeleri, kapitalizme geçifl sürecini ta-
mamlayan Do¤u Avrupa ülkeleri ve Türkiye
bafl› çekerken, geliflmifl ülkelerde de üstüste
yüksek büyüme kaydedildi. Bu dönemde,
Uzakdo¤u’da ticaret fazlas›n›n yaratt›¤› ser-
maye ABD’ye borç olarak akt›. Yo¤un serma-
ye girifli ve likidite bollu¤u 2001’de yüzde 6.5
olan ABD Merkez Bankas› (FED) k›sa dönem
faizinin 2004’te yüzde 1’lere kadar inmesine,
düflük faizler iç talebin canlanmas›na, bu da,
ABD ekonomisinde tasarruflar›n üzerinde tü-
ketim yap›lmas›na imkân verdi. Gerçi
2004’ten sonra FED, faiz oranlar›n› enflasyon
korkusuyla artt›rmaya bafllay›p bugün yüzde
5.25’lere kadar ç›kard›ysa da, bu strateji he-
nüz tüketim art›fl›n›n yol açt›¤› dev cari aç›-
¤› küçültmede ifle yaramad›.
Bugün tuhaf bir denge ile karfl› karfl›ya-
Dünyan›n bir y›z: Dünyan›n bir yar›s›nda (geliflmekte olan
bölümü dolar Uzak Do¤u’nun bafl› çekti¤i) ucuz eme¤e da-
biriktirirken, yal› üretim fazlal›¤› ve bu üretimin dünyan›n
bir bölümü geri kalan›na çok düflük fiyatla sat›labilmesi-
nin bu ülkelerde yaratt›¤› döviz fazlal›¤› var.
hoyratça
Bu döviz fazlal›¤› ABD tahvillerine yat›r›larak
tüketiyor.
ABD’ye borç veriliyor, ABD de bu borçla tü-
Bu dev aç›k
ketmeye devam edebiliyor, yani, devasa cari
nas›l
aç›k verebiliyor. Dünyan›n bir bölümü tasar-
kapanacak? ruf edip dolar biriktirirken, di¤er bir bölümü
Çin ABD’yi hoyratça tüketiyor. Bugün olas› kabuslardan
finanse biri bu dev a盤›n nas›l kapanaca¤›. Çin
etmekten ABD’yi finanse etmekten vazgeçecek mi?
vazgeçecek mi? ABD’deki cari a盤›n kapanabilmesi, oradaki
ABD’deki cari tüketimin bir flekilde dizginlenmesi ile müm-
a盤›n kün olaca¤›na göre, bunu sa¤layacak olan
kapanabilmesi, ekonomik yavafllama ani ve h›zl› m› olacak?
tüketimin ABD birden durursa dünyan›n geri kalan›na
dizginlenmesi ne olacak? Yoksa zamana yay›lan bir uyum
ile mümkün ve dönüflüm mü gerçekleflecek? Bu sorular
olaca¤›na göre, pek çok kiflinin kafas›n› kurcal›yor.
ekonomik
yavafllama ani Çatlak 2: ABD konut piyasalar›
ve h›zl› m› Büyüme dalgas›n›n bir sonucu, ABD’de dü-
olacak? ABD flen faizler ve bol sermaye girifli ile birlikte
birden durursa konut piyasas›nda ipotekli kredilerin (mort-
dünyan›n geri gage) art›fl› oldu. Varl›k fiyatlar› talep art›fl›
kalan›na ne nedeniyle tüm dünyada yükselirken, de¤ifl-
ken faizle verilen konut kredileri de 2000’lerin
olacak?
bafl›nda h›zla artt›. Kapitalizmin s›n›rs›z kâr
Bu sorular pek
etme ve risk ifltah›, düflük gelirli pek çok in-
çok kiflinin
sana bu uzun vadeli de¤iflken faizli kredilerin
kafas›n› verilmesine neden oldu. Konut piyasalar› iç
kurcal›yor. talebin canl›l›¤› aç›s›ndan kritik önemde pi-
yasalard›r, çünkü ba¤lant›lar› nedeniyle pek
çok sektörde (beyaz eflya, mobilya, vd) talep
canl›l›¤› yaflan›r. Bu sektörde durgunluk ol-
mas› ekonominin tümünde durgunluk anla-
m›na gelebilir.
‹flte bu nedenle, ABD konut piyasalar›
son dalgalanmada bafll›ca rolü üstlendi.
Çünkü ABD’den –sürekli büyümenin kesinti-
ye u¤rayaca¤› korkusu yaratan– kar›fl›k sin-
yaller gelmeye, öte yandan konut piyasas›n-
da kredilerin geri ödemesinde s›k›nt›lar ya-
flanmaya bafllad›. Bugün 10 trilyon dolar ol-
du¤u tahmin edilen ABD konut piyasas› kre-
dileri içinde riskli kredilerin geri ödenememe-
si ciddi bir tehlike oluflturuyor. Bu iki türlü
risk yarat›yor: Birincisi, hanehalk› borçlulu-
¤unun art›fl›yla birlikte geri ödeme sorunlar›-
n›n da bafllamas› do¤rudan hanehalk›n›n tü-
ketimini k›smas›na neden oluyor ve bu ülke
genelinde ekonomik yavafllama anlam›na ge-
liyor. ABD ekonomisinin dura¤anlaflmas›,
ABD’nin tüketimini sa¤layan geliflmekte olan
ülkelerin mallar›na olan talebin düflmesi ve
geliflmekte olan dünyada da ekonomik büyü-
menin teklemesi demek. ‹kincisi, ABD finans
piyasalar›nda menkul de¤erlefltirilmifl bu kre-
dileri tafl›yan flirketler kredilerin geri dönme-
mesi nedeniyle s›k›nt›ya düflüyorlar; çünkü,
bu kredilerin geri dönüflüyle sa¤lanacak nak-
de yat›r›m yapm›fl ve risk yüklenmifl durum-
dalar.
Son kriz tam da ABD konut piyasas›nda
riskli müflteri grubuna verilen kredilerdeki
geri ödeme sorunlar› yüzünden çok büyük
yat›r›m flirketlerinin “batan”lar kervan›na
kat›lmas›yla ve küresel flirketlerin zincirleme
bir flekilde iflas etmesiyle bafllad›. Konut
kredisi sa¤lay›c›s› American Home Mortga-
ge Investment Corp. iflas bayra¤›n› çeker-
ken, Bear Stearns Cos. s›k›nt›ya düfltü;
Avusturalya’dan Macquarie Bank söz konu-
su konut kredileri nedeniyle 300 milyon do-
lar zarar etti¤ini aç›klad›; Almanya’da hükü-
met ipotekli ev kredisi veren ve iflas eden
Deutsche Industriebank’› (‹KB) kurtarmak
için harekete geçti ve Alman bankalar›n›n
kat›l›m›yla 3.5 milyar euroluk bir kurtarma
paketi haz›rland›. Özellikle Almanya’n›n bu
flekilde sars›lmas› krizin bulafl›c›l›¤›n›n artt›-
¤›n› haber veriyordu. Nitekim, iflas ve öde-
me s›k›nt›lar› ile ilgili haberler dünyan›n
farkl› ülkelerinden art arda gelmeye bafllad›
ve dalgalanma geliflmekte olan ülkelere de
s›çrad›.
Sorunlu kredilerin geri ödenememesi
yüzünden ortaya ç›kan likidite s›k›-
fl›kl›¤› geliflmifl ülke merkez bankala-
r›n› krizi aflmak için birlikte hareket
etmeye zorlad›. Merkez bankalar›
Avrupa’dan Avustralya’ya, pek çok
ülkede ayn› anda piyasalara yüklü
miktarda likidite sa¤lad›lar. Bunlar
aras›nda Avrupa Merkez Bankas›
(ECB) bir günde piyasaya 130 milyar
dolar aktararak en büyük hamleyi
gerçeklefltirdi. Ancak, ne ECB’nin,
ne de Japonya, ‹ngiltere, Amerika,
Kanada, Avusturya, ‹sveç ve Norveç
merkez bankalar›n›n küresel siste-
min bafl›nda görevde oldu¤u ve sis-
temin çözülmesine izin vermeyecek-
leri sinyali dalgalanmalar› yat›flt›rma-
ya yetti. Likidite s›k›fl›kl›¤› görünürde
çözüldü ama, kötü haberler devam
etti: Dünyan›n en büyük perakende
flirketi Wal-Mart ve baz› küresel flir-
ketler düflük kâr aç›klad›, ‹spanyol
Santander bankas›n›n ABD’nin yük-
sek riskli kredi piyasas›ndan 2.2 mil-
yar euro alacakl› oldu¤u gibi haberler
sorunun sadece likidite verilerek afl›-
lamayaca¤›n› gösterdi.
Çatlak 3: “Hedge Fonlar”
Richard Sennett, “Karakter Afl›nma-
s›” adl› kitab›nda kapitalizmin bu-
günkü aflamas›nda “risk”in finansal
piyasalara has bir motivasyon ol-
maktan ç›k›p gündelik hayata bula-
flt›¤›ndan ve bunun insan karakteri
üzerinde yaratt›¤› onulmaz travma-
dan söz eder. Gerçekten de, fabrika
modeli üretim hiyerarflilerinin yok ol-
maya yüz tutmas›nden ve a¤larla
birbirine ba¤l› projeler baz›nda üreti-
me geçilmesindan beri “risk” günde-
lik hayat›n bir parças› oldu; baflka
türlüsünü tahayyül bile edemiyoruz.
Riskin yayg›nlaflmas›n›n, serma-
ye birikiminin ulus devletlerin boyu-
tunu kat kat aflmas› ve küresel kapi-
talizmin karmafl›klaflmas› ile ilgisi var
tabii. Bu ortam, çok yüksek risk alan,
ama karfl›l›¤›nda da çok yüksek geti-
ri vadeden “hedge fonlar”›n serpil-
mesine neden oldu. Toplam büyük-
lü¤ünün 1.8 trilyon dolar oldu¤u tah-
min edilen bu fonlar›n amac› yüksek
getiri olas›l›¤› olan her tür yat›r›ma
riski ne denli yüksek olursa olsun gir-
mek. Yani, kazand›¤›nda da, kaybet-
ti¤inde de çok yüksek mebla¤lar söz
konusu. Küreselleflmenin yeni icad›
bu fonlar›n giderek bir kâbusa dö-
nüflmesindeki as›l neden ise bu fon-
larla ilgili herhangi bir denetleyici
düzenlemenin olmamas›. Asl›nda
dünya para otoritelerinden ve devlet
baflkanlar›ndan, hatta kendi ülkemiz
finans temsilcilerinden giderek artan
oranda duydu¤umuz flikâyetlerin de
gösterdi¤i gibi bu fonlar çok ak›flkan
oldu¤u için girdikleri piyasalar› ve
ekonomileri destabilize etme potan-
siyeli tafl›yor. Son dalgalanmada da
ABD riskli konut kredilerine yat›r›m
yapan ve bu nedenle kimi zarar, kimi
de iflas eden bu fonlar baflroldeydi.
Riskten korkan yat›r›mc›lar hedge
fonlardaki paralar›n› çekmek isteyin-
ce birkaç hedge fonun ifllemleri dur-
duruldu. Uluslararas› piyasalarda pa-
nik, geliflmekte olan ülkelerden serma-
ye ç›k›fllar›na yol açt›. Geliflmekte olan
ülkelerde finansal piyasalar çok derin
olmad›¤› için, çok büyük boyutlu ol-
masa bile bu tip sermaye ç›k›fllar› kur
ve faiz yükselifllerine neden olabilir. Bu
da geliflmekte olan ülkelerde ekonomik
büyümeyi çok olumsuz etkileyebiliyor.
Çatlak 4: “Carry Trade”
Ad›n› s›kça iflitti¤imiz ve istikrars›zl›k
yaratan yat›r›m yöntemlerinden biri de
“carry trade”. T›pk› hedge fon gibi
Türkçe karfl›l›¤› olmayan carry trade,
faizi düflük ülkelerin para birimleri cin-
sinden borçlan›p, faizi yüksek para bi-
rimleri cinsinden yat›r›m yap›lmas› de-
mek. Bu aralar Japon Yeni düflük faizli
olmas› nedeniyle oldukça cazip. Yat›-
r›mc›lar, yüzde 1’in alt›nda faizle Ja-
pon Yeni borçlan›p, daha sonra bizim
gibi ülkelerde yüzde 17-18 faizle Hazi-
ne bonosu al›yorlar. Böylece, e¤er YTL
Japon Yeni’ne karfl› de¤er kaybetmez-
se, aradaki faiz fark› oldukça yüksek
bir reel getiri anlam›na geliyor. Elbette,
bu arac› en fazla kullananlar hedge
fonlar. Yat›r›mc›lar›n ürkmesine neden
olabilecek (Çin’in sermaye hareketleri-
ne k›s›tlama getirece¤i haberleri,
ABD’de yavafllama beklentisi, son dal-
galanmada iflas eden flirketler) her
olay, bu fonlar›n bizim gibi ülkelerden
ç›k›p Japon Yeni borçlar›n› kapatmas›-
na ve kârlar›n› realize etmeye çal›flma-
s›na neden oluyor. Bu da, geliflmekte
olan ülkelerde sermaye ç›k›fl›yla birlik-
te kur ve faiz yükselifllerine, geliflmifl
ülkelerde de bu ülke paralar›n›n Yen’e
karfl› de¤er kaybetmesine yol aç›yor.
A¤ustos ortas›nda küresel çalkan-
t› henüz durulmam›flt›. ABD Merkez
Bankas› 17 A¤ustos’ta görev bafl›nda
olduklar›n› ve krizi aflmak için her tür-
lü önlemi alabileceklerini aç›klad›¤›n-
da piyasa oyuncular›n›n sinirleri biraz
yat›flt›. Henüz krizi afl›p aflmad›¤›m›z›
bilmiyoruz, ama küresel ekonomiyle
ilgili endiflelerini dile getirenlerin say›-
s› giderek art›yor. Temmuz sonundan
itibaren piyasalar› dalgaland›ran son
geliflmeler de bu endiflelere hakl›l›k
kazand›racak nitelikteydi. Önümüz-
deki günlerde, küresel para otoritele-
rinden gelecek aç›klamalar ya da mer-
kez bankalar›n›n müdahaleleriyle dal-
galanmalar yat›flabilir. Ama kredi pi-
yasalar›ndaki sorunlar›n, yukar›da sa-
y›lan zaaflar›n k›sa vadede giderilebi-
lece¤i flüpheli. Türkiye 1980 sonras›
bafllayan küresel kaptalizmle bütün-
leflmesini tamamlarken, bir yandan da
d›flar›dan gelecek floklara karfl› k›r›l-
ganl›¤›n› artt›rm›fl oldu. Her ne kadar
son alt› y›l içinde Türkiye’nin malî sis-
temi, rezervleri, ya da makro temelle-
rinin kaydetti¤i güçlenmeye dayana-
rak olas› d›flsal krizlerin eskisi gibi bafl
a¤r›tmayaca¤› söylense de, 2006’dan
bu yana yaflanan geliflmeler d›flar›da
hapfl›rd›klar›nda burada grip olma
hassasiyetinin devam etti¤ini gösteri-
yor. fiimdilik küresel kapitalizmdeki
bu çatlaklar›n büyük yar›klara dönü-
flüp pek çok fleyi de beraberinde yut-
mayaca¤›n› umal›m.
Yelda Yücel
HAVA-‹fi SEND‹KASI GENEL BAfiKANI AT‹LAY AYÇ‹N yaratt›¤› hizmet kalitesinin karfl›l›¤›n› görmek
istiyor. THY’de her konuda Lufthansa ölçü
al›n›r. Çal›flanlar›n gayretiyle, büyüme ve ge-

Kâr katlan›yor, ücretler eriyor! lir aç›s›ndan Lufthansa’y› yakalad›k say›l›r.

Art›k iki flirketin ölçekleri ayn›. Ama çal›flan-
lar›n genel giderler içindeki pay›na bak›ld›-
¤›nda, yar› yar›ya fark var. Lufthansa’da per-
Hava-‹fl Sendikas› grev karar› al›nca, THY yönetimi ve liberal cenah fena celâllendi,
sonel ücretleri yüzde 30’larda seyrediyor, biz-
piyasa-miyasa kenara b›rak›ld›, milli ç›kar edebiyat› bafllad›, sendika yönetiminin de 16’lara düflmüfl durumda. Amaçlar› bu yö-
vatana h›yanetle suçlanmas›na ramak kald›. Oysa rakamlar ortada: THY h›zla büyüyor, netim tarz›yla THY’nin büyümesini sürdür-
kârl›l›¤› katlan›yor, buna mukabil çal›flanlar›n ifl yükü iki-üç misline ç›karken ücretleri mek. Bunun ne hakkaniyete, ne de ifl bar›fl›-
artm›yor, aksine reel olarak azal›yor. Büyük medyan›n çarp›tt›¤› hakikati Hava-‹fl na uygun oldu¤unu söylüyoruz. THY emek-
Sendikas› Genel Baflkan› Atilay Ayçin’den dinliyoruz. çilerinin yüksek ücretlerle, lüks koflullarda
çal›flt›¤›na dair bir izlenim yarat›lmas›na kar-
vayolu flirketlerinden biri. Malî imkânlar› el- fl›y›z. Türkiye'de bir pilotun y›ll›k ücreti, ikra-
Aylard›r süren toplu sözleflme görüfl- bette ki yeterli. Baz› rakamlar söylersem da- miyeler dahil 99 bin dolar› buluyor. Ama
melerinde, yap›lan pazarl›klar bir türlü ha net anlafl›lacakt›r. 2007 ilk çeyrek net sa- Fransa’da bir pilotun y›ll›k ücreti 185 bin do-
sonuç vermedi ve oylama sonunda t›fllar› bir y›l öncesine göre yüzde 46 artt›. lar. Türkiye'de kabin memurunun y›ll›k ücre-
Türk Hava Yollar›'nda grevin ucu gö- Ayn› çeyrek için dönem kâr› 32 milyon YTL. ti 26 bin dolar, Fransa’da 52 bin dolar. fiu da
ründü. Bu aflamaya nas›l gelindi? Sen- 2006 net dönem kâr›ysa 24 milyon YTL. bilinmeli ki, THY sadece pilot ve hostesler-
dikan›n talepleri ve iflvereninin önerdi- 2002’de personel bafl›na düflen yolcu say›s› den oluflmuyor. 860 YTL brütle ça¤r› merke-
¤i teklif nedir? 958 kifli. 2006’da 1641. Bir y›l önceye göre ar- zi, yolcu hizmet ve bilet sat›fl bölümlerinde
Atilay Ayçin: Öncelikle, bas›nda s›kça elefl- Kamu ‹flverenleri t›fl yüzde 29. 2002’de uçak bafl›na düflen per- memurlar, 1061 YTL brütle lisansl› teknis-
tiri konusu olan ücretlerle ilgili talebimizi an- Sendikas› sonel say›s› 166 iken 2006’da 123. THY’nin yenler, 944 YTL ile kabin memurlar› çal›fl›yor.
latay›m. ‹lk alt› ay için verdi¤imiz toplam tek- kamuda çal›flan yolcu say›s› 2007’nin ilk yar›s›nda 7.4 milyon- Aç›klamalar›n›zda çal›flma koflullar›n›n
lif yüzde 23.9. THY ise birinci y›la yüzde 9 iflçilerin dan 8.9 milyona ç›kt›. Art›fl oran› yüzde 19.4. uçufl güvenli¤i aç›s›ndan sak›ncalar›n›
veriyor. “Neden yüzde 24 de¤il, yüzde 23.9, ücretlerinde THY bugün dünyada ilk dokuz, Avrupa’da da vurgulad›n›z. Nedir onlar?
neye göre yapt›n›z bu hesab›” diyeceksiniz, son iki y›lda ise ilk üç havayolu flirketi aras›nda an›l›yor. THY yönetimi tekliflerinde uçufl güvenli¤ini
hemen anlatay›m. Bu rakam› saptayan Kamu reel kayb›n Kalk›fl ve var›fl performans› aç›s›ndan flu an do¤rudan ilgilendiren çal›flma koflullar›na de-
‹flverenleri Sendikas›’d›r. Bir çal›flma yaparak yüzde 23.9 Avrupa’da ikinci durumda ve birincili¤e oy- ¤inmiyor. Uçufl güvenli¤i, çal›flma koflular›y-
kamuda çal›flan iflçilerin ücretlerinde son iki nuyor. Bunlar tamam›yla çal›flanlar›n perfor- la bire bir iliflkilidir. Uçufl ekiplerinin bofl gün-
oldu¤unu
y›lda reel kayb›n yüzde 23.9 oldu¤unu aç›kla- mans›na dayan›yor. Ama son dört y›ldaki lerinin, dinlenme ve görev sürelerinin de
aç›klad›. Biz
d›. Biz THY çal›flan›n›n kayb›n›n daha fazla bunca büyümeye karfl›n art›fl olmayan tek T‹S’le belirlenmesini istiyoruz. Bu flirketin de
THY çal›flan›n›n
oldu¤unu hesaplasak da iflverenin rakam›n› fley var, o da personel say›s›. Yüzde 50’ye va- tüketicinin de yarar›na. Çünkü planlamay›
ölçü almay› kabul edip “en az›ndan bu kayb› kayb›n›n daha ran eksik personelle yürüyor bütün bu ifller. kolaylaflt›r›r, uçufl güvenli¤ini sa¤lar. Uçakta
giderin” diyoruz. fazla oldu¤unu Dört y›l önce yönetim de¤iflti¤inde, flirketin görev yapan arkadafllar›m›z için uluslararas›
Özellikle T‹S sürecindeki uyuflmazl›k- hesaplasak da 67 uça¤›, 12 bin personeli vard›. Bugün 104 kurulufllar›n belirledi¤i kurallar, limitler var.
tan sonra, bas›nda THY’nin reklamlar›- iflverenin uça¤›, ama yine 12 bin personeli var. Son bir Çünkü sivil havac›l›k düzenlemesi uçucu ar-
n›n artt›¤›na flahit oluyoruz. Sürekli, rakam›n› ölçü y›l içinde 23 uçufl meydan› açt›lar. ‹fl yo¤un- kadafllara büyük sorumluluk veriyor: “Tek
flirketin dört y›lda nas›l büyüdü¤ü ve almay› kabul lu¤u her yönüyle artt›; gelir artt›, ciro artt›, yetkili sensin” diyor. 11 bin fitin üzerinde ka-
dünyan›n kâr eden say›l› havayolu flir- edip “en az›ndan kâr artt›, personelin çal›flma koflullar› a¤›rla- rar verecek kiflinin kafas›n›n rahat olmas› ge-
ketlerinden biri oldu¤u anlat›l›yor. Bu bu kayb› fl›rken sosyal haklar› ve ücretleri yerinde sa- rek. Uluslararas› standartlara göre, iki uçufl
reklamlar ortadayken bu kadar düflük giderin” diyoruz. y›yor. THY, ortalama ücretler üzerinden kar- aras›ndaki dinlenme süresi 12 saat. THY’de
teklifin nedeni ne? Yoksa THY’nin eko- fl›laflt›r›ld›¤›nda, Avrupa ölçe¤inde eme¤in bu süre ana üste 10, di¤er meydanlarda 8 sa-
nomik durumu reklamlarda söylendi¤i en ucuz oldu¤u üçüncü iflletme. Bu durumun at. Biz bilimsel raporlar› hat›rlat›yoruz: “Biri-
gibi de¤il mi? tek bir özeti var: Sermaye birikiyor, “verim- ken yorgunluk uçufl güvenli¤ini riske sokar.
THY'nin rakamlar› ortada. Kârl›l›¤› son iki y›l- lilik art›yor”, yani emekçiler daha çok sömü- Bütün dünyada ac› deneyler var. Uçufl gü-
da h›zla artan ve iflverenin özellikle düflük- rülüyor. THY h›zla büyüyor, kârl› hale geliyor, venli¤i olmazsa herkes kaybeder”. Yönetim
müfl gibi göstermesine karfl›n, Avrupa’n›n ve ama bunu çal›flanlar› ile paylaflm›yor. THY ola¤anüstü durumlar d›fl›nda azami limitlerin
dünyan›n kâr marj› art›fl› en yüksek olan ha- çal›flan› da hak etti¤i ücreti almak, özveriyle kullan›lmamas› gerekti¤ini söylemifl; yüzde
100’e varan oranda artan ifl yo¤unlu¤unu ay-
Atilay Ayçin: “Devletin kurumlar›, hükümet ve THY yönetimi ‘mücadele ederek bir yere varamaz- n› say›da personelle karfl›lamaya kalk›yor ve
s›n›z’ mesaj› vermeye ve sendikalar› zay›flatmaya çal›fl›yorlar. Biz sadece ücret pazarl›¤› yapm›- sürekli yönetmelik de¤ifliklikleriyle çal›flma
yoruz. Bu mücadelemiz sendikal harekette ve di¤er mücadelelerde bir ç›k›fl yaratabilir. Bunun
fark›ndalar. Bu yüzden de sendikal mücadeleyi, örgütlü mücadeleyi k›rmaya çal›fl›yorlar.“
saatleri ve koflullar›yla oynuyorlar.
Yönetmelikler nas›l de¤ifltiriliyor?
Uçucu arkadafllar›m›z›n görev ve dinlenme
süreleriyle ilgili uluslararas› kurallar›, uyulma-
s› flart olan standartlar›, limitleri tehlikeye
atan yönetmelik de¤ifliklikleri bunlar. Sabah
baflka, akflam baflka yönetmelik uyguluyor-
lar. Görüflmelerde, uçufl koflullar›n› yönetme-
li¤in içinden ç›kar›p güvenceye alal›m diye
önerdik. “Yönetmeliklerle oynay›p, uçufl gü-
venli¤ini tehlikeye atmay›n” diyoruz, onlar
“hay›r, istedi¤imiz gibi yapar›z” diyor. “Bura-
s› bir pazarl›k masas› ise neden bunlar› ko-
nuflmuyoruz” diye soruyoruz. Yarat›lan tehli-
ke konusunda “hakl›s›n›z” diyorlar, ama bu-
nu düzeltelim deyince, “olmaz” diyerek kes-
tirip at›yorlar.
Bu konular medyada yer bulamad›...
Üç kez kamuoyuna uyar› yapt›k; haber ola-
mad›¤›m›z için bas›n ilanlar› verdik, bültenler
yay›nlad›k. “THY çok h›zl›, çok riskli, hatta
tehlikeli ve hormonlu büyüyor, sektörel yap›-
ya uygun bir büyüme tarz› ve yüzdesi de¤il
bu” dedik. Ayn› mant›k sebebiyle yaflanan
10
h›zl› tren kazas› gibi “havada da h›zl› büyü-
me kazas› yaflanacak” dedik, ama maalesef
dikkate alan olmad›. THY flirket olarak önüne
büyük hedefler koyuyor, büyüme politikalar›-
na denk bir yolcu politikas› gelifltiriyor. “Yüz-
de 30 büyüyece¤im” diyor, ama yüzde 30 bir
havac›l›k flirketi için risktir.
Nas›l bir risk söz konusu?
E¤itimi, yeterli teknik donan›m› olmayan in-
sanlardan çok yönlü yararlanmay› göze ald›-
lar. Mutlaka özel uzmanl›k gerektiren ifllere
uzman olmayanlar›n getirildi¤ine tan›k olduk.
Taflrada “befl flapkal› personel” diye bir ta-
n›m getirdiler. “Bir personel en az befl ayr› ifli
yapabilecek teknik donan›ma sahip olmal›”
dediler. Bu, olas› sonuçlar› aç›s›ndan çok bü-
yük tehlikedir. Befl ayr› görevi yapan kifli, as-
lî görevini tam yapar, ama talî olarak yapt›k-
lar›nda mutlaka bir fleyler eksik kal›r. Uça¤›n
alt›nda kulakl›¤› takan, uça¤›n transit çekini,
bak›m›n› yapan kifli teknisyen olmak mecbu-
riyetindedir. Bu kiflinin teknisyen olabilmesi
için de en az befl y›l uça¤›n üzerinde bilfiil
çal›flmas›, temel e¤itim kursu görmüfl olma-
s›, s›nava girip teknisyen lisans›n› almas› ge-
rekir. Ama flu an uça¤›n alt›nda kulakl›¤› ta-
k›p kaptanla koordineli olarak motoru çal›flt›-
ran arkadafl, teknisyen de¤il. Bunu yapan ar-
kadafl›m›z›n as›l ifli harekâtç›l›k. Uça¤›n kar-
go da¤›l›m›n› yapan, yolcu adedine göre uça-
¤›n yak›t miktar›n›, balans›n› belirleyen kifli
bu. Motor çal›flt›r›c› olmak, sadece kulakl›¤›
tak›p yerden pilota “motor bir, motor iki” de-
mek de¤il. Mevcut personelle artan yolcu yo-
¤unlu¤unu kald›rabilmek, maliyeti düflürebil-
mek için, bu yola gidildi.
Sorumlular bunun riskli oldu¤unun far-
k›nda de¤il mi?
Defalarca uyar›m›z› yapt›k, ama maalesef
dikkate almad›lar. Sadece taflra havaalanla-
r›nda de¤il, ‹stanbul gibi günde 500-600 sor-
tisi olan bir meydanda bile bunu bafllatt›lar.
S›rf bundan ötürü çok büyük bir risk var. Yol-
culara seslenmek istiyorum: AB’de uçufl gü-
venli¤i bir tüketici hakk›d›r. Can›n›z› bize
emanet ediyorsunuz. Avrupa’da yolcu hakla-
r›n›n resmî düzenlemesi var. Rötarlar bile
tazminat konusu olabiliyor. Oysa bizde, uçak
kazalar›nda, bir tek genel müdürün yarg›lan-
d›¤›n› görmedim. Ama kazalarda ölen pilotla-
r›n mirasç›lar›na bile dava aç›ld›¤›n› gördük.
Sürekli çal›flanlardan özveri bekleniyor. Bu
kalitede hizmeti, hem de çok eksik say›yla
yerine getiren, baflar›l› sonuçlar üreten per-
sonelden daha ne özveri istersiniz? Kald› ki
ayn› çal›flan, kriz zamanlar›nda özveride de
bulunuyor. 11 Eylül sald›r›lar›ndan sonra, üç
ay boyunca eksik ücretle çal›flarak özverisini
gösterdi. ‹kiz kuleler y›k›ld›¤›nda, havac›l›k
sektörü ciddi yara ald›¤›nda, THY yedi uça-
¤›n› yere çekti. Personel ç›kart›lmas› söz ko-
nusuydu. Yönetimle oturup anlaflt›k, üç ay
yüzde 10 indirimli ücretle çal›flt›k. Sonra kriz-
den ç›k›ld›, her fley normale döndü. Swissair
gibi havayolu flirketlerinin kapand›¤› ortamda
biz THY’yi üç ayda krizden ç›kard›k. Biz ça-
l›flanlar›n haklar›n›n gerçekleflen büyümeye
denk olarak korunmas›n› istiyoruz. Fakat yö-
netim THY’yi bir uluslararas› havac›l›k flirke-
ti gibi yönetmekten çok, s›radan bir flirket gi-
bi yönetmeye çal›fl›yor. Dolay›s›yla da k›sma-
y› düflündükleri gider kalemleri aras›nda per-
sonel harcamalar› ön plana ç›k›yor.
THY yönetiminin, personelin ifli yavafl-
latmaya bafllad›¤›, bunun da seferlerde
rötarlara yol açt›¤› yolundaki aç›klama-
s›na ne diyorsunuz?
Atilay Ayçin
Bu yalan. Sendika olarak böyle bir karar al-
mad›k. THY eksik personelle çal›flmaktad›r.
Arkadafllar›m›z personel a盤›n› uzmanl›klar›
ve özverili çal›flmalar› ile kapat›yorlard›. An-
cak, yönetimin bunun karfl›l›¤›n› vermemesi
üzerine herkes sadece yapmas› gereken ifli
yapmaya bafllad›. Uçucu ekiplerle ilgili de
büyük s›k›nt›lar yaflan›yor. Uyuflmazl›klar ne-
deniyle uçucu ekip büyük gerginlik yafl›yor
ve uçufl güvenli¤i tehlikeye at›l›yor. THY’de
giderek artan rötarlar›n nedenleri bunlard›r.
Grev oylamas› öncesinde, çal›flanlara
yöneticiler taraf›ndan bask› uyguland›-
¤›na dair sendikan›n aç›klamalar› oldu.
Neler oldu?
“Hava-‹fl grev oylamas›ndan ürküyor, çekini-
yor” gibi bir hava estirdiler. Oylamaya ihtiya-
c›m›z yoktu, ç›kacak sonucu biliyorduk. Ama
yine de “sendika grev oylamas› yapmal›” de-
diler. Sözleflme kapsam›nda olmayan 1200
kifliye de oy kulland›rtt›lar. Yine de sonuç de-
¤iflmedi, mümkün de de¤ildi zaten. Ama va-
him olan bir fley var: 20 Temmuz’da grev ila-
n›ndan bu yana THY yöneticilerinin odalar›
adeta iflkence odalar› gibi, kendileri de psiko-
lojik iflkence uzman› gibi çal›flt›. ‹nsanlar
izinlerinden, hasta yataklar›ndan ça¤r›ld›, ifl-
ten at›lmakla tehdit edilip grev oylamas›nda
hay›r diyeceklerine dair imzalar al›nd›. Bu
bask›lara dayanamayan üyelerimiz, daha
sonra bize imzalar›n› bask› alt›nda verdikleri-
ni, özgür irade beyanlar›n› yans›tmad›¤›n›
belirten dilekçeler gönderdiler. Bu konuda-
suç duyurusunda da bulunduk. Oylaman›n
dört gün boyunca sürece¤ini karara ba¤lad›-
lar. Halbuki yasa “bir günde yapacaks›n” di-
yor. Seçimde 42 milyon kifli dokuz saatte oy
kulland›. THY’de iflveren oylamay› dört gün-
de yapt›. Nedeni de bask›y› artt›rmakt›.
fiimdi son aflamaya gelindi. THY’de
greve ç›k›lacak diyebilir miyiz?
Sendikam›z olmazsa olmaz olarak görmedi¤i
baz› maddelerde çözümü kolaylaflt›r›c› olaca-
¤›n›n mesaj›n› iflverene net olarak sundu.
Ancak bu aç›l›mlar› sunarken bafltan beri
söyledi¤i bir konunun alt›n› çizdi. Çözüme
ulafl›labilmesi için üyelerimizin en temel ta-
leplerinde iflverenin ciddi ad›m atmas› gere-
kir. Görüflmelerin t›kanmas›n›n sebebi bu te-
mel maddelerde iflverenin ad›m atmamas›d›r.
THY yönetimi anlamak istemese de uzlaflma
flans› ortadan kalk›yor. Biz grev sevdal›s› de-
¤iliz, amac›m›z üzüm yemek, ama bu flartlar-
da greve de ç›kar›z. Grev karar›n› siyasî bir
kararla erteletirler, ama bu yasal olmayaca¤›
için yarg›ya gideriz. Ertelemenin flartlar› bel-
li, sa¤l›k ve genel güvenlik aç›s›ndan tehlike
yaratacak bir durum var m›, yok. Hükümet
sayesinde erteleme karar›n› al›rlar, ama yasal
olmayan bu karar› hukuk bozar. Ve sonuçta
ifl bar›fl›n›n alt›na dinamit koyarlar, bunun te-
lafisi çok zor olur. K›sacas› imzaya yak›n dur-
du¤umuz kadar greve de yak›n duruyoruz.
Greve haz›r›z, ama son ana kadar da umudu-
muzu koruyoruz. Çal›flanlar›m›z durumun
fark›nda. Eskiden özverili çal›fl›yorlard›, flimdi
özverisiz çal›fl›yorlar. THY zaten iflleri eksik
istihdamla yürütüyordu, sezon sebebiyle ar-
tan ifl yo¤unlu¤unu da eklersek THY'de rö-
tarlar yine gündeme gelecek. Daha radikal
uyar› eylemlerimiz de olabilir. Daha önce de
ifade ettim: Siyasî bir kararla bu grev ertele-
nirse, bir tek uça¤› vaktinde kald›ramazlar.
Üyelerinizin geliflmeler karfl›s›ndaki tu-
tumu nas›l?
Grev karar› üyelerimiz taraf›ndan da büyük
bir çoflku ile karfl›land›. Çünkü yönetim, hem
iki buçuk y›ll›k dönemde yap›lan uygulama-
larla, hem de toplu sözleflme sürecinde sergi-
ledi¤i tav›rla çal›flanlar›n tepkisini çekmifl du-
rumda. Grevin herkes için bir tak›m ma¤du-
riyetler yarataca¤›n› biliyoruz. Ama uzlaflma
Dört y›l önce olmazsa karar›m›zdan vazgeçmeyiz. Çünkü
flirketin 67 as›l yap›lmak istenen flu: Devletin kurumlar›,
uça¤›, 12 bin hükümet ve THY yönetimiyle birlikte di¤er
patronlar iflçi s›n›f›na “mücadele ederek bir
personeli vard›.
yere varamazs›n›z” mesaj› vermeye ve sendi-
Bugün 104
kalar› zay›flatmaya çal›fl›yorlar. Biz Türk-‹fl ya
uça¤› var, ama
da di¤er baz› sendikalar gibi toplu görüflme
personeli yine masas›nda sadece ücret pazarl›¤› yapm›yo-
12 bin. ruz. Çal›flanlar›n özlük haklar›na, sosyal hak-
Gelir artt›, ciro lar›na dair taleplerimiz var. Bu mücadelemiz
artt›, kâr artt›. sendikal harekette ve di¤er mücadelelerde
THY bugün bir ç›k›fl yaratabilir. Bunun fark›ndalar. Bu
Avrupa’da ise yüzden de sendikal mücadeleyi k›rmak ve ifl-
ilk üç havayolu çileri korkutmak için bir oyun oynan›yor.
flirketi aras›nda Cephe oluflturarak örgütlü mücadeleyi k›r-
an›l›yor. maya çal›fl›yorlar. Baflbakan beyanat veriyor,
Ama, Avrupa Vali yasad›fl› ifllem yapt›r›yor, Maliye Bakan›
ölçe¤inde çal›flanlar› “aya¤›n›z› denk al›n kap› önünde
eme¤in en ucuz bulursunuz kendinizi” diye tehdit ediyor.
oldu¤u üçüncü Patronlar ve hükümet birleflirken devletin ta-
iflletme. rafs›z olmas› gereken kurumlar› bu güçlerin
Bu durumun tek alt›nda tarafs›zl›¤›n› yitirerek hareket ediyor.
bir özeti var: Medya eliyle sendika karfl›t› ciddi bir
Sermaye kampanya yürütülüyor. Vatan hainli-
birikiyor, ¤inden tutun da ekonominin nas›l çö-
“verimlilik kece¤ine iliflkin analizler yap›l›yor. Siz
ne diyorsunuz bu duruma?
art›yor”, yani
Medyan›n tak›naca¤› tutumu afla¤› yukar› bi-
emekçiler
liyorduk: Medya bize sald›racakt›, kamuoyu-
daha çok
nun büyük k›sm› yanl›fl bilgilendirme nede-
sömürülüyor.
niyle yüksek ücretliler diye bize ac›mas›z
elefltirileri yöneltecekti. Bir pilotun ya da hos-
tesin maafl›n› elefltiren kimi yazarlar›n ald›k-
lar› ücretleri ya da transfer paralar›n› ya da
nas›l tetikçilik yapt›klar›n› konuflmak bu ülke
için daha hay›rl› olacakt›r.
Grev ertelenirse tavr›n›z ne olacak?
Tekrar etmekte fayda var. Hiçbir uçufl saatin-
de olmayacak. Bu böyle bilinmeli. Erteleme
yoluyla sözleflmenin Yüksek Hakem Kuru-
lu’na b›rak›lmas› halinde, THY ve THY Tek-
nik Afi’de ifl bar›fl›n›n uzun dönemli ve tami-
ri zor a¤›r bir darbe alaca¤›n› vurgulamay›
gerekli görüyoruz. Bunun d›fl›nda da yasal
Söylefli: Ahmet fi›k
haklar›m›z› arayaca¤›z elbette. Üyesi oldu-
¤umuz Uluslararas› Tafl›mac›l›k ‹flçileri Fe-
derasyonu'ndan (ITF) uluslararas› sendikal
dayan›flmay› harekete geçirmesini talep
edecek ve konuyu Uluslararas› Çal›flma Ör-
gütü'ne (ILO) tafl›yaca¤›z.
11

TÜRK‹YE KAVRULUYOR
Suya iflemenin cezas›
Kul s›k›flmazsa H›z›r yetiflmezmifl. Kul fena s›k›flt›, duaya ç›kt›, ama yetiflecek H›z›r yok.
Art›k küresel ›s›nma var, Türkiye’nin sittin senelik altyap› sorunlar›na ve kaynaklar›n›n
içine etme gelene¤ine tabiat anan›n gazab› da eklenince, haber bültenlerinin birinci
s›ras›na su sorunu yerleflti. Bu noktaya nas›l gelindi¤ini, flimdi ne yapmak gerekti¤ini
yetkin bir a¤›zdan, Sunay Demircan’dan dinliyoruz.
Türkiye su zengini bir ülke olmamas›na
ra¤men, neden su konusu gündemimi-
ze yeni yeni gelmeye bafllad›?
Sunay Demircan: Felaketi yaflamadan
uyanmayan, uyand›ktan sonra da çabuk uyu-
yabilen bir toplumuz. 1929’da yaflanan flid-
detli bir kurakl›k ve k›tl›k sonunda, flimdiki
tart›flmalar›n benzerleri ard›ndan “Sular
Umum Müdürlü¤ü” kuruldu. O zaman da bi-
liniyordu Türkiye’nin su zengini olmad›¤› ve
bir gün yine kurakl›k ve k›tl›klar yaflanaca¤›.
Ama ard›ndan ya¤an ilk ya¤mur sildi götür-
dü o yaflananlar›. Mezopotamya da dâhil bu
co¤rafya, su yönetiminin ilk bafllad›¤› yerler.
Afla¤› yukar› 9000 y›l önce, ilk sulama kanal-
lar›, taflk›n koruma, barajlar, hep buralarda
bafllam›fl. Sümer, Akad, Babil devletlerinin
yükselifli hep suyu yönetme sayesinde ol-
mufl. Gelin görün ki, suyu kötü yönetme so-
nunda da 1500 y›l gibi k›sa bir sürede, o top-
raklar tuzlanarak elden ç›km›fl. Tuzlanmayla
birlikte tar›msal üretim düflmüfl, iktidarlar
güçlerini yitirmifl ve Mezopotamya uygarl›k-
lar› birer ikifler gömülmüfl tuzun içine. Ne
dersi ald›k tarihten? Kocaman bir s›f›r! Git
bak, GAP’da Harran’›n güneyinde 20 bin
hektar alan yine tuza bo¤uldu. T›pk› dokuz
bin y›l önceki gibi yönetiyoruz suyu çünkü.
Yani nas›l yönetiyoruz?
Bir de bizim pek bir sevdi¤imiz laf vard›r “su
akar Türk bakar” diye. Suyun bofla akt›¤›n›
anlatmak ister. “Suyumuzu niye de¤erlendir-
miyoruz?” endiflesi mühendis mant›¤›n› yan-
s›t›r. Yeri geldi¤inde su akmal›, Türk de bak-
12
mal›d›r. Suyun denizlere bofla akmad›¤›, Na-
s›r’›n M›s›r’da Assuan Baraj›’n› yapmas›yla
ortaya ç›kt›. Assuan Baraj›’n›n yap›lmas›yla
birlikte Nil Nehri, Akdeniz’e tafl›d›¤› toprak
zerreciklerini baraj gölüne y›¤maya bafllad›.
Dediler ki, “bak›n art›k Nil berrak ak›yor,
Boru döfledim, bundan böyle sular tertemiz akacak”. Ama o
suyu getirdim tertemiz su dedi¤in, bizim barda¤a doldur-
du¤umuz sudan farks›zd›. Çünkü barajdan
mant›¤›yla ifl
sonra akan su, art›k ölü bir sudur. Suyu can-
yap›yorlar. Suyu
l› haline getiren, içindeki besin maddesi de-
ald›¤›n yerin
di¤imiz azot, fosfor, potasyum, sodyum gibi
eksilen su minerallerdir. Bu maddeler, toprak zerrecikle-
yüzünden ne tür rinin üzerine yap›flarak, do¤rudan deltalara
tahribatlar gidiyor. Deltalardan dalgalarla k›y›lara sürük-
yaflayaca¤›n› leniyor. O s›rada deniz içindeki hayvansal ve
hesap bitkisel organizmalar› besliyor. Daha sonra
etmiyorsun. bu toprak tanecikleri dalgalarla k›y›lara ak›-
Günübirlik yor ve k›y› kumullar›n› oluflturuyorlar. Sen
çözüm baraj yapt›¤›nda, denizdeki canl›lar›n besin-
aray›fllar›n›n lerini baraj gölünde tutuyorsun. Sadece Ak-
pefline düflüp deniz’deki sardalya popülasyonunun Assuan
makro düzeyde Baraj› yüzünden yüzde 80 civar›nda düfltü¤ü
bakmazsan biliniyor. Barajlardan sonra k›y›lar afl›nmaya
batars›n. ve dolay›s›yla Nil deltas› yavafl yavafl batma-
Sadece ya bafllad›. Çünkü akarsu, barajdan sonra ar-
Ankara’n›n t›k toprak parçac›klar›yla deltay› besleyemi-
de¤il, yor. Delta dedi¤in fley, ›rma¤›n ak›tarak k›y›-
Türkiye’nin ya y›¤d›¤› birikintiyle olufluyor. Mesela K›z›-
ciddi bir su l›rmak deltas›, sekiz-on bin y›ll›k, genç bir
yönetim deltad›r. K›z›l›rmak, orta Anadolu’nun
topraklar›ndan kum ve kil zerreciklerini tafl›-
plan›na ihtiyac›
yor, Karadeniz’e boflalt›yor, dalgalar onu k›y›-
var.
lara tafl›yor ve jeomorfolojik bir yap›, yani del-
ta olufluyor. Türkiye’nin en verimli tar›m
alanlar› da deltalard›r. Silifke, Söke, Çarflam-
ba, Bafra ve Çukurova hep deltalard›r. Dola-
y›s›yla, baraj denilen yap›lar›n öyle çok da
masum olduklar›n› iddia etmek do¤ru de¤il.
Yani “su akar Türk bakar” serzeniflinden vaz-
geçmek gerekiyor. Su, gerekti¤i kadar deniz-
lere akmal›d›r. ‹steyen de doya doya akan su-
ya bakmal›d›r. Ayr›ca bilmelidir ki bulan›k
akan akarsuyun bulan›kl›¤› –istisnalar hariç–
pisli¤inden de¤il deltas›na tafl›d›¤› besin
maddelerindendir.
Baraj yapmazsak içme suyu ne olacak?
Tar›msal sulama nas›l yap›lacak?
Güzel bir soru; birincisi, insanlar›n talepleri
di¤er konularda oldu¤u gibi su konusunda da
dur durak bilmiyor. Elimizden gelse tüm ül-
keyi baraj gölleriyle donat›p, her kar›fl topra-
¤›m›z› sulu tar›ma açaca¤›z. Neden? Çünkü
zengin olmak istiyoruz. Çünkü daha çok üre-
tip, daha çok tüketmek gibi bir döngü içine
girdik ki, tut tutabilene. Bu ç›lg›nl›¤a ne ba-
raj yeter, ne su. ‹kincisi, su kaynaklar›n›n yö-
netimine yeni bir bak›fl gerekiyor. “Bütüncül
yönetim” denilen fley yani. Su kaynaklar›n›n,
suya ihtiyac› olan tüm varl›klar›, art› iklim, to-
pografya gibi unsurlar›, art› suyun oldu¤u
bölgedeki insanlar›n sosyal, kültürel ve eko-
nomik ihtiyaçlar›n› öngörerek yap›lan planla-
ma yaklafl›m›d›r bu. Suyun bu yaklafl›mla,
tüm havzas› ölçe¤inde planlanmas› ve yöne-
tilmesi laz›m. Bunun için de önce kendi ha-
yatlar›na “bütüncül” bakabilen insanlar›n su-
yun bafl›n› tutmalar› gerekiyor. Bu insanlar
ayr›ca tüm insanlar›n ve tüm canl›lar›n suya
ulaflma haklar› oldu¤unu da kabul etmeliler.
Suyun adil da¤›l›m›nda dirayetli olmal›lar.
Tüm bunlar olursa, o zaman yap›lan su yöne-
timi planlar› içinde barajlar da, sulama yap›-
lar› da, insanlara ve do¤aya en az zararla bi-
tirilebilir. Baraj yapmamak, topraklar› sula-
mamak mümkün de¤il, ama en az tahribatla
iflin içinden ç›kmay› bilebilelim. Bir de flu var,
tarih boyunca atalar›m›z hep suyla savaflm›fl.
Bu nedenle ABD’de su ifllerinden sorumlu ilk
kurulufl ABD ordusu içindedir, Sovyetler Bir-
li¤i’nde de öyleydi. Türkiye’de de DS‹’nin
elindeki z›rhl› araç donan›m› TSK’dan az de-
¤ildir. Bu do¤ayla savafl halini terk edip, bir-
likte yaflama gibi bir niyet içine girebiliyor
muyuz, onu sorgulamak laz›m.
Türkiye’nin su varl›¤›na dönelim; Tür-
kiye’yi su zengini olarak lanse edenler
de var…
Türkiye’nin akarsu ve yeralt›ndaki bütün su-
lar›n›n toplam› 112 milyar metreküptür. Brüt
suyumuz daha fazlad›r ama bu, kullan›labilir
su miktar›m›zd›r.
Kontrol edilebilen su oran›ndan m› söz
ediyorsunuz?
Ya¤mur topra¤a düflüp vadilerden akarak
akarsulara dökülüyor ve gidiyor. Bir bölümü
göllere, bir bölümü denizlere kar›fl›yor. Bir
bölümü de s›zarak yeralt› sular›n› oluflturu-
yor. ‹flte bu akarsular ve yeralt› sular›n›n top-
lam› 112 milyar metreküp eder. Ama bu su,
dengeli olarak yay›lmaz. Ya¤›fllar en fazla Ka-
radeniz’e düfler, ama engebeli topografyadan
dolay›, bu hasat edilebilen su de¤ildir. F›rt›na
deresi gibi, h›zla denizlere ak›p giden, onlar-
ca dere var. H›zla akt›klar› için oralara baraj
yap›lmas› mümkün olmuyor. Toroslar’da da
yeralt›na çok fazla s›zma var. Dolay›s›yla,
Anadolu topraklar›na düflen suyun ancak
yüzde 50’si barajlarla hasat edilebiliyor.
Bu ne demek?
Bu, sadece Tuna’n›n Karadeniz’e bir y›lda
boflaltt›¤› suyun –220 milyar metreküp– yar›-
s› kadar kullan›labilir suyumuz oldu¤u anla-
m›na geliyor. Türkiye’deki bütün akarsular,
F›rat, Dicle ve K›z›l›rmak’› toplasan, Tuna’n›n
yar›s› ediyor. Bu demektir ki, Türkiye’nin öy-
le ah›m flah›m bir suyu yok. 112 milyar met-
reküp suyun yaklafl›k 17 milyar metreküpü,
karfl›l›kl› anlaflmadan dolay› F›rat’tan Suri-
ye’ye veriliyor. Kal›yor 90 küsur milyar. Bunu
Türkiye’nin nüfusuna böldü¤ümüzde, kifli
bafl›na yaklafl›k 1250 metreküp kadar su olur.
Kifli bafl›na bin metreküp su düflen ül-
keler su yoksulu say›lm›yor. Bu hesaba
göre Türkiye su yoksulu de¤il.
Do¤ru, ama nüfus artt›kça, su yoksulu olma-
ya ad›m ad›m yaklafl›yoruz. Çünkü Türkiye
‹statistik Kurumu (TÜ‹K) 2030’da Türkiye nü-
fusunun 100 milyon olaca¤›n› tahmin ediyor.
Dünyada su eksiliyor mu?
Hay›r, dünyada su hiç eksilmiyor. Dünyan›n
üzerine düflen kar ve ya¤mur taneleri, su
kaynaklar›n› besliyor. Sonra denizlerdeki,
göllerdeki ve biraz da karalardaki sular bu-
harlafl›yor, ya¤mura dönüflüp tekrar yeryüzü-
ne düflüyor. Bunun ad› su döngüsüdür, dön-
gü içinde su eksilmez de, artmaz da.
Sözünü etti¤iniz “do¤al döngü”nün k›-
r›lmas›na neden olan ve ad›na küresel
›s›nma denen bir süreç yafl›yoruz…
Suyun do¤al döngüsünde bir çatlak oldu¤u-
nu söyleyemeyiz. Binlerce y›ld›r su, kendi do-
¤al dengesi içinde dönüyor. Bu dengenin dö-
nüflmesi için insan etkisinin d›fl›nda bir fley-
lerin daha olmas› laz›m ki, su döngüsü de¤ifl-
sin. Küresel ›s›nma denilen olay, eninde so-
nunda bir iklimsel de¤iflimdir. Bu ›s›nman›n
sonucunda yeryüzüne düflen su oran› azal-
m›yor ki, sadece suyun düfltü¤ü yer de¤ifli-
yor. Genel kabul edifl flu: Kurak alanlar daha
kurak, ›slak alanlar daha ›slak olacak! Su, da-
ha önce az düfltü¤ü yerlere daha az, daha
fazla düfltü¤ü yerlere daha fazla düflecek. Ör-
ne¤in Türkiye’de önümüzdeki dönemlerde
çok ya¤›fl alan Karadeniz bölgesine daha faz-
la ya¤›fl düflecek, ‹ç Anadolu ve Güneydo¤u
bölgelerine daha az ya¤›fl düflecek. Hollanda,
‹ngiltere gibi Kuzey Avrupa ülkelerine daha
çok, Afrika’ya daha az su düflecek. Bu dra-
matik sonuçlar› olabilecek bir süreçtir. Çün-
kü suyun da¤›l›m› müthifl dengesizdir. Su,
Kuzey’›n zengin ülkelerine fazlas›yla düfler.
Kuzey ülkelerinin hemen hepsi, su aç›s›ndan
zenginken, Güney ülkelerinin hemen hepsi
su aç›s›ndan fakirdir. Afrika k›tas› zaten su-
suzluktan kavrulurken daha da susuz kala-
caklar. Var olan su da zaten kirli. Hadi zen-
gin Arap ülkeleri deniz suyunu ar›t›yorlar…
Susuz ülkeler neden deniz suyunu ar›-
tarak kullanm›yor?
Çünkü ar›tma çok büyük maliyet gerektiriyor.
Kuzey ülkelerine daha fazla ya¤›fl›n ol-
mas›, oradaki dengeleri de altüst etme-
yecek mi? Örne¤in Hollanda gibi deniz
seviyesinin alt›ndaki topraklar daha
fazla tehdit alt›na girmeyecek mi? Di-
¤er yandan, topra¤›n çok fazla ya¤›fl al-
mas› verimi azaltmaz m›?
Fazla suyla gelecek ciddi fiziksel tahribatlar
bekleniyor, bu do¤ru. Hollanda, geçti¤imiz
befl-alt› y›l boyunca çok ciddi inflaat çal›flma-
lar› yapt›. Rotterdam gibi delta bölgelerinde
ve Kuzey Denizi’nin kenar›nda, ciddi korku-
lar yafl›yorlar. Rotterdam’›n k›y›s›na hareket
ettirilebilir kapaklarla, denizin içine bariyerler
yapt›lar. Gerekli oldu¤unda o kapaklar› aç›p
kapatabiliyorlar. Pasifik adalar›nda da ciddi
tehditler var. Fakat gelece¤e yönelik projek-
siyonlarda çok fazla bilinmezlikler de var. Su-
ya dair tüm verilerin en babas› yüz y›ll›k bir
geçmifle sahipken, yüz y›l sonras›n› tahayyül
etmek o kadar zor ki!
Haz›rlad›¤› “Uygunsuz Gerçek” adl›
filmde Al Gore, flu andaki küresel ›s›n-
man›n daha önceki küresel ›s›nmalara
hiç benzemedi¤ini ve hiçbir zaman bu
kadar k›sa sürede bu kadar de¤iflimin
yaflanmad›¤›n› söylüyor…
“Daha önce hiç yaflamam›fl” yarg›s›na, sade-
ce buzullardaki katmanlar› ölçerek var›yorlar.
Bunlar çok afakî veriler. ‹nsano¤lu sadece bir
-iki bin y›l öncesiyle ilgili tespitler yapabili-
yor. Milyonlarca y›l önce nas›l bir sürecin ya-
fland›¤›n› hiç bilmiyoruz ki. Ben, daha önce
de bu tür küresel ›s›nmalar›n defalarca oldu-
¤una inan›yorum. Ayr›ca bir de mikro alan-
larda iklimsel döngüler var, k›sa dönemlerde
yaflan›yor bunlar. Bir ara Elektrik Etüt ‹dare-
si’nin göl seviyeleriyle ilgili verilerini incele-
mifltim: Türkiye’de bile her 10-15 y›lda bir
göllerin seviyesinde düflüfl ve ç›k›fllar›n ya-
fland›¤› tespit ediliyor. Ne-
den? Çünkü Anadolu, afla¤›
yukar› her 15 y›lda bir kurak-
l›k yaflar ve ondan sonra tek-
rar ›slak döneme girer.
Ama ‹ç Anadolu’daki pek
çok göl, tamamen kuru-
maya bafllad›. Tuz gölü
tamamen kurudu örne-
¤in. Toprakta verim dü-
flüyor, çölleflme yaflan›-
yor… Bunu suyun yanl›fl
kullan›m›na da ba¤layan-
lara ne diyorsunuz?
Orta Anadolu’daki kurakl›kta
insan elinin ciddi bir etkisi
vard›r. Çünkü Anadolu’daki
su kaynaklar› üzerine yap›lan
abuk sabuk yat›r›mlar, nere-
deyse yirmi y›ll›k geçmifle sa-
hip. Suyun hiç k›ymetini bi-
lemedi, ne suyu yönetenler,
ne de kullananlar. Hele Orta
Anadolu’daki su kaynaklar›
1914 de bafllad› talan edilme-
ye. Beyflehir’in suyunu Konya’ya tafl›d› o za-
man Almanlar, Ba¤dat demir yolu karfl›l›¤›n-
da. Sonra bizim akl› evveller ç›kt› sahneye.
Hotam›fl’›, Su¤la’y›, Yarma sazl›klar›n› birer
ikifler kuruttular. Konya havzas› çukur bir tas
gibidir. Bu tas›n en dibinde Tuz Gölü bulu-
nur. Tuz Gölü’nü besleyen çeflitli kaynaklar
vard›r. Bunun önemli bir bölümü yeralt› sula-
r›d›r. Yüzeyden de bir-iki küçük akarsu Tuz
Gölü’ne akar. Ama Tuz Gölü periyodik olarak
yaz dönemlerinde yüzde doksan oran›nda
kurur. Daha sonra tekrar kaynaklardan gelen
sular o çukuru doldurur ve Tuz Gölü yaklafl›k
bir buçuk metre derinli¤inde su dolu, tuzlu
bir göl haline gelir. Bu tüm tuzlu göllerin ka-
deridir. Çünkü, tuz buharlaflman›n ya¤›fllar-
dan çok oldu¤u yerde olur. Fakat buraya ge-
len tatl› su kaynaklar›n›n üzerine baraj yap-
maya bafllad›¤›nda (örne¤in ‹vriz ve Mama-
sin barajlar›), bütün yüzey sular›n› kesmifl ol-
ursun, Konya zaten Türkiye’nin en az ya¤-
mur alan yeri, nas›l dengeleyeceksin? Konya
havzas›nda 20 y›lda 30 bin kaçak yer alt› ku-
yusu aç›p, DS‹’nin gözünün içine baka baka
yeralt› sular›n› da kurutmuflsun. Sonra da
“neden kuruyor bu göl”, diyorsun. Yüzey ve
yeralt› sular›n› bitirerek, gölün do¤al kuruma
döngüsünü bozup Tuz Gölü’nü yapay bir ku-
ruma krizine sokmufl olduk. Küresel ›s›nma
Konya havzas›nda
20 y›lda 30 bin
kaçak yer alt›
kuyusu aç›p,
DS‹’nin gözünün
içine baka baka
yeralt› sular›n›
kurutmuflsun.
Sonra da “neden
kuruyor bu göl”
diyorsun.
Küresel ›s›nma
olmasayd› da
kuruyacakt›.
Ziraat Mühendisi Sunay
Demircan, Do¤al Hayat›
Koruma Derne¤i’nde
sulak alanlar ve su kay-
naklar› sorumlusu ola-
rak çal›flt›. Karadeniz’in
Kirlili¤e Karfl› Korunmas›
Projesi’nde STK Forumu
Sekreterli¤i yapt›. “Ka-
radeniz Ülkeleri Sulakla-
r›n›n Korunma Öncelik-
leri” adl› kitab› haz›rlad›.
DPT’nin 8. Kalk›nma Pla-
n›’ndaki “Su Havzalar›
Yönetimi Raporu”nu ha-
z›rlamaya bafllad›. Ra-
pordaki kat›l›mc›l›k ve
havza yönetimi gibi kav-
ramlara devletten gelen
itirazlar üzerine bu ça-
l›flmadan ayr›ld›. GAP
Bölge Kalk›nma ‹dare-
si’nde Do¤al Kaynak Yö-
netimi dan›flman› olarak
görev yapt›. Halen Sivil
Toplum Gelifltirme
Merkezi Derne¤i’nde
çal›fl›yor.
olmasayd› da kuruyacakt›.
Siz küresel ›s›nman›n çok belirleyici ol-
mad›¤›n› m› düflünüyorsunuz?
Küresel ›s›nman›n belirleyicili¤ini yads›m›yo-
rum, ama bunun do¤al bir evrimin neticesi
olabilece¤ini düflünüyorum. ‹nsan etkisi ise
bunu provoke ediyor sadece. Fuzulî spekü-
lasyon yap›p kurakl›ktan para kazanman›n
gere¤i de yok ama.
Eski ça¤larda hiç bu kadar su k›tl›¤› ve
su sorunu yaflanm›fl m›?
Mezopotamya’da Akatlar döneminde üç yüz
y›ll›k bir ciddi kurakl›k oldu¤u, arkeolojik ka-
z›lardan biliniyor. Pek çok uygarl›k bu yüz-
den Mezopotamya’y› terk ediyor.
Yeryüzündeki su ve ›s› döngüsünün, in-
san türünün bedensel olarak dayana-
mayaca¤› bir raddeye k›sa vadede ula-
flaca¤›n› düflünüyor musunuz?
fiu anda kimsenin umurunda de¤il ama, za-
ten bu felaketi yaflamaya bafllad›k. Her y›l en
az on milyon kifli, sudan kaynaklanan hasta-
l›klardan ölüyor. ‹nsanlar›n bafl›na gelmifl en
büyük felaketin savafllar oldu¤u
san›l›r. ‹kinci Dünya Savafl›’nda
62 milyon insan hayat›n› kaybet-
mifl. Oysa sudan kaynaklanan
kolera dâhil, ishal yapan ba¤›r-
sak hastal›klar›na geçen sene
dört milyar insan yakaland›!
Dünya nüfusu alt› milyar! Geçen
sene, Ankara’n›n göbe¤inde di-
zanteri geçirdim. Hindistan’da,
Çin’de, Afrika k›tas›nda ola¤a-
nüstü bir flekilde yayg›nlaflt› bu
hastal›klar. Bu hastal›klardan her
y›l 2.2 milyon insan ölüyor. Bu-
nun yüzde 90’› befl yafl alt› ço-
cuk. Her y›l 396 milyon kifli, su-
dan kaynakl› s›tmaya yakalan›-
yor. 1.3 milyon kifli de s›tmadan
ölüyor. Bunun da yüzde 90’›, befl
yafl alt› çocuk. Her y›l alt› milyon
insan trahoma nedeniyle kör
oluyor. Sadece Bangladefl’te her
y›l 28 ile 35 milyon insan, içme
suyundan, kabul edilir s›n›rlar›n
üzerinde arsenik al›p zehirleni-
yor. Bugün dünyada yaflayan insanlar›n 2.6
milyar›, sa¤l›kl› içme suyuna sahip de¤il ve-
ya hiç suya ulaflam›yor. Susuzlu¤un sonuçla-
r›ndan biri de açl›k. Bugün dünyada bir mil-
yar insan açl›k s›n›r›n›n alt›nda yafl›yor. Her
gün 16 bin çocuk, açl›k nedeniyle ölüyor.
Çünkü susuzluk nedeniyle tah›l üretimi s›n›r-
l› kal›yor. Demek istedi¤im, sudan kaynakla-
nan hastal›klardan her y›l on küsur milyon in-
san ölüyorken, zaten dayan›lmaz raddeye va-
r›lm›flt›r. Kuzey ülkelerinin bu konuda bir der-
di yok. Çünkü orada su bitmeyecek ve hep-
sinin zaten ar›tma sistemleri var. Oralara su
nedeniyle açl›k ve hastal›klar gelmeyecek.
Nüfuslar› da artm›yor. Küresel ›s›nman›n da
etkilerini katarak söylersek, suyla ilgili temel
sorunu, zaten hastal›ktan, açl›ktan dökülen
yoksul Güney ülkeleri yaflayacak. Yafl›yorlar
da zaten.
Bu dengesizli¤in sebebi kim veya ne?
Bu noktaya nereden ve nas›l gelindi?
Suyun dünya üzerindeki dengesiz da¤›l›m›
tamamen do¤al bir olay. Ama eskiden Gü-
ney’in nüfusu bu kadar yo¤un de¤ildi, az ya-
¤›fl da ihtiyac› karfl›l›yordu. Tüketim al›flkan-
l›klar›n›n de¤iflmesi suya olan talebi çok art›r-
d›. ‹nsan›n do¤ayla olan iliflki biçimlerinin
de¤iflmesiyle bafllad› tüm sürecin de¤iflmesi.
Bizdeki su yönetimi ne durumda?
13
Türkiye’de su yönetimi diye bir fley yok. Suy-
la oynan›yor. Su üzerine yap›lan bir sürü ölü
proje var. Bunlar›n en tipik olan› da Aksa-
ray’da yap›lan Eflmekaya baraj›d›r. Ben o za-
man Do¤al Hayat› Koruma Derne¤i’nde çal›-
fl›yordum ve bunun durdurulmas› için dava
açt›k. Mahkeme, bunun bir kamu yarar› ol-
du¤unu ve kamu yarar›na karfl› dava aç›la-
mayaca¤›n› söyleyip reddetti davam›z›. Oysa
bunlar›n hepsi taammüden ifllenmifl cinayet-
tir. Gidin bak›n Eflmekaya baraj›na, içinde
damla su yoktur. Oysa eskiden oras› sazl›kt›,
binlerce hayvan orada otlard›. fiimdi ne saz-
l›k kald›, ne de hayvan. Dünyan›n paras› da
bofla gitti. DS‹’ye göre 700 milimetrenin üze-
rinde ya¤›fl alan yerlere sulama projesi yap›l-
maz, 770 milimetre ya¤›fl alan Çarflamba
ovas›na tirilyonlar yat›r›p sulama projesi yap-
t›lar. Neden? Çünkü o zamanki iktidar parti-
si öyle istedi. Geçenlerde DS‹’nin Konya Böl-
ge Müdürü aç›klad›; “Konya Ovas›’n›n suyu
bitiyor, çünkü yirmi bin kaçak kuyu var” di-
ye. Biter tabii. Sen 25 senedir kaçak kuyula-
r›n aç›lmas›na göz yumar ve sonra da utan-
madan “kaçak kuyular var, sular bitiyor” der-
sen, sormazlar m› sen necisin? diye. Bu ya-
p›lan su yönetimi de¤ildir. Bizimkiler suyla
oynuyorlar o kadar!
‹nsanlar kuyu açmazsa, su ihtiyaçlar›n›
nas›l giderebilirler?
‹flin temeli suyun ak›lc› kullan›m›d›r, ki bu-
nun içinde talebin planlanmas› yatar. Talep
planlanmazsa, her isteyene istedi¤i kadar su
vermeye kalkarsan bunun sonunu getiremez-
sin. Mant›ks›z mühendisli¤in sonucunda al-
lah›n suyu, allah›n sevgili Konya’s›n› gün ge-
lir terk eder. Bir gün Konya’da bu¤day tarla-
s›n› anlams›z yere suya bo¤mufl köylüleri
gördüm. “Neden bu kadar su veriyorsunuz?”
dedi¤imde, yukardaki elektrik tellerine att›k-
lar› kancalar› gösterip, “abi su bedava, elekt-
rik bedava, sulamay›p da ne yapal›m” diye
s›r›ta s›r›ta bakt›lar yüzüme. Kadir k›ymet
bilmemek dedi¤im fley bu. Do¤an›n de¤erini
bilmezsen, al›r bafl›n› gider gün gelince. Kim-
se sana kuyu aç›p su ç›kartma demiyor, bari
hiç olmazsa haddini bil. Bu hoyratl›¤›n bir
cezas› olmal›yd›. Hep beraber çekece¤iz.
“Mant›ks›z” mühendisli¤in nedeni ne?
Bu, “Türkiye’de erkekler neden kad›nlar› dö-
ver” sorusuna benziyor. ‹nsanlar›n ne birbir-
lerine ne de çevrelerine karfl› kadir-k›ymet bi-
lirli¤i kald›. Eskiden su kutsald›. Orta Asya
topluluklar›nda, hatta günümüzde Türki-
ye’deki baz› heterodoks topluluklarda suyun
d›flk›yla kirletilmesinin, suya iflenmesinin ce-
zas›n›n ölüm oldu¤u zamanlar da olmufl. Es-
kiden su da, a¤aç da, toprak da kutsald›. De-
¤erliydi. Bektafli bofluna anam toprak, babam
gök dememifl. Do¤urganl›¤› simgeler çünkü
toprak. Ya flimdi? Ne suyun ne topra¤›n de-
¤eri kald›. Peki, ne oldu da insanlar bu kadar
k›sa sürede de¤ifltiler? Bence temel neden
kan›m›za giren tüketim zehiri. Ba¤›ml›l›k ya-
pan, lanet bir fley o. Her gün TV’lerde, ilan-
larda, gazetelerde veriliyor bize. Suyun kut-
sall›¤›n› kim takar bu keflmekefl içinde?
Y›llard›r çeflitli araflt›rma gruplar› su
savafllar›n›n ç›kaca¤›n› söylüyor, ama
henüz bir su savafl›na tan›k olmufl de¤i-
liz. Sizce su savafllar› ne kadar yak›n?
1993’ten beri su üzerine çal›fl›r›m ve bildim
bileli su savafllar› hakk›nda senaryolar oku-
rum. Hâlâ bekliyoruz ama su savafl› ç›kmad›!
Ǜkabilir mi?
Suyun ç›kt›¤› yerle döküldü¤ü yerin ekono-
mik durumu farkl›d›r. Suyun do¤du¤u yer,
14
suyun ak›p boflald›¤› yere göre ço¤u kez da-
ha zengindir. Mesela F›rat ve Dicle’nin ç›kt›-
¤› yer Türkiye, döküldü¤ü yer ise Suriye. Su-
riye zengin bir ülke olsayd›, Türkiye bu iki
nehir üzerine bu kadar kabaday›l›k yapamaz-
d›. Colorado ve Rio Grande ABD’de do¤ar,
Meksika’ya akar. ABD istedi¤i gibi kullan›r o
sular›, kalan› verir afla¤›dakilere. Bazen de
tam tersi olur, Nil’deki gibi. Etiyopya M›-
s›r’dan daha güçlü olsayd› M›s›r zor bulurdu
o kadar suyu kendi topraklar›nda. Su savafl-
lar› kimin aras›nda ç›kacak ki! ‹srail, gitti Go-
lan Tepeleri’ne oturdu. Oradaki üç-befl su
kayna¤›na el koydu. Araplar bir-iki kere bu
su kaynaklar›n› geri almak için savafla yelten-
di, ama yapamad›lar. Çünkü ‹srail ordusu da-
ha güçlüydü, vermedi su kaynaklar›n›. Su sa-
vafllar› belki de bu nedenlerle olmuyor.
Su dengesizli¤indeki art›fl yeni bir ka-
vimler göçüne neden olabilir mi?
O da çok zor art›k. Susuzluk demek açl›k,
yoksulluk, cahillik, hastal›k, periflanl›k de-
mek. Avrupa ve Amerika, Japonlar da dâhil,
s›n›rlar›n›n çevresine ciddi bariyerler ördüler.
T›pk› Türkiye’deki büyük flehirlerde h›zla ar-
tan korunakl› siteler gibi… Sitenin kap›s›ndan
giremiyorsun. Nüfus k⤛d›n bile yetmez, o
sitelere girebilmen için. ‹lla siteden biri tele-
fon edecek kap›daki güvenlikçiye, o zaman
girebilirsin. Arkadafl›na sürpriz bile yapamaz-
s›n. Çünkü onun haberi olmadan asla o site-
ye giremiyorsun. Amerika resmen kocaman
bir beton duvar ördü Meksika s›n›r›na! AB ül-
keleri art›k kimseyi alm›yor. Kanada’da için-
de okulu, al›flverifl merkezi, her fleyi olan izo-
le kentçikler oluflmaya bafllad›. D›flar›s›, onlar
için yoksullar›n, yasa d›fl› yaflayan insanlar›n,
AIDS’lilerin, teröristlerin dünyas› olarak görü-
nüyor. Orada yaflayan o izole kabileler, su-
Bir sürü ölü suzluktan dolay› Güney’den kaçacak yoksul-
proje var. lar› istemiyor. Onlar› kendi yoksul ülkelerine
Bunlar›n en hapsetmenin yollar›n› ar›yor. Onun için de
tipik olan› Güney halklar›n› kendi bölgelerinde tutmaya
Aksaray’daki yönelik ufak tefek projeler gerçeklefltiriyorlar.
Eflmekaya Un yolluyorlar mesela çuvallarla, ama bir
yandan da ayn› ülkelerdeki iç savafllar› k›fl-
baraj›d›r.
k›rtmay› ihmal etmiyorlar. Bir elden may›n
Yap›m›n›n
sat›yorlar, bir bak›yorsunuz bir gün Belçika
durdurulmas›
elinde kalan üretim fazlas› sütlerini ba¤›fll›yor
için dava açt›k. çocuklara. Bu flekilde Güney’deki insanlar›
Mahkeme, ne zengin ediyorlar, ne de yoksulluktan top
baraj›n bir yekûn ölmelerine izin veriyorlar. Çocuklar›n
kamu yarar› bilye oyununu bilirsiniz. Çocuklarla bilye oy-
oldu¤unu nuyorsunuz, fakat kabaday›s›n›z. Bütün bil-
söyleyip yeleri, çocuklar›n kafas›na vurarak alabilirsi-
reddetti davay›. niz. Ama öyle bir durumda oyun oynayaca¤›-
Oysa bunlar›n n›z kimse kalm›yor, bu sizi de mutsuz ediyor.
hepsi Onun için ellerinden ald›¤›n›z onlarca bilye-
taammüden den birkaç tanesini da¤›t›p çocuklarla oyun
ifllenmifl oynamay› sürdürüyorsunuz.
cinayettir. Çocuklar›n bir araya gelip kabaday›ya
Gidin bak›n kafa tutmas› ihtimali de yok mu?
Eflmekaya Keflke olsayd›, ama sistemin kendi anarflisti-
baraj›na, içinde ni yaratma ve kontrol alt›nda tutma gibi hay-
damla su ranl›k verici bir yetene¤i var. Zengin ülkeler,
yoktur. el alt›ndan küreselleflme karfl›t› gruplara cid-
Oysa eskiden di destekler veriyorlar. Küreselleflme karfl›tla-
oras› sazl›kt›, r›n›n eylemlerini yer yer bunlar finanse ediyor
mesela. Çünkü kimlerin nereye kadar gidece-
binlerce hayvan
¤ini bilmek istiyorlar.
orada otlard›.
Güncel konuya gelelim: Ankara’daki su
fiimdi ne sazl›k
s›k›nt›s›n› neye ba¤l›yorsunuz?
kald›, ne de
Bütüncül bakman›z gerekiyor her fleye. Do¤a
hayvan. so¤an gibi tabaka tabakad›r çünkü. Bu taba-
Dünyan›n kalar› insanlar, topografya, hayvanlar, iklim,
paras› da kültürel ve sosyal hareketler, hava ak›mlar›
bofla gitti. vs, oluflturuyor. Bu de¤erleri göz önüne ala-
rak çal›flma yürütmüyor ve do¤ayla ittifak
kurmuyorsan, do¤a seni bitirir. Türkiye’de
flimdiye kadar suya dair yap›lm›fl tüm proje-
ler tek yönlüdür. Suya dair projelerin içinde
çok ciddi politik suiistimaller de vard›r. An-
kara’ya K›z›l›rmak’tan su getiriyorlar flimdi.
K›z›l›rmak’›n suyu pis ve kullan›labilir özellik-
te de¤il. Sadece ben de¤il, tüm otoriteler de
bunu söylüyorlar zaten.
K›z›l›rmak neden pis?
Çünkü K›z›l›rmak’›n içinde flor ve klor gibi
minerallerin oran› yüksek. ‹nsan katk›s› bir
yana, tuzlu bir su. Bu suyun ar›tmas› da ba-
sit sistemlerle olacak gibi de¤il. Ankara’n›n
flu anki ar›tma sistemi bu ihtiyac› karfl›laya-
cak düzeyde de¤il. Dolay›s›yla, K›z›l›rmak’›
içme suyuna çevirecek bir ar›tma sistemine
sahip de¤iliz. Ama Ankara’daki akl›evvellere
göre K›z›l›rmak’›n suyu al›n›r, var olan temiz
sularla birlefltirilir ve bu flekilde seyreltilirse,
insana zarar vermesinin önüne geçilir. Bu,
acil önlem olarak düflünülüyor. Daha sonra
Gerede’den su getirecekler. Bir y›lda su hatt›
yap›lacak, bir y›lda da baraj dolacak, etti iki
y›l. ‹stanbul da tuttu, Sakarya’daki Melen Ça-
y›’ndan, Ist›rancalardan, ta Bulgar s›n›r›ndan
su getiriyor. Bunlar havzalar aras› su transfe-
ridir ve çok ciddi ifllerdir. Boru döfledim ve
suyu getirdim mant›¤›yla ifl yap›yorlar. Ama
bu böyle olmaz. Çünkü suyu ald›¤›n yerin,
eksilen su yüzünden ne tür tahribatlar yafla-
yaca¤›n› hesap etmiyorsun. Oradaki kültürel
ve biyolojik çeflitlili¤i, insanlar›n ekonomik
durumlar›n› de¤ifltiriyorsun. K›z›l›rmak’tan su
al›rken, Bafra ovas›ndaki insanlara soruyor
musun? K›z›l›rmak’tan flu kadar su al›yorum,
halin nice olacak diyor musun? Oradaki eko-
sistemi ne hale sokaca¤›n› hesap ediyor mu-
sun? Günübirlik çözüm aray›fllar›n›n pefline
düflüp makro düzeyde bakmazsan batars›n.
Sadece Ankara’n›n de¤il, bütün Türkiye’nin
ciddi bir su yönetim plan›na ihtiyac› var.
Sizin öneriniz nedir?
Tar›mda çok ciddi su israf›n›n yap›ld›¤›n›
düflünüyorum. Tar›mc›lar ve DPT, 8.5 mil-
yon hektar arazimiz sulu tar›ma aç›lacak di-
yor. Bunlar abart›lm›fl rakamlar. Do¤rusunu
söylemeye kimsenin dili varm›yor. Bu kadar
sulanabilir arazimiz yok. Bu rakamlar› pres-
tij meselesi yapmaktan kurtulmal›y›z. ‹kinci-
si, DS‹ politik giriflimlerden ar›nd›r›lmal›, ba-
¤›ms›z, özerk bir kurum haline getirilmeli ve
Türkiye’nin bütün su yönetimi DS‹’ye ba¤-
lanmal›d›r. Türkiye’de 10’dan fazla sudan
sorumlu kurulufl vard›r ve hiçbiri bir di¤eriy-
le geçinemez. Ayr›ca tar›mda kurak bölge-
lerde suya çok ihtiyaç duyulan ürünlerden
vazgeçilmesi ve sulama teknolojisinin de-
¤iflmesi laz›m. Çünkü aç›k kanallarla yap›lan
sulamada ciddi su kayb› yaflan›yor. Elektrik
hatlar›n›n eskili¤inden dolay› yaflanan elekt-
rik kayb›n›n çok daha ciddisi, suda yaflan›-
yor. Kanallardan su s›z›yor, buharlaflma olu-
yor. Onun için kapal› borularla ve damla su-
lamayla yapacaks›n bu ifli. Bir de tabii, en
önemlisi, tüketim al›flkanl›klar›m›z›, yaflam
biçimimizi de¤ifltirmemiz laz›m. Ona buna
ak›l verip, baflkalar›n› de¤ifltirmek yerine dö-
nüp kendimize bakmam›z, kendimizi de-
¤ifltirmeye çal›flmam›z laz›m. Bunlar› yap-
mad›kça DS‹’yi de de¤ifltirsek, yasalar› da
Söylefli: ‹rfan Aktan
de¤ifltirsek, kafalar› de¤ifltirmedi¤imiz sü-
rece hepsi bofl olacak. Adettendir bir de
son söz söylenir ya, diyelim ki, suya bak-
man›n, suyu dinlemenin de keyfini bilip
tad›n› ç›kartmam›z laz›m. Yoksa iyiden
iyiye umutsuzluk saracak etraf›m›z›.
ERTU⁄RUL KÜRKÇÜ’YLE 22 TEMMUZ SEÇ‹MLER‹ ÜZER‹NE
Tafllar› yeniden dizmek lâz›m
Meclisin seçim karar› almas›n›n hemen ertesinde Ertu¤rul Kürkçü’yle yapt›¤›m›z söylefli,
“Üçüncü Cephe” bafll›¤›yla may›s say›m›z›n kapak konusuydu. Fikri takip yapmak üzere
kap›s›n› çald›k, 22 Temmuz sonuçlar›n› ve sosyalist solun durumunu konufltuk...
22 Temmuz’da ortaya ç›kan tabloyu ve
seçim sonras›nda yap›lan yorumlar› na-
s›l de¤erlendiriyorsunuz?
Ertu¤rul Kürkçü: “Yeni bir demokrasi 盤›-
r› aç›ld›” demek hakikatle örtüflmeyen bir yo-
rum. Herhangi bir gerçek kuvvet taraf›ndan
dengelenmeyen AKP iktidar›n›n niye demok-
rasi verece¤ini hiç anlam›yorum. Demokrasi
vermiyor, tek parti hakimiyeti veriyor. Üstelik
flimdi, geçmiflte Sezer’in k›smen takoz koy-
du¤u neoliberal dönüflüm projelerinin önün-
de hiçbir engel kalmad›. Asker hakimiyetinin
s›n›rlanm›fl olaca¤›n› iddia etmek ise cehalet
eseri. Dolmabahçe’de Büyükan›t’la Erdo¤an
bir mutabakata vard›lar, bu apaç›k. Tanr›n›n
hakk› tanr›ya, ordunun hakk› orduya, Tay-
yip’in hakk› Tayyip’e. Bu mutabakat›n so-
nuçlar›n› görece¤iz. Militarizm bir yere geri-
letilmifl de¤il. Ayr›ca, kapitalizmin kitlesel
onayla kendini yeniden üretir hale gelmesin-
den ne gibi bir ferahlama duyulabilir ki?
CHP’nin a¤›r bir yenilgiye u¤rad›¤›
yayg›n kanaat, ama oylar›n› birkaç pu-
an›n ötesinde artt›ramayacaklar› aflikâr
de¤il miydi?
CHP’nin izafî bir yenilgisinden söz etmek
mümkün. Evet, rasyonel düflünen herkes
CHP’nin daha fazla oy alamayaca¤›n› görür-
dü, gösterirdi, fakat CHP’liler ve “cumhuri-
yetçiler” sadece kendilerinin inand›klar› se-
çim tahminlerini ortaya yayd›lar. Kemalist
haberleflme sitelerinde dolaflan bir tak›m
araflt›rmalara göre, CHP yüzde 28, AKP yüz-
de 25 oy al›yordu. Bu, Amerikal›lar›n “wish-
ful thinking” dedikleri fleydi: Olmas›n› dile-
dikleri sonucu bir öngörüymüflcesine yayd›-
lar. Do¤an medyas›nda da seçim bölgelerine
giderek halk›n nabz›n› tuttu¤unu söyleyenler,
hemen her yerde AKP’nin büyük oy kay›pla-
r›na u¤rad›¤›n›, boflalan yeri CHP ve
MHP’nin doldurdu¤unu yazd›lar. As›l mani-
pülasyon, Tarhan Erdem’in araflt›rmalar› de-
¤il, bu izlenim yaz›lar›yd›. “CHP geliyor” ha-
vas› büyük ölçüde böyle kuruldu. Elde edilen
netice 2002’ye göre bir-iki puan ileride olsa
da yenilgi addediliyor olmas› bundan.
2002’deki DSP ve YTP oylar›yla birlikte
düflünürsek, o bir-iki puan bile yok.
Bizim bakt›¤›m›z yerden bakanlar, tabanda
bir “fleriatç›-laik” gerilimi olmad›¤›n›, hayat›n
böyle yaflanmad›¤›n›, dolay›s›yla hiçbir fleyin
buna göre belirlenmeyece¤ini görüyordu. Bu
tabii CHP’yi AKP neoliberalizminden kurtu-
lufl imkân› sayanlar›n gözünde bir yenilgi,
hayal k›r›kl›¤›, moral bozuklu¤u kayna¤› ol-
du. Baykal’›n s›k› durufluna bakarak –s›k› du-
ruyor hakikaten– flöyle düflündü¤ünü söyle-
yebiliriz:“Ben zaten bu ifllerin seçimle olaca-
¤›n› düflünmüyordum ki, inflallah ordumuz
bir fleyler yapacak, biz de onun deste¤i ola-
ca¤›z.” O çerçevede kendisini baflar›s›z say-
m›yor. “Bir psikolojik operasyonda yer ald›k,
sonuçta vazifemizi yapt›k.” Devam› da, “halk
fos ç›kt›” diye geliyor. (gülüyor). Sonuçlar, 22
Temmuz’un ola¤anüstü bir seçim olmad›¤›
yolundaki yarg›y› da do¤rulad›. Çünkü, AKP
Ertu¤rul Kürkçü
2004 yerel seçiminde, flimdiki oy oran›n›n
befl-alt› puan alt›na ulaflm›flt›.
Eylül 2006’da güvenilir araflt›rmalar
AKP’yi yüzde 43 gösteriyordu.
‹flini do¤ru yapmak için “gerçek asl›nda ne-
dir” diye bakanlar›n gördü¤ü fleydi bu. Kendi
pay›ma –flimdi biraz da k›z›yorum kendime–
daha iyi görebilirdim, fakat ötekilerin de her-
halde bir bildi¤i var diyerek öngörülerimi bi-
raz k›rpt›m. 2002’den bir-iki puan fazla oy
Bir ortak aday alacaklar›na karar k›ld›m. Zaten mant›kl›ca
platformundan, düflününce, Silahl› Kuvvetler, onlar›n psikolo-
ortak iradeden jik harekât örgütleri, böyle bir yükselifl olma-
ç›kmad› sa niye harekete geçsinler ki? Belli ki kopan
ba¤›ms›z k›yamet, o kâbus senaryolar›, bu yükselen
adayl›klar. grafik bilgisiyle ilgiliydi. Bu safsatay› bir ke-
Her bir unsurun nara b›rak›rsak, as›l çözümlememiz gereken
DTP’yle yapt›¤› flu soru: Bütün bu neoliberal kapitalist eko-
nomi politikas›na ve kimseyi mutlu etmeyen
ayr› görüflmeler
kültürel ve politik yaflant›ya ra¤men, niçin
sonucunda ç›kt›.
AKP yükselen bir trendde? Ordunun bask›s›-
En önemli
na direnmenin birkaç puan fark ettirdi¤ini,
mesele bu. ama belirleyici düzeyin asker-sivil gerilimi ol-
Bask›n Oran mad›¤›n› söyleyebiliriz. Ancak, bu oylar 27
noktas› ise Nisan muht›ras›n›n bir flekilde veto edilmesi
skandal. anlam›na gelmiyor da denemez. Seçim önce-
si TV söyleflilerinde Erzurum’da orta yafll›,
dinamik, düzgün konuflan bir adam, “ne ifli-
miz olabilir ki bizim AKP’yle, niye ona oy ve-
relim, onlar bizden de¤il, biz onlardan de¤i-
liz, ama bu yap›lan var ya, bu olmaz” diyor-
du, “oyunun kural›n› iflin ortas›nda de¤ifltir-
diler, bu haks›zl›k, bu haks›zl›¤›n giderilmesi
için onlara oy verece¤iz.” Bu adam›n bir kifli
oldu¤unu düflünmemek laz›m. Büyük kentle-
rin liberalleri de AKP‘ye oy verdi. Çünkü AKP
iktidar›nda onlar›n gündelik yaflam› pek de-
¤iflmedi. Dolay›s›yla, “bir tantana ç›kmas›n,
adamlar devam etsin” düflüncesiyle AKP’ye
oy verenler oldu. Ordunun siyasete her mü-
dahalesinin bir rezaletle sonuçland›¤›n› dü-
flünenler aras›nda da dinci ya da sa¤c› olma-
makla birlikte AKP’ye oy verenler oldu. Üs-
kül’ü, Günay’› AKP’ye götüren nedenler seç-
men düzeyinde de iflledi. Pek çok nedenle
AKP oylar›n› ço¤altt›. Ama ordu müdahalesi-
ni biricik etken olarak görmek, buna tepkinin
de böyle bir yekûn oluflturdu¤unu söylemek,
seçmenin büyük kitlesinin antimilitarist oldu-
¤u tespitine ulaflmam›za yol açar. (gülüyor).
Böyle olmad›¤›n› biliyoruz, hakikat bu de¤il.
Zaten hesap ortada. DYP, ANAP ve
GP’nin oy toplam› 2002’de yüzde 22.5’ti.
Bunun yüzde 6’s› MHP’ye döndü, yüzde
5.5’i de DP’de kald›. Geriye kalan yüzde
11’in AKP’ye gitti¤i ortada. Bu kitle için
“demokrasiyi seçti” denemez herhalde.
CHP’ye gidebilecek oylar›n bir k›sm›n›n
MHP’ye akt›¤›n› da düflünüyorum. Baykal’›n
kurdu¤u retorik öyleydi ki, o vaaza hak ver-
dikten sonra CHP’ye oy vermezsin art›k. “Öz-
de” milliyetçi, ›rkç› bir partiye vermen laz›m.
MHP’nin geleneksel taban›ndaysa oy eksildi-
¤ini, AKP’ye gitti¤ini, MHP’nin büyük flehir-
lerden oy ald›¤›n› görüyoruz. Bu da ilginç bir
tablo. MHP genel olarak CHP’nin hakimiyet
alan›na tecavüz etmifl oldu. Ya da oradaki
DYP, ANAP oylar›n› MHP sildi süpürdü.
As›l ma¤lup MHP galiba. 1999’da yüzde
18’lere ç›kan oylar›, 2002’de 8.5’e inmifl-
ti, flimdi ancak 14.5’e ç›kt›, 1999’daki
oyunun gerisinde kald›.
Do¤ru. Çok büyük hayal k›r›kl›¤› vard›
MHP’de seçim akflam›nda. Çünkü MHP için
parlamentoya girmek mesele de¤ildi, daha
büyük bir baflar› bekliyordu. AKP’yle yapt›k-
lar› çekiflmeyi k›rda, taflrada kaybettiler. Öte-
kilerden daha liberal tondaki söylemine ra¤-
men, A¤ar’›n projesinin çuvallamas›na mem-
nun oldum. Biraz zorlayarak flöyle diyebilir
miyiz: Susurluk’a onay vermedi insanlar. Bu
sonucun seçmenin onda seçecek bir fley gör-
memifl olmas›yla da iliflkisi var. Uzan’da da
görmediler. Ne o, “ben Amerika’y› da kaz›k-
lad›m” diye, ne de A¤ar “ben bin operasyon
yapt›m” diye dolaflabiliyor ortal›kta. Bunlar
hay›rl› sonuçlar› seçimin. Bu seçimin bir iyi
taraf› da, gerçek say›lar›n görülmüfl olmas›.
Cumhuriyet mitinglerine dair palavralar› alt
alta koyal›m, CHP’ye oy verenlerden daha
fazla insan sayd› medya. Palavra flimdi ger-
çek zeminine çekildi. Fakat bu gerçek zemin
hâlâ problemli. Çünkü AKP bunlarla rekabet
edebilmek için milliyetçi tonunu kuvvetlen-
dirdi, CHP o trafla devam ediyor. MHP ma-
lûm. Meclisin ço¤unlu¤u herhangi bir milli-
yetçi-militarist gaz karfl›s›nda derhal kanl› bir
edebiyata kap›l›p gidecek durumda.
Ama flimdi DTP var mecliste.
Bence seçimin en önemli sonucu DTP’nin
meclise girmesi. MHP’yle çektirilen resim in-
san›n içini biraz burksa da, en az›ndan “bir
çözüm için her fleye var›m” cesaretini ortaya
koyuyor diye de düflünmeye olanak verebilir.
Ama her fley DTP’nin elinde de¤il. Zaman›n-
da Britanya’da Sinn Fein’in elinde olmad›¤›
gibi. Buradaki IRA ne yapacak, o çok önem-
li. Gündem gazetesinde yaz›lanlara bakt›¤›-
m›zda –ki onlar çok büyük ölçüde DTP olma-
yan Kürt hareketinin tezlerini yans›t›yor–
DTP’yi PKK’nin meflrulaflt›r›lmas› yönünde
çaba gösterme bask›s› alt›nda tuttuklar›n›
görüyoruz. Bu iyi bir fley de¤il. ‹rlanda’da çö-
zümün IRA’n›n meflrulaflt›r›larak sa¤land›¤›n›
sanmak gibi. Oysa çözüm nereden geçti, bi-
15
liyoruz. Silahlar gömülünce çözüm ç›kt›.
Seçim karar›n›n al›nmas›n›n ertesinde
yapt›¤›m›z söyleflide “solda ortak ba-
¤›ms›z aday” girifliminin, “üçüncü cep-
he”nin kurulabilmesi yolunda önemli
bir imkân oldu¤unu söylemifltiniz. Da-
ha sonra da üç sosyalist partinin (ÖDP,
EMEP, SDP) baflkanlar›n›n aday göste-
rilmesini pratik bir çözüm olarak öner-
diniz. 22 Temmuz sürecinde “ortak
aday” belirleme yordam›n› ve seçim so-
nuçlar›n› “üçüncü cephe” aç›s›ndan na-
s›l de¤erlendiriyorsunuz?
Seçim sonuçlar› bizim için bir dizi imkâna
iflaret ediyor, ama geride bir sürü sorun da
kald›. Onlar›n temizlenmesi flart. Birincisi, bu
imkân›n özellikle parti olarak örgütlenmifl sol
hareketler taraf›ndan yeterince de¤erlendiri-
lemedi¤ini düflünüyorum. Benim dedi¤im
k›smen oldu, Ufuk Uras ve Levent Tüzel aday
oldu, SDP de baflkanlar› Filiz Koçali’yi de¤il
ama, onursal baflkanlar› Ak›n Birdal’› verdi.
Fakat, bu süreç birbirinden kopuk, tamamen
temass›z bir biçimde yürüdü. Bask›n Oran’›n
adayl›¤›n› da buna eklememiz laz›m. Her
fleyden önce, bir ortak aday platformundan,
ortak iradeden ç›kmad› ba¤›ms›z adayl›klar.
Her bir unsurun DTP’yle yapt›¤› ayr› görüfl-
meler sonucunda ç›kt›. En önemli mesele bu.
ÖDP’nin Ufuk Uras’›n seçimlere aday olarak
girmesini benimseyen kanad› DTP’yle ayr›
müzakere yürüttü. Ak›n Birdal’›n adayl›¤›
hiçbir dolay›mdan geçmedi. Levent Tüzel’in
adayl›¤› da do¤rudan do¤ruya DTP’yle yürü-
tülen bir müzakereyle oldu. ÖDP’de merke-
zin büyük çapl› itirazlar›na ra¤men, Ufuk
Uras’›n aday olmas› ve seçimleri kazanma-
s›ysa, ÖDP’nin çok daha ötesindeki bir güç
ve birikimin harekete geçmesiyle gerçekleflti.
Fakat ‹zmir’de, Levent Tüzel’in adayl›¤› etra-
f›nda böyle bir momentum sa¤lanamad›.
Ak›n Birdal’›n Diyarbak›r’da seçime girmesi
ve Diyarbak›r’da Türkiye solunun hemen hiç-
bir etkisinin olmamas›na bakacak olursak,
burada da bizim arad›¤›m›z türden bir dene-
yim ortaya konulamad›. Tabii, ‹stanbul 3.
bölgede Sebahat Tuncel’in kampanyas›na
sosyalist soldan hemen hemen hiçbir etki ve
katk› olmam›fl olmas›, çok ac›nas› bir durum.
Bask›n Oran noktas› ise skandal. Heba ol-
mufl, edilmifl bir potansiyel söz konusu. Do-
lay›s›yla, bir üçüncü blok, bir üçüncü cephe
siyasetini iradî olarak, ya da bunu hesaba ka-
tarak, ya da bu opsiyonu aç›k tutarak yürüt-
memifl, fakat k›smen baflar›ya ulaflm›fl bir se-
çim süreci var. Bu süreç, Ufuk Uras’› meclise
göndermifl olmakla övünebilirse de, olas›
kapsam› içinden bak›ld›¤›nda, bunun çok
k›smî bir sonuç oldu¤unu ve stratejik bir at›-
l›mla birleflmedi¤ini söyleyebilirim. Böyle ol-
du¤u için de, bu problemlerin giderilmesi ge-
rekiyor. ‹kinci nokta flu: Uras’› meclise tafl›-
yan kuvvetin içinde çok büyük ölçüde ortak
aday kampanyas›na kat›lan, onlar›n seferber
etti¤i insan topluluklar› var ama, Uras’›n
adayl›¤› bile bu kampanyadan üremedi. ÖDP
bu görüflmeleri DTP’yle yapt›. fiimdi geri dö-
nüp bu zemine ne tafl›yacak Ufuk Uras? Bu
sorunun yan›t› çok önemli, bu zemin, tutuna-
cak bir mevzi haline getirilebilirse, buradan
ileriye do¤ru ad›m atma imkân› var. EMEP
dinami¤inden ise yeni bir girdi sa¤land›¤›n›
söylemek zor. Bask›n Oran’›n adayl›¤›n›n ha-
rekete geçirdi¤i dinamik ise Ahmet ‹nsel’in
yazd›klar›na bakarsak, burayla bak›flmamak
istiyor. Bütün bunlar benim söyledi¤im, bak-
t›¤›m gelecek aç›s›ndan pek çok sorun oldu-
16
¤unu gösteriyor. Fakat bir iyimserlik duygu-
su da var, çünkü baflar›lm›fl bir fley var.
ÖDP’nin k›smen desteklememesi, k›smen
engellemesine ra¤men, Uras’› meclise yolla-
yan ittifaka bakt›¤›m›zda, Kürt dinami¤inin
de, sosyalist dinami¤inin de, partisiz sol ya
da genel seçmen kat›l›m›n›n da umulandan
daha iyi sonuç verdi¤ini görüyoruz. fiimdi
bunu analiz etmek laz›m. fiöyle düflünüyo-
rum: Gereksindi¤imiz baz› kald›raçlar Uras’›n
yürüttü¤ü kampanyan›n özgüllükleri içinden
ç›kabilir. E¤er Uras, kendisini destekleyen
kampanyan›n kazan›mlar›n› ÖDP’ye tafl›yabi-
lirse bu, ÖDP’nin bu yeni oluflan dinami¤e
kendisini feda etmesi ve kendisini yeniden
ve baflka flekilde kurmas› demektir. Bu da,
sosyalist solda bütün tafllar›n yeniden dizil-
mesi anlam›na gelecek. O zaman bu süreç
kendisine ileriye at›lmak için bir dayanak
noktas› bulabilir. Tabii bu birçok fleyin rast
gitmesine ba¤l›. Birincisi, Uras’›n ufkunu
kaybetmeden ve kendisine verilen deste¤in
anlam›n› çözümleyerek yürüyebilmesi. ‹kin-
cisi, bu süreci kendi partisine tafl›yabilmesi
ve flunu diyebilmesi: “Benim arkamdaki kuv-
vet bileflimi ÖDP’nin temsil etti¤i alandan
çok daha genifl, ÖDP bunu hak edecek yeni
bir konuma geçmeli ve kendisini dönüfltür-
melidir.” Üçüncüsü, bu, ÖDP’nin tasvibini
kazanabilmeli, sonra da yeni bir süreci örme-
nin imkanlar›n› bulabilmeli.
Bu noktada çok iyimser olmak zor. Zira,
Ufuk Uras’›n ÖDP genel baflkanl›¤›na
gelifli de, t›pk› milletvekili adayl›¤› gi-
bi, emrivakiyle oldu. Uras’›n bu tavr›
partide ciddi huzursuzluklar yaratt›.
May›s say›m›z›n “üçüncü cephe” kapa-
¤›n› ÖDP’li arkadafllar sitemle karfl›la-
y›p bizi örgütlü yap›lar yerine bireysel
giriflimleri desteklemekle elefltirmifller-
di. Çünkü kendileri seçime parti olarak
girme karar› alm›fllard›. Üç gün sonra,
Ufuk Uras ba¤›ms›z aday oldu¤unu
aç›klad›. Bu karar›n parti meclisinde
sert tepkilere yol açt›¤› hepimizin ma-
lûmu. Haziran say›m›zda Uras’la yapt›-
¤›m›z söyleflide, adayl›k sürecini sordu-
¤umuzda, karar›n “oy birli¤i” ile al›nd›-
¤›n› söyledi. Gerçe¤in öyle olmad›¤›n›
biliyorduk, ama “do¤ru söylemiyorsu-
nuz” demeye de utand›k aç›kças›.
Asl›nda, “oybirli¤i” hem do¤ru, hem yanl›fl.
Do¤ru, çünkü parti meclisi Uras’›n dedi¤ini
yapmak zorunda kal›nca, oybirli¤i oldu. Fa-
kat bu formel bir oy birli¤i, esas›nda flöyle ol-
du: Parti meclisinde oylama tam ortada kal-
d›. Bunun üzerine, MYK halletsin dediler.
Ufuk Uras, MYK’den ço¤unlukla ç›kard› kara-
r›. Bu karar› benimsemeyen kesim meselenin
yeniden parti meclisinde görüflülmesini iste-
di. Tart›flma t›kan›nca, Uras “ben gidiyorum”
dedi. Bunun üzerine ötekiler “lanet olsun,
peki” dedi. Orada bulunanlar›n oy birli¤iyle
Uras aday oldu. Ama bu, partinin oydaflma-
ya vard›¤› anlam›na gelmiyor. Bu apaç›k.
Genel baflkan “ortak aday” olunca,
ÖDP’nin de di¤er ortak adaylar› destek-
lemesi gerekmiyor muydu? Oysa ÖDP
birçok yerde di¤er ortak adaylar› kös-
tekledi. Bu kahredici bir ay›p de¤il mi?
Bu sorun var. Çok fazla sorun var, bunlar›n
birer birer ay›klanmas› lâz›m. Uras’›n adayl›k
sürecinin çözümlenmesi ve aç›klanmas› ge-
rekiyor. Bask›n Oran sürecinde karfl› karfl›ya
kal›nan bütün meselelerin konuflulmas› gere-
kiyor. Çünkü sorun sadece Do¤an Erbafl’›n
DTP’nin sözünü çizerek aday olmas› ve bunu
partiye kabul ettirmesi, partinin birbirini çe-
len iki karar vermesi de¤ildi. Bask›n Oran’›n
adayl›¤› da hiçbir ortak dolay›mdan geçiril-
meksizin bir emrivakiyle ve DTP’lilerle ayr›
bir görüflmeyle flekillendi. Ama co¤rafya bel-
li de¤ildi. Bask›n Oran kampanyas› ‹stanbul
2. bölgeyi kendili¤inden ilan ve tayin etti. Bu
tabii sorunlar›n tetiklenmesine yol açt›.
Bundan Bask›n Oran’› sorumlu tutmak
Bask›n Oran haks›zl›k olur. Ona kalsa Ankara’dan
sürecindeki aday olmay› tercih ederdi herhalde.
sorun sadece Do¤ru. Herkes, DTP’liler de dahil olmak üze-
Do¤an Erbafl’›n re, Bask›n Oran’›n Ankara’dan aday olaca¤›-
DTP’nin sözünü n› tahmin ediyordu. Ans›z›n ifl bu hale dö-
çizerek aday nüfltü. Bask›n Oran’›n sorumlulu¤u hem yok,
olmas› de¤ildi. hem var. Bir yandan, “ben bir bireyim, hiçbir
Oran’›n adayl›¤› örgütle çal›flmam, çal›flmad›m, dedi¤imi ya-
hiçbir ortak par›m, yapt›¤›m› konuflurum” diyor, di¤er
dolay›mdan yandan nereden aday olaca¤› meselesini ör-
geçirilmeksizin gütlü bir grubun kendi d›fl›nda alm›fl oldu¤u
bir emrivakiyle bir karara terkediyor. Sezar’›n hakk› Sezar’a,
ve DTP’lilerle Bask›n’›n hakk› Bask›n’a. Fakat tabii Bas-
k›n’›n bütün bunlar› öngörebilmifl olmas› ih-
ayr› bir
timali düflüktü. Daha tecrübeli olanlar›n bu
görüflmeyle
emrivakiye yol açmamalar›, açt›ktan ve bu-
flekillendi. Ama
nun sonuçlar› herkesi zora soktuktan sonra
co¤rafya belli da sa¤a sola, “sizin ifliniz bitti, art›k s›ra biz-
de¤ildi. Oran de” dememeleri laz›m gelir. Bu kadar vahim
kampanyas› ve gözle görülür bir hatay› iflleyenlerin o ka-
‹stanbul dar yüksek sesle konuflmalar› gerekmiyor.
2. bölgeyi fiimdi DTP’nin tavr›n›n, özelefltiri beya-
kendili¤inden n›n›n örnek al›nmas› gerekmez mi?
ilan ve tayin Çok iyi, çok örnek bir tav›r DTP’ninki. Saha-
etti. Bu tabii y› temizlediler. Herkesin gördü¤ü fleyi söyle-
sorunlar›n diler ve üstüne de flunu eklediler: “Bunu yap-
tetiklenmesine mayacakt›k. Ay›p ettik.” Çok güzel. ‹nsan›
yol açt›. çok iyi hissettiren bir fley bu.
Ayn› fleyi ÖDP’den ve Bask›n Oran
kampanyas›n› yürütenlerden beklemek
de hakk›m›z de¤il mi?
Tamamen kat›l›yorum. Bu süreçte yeni bir
gerilim oda¤› da do¤du. Baflar›s›zl›klar, he-
saps›zl›klar, iç gerilimler, söz verip sözünde
durmamalar›n yan› s›ra baflka bir fley oldu.
Konufluldu¤u gibi, ÖDP bir yandan genel
baflkan›n› seçimlere ba¤›ms›z aday olarak
soktu ve nesnel bir ittifak›n içine girdi ister
istemez. Öte yandan, Uras’›n adayl›¤›na kar-
fl› oldu¤unu bildi¤imiz kiflilerden O¤uzhan
Müftüo¤lu, Birgün’deki yaz›s›nda “ben, ba-
¤›ms›z bir Kürt aday›n oldu¤u her yerde oyu-
mu ona veririm” dedi. Oysa, yerel teflkilatlar
ba¤›ms›z Kürt aday›n›n oldu¤u yerlerde,
Mersin’de, Antalya’da, Adana’da liste ç›kar-
d›lar. Hakikaten seçilebilirlik limitinde oylar›
Kürt adaylara vermeyerek kaybetmelerine yol
açm›fl oldular. Fakat bu, flunu görmemizi de
önlememeli: Büyük olas›l›kla “nas›l olsa seçi-

lecekler” diye düflündüler. Bu durumda, her
flehirde DTP’nin kaybetti¤i onbinlerce oyun
nereye gitti¤ini de sormak gerekiyor. Mer-
sin’de Orhan Miro¤lu’nun seçilmesi ÖDP’nin
oyuna kalmamal›yd›. Çünkü DTP’nin kuvvet-
li bir taban› vard›. O taban›n eridi¤ini görüyo-
ruz. Bunu öngörebilmek, deste¤e ihtiyaçlar›
oldu¤una ÖDP’yi ikna etmek DTP’nin görevi
olmal›yd›.
Oy meselesi bir tarafa, yan yana dur-
mak çok önemliydi. DTP adaylar›yla
Türkiye solunun birlikte çal›flmas› ge-
lece¤e dair bir aç›l›m olmaz m›yd›?
ÖDP politikas›n› böyle kurmad›. Üç baflkan›
önerdi¤im yaz›da yazm›flt›m, bunun baflar›ya
ulaflabilmesinin temel flartlar›ndan biri Kürt-
lerle ayn› foto¤rafta görülmeyi kabul etmekti.
Ama ÖDP Kürtlerle ayn› foto¤rafta görülmeyi
istemedi¤i, politikas›n› böyle kurmad›¤› için
Uras’›n adayl›¤›yla yereldeki davran›fllar bir-
birleriyle ters düfltü. Tabii bu sonuç kötü,
çünkü Kürtlerle bir karfl›tlaflma, bir gerilim
do¤du. Fakat DTP’nin olgun davran›fllar›yla
bunun afl›labilece¤ini düflünüyorum. Tabii
bir yürek so¤umas›na, sempati körleflmesine
ve Türkiye soluna güvenilmeyece¤i duygu-
suyla yaflanmaya devam edilmesine yol açt›
ve ve tabii ki Kürt hareketindeki milliyetçi
unsurlar›n eline koz verdi Bu da seçimdeki
kay›plar aras›nda.
Erbafl’›n adayl›¤› da Türkiye solunda
“Kürtlere güvenilmez” hissiyat› yaratt›.
Maalesef öyle oldu. Bask›n Oran’›n 2. bölge-
den aday gösterilmesi bir emrivaki fleklinde
olmufl olsa da, bir kere buna onay verdikten
sonra Erbafl’›n Oran’›n karfl›s›na aday göste-
rilmesi hiçbir politik ak›lla aç›klanabilecek bir
fley de¤ildi. ‹kisine yetecek oyun olmad›¤› o
kadar aç›kt› ki, bunu “Bana yar olmayan bafl-
kas›na da yar olmas›n”dan baflka bir fleyle
aç›klamak mümkün de¤il. Politikayla ilgisi
yok. Ahlakla, kültürle de aç›klanm›yor. Saç-
ma sapan bir öfke hareketi. Bask›n Oran
kampanyas›na kat›lm›fl insanlar›n bir bölü-
müyle, hem de baya¤› akl› bafl›nda olaca¤›n›
varsayd›¤›m bölümüyle seçim akflam› karfl›-
laflt›m. Ve çok hayretler içinde kald›m. Bu
saçmal›¤›n nelere yol açt›¤›na bir örnek olsun
diye anlat›yorum. “Biz o Kürtlere zaman›nda
o kadar destek vermifltik, flimdi onlar›n bize
destek zaman›yd›, bize bunu yapt›lar, bir da-
ha onlara nah destek” filan. Kocaman koca-
man insanlar böyle konufluyor. Bu basitlik
düzeyine gerilemifl olabilirler, bu onlar aç›-
s›ndan kötü olabilir ama, zaten bu basitlik
düzeyinden bakan ortalama bir Türk solcusu
var ve onun gözünde ne duruma düflüldü¤ü-
nü gösteren bir gösterge bu. Bahsetti¤im in-
sanlar› k›namak için söylemiyorum bunu, iki
gün sonra ak›llar› bafllar›na gelmifltir zaten.
Ama gerideki büyük kitle aç›s›ndan bu hiç iyi
olmad›, Kürt karfl›tl›¤›n› kafl›m›fl oldu.
DTP’nin özelefltirisi bunu düzeltmeye imkân
veriyor. “Özelefltiri ne ifle yarar” sorusuna
çok aç›k bir cevap. Ama iflte, fukara efle¤ini
kaybetti, yeniden buldu. (gülüyor). Bafllad›¤›-
m›z yere geri döndük. Bunlar afl›lm›fl olmal›y-
d›. Bu basireti göstermeyi neyin engelledi¤i-
ni çözersek birçok fleyi de çözeriz. Nedeni
hâlâ bilmiyorum. Çok alelâde fleyler geliyor
dilimin ucuna: K›skançl›k, kendini be¤enmifl-
lik, hoyratl›k… Bunlar etkileyebiliyorsa, bizim
sürecimiz hâlâ epey zay›f demek ki.
D‹SK’in CHP’yi desteklemesine ne di-
yorsunuz?
Ne diyeyim, utanç verici. Sonuçta bu ça¤r›-
n›n s›n›f aç›s›ndan hiçbir anlam› yok, iflçiler
D‹SK’in ne dedi¤ine bakarak oy vermiyor. Bu
seçimler asl›nda Lenin’in iktisadi bilinç-poli-
tik bilinç gerilimine iliflkin görüflünü bir kere
daha do¤rulad› diye düflünüyorum. Onur Öy-
men diyor ya, “inanam›yorum, bu kadar ezi-
liyor halk neoliberal politikalar alt›nda, özel-
lefltirme alt›nda, f›nd›k fiyatlar› alt›nda, hâlâ
kalk›yor AKP’ye oy veriyor.” Lenin de bunu
demiyor muydu: ‹ktisadî bilinç, otomatik ola-
rak siyasî bilince dönüflmez. F›nd›k üreticile-
ri, çok k›z›yorlar Erdo¤an’a iktisadî politikala-
Gereksindi¤imiz
r› yüzünden. Ama bir partiye oy verecekleri
baz› kald›raçlar
zaman politik düzleme, bütün yurttafllar›n
Uras’›n birbirleriyle iliflkiye girdikleri düzleme geçi-
yürüttü¤ü yorlar, orada makine baflka çal›fl›yor. D‹SK’in,
kampanyan›n Süleyman Çelebiler’in iktisadî bilinç düzeyin-
özgüllükleri de iflçilerle kurduklar› ba¤ otomatik olarak
içinden politik bilinç do¤urmuyormufl demek ki, Çe-
ç›kabilir. E¤er lebi ya da bir baflkas› ba¤›ms›z aday süreci-
Uras, kendisini ne dahil olsalar fena m› olurdu? Pekala bu-
destekleyen nun için uygun yerler bulunabilirdi. fiimdi s›-
kampanyan›n radan bir seçmen durumuna düfltüler ve üs-
kazan›mlar›n› telik yanl›fl partiye oy vermifl oldular.
ÖDP’ye Bir de AKP’ye oy veren solcular var.
tafl›yabilirse, Bask›n Oran’›n, o aday olmasayd› AKP’ye ve-
bu, ÖDP’nin bu rebilecek insanlar›n oylar›n› alm›fl oldu¤unu
yeni oluflan düflünüyorum. Bask›n Oran da, daha aday ol-
dinami¤e madan mutlaka CHP ile AKP aras›nda seçim
kendisini feda yapmak durumunda olsa AKP’yi seçece¤ini
etmesi ve varsay›msal olarak söylüyordu. Bu asl›nda
kendisini CHP’ye oy veren ak›lla ayn› biçimde çal›fl›-
yeniden ve yor. CHP’ye oy veren solcular flöyle diyor:
baflka flekilde “Bafl tehlike neoliberalizm ve siyasî ‹slam,
dolay›s›yla bunun karfl›s›ndaki en büyük kuv-
kurmas›
vete oy vermek laz›m, onun için oylar›m›z
demektir.
CHP’ye.” Ayn› paran›n iki yüzü gibi, AKP’ye
Bu da, sosyalist
oy veren solcular da flöyle bak›yor: “Büyük
solda bütün tehlike Amerikanc›l›k, militarizm ve otarfli
tafllar›n yeniden –kendi içine kapanmak. Bask›n Oran, Ufuk
dizilmesi Uras ve di¤er sol adaylar fantezidir, DTP bu
anlam›na denklemin bir parças› de¤ildir, o yüzden çok
gelecek. rasyonelim, ileriyi gören bir hesapla AKP’ye
oy veriyorum. Böylece militarizm ve milliyet-
çili¤in yay›lmas›n› önlüyorum.”
Amerikanc›l›¤› ne yapaca¤›z peki?
Ama bu, gerçek analizler üzerinden gitmiyor
zaten. Çok cebirsel bir hesap gibi görünse de
gündelik dille düflünmenin sonucu asl›nda.
Gündelik dille düflündü¤ün zaman, günefl
dünyan›n etraf›nda dönüyor, do¤uyor, bat›-
yor. Ama astronomik hesap “dünya güneflin
çevresinde dönüyor”a göre yap›l›yor. AKP’ye
oy veren solcu, astronomik hesap yapt›¤›n›
san›yor, ama bu sonuca gündelik dil içinden
geçerek var›yor. Tabii bu da uzun zamand›r
politik e¤itim süreçlerinin d›fl›nda kalm›fl ol-
man›n sonucu. (gülüyor).
Bask›n Oran’›n “ezber bozma” laf› çok
tuttu, çok kullan›ld›. Fakat baz› ezber-
leri de unutmamak gerekiyor, aksi tak-
dirde yönümüzü, yolumuzu flafl›r›yoruz.
22 Temmuz sürecinde, örne¤in sömürü-
den söz edildi¤ini pek duymad›k.
Evet, pek duymad›k.
Bask›n Oran, kampanya s›ras›nda bir-
kaç kez flöyle dedi: “1960’larda mark-
sizm bize iflçilerin sömürüldü¤ünü ö¤-
retti. Sonra Kürtlerin ezildi¤ini gördük.
1980’den sonra, yeni sosyal hareketler
ortaya ç›kt›, kad›nlar›n, eflcinsellerin,
etnik kimliklerin talepleri gündeme
geldi.” Ve kampanya boyunca ezilen,
horlanan, d›fllanan kesimlerden, kim-
liklerden söz edildi, ama sömürünün
bahsi geçmedi. Marksizmden ö¤rendik-
lerimiz geçerlili¤ini kaybetti mi?
Tabii ki kaybetmedi. Söz konusu analiz dü-
zeyi, s›n›flar›n bir fley ifade etmedi¤ini, s›n›f-
lara dayal› siyasetin bir anlam› olmad›¤›n›,
ezilenler kategorileri olarak iflçi ile kad›n›n ya
da eflcinsel ile yoksulun bir ve ayn› düzlem-
de oldu¤unu söylüyor. Birine cevap verince
hepsine cevap vermifl oluyoruz. Amerikan
demokratlar›n›n kampanyalar› da afla¤› yuka-
r› böyle. Bu Avrupaî bile de¤il, çok Ameri-
kanvarî bir hikâye. Buradan fazla uza¤a gidi-
lemiyor. Bu tabii ki flu anlama gelmez: ‹nsan
haklar› meseleleri önemsiz olabilir mi? Çok
önemli. Fakat, nas›l demokrasi meselesi çok
büyük bir h›zla liberal düzen içi seçenekler
ad›na tüketilebiliyorsa, insan haklar› mesele-
leri de flimdi bu yeni anayasa tart›flmalar› s›-
ras›nda h›zla tüketilebilir. Ve Zafer Üskül’ün,
Bask›n Oran’›n program›n› oldu¤u gibi alarak
anayasaya koymas›nda flafl›lacak hiçbir fley
olmaz. Bugünkü düzenle hiçbir taraf› çelifl-
mez onun. Ama sadece haklar düzeyinden
gidecek olursak bile, ikinci, üçüncü kuflak
haklar, sosyal haklar, sa¤l›kl› bir çevrede ya-
flama hakk›, herkesin onuruyla yaflayaca¤›
bir iflinin olmas› hakk›, paras›z ve nitelikli
e¤itim hakk› gibi haklar› gerçeklefltirmeye
kalkt›¤›n zaman büyük k›yametler kopar.
Bask›n Oran kampanyas› bundan bütünüyle
uzak durdu. S›n›f bak›fl aç›s›ndan yaflam sü-
reçlerini analiz etmedi¤in sürece, kapitalizm-
le nas›l karfl› karfl›ya gelip politika üretecek-
sin ki? Mesela Aysel Tu¤luk, bu aç›dan Bas-
k›n Oran’dan çok daha net ve aç›k fleyler
söylüyor. Bu seçim kampanyalar›n› bir de
söylemsel düzeyde analiz etti¤imizde, geride
ne kal›p kalmayaca¤›n› görebiliriz. ÖDP’nin
kuruluflundan beri bu mesele bafl›m›za bela:
Seçim kampanyalar›n› bir ürünün kampanya-
s› gibi tasarlayan reklamc› akl›, sosyalistlerin
propaganda mekani¤ine hakim olmufl du-
rumda. Mesela Ufuk Uras’›n kampanyas›n-
dan benim akl›mda kalan “Meclise Ufuk ge-
rek”, bu kadar. Ürün kampanyas› yap›yoruz
ve Ufuk diye bir ürünümüz var. Öteki de “Se-
simiz Bask›n olsun.” Ak›lda kalan fley iki ad-
dan ibaret. Fakat bunlara sosyal hareket di-
nami¤i olabilecek, onlar›n sözü olabilecek
hiçbir fley efllik etmedi. K›smen hakl› olundu-
¤u da söylenebilir. Çünkü ne istiyoruz? Bu
insanlar›n oy almalar›n› ve meclise gitmeleri-
ni istiyoruz. O yüzden böyle yap›yoruz. Peki,
ama bu kampanyadan geriye ne kalacak?
Hangi fikirler, ak›llar? Kalan pek bir fley yok.
S›n›f karfl›tl›klar›na dayanan dil ve analize
müracaat etmeden bir seçim stratejisi kura-
may›z ki! Express’e önerim, Aybar’›n seçim
konuflmalar›ndan bölümler yay›nlaman›z. O
17
hep derdi bunu: “Sömürüye son!” T‹P’in söz-
lü¤ünde en çok yer tutan kelime sömürüydü.
Sömürü, yüksek ücretli beyaz yakal›-
dan asgari ücretliye, toplumun büyük
ço¤unlu¤unun her gün yaflad›¤› fley.
Ama art›k do¤a kanunu gibi kabul gör-
dü¤ü, düflünüldü¤ü için mi sömürüden
söz etmekten kaç›n›l›yor?
“Bütün bu olup bitenin gerisindeki büyük be-
lirleyen ne?” Bu sorunun cevab›n› ar›yor in-
sanlar. Bu sorunun cevab› üretim iliflkilerin-
de. Dolay›s›yla, günlük gerçekler içinden bu-
nu gösterebilen bir yaklafl›m pekala büyük
sorunun cevab›n› herkese verir. O yüzden y›l-
madan bunu anlatmak laz›m. Zaten sosyal
mücadeleler alan›nda kendini kurmayacak-
san nerede kuracaks›n? Mesela, kentsel dö-
nüflüm denen fley, esas olarak sermayenin
bir kere daha kent yoksullar›n›n üzerinden
kendisini var etmesi. Emekle sermaye aras›n-
daki dünya çap›ndaki karfl›tl›kla kendi yere-
linde karfl› karfl›ya geliyorsun. Dilini buradan
kurmayacaks›n da nereden kuracaks›n? ‹n-
sanlar zaten bu hakikatle iç içe, sömürüldük-
lerini biliyorlar. Fakat problem, demin konufl-
tu¤umuz iktisadî bilinç-siyasî bilinç iliflkisin-
de. Neresinden bakarsan bak, siyasal bilincin
aktar›lmas› için bir mekanizmaya ihtiyaç var
ve bu bilinç aktar›m mekanizmalar›nda yer
almas› gereken insanlar Marksizmin yol gös-
tericili¤inden uzak bir yerde ak›llar›n› kurma-
ya çal›fl›yorlar. Öbür taraftan, o s›n›f›n kendi
içinden, onlar› ileri do¤ru s›çratacak unsurlar
da pek çok çeflitli sebepten, ama hepsinden
önemlisi entelektüel üretim araçlar›ndan yok-
sun olduklar› için ç›km›yor. Bu a盤›n bir
köprüyle kapat›lmas› laz›m. ‹flte Marksiste
burada ihtiyaç var. Kendi gibilerini üretmesi
laz›m. Ama bu çok iradî bir süreç. Bunun için
de çok iyi örgütlenmifl partilere, bu partilerin
kararl›l›kla kendi do¤rultular›na sahip ç›kma-
lar›na, her gelen rüzgârda e¤ilip bükülmeme-
lerine ihtiyaç var. Latin Amerika’da baflar›n›n
kayna¤›nda bu var. Latin Amerika’da, evet,
büyük politik güçler haline gelmek için dev-
rimci hareketler söylemlerinde kimi belirsiz-
likler yaratt›lar, ama mücadele taktiklerini,
politik stratejilerini haz›rlarken s›n›f mücade-
lesi gerçe¤inden ayr›lmad›klar› için, her ge-
len rüzgâra kap›l›p bugün post modern, yar›n
sol-liberal tak›lmad›klar› için, ezilen s›n›flar›n
enerjisini seferber etme ve onlar›n öz örgüt-
leriyle hareketi afla¤›dan her gün yeniden
kurmay› ve iktidara tafl›may› baflard›lar.
Ufuk Uras’›n “3 M”sine ne diyorsunuz?
“3 M” ne?
Muhammed, Mustafa Kemal, Marx...
Ne manada söylüyor bunu?
Müslümanlar›, Atatürkçüleri ve sosya-
listleri buluflturan ortak payda mana-
s›nda. ‹lk defa söylemiyor, hofluna gi-
den bir formülasyon oldu¤u belli.
Bunlar› ÖDP’nin kuruldu¤u günlerde, “halka
yaranman›n formülleri” olarak nispeten geri
sosyal çevrelerden gelen insanlar söylerlerdi.
Ama propaganda et diye de¤il, akl›nda tut
diye. (gülüyor) fiimdi propaganda m› edili-
yor? (gülüyor). Ama onun içinde Marx yoktu.
Üç Mustafa diyorlard›. Muhammed Mustafa,
Mustafa Kemal... Bir Mustafa daha vard›...
Börklüce Mustafa olmas›n?
(gülüyor) Ufuk Uras’a, seçim bittikten sonra,
partiden yeterli düflünsel destek alamayabi-
lece¤ini, ama her gün de kendisinden politik
bir söz beklendi¤ini, o yüzden bir dan›flman-
lar kurulu oluflturmas›n› önermifltim. Dan›fl-
sayd›, hiç de¤ilse birisi “boflver flimdi 3 M’yi
18
filan, bafl›m›za yeni formüller ç›karma” derdi.
fiimdi galiba ÖDP bir yol ayr›m›nda. Bir
tarafta Ufuk Uras “faktörü” var, di¤er
tarafta partinin ana gövdesi. Önümüz-
deki günler nelere gebe sizce?
Ufuk Uras’› oraya tafl›yan hareket kendisini
ço¤altamazsa, Uras da ço¤alan ve toplumsal
olarak yükselen bir hareketin üzerinden ko-
nuflamazsa, çok k›sa süre sonra yapayaln›z
kal›r, çürür. Ve “40 y›l sonra meclise sosya-
lizmin sözünü soktuk” laf›m›z da bize ac› bir
flaka olarak döner. O yüzden, pek çok sebep-
le bu iki hamlenin yap›lmas› gerekiyor, yap›l-
mas› zor olsa bile yapmam›z gerekiyor. Yap›l-
mazsa nas›l bir tabloyla karfl› karfl›ya kalaca-
¤›m›z› gözümüzün önüne getirelim: ÖDP ka-
os içinde, kendisini düzenleyemiyor, Uras’›n
çevresinden konsensüs çekiliyor, çünkü o
durmadan yanl›fl yap›yor, ötekiler de demo-
ralize oluyorlar ve yeni bir olanak yaratam›-
yorlar. Sonuçta, Uras’›n ‹stanbul’a ya da bafl-
ka yerlere gidip gelmesi için ne bir sebep, ne
bir dolay›m kal›yor. Kimle ne konuflacak, na-
s›l konuflacak, bunun bir mekanizmas›n›n ol-
mas› laz›m. Benim hayalim, öngörüm flu:
Uras’› meclise tafl›yan zeminden daha genifl
bir zemin yok ortada. Burada sa¤lam bir sos-
yalist dayana¤›n oluflmas› laz›m. Bir taban›n,
bir kurumun, bir çerçevenin olmas› laz›m.
Öncelikle bu çerçeve yeniden tanzim edilir-
se, baflka kesimlerle, hareketlerle politik ola-
rak ne yap›p ne yapmayaca¤›n› konuflursun.
Ne oldu¤u az çok belli olan bu giriflimleri,
bunlardan tarihî olarak ayr›flm›fl baflka giri-
flimler bütünüyle ayn› kaba sokmaya çal›flt›-
¤›nda bu imkâns›z bir proje olur, daha bafltan
yürümez, da¤›l›r. Bu bir seçim meselesi mi?
fiöyle olabilir mi: Uras ya da baflka bir sözcü
bu dinamiklerin üzerinden meclise girmifl
olacak, onlar› terkedecek ve baflka dinamik-
lerin sözcüsü haline gelecek. Bu bir çürüme
hali, Erkan Mumcu durumlar›. Uras’›n ne bu-
na lây›k oldu¤unu, ne bunu hakedecek bir
basiretsizli¤i gösterece¤ini düflünüyorum.
Harbi konuflmam›z gerekirse, flöyle görüyo-
rum: fiu an Türkiye’de insanlar sosyalist de-
nince Uras’a bak›yorlar. O zaman Uras, do¤-
ru konuflmaya ve do¤ru konuflturulmaya
mecbur. Kendi haline terkedilemeyecek ka-
dar mühim bizim aç›m›zdan. O yüzden k›z-
sak da, küssek de, bunun gere¤ini yapaca-
¤›z. Onun mutlaka do¤ru konuflmas› laz›m.
Az fley mi, meclisteki iflçiler özlük haklar› için
Uras’a baflvuruyorlar. Bu çok önemli bir gös-
terge. CHP’ye gitmiyor, MHP’ye gitmiyor,
“iflçilerin adam›” geldi diye Uras’a gidiyor.
Bu çok mühim. O zaman onu bütün iflçilerin
adam› haline getirecek olan politikalarla teç-
hiz etmek, hem onun ifli, hem bizim iflimiz.
Bizim illa politik olarak ayn› fleyi düflünme-
miz gerekmiyor, meclisteki sosyalist o flimdi.
Dolay›s›yla, do¤ru cümleler kurmal›, ondan
sosyalist olmayan cümleler duymamal›y›z.
Sosyalist solda yeni bir oluflumun ge-
rekti¤ini söylüyorsunuz. Belirleyici rol
de ÖDP’ye düflüyor. ÖDP bu basireti
gösterebilir mi?
ÖDP’nin bir tarihsel olgunluk göstermesini
ümit ediyorum. Bunu kolaylaflt›rmak için de
ne laz›msa yapal›m. ÖDP’den 2002’de ayr›-
lanlar, en az›ndan Maçka ‹nisiyatifi ve SEH
(Sosyalist Emek Hareketi) için bunu söyleye-
bilirim, bizim meselemiz ÖDP’nin politikala-
r›n›n do¤rulu¤u, yanl›fll›¤› de¤ildi, politik
yanl›fll›klar parti içinde düzeltilebilir, düzelti-
lemez, buna ba¤l› ayr›l›klar olabilir, olmaya-
bilir, ama biz buradan hareket etmedik. Bi-
zim için en önemli mesele, ÖDP’nin ço¤ulcu-
fiu an insanlar luk perspektifinin büyük bir yara alm›fl olma-
sosyalist s›yd›. Tüzü¤ün dördüncü maddesi de¤ifltiril-
denince Uras’a di, parti içinde hangi görüfllerin propaganda-
bak›yorlar. s›n›n meflru say›labilece¤ine partinin ço¤un-
O zaman Uras, lu¤unun karar verebilece¤i hükmü getirildi.
do¤ru Bu, kurulufltaki temel tezi berhava eden,
konuflmaya ve ÖDP’yi monolitik partilere döndüren bir fley.
do¤ru Biz temelde onun için çekildik. Öte yandan,
konuflturulmaya ÖDP’yi izlemeye devam ettik. Uras’›n adayl›-
mecbur. ¤› sürecinde ÖDP’nin ta kuruluflunda üzerin-
Kendi haline de yükselmeyi kastetti¤i dinami¤in yeniden
terkedilemeyecek harekete geçti¤ini gördü¤ümüzü söyleyebili-
kadar mühim rim. Baflar› bu dinamikle sa¤lan›yorsa ve
bizim aç›m›zdan. e¤er Uras ve etraf›ndakiler bu dinami¤in par-
O yüzden k›zsak tiyi politik olarak baflar›ya götüren as›l dina-
da, küssek de, mik oldu¤unu ve mevcut ÖDP’den daha bü-
bunun gere¤ini yük yeni bir projeyle partinin kendini yeniden
var edebilece¤ini aktarabilirlerse, o zaman
yapaca¤›z.
yeni bir plan yapmaya gerek yok, bunun üze-
Meclisteki iflçiler
rinden gidilebilir. Çünkü bu, mekanizmalar›,
özlük haklar› için
çerçeveleri, özneleri, düzenleyici kuvvetleri
ona baflvuruyor. olan bir sürece dönüflebilir. Bu olmazsa, o za-
CHP’ye gitmiyor, man flu anlama geliyor. Uras’›n baflar›s› –ba-
MHP’ye gitmiyor, flar› seçimi kazanmak kadar, bunu böyle bir
“iflçilerin adam›” bileflimle kazanmak ise– pek çok yeni ayr›m
geldi diye Uras’a noktas› yaratt›. Benzer nedenlerle SDP’de de-
gidiyor. Bu çok rin bir tart›flma oldu¤unu biliyoruz. EMEP
mühim. O zaman tart›fl›yor, DTP tart›fl›yor, ÖDP’de tart›flma
onu bütün devam ediyor. Eminim ki, ‹flçi Kardeflli¤i Par-
iflçilerin adam› tisi’nde de, ESP’de de tart›flma olacak. Bun-
haline getirecek lara bakt›¤›m›zda, solun tamam›n› kuflatan
olan politikalarla bir yeni tart›flma düzlemine geçiyoruz. Bu
teçhiz etmek, tart›flma düzlemi tanzim edilemezse, burada-
hem onun ifli, hem ki biririne bakacak unsurlar, birbirleriyle si-
bizim iflimiz. nerji yaratabilecek bir ortama, iklime kavufla-
‹lla politik olarak mazlarsa, kompartmanlarda yap›lan tart›fl-
ayn› fleyi malardan yeni bir imkân ç›kmayacak. Dolay›-
düflünmemiz s›yla, yeni bir ayg›ta ihtiyaç var. Bizim teklif
gerekmiyor, edebilece¤imiz, bir zamand›r çal›flmas›n› dü-
meclisteki flük bir profilde tutmaya u¤raflt›¤›m›z sosya-
list forum giriflimini bu amaçla dönüfltürmek.
sosyalist o flimdi.
Forum, fluna imkân veriyor. Bir kere s›n›r› çi-
ziyor sosyalist diyerek. Yani, sosyaldemok-
ratlar yok burada. Dolay›s›yla, Uras’›n söyle-
di¤i “gökkufla¤›” hikâyesini konuflmayaca¤›z
demektir. Herkesin onu önermeye hakk› var
elbette, ama burada de¤il. ‹kincisi, bu bir fo-
rum, formel bir yap› de¤il, insanlar›n pekala
örgütlerinden farkl› düflündükleri fleyleri de
konuflabilecekleri, bireysel olarak kat›labile-
cekleri bir tart›flma zemini. Bu tart›flma zemi-
ninden yeni iradelerin ne olabilece¤ine dair
baz› ipuçlar› ç›kabilir, bunu harekete geçir-
mek istiyoruz. Bütün bunlar mümkün mü,
kolay m›? Ben mümkün oldu¤unu düflünüyo-
rum, ama kolay olmad›¤›n› biliyorum. Çünkü
flu olmad›: Çok fazla yeni girdi yok süreçte.
Afla¤› yukar› birbirini bilen insanlar tart›fla-
caklar. Fakat çok say›da etki var. Gerek Bas-
k›n Oran, gerekse Ufuk Uras kampanyas›nda
solun konvansiyonel profilinin ötesinde bir
dizi genç insan ve grup ç›kt› ortaya. Onlar
böyle bir süreçte yer almaya, rol oynamaya
istekliler. Kad›n dinami¤i de bu süreçte biraz
yeniden alevlendi. Onlar›n katk›lar›, Kürtler
aras›ndan DTP politikalar›ndan tatmin olma-
yacak kadar emekçi ve sol bir yönelifl içinde
olanlar, bütün bu unsurlar bu süreci etki-
Söylefli: Yücel Göktürk
leyebilir. Fakat bu, flunu varsay›yor: Yüz-
leflmekte oldu¤umuz yeni durumun eldeki
örgütsel yap›larla süremeyece¤ine dair bir
önkanaat gerektiyor. Bu önkanaat olmaz-
sa, insanlar oraya gözlemci olarak kat›l›p
geri dönerler. Oysa biz bileflik bir emek ha-
reketi yaratmak bak›m›ndan böyle bir mo-
mentum kazand›¤›m›z› düflünüyoruz.
DTP M‹LLETVEK‹L‹ HAS‹P KAPLAN
Birbirimize
muhtac›z
22 Temmuz’un DTP aç›s›ndan
özeti, “barda¤›n yar›s› dolu, yar›-
s› bofl”. Onalt› y›l sonra mecliste-
ler, üstelik grup kurabilen bir sa-
y›yla. Ne var ki, kritik bir oy kay-
b› da söz konusu. Bunda aday
belirlemedeki yanl›fll›klar›n pay›
var ama, DTP taban›nda AKP’ye
do¤ru bir kayma oldu¤u da orta-
da. Bir de tabii, ‹stanbul’da Kürt
oylar›yla Bask›n Oran’›n, Mer-
sin’de ÖDP oylar›yla Orhan Mi-
ro¤lu’nun seçilememesinin
yaratt›¤› Kürt hareketi-sosyalist
sol gerginli¤i mevcut. Mecliste
tarihi bir rol oynamaya haz›rla-
nan DTP’nin fi›rnak milletvekili
Hasip Kaplan’a kulak veriyoruz...
2002’de Kürt oylar›n›n yasal
Kürt hareketine kaymamas›n›n Hasip Kaplan
gerekçesi olarak seçim baraj›
gösteriliyordu. 22 Temmuz se-
çimlerinde bu de¤erlendirme-
nin yanl›fl oldu¤u ortaya ç›kt›.
Kürt oylar›, baraja tak›lma riski
olmayan ba¤›ms›z adaylar yeri-
ne ço¤unlukla AKP’ye kayd› ve
sadece 22 ba¤›ms›z milletvekili
seçilebildi. Bu durumu nas›l
aç›kl›yorsunuz?
Hasip Kaplan: Seçimlerin eski se-
çim sistemi ve antidemokratik yasa-
lar çerçevesinde yap›ld›¤›n› unut-
mamak gerekiyor. Baraj dolay›s›yla
ba¤›ms›z adaylarla seçime girilmesi,
oy pusulas›nda ba¤›ms›z adaylar
aleyhine de¤ifliklik yap›lmas›, ba¤›ms›z aday-
lar›n seçilmesini zorlayan faktörlerdi. Bir si-
yasi partiye oy verilmesiyle bir ba¤›ms›z ada-
ya oy verilmesi aras›nda dünya kadar fark
var. Ba¤›ms›z aday›n oy pusulas›nda mikros-
kopla görünen ismini seçmene tan›tmas› bile
büyük çal›flmalar neticesinde olabiliyor. Ba-
¤›ms›z adaylar s›n›r kap›lar›ndan oy alam›yor,
vaatlerini anlatmak için yeteri kadar arac›
elinde bulunduram›yor. Bunlara karfl›n, Bin
Umut adaylar›, ‹stanbul ve Diyarbak›r gibi
metropollerde büyük baflar›lar kazanm›fllar-
d›r. Oylar› aritmeti¤e vurmak büyük yan›lg›-
d›r. Örne¤in birçok yerde, 2004 yerel seçim-
leri baz al›n›rsa, oylar›m›z› art›rd›¤›m›z görü-
lür. Do¤u ve Güneydo¤u’da bizim d›fl›m›zda
oylar›n› art›ran tek parti AKP. CHP, DP ve
MHP eriyip AKP’ye gitti. Bizlere oy verme-
yen Kürt seçmen, ›rkç›, darbeci, anti-Kürt
söylemi dillendiren partilere kesinlikle oy ver-
memifltir. Bunu bir konjonktürel geçifl olarak
de¤erlendirilmek gerekiyor. Kürt seçmenin,
Kuzey Irak s›n›r›na konuflland›r›lan 200 bin
askerin her an operasyon için bekledi¤ini
dikkate alarak, seçim öncesinde operasyona
karfl› ç›k›fllar gösteren AKP’ye yönelmesini
anlamakta güçlük çekmiyorum. Baz› yerlerde
örne¤in, Kars, A¤r› ve Bingöl’de, AKP’ye yö-
nelim art›nca, bizim adaylar›m›z kazanama-
m›flt›r. Hakkâri’de s›n›r kap›s› oylar›n›n
AKP’nin lehine ifllemesi sonucu, iki milletve-
kili ç›karabilecekken ba¤›ms›zlar, yetmifl oy
farkla tek kifliye indi.
Ayr›ca, Hakkâri’de imkâns›z oldu¤u bi-
lindi¤i halde DTP üç ba¤›ms›z
aday gösterince, oylar bölündü
ve sonuç fiyasko oldu…
Evet, aday gösterme konusunda pek
çok yerde yanl›fll›k yapt›k. Ba¤›ms›z
aday olunca, kiflinin rolü, tan›n›p bi-
linmifl olmas› gerekiyor. Di¤er yan-
dan, Mersin gibi bir yerde 200-300
oyla seçim kaybetmek bir yenilgi de-
¤ildir. Kan›mca, sand›klarla oynan-
mas› sonucu de¤ifltirmifltir. Adana
ve ‹zmir’de yüksek oylar almam›za
ra¤men kazand›ramad›k. Ama ‹stan-
bul’da 1. ve 3. bölgeden aday göster-
di¤imiz arkadafllar›n seçilmesi bafla-
r›d›r. 2. bölgede ise hata yap›lm›flt›r.
Bask›n Oran ve DTP aday› Do¤an Er-
bafl’›n ayn› bölgede olmas›, seçimin
peflinen kaybedilmesi demekti. Bence bu
Sol de¤erler noktaya gelinmesinin hakl› bir izah› yoktur.
bizim de Taraflar›n bu sorunu aflmas› gerekiyordu.
de¤erlerimizdir. Bask›n Oran, adayl›¤› konusunda ara-
Kendimizi sol, lar›nda Orhan Do¤an’›n da bulundu¤u
demokrat bir DTP ekibiyle görüflmeler yapt›¤›n›,
kitle partisi DTP’nin son anda deste¤ini çekti¤ini
görüyoruz. yazd›.
fiark›lar›m›z Do¤rudur, ben de o görüflmelerde bulunmufl-
yasaklanmas›n tum. Bask›n hocay› öncelikle Ankara için dü-
dedi¤imizde, flünmüfltük. Sonra kendisini destekleyen ay-
etnik d›n kesimi ve Bar›fl Giriflimi’nden arkadafllar,
milliyetçilik onu önce ‹stanbul 1. bölgeden aday göster-
yap›yorsunuz diler. Sonra, kendi kendilerine 2. bölgeye ak-
diyen tard›lar. Kendi kendilerine aday ilan› yapt›lar.
kufl beyinli Bin Umut Adaylar›’n›n tan›t›m toplant›s›na
anlay›fllar› da kat›lmad›lar. Yapt›klar› toplant›larda “Bin
biliyoruz. Ben Umut projesinin aday›y›z” demediler. Hatta
“DTP’nin aday› de¤iliz” dediler. Bu, DTP seç-
Kürdüm ve Türk
meninde bir k›r›lma yaflatt›. Özetle söylemek
kardeflimin
gerekirse, bir seçim acemili¤i yaflanm›flt›r.
kulland›¤›
Bunda Bask›n Hoca’yla beraber hareket eden
haklar›
arkadafllar›n da özelefltiride bulunmalar› ge-
istiyorum. rekiyor. Halka inmede, halk› kucaklamada,
Bunun ad› etnik halk›n oyunu kazanmada deneyimlerinin ol-
milliyetçilikse, mad›¤›n› gösterdi bu süreç. Asl›nda, bundan
birlikteli¤imiz çok ders ç›kar›lmas› gerekiyor. Her zaman ör-
nas›l olacak? gütlü yap›lar daha sonuç al›c›d›r. Nitekim 2.
bölgeden aday olan arkadafl›m›z Do¤an Er-
bafl, Bask›n Oran kadar tan›nan bir isim ol-
mamas›na, medya olanaklar›na sahip olma-
mas›na ra¤men, örgütlülü¤ü nedeniyle 45
bin oy alm›flt›r. Bunu iyi tahlil edemezsek,
Bask›n hocan›n meclise girememesini de
do¤ru tahlil edememifl oluruz. Ama ne der-
sek diyelim, karfl›l›kl› hatalar sonucunda kay-
bettik. Ben bafl›ndan beri bu duruma karfl› ol-
dum, sonuca da çok üzüldüm. Do¤an Erbafl
da, Bask›n Oran da harcanacak isimler de¤il-
di. Keflke ikisi de farkl› yerlerde aday gösteri-
lip seçilselerdi. “Kürtler desteklemedi, Bask›n
Oran kaybetti” mant›¤› çok yanl›flt›r. Bilerek
veya bilmeyerek, böyle bir kanaat yarat›l›rsa,
bu Kürt yurttafllar›m›z› çok k›rar. Biz bugün-
den sonra solu, demokrasi güçlerini nas›l bir
araya getirebiliriz diye düflünece¤iz. Önü-
müzde bir y›l sonra gerçeklefltirilecek yerel
seçimler varken, harcanan emeklerin bofla
gitmedi¤ini hissetmeli, yaralay›c› elefltiriler-
den uzak durmal›y›z. Seçim sürecindeki or-
takl›¤› ileriye do¤ru, daha yararl› bir birlikte-
li¤e nas›l evrimlefltirebilece¤imize bakmal›-
y›z.
Bask›n Oran’la ilgili pürüzün Kürt hare-
ketiyle Türkiye solunun iliflkisinde bir
turnusol k⤛d› ifllevi gördü¤ü ve neti-
cenin negatif ç›kt›¤› düflüncesini nas›l
de¤erlendiriyorsunuz?
Ben öyle bakm›yorum. Olay çok kiflisellefltiri-
liyor. Ben de sol gelenekten gelen biriyim,
ama solcular büyük bir hata yap›yor flu anda.
Ufuk Uras ve Ak›n Birdal solcu ve sosyalist
de¤il mi, niye biz onlarla birlikte çal›flt›k ve
onlar›n meclise girmelerini sa¤layabildik? Bi-
raz gerçekçi düflünmek laz›m. Fakat Ortado-
¤u’da Amerikan iflgaliyle bafllayan süreçte
Kürtlerin kazand›¤› statüyle ba¤lant›l› olarak,
Kürt yurttafllar›m›za bak›fl aç›s›nda ciddi bir
sakatl›k bafllad›. Konjonktürel f›rsat› de¤er-
lendiren Kürtleri “Kürtler ABD’yle iflbirli¤i
yapt›” noktas›na getiren sakat bir bak›fl aç›s›-
na tan›k oluyoruz. Bu, sosyalist arkadafllar›-
m›z› k›z›l elmac› cepheye itiyor. Sosyalistlerin
yeri oras› olmamal›. Biz, sol, demokrat ve
sosyalistlerin birli¤ini sa¤layacak tarihî f›rsat-
lara sahibiz. T‹P (Türkiye ‹flçi Partisi) deneyi-
mi gibi bir muhalefetimiz var mecliste. fiu an
mecliste bulunan DTP grubuyla dayan›flma
içinde olmak, düflüncelerini orada hayata ge-
çirmek gerekir. Sivil toplum örgütlerimiz pro-
19
jelerle bu grubu destekleyip, bu projeleri gru-
bumuz kanal›yla meclis ve Türkiye gündemi-
ne tafl›mal›d›r. Bu kadar güzellik, beraber ya-
p›lacak ifl ve ileriye yönelik sol birlik için uza-
t›lan zeytin dal› ortadayken, solun iflah olmaz
hastal›¤› olan birbirine karfl› ac›mas›z yakla-
fl›m›, amip gibi bölünmeye neden olan h›rpa-
lay›c›, k›r›c›, zedeleyici tutumundan vazgeç-
mesi gerekiyor. Solun, özgürlük ve devrimci
idealleri u¤runa yaflad›klar›n› hat›rlamas›nda
yarar var. Bir zamanlar 1 May›s’larda solun,
meydanlar› nas›l doldurdu¤unu hat›rlamas›n-
da fayda var. Peki, flimdi hani kardefllik, hani
özgürlük idealleri? E¤er bu idealler AKP tara-
f›ndan pragmatik bir flekilde parça parça kul-
lan›l›yorsa, AKP, sol düflüncedeki üç-befl
adam› vitrinine koyup solun da oylar›n› alabi-
liyorsa, bundan iyi bir ders ç›kar›lmal›d›r.
DTP halen Sosyalist Enternasyonal’de etkin
olma yanl›s› bir parti. CHP’nin ise ›rkç›, dar-
beci yaklafl›mlar›ndan dolay› Sosyalist Enter-
nasyonal’den at›lmas› söz konusu. Herkesin
at gözlüklerini bir kenara atmas› gerekiyor.
Sosyalistler ilk defa parlamentoya girdi. El-
bette Kürtler de meclise girdi, üstelik bizim
grubumuzda sekiz tane kad›n bulunuyor. Sol
de¤erler bizim de de¤erlerimizdir. Biz de
kendimizi sol, demokrat bir kitle partisi ola-
rak görüyoruz. Biz, flark›lar›m›z yasaklanma-
s›n dedi¤imizde, etnik milliyetçilik yap›yor-
sunuz diyen, kufl beyinli anlay›fllar› da biliyo-
ruz. Nas›l yap›l›yor bu elefltiriler, anlam›yo-
rum. Ben Kürdüm ve Türk kardeflimin kullan-
d›¤› haklar› kullanmak istiyorum sadece. Bu-
nun ad› etnik milliyetçilikse, birlikteli¤imiz
nas›l olacak? Benim taleplerimin etnik milli-
yetçilikle suçlanmas›, ›rkç›l›k de¤il midir?
Türk ›rkç›l›¤› yapmak normal, egemen olan›n
milliyetçili¤ini yapmak normal, do¤al ve ya-
sal. Ama eflitlikten, demokrasiden ve sol de-
¤erlerden yana olan bizlere ›rkç› demek, ay-
d›n görüflü olarak lanse ediliyor. Böyle bir ay-
d›n görüflü olamaz. Solun en büyük ayr›flma
nedeni, Kürtlerin özgürlük ve demokrasi tale-
bini, etnik milliyetçilik olarak adland›rmas›-
d›r. Sol, Kürtleri d›fllayarak hiçbir yere vara-
maz. Bugün Kürtleri d›fllayan sol, yar›n Ale-
vileri d›fllar. O zaman sosyalist solun elinde
ne kal›yor?
Solun elinde s›n›f kavram› var. Sosya-
listlerin DTP’ye yönelik elefltirilerinden
biri de, s›n›fsal uçuruma, yoksullara ve
yoksullu¤a vurgu yap›lmamas›…
Sosyalistler ve devrimciler, geçmiflte hep
Kürtleri kullan›yordu, çok aç›k söylüyorum.
Kürtler, onlar için militand›, çal›flt›r›land›,
devrim için koflturuland›. fiimdi al›n o sosya-
list anlay›fllar›; üst düzeyde Kürt yönetici yok
gibidir.
Buna bir engel mi var?
Bak›n, Kürtler içinde ulusal bilincin yüksel-
mesi sonucu, yerel yönetimlerde çok fazla
belediye kazan›lmaya, parlamentoya girilme-
ye baflland›. Bu sefer sosyalist sol, ikiye ayr›l-
d›. Bir k›sm› giderek CHP ve DSP’ye kayd›.
Bir k›sm› da, öyle bir noktadan bak›yor ki le-
gal Kürt siyasetine; sorgulay›c›, afla¤›lay›c›;
milliyetçilikle, ›rkç›l›kla suçlay›c›… Bu, kü-
çümseyici bir anlay›flt›r.
Geçenlerde bir sosyalist abimiz, Bask›n
Oran mevzuunu konuflurken flöyle bir
tepki gösterdi: “Biz y›llarca Kürtlere
elimizi uzatt›k, onlar›n mücadelesine
arka ç›kt›k, ama Kürtler her seferinde
kitlesel gücü elinde bulundurman›n
verdi¤i özgüvenle yaklaflt›lar bize. DTP
art›k sol de¤ildir. S›n›fsal bir vurgusu
20
yok, etnik milliyetçi bir partidir…”
Bu kadar s›¤ bir de¤erlendirmeye ne diye-
yim, bilmiyorum. Bask›n Oran olmazsa, kar-
defllik de olmaz, öyle mi! Sanki sol hareketin
baflka temsilcisi, aday› yokmufl gibi davran-
mak büyük ay›pt›r. Kardeflim, befl-alt› tane
sosyalist parti var, girsinler seçime, ç›kars›n-
lar milletvekillerini. Biz kimsenin oyunu› elin-
den alm›fl de¤iliz ki. Bask›n hoca olay›n› bu
kadar büyütmek ve bunu legal Kürt siyase-
tiyle ayr›flma malzemesi olarak kullanmak,
solculukla, sosyalistlikle alakal› olamaz. Biz
solcular, sosyalistler ve Kürtler olarak Türkiye
siyasetinde zaten çok etkili de¤iliz, zaten
muhalefetiz. Bir de kendi içimizde bunu böl-
meye kalkarsak, daha da etkisiz hale geliriz.
Türkiye 73 milyon insandan, 83 vilayetten
oluflmuyor mu? Biz hangi metropolü, hangi
flehri solcular›n ve sosyalistlerin elinden al-
d›k? E, biraz da onlar s›n›fsal hareketi örgüt-
leseler, biraz da onlar güç biriktirseler de
güçlerimizi bir araya getirseydik. Ama s›rf
Kürt yurttafl›m›z›n güçlü oldu¤u yerlere göz
dikmek ne kadar ahlaki? Bizim tavr›m›z›n ör-
nekleri var: Ak›n Birdal’›, Ufuk Uras’› seçtirip
getirdik meclise. Levent Tüzel’i de seçtirebi-
lirdik, ama gücümüz yetmedi, ne yapal›m?
Ani bir seçim oldu; dedik ki, en az›ndan sos-
yalist partilerin genel baflkanlar›na destek ve-
relim. Gücümüz ancak buna yetti. Keflke da-
ha fazla gücümüz olsayd› da parti olarak gir-
seydik seçime ve 50-60 milletvekili ç›karsay-
d›k; o zaman en az on befl-yirmi sol, sosya-
list vekil de bizimle gelecekti. Bizim istedi¤i-
miz tablo buydu.
Zaten pamuk ipli¤ine ba¤l› gibi görü-
len Kürt siyaseti ve Türkiye solunun
iliflkisi bundan böyle nas›l bir flekle bü-
rünecek?
E¤er sosyalistler iddia ettikleri gibi ezilen
halk›n, emekçilerin, iflçi s›n›f›n›n ç›karlar›n›
düflünüyorlarsa, demokrat, solcu olan Kürt
siyasetçileriyle iliflkilerini daha da güçlendir-
melidirler. Bunu yapmazlarsa, CHP gibi yap-
maya bafllarlarsa, Do¤u ve Güneydo¤u’daki
bofllu¤u radikal dinci örgütler dolduracakt›r.
DTP ‹stanbul ‹l Baflkan›
Do¤an Erbafl.
O zaman hep beraber kaybederiz. Kimse bu
Bask›n hocay› seçimlerde Hizbullahç›lar›n ve El Kaidecilerin
Ankara için kime oy verdi¤ini merak etmiyor galiba. Fet-
düflünmüfltük. hullah Gülen, Nakflî fleyhleri kimlere iflaret
Sonra kendisini etti? Niye bunun tahlili yap›lm›yor? Biz DTP
destekleyen olarak günlerdir tart›fl›yoruz bu seçimleri. Be-
ayd›n kesimi lediye baflkanlar›m›z, il baflkanlar›m›z, millet-
önce ‹stanbul 1. vekillerimiz bir araya gelip bu seçimdeki ge-
liflmeleri de¤erlendiriyor. Bunu yapmazsak,
bölgeden aday
önümüzdeki yerel seçimlerde belediyeleri de
gösterdi, sonra
kaybederiz. Ama çal›fl›rsak, say›m›z› ikiye
2. bölgeye
katlar›z. DTP’nin 22 Temmuz’da aday gös-
aktard›lar. termedi¤i hemen her yerde, üç-befl bin oyu
O arkadafllar›n vard›. Keflke sosyalistler oradan aday göster-
da özelefltiride selerdi; biz oylar›m›z› onlara aktaracakt›k za-
bulunmalar› ten. Keflke sosyalistler Karadeniz’de güçlü ol-
gerekiyor. sayd› ve bizim oradaki oylar›m›z›n bir fayda-
Sonuca çok s› olsayd›. Ama solun oyu olmad›¤› için, bi-
üzüldüm. zim oralardaki üç-befl bin oyumuzun da bir
Erbafl da, Oran faydas› olmuyor.
da harcanacak PKK, seçimlerle ilgili de¤erlendirmele-
isimler de¤ildi. rini aktard›¤› yay›n organ› Özgür
Keflke farkl› Halk’ta DTP’nin meclise girmesinin
yerlerde aday Kürt sorununu çözmeye yetmeyece¤ini,
gösterilip “baflka” mücadele yöntemlerini de ber-
seçilselerdi. taraf etmeyece¤ini iddia ediyor. Sizce
“Kürtler Ak›n Birdal ve Ufuk Uras dahil 22 ba-
desteklemedi, ¤›ms›z aday›n meclise girmesi, PKK’yi
Bask›n Oran nas›l etkiler? Çat›flmal› sürecin sonlan-
kaybetti” mas› için bir önad›m olur mu?
mant›¤› çok Herkes Kürt sorununa bar›flç›l ve demokratik
yanl›flt›r. bir çözüm istiyor. Halk›m›z da bunu istiyor.
Biz bunu hayata geçirmeye çal›fl›yoruz. Bar›fl
ve kardefllik için yola ç›kt›k ve bu yönde ça-
l›flaca¤›z. Olumlu ad›mlar atarsak, bu, herke-
si etkileyecektir. Biz mecliste bir grubuz ve
grup oluflturmak sesini ç›karabilmek demek-
tir. Ama, meclisin iç tüzük kurallar›n›n d›fl›na
ç›karsan›z, hiçbir etki uyand›ramazs›n›z. Bu-
nun örne¤ini DEP sürecinde gördük. Grup
oluflturmam›z, bir düflünceyi dile getirme
amac›n›n sonucudur. 550 kiflilik parlamento-
yu 20 kifliyle yönlendirece¤iz gibi bir iddi-
am›z yok. Aya¤›m›z› yorgan›m›za göre uzata-
ca¤›z. Hâlâ çat›flmalar sürüyor, hâlâ ›rkç›, sa-
vafl k›flk›rt›c› yaklafl›mlar var, tahammülsüz
kesimler var. Bu koflullarda mecliste, çok
temkinli davranmak zorundas›n›z. Yar›n ana-
yasa de¤ifliklikleri gündeme geldi¤inde, bu
halk›n nas›l bir anayasa istedi¤ini söyleyebil-
mek için temkinli davranman›z gerekiyor.
Anayasa görüflülürken, gücümüz oran›nda,
hiç de¤ilse üç-befl maddenin düzenlenme-
sinde etkili olabilirsek, biz de katk›m›z› sa¤-
lam›fl oldu¤umuzu hissedece¤iz. Yoksa, Kürt
sorunu gibi devasa bir sorunu, bir dönemde,
bir grubun çözmesini beklemek de hayal k›-
r›kl›¤›na neden olabilir. Ama çok fazla proje
ve plan önerisinde, iflsizlik, yoksullukla ilgili
yasa tekliflerinde bulunabiliriz. Parlamentoda
bunlar yap›labiliyor ancak. 400’e yak›n AKP
milletvekilinin, asker karfl›s›nda t›kan›p kald›-
¤›n› biliyoruz. AKP’nin bu güçle yapamad›¤›
fleyi, gözlerin sürekli üzerinde bulundu¤u 20
kiflilik bir gruptan beklemek büyük yan›lg›d›r.
Ama grubumuz yeteneklidir, birikimlidir. Bu
kadrodan insanlar, mecliste farkl› bir sol ses,
farkl› bir dinamizm göreceklerdir.
Kürt sorununu nas›l tarif ediyorsunuz?
Geldi¤imiz noktada bu sorunun hâlâ sorulu-
yor olmas› flafl›rt›c›d›r. Kürt sorunu, çat›flma-
lar, dil, kimlik, kültürel haklar, e¤itim, televiz-
yon, insan haklar›, hukuk, ekonomik ve sos-
yolojik sorunlar› bar›nd›ran devaâsâ bir so-
rundur. Devlet, hükümet baflkanlar› bile bu-
nu kabul ediyor. Ama çözüm yönünde bir
ad›m at›lm›yor, mesele budur.
Herkesin kendine göre bir Kürt sorunu
tarifi var. Tayyip Erdo¤an’›n tarifiyle si-
zin tarifiniz örtüflmüyor…
O ümmetçi bak›yor, biz eflit, özgür yurttafl
ideali ba¤lam›nda yaklafl›yoruz. AKP’yle zih-
niyetlerimiz çok farkl›.
Kürt sorunu sadece Türkiye’yle s›n›rl›
bir sorun da de¤il. Örne¤in PKK’nin…
Ben DTP milletvekiliyim; siz bana PKK’nin
temsilcisiymiflim gibi soru sorarsan›z, yanl›fl
yapars›n›z. Onlar›n kendi yay›n organlar› var,
düflüncelerini aç›k aç›k ifade edebilecekleri
mecralar› var. Onlarla ilgili sorular›n›z›, onla-
ra sorun lütfen.
Sormak istedi¤imiz soru, özetle fluydu:
Kürtlerin legal siyasete a¤›rl›k vermesi,
çat›flmalar›n bitmesini sa¤lar m›?
1999’dan beri Türkiye’de demokratik cumhu-
riyetten söz ediliyor. Bu da sivil, demokratik
bir çözüm iste¤ine iflaret ediyor. Sorunlara
fliddet ve çat›flma d›fl›nda çözüm bulmak de-
mektir, demokratik cumhuriyet. Zaten bu se-
çimlerde halk›n iradesi bu yönde tezahür et-
ti. O yüzden 20 kiflilik grubumuza biçilen
misyon çok yüksektir. Önümüzdeki günlerde
kabine netleflecek, cumhurbaflkan› seçilecek.
Hükümette muhatab›m›z netleflince, bu ko-
nudaki yaklafl›mlar›na bakaca¤›z. Olumlu çö-
züm sinyalleri verirlerse, bu sorunun çözü-
müne katk› sunmufl olacaklard›r.
Pek çok kesim, AKP’nin Kürt sorununu
çözebilecek bir parti olmaktan çok
uzak oldu¤u görüflünde…
Seçim öncesi kayg›larla seçim sonras› tutum
aras›nda farklar olaca¤›na inan›yoruz. Dört y›l
boyunca yönetim AKP’nin elindedir ve onla-
r›n yaklafl›m› önemlidir. Siyaset ve diyalog
çok fleyi çözebilir. ‹craatlar›n› görmeden in-
sanlar› mahkûm etmek do¤ru de¤il. Bizim
için de ayn› önyarg› var. Ama art›k önyarg›-
larla, ak›l ve mant›¤›n süzgecinden geçiril-
memifl fikirlerle yol almak mümkün de¤il.
Parlamentoya geldi¤imiz ilk gün, gerginlik
yaratmayaca¤›m›z› söyledik. Biz buraya so-
runlar›m›z› çözmek için geldi¤imizi söyledik.
Bunun sinyalini de verdik.
Tayyip Erdo¤an, seçimin hemen ard›n-
dan DTP’li vekiller konusunda mealen
flunu söylemiflti: Birileri Kürt sorununu
siyasallaflt›rmaya kalkarsa, karfl›lar›n-
da ilk önce beni bulurlar…
Erdo¤an bey zaten muhalefet olarak bizi kar-
fl›lar›nda bulacakt›r. Biz onun askeri de¤iliz
ve birilerine biat etmeye gelmedik. Bizim de
düflüncelerimiz var, halk›m›z›n istemleri ve
özlemleri var. Herkes projesini ortaya koya-
cak, kamuoyu da bunu de¤erlendirecek. Ki-
min çözüm isteyip istemedi¤ini, kimin savafl
yanl›s› olup olmad›¤›n› o zaman görece¤iz.
Ak koyun kara koyun zaman›d›r art›k. Eski-
den karfl›lar›nda konuflan kimse yoktu. Mey-
dan› bofl bulmufl, istedikleri gibi at koflturu-
yorlard›. fiimdi görece¤iz ne olaca¤›n›. Bizim
de Türkiye’ye sözümüz var. Seçim bildirge-
mizin ve parti program›m›z›n arkas›nday›z.
Çok ciddi bir toplumsal de¤iflim, dönüflüm
projesinin sahibiyiz. Elimiz bofl, kafam›z bu-
lan›k olarak gelmifl de¤iliz meclise. Kafam›z
net, görüfllerimiz gayet aç›kt›r. Öyle flu-mlu,
gri-mri yok. Turnusol k⤛d›na çevirece¤iz
bu meclisi. Varl›k nedenimiz de bu zaten.
Yemin töreni günü MHP’lilerle tokalafl-
t›n›z, ama AKP’lilerle tokalaflmad›n›z...
Baflbakan ve kabinesi, karfl› kald›r›mda, bir
barikat›n arkas›nda oturuyor. Bizim kalk›p
gitmemiz ve onlar› kutlamam›z, meclis di-
zayn› aç›s›ndan mümkün de¤ildi. Ama yüzde
DTP’nin seçim çal›flma- 46 oy alan partinin genel baflkan›n›n nezake-
s›n›n bafll›ca mesaisi, ten, meclisteki bütün siyasi parti temsilcileri-
adaylar›n›n oy pusulala- ni kutlamas› fl›k olurdu. Bunu becerememifl-
r›ndaki yerini seçmen-
lerdir. CHP lideri Baykal, önümüzden geçer-
lerine belletmekti.
ken kafas›n› e¤mifltir. Gerilim bekledikleri iki
parti, DTP ve MHP bu jesti göstermifltir.
DTP ve MHP’nin jestleflmesi, Kürt soru-
nu gündeme gelince de devam eder mi?
Kürsüde herkes kendi görüflünü söyler. Var-
sa çözüm önerileriniz, ortaya koyars›n›z. Bu
da medeni bir tart›flma yöntemidir. Elbette fi-
kirler çat›flacak ki, içinden do¤rular ortaya ç›-
kabilsin. DTP olarak, Kürt sorunu gündeme
geldi¤inde, CHP, DSP ve AKP’nin pek çok
konuda kolkola girece¤ine inan›yoruz. Biz
karfl›m›zda sadece MHP’yi görmüyoruz. Gö-
receksiniz, o gün geldi¤inde bu üç parti
MHP’den daha fazla öne f›rlayacaklar.
MHP’ye meydan› b›rakmamak için yar›fla-
caklar. O günleri de göreceksiniz. Fakat biz,
Kürtlerin yoksullu¤u, ekonomik geri b›rak›l-
m›fll›¤›, boflalt›lm›fl köyler konusunda çok ko-
nuflaca¤›z. Çal›flmalar›m›zda iflsizlik ve yok-
sulluk çok önemli yer tutacak. Ayn› zamanda
Türkiye’nin tüm sorunlar› konusunda söyle-
yecek sözümüz olacak. Bunu da projeler
ba¤lam›nda yapaca¤›z. Soru önergeleri, yasa
teklifleri verece¤iz, soruflturma isteyece¤iz,
gerekirse gensoru verece¤iz. Bu mecliste, biz
de konuflaca¤›z. E¤er baz›lar› bunun anlam
ve önemini küçümsüyorsa, büyük yan›lg›
Biz hangi flehri içindeler. DTP sol, demokratik bir kitle parti-
solcular›n ve sidir. Yani ideoloji ve kadro partisi de¤iliz.
sosyalistlerin Sosyalist partiler ideoloji ve kadro partileridir.
elinden ald›k? Bizim kitleselleflmemizin nedeni de onlardan
Biraz da onlar bu konuda farkl› olmam›zd›r. Taban›m›zda
s›n›fsal hareketi dindarlar, köylüler, yoksullar, Kürtler de var.
örgütleseler, Ama Türklerden de çok oy al›yoruz.
güç biriktirseler Kürt sorununu çözmesi için AKP’ye oy
de güçlerimizi veren Kürtlerin, AKP’nin olumlu ad›m-
bir araya lar atmas› halinde, bir sonraki seçimde
getirseydik. s›rtlar›n› tamamen DTP’ye çevirip
Bizim tavr›m›z›n AKP’ye kaymas› tehlikesi var m›?
örnekleri var: AKP, Kürtlerin Godot’su de¤ildir. AKP’nin
Birdal’›, Uras’› geçmifl befl y›ll›k karnesi ortadad›r. AKP dö-
neminde çat›flmalar tekrar bafllad›, ateflkes
seçtirdik.
Tüzel’i de süreci de¤erlendirilemedi.
seçtirebilirdik, Kürtlerin Godot’su kim?
ama gücümüz Kürtlere ve Kürtlerin seçilmifl temsilcilerine
yetmedi, ra¤men, hiç kimse bu ülkede hiçbir çözümü
hayata geçiremez. Yirmi milyona yak›n Kürt
ne yapal›m?
yurttafl›m›z yafl›yorsa ve iki milyon kadar kifli
de meclise vekil gönderiyorsa, onlar› yok sa-
yarak, inkâr ederek, hiçbir çözüm kap›s›n›
aralayamazs›n›z. Sorunlar tek tarafl› çözüle-
mez. Güney Afrika’ya bak›n; siyah ve beyaz-
lar›n çat›flmas› nas›l çözüm bulmufltur, gö-
rürsünüz. Filistin-‹srail çat›flmas›nda da du-
rum ayn›d›r. ‹ngiltere-‹RA, ‹spanya-ETA kar-
fl›tl›¤›nda da durum ayn›d›r. Bunlar›n hepsi
bar›fla ulaflmak için karfl›l›kl› diyalog içine
girdiler. Kimse tek bafl›na yol alamad›. Direkt
olmasa bile dolayl› yoldan görüflmeler yap›l-
d›. Kürt halk› da, “ben kendi irademi meclise
gönderdim, buyurun bakal›m” diyor. “AKP
sorunu çözecek, sonra da oylar› al›p gidecek”
diye bir hayal yok. Biz AKP’yi çözüm bulma-
s› için zorlayaca¤›z.
Sonuçta AKP’nin bölgeden gelen vekil-
leri de Kürt. Yönetsel bak›mdan da AKP
muktedir…
AKP Türkiye’ye bar›fl› getirsin, çat›flmalar›
durdursun, ekonomik ve siyasî sorunlar›
çözsün, biz tek bir oy almamaya da raz›
oluruz. fiu an sosyalistlerin, Kürtlerin, Alevi-
lerin, fifllenen, izlenen, d›fllananlar›n, emek-
çi halk›n hepsi, en az›ndan kendi sesleri
olacak temsilcilerini, birer-befler de olsa
meclise göndermifllerdir. Uzun y›llard›r ol-
mayan sesleri vard›r art›k mecliste. Bunu
çok iyi de¤erlendirip, grubumuzu yaln›z b›-
rakmayarak, meclis d›fl›ndaki muhalefeti de
yükselterek, sivil toplum hareketlili¤inin ar-
t›r›lmas›n› sa¤layarak, parlamento içi ve d›-
fl› dayan›flmay› gerçeklefltirmemiz gereki-
yor. Bizim yasa tekliflerimizi, önerilerimizi,
çözüm projelerimizi bu kesimler, meclis d›-
fl›nda dinamiklefltiremez, kamuoyuna mal
edemezse, AKP’yi de harekete geçirmek
zor olacakt›r. Bugün itibariyle biz, hepimiz,
sosyalistler, sosyal demokratlar, Kürt de-
mokratlar›, her zamankinden daha fazla bir-
birimize muhtac›z. DTP’nin meclise giriflini,
solun tarihsel birlikteli¤ine evriltmek, eli-
mizdedir. Büyük düflünürsek, birbirimizi
kucaklar ve ortak paydalarda buluflup bü-
yük ad›mlar atarsak, iktidara alternatif
olacak kadar güçlü olabiliriz. Öbür türlü-
Söylefli: ‹rfan Aktan
sü y›llard›r bize ve sola kaybettiriyor za-
ten. 22 Temmuz seçimlerini geride b›rak-
t›k. Onun için sol güçlerin bu seçimle il-
gili tart›flmalar› bir kenara b›rak›p yar›nla-
ra bakmas› ve yar›nlar› güzel k›lmak için
kollar› s›vamas› gerekir.
21
ÖDP ‹STANBUL ‹L BAfiKANI ALPER TAfi
Böyle giderse parti bölünür
Evet, durum bafll›ktaki kadar vahim. ÖDP yol ayr›m›nda. Alper Tafl’›n dedi¤i gibi, “böyle
giderse” bölünür. Ufuk Uras’›n iki emrivakisi –son dakikada parti baflkanl›¤›na adayl›¤›n›
koymas› ve partinin genifl çapl› itiraz›na ra¤men Bin Umut adaylar› aras›nda yer almas›–
ÖDP’de ciddi bir çatlamaya sebep oldu, iki odak yaratt›. Bir tarafta Uras’›n “hamle”lerini
destekleyenler, di¤er tarafta bu hamleleri parti hukukunun reddi addedenler. ‹ki taraf›n
da görüfllerini almak istedik, partinin baflkan yard›mc›lar› Saruhan Oluç ve Sinan H›zal’-
dan randevu talebimize olumlu yan›t gelmedi. Dolay›s›yla, yaln›zca “muhalefet”in
görüfllerini nakledebiliyoruz. ÖDP ‹stanbul ‹l Baflkan› Alper Tafl anlat›yor...
ÖDP’nin 10-11 fiubat’taki kongresinde
sizin genel baflkan olaca¤›n›z konu-
fluluyordu. Hatta bu sonuç kesin gö-
rüldü¤ü için ertesi gün Birgün gaze-
tesinin taflra bask›s›nda sizin seçildi-
¤iniz yaz›lm›flt›. Fakat adayl›¤›n› son
anda aç›klayan Ufuk Uras genel bafl-
kan oldu. Neden böyle bir karmafla
yafland›?
Alper Tafl: Önce kendi adayl›¤›mla ilgili
durumu söyleyeyim. Biz, 2005’teki kongre-
de bir program sunduk ve partinin yeniden
inflas›na dair fikirlerimizi aç›klad›k. Hem si-
yasetimizi hem örgütlenme biçimlerimizi
yenilenmemiz gerekti¤ini söyledik. Partinin
farkl› anlay›fllar›n mutabakat›na dayal› ya-
p›s›n› özgürlükçü sosyalizm ekseninde ye-
niledik. Toplumsal hareketler infla edelim,
partiyle parti üyesi aras›ndaki iliflkiyi daha
tan›ml› hale getirelim, üyelerimizi bulun-
duklar› alanda örgütlü siyasetin bir parças›
yapal›m gibi hedefler aç›klad›k. Bu hedefle-
ri hayata geçirme do¤rusultusunda arka-
dafllar›m›z aras›nda benim adayl›¤›m ön
plana ç›kt›. Tabanda yapt›¤›m›z yoklama-
larda Ufuk Uras’›n baflkanl›¤›n›n istendi¤ini
gördük. Ama Ufuk Uras aday olmay› dü-
flünmedi¤ini söyledi¤inden benim ad›m ön
plana ç›km›flt›. Ufuk Uras son dakikada
baflkanl›¤a aday oldu¤unu aç›klad› ve se-
çildi. Böyle bir karar› son dakikaya b›rak-
mas›na aç›kças› çok flafl›rd›k. Çünkü kong-
reden evvel defalarca sorduk kendisine,
“aday de¤ilim” dedi. Zaten tabanda ön plâ-
na ç›kan isim de oydu, tüm bunlara gerek
yoktu. Bir de adayl›¤›n› aç›klad›¤› konufl-
mas›nda “Nerede kalm›flt›k?” dedi. ÖDP’de
kendisinin olmad›¤› dönemde ortaya ç›k-
m›fl olumlu fleyleri görmeyip kendince bir
milat bafllatt›. ‹nsanlar tepki gösterdi tabii.
2002 seçimlerinden sonra, Ufuk Uras istifa
etmiflti. Hayri Kozano¤lu o en zor, partinin
dibe vurdu¤u dönemde genel baflkanl›k
görevi üstlendi. Ufuk Uras, o zor zamanlar-
da ifli gö¤üsleyen insanlara ay›p etti.
Ufuk Uras o konuflmas›nda Hrant
Dink cinayetinden çok etkilendi¤ini
ve kendisini aday olmak zorunda his-
setti¤ini söylemiflti. Bu gerekçeyi ma-
kûl bulmad›n›z m›?
Hrant Dink’in katledilmesi çok önemli bir
olayd›r, ama devrimci siyasette sadece
konjonktüre göre davranamazs›n›z. Böyle
yaparsan›z, “Hrant Dink'in katledilmesin-
den sonra bir sol dalga ç›kt› ortaya, bu in-
sanlar› toparlamak laz›m” dersiniz; birkaç
ay sonra, cumhuriyet mitingleri olunca da
oluflan havadan korkars›n›z, “bu süreçten
ç›kabilme flans›m›z yok” deyip paçay› kur-
tarmak için ba¤›ms›z aday önerisine sar›l›r-
s›n›z. Tabii ki konjonktürü de¤erlendirmek
22
gerekir, ama bu kadar günlük siyasetin
ÖDP maalesef
parças› haline dönüflürseniz savrulur du-
genel baflkan›
rursunuz. Uras genel baflkan adayl›¤›n›
yüzünden, ilkeli,
aç›klarken düflündüklerini, projelerini, kafa-
kararl› bir parti s›ndaki partiyi anlatmad›, sorun bu.
olmak yerine, Ufuk Uras’›n kafas›ndaki ÖDP’yle si-
faydac›, zinki aras›nda ne gibi farklar var?
pragmatik bir Ufuk Uras ÖDP’nin afl›lmas› gerekti¤ini,
parti durumuna sosyal demokrat kanad› da kapsayan yeni
düfltü. Örne¤in, bir yap›lanma gerekti¤ini söylüyor. ÖDP
DTP “ittifak afl›labilir, fetifllefltirdi¤imiz bir fley de¤ildir.
yapt›¤›m›z Ama bunu aflabilecek bir toplumsal hare-
güçlerden ÖDP ket var, ya da özgürlükçü sol çizgide ittifak
bize destek yapabilece¤imiz geliflmifl siyasal özneler
vermedi” diyor. var da bizim mi haberimiz yok? ÖDP bu ke-
Ama biz simlerle buluflam›yor mu? ÖDP’yi aflmak
kimseyle ittifak partinin sosyal demokratlaflt›r›lmas› ise, afl-
yapmad›k ki! ma de¤il, baflka bir fley olur. Ama bizim
DTP, Ufuk Uras’› tart›flma nedenimiz, ÖDP’nin gelece-
Uras’la ittifak ¤i ve solun gelece¤i ile ilgili ne düflündü-
yapt›. DTP’yle ¤ünü delegelere aç›klamam›fl olmas›. Bunu
ittifak hiçbir yapmad›¤› gibi ba¤›ms›z aday olurken de
parti organ›nda parti hukukuna ayk›r› davrand›.
ÖDP’nin seçimle ve ba¤›ms›z adaylar-
konuflulmad›.
la ilgili karar› neydi?
Karar seçime parti olarak kat›lmakt›. Sol
ad›na ortaya ç›kanlar›n giderek sa¤c›laflt›¤›,
milliyetçileflti¤i bir süreçte eflitlikçi, özgür-
lükçü solun temsilcisi olarak ba¤›ms›z çiz-
giyle yürümemizin uygun olaca¤›n› düflün-
dük. Çünkü ortada özgürlükçü sol çizgide
baflka siyasî özne yoktu. DTP ba¤›ms›z
aday ç›karaca¤›n› dillendirmiflti zaten, bu
onlar›n özel koflullar›nda anlafl›l›r bir fley.
Biz tam seçime kat›lma karar› ald›¤›m›z s›-
rada, DTP’den ayr› olarak sol ba¤›ms›z
adaylar fikri ortaya at›l›nca bir esnekli¤imiz
olufltu; solun de¤iflik kesimlerinin üzerinde
anlaflt›¤› biri olursa destekleyebilece¤imizi
söyledik. Asl›nda, ba¤›ms›z adaylarla Tür-
kiye’de gerçek solu görünür k›labilece¤imi-
zi düflünmüyorduk, ama mesela ‹stan-
bul’da Gençay Gürsoy’un adayl›¤› konuflul-
mufltu, buna da karfl› ç›k›lmaz. Böyle bir
durumu istisna kabul edip “bir-iki yerde
ba¤›ms›z aday destekleyebiliriz, ama seçi-
me parti olarak kat›laca¤›z” dedik. Sonra,
genel baflkan›m›z, partisiyle hiç konuflma-
dan ba¤›ms›z aday olma karar› ald› ve bu-
nu bize dayatt›. ÖDP Genel Baflkan› s›fat›
tafl›yan birinin, partinin yetkili organlar›n›n
karar›na ra¤men, “ba¤›ms›z sosyalist bir
yurttafl” olarak aday olma hakk› olmamal›-
d›r. Partiye, “Kürt siyasî hareketiyle birlikte
ba¤›ms›z adaylar ç›karmal›y›z” dese, tart›fl-
sak ve bir karar alsak, ta-
mam. Ama bu, tamamen
kendi yak›n çevresiyle ald›¤›
bir karard›r. Parti iradesinin
karfl›s›na kendi iradesini
koymufl, kendi hukukunu
dayatm›flt›r.
Uras’›n adayl›¤›n›n parti
meclisin konufluldu¤u ve
desteklendi¤i söyleniyor.
Ufuk Uras, kongrede genel
baflkan adayl›¤›n› aç›klarken
yapt›¤› gibi, yine son dakika-
da aç›klad› ba¤›ms›z adayl›-
¤›n›. “DTP genel baflkan›m›-
z›n adayl›¤›n› çok önemsi-
yor” denildi. Parti meclisin-
den arkadafllar bu duruma
karfl› ç›kt›, ama genel baflkan
“bu yolda siz yoksan›z da
ben devam edece¤im” diye
aç›k bir dayatma yapt›. Böy-
le yap›nca parti meclisi “aday olman› do¤-
ru bulmuyoruz, ama adayl›¤›n› dayatt›¤›n
için birinci bölgede aday göstermiyoruz”
dedi. Kendisinin adayl›¤›yla ilgili parti mec-
lisinde konuflulan bu.
Ba¤›ms›z adayl›k projesine ne gibi
elefltirileriniz vard›?
Bu Ahmet ‹nsel’lerin projesiydi. Ama bafl-
lang›çta DTP’yi kapsamazken, birden
DTP’yle ortak aday ç›karmaya dönüfltü. Biz
Kürt hareketiyle iliflkimizde hep elefltirel bir
dayan›flma içinde olduk. ‹çinden geçti¤i-
miz süreçte, DTP eksenindeki ba¤›ms›z
adayl›k süreciyle seçime kat›lman›n eflitlik-
çi, özgürlükçü ve ba¤›ms›z bir devrimci
çizgiyi yaratma anlam›nda handikapl› ola-
ca¤›n› düflündük. Kürt hareketi ulusal ka-
rakterli bir hareket oldu¤u için, kimlik ta-
lepleri öne ç›k›yor. Ayn› zamanda, neolibe-
ralizm ve antiemperyalizm konusunda net
tutumlara sahip de¤iller. ‹kinci olarak, bir
partinin genel baflkan› ba¤›ms›z aday olur-
sa, bu partinin Türkiye çap›nda bütünlüklü
bir siyasal iddias› olamaz. ÖDP’nin seçim
çal›flmalar› tam da bu yüzden Ufuk Uras’›n
‹stanbul adayl›¤›na indirgendi. ÖDP baflka
yerlerde do¤ru düzgün seçim çal›flmas› ya-
pamad›. Bir de sürecin bafllamas›na bak›n.
Ufuk Uras ve yak›n çevresi, cumhuriyet mi-
tinglerinden sonra, AKP ve CHP ekseninde
bir cumhuriyet tart›flmas› yaflan›nca “biz
bu iflin içinden ç›kamay›z” deyip korktular.
O ikisi aras›nda tart›flma varsa, sen de
üçüncü bir hat açars›n, eflitlikçi, özgürlük-
çü, demokratik, gerçekten laik, üretenlerin
yönetti¤i bir cumhuriyet projesi koyars›n
ortaya. ÖDP zaten böyle süreçler için var.
Ama o arkadafllar bunu yapamad›. DTP’nin
önerisini al›nca da, “hiç de¤ilse Ufuk’u
meclise sokar›z” deyip iflin içinden s›yr›ld›-
lar. Solun genelinde bir özgüven eksikli¤i
var zaten, ama ba¤›ms›z adayl›k süreci
ÖDP genel baflkan›n›n ve genel merkezinin
de özgüven eksikli¤i oldu¤unu gösterdi.
Ba¤›ms›z adayl›k süreci tam aksine
soldaki özgüven eksikli¤ini aflmak
için bir f›rsat olmad› m›? Hatta Bas-
k›n Oran ço¤u konuflmas›nda bunun
alt›n› çizdi. Solun üzerindeki ölü top-
ra¤›n›n at›lmas›n›n, insanlar›n bir
araya gelip mücadele etmeyi hat›rla-
mas›n›n parlamentoya girmekten da-
ha önemli oldu¤unu söyledi.
Bunlar› önemsemiyor ya da küçümsüyor
de¤iliz. Ama son zamanlarda bir solculuk
türü ç›kt› ortaya. Kampanya tarz›, medya
tarz› solculuk. Sol eskiden mahallelerde, ifl-
yerlerinde hayat›n her alan›nda pozisyon
al›rd›. Esas olan hangi toplumsal mücadele
içinde oldu¤umuzdur. Gelip geçici, sen-
ben-bizim o¤lan tarz› ittifaklarla bir yere
var›lmaz. Bunlar›n getirece¤i heyecan ve
özgüven de gelip geçici olur. Ama özgüven
eksikli¤i meselesi gerçekten çok önemli.
Zaten ÖDP’yi zaafa u¤ratan da bu eksiklik.
Ba¤›ms›z sosyalist bir siyasi odak olabile-
cek miyiz, buna gücümüz var m›, yok mu?
ÖDP’yi 11 y›ld›r bu soru kemiriyor. Baz› ar-
kadafllar dönemsel ruh hallerine göre bir si-
yaseti getirip önümüze koyuyorlar. Bu, par-
tiye inançs›zl›kt›r, kaçak siyasetidir. Biz se-
çimlerde özgürlükçü sol çizgide derdimizi
anlatabilseydik, bütün Türkiye’deki siyasi
kazanc›m›z Ufuk Uras’›n meclise girmesin-
den çok fazla olurdu. Ayr›ca ÖDP’nin par-
lamento gibi bir önceli¤i yoktur. ÖDP top-
lumsal alan›n siyasal alan› kuflatmas›n› he-
defleyen bir politika izler. Önceli¤i parla-
mento olanlar›n tercihine de sayg› duya-
r›m, ama esas olan emekçilerin öz örgüt-
lenmelerini yaratmakt›r.
Ufuk Uras’›n milletvekili olmas› sü-
rekli vurgulad›¤›n›z özgürlükçü sol
çizginin sesinin daha çok duyulmas›-
n› sa¤lamaz m›? Ayr›ca yüzde 10 ba-
raj›n›n delinmesi aç›s›ndan da anlam-
l› de¤il mi?
Kürt siyasî hareketi zaten baraj› geçersiz
k›lacakt›. Aç›k konuflmak laz›m, yüzde 10
baraj› sosyalistleri meclis d›fl›nda tutmak
için var de¤il ki, Kürt hareketini engelle-
mek için var. Baraj yüzde befl olsa ne ola-
cak? Hangi sosyalist parti girecek meclise?
‹kinci olarak, Uras’›n parlamentoda oluflu-
nu tamamen bir kenara atal›m demiyorum
zaten. Esas yörüngemiz ne? Oraya baka-
l›m. Ufuk Uras’›n parlamentodaki sürecinin
sola ve ÖDP’ye katk›s› olacaksa ne güzel.
Ama önce partide yaratt›¤› tabloyu görüp
özelefltiri yapmal›. fiu ana kadar Uras’›n iz-
ledi¤i çizgi, parlamentoda sol harekete ya-
pabilece¤i katk›lar› da yapamamas›na yol
açar. fiu anda maalesef kendi örgütünü
çatlatm›fl, ikiye bölmüfl biri konumunda.
Partisinde bunlar› yapan yar›n öbür gün
baflka atraksiyonlara da girer Meclis’te.
ÖDP, ba¤›ms›z adaylar›n güçlü oldu-
¤u baz› yerlerde seçime kat›larak oy-
lar› böldü¤ü gerekçesiyle sert elefltiri-
lere hedef oldu. ÖDP’nin 1280 oy ald›-
¤› Mersin’de ba¤›ms›z aday Orhan
Miro¤lu’nun 380 oyla seçimi kaybet-
mesi de en somut örnek.
ÖDP maalesef genel baflkan› yüzünden, il-
keli, kararl› bir parti olmak yerine, faydac›,
pragmatik bir parti durumuna düfltü. Örne-
¤in, DTP seçim de¤erlendirmesinde “ittifak
yapt›¤›m›z güçlerden ÖDP bize destek ver-
medi” diyor. Ama biz kimseyle ittifak yap-
mad›k ki! DTP Ufuk Uras'la ittifak yapt›.
DTP’yle ittifak hiçbir parti organ›nda konu-
flulmad›. Mersin ba¤›ms›z aday› Orhan Mi-
ro¤lu’nun çok k›ymetli bir insan oldu¤unu
biliyoruz. Birikimli, sosyalist kökenli, seçil-
se verimli olabilecek biri. Ama bizim parti
meclisi Ufuk Uras ve Bask›n hocan›n aday-
l›¤›n›n desteklenmesi, üçüncü bölgede de
‹stanbul’un seçim bütünlü¤ünü bozmamak
için aday ç›kar›lmamas› karar› ald›. ‹ttifak
konuflulmad› bile.
Ahmet ‹nsel, Radikal ‹ki’ye 5 A¤us-
tos’ta yazd›¤› seçim de¤erlendirme
yaz›s›nda “1970’leri mitlefltirerek et-
raflar›nda iyi kötü kadro oluflturmay›
al›flkanl›k haline getirenlerin emekli
olma zaman› geldi” diyor. Bu sözleri
ÖDP olarak üstünüze al›nd›n›z m›?
1970’lerde sol hayat›n içindeydi. Solcular
iflyerlerinde, mahallelerde, bulunduklar› her
alanda mücadelenin içindeydi. fiimdi ise
hayat›n içinde olmayan, içinde bulundu¤u
prati¤i sonuna kadar takip etmekten uzak
geçici solcu tipi olufltu. Solda en büyük
tehlikeyi bu noktada görüyorum. 1970’ler-
deki mücadele damar› kurutuluyor. Böyle
bir solun gelece¤i yoktur. Bu flekilde de-
vam ederse sol baflar›s›n› seçim istatistikle-
rinde, meclise kaç kifli soktu¤unda falan
aramaya bafllar. Bu nedenle, ‹nsel’in dedi-
¤inin tersine, 1970’lerdeki devrimci ruhu
yeniden yaratmak laz›m. AKP ve neoliberal
zihniyetle mücadele edeceksek, terk etti¤i-
miz alanlara geri dönmemiz laz›m. As›l o
mücadele anlay›fl›n› bugünlere getiremedi-
¤imiz için bu noktaday›z.
Ama Ahmet ‹nsel 1970’lerin bu yönle-
rinden de¤il, a¤abeylik, fleflik mües-
sesesinden rahats›z galiba. Ayn› yaz›-
da ÖDP içinde bir “derin ÖDP” oldu-
¤unu da söylüyor. Her iki elefltiride de
eski Devrimci Yol önderleri kastedili-
yor galiba.
Maalesef hâlâ bir Devrimci Yol fobisi var.
Mesela ben genel baflkan aday› oldu¤um-
da, bana gelen itiraz Devrimci Yol gelene-
¤inden geliyor olmamd›. Ben baflkan olur-
sam parti “Dev Yol Partisi” olurmufl. Parti
kurulal› 11 y›l olmufl, hâlâ köken tart›flma-
Ortak parti s›na giriyorlar. Ayr›ca Devrimci Yol’dan
duygusu büyük ders alaca¤›m›z çok fley var. Fatsa, Yeralt›
yara ald›, seçim Maden ‹fl, Yeni Çeltek, ODTÜ... ÖDP bütün
döneminde, devrimci mücadelenin tarihini sahiplen-
ortadan kalkt› mifltir. Sonuçta, geçmifl bir mücadele süre-
hatta. Uras, cinin devrimci bir elefltirisidir ÖDP. Ama
önce bunu tamir böyle olmam›z, o geçmiflin olumlu yanlar›-
etmek için n› yads›mam›z› gerektirmez. Devrimci
özelefltiri Yol’un geçmifl pratikleri ÖDP’ye laz›md›r.
yapmak Bu, ÖDP’de yeni bir Devrimci Yol kural›m
demek de¤ildir, ayn› ›rmakta iki kere y›ka-
zorunda. Genel
n›lmaz. Biz onlar› geçtik, daha 1990’lar›n
baflkanl›¤a
bafl›ndaki tart›flma sürecinde, “Yeniden
adaysa,
Devrimci Yol’u kurmak m› gerekir, yoksa
fikirlerini, yeni bir devrimci harekete mi ihtiyac›m›z
projelerini aç›k var?” sorusunu tart›flt›k.
seçik anlatmas›, Eskiden ÖDP’nin “bir bilenleri”nden
delegeyle söz edilirdi, flimdi ayn› kifliler kaste-
paylaflmas› dilerek “derin ÖDP” elefltirisi yap›l›-
gerekir. Mesela yor. Ufuk Uras kurultay konuflmas›n-
yeni bir sol da “partiyi a¤abeylere, fleflere b›rak-
oluflumdan söz mayaca¤›n›” söylüyor. Genel baflkan
etti. Bu nedir, bile bunu söylüyorsa bir sorun yok
neyi kaps›yor? mudur ortada?
Kendi rolü ÖDP’de Devrimci Yol önderleri ne derse
nedir, ÖDP’nin onu yap›yor de¤iliz. Böyle bir yap› yok.
rolü nedir? Uras’›n o sözleri de çok gereksizdi. Ayr›ca
Bunlar› anlat›p ba¤›ms›z adayl›k sürecinde partiye kendi
aday olur. hukukunu nas›l dayatt›¤›n› anlatt›m.
Seçilir veya Uras’›n “fleflik makam›” diye elefltirdi¤i fley
seçilmez. tam da budur, kendi yapt›¤›d›r. Derin ÖDP
Ama flu anda meselesine gelince, partiyi bu hale getiren
tutturdu¤u bir derin ÖDP gerçekten var herhalde, hat-
ta bu derin ÖDP’nin içinde Ahmet ‹nsel’in
çizgide devam
de oldu¤unu düflünüyorum. Bu ba¤›ms›z
eder, partinin
adayl›k meselesini hangi derin ÖDP’yle tar-
bütününü
t›flm›fl, kimlere ne vaat etmifl lütfen aç›kla-
kucaklamazsa s›n. Bir de flunu söyleyeyim, Ahmet ‹nsel
parti ikiye gibi baz› arkadafllar art›k daha mütevaz› bir
bölünür. pozisyona geçmeliler. ÖDP’nin “bir bilenle-
rini” elefltirip solun bir bileni olmaya çal›fl›-
yorlar, fark›nda de¤iller. Böyle yukar›dan
Türkiye soluna politik önderlik diye bir fley
olmaz. Mücadeleyle daha organik iliflkiler
içerisinde olacaks›n›z. Söz konusu yaz›s›n-
da “solun içindeki a¤abeyler, flefler yüzün-
den yeni militan kuflak kendini gösteremi-
yordu, ama bu seçim kampanyas›nda böy-
le bir genç kuflak filizlendi” diyor. Bu kuflak
Türkiye solunun marjinalleflmesine engel
olacakm›fl. Acaba neredeymifl bu kuflak?
‹nsel nereden ç›karm›fl bunu? Keflke olsa,
Alper Tafl ama yok. Meseleye d›flar›dan bakarsan›z
böyle yanl›fl sonuçlara var›rs›n›z.
Ufuk Uras ÖDP’nin önümüzdeki gün-
lerde toplanacak ola¤anüstü kongre-
sinde aday olacak gibi görünüyor.
Belli ki muhalifler de bofl durmaya-
cak. Ufuk Uras yeniden genel baflkan
seçilemezse ortaya tuhaf bir durum
ç›kmayacak m›?
ÖDP’nin Uras’›n yapaca¤› her fleye destek
verebilece¤ini düflünmüyorum. Ortak parti
duygusu büyük yara ald›, seçim döneminde
ortadan kalkt› hatta. Önce bunu tamir et-
mek, bütünlü¤ü tekrar sa¤lamak konusun-
da ciddi bir özelefltiri yapmak zorunda. Ge-
nel baflkanl›¤a adaysa –ki hala net bir bil-
gim yok bu konuda- fikirlerini, projelerini
Söylefli: Murat Toklucu
aç›k seçik anlatmas›, delegeyle paylafl-
mas› gerekir. Mesela yeni bir sol oluflum-
dan söz etti. Bu nedir, neyi kaps›yor?
Kendi rolü nedir, ÖDP’nin rolü nedir?
Bunlar› anlat›p aday olur. Seçilir veya se-
çilmez, onu bilemem. Ama flu anda tut-
turdu¤u çizgide devam eder, partinin bü-
tününü kucaklamazsa parti ikiye bölünür.
23
‹NUV‹K ESK‹MO SANATI, BAL‹NA KEM‹⁄‹NDEN RÖLYEF
16 TEMMUZ - 19 A⁄USTOS 2007
Haz›rlayan: Erdir Zat
RUSYA
Eccinni’nin
yeni macerası
Küresel ısınma sonucu eriyen buzullar
Kuzey Kutbu’nun petrol yataklarına
eriflimi kolaylafltırınca enerji savaflında
yeni bir cephe daha açıldı. Kuzey
Kutbu’nda hak iddia eden Rusya,
deniz tabanına bayrak dikerek Batı’ya
meydan okudu. Putin “korkutuyor”...
ME⁄ER buzda¤larının erimesini bekleyenler
varmıfl. Fosil yakıtların yol açtı¤ı insan yapımı bir
do¤al felaketi fırsat bilip daha çok fosil yakıt üret-
mek için kolları sıvamak, üstelik bunu dünyanın kü-
resel ısınmaya karflı seferber oldu¤u bir ortamda
alenen yapmak herkesin harcı de¤ildir. Putin’in
fleytanî zekâsı karflısında donup kalmamak im-
kânsız: Dünya petrolünün yüzde 25’ini ve 3.2 tril-
yon metreküplük dev do¤algaz rezervlerini
barındıran Arktik Okyanusu’nu, tek hamlede, küre-
sel sermayenin yeni rekabet alanı hâline getirmeyi
baflardı. Rusya, Kuzey Kutbu’ndaki tarafsız bölge-
nin bir kısmını ve teknik olarak Norveç’e ait sayılan
bir bölgeyi topraklarına katmak üzere ilk adımını
attı. Bu bölgelerdeki yeraltı zenginliklerinin kendine
ait oldu¤unu iddia ediyor. 2 A¤ustos’ta, ünlü kutup
kâflifi Artur Çilingarov’un yönetimindeki on bilima-
damı ve iki milletvekilinden oluflan bir heyet, deniz
kuvvetleriyle birlikte kutup noktasına çıkarma
yaptı. Yüksek teknoloji ürünü Mir adlı iki mini de-
nizaltıdan Mir-I, 4200 metre derinli¤e inip deniz ta-
banına Rus bayra¤ı taflıyan titanyum bir kapsül yer-
lefltirdi ve sualtındaki Lomonosov sırada¤larının
Rusya’nın kıta sahanlı¤ına girdi¤ini gösteren jeolo-
jik kanıtlar toplamaya baflladı.
Buzda¤ları eriyince...
Rusların milli gururuna yerleflmifl efsanevi uzay is-
tasyonuyla aynı adı alması, Mir denizaltılarının öne-
minin göstergesi olsa gerek. Nitekim bir Rus yetki-
lisi bu riskli operasyonun “Ay’a bayrak dikmekle
eflde¤er oldu¤unu” söyledi. Devlet televizyonu
olayın görüntülerini canlı olarak dünyaya geçti. Bu
görüntüler arasında Mir-I’in “Titanic” filminde boy
gösterdi¤i sahnenin de yer alması “asparagas” kufl-
kusu uyandırdı. Ama yetkililer bizzat Mir-I’in çekti-
¤i bayrak foto¤raflarını dünya medyasına ulafltırdı.
Rusya, tezinin arkasında duruyordu.
Aslında ne bölgenin deniz sınırı sorunları ne de
Rusların hak talebi yeni bir fley. Moskova, 2001’de,
24
Acil yardım alarmı ‹ki taraf da suç iflliyor
IRAK Yoksullu¤a karflı küresel mücadele SOMAL‹ ‹nsan Hakları ‹zleme Örgütü
veren Oxfam’ın Iraklı sivil toplum örgütle- (HRW) baflta hükümet kuvvetlerine destek
riyle birlikte hazırladı¤ı son rapor, halkın veren Etiyopya ordusu olmak üzere içsa-
üçte birinin acil yardıma ihtiyaç duydu¤u- vafla katılan bütün grupların savafl suçları
nu gösterdi. Irak hükümetinin su, kamu iflledi¤ini duyurdu. Hükümet kuvvetlerinin
sa¤lı¤ı, gıda, sı¤ınak gibi bafllıca hizmet- etnik temizlik amacıyla sivil yerleflimlere
leri aksatmasından 8 milyon insan olum- saldırdı¤ı ve yargısız infaz yaptı¤ı HRW
suz etkileniyor. fiiddetin salgın hastalıklar tarafından tespit edildi. ‹slâmcı yönetimin
ve yetersiz beslenmenin artıflıyla büyüyen devrildi¤i yılbaflından beri ölenlerin sayısı
insani krizi gölgeledi¤ine de¤inen rapor, bini geçti. BM sadece son dört ayda 400
iflgalin baflından beri 2 milyon kiflinin ülke bin kiflinin ülkeyi terkederek Etiyopya ve
içinde yer de¤ifltirdi¤ini, di¤er 2 milyonun Kenya sınırına yı¤ıldı¤ını bildirdi. BM Gü-
komflu ülkelere göç etti¤ini kayda düfltü. venlik Konseyi’nin kararından sonra ülke-
Iraklıların yüzde 70’i su sıkıntısı çekiyor, ye giren 1600 kiflilik Uganda barıfl gücü
yüzde 80’i sa¤lık hizmetinden mahrum. herhangi bir olumlu de¤ifliklik yaratamadı.
RUSYA’NIN KUZEY KUTBU’NDA HAK ‹DD‹ASI
Alman araflt›rmac›lar›n 2006’da kutup
noktasında yapt›¤› buzaltı dal›fl›
Mir: Mini denizalt›
Resmi sınır
Eflituzakl›k sınır› 1. Kuzey kutup nok- 3. 200 deniz mili
ABD 200 mil hatt›
Rusların talep
tası: Rusya, petrol ve hattı: Bölge ülkelerinin
etti¤i bölge do¤algaz kaynaklarında elindeki kara parça-
Lomonosov hak iddia etti¤i bölge- larının 200 deniz mili
KT‹K OKYANUSU
AR 3
nin “kritik noktası”nda ötesine uzanan ekono-
4 4200 metre derine ine- mik sınırlar aynı za-
KANADA 2 rek sualtı yüzeyine manda bunun merke-
RUSYA bayra¤ını bıraktı. zinde kalan tarafsız
1
2. Lomonosov Sıra- bölgeyi de belirliyor.
da¤lar›: Rusya, kıta 4. Rusların hak
sahanlı¤ı hakkını öne iddia etti¤i bölgeler:
DAN‹MARKA 4 sürerek bu sualtı sıra- Komflu ülkelerin sert
(GRÖNLAND) da¤larının kendi ana- tepkileri çok geçmeden
karasının uzant›sı oldu- onlar› da benzer iddi-
NORVEÇ ¤unu savunuyor. alara sürükledi.
KAYNAK: BM / BBC
bir BM komisyonu önünde, kuzey kıyılarının artırma telaflında. “Rus yayılmacılı¤ı”na karflı “ka-
açı¤ındaki bu bölgenin kendi karasularına ait oldu- rasularını geniflletmek” için jeolojik kanıt arıyorlar.
¤unu iddia etmiflti. Ama Moskova’nın iddiası red-
dedildi ve daha fazla kanıt getirmesi istendi. Putin’in enerji imparatorlu¤u
Kanıt toplamaya bayrak dikerek bafllamak, Rus- ABD’yi Do¤u Avrupa’da füze kalkanı kurma proje-
ya’nın ABD, AB ve NATO’yla son dönemde ya- sinden vazgeçiremeyen Rusya, temmuz ayında Av-
fladı¤ı gerilimlerin zirve noktasıydı. Muhatapları rupa Konvansiyonel Kuvvetler Anlaflması’ndan çe-
ABD, Kanada ve Danimarka’dan diplomatik tepkiler kilmiflti. NATO’yu çileden çıkaran bu karar Rus-
alması gecikmedi. Ama “tarafsız suların statüsünü ya’ya sınırlarında askeri yı¤ınak yapma serbestli¤i
korumak” gibi ilkesel bir tavır yerine onlar da hak sa¤ladı. Bunun üstüne gelen kutup operasyonu
iddia etmeye baflladı. Rusya’yla ortak çıkarı oldu¤u Batı’da so¤uk dufl etkisi yarattı. Olayın üstünden
için sessiz kalan öteki muhatap Norveç, ezeli deniz bir hafta bile geçmeden, iki Rus savafl uça¤ı, üste-
sınırı sorunlarını çözüp bir an önce sondaj yapma- lik So¤uk Savafl döneminin simgesi Tu-95 turbo
ya bakıyor, çünkü sadece 7 yıllık petrol rezervi bombardıman uçakları, ABD’nin Pasifik’teki en bü-
kalmıfl durumda. Aynı durum elindeki petrol rezer- yük üslerinden Guam adasına sürpriz bir ziyarette
vini 10 yıl içinde bitirecek olan ABD için de geçer- bulundu ve taraflar arasında bir “it dalaflı” yaflandı.
li; Alaska petrolü tek umudu. “En iyi koruma kul- Çok geçmeden Putin, “Sovyet döneminde uygula-
lanmaktır” diyen Kanada devlet baflkanı Stephen nan uzak mesafeli devriye uçufllarına yeniden bafl-
Harper, ülkenin siyasi gelene¤inde pek rastlanma- ladıklarını” açıkladı.
yan bir militarizmin sözcülü¤ünü üstlendi. Kutup 2008’de koltu¤u bırakacak olan Putin’in “ikti-
ülkelerinin tamamı bölgedeki askeri varlı¤ını dardan uzaklafltıkça kalıcılaflması” sürecin en
Kürtaj tarafsızlı¤ına son
ULUSLARARASI Af Örgütü (AI) kürtaj
konusunda sürdürdü¤ü “tarafsız kalma”
tavrını terkedip “bazı durumlarda destek-
leme” kararına yo¤un destek aldı. Nisan
ayında yönetim tarafından alınan, ama
uygulamaya konmadan önce Cocoyoc,
Meksika’da yapılan Uluslararası Konsey
Toplantısı’nda delegelerin oylarına sunu-
lan karara büyük ço¤unluk arka çıktı. Ka-
rarı engellemeye çalıflan hıristiyan kuru-
lufllarının maddi yardımı kesme tehdidi
baflarılı olamadı. AI tecavüz, ensest ya da
fliddet sonucu hamile kalma veya annenin
yaflamını riske sokan durumlarda kadının
kürtaj hakkını destekleyecek.
Abe sandıkta takıldı
JAPONYA Elli yıldır Japon siyasetine
egemen olan Liberal Demokratik Parti’nin
(LDP) kongresinde parti baflkanı seçilip ik-
tidara gelen Shinzo Abe, ilk seçim deneyi-
minde bozguna u¤radı. Parlamentonun üst
kanadı için yapılan ara seçimlerde 121
sandalyenin sadece 37’sini kazanabildi.
60 sandalye kazanan sosyaldemokratlar
ilk kez senatoda ço¤unlu¤u ele geçirdi.
Abe’nin, barıfl anayasasındaki pasifist hü-
kümleri kaldırıp küresel askeri güç olma
çabaları halkın tepkisini çekiyordu. Ordu-
yu saldırganlıktan men eden barıfl anaya-
sası yüzde 70’in üstünde kamuoyu deste-
¤ine sahip.
Askerin anayasası
TAYLAND Geçen yıl, ultra-neoliberal
baflbakan Thaksin Shinawatra’yı kansız
bir Kraliyet darbesiyle yönetimden uzak-
lafltıran askeri hükümetin hazırladı¤ı yeni
anayasa referandumda yüzde 70 do-
layında oyla kabul edildi. Katılım oranının
yüzde 60 oldu¤u oylamada Thaksin
yanlıları “hayır” oyu kullandı. Tayland so-
lu askerlerin denetiminde hazırlandı¤ı ve
antidemokratik maddeler içerdi¤i gerek-
çesiyle yeni anayasaya karflı çıktı. Aynı
zamanda ülkenin en zengin insanı olan
Thaksin ise referandum sırasında ‹ngilte-
re’de, sahibi oldu¤u Manchester City ku-
lübünün futbol maçında boy gösterdi.
Enflasyon yüzde 5000
ZIMBABWE Güney Afrika makamları
sınırboyundaki tel örgülerde açılan delik-
leri yamayadursun son birkaç yılda Zim-
babwe’den illegal yolla kaçan mülteci
sayısı 3 milyonu buldu. Yıllık enflasyonun
yüzde 5000’e vard›¤›, iflsizli¤in yüzde 80’e
fırladı¤ı diktatör Mugabe’nin Zimbabwe’si
yurttafllarına bir an önce kaçmaktan bafl-
ka seçenek sunamıyor. Ekme¤in geçen
yıla göre 50 kez daha pahalı oldu¤u ülke-
de 3.3 milyon kifli, yani nüfusun dörtte biri
acil gıda yardımına muhtaç durumda. Mu-
gabe ise para basmaya devam ediyor.
Son olarak 200 bin Zimbabwe Doları de-
¤erindeki banknotlar tedavüle sokuldu.

çarpıcı detayı olsa gerek. Giderayak dıfl politikada Yezidi nüfüsu, 550 bine kadar düfltü. A¤ırlıklı
sadece kendisinin çözebilece¤i kompleks sorunlar
yarattı. ‹çeride üç yıllık bütçeyi onaylatarak ülke
KUZEY IRAK olarak Musul ve çevresinde yaflayan Yezidiler,
Sünni Arap örgütlerinin baskısıyla topraklarını
ekonomisini 2011’e kadar kontrolü altına aldı. terk etmeye zorlanıyor.
Danıflma organı konumundaki Ulusal Güvenlik Kon-
seyi’nin yetkilerini artırıp baflına geçece¤i, böylece
Neyin bedeli? Saldırıdan bir hafta once Yezidilerin kutsal
mekanı Lalefl’teydik. Köklerini Zerdüfltlükten,
iktidarı elinin altında tutaca¤ı ve 2012 seçimlerinde Irak Savaflı’nda yaflanan en kanlı paganizm ve flamanizmden alan, ama bunu se-
yeniden baflkan adayı olaca¤ı söyleniyor. Bu senar- saldırı Yezidi Kürtlere karflı yapıldı. mavi dinlerden gelen elementlerle buluflturan bu
yoyu haklı çıkaracak birçok gösterge var. Bunların Bölgesel Kürt yönetiminin ve Sunni eski inanca ba¤lı insanların liderleriyle görüflme
baflında da halk deste¤inin artması geliyor. fırsatı bulduk.
Arapların baskısı altında yaflayan bu
Economist’e göre, 2002’den bugüne Rusya’nın
milli geliri ve ticaret hacmi üç katına çıktı. Son dört ‹slâm-öncesi heterodoks inancın “Güneflin nuruyla yeflilleniyor dünya”
yıl içinde her yıl yüzde 6-7 arasında büyüme göster- mensupları, flimdi de El Kaide’nin “Üstümüzden 72 katliam geçti” diye özetliyorlar
di. Enflasyon geçen yıl tek haneli rakamlara düfltü. hedefi oldu. Express, saldırıdan bir yafladıkları toplumsal trajedileri. Bunun üstesin-
Rus halkı görece rahatladı. Dünyadaki neoliberal hafta önce Yezidilerin kutsal mekân› den gelmelerini sa¤layan gücün, günefl oldu¤u-
politikaların tersine, Gazprom gibi Yeltsin dönemin- Lalefl’teydi... na inanıyorlar. Bu yüzden ibadetlerini günefle
de özellefltirilen kamu enerji flirketlerini tekrar milli- dönerek gerçeklefltiriyorlar. Günefl ne taraftaysa,
lefltiren Putin, elindeki iyi e¤itimli iflgücü ordularına o tarafa secde ediyorlar...
istihdam sa¤ladı. Böylece teknotrat ve bürokratlar- KERKÜK referandumu öncesinde Kuzey Irak’taki Onlar, Yezidiler... Kuzey Irak’ta Dohuk ile
dan yeni bir orta sınıf olufltu. Ekim Devrimi öncesi- sivillere yönelik saldırılar arttı. 16 A¤ustos’ta, Akre yolu üzerindeki Eflivne köyüne yaklaflık altı
nin milli de¤erlerini hatırlamaya çalıflan, kiliseye gi- Musul’a ba¤lı fiengal’de, Yezidi Kürtlere karflı sa- kilometre uzaklıktaki Lalefl’te kutsal mabetleri
den ve Putin’e flükreden bu insanlar onun milliyetçi vaflın en fliddetli intihar saldırıları yapıldı. Petrol bulunan bu insanlar, inançları, siyasal yak-
projesini tek çıkıfl yolu olarak görüyor. yüklü dört ayrı tankerle gerçeklefltirilen eylemde laflımları ve demokrasi anlayıfllarıyla oldukça il-
Putin’in, Ukrayna ve Gürcistan’daki Batı des- ölenlerin sayısı 400’ü afltı, 350 kifli yaralandı. Bar- ginç özellikler taflıyor. Lalefl’in sivil liderlerinden
tekli devrimlerin ters etkisine karflı kurdu¤u Nashi zani yönetimindeki bölgesel Kürt hükümeti katli- fiêx Berekât, “Unutmayın ki” diyor, “Güneflin nu-
ordusunun, Hitlerin gençlik örgütünü andıran fafli- am dolayısıyla ulusal yas ilan etti. Olaydan El ruyla yeflilleniyor dünya. Günefl olmazsa her fley
zan faaliyetlerin içinde oldu¤u bildiriliyor. Rusça’da Kaide sorumlu tutuluyor. anlamsızlaflır. Biz günefle secde ederek kazandık
“bizim” anlamına gelen ve açılımı “Genç Demokra- Referandumun yap›laca¤› üç bölgede yafla- ve bu günlere kadar gelebildik.”
tik Antifaflist Hareket” olan Nashi, 14-25 yafl arası yan Yezidiler, bir süredir Sunni Arapların Kuzey Irak’taki Yezidiler, fiengal mıntıka-
gençleri “güçlü ve ba¤ımsız Rusya idealini koru- saldırılarına hedef oluyordu. Nisan ayında silahlı sından sonra en çok bu bölgede yaflıyor. Fakat
mak” için e¤itiyor, yetiflen kadrolara bakanlıklarda Arap militanları 23 Yezidi erke¤ini otobüsten in- Lalefl, sadece onlar için de¤il, bütün Yezidiler
ve Gazprom gibi dev flirketlerde ifl olana¤ı sa¤lıyor. dirip kurfluna dizdi. Irak’taki azınlıkların yafladı¤ı için çok önemli bir yer. Dünyanın her yerinden
‹nsan hakları örgütlerine göre, Rusya’da 114 aflırı ölüm kalım mücadelesi en kritik günlerinden ge- Yezidiler, Lalefl’i ziyaret ediyor. Genellikle katı
milliyetçi örgüt çatısı altında faaliyet gösteren yarım çiyor. Savaflın baflladı¤ı 2003’te 1 milyonu aflan kuralları ve dini tabularıyla bilinen Yezidi
milyon genç bulunuyor. Yılbaflından bu yana ırkçılar
tarafından öldürülen yabancı sayısı 40’a yaklaflmıfl
durumda. Geçenlerde bir Nazi grup tarafından kafa-
s› kesilen bir Tacik ve bir Da¤ıstanlının infaz görün-
tüleri internette yayınlandı.
Sibirya’da Monaco Prensi II. Albert ile birlikte
balık avına çıkan Putin, dünyaya “Marlboro Man”
pozu verirken sakindi. Oysa Washington’da batan
bir gemi ve onu terkeden fareler vardı. Bush’un bafl
stratejisti Karl Rove da istifa etti. Ardından Bush,
bugüne kadar aldı¤ı en a¤ır elefltirilerden biriyle
karflılafltı. Hükümetin en yetkili denetim kurumu
Sayıfltay’›n baflkanı David Walker, ABD’nin içinde
bulundu¤u durumu, Roma ‹mparatorlu¤u’nun çö-
küfl dönemine benzetti. Walker, bu analojiyi do¤u-
ran çarpıcı benzerlikleri, ahlaki de¤erlerin ve siyase-
tin yozlaflması, ülke dıflındaki askeri varlı¤ın aflırı
genifllemesi ve merkezi hükümetin sorumsuz mali
politikaları olarak sıraladı. Putin’in rahatlı¤ı, Irak’ta
bitkin düflen ABD’nin yeni askeri projelere gireme-
yecek duruma gelmesinden besleniyor. fiangay ‹fl-
birli¤i Örgütü’nün yıllık toplantısından önce, Çin ve
pakt üyesi Orta Asya ülkelerinin ordularıyla Rus-
ya’da yapılan ortak tatbikat da bunun göstergesi. Yezidi din adamları sald›r›lar sonras›nda bölgesel Kürt yönetiminden güvenlik yardımı istedi
25
Darfur’da yeni yol ayr›m›
SUDAN Cancavid adlı hükümet yanlısı Müflerref inifle geçti eylemcilerin akıbetinin arafltırılması için
Arap milislerinin katliamlar yaptı¤ı Dar- mahkeme kararları alan Çaudri’nin dö-
PAK‹STAN Lâl Mescidi katliamından nüflü, Müflerref açısından büyük bir si-
fur’da çözüme dönük iki önemli geliflme
sonra ülkeyi yönetmek devlet baflkanı yasi yenilgiye tekabül ediyordu. Hem or-
yaflandı. BM Güvenlik Konseyi, dünyanın
General Pervez Müflerref için giderek dunun hem de devletin baflında olmayı
en büyük barıfl gücünü (26 bin asker) böl-
daha zor olmaya baflladı. Müflerref’in daha fazla sürdüremeyecek gibi görünü-
geye gönderilmesini onayladı. Bu adım ül-
martta görevden aldı¤ı Yüksek Mahke- yor. Müflerref eski baflbakan Benazir
keye girmek için hazır bekleyen NATO’nun
me Baflyargıcı ‹ftihar Çaudri, gene Yük- Butto’yla Abu Dabi’de gizli bir görüflme
önünü açsa da Sudan barıfl gücü askerle- Benazir Butto dönüyor mu?
sek Mahkeme’nin aldı¤ı kararla görevi- yaptı. Ülkenin en büyük muhalif lideri
rinin Afrika ülkelerinden gelmesi önkoflu-
ne iade edildi. Siyasi otoriteyi paralize Çaudri’nin görevden alınması, Karaçi’de Butto’yla siyasi iflbirli¤i kurma olasılı¤ı
lunda direndi. Ayrıca Darfur’daki bütün
eden geliflme üzerine Müflerref hiçbir kanlı çatıflmalara yol açmıfltı. Hüküme- gündemde geldi. Butto’nun “Müfler-
gerilla örgütleri Tanzanya’da biraraya ge-
yorum yapmadı. Baflbakan fievket Aziz tin kamuya ait bir demir-çelik fabri- ref’in ordu flefli¤ini bırakması gerekti¤i-
lerek Sudan hükümetiyle barıfl görüflmele-
karara uyacaklarını bildirdi. kasının özellefltirilmesini durduran ve ni” ve sonbaharda ülkesine geri döne-
rine bafllama kararı aldı. BM ve Afrika Bir-
Müflerref’in 1999’dan beri taflıdı¤ı “ge- istihbarat servisleri tarafından gözaltına ce¤ini açıklaması iki lider arasında an-
li¤i’nin arabulucu olaca¤ı müzakereler iki
nelkurmay baflkanı” sıfatına karflı çıkan alındıktan sonra “kayıp” edilen politik laflma yapıldı¤ı iddialarını güçlendirdi.
ay içinde bafllayacak.

inancının, Kuzey Irak’ta farklı yorumları bulunuyor.
Behdinan bölgesindeki Yezidiler daha çok katı ve
kapalı bilinirken, fiengal ve Musul çevresindeki Ye-
zidiler ileri görüfllü yaflam biçimleri ve dine demok-
ratik yaklaflımlarıyla tanınıyorlar. Ortak mabet Lalefl
ise hiçbir fark gözetilmeksizin bütün Yezidilerin ka-
bul edildi¤i yer.
‹nsan Lalefl’e yaklaflırken heyecanlanıyor. Ya-
bancılara kapalı oldu¤u, aynı inancı paylaflmayan-
ların her yerini göremedi¤i söylenen, aynı zamanda
Kürt renklerini de temsil eden bir dinin kutsal ma-
bedini ilk defa yakından görece¤iz. Kafamızda bize
nasıl yaklaflacakları sorusuyla, uzaktan yeflil zeytin
a¤açlarının göründü¤ü dar bir vadi a¤zında duruyo-
ruz. Buradan sonrası yürüme yolu...
Etraftaki zeytin bahçelerinde hummalı bir
çalıflma var. Her yer insan dolu. Artık Lalefl’teyiz.
Fakat bir inancın mabedini gezmek kolay ifl de¤il.
Bereket, o inancı tanıyan bir rehberimiz var...
fiêx Hadî’nin manevi mêkanı
Lalefl’te ilk dikkat çeken fley, herkesin yalınayak ol-
ması. Kapıdaki peflmergeye sorduk. Bunun dini bir
vecibe oldu¤unu söyledi. Kutsal mekanda temizli¤i
sa¤lamak için böyle dolaflmak zorunluymufl. Uzak-
tan geliyor olmamız ifle yarıyor, ayakkabılarımızı
kulübesine koymamıza izin veriyor. Nihayet çıplak
ayakla Lalefl’in kapısından içeri adımımızı atıyoruz.
Biz de hacı olacak mıyız acaba? Öyle ya, burası Ye-
zidiler için kutsal hac yeri ve burayı “tawaf” etme-
ye geldik. Tıpkı flair Cegerxwîn’in dedi¤i gibi: “Na-
çime tewafa berê refl, Heta neçime Lalefl...” (Kara
taflın tavafına gitmeyece¤im / Lalefl’e gitmeden)
Lalefl
Lalefl’in içinde herkes din kardeflidir. Onun için
kimse kimsenin ismini sormuyor. Her renkten, her
sınıftan, her sosyal statüden Yezidiler... Lalefl, Yezi-
dilerin Vatikan’ı gibi. Kendi içinde ba¤ımsız ve böl-
gede özerk bir yapıya sahip oldu¤u her hâlinden
belli oluyor. Yezidilerin Mirleri ve fiêxlerinin yanı
sıra farklı görevleri olan öteki din adamları da bulu-
nuyor Lalefl’te. Bazıları de¤iflik renklerde giyinse
de, giysilerinin hakim tonu beyaz. Yezidi köylerin-
den gelenler ise Lalefl’in temizlik, yemek gibi gün-
lük ifllerini imece usulü yürütüyor. Müslümanların
cuması gibi, çarflambalar mübarek gün sayılıyor.
Yezidilerin birkaç dini bayramı var. Bunlar ni-
san, ekim ve aralık aylarında kutlanıyor. Fakat ba-
harın gelifli Newroz ve nisanın ilk çarflambasına
rastgelen Yezidi bayramı, bafllangıç sayılıyor. Ba-
harla birlikte Yezidiler, ilk sütlerini, yo¤urtlarını La-
lefl’e getirerek halka da¤ıtıyor. Böylece ürünlerin
helâl ve bereketli olaca¤ına inanıyorlar. Bayramlar,
çeflitli ibadet türlerinin yo¤unlafltı¤ı dönemler. Oruç
tutuluyor, namaz kılınıyor, zekat veriliyor. Lalefl, bu
bayramları bafllatan, düzenleyen ve yürüten güç
konumundaki fiêx Hadî’nin mezarına ev sahipli¤i
yaptı¤ı için ayrıca önem taflıyor. Bu yüzden her ta-
rafı; taflı, topra¤ı, kapıları, bezleri Yezidilerce öpü-
lerek saygı gösteriliyor.
Rehberimiz, Lalefl’in en kıdemli din adamıyla
görüflmek ve kutsal yerleri foto¤raflamak istedi¤i-
mizi söyleyince duruyor: “En üst ruhani liderin sta-
tüsü Babe fiêx’tir. Fakat ismi bilinmez. Babe fiêx’in
ismini zikretmek günah sayılır.” Gene de randevu
talebiyle dergaha yöneliyoruz. fiêx Hadi’nin me-
zarına do¤ru giden avlunun kapısında bekliyoruz.
Rehber, bizi kapı efli¤ine basmanın günah oldu¤u
konusunda uyarıyor...
Babe fiêx’in divanı
Babe fiêx’in huzurunda onlarca dini görevli hazır
bekliyor. Yezidilerin ruhani lideri Babe fiêx için özel
olarak yapılmıfl kutsal divana ondan baflkasının
oturmasına izin verilmiyor. Bizim için kurulan diva-
na oturuyoruz. Babe fiêx, “asla ayrımcılık yap-
madıklarını, kendilerini tanıyan ve ulusal dinlerine
saygı duyan herkesi sevdiklerini” söyleyerek
bafllıyor söze. Yezidi dininin bugünlere gelebilmek
için çok bedeller ödedi¤ini belirtiyor, buna ra¤men
dinlerini koruyabilmelerinde Lalefl’in merkezi bir ro-
lü oldu¤unu anlatıyor.
Ancak Babe fiêx son dönemlerde artan
saldırıların endifle verici oldu¤unu, özellikle Kürdis-
tan Demokratik Partisi ve Sünni Araplar eliyle Yezi-
dilere yönelik ayrımcı politikların geliflti¤ini söylü-
yor. “Duhok’ta, Hewler’de, Musul’da üniversite ö¤-
rencisi Yezidiler baskılar yüzünden okulu bırakmak
zorunda kaldı. Kerkük referandumu nedeniyle Kürt
yönetimi fiengal’i ve Yezidileri gözden çıkardı.”
Yezidilerin en çok yakındıkları konu, baflka din-
lere mensup insanların yaklaflımları. Babe fiêx, ken-
dilerinin bütün dinlere saygılı oldu¤unu, ancak ken-
di dinlerine de saygı gösterilmesini beklediklerini
vurguluyor. “Kesti¤imiz hayvanın etini yemiyorlar.
Çarflıda, pazarda Yezidi yo¤urdunu, peynirini satın
almaktan çekiniyorlar” diyen Babe fiêx, flöyle de-
vam ediyor: “Onlar da Kürt biz de Kürdüz. Ne
farkımız var? Biz Saddam döneminde dinimizden
vazgeçmedik. Koruduk. fiimdi de koruyaca¤ız.”
Öte yandan Baba fiêx, Yezidilerin yo¤un olarak
yafladı¤ı bölgelerin yönetiminde söz hakkı olmasını
istiyor. Bu bölgelerde halkın kendi yöneticisini seç-
mesi ve yönetimin bunlara bırakılmasını savunuyor.
Saddam döneminde Kürtleri öldüren, koruculuk ya-
pan, ancak belli afliretlere yakınlı¤ı nedeniyle yöne-
time getirilenlerden yakınan Babe fiêx, bazı Yezidi

Yezidi mi Êzidî mi?

Do¤rusu ikincisi olmalı, çünkü kendilerini böyle ad-
landırıyorlar. Ayrıca Kürtçede de “Êzidî” olarak geçiyor.
Ama Türkçeye ve Batı dillerine “Yezidi” olarak yerlefl-
mifl. Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da öldürülmesinden sorumlu
oldu¤u için Ortado¤u kültürlerinde “kötü”nün simgesi
hâline gelen Emevi Halifesi Yezid’in soyundan geldikle-
rine iliflkin bir yanılsama yaratan bu adı onaylamıyorlar.
Haklı olarak adlarının “Êzidî” olarak geçmesini istiyorlar.
Bizi aflan bu tartıflmayı, baflka birçok tartıflmayla birlikte,
arzuladı¤ımız demokratikleflmenin bir parçası olan çok
yönlü dilbilgisi arafltırmalarına ve onun getirece¤i ya-
ratıcı kültürel iklime bırakırken, eskiden oldu¤u gibi “Ye-
zidi” diye yazmamızın tek sebebi Türkçe literatürün ma-
alesef böyle oluflmufl olmasıdır. Êzidî dostlarımızın bunu
anlayıflla karflılayaca¤ını umuyoruz.

26
‹ran’ın Latin sevdası
N‹KARAGUA Ocak ayından beri iki zirve
yapan Ahmedinecad ile Ortega ülkeleri
arasında yeni bir de¤ifl-tokufl anlaflması
imzaladı. Buna göre, ‹ran, ilk hamlede 350
milyon dolarlık bir liman infla edecek ve
baflkent Managua’nın içme suyu sistemini
yenileyecek. Uzun vadede ise, bir traktör
ve tarım makinaları fabrikası, dört hidro-
elektrik santralı, befl süt ürünleri tesisi,
bir hastane, 10 bin konut ve iki dok infla-
atının finansman ve yapımını üstlenecek.
Buna karflılık Nikaragua, ‹ran’a kahve, et
ve muz ihraç edecek. ‹ran-Venezüella or-
tak yap›m› “antiemperyalist otomobil” ha-
ziranda piyasaya ç›km›flt›.
Bir Nazarbayev yapımı
KAZAK‹STAN Orta Asya diktatörlerinin
hormonlu seçim baflarılarına bir yenisi da-
ha eklendi. Kazakistan devlet baflkanı
Nursultan Nazarbayev’in Nur Vatan Parti-
si parlamento seçimlerinde oyların yüzde
80’ini aldı. Katılım oranının yüzde 65 ol-
du¤u seçimde anamuhalefetteki Ulusal
Sosyaldemokrat Parti, yüzde 7’lik barajı
aflamadı¤ı için milletvekili çıkaramadı. Bu
durumda parlamentonun neredeyse ta-
mamı Nur Vatan’dan oluflacak. Seçimleri
normal tarihinden iki yıl önce yapan Na-
zarbayev, böylece anayasayı de¤ifltirip
sınırsız seçilme hakkı kazanabilecek. Ken-
disi 18 yıldır iktidarda...
Devrimcilerin dalaflı
DO⁄U T‹MOR Eski devlet baflkanı Xana-
na Gusmao liderli¤indeki yeni hükümetin
ilanıyla fliddet yeniden baflladı. Ülkenin
do¤usunda çok sayıda ev ve hükümet bi-
nası atefle verildi. Endonezya’dan ka-
zanılan ba¤ımsızlı¤ın kahramanı olarak
görülen Gusmao’nun baflbakanlı¤ı, seçim-
lerde birinci gelen ama parlamentodaki
mutlak ço¤unlu¤unu kaybeden Fretilin
Partisi tarafından yasadıflı ilân edildi. Fre-
tilin’in lideri eski gerilla Francisco Guter-
res, hükümeti kurma görevini Gusmao’ya
veren devlet baflkanı Jose Ramos-Horta’yı
da tanımıyor. Bu üç isim bir zamanlar Fre-
tilin saflarında devrim için savaflmıfltı.
Gandhi’nin izinde
H‹ND‹STAN 72 yaflındaki Pratibha Patil,
4500 milletvekili ve yasama meclisi üye-
sinin oylarının üçte ikisini alarak cumhur-
baflkanı seçildi. Geçen ay 60. kurulufl
yıldönümünü kutlayan Hindistan’da bu
makama ilk kez bir kadın oturuyor. Eski
Rajastan valisi Patil, iktidardaki koalisyon
hükümetine öncülük eden Kongre Parti-
si’nin baflkanı Sonia Gandhi tarafından
aday gösterildi, ama muhalefetteki sa¤
partilerin yo¤un elefltirileriyle karflılafltı.
Kongre Partisi hükümetine dıflarıdan des-
tek veren komünistler ve öteki sol partile-
rin de oyunu alan Patil, 1960’dan beri
Gandhi çizgisinde politika yapıyor.

grupların Irak yönetiminde yer alması için Kürtler
tarafından Arap asıllı gibi gösterilmelerine de tepki
gösteriyor. Buradaki suçun Kürtlere ait oldu¤unu
belirten Babe fiêx, flunları söylüyor: “E¤er sen gere-
ken de¤eri vermezsen, insanlar baflka tarafa kayar.
Yezidiler gururlu insanlardır. Bütün Kürt devrimle-
rinde rol aldılar. Savafltılar. Ama farklı muamele gö-
ren Yezidiler de baflka arayıfllara giriyor. Ben bunu
yetkililere söyledim ama çözüm bulunamadı.”
Seküler heterodoksi
Babe fiêx’den ö¤rendi¤imize göre, Yezidilikte sivil
liderlik ve ruhani liderlik olmak üzere ikili yönetim
bulunuyor. Yani seküler bir toplum yapısına sahip-
ler. Bu çerçevede ruhani liderli¤i, Babe fiêx, Kew-
wal ve Feqi gibi makamlar temsil ederken, Mirler de
dünya iflleriyle u¤raflan sivil liderli¤i temsil ediyor.
Bu makamlar, bir devletin hükümeti gibi iflliyor ve
her makamın yardımcıları, vezirleri bulunuyor.
Lalefl’in kutsal yerlerini gezip foto¤raflamak için
Babe fiêx’den aldı¤ımız özel izin ve yanımıza veri-
len rehberle ayrılıyoruz makamdan. Vedalaflma
sırasında Babe fiêx’in, kuca¤ında bir çocukla gelen
kadına dua ediflini izleme fırsatı buluyoruz. Kutsal
sayılan sarı-kırmızı-yeflil bir ipi çocu¤un boynuna
takıyor. fiêx Hadi’nin mezarının üstü de bu renkler-
le örtülmüfl. Kutsal mekanların birço¤unda ritüeller
yapılıyor ve dualar ediliyor. Lalefl’in zemzem suyu-
nu, çocukların vaftiz edildi¤i beyaz suyu, Lalefl’in
aydınlatılmasını sa¤layan ya¤ lambalarını, bunda
kullanılan zeytinya¤ının saklandı¤ı depoları, binbir
renk giysileriyle ziyaretçi Yezidi kadınları görebilir-
siniz...
Öte yandan günefli temsil eden ve ismini gü-
neflten alan fiêx fiems’in mezarını da... Bu mezarı
bekleyen fiêx fiems’in ailesinden Vezir fiêx Bere-
kat’tan, burada Yezidi dini inancını temsil eden
simgeler oldu¤unu ö¤reniyoruz. Ayrıca fiêx fiems’in
mezarının içinde bulundu¤u ma¤araya benzer ye-
rin, fiêxri Cin (Cinlerin Miri) oldu¤unu söylüyor.
‹nanca göre burada cinler var. Cin bulaflmıfl hasta-
lar buraya atılarak tedavi ediliyor.
Vezir fiêx Berekat, sivil lider Mir Tehsin Bey’e
ba¤lı. Hayır ve flerrin Mir’in elinde oldu¤unu an-
latıyor. Ve güneflin Yezidilikte neden bu kadar
önemli oldu¤unu ondan ö¤reniyoruz: “Bizlere çok
baskı yapıldı. Üstümüzden 72 katliam geçti. Bizi ko-
ruyan en büyük güç, günefle duydu¤umuz inançtı.
Bu inancımızdan hiçbir zaman vazgeçmedik. Onun
için günefl ne tarafta olursa olsun, ona dönerek na-
maza durur, ibadet ederiz. Unutmayın ki, günefl ol-
mazsa her fley anlamsızlaflır. Kim güneflsiz yaflaya-
bilir ki? Güneflin nuruyla dünya yeflilleniyor, yaflam
düzenleniyor. Dünya güneflle aydınlanıyor. Onun
için günefl ve atefl bizde çok önemlidir. Biz Kürt Ye-
zidileriyiz. Bizde günefle secde etmeyenin imanı ek-
siktir. Güneflsiz kalmayın...”
‹smet Kayhan
parlamentoya danıflmadan yasa
çıkarma ve gelen yasaları veto
etme yetkisi var. Yargıç ve
savcıları atıyor, af çıkarabiliyor,
hatta isterse sicil temizleyebili-
yor. Orduda yüzbaflının üstün-
deki bütün subayları o tayin
ediyor. Ayrıca Ulema Konse-
yi’nin baflı olarak, din adam-
larını atıyor, fetvaları imzalıyor,
dine aykırı buldu¤u hükümet
kararlarını veto ediyor.
PJD’nin yükseliflinin önemli
sebeplerinden biri, ülkenin kök-
lü siyasi dalgası Adalet ve ‹h-
san Hareketi’nin deste¤ini al-
Fas’›n Sufi gelene¤i Türk›ye’deki AKP iktidar›nda bir “model” ar›yor ması. 1987’de Sufi lider fieyh
Abdüsselam Yasin tarafından
kurulan bu hareket devrin despot kralı II. Hasan
FAS Gaz lambas› tarafından yasaklandı, baskı altında tutuldu.
1999’da görece liberal VI. Muhammed’in bafla
“Fas’ın AK Partisi” eylül seçimlerinde geçmesiyle fieyh’in kızı Nadia Yasin, hareketi
zafere hazırlanıyor. Türkiye’deki yeniden canlandırdı, ama monarfliye karflı de-
adafllarının izini flevkle sürüyorlar, mokratik cumhuriyeti savunması hofl karflılan-
ama hâlen bir anayasal monarfli olan madı. Nadia Yasin, 2005’te batı medyasına ver-
di¤i demeçte “cumhuriyeti tercih ederim” dedi¤i
Fas henüz buna hazır olmayabilir...
için hâlâ yargılanıyor, örgütü yasaklı.
Sufi felsefeden gelen barıflçı ve dayanıflmacı
7 EYLÜL milletvekili seçimleri öncesinde yapılan söylemiyle yoksul halka ulaflan Yasin Cemaati,
son kamuoyu yoklamaları “Fas’ın AK Partisi”nin rejimin ‹slamî terör suçlamalarından kurtu-
oy oranının yüzde 47’lere vardı¤ını bildiriyor. lamıyor. Kraliyet yanlısı medya, 2003’te Kazab-
Çok yakından tanıdı¤ımız bu rakamın Fas için lanka’da patlayan intihar bombalarını, 2004’te
anlamı, bir sarkaç salınımının bafllaması. Bu Madrid’deki tren bombalama eylemini yapan-
salınımın tepe noktalarından biri komflu Cezayir’i ların tamamının Faslı çıkmasını ve geçen nisan-
içsavafla sürükleyen kanlı FIS deneyimi veya flu da El Kaide kaygılarını tazele-
sıralar Filistin’de Hamas’ın baflına gelenlerse, yen yeni bomba eylemlerini si-
öteki kati bir flekilde “örnek ülke” Türkiye. Fas, yasi ‹slâm’a karflı kullanıyor.
tarihin derinliklerinden taflıdı¤ı Sufi gelene¤ine Ama uluslararası camia, resmi
atfen “Afrika’nın Türkiyesi” olarak anılageldi. karalama kampanyasının bir
fiimdi Sufili¤e yaslanan bir siyasi hareket bu ni- “psikolojik savafl” takti¤i oldu-
telemenin içini yeniden doldurmaya hazırlanıyor. ¤una ikna olmufl durumda.
Varolan parlamentonun üçüncü büyük parti- 2002 seçimlerinde, 11 Eylül
si konumundaki ılımlı ‹slâmcı “Hizbu’l-adl ve’t- floku yaflayan Kral, PJD lideri
Nadia Yasin:
Tenmiye” (Adalet ve Kalkınma Partisi, Fransızca Sadettin El-Osmanî’den fazla
Hem ‹slâmc›
bafl harfleriyle; PJD) seçimleri böyle bir sonuçla hem de radikal aday göstermemelerini “rica”
kazanırsa, geleneksel merkez da¤ılmıfl, dünyada cumhuriyetçi etti. Bu durumda bile PJD, 325
görülen sa¤a kayma trendinden Fas da nasibini vekilli parlamentoda 42 sandal-
almıfl olacak. Ama bu sa¤, muhafazakarlı¤ın ye kazanarak, iki büyük partinin ard›ndan (Sos-
yanında reformist, radikal demokrat ve hatta yalist Birlik-50 ve ‹stiklâl Partisi-48) üçüncü oldu.
cumhuriyetçi gibi sıfatlar da taflıyor. AKP’nin Kurulan befl partili koalisyonun en büyük handi-
Türkiye’de Kemalist rejime karflı yafladı¤ını, PJD kapı PJD’yi anamuhalefet yapmaktı. Neoliberal
Fas’ta kraliyet rejimine karflı yaflıyor. ekonomik ajandanın yoksullu¤a çözüm getire-
Burada Fas’ın bir anayasal monarfli ve Kral memesi ve iktidarı saran yolsuzluk a¤ı, “sistem-
VI. Muhammed’in bu anayasa gere¤i devletin ve dıflı” kalan PJD’nin elini güçlendirdi. PJD ka-
icraattaki hükümetin baflkanı, ordunun baflko- zanırsa, bu sadece Fas için de¤il, Batı ve Türki-
mutanı ve Hz. Muhammed’in soyundan geldi¤i ye için de önemli bir deneyim olacak. PJD’nin
için Müminlerin Emiri, yani ülkenin en büyük di- amblemindeki gaz lambasının AKP’nin ampulü-
ni lideri oldu¤unu hatırlatmak gerekiyor. Kralın ne ilhâm verdi¤ini biliyor muydunuz?
27
BREZ‹LYA
Tropikal aflure
Pan Amerikan Oyunları, bir kez daha
anti-Amerikanizmin sahnesi oldu.
ABD’nin gene en çok madalyayı
topladı¤ı olimpiyat, Latin Amerika’nın
çalkantılı siyasi gündemine ayna tuttu.
Bu vesileyle hem aynaya yansıyanlara,
hem biyoyak›t savafllar›n›n son
durumuna, hem de “tropikal aflure”nin
tarifine göz attık.

15. PAN AMER‹KAN OYUNLARI, Rio de Janeiro’da

yapıldı. 13-29 Temmuz arasında Amerika
kıtasındaki 42 ülkeden 5 bin 500 sporcu, geleneksel
olimpiyat dallarının yanı sıra aralarında su polosu,
plaj voleybolu gibi yeni sporların da bulundu¤u 41
dalda yarıfltı. 2 milyar dolarlık bütçeyle yapılan or-
ganizasyon için Rio’nun ünlü Maracana Stadı res-
tore edilmiflti. Modern Maracana, oyunların karna-
valı aratmayan açılıfl töreniyle tekrar hizmete dön-
dü. Dünya medyası göz kamafltırıcı açılıflla ilgili ha-
berleri geçerken ortamdaki havayı yansıtan bir de-
taya da vurgu yaptı: Tören sırasında ABD kafilesi
alana girer girmez aya¤a kalkan tribünler tarafından
yuhalanmıfltı. Olimpiyat centilmenli¤iyle ba¤dafl-
madı¤ı gerekçesiyle elefltirilen bu tepki, sadece
Brezilyalılardan de¤il, temsil edilen birçok ülkenin
taraftarlarından gelmiflti. Bu protestolar›n oyunlar
süresince devam etti¤i ve ABD’yle karflılaflan
takımlar yo¤un destek gördü¤ü geçilen haberler
arasındaydı. Sonuçta kıtayı saran ABD karflıtlı¤ı
oyunlara da yansıdı.
Açılıfl gösterisinde yuhalanan sa-
dece ABD takımı de¤ildi. Son za- ‹LK BEfi
manlarda Washington’a yakınlaflan 1. ABD 97 88 52 237
Baflkan Lula da protestolardan nasi- 2. Küba 59 35 41 135
bini aldı. Zaten bir süredir elefltirile- 3. Brezilya 54 40 67 161
rin oda¤ındaydı. Temmuzda, Sao 4. Kanada 39 43 55 137
Paolo’da bir yolcu uça¤ının inifl son- 5. Meksika 18 24 31 73
rasında kontrolden çıkarak yakıt de-
polarına çarptı¤ı kazada 199 kiflinin Sırasıyla altın, gümüfl, bronz
feci flekilde can vermesi flimflekleri ve toplam madalya sayısı
Lula hükümetine çekti. Kazanın son-
radan pilot hatasından kaynaklandı¤ı anlaflılsa da
havalimanlarındaki can güvenli¤i sorunları, yüzbin-
lerce insanın katılaca¤ı oyunlar öncesinde Brezil-
ya’nın hanesine yazılan bir eksi puandı. Akabinde
“kültürleri barıfl içinde kaynafltırmaya” hazırlanan
Rio de Janeiro’dan yeni kâbus görüntüleri gelmeye resif bir tavır aldı. Aynı zamanda küresel iklim de- yer alan “eflcinsellik günahı”, Sao Paolo’da, dün-
baflladı. Rio’nun favelalarındaki gangster çetelerine ¤iflimine karflı da mobilize olmufl bulunan bu eko- yanın en büyük gay-lezbiyen gösterisi olarak 5 mil-
karflı düzenlenen ve 19 kiflinin öldü¤ü kanlı sosyalist durufl, Latin gençli¤inin son yıllarda olufl- yona yakın insanın katılımıyla protesto edildi. Yer-
çatıflmaların yaflandı¤ı polis operasyonları insan turmakta oldu¤u yeni pop kültürün elementlerin- lilerin, kadınların, eflcinsellerin de yer aldı¤ı bu top-
hakları örgütlerini aya¤a kaldırdı. Yüksek suç den biri. Dolayısıyla, sayıları ivmeyle artan yerel lumsal hareketler, öteki ülkelerden gelen yandafl-
oranıyla ünlü kent, 20 bin kiflilik polis ordusu ta- hiphop gruplarından tiflört tasarımcılarına, MTV larıyla birleflerek mesajlarını oyunlara taflıdı. Bir tür
rafından iflgal edildi. Ayrıca açılıfltaki flaflaalı göste- kliplerinden web sitelerine kadar birçok alanda al- “olimpiyat enternasyonalizmi” tesis edildi.
ri için yapılan astronomik harcamalar, ülkedeki de- ternatif enerjiye yönelik bir kolektif bilinç oluflturma Açılıfl töreninde –ABD ile aynı fliddette olmasa
rin toplumsal eflitsizli¤e iflaret eden sol çevreler ta- çabası gözleniyor. Bunların hepsi do¤al olarak da– yuhalanan Lula ise, oyunların kapanıflına Bre-
rafından elefltiri ya¤muruna tutuldu. oyunlara da yansıdı. Nitekim, Fidel Castro, Gran- zilya’nın ABD’ye karflı kazandı¤ı “pamuk zaferi”yle
ma’da yayınlanan olimpiyat makalesinde biyo- damgasını vurdu. Dünya Ticaret Örgütü, Brezil-
Olimpiyat enternasyonalizmi yakıtlara de¤inmeden edemedi. ya’nın baflvurusunu haklı bularak, ABD’nin kendi
ABD ile biyoyakıt alanında iflbirli¤i kurulmasıyla so- Oyunlara simgesel boyut katan toplumsal grup- pamuk üreticisine aflırı sübvansiyon vermek sure-
nuçlanan Bush ziyaretinden beri Brezilya’nın top- lar bunlarla sınırlı de¤ildi. Brezilya taflrasında gide- tiyle küresel pamuk pazarında haksız rekabet ko-
lumsal hareketleri teyakkuz hâlinde. Çokuluslu flir- rek yayılan “kurtulufl teolojisi” hareketine ba¤lı sos- flulları yarattı¤ına karar verdi. Bunun hemen
ketlerin insafına terkedilmifl biyoyakıt endüstrisinin yalist kiliselere darbe vurmak üzere mayısta ülkeyi ardından, ABD ve AB’nin çiftçisine uyguladı¤ı
emekçi sınıfların çöküflüne, toplumsal yaflam koflul- ziyarete gelen Papa’nın aç›klamalar› ortam› germifl- tarımsal sübvansiyon ve gümrük tarifelerinin indi-
larının ve tarımsal dengenin bozulmasına, gıda fi- ti. Kürtajın yasaklanmasına yönelik sözleriyle rilmesi konusunda çıkan anlaflmazlıklar yüzünden
yatlarının ve yoksullu¤un artmasına ve ekolojik tah- kadınları kızdıran Papa, giderayak “yerlilerin kendi bir yıldır tıkanmıfl bulunan Doha görüflmelerinin ey-
ribata neden olaca¤ını savunan toplumsal muhale- rızasıyla hıristiyan oldu¤unu” söyleyerek Avru- lülde yeniden bafllayaca¤ının haberi geldi. Brezilya
fet, Lula’nın aceleci pragmatizimine karflı, Top- palıların soykırımına u¤rayan kabilelerin tepkisiyle ve Hindistan bu platformda G20 diye bilinen yoksul
raksızlar ve Via Campesina’nın öncülü¤ünde prog- karflılafltı. Gene Papa ziyaretinin temaları arasında üçüncü dünya ülkelerinin avukatlı¤ını yürütüyor.
28

Kod adı “enerji”
“Enerjiyi paylafl” sloganıyla yapılan oyunlar
sırasında Latin Amerika yo¤un bir enerji diplomasi-
si ve buna ba¤lı siyasi gerilimler yafladı. Oyunlar-
dan bir hafta önce bir ultimatom yayınlayan Cha-
vez, Venezüella’nın Mercosur (Güney Ortak Pazarı)
blo¤una tam üyeli¤inin onaylanmasını geciktiren
Brezilya ve Paraguay’ı uyarıp prosedürün tamam-
lanması için eylül ayına kadar süre verdi. Arjantin
ve Uruguay parlamentolarından destek alan Vene-
züella’nın tam üyelik baflvurusu Brezilya senato-
sunda sa¤ partiler tarafından bloke ediliyor. Senato
daha önce, solun itirazına ra¤men, rejim karflıtı
RCTV televizyonunun lisansını yenilemeyen Cha-
vez’e karflı bir kınama bildirisi yayınlamıfl, Chavez
de onları “Amerikan papa¤anı” olmakla suçlamıfltı.
Venezüella’nın tam üyeli¤ini savunan Lula hükü-
meti ve ‹flçi Partisi senatörlerinin, “onayı senatodan
geçireceklerini ama biraz daha zamana ihtiyaç ol-
du¤unu” bildirmesi üzerine Chavez, sürebitimini
“yıl sonu” olarak yeniden belirledi.
Öte yandan Latin Amerika’nın sol hükümetleri
arasında biyoyakıt konusunda beliren görüfl
ayrılıkları Chavez-Castro cephesiyle Lula-Kirchner
cephesini karflı karflıya getirdi. Olimpiyatların he-
men ardından Lula, biyoyakıt anlaflmaları yapmak
üzere kuzeye, Meksika, Orta Amerika ve Karayip
ülkelerini ziyarete gitti. Chavez ise petrol ve do¤al-
gaz projelerini gelifltirmek üzere güneye indi; Ar-
jantin, Uruguay, Bolivya ve Ekvador’u kapsayan bir
enerji gezisi yaptı. Chavez’in biyoyakıt konusunda
Lula’yla ortak tavır belirleyen Buenos Aires’i ziyare-
ti önem taflımaktaydı. Darbo¤azdan geçen Arjantin
ekonomisine destek olarak için 1 milyar dolar de¤e-
rinde hazine bonosu satın alan Venezüella, enerji
güvenli¤i, ortak petrol rafinerisi, do¤algaz da¤ıtım
sistemi ve alternatif enerji projeleri üstüne ikili an-
laflmalar imzaladı. Yaklaflan seçimde adaylı¤ı kesin-
leflen “First Lady” Cristina Kirchner’i flimdiden bafl-
kan ilân eden Chavez, bölge ülkelerindeki siyasi
tercihini “iflaret etme” gelene¤ini bozmamıfl oldu.
Denge adamı Lula ise elefltiri oklarından sıyrılıp
bu zor devrede bile popülaritesini korumayı ba-
flardı. Datafolha’nın üç ayda bir tazeledi¤i kamuoyu
PAN AMER‹KAN OYUNLARI ÜSTÜNE
Her fleye ra¤men
FIDEL CASTRO
Granma / 31 Temmuz 2007
PAN AMER‹KAN Oyunları’ndan yalnızca
zevk aldı¤ını mı düflünüyorsun? Bir kez daha
düflün. Yaflın kaç olursa olsun, kofltu¤unu,
sıçradı¤ını, flut çekti¤ini, cirit, disk ve çekiç
attı¤ını, engelleri afltı¤ını, bayra¤ı arkadaflına
geçirdi¤ini, smaç vurdu¤unu, basket attı¤ını,
kürek çekti¤ini, rakibini yendi¤ini, stratejiler
uyguladı¤ını, iki saat kofltuktan sonra
baflından afla¤ı boca etti¤in suyla serinledi-
¤ini ve hatta ci¤erlerinin artık oksijen iste-
medi¤ini ayrımsayacaksın. Sporcular bize
nasıl da harikulade bir gösteri sunuyor!
Ama yalnızca zevk almıyorsun; aynı za-
manda katılıyorsun, özellikle kendi ülkenin
atletleri yarıflıyorken. Bizim açımızdan, bir
Küba takımının veya atletinin bulunmadı¤ı
müsabaka yok gibiydi.
Yılın en sıcak ve nemli ayları olan tem-
muz ve a¤ustos, sporun yanında birçok an-
ma etkinli¤iyle dolu. Bunlara flu sihirli söz-
cü¤ü de ekleyin: Tatil! Çocuklar ve gençler
evlerinde. Her yafltan insan, yafladı¤ımız flu
gergin zamanlarda saplantılı bir flekilde din-
lenmek istiyor. Bunlar annelerin, özellikle
büyükannelerin zamanı. Büyük bir sevgi ve
sebatla çocuklarının çocuklarına, hatta to-
runlarının çocuklarına bakıyorlar. Onlar
yıldan yıla devam eden maratonun kahra-
manları.
Devrimimize getirdi¤i kazanımlar olmasa
anma günlerinin bir anlamı olmaz. Bunlar
gelece¤i kuracak örneklerin ve uzun yıllar
boyunca harcanan çabaların toplamıdır. Kü-
ba, yurttafllarına ücretsiz e¤itim, sa¤lık ve
spor hizmeti veren neredeyse tek ülkedir.
Tamı tamına 50 yıl önce tiranlı¤a karflı
savaflırken hayatını kaybeden bir yoldaflı
özel olarak anmak istiyorum: 22 yaflındaki
kahraman Frank Pais*. Bugün herkese istih-
dam sa¤layan sosyal adalet düzeyinden ya-
rarlanmamızı, bu idealler u¤runa savaflanlar
mümkün kıldı.
Devrimin en önemli baflarısı, her türden
sıkıntının yanı sıra yaklaflık yarım yüzyıl sü-
ren ablukaya direnme kudretidir. Gıda ürün-
lerinin çeflitlili¤i ve kalitesinde daralma tehli-
kesi ve zaten yetersiz olan bu yaflamsal
ürünleri yakıt üretiminde kullanılmaya zorla-
yan emperyalist baskının yol açabilece¤i fi-
yat artıflı tehdidi ortadan kalkm›fl de¤il.
15. Pan Amerikan Oyunları’nın sonuna
geldik, onları özleyece¤im. Küba atletizmde
12 alt›n madalya kazanarak birinci oldu. Ge-
nel klasmanda toplam 59 alt›n madalyayla,
97 madalya kazanan ABD’nin ardından ikin-
ci oldu. Bir baflka deyiflle, ABD bizim ka-
zandı¤ımız her madalyaya karflılık 1,64 ma-
dalya kazandı. Ama ABD’de Küba’nın 26
katı insan yaflıyor. Bu hesaba göre, onlar her
3,09 milyon kifli için bir madalya kazanırken,
biz her 195 bin kifliye bir madalya kazandık.
Küba milli marflının hisli notalarını duy-
mak için tam 59 fırsat bulduk. Her fleye ra¤-
men!
* Fidel’in gerilla güçleri Sierra Maestra da¤larında
savaflırken, Frank Pais, Batista faflizmine karflı fle-
hirlerdeki yeraltı hareketini örgütlüyordu. 30 Tem-
muz 1957’de, Santiago de Cuba’da, polis tarafın-
dan sokak ortasında atefl açılarak öldürüldü.
29
arafltırmasında Lula’nın yönetimine “mükem-
mel” ve “iyi” diyenlerin oranı de¤iflmeyerek yüz-
de 48’de kaldı, “orta” diyenler ise yüzde 36’ya
çıktı. Latin Amerika’nın Brezilya’dan sonra ikin-
ci büyük ekonomisi olan Meksika’ya yaptı¤ı ge-
zide Lula, dıflpolitikada önceli¤i olan “güney da-
yanıflması” temasını öne çıkarıp Meksika’yı Mer-
cosur’a davet etti. ‹ki ülkenin enerji alanındaki
kamu flirketleri Petrobras ve Pemex biyoyakıt
üretiminde ortak hareket etmek üzere anlafltı.
Bush’tan sonra Meksika’nın “ortodoks neolibe-
ral” baflkanı Calderon’la da yakınlaflması antipa-
tiyle karflılandı, ama Lula bunu Chavez-Castro
hattına yakın duran, ALBA üyesi Nikaragua’da
da tekrarlayarak gene ortamı “nötralize” etti.
Baflkan Ortega’yı biyoyakıt iflbirli¤ine ikna etti.
Lula’nın sarkacı
Küresel ölçekte bakıldı¤ında, bütün bunlar ABD
ve AB’nin dünya ekonomisindeki egemenli¤ine
karflı çeflitli cephelerde mücadele eden Brezil-
ya’nın benimsedi¤i “güney-güney iflbirli¤i” poli-
tikalarıyla uyum gösteriyor. Tek sorun var, DTÖ
ve BM’de sürdürülen öteki muharebelerin (örne-
¤in tarımsal sübvansiyon) aksine biyoyakıt husu-
sunda Bush yönetimiyle ortak davranıyorlar.
Aslında bunu “etkisizlefltirilmifl Bush” olarak de-
¤erlendirmek lazım. Herkes biliyor ki, çokuluslu
sermaye 20. yüzyılın petrol politikalarından uzak-
laflmanın iflareti olan “çevre dostu enerji” hamle-
sini “kanlı petrodolar” imgesiyle bütünleflmifl bi-
rine yaptırmaktan büyük haz aldı. Trend artık
Kyoto’yu imzalamayan Bush’un de¤il, “Kyoto’yu
geniflletelim” diyen Al Gore’un trendidir. Bu
açıdan Lula’nın asıl yandaflının iktidara hazırla-
nan Demokratlar ve onların “çevreye duyarlı kü-
resel ekonomi” projesi oldu¤unu söyleyebiliriz.
Bir mesih edasıyla çıkagelen Al Gore, bizlere
“yeni bir dünya için yeni bir ekonomi” derken
aslında yeni otomobilleri kastediyor. Kendince
sorunu çıktı¤ı yerde çözüyor. Peki, küresel iklim
de¤ifliminden büyük ölçüde sorumlu olan çoku-
luslu enerji ve otomotiv flirketlerine, küresel
ısınmanın durdurulması konusunda neden güve-
nelim? Biyoyakıt üstüne kurdukları efsaneler
flimdiden çöktü: O kadar da temiz bir enerji türü
de¤il; uzun vadede çevreye zarar veriyor; kâr un-
suru Amazon, Endonezya ve Malezya’da görül-
dü¤ü gibi orman katliamını hızlandırıyor; tek tip
ürün oldu¤undan istihdam yaratmıyor v.b...
Dünya Bankası’nın temmuz sonunda yayınladı¤ı
rapora göre, beklenen oldu, biyoyakıt furyası
kalkınan ülkelerde gıda fiyatlarının artmasına yol
açtı. Ardından BM Dünya Gıda Programı fiyat
artıflının yoksulların gıda eriflimini azaltaca¤ını
ve açlı¤ı tetikleyece¤ini bildirdi.
Burada hem çokuluslu flirketleri hem de yok-
sul halkını memnun etme iddiasında olan Lu-
la’nın bir “denge pozisyonu” yakalaması müm-
kün de¤il. Ama o zaten baflka bir dengenin pe-
flinde. Brezilya, biyoyakıt pazarında ilkeleri ve
standartları belirleyecek OPEC’e benzer bir ku-
rum oluflturmayı yaflamsal öncelik olarak görü-
yor. Bu yolla tarımsal enerji üretiminin getirece-
¤i ekonomik, toplumsal ve ekolojik sorunların üs-
tesinden gelinebilece¤ini savunuyor. Lula’nın bi-
yoyakıt kampanyasının, birincil olarak, bu üreti-
mi yapması istenen yoksul güneyin ortak irade-
sini oluflturmayı hedefledi¤ini teslim etmek
lazım. Aslında sorunun temeli ekonomik de¤il,
siyasi. Bu noktada Lula’yla hemfikir olan Chavez,
“olumsuz etkileri bertaraf edildi¤inde biyoyakıt
geçerli bir stratejidir” diyor.
Yeflil çöllere karflı aile tarımı
Peki bu “olumsuz etkiler” nasıl bertaraf edilecek?
Pazarın ifltahının nasıl doyurulaca¤ı veya etano-
30
lün nasıl daha az sera gazı çıkaraca¤ı gibi soru-
ları bir kenara bırakırsak, Brezilya halkı Lula’nın
önüne konunun toplumsal boyutuna yönelik cid-
di bir seçenek koymufl durumda. Via Campesina,
çokuluslu flirketlerin genifl topraklarda, son dere-
ce düflük istihdamla ve genetik olarak modifiye
edilmifl tohum kullanarak yürütece¤i endüstriyel
tarıma ve bunun yarataca¤ı “yeflil çöl”lere karflı
gezegenin en heyecan veren kampanyalar›ndan
birini yürütüyor. “Aile tarımı” adı verilen kırsal
kalkınma modeli, etik de¤er olarak gördü¤ü
“gıda ba¤ımsızlı¤ı”nı ve tarım ekolojisini esas
alıyor ve ailelere da¤ıtılmıfl küçük tarlaların yara-
taca¤ı mikro ekonomiye dayanıyor. Buna göre,
bütün gıda ve biyoyakıt ürünlerinin, ekosistemi
korumaya yönelik bir planlama dahilinde üretil-
mesi, üstelik bunu yaparken Brezilya’nın ihtiyaç
duydu¤u istihdamın yaratılması mümkün. fiu
ana kadar çeflitli bölgelerde hayata geçirilen aile
tarımı, yaygınlaflmak için toprak reformunun ç›-
kar›lmas›n› bekliyor.
Brezilya etanolle çalıflan otomobilleri askeri
diktatörlü¤ün hüküm sürdü¤ü 70’lerden beri kul-
lanıyor. Dönemin Ortado¤usu’nda baflgösteren
petrol krizlerinin ekonomik yükünden kurtulmak
için gelifltirilen etanol, Brezilya’ya iki kere ka-
zandırdı; benzine göre çok daha ucuzdu ve dün-
yanın en büyük fleker üreticisi Brezilya’nın elin-
deki en bol fleyden, fleker kamıflından üretiliyor-
du. Biyoyakıt tarımı onlar için yeni bir fley de¤il,
hatta geleneksel bile sayılabilir. Yeni olan, etano-
lün küresel pazara en çok ihraç edilen ürünlerin
arasına girmesi. Büyük yatırımcılar bu talebi
karflılamak için devasa ölçeklerde endüstriyel
tarım yapmaya hazırlanıyor. Ama Brezilya toplu-
mu bu tür tarımın getirdi¤i “devasa tahribatı”
daha önceki deneyimlerden tanıyor. Karflısına bir
alternatif koyabiliyor. ‹flte bir örnek...
Biri Norveçli ikisi yerli üç flirket tarafından
kurulan ve baflka ‹sveçli ve Finli flirketlerle birlik-
te ülkenin en büyük selüloz grubunu oluflturan
Aracruz Selüloz, Porto Alegre yakınlarındaki Bar-
ra do Ribeiro’da bulunan 56.200 hektarlık tarım
arazisini kullanıyor. Fabrikasını kurmak için dev-
letten 337 milyon dolar teflvik yardımı alan flirket,
son üç yılda 1 milyar dolara yakın düflük faizli
kredi (%2) kullanmıfl. 185 hektar baflına yalnızca
1 iflçilik istihdam yaratıyor. Genetik mühendisli-
¤ine dayanan tek tip üründe yo¤unlafltı¤ı için
topra¤ı fakirlefltiriyor, üstelik bu ürün derinlerde-
ki suyu emerek topra¤ı kavuran okaliptus a¤acı
oldu¤u için araziyi daha büyük bir hızla “yeflil
çöl” hâline getiriyor. Üretti¤i kâ¤ıt ürünlerinin
yüzde 97’sini Avrupa ve Çin’e satıyor.
Via Campasina’nın aynı büyüklükte bir arazi
için önerisi ise flöyle: Üretimin herbiri 20 hektar
topra¤ı olan 2810 aileye devredilmesi, Aracruz
Selüloz’un aldı¤ının yar›s›ndan az (üstelik geçer-
li resmi faiz oranı %8.5 üstünden) kredi kullana-
rak yapılacak tarımda ürün çeflitlili¤ini sa¤layıp
hektar baflına 5 kifliye (toplam 281 bin) ifl imkânı
yaratılması, elde edilen ürünün tamamının koor-
peratifler yardımıyla ve aracılar ortadan kalka-
ca¤ı için piyasadan daha düflük bir fiyatla Brezil-
yalı yoksulların sofrasına ulafltırılması.
Toprak reformunun getirece¤i iflte böyle bir
dönüflüm. Sıfır Açlık kampanyası yapan, nüfusu-
nun ezici ço¤unlu¤u yoksul olan, neoliberalizmin
yan tesiri kronik iflsizlikten muzdarip bir ülke bu
öneriye kayıtsız kalamaz. Lula’nın kendisini des-
tekleyen bu insanlara sözü var. Brezilya’daki
sınıfsal uçurumu biraz olsun “dengelemek” için
toprak reformunu çıkarmak zorunda. Aksi halde
hem kula¤ına gelen “yuh” sesleri artacak, hem
de verdi¤i küresel mücadelenin bir de¤eri kalma-
yacak. Dünya solunun gözü Via Campesina’n›n
bu “tropikal aflure” projesinde...
fiimdi okullu oldu
NEPAL ABD’ye yaptı¤ı seyahat yüzünden
tanrıçalıktan “azledilen” 10 yaflındaki Sajani
fiakya, dönüflte mahfleri bir kala-
balık tarafından karflılanınca “göre-
vine iade” edildi. Hinduların taptı¤ı
“Kumari” adlı tanrıçalar, laikleflme
sürecinin kritik konuları arasında.
Ama laik bir devlet olmak için
Kral’a yapılan atıfları milli marfltan
çıkaran Nepal, halkın sevgilisi Ku-
marilere dokunamıyor. Bu durum
en çok sıkı kurallardan kurtulan Ku-
marilere yarıyor. Örne¤in eskiden
okula gitmeleri mümkün de¤ilken, Sajani
fiakya üçüncü sınıfa baflladı.
Ç‹N Susuzlu¤a
karfl› ispirto
EKONOM‹ST HAN DEQIANG, Çin’in son yirmi yılda
uyguladı¤ı neoliberal kalkınma stratejisini hem yük-
sek sesle hem de soldan elefltiren aydınların baflında
geliyor. Bu yüzden ona “Çinli Chomsky” lakabını
yakıfltırıyorlar. Çin iflçi sınıfının yeni ekonomik rejime
geçildikten sonra kırda ve kentte yafladı¤ı toplumsal
krizler üzerine baflvuru kayna¤› niteli¤inde kitapları
bulunuyor. Aynı alanda çalıflmaları olan Amerikalı
sosyolog Stephen Phillon, Han ile 2005’te yaptı¤ı
söylefliyi bu yıl yaptı¤ıyla harmanlayarak Dollars &
Sense dergisinin son sayısında yayımladı.
En son görüflmemizde Do¤u Asya’daki mali
kriz zirve noktasındaydı. Çin’in Dünya Tica-
ret Örgütü’ne (DTÖ) katılmasının do¤uraca¤ı
sonuçları konuflmufltuk. Befl yıl sonra bakınca
bu tahminlerin ne kadarı hayata geçti?
O zaman, DTÖ sürecinin en büyük hasarı, Çin’in
kendi endüstriyel ve teknolojik geliflimini kontrol et-
me kapasitesine verece¤ini savunmufltum. Geride
bıraktı¤ımız befl yıl, bunun do¤rulu¤unu fazlasıyla
kanıtladı. Çin’de, kendi teknolojisini veya pazarını
gelifltirmek isteyen endüstrilerin tümü giderek bü-
yüyen engellerle karflılafltı. ‹kinci olarak, iflsizli¤in
dramatik bir flekilde artaca¤ını söylemifltim. Bu artık
herkesçe bilinen bir gerçek oldu. Bazıları, son za-
manlarda taflradan gelen göçmen iflçi sayısının ihti-
yacı karfl›lamaya yetmedi¤ini öne sürerek, DTÖ’nün
iflsizlik artıflına sebep olmadı¤ını iddia ediyor. Ama
bu olgunun gerektirdi¤i dikkatli analizi yaptıkları
söylenemez. 90’ların sonunda tarımsal ürünlerin fi-
yatı düfltü ve vergiler a¤ırlafltı. Bundan ötürü genifl
iflçi yı¤ınları kentsel alanlara göçtü ve onu izleyen
iflsizlik artıflına tanık olduk. 2002’den itibaren hükü-
met çiftçiler için yeni vergi indirimleri çıkardı ve
kırsal kesimdeki yoksullara e¤itim deste¤ini artırdı.
Bu yeni politikaların sonucu olarak taflradaki tezat
biraz olsun yumufladı. Ayrıca, pirinç fiyatları düfltü-
¤ünde çok sayıda çiftçi pirinç üretimini bıraktı. Bu-
nun sonucunda fiyatlar geri tepti, 2003-2004’te pi-
rinçte ısrar eden çiftçinin geçim koflulları iyileflti.
Artık kırsal kesimdekilerin, kentsel endüstrinin itha-
lat sektöründe varolan sömürünün bir benzerini ka-
bullenmeleri çok daha zor. Zaten birço¤u bunun pe-
flinden giderek kentlere göçmüfl durumda. Lakin
bunlar, yabancı flirketler ulusal endüstrileri fethetti-
¤i zaman iflsizli¤in artaca¤ına iliflkin tezimizi geçer-
siz kılmaz. Do¤rusu tam tersi. Wal-Mart, Pekin’e
veya Gweiyang’a girdi¤inde, süratle befl-altı alıflve-
rifl merkezi birden açarak yerel piyasayı nakavt edi-
yor. 2006 itibarıyla, Çin’de ellinin üstünde Wal-Mart
alıflverifl merkezi bulunuyor.
Boykot galip
MEKS‹KA Geçen yıl haziran ayında bafl- Kâbuslar diyar›
gösteren ö¤retmen grevinden beri faflist
‹RAN Tecavüz, adam kaçırma, silahlı
eyalet valisi Ulises Ruiz’e karflı sivil itaat-
soygun, hırsızlık ve ahlâka aykırı dav-
sizlik direnifli yaflanan Oaxaca’da, eyalet
ranma suçlarından idam cezasına
parlamentosu seçimleri boykot kararı alan
çarptırılan en az 9 kiflinin cezasının in-
APPO’nun (Oaxaca Halk Meclisi) zaferiyle
faz edildi. Bunların yedisi ülkenin kuzey-
sonuçlandı. Yaklaflık 2.5 milyon seçmenin
do¤usundaki Meflad kentinde halka açık
bulundu¤u eyalette seçime katılma oranı ‹dam cezalar› halk›n önünde infaz ediliyor
bir flekilde infaz edildi. ‹damlarla ilgili
yüzde 30’un altında kaldı. Resmi eyalet
haber görüntülerde, dara¤acının ar- zası uygulayan ülkelerinden biri. Ulusla- örgütleri, reform yanlısı yazarlar,
hükümeti ile APPO arasında gizli bir refe-
kasında “Adaleti uygulamak eflittir gü- rarası Af örgütü, ‹ran’daki idam
randuma dönüflen seçimler sonucunda Uli-
venli¤i artırmak” yazılı bir pankart göze sayısının geçen yıl iki kat artarak 177’ye hapse atıldı¤ını belirtiyor. ‹ran’a askeri
ses Ruiz’in Kurumsal Devrim Partisi’nin
çarpıyordu. ‹damlar polis kordonunun ulafltı¤ını, bu yıl daha flimdiden 143 ki-
(PRI) eyalet meclisindeki ço¤unlu¤u de¤ifl-
ardında biriken binlerce kifli tarafından flinin idam edildi¤ini belirtiyor. Geçen
medi, ama ciddi bir meflruiyet sorunuyla
izlendi. ‹ran, dünyanın en çok idam ce- ay devrim mahkemesi iki muhalif Kürt
karflılafltılar.
Ya küçük iflletmeler? teminin er ya da geç karflılaflaca¤ı çöküflün bir par-
Oraya girmeyelim bile! Orta boy alıflverifl merkezle- çası olacak. Bu önceden kestirilebilir bir fley, Çin’in
ri, halk pazarları, normalde yerel piyasalara egemen 1997 Do¤u Asya mali krizinin benzeriyle karflılafl-
olması gereken esnaflar, pazar avantajının ortadan ması sadece zamanla ilgili bir sorun. Bunun tam
kalktı¤ına tanık oldu. Üçüncü olarak, DTÖ’ye gir- olarak ne zaman ortaya çıkaca¤ını saptayamayız,
menin Çin’e kısa vadeli kazançlar sa¤layaca¤ını sa- ama korkarım ki o kadar uzak bir gelecekte de¤il.
vunmufltum. Örne¤in, bu dönemde yatırım ve ihra- DTÖ büyük kamu iktisadi teflebbüslerini
cat artıflı ortaya çıktı. Ama daima DTÖ’ye girmenin (K‹T) nasıl etkiledi?
susuzlu¤u gidermek için kaçak içki içmekle eflde- K‹T’ler iki kategoriye indirgendi. Shenyang Makine
¤er oldu¤unu öne sürdüm. Bunun iki sonucu vardır. Fabrikası veya Luoyang Traktör fiirketi gibi özel flir-
‹lki, elbette susuzlu¤un giderilmesidir. E¤er ortada ketlerle rekabet etme gücü olan K‹T’ler derhal iflas
baflka bir içecek yoksa, mecbursun kaçak içki iç- ettirildi. Tekel konumundaki K‹T’ler ise, örne¤in
meye. Ama öbür sonuç da senin ölümün, çünkü o petrol üreten kamu flirketleri, DTÖ’den çok daha az
ispirto. Çin endüstrisi yatırım sorununu çözdü bel- etkilendi.
ki, ama bu ölüm çanlarıyla birlikte geldi. Çinli liderler, sanki devletin en fazla gelir el-
Gördü¤üm kadarıyla, Çin’in yüzleflti¤i toplumsal de etti¤i K‹T’ler yafladı¤ı sürece Çin sosyaliz-
kriz ekonomik özerkli¤in ihmalinin bir tezahürü ola- mi dayanır varsayım›ndan hareket ediyor...
rak fliddetini artırmayı sürdürecek, Çin’in mali sis- Bir kere Çin flu anda sosyalist de¤il.
Han Dequiang:
“DTÖ’ye
girmek
susuzlu¤u
gidermek için
kaçak içki
içmekle
eflde¤erdir.
Bunun iki
sonucu vardır.
‹lki, elbette
susuzlu¤un
giderilmesidir.
E¤er ortada
baflka bir
içecek yoksa,
mecbursun
içmeye. Ama
öbür sonuç da
senin ölümün,
çünkü o
ispirto.”
gazeteciyi “silah zoruyla sis-
temi de¤ifltirmeye çalıflmak”
suçundan idam cezasına
çarptırdı. Sınırtanımayan Ga-
zeteciler karara karflı ulusla-
rarası kampanya bafllattı.
‹ran’da gazetecilere verilen
ölüm cezaları nadiren infaz
ediliyor. Ancak insan hakları
aydınlar ve gazetecilerin yargılanmadan
harekat tehditlerinden vazgeçmeyen
ABD ise Devrim Muhafızları’nı terörist
örgütler listesine almaya hazırlanıyor.
fiu meflhur “Çinli karakteristikleriyle sosya-
lizm” deyimini kastediyorum zaten...
O bile de¤il. Vergi getirisi ve kâr bazında
bakıldı¤ında küçük ve orta ölçekli K‹T’lerin fazla
büyük olmadı¤ı do¤ru, ama yarattıkları ifl sayısına
bakılırsa hatırı sayılır büyüklükteler. Yerel istihdam
ve finansta etkileri çok önemli. Küçük ve orta ölçek-
li K‹T’lerin neredeyse tamamının çöküflünün kötü
etkilerini yafladı¤ımız bu ortamda, merkezi devletin
sadece büyük ölçekli kamu teflebbüslerine bel ba¤-
layarak Çin’in 1.3 milyarlık nüfusunun geçimini
sa¤laması çok zor.
Liderlerin umdu¤u, yerli ve yabancı serma-
yenin, küçük ve orta ölçekli kamu flirketlerin
yerini alması ve iflsizlik sorununun süreç
içinde çözülmesiydi...
fiunu öne sürüyorum; sadece dıflsatım amacıyla
ürettikçe, yabancı kapitalist yatırımın getirece¤i
her ifl, üç veya dört iflin yitirilmesine sebep ola-
caktır. Bu durum bugün mevcut. fiu anda ihra-
catımızın yüzde 60’ı yabancı sermaye tarafından
sa¤lanıyor. Susuzlu¤u gidermek için ispirto içmek-
ten kastetti¤im bu. Buna ra¤men Çin’in gelecekte-
ki ekonomik büyümesini kıflkırtacak yabancı ser-
maye potansiyeli zayıf. ‹flsizlik sorununun sadece
bir kısmını çözebilir. Çin’in endüstriyel sisteminin
yenilenmesine veya genifllemesine fazla bir katkısı
olmaz. Ayrıca Çin’in karflılafltı¤ı mali krizi çözmek
için yabancı sermayenin kullanılması daha da prob-
lematik. 1949’dan beri, devlet teflebbüslerini ya-
bancı giriflimcinin ekonomiye katkısını bütünleme-
si veya onun yerine geçmesi için kullanarak ulusu-
muzu infla ettik. Bunun tam tersini yapma fikri bir
fantezidir.
Çinli liderler, aynı zamanda tekel konumun-
daki kamu teflebbüsleri iyi çalıfltı¤ı sürece
ekonomik kalkınmanın do¤rultusunu belirle-
yebilme gücünün artaca¤ına inanıyor gibi...
Bu iki yüzü olan bir konu. Birincisi, böyle bir güç,
elinde ulusal ekonominin gidiflini kontrol etmek için
kullanaca¤ı hiçbir kamu teflebbüsü bulunmayan bir
ülke lideri için de mümkün. Sonuçta bu Avrupa
modeli, hatta daha kati bir flekilde Amerikan mode-
li. Bu ekonomilerde teflebbüslerin kontrolü özel sek-
törün elinde. Ama bu durumun devletin vergi mak-
buzlarında ve ekonomiyi düzenleme rolünde fazla
bir etkisi yok. E¤er devlet güçlüyse, elinde çok faz-
la teflebbüs olmasa bile ekonomi yönetiminde kritik
bir rol oynayabilir. Madalyonun öbür yüzünde ise
teflebbüslerin büyük bölümünü elinde tutan, ama
ekonomisini yönetmekte zorlanan, zayıf bir devlet
var. Ve e¤er bu zayıf devletle özel sektörün çıkar-
ları arasında bir iflbirli¤i varsa, o zaman kapitalist-
lerin devleti ekonomi ve ekonomik kalkınma üstün-
deki kontrolünü giderek daha fazla kaybetti¤i bir
noktaya getirme politikası sonuç almıfltır. Buradaki
anahtar unsur hükümetin gücüdür, kontrol etti¤i
flirketlerin sayısı de¤il.
31
 k›raat X - KÜTÜPHANE

ca çeflitli müdahalalelerin, farkl› davran›fl biçimlerinin muhatab› olan vajinay› antropolojik,

tam da bu yüzden dönüflü nâmümkün bir ma¤arad›r, hep bir küfür nesnesidir. Tarih boyun-
A.Bu¤ra - Ç.Keyder (der.) Vatandafll›k Gelirine Do¤ru (‹letiflim)

Kimi korkar ondan, kimi kutsar, kimine ay›pt›r, kimine fetifl. Sonuç olarak, oradan ç›kar›z,
Murat Belge Baflka Kentler Baflka Denizler 2 (‹letiflim)

biyolojik aç›lardan, bir tarih gözlü¤üyle mercek alt›na al›yor Jelto Drenth “Dünyan›n
Douwe Draaisma Bellek Meteforlar› (Metis)
Enis Batur Otuz Kufl Birden Olmak (Norgunk)
Ernesto Laclau Popülist Ak›l Üzerine (Epos)
Gülten Ak›n Celâliler Destan› (YKY)

Kökeni: Vajina” kitab›nda, ve iyi bir kültür tarihi okumas› sunuyor.

Italo Calvino Bütün Kozmokomik Öyküler (YKY)
‹zzet Yasar Asla Yazamayacaks›n O fiiiri (Yasakmeyve)
Jelto Drenth Dünyan›n Kökeni: Vajina (Agora)
John Berger-Jean Mohr Anlatman›n Baflka Bir Biçimi (Agora)
resim: Gustave Courbet, “Dünyan›n Kökeni”

Julio Cortazar Cinayeti Gördüm (Can)

Küçük ‹skender Lucifer’in Bisikleti (Sel)
Michel Foucault (haz.) 19. Yüzy›lda Bir Aile Cinayeti (Ayr›nt›)
• M.K. Matossian- S.H.Villa 1914 Öncesi Ermeni Köy Hayat› (Aras)
Noam Chomsky Demokrasi ve E¤itim (BGST)
Nicolas Dessaux Irak’ta Sol Muhalefet (Versus)
Oscar Wilde fiu Bizim Hortlak (‹mge)
Ronald Wright ‹lerlemenin K›sa Tarihi (Versus)

* Samih R›fat Ada (Sel)

Türker Armaner Tahta Sapl› B›çak (Metis)
Vladimir Nabokov ‹nfaza Ça¤r› (‹letiflim)

* • Ermenilerin suya, özellikle de saf su

Önce ad›n› görmüfltün motorun. Pi-
rinç harflerle provas›nda yaz›l›yd›:
DANTES. Monte-Kristo Kontu’nu ye-
ni okumufltun ve bu ad flafl›rtt› seni.
Bu kitaps›z adada kimse Alexandre
Dumas’n›n bahts›z kahraman› Ed-
mond Dantes’in ad›n› duymufl ola-
mazd›. K›sa süre sonra iflin asl›n›
ö¤rendin. Band›rmal› bir doktordan
–bir Dumas hayran› olmal›- sat›nal-
m›flt› bu kay›¤›., Girit göçmeni bal›k-
ç› Gega Ahmet, sonradan baban›n
bal›kç›s›, dostu olacak Gega. Parlak
pirinç harfleri sökmeye k›yamad›¤›
için, kendine ve herkese yabanc› bu
ad› y›llarca kulland›. Ayn› harflerle,
anlam›n› bildi¤i bir baflka ada yaza-
bilece¤ini keflfedene - ya da biri söy-
leyene kadar. Bir yaz bafl› adaya
döndü¤ünde bakt›n ki motorun ad›
DESTAN olmufl. Küçük bir büyü bo-
zulmufl, DANTES, yeni ve s›radan
ad›yla, iskeledeki öbür kay›klar ara-
s›nda yitip gitmifl.
Bunca y›l sonra bu tekneyi an›ms›-
yorsan, bu ad de¤iflimi nedeniyle ol-
mal›. Nedir ki bir ad! De¤iflik biçim-
de yan yana gelebilecek alt› harfin,
tan›d›k bir birleflimi. Öyle ya da böy-
le olabilirdi. Evreni, yeryüzünü ya da
yaflamlar›m›z› oluflturan fleylerin
baflka türlü birlefltirilmifl olabilece¤i
gibi. Gelgelelim güzel bir ad, fliir gi-
bidir: sözcüklerin olas› birleflimlerin-
den biri – yaln›zca biri- insan› s›ra-
danl›¤›n durgun suyundan ç›kar›r,
al›p baflka iklimlere, baflka denizle-
re götürür.
Günümüzde, bireysel hayat› kufla-
kayaklar›na karfl› çok belirgin bir hür- tan fley, o hayat›n kendisinin k›sa
metleri vard›. Köylerinin d›fl›nda bulu- dilimlerinden daha çabuk bir flekil-
nan p›narlar›n etraf›n› birer sanat de de¤iflebilir. Zamans›z olan orta-
eseri niteli¤i tafl›yan tafl döflemelerle dan kalkm›fl, tarihin kendisi gelip
kaplarlard›; kutsal say›lan bir p›nar›n geçici bir karaktere bürünmüfltür.
bafl›nda kurban kesip mum yak›ld›- Tarih art›k ölülere sayg› göster-
¤›nda oradaki suyun göz hastal›klar›- mez; ölüler, geçip gitmifl olanlar-
n›, zona hastal›¤›n›, kurdefleni, sa¤›r- d›r. (Bat›’da son bir yüzy›lda dikilen
l›¤› ve ruhsal bunal›mlar› giderece¤i- kamusal an›tlarla k›yaslamal› bir
ne, -baz› özel tafllar gibi- k›s›r kad›n- say›sal inceleme yapmak, son 25
lara do¤urganl›k, sütsüz gö¤üslere y›lda ne kadar çarp›c› bir düflüfl ol-
süt verece¤ine, bahçelere ve tarlala- du¤unu ortaya koyacakt›r.) Art›k
ra serpildi¤inde ise verimlili¤i artt›ra- bir hayatn kendisinden daha uzun
ca¤›na ve ya¤mur getirece¤ine ina- sürebilecek kal›c›l›¤a sahip bir ge-
n›rlard›. nel kabul gören de¤erden söz ede-
Ermeniler, Dersim bölgesinde, F›rat meyiz; ço¤u de¤er, insan ömrün-
Nehri ve Murat Çay›’n›n bulufltu¤u den k›sa sürelidir. Dünya çap›nda
noktada bulunan bir kayan›n üzerin- bir fenomeni temsil eden enflas-
de, gö¤üsleri ç›plak, vücudunun bel- yon bu bak›mdan semptomatik bir
den afla¤›s› bal›k fleklinde olan güzel özellik tafl›r: Enflasyon, ekonomik
bir bakirenin oturup saçlar›n› ördü¤ü- geçicili¤in daha önce efline rast-
ne inan›rlard› ve ona “Anahid Anam›z” lanmad›k modern bir formudur.
derlerdi. Harput bölgesindeki Akhor Sonuç olarak, zamana kafa tutan
köyünde, Ermenilerin “Anahid Suyu” bu anlarla ilgili ortak deneyimin
ad›n› verdikleri flifal› bir p›nar vard›. flimdilerde o anlar› kuflatan her
Anahid ayn› zamanda do¤um tan- fleyle yads›nd›¤›n› söyleyebiliriz.
r›ças›yd›. Böylesi anlar, tarihin içinden za-
mans›z olana do¤ru pencereler gi-
bi mazide kalm›flt›r. Ebediyen teri-
mini öne ç›kartan deneyimler, art›k
tek bafl›na ve kiflisel hayatta ya-
fland›¤› farz edilmesi gereken de-
neyimlerdir. O deneyimlerin rolü
de¤iflmifltir; onlar art›k bir aflk›nl›k
sa¤lamak yerine izole ederler. Fo-
to¤raf›n geliflti¤i dönem, bu biricik
nitelikli denebilecek modern ›st›ra-
b›n her tarafta yayg›nlaflt›¤› bir dö-
neme denk düflmektedir.
Entelektüel çal›flmada, Leonar-
do’nun “direngen özen” dedi¤i bir
etik zorunluluk vard›r. Pratik koflul-
larda bunun anlam›, insan›n kimi
ayartmalara direnmek zorunda olu-
fludur. Bunlar tek bir formül içinde
toplanabilir: Sözcüklerin terörüne
asla yenik düflme. Freud’un yazd›¤›
gibi, insan›n yüreksizli¤e ödün ver-
mekten kaç›nmas› gerekir: “‹nsan
hiçbir zaman bu yolun nereye gö-
türdü¤ünü bilemez; önce sözcükle-
re teslim olunur, sonra da azar
azar maddeye”. Bu yüreksizli¤in
bugünü kapsayan baflat formlar›n-
dan birisi, çözümlemenin etik k›na-
mayla yer de¤ifltirmesidir. Kimi ko-
nular, Faflizm ya da Yahudi Katliam›
gibi konular, bu tür bir uygulamaya
özellikle yatk›nd›r. Elbette Katliam›
k›naman›n yanl›fl bir yan› yok. So-
run, k›naman›n aç›klaman›n yerini
almas›yla bafllar. Solda, “s›n›f sava-
fl›”, “ekonominin son kertede belir-
leyicili¤i” ya da “iflçi s›n›f›n›n merke-
zîli¤i” gibi terimler, duygusal olarak
yüklü fetifller ifllevi görürler –ya da
son zamanlara kadar gördüler.
Bunlar›n söylemsel çekicilikleri
azalt›lmamakla birlikte, anlamlar›
giderek daha az aç›k hale geldi.
Bugün gördü¤üm biçimiyle politik,
entelektüel görev, övgüleri ve k›na-
malar› içinde bu yüreksizlik taraf›n-
dan çizilen ufkun ötesine geçer.
Politik bir kategori olarak “halk”a
geri dönüfl, ufuklar›n genifllemesi-
ne bir katk› olarak görülebilir, çün-
kü öteki kategorileri –örne¤in s›n›f–
ne iseler öyle sunmaya yard›m
eder. Ufuklar›n böyle genifllemesi,
toplumsal taleplerin özerkli¤ini,
bunlar›n eklemlenmelerinin mant›¤›-
n› ve bunlardan kaynaklanan kolek-
tif kimliklerin do¤as›n› yeniden kav-
ramlaflt›rmak zorunludur. Bu çaba
önümüzdeki gerçek hedeftir.

B‹N ÖZÜR Geçen say›da kitap listesinde “Tahta Sapl› B›çak”›n yazar›na Türker Alkan demifliz, elbette Türker Armaner olacakt›. Tek hatam›z bu de¤ildi. ‹stanbul 2. bölge ba-
¤›ms›z aday› Do¤an Erbafl’›n ad›n› bir yerde Bin Umut’un Ankara 1. bölge aday› fiükrü Erbafl’la kar›flt›rm›fl›z. As›l vahimi, Orhan Do¤an’›n resimalt›nda, DEP’lilerin
meclisten derdest edilmesinin tarihini 2 Mart 1994 yerine 2 Mart 2004 olarak yazm›fl›z. Bin kunduz! Bin özür!

32
 Duman›

Rap makam›nda bir roman
Thomas Bernhard Beton çeviren: Sennur Sezer (YKY)
“Yaln›zca mutlu insanlar olmal›yd›, bunun bütün koflullar› mevcut,
ama yaln›zca mutsuz insanlar var. Bunu geç anl›yoruz. Genç oldu-
¤umuz sürece ve hiçbir fley bize ac› vermezken, yaln›zca yaflam›n
sonsuzlu¤una inan›yor de¤iliz, ona sahibiz de. Sonra k›r›lma, son-
ra y›lma, sonra da bundan yakar›fl ve son. Hep ayn› fley. Bir defa-
s›nda maliyeyi kand›rmak istedi can›m, art›k buna bile hevesim
yok, dedim kendi kendime. ‹steyen herkese izimi belli ediyorum.
fiu s›rada böyle düflünmekteyim. fiu s›rada. As›l sorun ac› çekme-
den k›fl› nas›l geçirece¤imizdir. Bir de ondan daha hain olan ilkbahar›. Yazdansa hep
nefret ettik. Sonbaharsa bize gene kaybettirir.”
“Beton”u ölümünden bir y›l önce yay›nlam›fl Thomas Bernhard, muhtemelen bunu bir
vasiyet gibi tasarlamad›, bütün yazd›klar›nda yafllanm›fll›¤›n bilgisi okunan bir yazar söz
konusu oldu¤unda, ölüme haz›rl›ktan söz edilemez kolay kolay. Ama betona ifllemifl bir
ölü bedenin netli¤ine vard›¤›nda, solu¤un tamamen kesilmekte oldu¤unun somut kav-
ray›fl›yd› onu harekete geçiren. “Hayatta hassas kula¤a sahip olmak”tan söz ederken,
böylesi bir alg›ya ses veriyordu. Ölümün göründü¤ü anlar›n roman› olarak okuyabiliriz
“Beton”u, ölümü fiziksel ve ruhsal biçimde alg›lay›fl›n roman›... Thomas Bernhard’›n ölü-
münün anlat›m› da denebilir “Beton” için, nereye do¤ru gitmekte oldu¤umuzu so¤uk bir
netlikle kavrayarak yazar›n ve yaz›s›n›n a¤›r a¤›r çekiliflini okuruz... Bernhard, “art›k sö-
küp at›lamaz bir al›flkanl›k haline gelen k›s›k sesiyle”, “ne kadar da k›r›lgan›z diye düflün-
düm” der, “a¤z›m›zda büyük sözler geveler dururuz, her gün ve durmadan sa¤laml›¤›-
m›z› ve akl›m›z› överiz ve bir anda devrilir ve a¤lamam›z› bast›rmak zorunda kal›r›z” der,
“sadece iki saat uyumufltum ve befl buçukta flu düflünceyle uyand›m” der, “flimdi k›rk
sekiz yafl›nday›m ve b›kt›m. Sonunda ne kendimizi ne de baflkaca bir fleyi hakl› ç›kar-
mak durumunday›z. Kendimizi biz yapmad›k” der, “Yaflam›n sonuna gelindi¤inde vicdan
azab› son derece gülünçtür” der, “bana sonunda kendi zavall›l›¤›m kald›, bundan da pek
bir fley kalmaz” der. Yazmak için gereken ölüm anlar›ndan, yaz›lamayan bir Mendelss-
hon Bartholdy kitab›n›n s›k›nt›s›ndan, baflka bir flehre gidememekten, ablayla iliflkiden
geçerek betona saplanan beden ve solukla birlikte yükselip alçalarak, ama hep fliddet-
le k⤛da dökülen yaz›s›yla efllik eder okura. Tekrarlarla bafl dönmesi yaratarak, gidip
Üstünde
dönerek, dönüp gelerek kendini her an y›k›p yeniden
kuran yazar›n infla halindeki zihninin zindeli¤iyle ç›-
kar okurun karfl›s›na. Ac›tan dürüstlük, zalimce bir
netlikle kendi biletini keser.
Thomas Bernhard’› herhangi bir kitab›ndan yaka-
layarak okumaya bafllayanlar için bir bafllang›ç ve
sondan söz etmek pek mümkün de¤il. Bir anda du-
rup nefesinin iltihab›na kulak vermifl ve bir dev def-
teri parçalara bölüp yaym›flt› sanki önüne. Can hav-
liyle yazanlar kategorisinden... Kitaplar› ne kadar
yaflamöyküsel olsa da, bir bafllang›ç ve sona ifla-
ret etmiyor, öfkesinin ve yaln›zl›¤›n›n hangi nokta-
da bafllad›¤›n› kestirmek zor. Hayat›n tek bir çizgi-
de ilerleyip son bulmad›¤›n› kan›tlamak üzerine kurmufltu belki yaz›lar›n›. Ya da m›r›l-
t›s›ndan, öfkesinden, boflvermiflli¤inden, nefretinden, tutkusundan, edilgenli¤inden
güç alan bir tekrarlar senfonisi oymufltu bofllu¤a. Rap makam›nda bir heceler dizisi-
nin a¤›r-aksak-ritmik ve ayn› zamanda darmada¤›n, epeyce gürültülü, sa¤›r edici hâli.
Hep dimdik durdu¤u yerden ses veren, yüzündeki ifadeyi yutmufl bir adam; berjer ya
da demir koltukta oturuyor, bazen bir tablonun karfl›s›nda k›p›rt›s›zl›¤a bürünmüfl, bir
dal›p gitme an›nda aile maskelerini parçalay›p toplumsal ikiyüzlülü¤ü, her türden ya-
lan› yerle bir ediyor. Onun külliyat›, dev bir günlük. Rap makam›nda bir m›r›lt›, yayl›lar-
la yürüyen bir tiz 盤l›k, bütün yüzeyi ald›r›fls›zl›¤›yla kaplam›fl kesif bir sessizlik ayn›
zamanda.
‹lk günle son gün aras›nda bir ustal›k e¤risini tarif etmek epeyce zor, hep ayn› tek ki-
flinin tazyikli konuflmas›, hep ayn› hastal›¤a inat dirilik ve bu dirili¤in kendisine de ›srar-
l› bir meydan okuyufl... Ama bu ayn›l›k her seferinde okurunu k›sk›vrak yakalay›p onu öl-
dürmek için bir yokufltan afla¤›ya itmiyor da, ona tramplen oluyor, s›çramay› göze al›r-
sa, hafiflikle yükselebilece¤i bir sonsuzlu¤u gösteriyor. Minimal bir müzik bestelemifl
her seferinde Bernhard, oturdu¤u yerden hiç kalkmadan girdap yaratmakta oluflu da
pek umurunda olmam›fl. Yarg›m›z› kendisine söyleme flans› bulabilseydik, buna yan›t
alamazd›k herhalde, bizi yaln›z ve yard›ms›z b›rak›rd›, böylece uzun uzun sesinden yük-
selen fliddetin bofllukta da¤›l›fl›n› zihnimizde canland›rmaya çal›fl›rd›k. – Pelin Özer

Kitap, bu de¤iflimi hareketin bütünü ve hareket için-

Uzun yürüyüfl
Handan Ça¤layan Analar, Yoldafllar, Tanr›çalar –Kürt
Hareketinde Kad›nlar ve Kad›n Kimli¤inin Oluflumu
(‹letiflim)
“Analar, Yoldafllar, Tanr›çalar”, Handan Ça¤layan’›n dok-
tora tezi. Ça¤layan bu tezle bir yandan akademik alan-
da yap›lmam›fl› yap›yor, di¤er yandan da Kürt kad›nlar›-
n›n siyasete kat›l›mlar›n›n tarihini k›rk Kürt kad›nla yapt›-
¤› sözlü tarih çal›flmas›yla besliyor. Ve bizi k›rk kad›nla
tan›flt›rarak hem onlar›n hayat›n›, hem de anlat›mlar›n›n
da deste¤iyle Kürt kad›nlar›n›n mücadele tarihini izleme-
mize f›rsat veriyor. Kitap özellikle 1984’ten sonra Kürt
hareketinin geliflim süreçlerinin bütününde kad›nlar›n bu
hareketin neresinde, nas›l durduklar›n›, ne kadar kat›l›m-
c› olduklar›n›, harekete kat›l›mlar›na hangi rollerde, ne
düzeyde izin verildi¤ini anlayabilmemiz aç›s›ndan temel
kaynaklar›m›zdan biri olacak nitelikte.
Nükhet Sirman, kitaba yazd›¤› önsöze, “Kad›n siya-
sette özne mi, nesne mi? Kad›nlar›n siyasete girmesi si-
yaseti de¤ifltirir mi, kad›nlar› de¤ifltirir mi?” cümlesiyle
bafllam›fl. Kitab› okudu¤unuzda, Kürt kad›nlar›n›n siya-
sete kat›l›mlar›n›n, siyasetin yap›l›fl biçimini de¤ifltirirken
as›l kendilerini nas›l de¤ifltirdi¤ini çok net görebiliyoruz.
deki kad›nlar aç›s›ndan paralel bir biçimde inceliyor ve
bugünü anlamam›z aç›s›ndan önemli veriler sunuyor.
Kürt hareketinin ‘80 öncesi ve sonras›nda, hatta diyebi-
liriz ki 1990’lara kadar kad›nlara yüklenmifl olan gele-
neksel rollerin sürdürülmesi noktas›nda pek bir s›k›nt›s›
yok. 1990’lara kadar kad›nlar Kürt kimli¤inin farkl› aç›-
lardan göstergeleri olmufl, bu anlamda da nesne olarak
yer alm›fllar Kürt hareketinde. ‘80 öncesinde Kürtlerin
ayr› bir millet oldu¤u vurgusunun içine yerlefltirilen lider,
özgür, güçlü kad›n imgesi a¤›rl›k kazan›rken, ‘80 sonra-
s›nda Kürtlerin kölelefltirilmesinin sembolü olarak “köle”
kad›n imgesine daha çok rastlan›yor. ‘90’lardan sonra,
gerek PKK’ye kad›n kat›l›m›n›n artmas›, gerekse
1991’de HEP’in kurulmas›yla birlikte Kürt kad›nlar› fark-
l› saiklerle siyasetteki etkinliklerini art›r›yorlar.
Kad›nlara hemen hemen bütün muhalif hareketlerde
yüklenen “anal›k” rolünün a¤›rl›¤›n›n Kürt hareketindeki
varl›¤›n› da unutmamak gerekir. Ancak süreç içinde ha-
reketin önderli¤i ve kadrolar›n›n kad›nlar›n siyasî parti-
lerden da¤daki silahl› birimlere kadar aktif kat›l›m› konu-
sunda de¤iflime u¤rad›¤› ve bu noktada kad›nlar›n tefl-
vik edildi¤i de çok aç›k. Kad›nlar bu teflviki oldukça iyi
de¤erlendirdiler, mücadelenin içinde kad›nl›k rollerini de
sorgulad›lar. Evlerinden, mutfaklar›ndan da¤a, mitinge,
partiye ç›kan kad›nlar evlerine geri dönmek istemedikle-
rini de ifade ediyorlar art›k. Ve bu nedenle, PJA (Özgür
Kad›n Partisi) gibi ayr› bir partiye ve kad›n gerilla birlik-
lerine sahipler, bu nedenle belediye baflkan› oldular, bu
nedenle meclise girdiler. Sonuç olarak, Kürt kad›nlar›n›n
–ve tabii ki hepimizin– yürüyecek daha çok yolu var.
2006’da Nobel’e aday gösterilen bin kad›ndan biri olan
Bar›fl Annesi Müyesser Günefl’le röportaj talep ederken
“o gün olmaz, misafirim gelecek kutlamaya, börek ya-
paca¤›m” diyerek randevu vermemesini “hareketin çe-
liflkisi” diyerek ve gülümseyerek hat›rlay›p bir kez daha
yinelemek istiyorum. Handan Ça¤layan bu uzun yolun
yürünmüfl k›sm›n› öyle iyi toparlam›fl ki, nerelerden gel-
di¤imizi görmek eminim bundan sonras› için hepimizi
daha çok motive edecektir. – Beyhan Demir
LÜBNANLI YAZAR ELIAS KHOURY
Adalet duygusunun yerini
yeni muhafazakârl›k ald›
Elias Khoury, Lübnan’›n ve Arap dünyas›n›n en iyi bilinen yazarlar›ndan biri. Ama ma-
alesef Türkçeye çevrilmifl tek bir kitab› bile yok henüz. Bo¤aziçi Üniversitesi Sosyoloji
Bölümü ve Metis Yay›nevi taraf›ndan düzenlenen “Barbarlar› Beklerken: Edward Said’i
An›yoruz” bafll›kl› sempozyum için ‹stanbul’a gelen Elias Khoury ile sempozyum ara-
s›nda Türkiye ile Arap Dünyas› aras›ndaki gerilimli iliflkiyi, ortado¤udaki savafllar›n
kültür hayat› üzerindeki etkisini, medeniyetleraras› diyalo¤u, entelektüellerin günümüz
dünyas›ndaki rolünü ve edebiyat›n hayat›m›zdaki yerini konufltuk.
Sizin gözünüzden Türkiye ile Arap
dünyas› aras›ndaki iliflkinin belirleyi-
ci özelli¤i nedir?
Elias Khoury: Asl›nda her fley Tanzi-
mat’la bafllad›, Osmanl› Tanzimat›’yla. Ar-
d›ndan ba¤›ms›zl›k hareketleri geldi. Sonra
da Birinci Dünya Savafl›. Bu savafltan son-
ra Arap dünyas› büyük ölçüde sömürgelefl-
tirildi. Tanzimat’la birlikte bafllayan süreç-
te her fleyin üstünde, modernizasyon dedi-
¤imiz fley vard›. Türkiye’de Mustafa Ke-
mal’in öncülü¤ünde laik ulus-devlet mode-
li üretildi, Arap dünyas›ndaysa böyle bir
geliflme yaflanmad›. Ancak, Arap dünya-
s›nda ba¤›ms›zl›k ve modernizasyon fikriy-
le yola ç›kan hareketler Osmanl›’dan kalan
ne varsa ortadan kald›rmaya yöneldiler; o
yap›n›n arkaik oldu¤unu düflünüyorlard›.
Öte yandan, Arap dünyas›ndaki bu hare-
ketler baflar›s›zl›¤a u¤rad›, çünkü ‹srail mü-
dahalesiyle karfl› karfl›ya geldiler. Arap
dünyas›n›, Türkiye’den farkl›laflt›ran fleyle-
rin bafl›nda bu müdahale geliyor. Öncelikle
Avrupa’n›n sömürgeci güçleri Arap dünya-
s›ndaki modernizasyon hareketlerinin ba-
flar›s›zl›¤a u¤ramas›na sebep oldular, bu-
nun nedeni de suçluluk duygular›yd›. Elle-
rine bulaflan Yahudi kan›n› Filistinlilerin
kanlar›yla y›kad›lar. Ulusal hareketler de Fi-
listin’in iflgalini önlemekte baflar›l› olamad›.
‹srail’le Arap dünyas› –M›s›r, Suriye ve Ür-
dün– aras›ndaki savafl 1968’de M›s›r ordu-
sunun ve Nas›r’›n bütüncül bir yenilgiye
u¤ramas›yla son buldu. Nas›r rejimi askerî
rejimin, popülizmle kendine özgü bir bilefli-
miydi. Nas›r hem karanl›k bir diktatörlü¤ü
–Suriye ve Irak’ta ve yine M›s›r’daki– hem
de diktatörlü¤e karfl› ç›k›fl›n politik izlerini
devralm›flt›. M›s›r ilginç bir yer bu bak›m-
dan. Çünkü yaln›zca M›s›r’da askerî rejim
tüm sosyal yap›y› önce ortadan kald›rd›,
sonra da yeniden kurmaya çal›flt›. Bu yüz-
den ‹slamc›larla modernistler aras›ndaki
ayr›m çok keskindi. ‹slamc›lar, hayalî bir al-
t›n ça¤a dönmek istiyorlard›. Öte yanda ise
aç›k bir yenilgiye u¤ram›fl bir diktatörlük
vard›. Arada yoksul kitleler kald›. Taraflar›n
hiçbiri yoksul kitleleri temsil etmiyordu.
‹kisi de orta s›n›fa dayan›yordu. Bu yüzden
M›s›r’da iki ayr› ülke var. Birinde yoksullar,
di¤erinde ayr›cal›kl›lar yafl›yor. Bu giderek
derinleflen bir ayr›m. Bugüne geldi¤imizde
ise gerçek anlamda sol bir alternatifin ol-
may›fl› yüzünden, özellikle de Sovyetler
Birli¤i’nin y›k›l›fl›ndan sonra, toplumlar›m›z
ideolojilerinden adeta soyundu. Bu yüzden
‹slamc›l›k ve köktencilik ayr›cal›kl›larla,
yoksullar aras›ndaki bofllu¤u doldurmaya
bafllad›. Köktencili¤i incelemeye bafllad›-
34
¤›mda flunu gördüm: Asl›nda geçmiflteki
ulusal hareketleri tekrar ediyorlard›, fakat
flapkalar›n›, örtülerini de¤ifltirmifllerdi.
Çünkü bizim toplumlar›m›zdaki as›l prob-
lem yoksulluk ve yoksullarla zenginler ara-
s›nda giderek büyüyen uçurum. Buna kim-
se çözüm aram›yor. ‹slamc›l›k milliyetçili-
¤in yeni bir versiyonu haline gelecek ve
hiçbir fley sunmayacak. fiunu görmek zo-
runday›z, hepimiz büyük bir ideolojik kriz-
den geçiyoruz.
Kimlikler üzerinden tan›mlanan çat›fl-
malar›n, asl›nda s›n›flar aras›ndaki
çat›flmalar› gizledi¤ini, örttü¤ünü mü
söylüyorsunuz?
Söylemek istedi¤im tam olarak bu. Bütün
bu kimlik sorunlar› bana çok uyduruk geli-
yor. fiu anda dünyan›n her yerinde olup bi-
tenler küresel bir krizin parças›. Bu kriz
post-kapitalizmin ve post-modernizmin kri-
zi. Piyasan›n yeni tanr› oldu¤u bir dönem-
deyiz. Ve bu yeni tanr›, ancak bütün eski
tanr›larla birlikte var olabilir. Tüm bu tanr›-
lar birlikte çok derin bir de¤erler krizi için-
deler. Avrupa’dan Amerika’ya, oradan La-
tin Amerika’ya, Asya’ya, her yerde bir de-
¤erler krizi yaflan›yor. Geçti¤imiz yüzy›lda
adalet duygusu yavafl yavafl ortadan kal-
karken, geride kalan bofllu¤u yeni-muhafa-
zakârl›k doldurdu. Sovyetler’in çöküflü de
bu süreci h›zland›rd›. Art›k adalet duygu-
muz yok. Hukuk var, ama adalet duygusu
yok. fiu anda dünyan›n hiçbir ülkesinde
adalet duygusuna gönderme yap›lm›yor si-
yaset üretilirken. Bu süreci anlamland›ra-
bilmek için yeni bir perspektife gereksini-
mimiz var.
Ayd›nlar›n bu süreçteki rolleri ne?
Özellikle kimlik politikalar›n›n gelifl-
tirilmesi ve kavramsallaflt›r›lmas› sü-
recinde...
Öncelikle entelektüel üretimin ne oldu¤unu
sormam›z gerekiyor. Entelektüel üretim ha-
kikati aramay› amaçlar. Entelektüel üretim
Elias Khoury hakikatin ve adaletin hizmetinde olmal›d›r.
Aksi takdirde, entelektüel üretim anlams›z-
d›r. Yaln›zca kelimeler üretir. Edward Said,
“Entelektüelin Temsili” adl› küçük kitab›-
nda Gramsci ile Julian Benda’ya gönderme
yapar ve “organik entelektüel” ile “hakika-
ti arayan entelektüel” kavramlar›n› kullan›r.
Ancak bu flekilde entelektüel beklentimize
yan›t verebilir. Entelektüellerden ba¤›ms›z
olmalar›n› ve sessizlerin, tarihten d›fllan-
m›fllar›n, iktidarlar taraf›ndan bertaraf edil-
mifllerin taleplerini dile getirmelerini bekle-
riz. Bence entelektüelin rolü budur. fiimdi
olansa bir tür edebiyat üretimi. Dünyan›n
her yerinde giderek büyüyen bir tüketim
edebiyat› var. E¤er bunu yazarsan›z oku-
nuyorsunuz. Oysa sizden bekleneni yaz-
makla yetiniyorsan›z asl›nda yazm›yorsu-
nuz demektir. “Binbir Gece Masallar›” adl›
o harika metinlere bakarsak flunu görürüz.
O metinlerde Sinbad adl› bir kahraman var.
Sinbad sürekli olarak seyahat ediyor ve ge-
ri dönüyor, o hikâyeleri tan›mad›¤› birileri-
ne anlat›yor. Yazmaya bafllad›¤›n›zda bir
bilgi üretmeniz gerekir, bilineni tekrarla-
mak ya da sizden bekleneni yazmak yet-
mez. ‹flte bu yüzden Homer’den, G›lga-
m›fl’tan ve Arap dünyas›n›n ‹slam öncesi
fliirlerinden bu yana Arap dünyas›nda ad›-
na edebiyat denilen fley budur. Bunun art›k
geçerli olmad›¤›n› söyleyebilirsiniz. Ama
bence geçerli. ‹yi edebiyat, dünyan›n her
yerinde anlafl›l›r. Bundan birkaç yüz y›l ön-
ce yüzlerce yazar vard›, bunlardan yaln›zca
birkaç›n› biliyoruz bugün. Bilgiyle, hakikat-
le ya da hakikati aramakla yazmak aras›n-
daki iliflkidir kimin iyi edebiyat yapt›¤›n›
belirleyen. Bu iliflki kimin sesi oldu¤unuzu
da belirler, yoksullar›n, güçsüzlerin ve ada-
letin sesi misiniz?
Toplumlar aras›nda iletiflim sa¤laya-
bilecek bir temel olarak düflünebilir
miyiz edebiyat›?
Türkler, Edebiyat edebiyat› etkiler. ‹yi edebiyat,
Türkiye’nin geri edebiyat› etkiler ve de¤ifltirir. Topluma et-
kalm›fll›¤›n›n kisi de ancak bu dolay›mla olur. Bu ba¤-
sebebi olarak lamda çeviri yapmak demek bir baflka kül-
‹slam’› ve türü okumak demektir. Neyin ne anlama
Araplar› geldi¤ini tam olarak bilmeniz mümkün de-
gördüler. ¤ildir. Örne¤in “1001 Gece Masallar›”n› çe-
Araplarsa geri virmeye kalk›flt›¤›n›zda pek çok konuda
kalm›fll›klar›ndan tercihler yapmak zorunda kal›rs›n›z. O ter-
Türkleri sorumlu cihleri belirleyen de sizin kendi kültürünüz-
tuttular. dür. Dolay›s›yla, hiçbir kültürde hiçbir fley
otantik de¤ildir. Kültür bir bileflim olmak
Bu en büyük
zorundad›r daima. Yunan ve M›s›r kültürle-
hatalar›m›zdan
rine bakarsan›z birbirlerini ne kadar etkile-
biri.
diklerini görürsünüz. Klasik Arap
kültürü de onlardan etkilenmifltir.
Avrupa’y› ele al›rsan›z, Rönesans
çeviri ve Endülüs olmaks›z›n müm-
kün olamazd›. ‹bni Sina ve ‹bni
Haldun olmasayd› Rönesans ola-
mazd›. Aristo’yu Avrupa’ya, onu
çeviren Arap filozoflar tan›tt›. Kül-
tür bir döngüdür. Ve hiçbir kültü-
rün saf bir ulusal kimli¤i olamaz.
Ulusal izler olabilir, örne¤in dilde
bu türden izler vard›r. Fakat, dü-
flünceler, öyküler ortakt›r. Örne¤in
“Kelile ve Dimne”, Arapçaya Fars-
çadan çevrilmifltir. Ancak flu anda
Farsça orijinali kay›p. “Kelile ve
Dimne”, Arap edebiyat›n›n bir par-
ças› olarak görülüyor. O halde
otantik olan nedir? Edebiyat tan›m›
gere¤i bir bileflimdir. Aksi halde ifle
yaramaz, kal›c› olmaz.
Diyalo¤u bar›fl›n temeli olarak
görüyor ve sürekli olarak din-
leraras›, uluslararas›, medeni-
yetleraras›, kültürleraras› di-
yalo¤un gereklili¤inden söz
ediyoruz. Ancak tam da dinle-
raras›, uluslararas›, medeni-
yetleraras›, kültürleraras› der-
ken gelifltirece¤imiz diyalo¤un
s›n›rlar›n› da belirlemifl oluyo-
ruz. Sizce bar›fla temel olacak
diyalo¤u nas›l tarif etmemiz
gerekir?
Bütün bu –aras› diyaloglar temel-
siz. Çünkü bunlar› kullananlar biri-
lerinin ‹slam’› ya da Hristiyanl›k’›
temsil edebileceklerini düflünüyor-
lar. Kimse herkesi temsil edemez.
Bu düflünce ‹slam’› bir statüye dö-
nüfltürüyor ve bu yönüyle Do-
¤u’nun bir tarihi olmad›¤› yolunda-
ki düflüncenin devam› niteli¤inde.
Oysa ‹slam de¤ifliyor. Bu yüzden
de bu diyalog tan›m› anlams›z. As›l
konuflmam›z gereken toplumsal
sorunlar. Bunu konuflabilmek için
de “medeniyet sorunu” denen fleyi
konuflmaktan vazgeçmek gereki-
yor. Öte yandan, kültür tan›m› ge-
re¤i diyalog demektir zaten. Kültü-
rel diyalog diye bir fley yapman›za
gerek yoktur. Tüm bu yap›sal diya-
log çabalar› bir tür iktidar kurma
yöntemi olarak ç›k›yorlar karfl›m›za.
fiu anda Arap dünyas› pek çok
savaflla karfl› karfl›ya. Özellikle
de Irak, Lübnan ve Filistin. Siz-
ce savafl bir kültür atmosferi
olarak de¤erlendirilebilir mi?
Savafl, bu toplumlar›n kültür-
lerini nas›l etkiliyor?
Kültür bir aynad›r, senin aynand›r.
Kendini ayna olmadan tahayyül
edemezsin. Toplumlar her koflulda
kültür üretirler. Irak ve Filistin ör-
ne¤inde ise flu var: Irak’ta bir dik-
tatörlük vard› ve Irak kültürü dias-
porada kendini yeniden üretti. Sad-
dam Hüseyin, Irak’› boflaltt› kültür
anlam›nda. Tüm entelektüeller
Irak’› terk etmek zorunda b›rak›ld›.
Ya ölmek ya da Baas Partisi’nin bir
parças› olmak zorundayd›lar. Irak
özel bir örnek. Çünkü Irak kültürü
30 y›ld›r diasporada formüle edili-
yor. Bu bir sürgün kültürü. Filistin
kültürü de karmafl›k bir örnek.
Çünkü Filistin kültürü sürgün kül-
türü ile gözetim alt›nda tutulan bir
toplumun kültürü aras›nda oluflan
bir alafl›m. Sürgünle, Gazze’deki,
Ramallah’taki ve hatta ‹srail’de bir
az›nl›k olarak yaflayan Filistinliler
aras›ndaki iliflki çok karmafl›k. Fa-
kat Filistin kültürünün rolü Filistin
varoluflunu yeniden keflfetme ve
icad etme anlam›nda bir hayli fark-
l›. Çünkü Filistinlilerin varolmas›
yasakland› asl›nda. Lübnan’da bir
miktar daha farkl› bir durum var.
Büyük bir göç verdi Lübnan. Ancak
entelektüeller ülkede kald›lar. En
önemli nokta flu: ‹ç savafl boyunca
Lübnan’da pek çok roman yaz›ld›
ve bugün roman Lübnan için çok
önemli bir edebiyat türü. Daha da
önemlisi, bugün iç savafl›n tarihini
araflt›rmak isterseniz çok fazla tarih
kitab› bulamayabilirsiniz. Ama ro-
manlardan yola ç›karak iç savafl›
anlayabilirsiniz. Bu da iç savafl dö-
nemi hakk›nda bir resmî tarih olufl-
turulmad›¤› anlam›na geliyor.
Dün yap›lan edebiyat akfla-
m›nda, siz hikâyenizi Arapça
okudunuz, sonra ‹ngilizceye
çevrildi ve sonra da Türkçe’ye.
Ne hissettiniz?
Utanç vericiydi. Arada büyük bir
yanl›fl anlafl›lma var. Birinci Dünya
Savafl›’ndan bu yana birbirimizle
bu yanl›fl anlafl›lma üzerinden ileti-
flim kuruyoruz. Türkler, Türkiye’nin
geri kalm›fll›¤›n›n sebebi olarak ‹s-
lam’› ve Araplar› gördüler. Bu yüz-
den alfabelerini de¤ifltirdiler. Bu
yüzden hat sanat› gibi bir sanattan
vazgeçtiler. Araplarsa geri kalm›fl-
l›klar›ndan Türkleri sorumlu tuttu-
lar. Bu bizim en büyük hatalar›m›z-
dan biri. ‹stanbul benim büyükba-
bam için baflkentti. Ve ben ‹stan-
bul’u ilk gördü¤ümde Kahire’nin
modern versiyonu oldu¤unu dü-
flündüm. Çok daha büyük elbette,
çünkü bir imparatorluk baflkentiy-
di. Benzer yemekleri yiyor, ayn›
kahveyi içiyoruz. Fakat birbirimizin
kültürü hakk›nda hiçbir fley bilmi-
yoruz. Çok az kitap çevriliyor Türk-
çe’den Arapçaya. Arapçadan Türk-
çeye çeviri de çok az. Türk yazarlar
hakk›nda ancak ‹ngiliz ya da Fran-
s›z gazetelerinden okudu¤um ka-
dar›yla bir fleyler ö¤renebiliyorum.
Orhan Pamuk’la ilk karfl›laflt›¤›m›z-
da benimle ilgili bir yaz›yla ilk kez
Le Monde’da karfl›laflt›¤›n› söyledi.
Bu utanç verici ve art›k sona erme-
li, bir yolunu bulmal›y›z. Kültürel
iletiflim yeniden bafllamal›. Biliyo-
rum, Türkler öncelikle Avrupal› ol-
mak, AB’ye girmek istiyorlar. Ta-
mam, Avrupal› olmak istiyorsa-
n›z Avrupal› olun, bu sizin için
Söylefli: Ayfle Çavdar
de iyi olabilir Avrupa için de. Fa-
kat en az›ndan ‹ngilizce, Fran-
s›zca ö¤rendi¤imiz gibi birbiri-
mizin dilini de ö¤renebiliriz. ‹lk
kez bir yazar olarak Türkiye’ye
ça¤r›ld›m, kitaplar›m 15 dile
çevrildi ama Türkçe’ye çevril-
medi. Bu utanç verici.

Foto¤raf: fiahan Nuho¤lu
AT‹LLA DURAK’LA “EBRU”ÜZER‹NE
Mozaik ay›r›r, ebru buluflturur
Binbirdirek Sarn›c›’nda düzenlenen “Ebru” sergisi, ard›nda kallavi bir foto¤raf kitab› da
b›rakt›. Yezidilerden Lazlara, Rumca konuflan Türklerden Süryanilere, Türkiye’de
yaflayan k›rk küsur etnisiteden simalar›n etnik ve dinî kimlikleriyle tan›t›ld›¤› “Ebru”
projesinin mimar› Attila Durak’la kimlik tan›mlar›n›n k›r›lganl›¤›n› tart›flt›k...
“Ebru” projesi nas›l flekillendi?
Attila Durak: Bu ifle fiziksel olarak 2000 y›-
l›nda bafllad›m. Bir merak projesi bu. “Türki-
ye Türklerindir” söylemi var ya, “Türkler kim-
dir” sorusundan yola ç›karak, Anadolu’yu
dolafl›p insanlarla buluflmak istedim. Gümüfl-
hane do¤umluyum. Gümüflhane, Rumlar, Er-
meniler ve Türklerin bir arada yaflad›¤› çok-
kültürlü bir bölge olmas›na ra¤men, çocuklu-
¤umda o insanlardan hiç iz yoktu. Biz kilise
cam› tafllard›k. O zamandan beri bir merak
vard› bende, “nerede bu insanlar” diye. Za-
man geçti, yafl›m›z ilerledi, dünyay› gezmeye
bafllad›k, Hindistan’a, M›s›r’a gittim. Oralar-
daki ahengi, farkl› kültürlerdeki insanlar›n be-
raber yaflamas›n›, çokrenklili¤in ne demek ol-
du¤unu anlamaya bafllad›m. Oralarda olabi-
liyor da, niye bizim topraklar›m›zda bu kadar
renkli, çokkültürlü bir ortam varken, niye bu
farkl›l›klar keyifli ve huzurlu bir flekilde yafla-
nam›yor diye merak etmeye bafllad›m. Tabii
tats›z olaylar› izliyorsunuz bu sorunun ard›n-
dan. Ama Türkiye’deki çokkültürlülü¤e ob-
jektif gözle bakma karar›m Sivas’taki Mad›-
mak oteli yang›n›ylad›r. Televizyonu açt›k ve
37 insan›n yand›¤›n› gördük. En yak›n arka-
dafl›m›n teyzesi de o oteldeydi, saatlerce “o
da m› yand›” diye a¤lad›k. fians eseri o an
otelde de¤ilmifl. O gün bu olay›n incelenme-
si gerekti¤ine karar vermifltim. Ama o zaman
bunun foto¤rafla ilgili olup olmayaca¤›n› bil-
miyordum. Zaman geçti, foto¤rafç›l›¤›m biraz
daha ilerledi. 2000 y›l›nda New York’ta bir
sergi açm›flt›m, o sergi çok baflar›l› oldu. O
günden sonra hayat projeme, ideal projeme,
“Ebru”ya bafllad›m.
Ad› niye Ebru?
Evet, niye “Ebru” da, örne¤in mozaik de¤il?
Mozaik de, ebru da bu topraklardan ç›km›fl
iki sanat. ‹lk mozai¤in Antakya civar›nda ya-
p›ld›¤› söylenir. Ebru da Kafkas bölgesinde
bafllay›p Osmanl›’da yefleren bir sanat. ‹kisi
de çokrenklili¤i yans›tabilir, ama mozaik bu
topraklar›n insanlar›n›n iliflkisini yans›tamaz.
Mozai¤e bakt›¤›n›z zaman farkl› renkte tafl-
lar, keskin hatlar›, sert yap›s›yla birbirlerin-
den uzak dururlar. Aradaki çimento da renk-
lerin, bir araya gelmesine izin vermez. Oysa
Türkiye tamamen bir ebrudur. Farkl› renkler
birbiriyle dans eder, biri di¤erine dokunur,
iletiflim kurar, bir fley verir. K›rm›z›yla sar›
yan yana geldi¤inde birbirine dokunur, ama
bulamaç olmaz, bozulmaz. Bu topraklarda
zenginlik detaylarda, güzellik bütündedir.
Mozaik bu Ebru, bunu çok iyi yans›t›r. On bin y›ll›k ge-
topraklar›n lenekler Türkiye’de yaflayan bütün etnik
insanlar›n›n gruplar›n içindedir ve ortak yaflan›r.
iliflkisini Foto¤raflar› çekerken, belli bir kimli¤e
yans›tamaz. dair ortam› ararken zorluklar yaflad›¤›-
n›z oldu mu?
Mozai¤e
Hay›r. Foto¤raflardaki bütün insanlar gözü-
bakt›¤›n›zda
müzün içine bak›yor. Bu insanlara niye fo-
farkl› renkte
to¤raflar›n› çekti¤imi söyledim, onlar da bu-
tafllar, keskin
nu bilerek foto¤raf çekildiler ve hangi etnik
hatlar›, sert gruba ait olduklar›n› gururla söylediler.
yap›s›yla Foto¤raflar güzel ama, resimaltlar›n›
birbirlerinden yad›rgad›k do¤rusu. fiimdi bizi çekse-
uzak dururlar. niz, resimalt›na “Sünni Türk” mü yaza-
Aradaki caks›n›z?
çimento da Evet.
renklerin, Biz kendimizi “Sünni Türk” olarak ta-
bir araya n›ml›yor olabilir miyiz?
gelmesine izin Siz ne diyecekseniz, onu yazaca¤›m.
vermez. Mesela hiphop’çular› çekiyorsunuz...
Oysa Türkiye Sordum kendilerine, “biz müslüman›z, Sün-
bir ebrudur. niyiz ve Türküz” dediler.
Farkl› renkler Ama siz de o cevab› ar›yorsunuz. Ken-
birbiriyle disini nas›l tarif etti¤ini sorsan›z “ben
dans eder, hiphop’çuyum” da diyebilir.
biri di¤erine “Hiphop’çuyum” derse kitab›m›n konusu ha-
dokunur, line gelmez. Onu hiphop’çu diye ileride bafl-
iletiflim kurar. ka bir sergime koyar›m. Ben ona kökünü, et-
nik grubunu sordum, o da onu söyledi. Biz
kültürel bak›yoruz, etnisiteye, farkl›l›klara ba-
k›yoruz. Yoksa doktor, hiphop’çu, foto¤rafç›,
gazeteci diye gider.
Kitapta foto¤raflar› yer alan Timur Sel-
çuk (Sünni Türk), Yaflar Kemal (Sünni
Kürt) gibi simalar›n bizim gözümüzde
etnisite ya da din ötesi bir varolufllar›
var. Bu insanlar› niye etnik ve dinî bir
kimli¤e indirgiyoruz?
‹ndirgemiyoruz. O dedi¤iniz özellikler zaten
onlarda var. Ama benim kitab›m›n konusun-
da meslekleri önemli de¤il.
Nedim Hazar’›n “Ebru” projesine odak-
lanan belgeselinde, sorunuzu “dünya
vatandafl›y›m” fleklinde cevaplayan bi-
ri vard›...
O baflka, ben o kiflinin foto¤raf›n› buraya ko-
yamam. O zaman ben geyim, lezbiyenim, afl-
ç›y›m gibi bir fley olacak. Art›k ifli suland›r-
mak demek olur bu.
Bunu diyen kiflinin kitapta foto¤raf› var
ama. Çilingir, kuca¤›nda kediyle...
Belgeselde “Ermeniyim, ama asl›nda dünya
vatandafl›y›m, dünyan›n her yerinde yafla-
r›m” diyordu. Sonuçta “dünya vatandafl› Er-
meni” diye bir tan›m yok.
Ama insanlar› tek bir kimli¤e hapsede-
rek asl›nda ebru niteli¤ini ortadan kal-
d›rm›fl olmuyor muyuz?
Hiç alâkas› yok.
Sonuçta tek tek sayd›¤›n›z etnik, dinsel
gruplar asl›nda iç içe geçmemifl olmu-
yorlar m›?
Bu bir bafllang›ç. Ben bir fley bafllatt›m. Bu-
güne kadar böyle bir fleyi tan›mlayan var m›?
Bunu bir sergi üzerinden anlat›yorum. Bu ka-
dar insan› yan yana koyan Türkiye’de baflka
kimse yok. Sergiye gelip foto¤raflara bakan
insanlar için o kadar ufuk aç›c› oldu ki. Ç›kar-
ken an› defterine bak›n, serginin hayatlar›n›
de¤ifltirdi¤ini, yeni fleyler ö¤retti¤ini söyle-
yen, “Türkiye bu kadar renkli miymifl” diyen
insanlar var. Bu serginin tek bir ortak payda-
s› var: Foto¤raf› çekilen herkesin bu toprak-
larda yafl›yor olmas›. Sözünü etti¤iniz sorun-
lar› düflünmedim bile.
‹nsanlar, toplumlar hep de¤iflip dönü-
flen varl›klar. Bu ak›flkan hali neden sa-
bit bir durum gibi düflünüyoruz?
Evet, kültürler yerinde durmaz, insanlar, top-
lumlar de¤iflir. Kültürler de melezleflirr, birbi-
ri içinde geliflir, de¤iflime u¤rar. Onun için
buna ebru dedik. Ebru sanat›nda o suda akar
ve de¤iflir, o renk kendi yolunu bulur. Pürlük
diye bir fley dünyan›n hiçbir yerinde yok.
Hiçbir fley kat›ks›z de¤il. Olmas›n da zaten.
Melezliktir güzel olan. Kimse keskin hatlar›y-
la anlatamaz bunu, özellikle bu topraklarda.
Herkesin birbirine kar›flt›¤›, onun ondan k›z
ald›¤›, insanlar›n göç ederken dilini unutup
gitti¤i bölgenin dilini ald›¤› bir ortam var.
Güneydo¤u’da bir y›¤›n Türk kökenli Türk-
men sadece Kürtçe konufluyor. Gelmifller,
da¤larda hayvanc›l›k yaparken orada yafla-
maya bafllam›fllar. Sular seller gibi Kürtçe ko-
nufluyorlar ve Türk olduklar›n› da biliyorlar.
Rumca konuflan müslümanlar da
var.
Bir zamanlar H›ristiyand› bu insanlar.
Rumcay› flak›r flak›r konufluyorlar, ca-
mide ibadet ediyorlar.Kültür hapsedici
Söylefli: Merve Erol
bir fley olmamal›. ‹nsanlar kendi yollar›n›
buldular, buna sayg› duymak ve destek-
lemek gerekir. Bu bir dü¤ündür. Anado-
lu’daki kültürü bir dü¤ün olarak alg›l›yo-
rum. “Sen busun” tan›mlar› yapmamak
ad›na zaten böyle projeler yap›yoruz.
37

FERHAT KENTEL, MELTEM AHISKA VE FIRAT GENÇ’LE M‹LL‹YETÇ‹L‹K ÜZER‹NE
Örtünün alt›ndaki karmafla
Oturdu¤umuz yerden milliyetçilik üzerine konuflmak baflka, Anadolu’yu arfl›nlay›p yüz
yüze görüflmeler yap›p konuflmak baflka. “Milletin Bölünmez Bütünlü¤ü –Demokratiklefl-
me Sürecinde Parçalayan Milliyetçilik(ler)” bafll›kl› ufuk aç›c› bir çal›flma yapan Ferhat
Kentel, F›rat Genç ve Meltem Ah›ska’ya kulak veriyoruz...
Yapt›¤›n›z milliyetçilik araflt›rmas›n›n
fikrî öncülleri nelerdi?
Ferhat Kentel: Bu araflt›rma, TESEV bün-
yesinde yap›lan bir araflt›rmalar dizisinin so-
nuncusu. Araflt›rmalar›n ortak yan› herhalde
“ne” sorusundan çok, “nas›l” sorusuna ce-
vap aramaya çal›flmak. Projelerin üst bafll›¤›
“Demokratikleflme Program›”yd›. Demokra-
tikleflme sürecinde, Türkiye’de devlet, aile,
laiklik, milliyetçilik gibi çeflitli alanlara bak›l-
d›. Çal›flman›n koordinatörü Etyen Mahçup-
yan’d›; bizim araflt›rmam›z›n fikir babas› da
o. Milliyetçilik konusunda, kalk›fl noktam›z
basit bir gözlem ya da iddiaya dayan›yordu;
“son y›llarda milliyetçilik yükseliyor” iddi-
as›... “Acaba öyle mi?”, “nas›l oluyor?” soru-
lar›na cevap arad›k. fiöyle bir hipotez de var-
d›: Yaflad›¤›m›z dönem tabii ki kendine dair
özgüllükler tafl›yor, ancak, 6-7 Eylül 1955’te
de milliyetçi dalgalar vard›, K›br›s meselesi
zaman›nda da vard›, Kürt meselesi oldu¤un-
dan beri de sürekli yükselen ya da yükseldi-
¤i söylenen milliyetçilik dalgalar›ndan bah-
sediliyor. Biz bu yükseldi¤i söylenen milli-
yetçilik nas›l sahipleniliyor, nas›l bir dil eflli-
¤inde kullan›l›yor gibi sorulardan yola ç›kt›k.
Meltem Ah›ska: TESEV’in araflt›rma dizi-
sinde, zihniyet kal›plar›na vurgu yap›l›yordu.
Zihniyet kal›b› kendi bafl›na çok aç›klay›c› bir
kavram de¤il, çeflitli yerlere çekilebilir. Ge-
nellikle, Türkiye’de milliyetçilik, toplumda
zaten varolan, zaman zaman daha belirgin-
leflen bir zihniyet, bir düflünce flekli gibi an-
lafl›l›yor. Bu araflt›rmada bu varsay›m› yerin-
den oynatmay› hedefledik. Varsay›lan bir fle-
yi kültürel düzeyde, zihniyet kal›plar›nda
aramaktansa, “bunlar belli bir tarihsellik,
toplumsall›k içinde nas›l üretiliyor ve nas›l
tüketiliyor?” sorusunu sorduk. Statik bir top-
lum resmi ç›kartmaktansa, varolan alg› ve
zihniyet yap›lar›n›n nelerden etkilendi¤ini,
nas›l hareket halinde oldu¤unu ve içinde ne-
leri bar›nd›rd›¤›n› anlamaya çal›flt›k. “Türki-
ye’nin kalk›nmas›n›n, modernleflmesinin
önündeki engeller”, “demokratikleflmeye di-
38
renen unsurlar” gibi genel geçer bir söylem
vard›r. Belirli insan gruplar›na yap›flt›r›lan
“geri”, “dirençli”, “muhafazakâr”, “gelenek-
sel” gibi bir çok yafta var. Biz alg› ve zihni-
yet yap›lar›n›n belirli kültürlere, yörelere, in-
san gruplar›na özgü olmaktan çok, daha
makro düzeyde, belirli stratejilerle üretildi-
¤inden hareketle, toplumsal süreçle iliflki
içinde tüketilirken nas›l yeniden üretildi¤ine
bakt›k. Dolay›s›yla, alg›lar› ve zihniyet kal›p-
lar›n› sabit kategoriler olarak ele almayan,
onlar› gündeli¤in içinde tarihsellefltirmeye
yönelik bir çal›flmayd›.
Kentel: Anahtar kavram, sorunsallaflt›rma
asl›nda. Cumhuriyetin modernlefltirme poli-
tikalar›n›n sorun olarak gördü¤ü ve ötekilefl-
tirerek aflmaya çal›flt›¤› baz› “yaflam tarzlar›”
var, bunlar “namevcut ötekiler” asl›nda; ya-
ni öyle bir fley yok, modernlefltirme politika-
lar› onlar› öteki olarak kuruyor. Onlar› sorun
olarak tespit ediyorsun, onun üzerine kendi-
ni bina ediyorsun. Bu üst söylem, bu zihni-
yet kal›plar›, içinde yüzdü¤ümüz, soludu¤u-
muz hava haline geliyor. Bizim yapmaya ça-
l›flt›¤›m›z bunu sorunsallaflt›rmak. Genelde
milliyetçilik, laiklik araflt›rmalar›, söylemin
kendisine esir oluyor ve böylece söylemi ye-
niden üretmifl oluyor. Belki de bu söylem
gerçek de¤il diyerek, afla¤›dan bakmak, do-
lay›s›yla süreci tersine çevirmek istedik. Ger-
çeklik olarak statiklefltirilen, tan›mlanan fley-
de, bütün farkl›l›klar›yla, çok daha karmafl›k,
insanî, psikolojik, sosyolojik, kültürel, yaflam
tarzlar›, habitus’ler denen bir dünya var. O
karmafl›kl›¤› gösterip, onun üzerine konufl-
mak gerekiyor. Buradan da çok siyasî bir so-
nuç ç›k›yor.
Araflt›rman›n kuramsal çerçevesini
izah ederken, Pierre Bourdieu, Michel
Foucault, Giorgio Agamben ve özellik-
le Michel de Certeau’ya at›fta bulunu-
yorsunuz. Araflt›rma nas›l bir kuramsal
ve kavramsal çerçeveye oturuyor?
Kentel: Bu düflünürler aras›ndaki ortakl›k
esas olarak “gündelik hayat”, gündelik haya-
t›n karmafl›kl›¤› ve yarat›c›l›¤›. Gündelik ha-
yat belli söylemler taraf›ndan her zaman esir
al›nmaya çal›fl›l›yor. Zümreler, iktidar odak-
lar› gündelik hayat› esir al›yor; o zaman, ör-
ne¤in faflizm de gündelikleflip, s›radanlafla-
rak yerlefliklik kazanabiliyor. Bu durumda,
esir almaya çal›flan dillerin karfl›s›nda bir di-
renifl alan› olarak, gündelik hayat› yeniden
düflünmek gerekiyor. Sözünü etti¤imiz refe-
ranslardaki ortak alan bu; Michel de Certe-
au’nun kulland›¤› “strateji” kavram› örne¤in.
De Certeau strateji kavram›n› bir grup tara-
f›ndan sahiplenilmifl ve onu sürekli sunan,
üreten bir ideoloji olarak görmüyor. Strateji-
nin olabilmesi için, bizzat afla¤›da insanlar
taraf›ndan yorumlanarak içine girilmesi la-
z›m; strateji insanlar›n içinde dolaflt›¤› yer-
dir. Teorik aç›dan Michel de Certeau ve Fo-
ucault akrabad›r. Gündelik hayat›n içinde
yaflarken, ayn› zamanda bu stratejinin içinde
dolafl›yoruz, dolay›s›yla stratejiyi yeniden
üretiyoruz. Ama yeniden üretmemiz, örne-
¤in Milli E¤itim Bakanl›¤›’n›n, Günefl Dil Te-
orisi’nin, Türk Tarih Tezi’nin, Cumhuriyet
Halk F›rkas›’n›n tesis etmifl olduklar› fleyler
de¤il. Laiklik, milliyetçilik, Atatürk, hukuk,
aile hepsi bizim yorumlar›m›zla baflka fleyler
olmufl; geleneklerimizle cevap veriyoruz
bunlara. Bunu dedi¤imiz andan itibaren de
strateji gibi herkesin içinde dolaflt›¤› alan-
dan, bireyler, toplumsal aktörler, gruplar ta-
raf›ndan uygulanan taktikler dünyas›na gidi-
yoruz. Strateji daha çok bir mekân›, belirler-
ken –örne¤in Türkiye co¤rafyas›, misak-›
millî s›n›rlar›, Ankara gibi–, taktikler daha
çok zamana iliflkin bir fley; bugünkü ihtiyaç-
lar›m, bugün hissettiklerim, bugün televiz-
yonda izledi¤im bir haber... Bunlar üzerin-
den taktiklerimle Türkiye’yi, milliyetçili¤i yo-
rumluyorum. Bunda kurnazl›k da olabilir. So-
nuçta, bu stratejinin alt›nda hayat› yaflanabi-
lir k›lmaya çal›fl›yorum. Ben bunu yapt›kça,
strateji parçalan›yor, de¤ifliyor, y›k›l›yor, ama
bir yandan da yeniden üretiliyor.
Ah›ska: Milliyetçilik tarihsel olarak, farkl›
zamansall›klar› ve farkl› deneyimleri kendi
içinde yok eden, eriten, Benedict Ander-
son’›n söyleyifliyle içi bofl bir zaman yaratan
Milliyetçilik, ve belli bir mekân içinde yaflayan insanlar›n
sosyal, s›n›fsal hepsi ayn› deneyimi ayn› anda yafl›yormufl-
farkl›l›klar›, cas›na kurgulanan bir ideoloji. Tek bafl›na
sosyal bunu gerçeklik olarak ele ald›¤›m›zda, milli-
adaletsizli¤i, yetçili¤i belki gere¤inden fazla ciddiye al-
afla¤›lanm›fll›¤›, m›fl, onun terimleriyle düflünmüfl oluyoruz.
d›fllanm›fll›¤›, Halbuki, önemli olan “nas›l” sorusu. ‹nsanla-
güvensizlikleri, r›n nelere yat›r›m yapt›¤›, de Certeau’nun te-
korkular› rimleriyle düflünürsek, belirli stratejileri nas›l
örtüyor, kulland›¤›, bu stratejilerin içinde nas›l dola-
görünmez fl›ld›¤› önemli. Bu sayd›¤›m›z isimler öznel-
k›l›yor. likle nesnellik aras›ndaki ara yüzleri bulmaya
çal›flm›fl, öznelli¤in nas›l yarat›ld›¤›n› ve ya-
Dolay›s›yla,
rat›l›rken nas›l farkl›laflt›¤›n›, içinde direnç
asl›nda “itiraz”›
alanlar› da tafl›yabildi¤ini anlatan düflünür-
gizliyor.
ler. Bizim yapmaya çal›flt›¤›m›z, farkl› za-
‹nsanlar mansall›klar›, farkl› deneyimleri merkezî
istedikleri temsillerle iliflki içinde, ama bir yandan da
kadar ondan farkl› olarak baflka bir düzlemde anla-
milliyetçi, hatta maya çal›flmak.
bazen ›rkç›l›¤a Bu teorik çerçeveyle saha çal›flmas›n›n
varan laflar iliflkisi nas›l oldu?
etsinler, asl›nda F›rat Genç: Kitapta, gündelik hayat kadar
anlatmak s›k kullan›lmasa da alttan alta süre giden
istedikleri ikinci bir kavram da tecrübe. Toplumsal öz-
baflka fleyler neler olarak, toplumsal yap›lar karfl›s›nda bir
var. tecrübe sahibi oluyoruz. Tecrübe, örne¤in
küreselleflme gibi makro durumlar› da kaps›-
yor. Ama arada her zaman bir boflluk var,
hiçbir zaman o yap›y›, ya da mesela devletin
üretti¤ini düflündü¤ümüz milliyetçilik söyle-
mini birebir kabullenip tekrarlam›yoruz, hep
bir yorum fark› oluyor. Biz bunu, tüketirken
yeniden üretme olarak formüle ettik. Günde-
lik hayat, bu boflluklu yap›s›ndan, arada kay-
malara imkân veren zemin olma ifllevinden
ötürü bizim teorik çerçevemizde esas öneme
sahip. Saha çal›flmam›zda da arad›¤›m›z ce-
vab› teyid ettirmekten çok, insanlar›n kendi
anlat›lar› içinden cevaplar› çekmeye çal›flt›k.
Ah›ska: Milliyetçi stratejiler nas›l belirli de-
neyimleri ve farkl› düflünüfl, yaflay›fl flekilleri-
ni esir ediyorsa, belirli akademik önkabuller
ya da teoriler de belirli fleyleri esir edebilir.
Kafanda nas›l bir modelle gidiyorsan, buldu-
¤un fleyleri de onun içine oturtmaya çal›fl›-
yorsun. Bizim gündelik hayat konusundaki
bulgumuz ve F›rat’›n sözünü etti¤i boflluklar
bu modellerin kendisini de sorunsallaflt›r›yor,
temsillerin ötesindeki fleyleri duymaya çal›-
flan, kendini de sorgulayan bir yöntem. Yön-
temle teori burada birbirine yaklafl›yor.
Kentel: Biz de sonuçta, o stratejinin içinde,
onunla beslenmifl insanlar›z; bilim strateji-
siyle beslenmifl insanlar›z, ama afla¤›da, bafl-
ka türlü bilgi üretimleri var; insanlar o bilgi-
lerle hayat› yaflanabilir k›l›yorlar. Onlar›n bil-
gisiyle bizim bilgimiz aras›ndaki hiyerarflik
fark› kald›rmak gibi bir niyetimiz vard›. Tabii
mutlak olarak böyle bir fley sa¤lanamaz.
Çünkü biz entelektüeliz, kelimelerimiz oku-
du¤umuz kitaplarla, araflt›rmalarla beslene-
rek, onlar›n üzerine yeni sonuçlar ç›karta ç›-
karta olufluyor. Bu ayr›m› toptan kald›racak
bir ütopyan›n alemi yok belki, ama en az›n-
dan buna niyet etmek önemli. O insanlarla
konuflurken, söylediklerini ciddiye al›yorum.
Milliyetçilikten ne anlad›¤›n› anlatt›¤›nda,
“bunlar çarp›lm›fl zihinler” demek hakk›na
sahip de¤ilim. Kars’taki bir insan milliyetçili-
¤i bir flekilde anlat›rken, ‹zmir’deki baflka bir
fley söylüyor, ikisinin söyledikleri ve ben, he-
pimiz ayn› düzeydeyiz. Bu araflt›rmada en
az›ndan o dikotomik ayr›m› aflmak ya da o
tuza¤a düflmemek gibi bir çaba var.
Ah›ska: Amaç o dikotomiyi aflarken, sade-
ce bir ço¤ulluk, bir rölativizm olarak göster-
mek, “herkes farkl› düflünüyor, çok fazla ses
var” gibi bir fley söylemek de¤il. Tam tersi-
ne, say›lar› asl›nda çok da fazla olmayan
stratejilerin, temsillerin, kal›plar›n farkl› top-
lumsal iliflkiler içinde nas›l kullan›ld›¤›n› or-
taya koymak. Mesele, sadece ço¤ulluk, gö-
relilik de¤il. S›n›fsal, bölgesel, cinsiyete ba¤-
l›, Kürt olmak, Türk olmak, Müslüman ol-
mak, Müslüman olmamak gibi bir çok etke-
ne ba¤l› olarak, temsillerle nas›l iliflkilenildi-
¤ini, bunlar›n nas›l yeniden üretildi¤ini, nas›l
“performe” edildi¤ini ortaya koyabilmekti
amaç.
Bütün bu karmafl›kl›k içinde gözlemle-
di¤iniz en ortak noktalar neler?
Kentel: Pek çok fley var ve bunlar birbiriyle
ba¤lant›l› galiba. Asl›nda, milliyetçilik diye
bir fley yok! Milliyetçilik diye adland›r›lan ve
insanlar› hapseden bir tak›m temsiller var.
‹nsanlar bu stratejiyi kullan›yorlar, bu strate-
ji içinde hareket ediyorlarsa da, asl›nda, bafl-
ka bir fley anlatmak istiyorlar.
Kitab›n girifl bölümünde flöyle diyorsu-
nuz: “Milliyetçilik hem her yerde varo-
lan hem de hiçbir yerde elle tutulama-
yan; duruma göre içi doldurulan, daha
sonra içi boflalt›l›p tekrar doldurulan,
zaman içinde de¤iflen içeri¤iyle adeta
her fleyi anlatan ve tam da bu yüzden
hiçbir fleyi anlatamayan bir kavram ha-
line geliyor. Öyle ki, ulus-devletlerin
kurucu ideolojisi olarak milliyetçilik
Milliyetçilik kavram olarak hayat›n› sürdürse de,
dilini sadece bir de¤iflen zamanla birlikte çok daha bafl-
örtü olarak ka gerçeklikleri saklar hale geliyor.”
düflünmemek Bunu biraz açar m›s›n›z, gizlenen ger-
çeklikler neler?
gerekir. O dil, o
Kentel: Sosyal, s›n›fsal farkl›l›klar›, sosyal
düflünme ve
adaletsizli¤i, afla¤›lanm›fll›¤›, d›fllanm›fll›¤›,
eyleme kal›b›,
güvensizlikleri, korkular› örtüyor, görünmez
insanlar› belirli
k›l›yor. Dolay›s›yla, asl›nda “itiraz”› gizliyor.
bir kanala ‹nsanlar istedikleri kadar milliyetçi, hatta ba-
sokuyor. zen ›rkç›l›¤a varan laflar etsinler, asl›nda an-
Bir örtü var, onu latmak istedikleri baflka fleyler var.
çekip alaca¤›z, Bu örtme mekanizmas› nas›l iflliyor, in-
alt›nda da saf, sanlar niye sorunlar›n› do¤rudan dile
hakiki ve güzel getiremiyor?
fleyler var gibi Kentel: Getiremiyor, stratejinin gücü de bu
bir ikileme zaten, sanki her fleyi anlatman›n tek yolu bu
düflmemek stratejinin dili...
gerekiyor. Strateji totaliter bir söylem oluflturdu-
Çok fazla ¤u için mi?
k›r›lmalar› olan Kentel: Totaliterleflme e¤ilimi olmas›na ra¤-
deneyimlerden men, hiçbir zaman totaliter olam›yor. Totali-
bahsediyoruz, ter söylemin en yo¤unlaflt›¤› bir Hitler, bir
bunlar Mussolini gibi figürleri, Alman ›rk› kavram›-
ço¤unlukla n› düflünelim. Ama Türkiye’de stratejinin
ifade bulam›yor, kendisinde böyle bir fley yok, kimisi “Türk ›r-
ama ifade k›”, kimisi “Orta Asya’dan gelen Türkler” di-
buldu¤u zaman, yor, kimisi 1923’ten bafllat›yor, kimisi “Türk-
‹slam sentezi”, kimisi “Türk milliyetçili¤i
milliyetçilik
adam öldürmez, pozitiftir” diyor. Kimisi “ben
dilinin içinden
ötekisini tan›m›yorum” diyor. Anlat›lan hikâ-
konufluyor,
yenin totaliterleflme potansiyeli yok.
eyliyor, hatta Ah›ska: Milliyetçilik dilini sadece bir örtü
sald›rganl›k, olarak düflünmemek gerekir. O dil, o düflün-
fliddet fleklinde me ve eyleme kal›b›, sonuçta belirli pratikler
ortaya yarat›yor. ‹nsanlar› pratikler üzerinden belirli
ç›kabiliyor. bir kanala sokuyor. Bir örtü var, onu çekip
alaca¤›z ve alt›nda da saf, hakiki ve güzel
fleyler var gibi bir ikileme düflmemek gereki-
yor. Çok fazla k›r›lmalar› olan deneyimlerden
bahsediyoruz, bunlar ço¤unlukla ifade bula-
m›yor, ama ifade buldu¤u zaman, milliyetçi-
lik dilinin içinden konufluyor, eyliyor, hatta
sald›rganl›k, fliddet fleklinde ortaya ç›kabili-
yor. Bunu aklamak gibi bir derdimiz yok. ‹n-
sanlar›n bu dili kullanma konumlar› da fark-
l›, baz› insanlar daha fütursuzca kullanabilir-
ken, baz›lar› daha zorlanarak kullan›yor, en
k›y›dakilerse pek kullanam›yor. “Milliyetçilik
yok” derken kastetti¤imiz, yekpare bir ide-
oloji olarak milliyetçilik yok. Ama, milliyetçi-
lik dili ve temsilleri, ötekilefltirme dili insan-
lar taraf›ndan de¤iflik flekillerde kullan›l›yor.
Kentel: Her düzeyde farkl› kullan›l›yor. Öyle
olunca da kuflat›c›, herkesi emebilen, üst-
kimlik düzeyinde bir ideoloji olmaktan ç›k›-
yor. Görüfltü¤ümüz bir Çorumlu, bunun en
bariz örneklerindendi. “Çorum milliyetçisi-
yim” diyor. Baflka biri “Hatay milliyetçili-
¤i”nden bahsediyor... Bazen milliyetçilikle
hemflericilik kastediliyor.
“Son iki yüzy›la damgas›n› vuran ve
ulus-devletlerin kurulmas›na efllik
eden milliyetçilik ideolojisi, bugün kü-
reselleflmenin sonuçlar› karfl›s›nda
önemli bir de¤iflim yafl›yor” diyorsu-
nuz. Küreselleflme milliyetçili¤i nas›l
etkiliyor?
Kentel: Küreselleflme, bir taraf›yla ekono-
mik, bir taraf›yla kültürel boyutlar› olan bir
süreç. Küreselleflmeyi anlamak için kapita-
lizme bakmak gerekiyor. Sermaye art›k ulu-
sal s›n›rlar içinde duramayarak küreselleflir-
ken, kültürel süreçler de küresellefliyor. Bir
zamanlar yarat›lm›fl olan “ulusal ev”in de-
netleyici kapasitesi de k›r›l›yor. En nötr ifa-
deyle küreselleflme tarifi böyle, ekonomik,
kapitalistik, kültürel vs. s›n›rlar›n ortadan
kalkmas›. Ama, bu sürecin yararlar›, zararla-
r›, etkileri gibi boyutlara bakt›¤›m›zda, “sert
küreselleflme” ve “yumuflak küreselleflme”
diyebilece¤imiz iki olguyu görüyoruz. Bu sü-
reç bir tak›m insanlar için olumsuz sonuçlar
yarat›yor, ki buna sert küreselleflme diyebili-
riz. Paran›n, sermayenin, güçlünün borusu-
nun öttü¤ü bir dünyada bir tak›m insanlar,
sosyal refah devletinin koruma mekanizma-
lar›ndan mahrum kal›yorlar. Küreselleflme
sürecinden zararl› ç›kan insanlar ve kurum-
lar var, ulus-devlet de küreselleflme sürecin-
den çok zarar görüyor.
Küreselleflme sürecinde ulus-devletler
baz› alanlarda zay›flayarak geri çekil-
seler de, özellikle güvenlik üzerinden
daha da güçlenmiyorlar m›?
Ah›ska: Ulus-devletlerin yok olmas›ndan
çok, ifllevlerinin dönüflmesinden söz edebili-
riz. Ulus-devlet ya da milliyetçilik ideolojisi
bir dönem, sanata, kültüre de yans›yan daha
romantik bir ev, aidiyet imgelerinin olufltur-
du¤u bir alanken, flimdi ulus-devletlerin gi-
derek jandarmalara dönüflmesiyle ve ulusal
kültür meselesinin krize girmesiyle, anti-ka-
F›rat Genç, Meltem Ah›ska, Ferhat Kentel
39
pitalist muhalefeti de içine almaya ve aidiyet
hissini yeniden kurmaya çal›flan ideolojinin
iflas›n› görüyoruz. Bugün üretilen fley fliddet,
sald›rganl›k; o romantizmden pek eser kal-
mam›fl. Bir çok yerde böyle ama, hele Türki-
ye özelinde, “ev” aray›fl›, aidiyet aray›fl›,
amans›z bir çat›flma alan› olarak ortaya ç›k›-
yor. Türkiye’de milliyetçilik dili belki geçmifl-
ten daha fazla ve yayg›n olarak kullan›l›r ha-
le geldi, ama onun alt›na bakt›¤›m›zda, müt-
hifl bir çat›flma ve parçalay›c›l›k görüyoruz.
Kentel: Asl›nda galiba, “paket” bozuldu.
Endüstri devrimi, sanayi toplumu, modern
toplum, vatandafll›k, sekülarizm, bütün bun-
lar›n ulusal düzeyde bütünlük duygusu ve-
ren devleti... Bunlar birbiriyle uyumlu, birbi-
rini tamaml›yor. Bu bir paketti. Küresellefl-
meyle bu paket bozuluyor. Ulusal ekonomi-
den, ulusal burjuvaziden bahsetmek art›k
daha zor...
Ah›ska: Hepsi birer efsane haline geliyor,
alt› boflal›yor. Mesela, OYAK yabanc›lara sa-
t›l›yor. Ulusal kültür, ulusal ekonomi gibi
fleyler mitoloji haline geliyor. Ama yine de
milliyetçili¤in dili kullan›lmaya devam edili-
yor. Ulus-devletin ifllevlerinin de¤iflmesine
ilginç bir örnek de Baku-Tiflis-Ceyhan boru
hatt›. Biz bunu, politik bir süreç olarak alg›-
lamad›k, Türkiye’nin kalk›nmas›na bir katk›
gibi görüldü. Boru hatt›n›n geçebilmesi için,
Türkiye devleti bu boru hatt›n›n etraf›ndaki
bölgenin denetiminden hukuksal olarak fera-
gat etti. Dolay›s›yla, oradaki hukukun belir-
lenmesinde baflta BP olmak üzere, bu hatt›
geçiren özel flirketler söz sahibi, Türkiye
devleti de¤il. Sonuç olarak, devletin hukuk-
sal, kültürel, sosyal boyutlardaki gücünün s›-
n›rlar›n› delen, parçalayan bir süreç. Bütün
bunlar küreselleflme dedi¤imiz sürecin bir
parças›. Ayn› süreçte, bir yandan da Türkiye
devletinden beklenen kendi jandarmas›n›
oran›n güvenli¤i için seferber etmesi; askerî
gücü ve jandarma rolü vurgulan›p öne ç›ka-
r›larak sürerken, hukukî, ekonomik, kültürel
ve toplumsal politikalar anlam›nda alan› da-
ral›yor.
Kentel: Klasik ortodoks marksist veya neo-
marksist aç›lardan devletin burjuvazinin dev-
leti mi yoksa görece özerkli¤i var m› tart›fl-
malar›n› düflünürsek, görece özerklik denen
fley belki de flimdi mutlak bir flekilde ba¤›m-
s›zlaflmaya bafll›yor; bütün bu pat›rt›n›n için-
de ayr›, güçlü bir unsur olarak çok daha ba-
riz olmaya bafll›yor. Tarihsel olarak yüklen-
mifl oldu¤u bütün ifllevlerle oluflmufl belle¤iy-
le, tafl›y›c›l›k kapasitesi de ayr›flan bir devlet
var. Bu devlet, modern stratejinin bir unsuru
olarak küresel strateji karfl›s›nda çat›fl›r hale
geliyor. Trabzon’daki bir ifl adam› mesela,
Türk devletinin en hakiki eleman› oldu¤unu
düflünen bir insan; Türk devleti sanki onun
sayesinde kendi varl›¤›n› devam ettiriyormufl
hissinde; sap›na kadar milliyetçi. Ama, ada-
m›n düflüncesi, ekonomik hayat› tamamen
küresel. “Ankara benim neyime” diyor, “ben
Türk dünyas›yla, Rusya’yla iliflkiler kurmak
istiyorum”. Adam art›k “bu s›n›rlar” içinde
düflünmüyor. Sert küreselleflme-yumuflak
küreselleflme ayr›m›na dönersek, bu “yumu-
flak küreselleflme” örne¤i. Biri riskler olarak
alg›lanan, di¤eriyse olanaklar, aç›l›mlar ola-
rak görülen iki küreselleflme. Bir yandan da,
birçok insan iki süreci birden yafl›yor. Bu da
tabii bambaflka bileflimler yarat›yor. Adapa-
zar›’ndan ilginç bir örnek geldi akl›ma. Öca-
lan’›n ‹talya’da tutuldu¤u s›rada Türkiye’de
‹talyan mallar›na karfl› kampanyalar yürütü-
40
lüyor, buzdolaplar› yak›l›yor, göm-
lekler y›rt›l›yor... Bu dönemden, tam
açmazda olan bir insan örne¤i:
Adam MHP’li ve Adapazar›’ndaki
Benetton ma¤azas›n›n sahibi. Bu
durumda dükkân›n› kapatam›yor
tabii ki... Milliyetçilik derken, farkl›
gruplara, s›n›flara, fikirlere, co¤raf-
yalara göre farkl› kullan›labilen,
farkl› tüketilebilen bir dilden bahse-
diyoruz. ‹fladam› da, iflsiz de bu di-
li kullanabiliyor, ama ayn› fleyi an-
latm›yorlar. Biri ezilmiflli¤ine isyan
olarak milliyetçili¤i kullan›rken, öte-
ki yeni zamanlara adaptasyon arac›
olarak kullan›yor. S›n›fsal bir yerden
konufluyorlar, ama çok fakl› fleyler
anlat›yorlar. Biri isyan ediyor, öteki
ulusal devlet stratejisinden gelen
bir tak›m kelimeleri seçerek kendi-
sine güç devflirmek istiyor. S›n›f çok
gündeme gelmiyor da, mesela Ço-
rumluluk gündeme geliyor: “Amas-
ya’ya havaalan› yapt›lar, devlet buraya bir çi-
vi çakmad›” diyor. Burada s›n›ftan ziyade,
kent, cemaat, bir alt kimlik düzeyinden ko-
nufluyor.
Genç: Çorum’daki adam küresel ekonomide
kentlerin yeni bir ifllev kazand›¤›n›n fark›nda.
Tarihsel olarak resmî yap›, Çorum’u hor gör-
müfl, d›fllam›fl, bunun fark›nda. “Ankara’dan
bir fley görmedik, bundan sonra da bize bu-
laflmay›n, ama bize havaalan› laz›m, ticaret
yapaca¤›z.” diyor.
‹fladam› m› bu sözünü etti¤iniz kifli?
Genç: Hay›r, hiç alâkas› yok.
Belki de o havaalan›n› hiç kullanma-
yacak...
Genç: Kesinlikle. Ama Çorumlu kimli¤ini
makro-ekonomik bir anlay›fl içinde kuruyor.
Bütün o kent hikâyelerinde, asl›nda s›n›fsal
bir yön devam ediyor.
Kentel: Evet, bazen s›n›f çok daha ç›plak
olarak gösteriyor kendini, bazen de içiçe
geçmiflliklerle, kültürel olarak ifade ediyor.
Türkiye’de do¤u-bat›, geleneksel-modern
kal›plar› aç›s›ndan da iki milliyetçilik örne¤i
geliyor akl›ma. Çanakkale’den Müslüman,
ama bir yandan da kendini modern olarak
tan›mlayan biri ile, Kars’ta Müslümanl›k vur-
gusu yapan iki adam› düflünelim. Biri yobaz
‹slam yorumlar›na, hurafelere karfl› olarak
kendini pozisyonland›r›p “gerekti¤inde alkol
de içerim” derken, bir yandan da baflka reto-
rikleri alabildi¤ine paylafl›yor, “Misyonerler
Türkiye’yi bölmek istiyor” diye anlat›yor.
Okulda baflörtüsüyle ilgili tavr› çok net:
“Devletin alan›, oraya baflörtüsüyle girme,
baflörtüsü zaten d›flar›dan yönlendirilen
komplonun bir parças›”. Erzurum’daki lastik
dükkân› sahibi de mesela sap›na kadar milli-
yetçi, “Bu memleket için biz Anadolu çocuk-
lar› kan döktük, gerekirse bugün gene kan
dökece¤iz” diyen, bir yandan da “k›z›m ba-
flörtülü diye okula sokmuyorlar, devlet beni
adam yerine koymuyor” diye flikâyet eden
bir adam. Bu anlat›lanlarda s›n›fsal de¤il,
kültürel bir dil kullan›l›yor, ama bir yerde s›-
n›fa eklemleniyor, çünkü “Türkiye’nin bat›s›”
diye bir alg› var. “Bat›” derken, kararlar› ve-
ren, bütün kaynaklar› tüketen ve kendini se-
küler, laik olarak konumland›ran yap›ya,
zümrelere karfl› itiraz›n› dile getiriyor; bunu
yaparken dinden beslenen bir tak›m refe-
ranslar kullan›yor.
Üst-orta s›n›f, e¤itimli, büyük flehirler-
de oturan kesimin son dönemde iyice
görünürleflen milliyetçili-
¤ini nas›l yorumluyorsu-
nuz? Bu kesimler bayra¤a
sar›l›rken, Cumhuriyet mi-
tingleriyle coflarken hangi
kayg›lar›, hangi istekleri
dile getiriyor?
Kentel: Yaflam tarz› herhalde
onlar› harekete geçiriyor. Cum-
huriyetin, o seküler “paket”in
parças› olarak, sosyal devletin
getirileriyle somut bir tak›m
avantajlar elde etmifllerdi.
80’lerin neoliberalizmine kadar,
örne¤in e¤itimle s›n›f olarak
yükselmifl olan bu insanlar›n
bugün yaflad›¤› o paketin krizi.
Yeni toplumsal hareketlerle
birlikte, yeni kültürel de¤erle-
riyle bir tak›m yeni toplumsal
s›n›flar yükselirken, bugüne ka-
dar sahip olduklar› yaflam tarz-
lar›n› kaybetmekten korkuyor-
lar. Bir “düflman kültür” geliyor. “Düflman
kültür” sadece kültürel olarak gelmiyor, sos-
yal, s›n›fsal pozisyonu kaybetme riskini de ge-
tiriyor. S›n›f meselesini hep kültürel olarak ya-
flad›k Türkiye’de. Onu hep kültürler vas›tas›y-
la anlatt›k. Farkl› bir kültür geldi¤i zaman, as-
l›nda bilinçalt›nda sakl› olan s›n›fsal durumu-
na da i¤ne sokuyor insanlar›n. Tamamen kül-
türel olarak ifade ediyor: “taflral›”, “yobaz”...
O insanlar s›n›fsal pozisyonunu tehdit etti¤i
için, yaflam tarz›n› korumak üzere, bayrak gi-
bi, Atatürk gibi en ortak milliyetçi sembolleri
onlara karfl› kullan›yor.
Bu kesimde a¤›r basan, fleriat ve ‹slam-
c›lar korkusu mu? Bu insanlarda AB,
hatta Avrupa karfl›tl›¤› da yükseliyor.
AB onlar için ne anlam ifade ediyor?
Kendilerini Avrupal› sanarken ve bu-
nunla övünürken, AB sürecinde, Avru-
pal› olmad›klar›n› m› gördüler? Hem
Modernleflme Avrupa’ya hem de ‹slamî olan hemen
bu de¤il mi: her fleye duyulan tepkinin nedeni ne, bu
ikisi aras›nda bir iliflki var m›?
Evsizleflme,
Ah›ska: Küreselleflmeyle, çok ciddi çat›flma-
aya¤›n›n alt›ndan
lar›n, yoksullaflman›n, kutuplaflman›n yaflan-
topra¤›n
d›¤› bir süreçten bahsediyoruz. Bu sosyal ça-
çekilmesi, t›flmalar karfl›s›nda, birlefltirici simgelerin, bir-
proleterleflme... lefltirici dilin yetersizleflti¤ini, çok güçsüz kal-
Kapitalizmin d›¤›n› görüyoruz. Üst orta s›n›flar bir yandan
tarihi içinde kendilerini di¤erlerinden mekânsal ve kültürel
düflünürsek, bir olarak ay›rmaya çal›fl›rken kendilerinden
ev kayb› uzaklaflt›rd›klar›n›n tehdidini de enselerinde
anlam›na geliyor hissediyorlar. Milliyetçilik, kapitalizmin getir-
modernleflme. di¤i kutuplaflmay› yok sayan bir birlik hayali.
Art›k o eski evler Bu insanlar›n varolan kimlikleriyle, yaflam
y›k›ld›, eski tarzlar›yla, kültürleriyle yaflamaya devam ede-
ba¤lar h›zla bilmesi, kendilerini güvence alt›na alabilmesi
çözülüyor, onun için baflvuracaklar› bir fley olarak milliyetçilik
yerine yeniden tan›mlan›yor. Afla¤› konumda olan,
konabilecek yeni giderek yoksullaflan insanlar içinse bir fley ka-
ba¤lant›lar var zanman›n, bir yere gelmenin umudu olabiliyor
ama, bunun milliyetçilik. Milliyetçilik belki flu anda hiçbir
karfl›l›¤› zaman olmad›¤› kadar ortak bir dil gibi kulla-
milliyetçilik gibi n›l›yor. Ama, alt›nda yüzlerce farkl› çat›flma,
gösteriliyor. yüzlerce farkl› ihtiyaç, farkl› saik var. Türki-
ye’de 1970’lerde sosyalizm baflka bir dil olufl-
Fakat,
turabiliyordu. Bugün sosyalizmin böyle bir dil
milliyetçili¤in son
olmamas›yla birlikte, insanlar›n haklar›n› sa-
derece fakir dili
vunmak ya da yaflamlar›n› sürdürebilmek için
çeliflkileri,
baflvurabilecekleri tek geçerli dil sanki milli-
ihtiyaçlar› ve yetçilik gibi görülüyor. Üst orta s›n›flar için or-
arzular› ifade tak bir imgelem oluflturmak, “biz”e ait s›n›rla-
etmeye yetmiyor. r› yeniden çizmek ve bu s›n›rlar içinde kendi
konumunu korumaya çal›flmakla ilgili bir fley.
Bu yüzden sürekli k›flk›rtarak, sürekli yeniden
düflmanlar yaratarak ortaya sürülen bir dil.
AB karfl›tl›¤› ise h›nç tafl›yor içinde. Yabanc›
düflmanl›¤›n› körükleyerek kendi aidiyetini
yaratmaya çal›fl›yor, hem Bat›l› hem Bat› kar-
fl›t› olarak icra edilen bir kimlik bu. Tarihsel
bir eziklik ve h›nç tafl›yor içinde, Bat›’ya kar-
fl› Bat›l› olmay› bir nevi “hakikilik” olarak ko-
numlay›p ötekilere karfl› üstünlü¤e çevirme-
ye çal›fl›yor, kendine tehdit olana set çekiyor,
ben buna “Garbiyatç›l›k” diyorum.
Kentel: “Paket” olarak adland›rd›¤›m fley,
yani dindar, geleneksel bir dünyaya karfl› Ba-
t› referans›yla yarat›lan modern ulus, bir tür
Bat›’ya do¤ru gitmek demek. Ama ayn› za-
manda bu, bir yandan da düflman›na do¤ru
gitmek, yenemedi¤in düflman›na benzemek
olarak da adland›r›labilir. Türk modernleflme-
sinin yaratt›¤› bir orta s›n›f var. Modernleflme
temsillerini ve ideallerini en fazla bu
orta s›n›f özümsedi, içsellefltirdi,
çünkü okula en fazla onlar gitti.
Okulda “do¤ru”yu, “iyi”yi, “mo-
dern”i, “ça¤dafl”› ö¤rendiler. Bu
temsillerle en çok onlar sosyalize ol-
du. Dolay›s›yla, bu paket bozulurken,
en fazla krize girenler de onlar belki.
Onlar krize girerken, en önemli kül-
türel mücadele araçlar› din, ‹slam, ‹s-
lamc›l›k olan ve onlar›n yerine göz
diken bir tak›m toplumsal gruplar
var. Öbür taraftan, o orta s›n›f› küre-
selleflme de s›k›flt›r›yor, s›k›flm›fll›¤›
belki en fazla yaflayan grup onlar.
Ötekiler kendi kültürleri, gelenekle-
riyle bir tak›m melez durumlar yap›-
yorlar, ama krize girenlerin melezlik-
leri de kalmad›. Kendi geçmiflleriyle
çok fazla mücadele ettiler, cumhuri-
yetin utand›¤› her fleyden onlar da
utanarak, bunlar› kendi içlerinde ala-
bildi¤ine bast›rd›lar; neredeyse, ken-
di içlerindeki ötekiye karfl› mücadele
ediyorlar. Bugün AB, “korunakl› modern orta
s›n›f alanlar›n art›k olmayacak” diyor. Kapita-
lizmin bütün izdüflümleriyle birlikte, küresel-
leflme de bunu diyor. Bu s›k›flm›fll›k, Türki-
ye’deki milliyetçilik dilinin yeniden güçlen-
mesindeki ya da kullan›l›r hale gelmesindeki
bir parçay› da anlat›yor, onlar kendilerine
“ulusalc›” diyorlar. Öz Türkçe bir kelime kul-
lan›yorlar; millet gibi Osmanl›’ya gönderen,
devaml›l›k anlatan bir hikâyeden çok,
1923’ten itibaren bafllat›yorlar hikâyeyi.
Ah›ska: Ben biraz daha farkl› bak›yorum.
1980 sonras› yarat›lan yeni üst ve orta s›n›f›
da hesaba katmal›. Milliyetçilik bir yandan
da bu yeni s›n›f›n bu koflullarda aktif olma
biçimi. 1930’larda Kemalist bir millet, bir
millî kültür yaratmaya çal›flan üst s›n›flarla,
elitlerle, 1980 sonras›ndaki “liberal” ekono-
milerin ortaya ç›kard›¤› s›n›f ayn› de¤il. Ken-
dine fütursuzca “beyaz Türk” diyebilen, çok
daha ›rkç› tepkiler gösterebilen, çok daha
sald›rgan olabilen, toplumun bütününü dü-
flünmek, toplumun bütünü için politikalar
gelifltirmek yerine devletin ötesinde etkin ol-
ma biçimini bulan bir grup bu. Bu ulusalc›
mitingler, bu s›n›flar›n, özellikle de kad›nlar›n
politik olarak kendini ortaya koyma biçimi.
Kentel: Kamusala ad›m atmak da diyebiliriz.
Art›k her fley garanti de¤il, soka¤a ç›k›p ken-
di korumak için bir fleyler yapmaya çal›fl›yor.
Ah›ska: Ve ›rkç›l›kla çok içiçe geçiyor... Bel-
ki de Türkiye böyle modernlefliyor; Türkiye
demokratikleflmedi, ama modernleflti. Bütün
Bat›l› düflünürlerin anlatt›¤› modernleflme bu
de¤il mi: Evsizleflme, aya¤›n›n alt›ndan top-
ra¤›n çekilmesi, köylünün topra¤›n› kaybet-
mesi, proleterleflme, ifl güvencesinin yok ol-
mas›, kültürel dolay›mlar›n ve belirsizli¤in
artmas›, çat›flmalar›n benzer bir simgesel
düzleme tafl›nmas›. Kapitalizmin tarihi içinde
düflünürsek, bir ev kayb› anlam›na geliyor
modernleflme. Türkiye’de bizi bu kadar u¤-
raflt›ran, açmaza sürükleyen modernlik so-
nunda gerçeklefliyor sanki, modernlik kavra-
m›m›z baflka türlü yüklü oldu¤u için bunu
görmek zor olabilir. Türkiye demokratiklefl-
miyor, ama modernlefliyor...
Bütünlefltirmesi, bir arada tutmas› bek-
lenen milliyetçi dili her kesim di¤erine
karfl› “silah” olarak kullan›yor. Milli-
yetçilik niçin “d›flar›” karfl› olmaktan
çok, esas olarak toplumu bölen, parça-
layan ifllev görüyor?
Kentel: Strateji, en tepeden en
afla¤› kadar kesen dikey bir çizgi,
bu güzergâhta yol alma yöntemi
asl›nda. Stratejinin temel gözetle-
me kuleleri, temel gramer kuralla-
r› var. (Stratejiyi gramerle ya da
dille anlatmak Michel de Certe-
au’nun çok kulland›¤› bir meta-
for.) Bu gramer kurallar›n› zaman
zaman ihlâl ediyoruz, ayn› dille
küfür de ediyoruz, aflk›m›z› da an-
lat›yoruz. Ama bu dilin bir tak›m
tabular›, günah olarak kabul et-
tikleri, asla söylenmemesi gere-
ken ya da mutlaka söylenmesi
gereken fleyleri de var. Milliyetçi-
li¤in de ana gözetleme kulelerinin
bafl›nda galiba s›n›r tan›mlamas›
var: Ulus... Buras› Türklerin ülke-
si; ötekiler, Bulgarlar, Yunanl›lar,
vs. onlar buran›n d›fl›nda. Günah-
lar›n›, sevaplar›n›, mutlaklar›n›,
kutsallar›n› ö¤renerek bu dili kul-
lan›yorsan›z, gündelik hayat›n›z-
da, en ihtiyaç duydu¤unuz yerlerde, güven-
sizliklerinizi aflmak, isyanlar›n›z› dile getir-
mek için de bu esaslarla hayat›n en dibine
kadar indiriyorsunuz dili. En makro düzeyde
Türkiye’nin düflmanlar› varsa, afla¤› inin, ör-
ne¤in, Niflantafl›’n›n da düflmanlar› var, Sün-
nilerin de var, Alevilerin de var. ‹nsanlar ha-
yat›n her alan›nda, o gözetleme kulelerinin
kontrollar› alt›nda kendi dillerini yine ayn›
esaslarla yeniden üretiyorlar. Dolay›s›yla, o
yüzden “parçalayan” milliyetçilikler olmaya
Araflt›rma bafll›yor.
s›ras›nda, Cemaat ihtiyac› da bu parçalanmadan
milliyetçili¤in ilk m› do¤uyor?
anda görüldü¤ü Ah›ska: Ben yine 1980 sonras›na ba¤layaca-
kadar güçlü ¤›m, politik dil o kadar fakirleflti ki. 70’lerde
olmad›¤›n›, çok daha zengin bir politik dil konufluluyor-
her fleyi du. Kültür endüstrisiyle de birlikte, baflta te-
tutamad›¤›n› levizyon olmak üzere bas›n arac›l›¤›yla milli-
anlad›m. yetçili¤in bir dil olarak kurgulanmas› ve yay-
Alternatif bir g›nlaflt›r›lmas› giderek bunu bir model, bir
tahayyülün kal›p haline getiriyor. Bu kal›b› al›p istedi¤in
uçlar›n› iflte bu gibi kullanabilmen için sana neredeyse bir
tutamama hali meta olarak sunuyor. Asl›nda, son derece
sayesinde kof, alt› bofl bir fley. Bayrak üzerinden düflü-
nürsek, her yere bayrak as›l›yor, rekor uzun-
yakalayabiliriz
lukta bayraklar üretiliyor, ama o kadar çekifl-
kanaatindeyim.
tirilmifl bir fley ki, birlefltirici gücü kalmam›fl,
Cohen’in pek
simgesel olarak da zay›flam›fl. “Ben daha
güzel söyledi¤i uzun bayrak yapar›m”, “ben daha çok bayrak
gibi: “Her fleyde asar›m” gibi k›yas›ya bir mücadele, ayakta
bir çatlak var, kalmak, karfl›ndakini, düflman›n› yok etmek
böyle girer için kullan›lan silahlar haline geliyor. Dinin
içeri ›fl›k.” yerine geçen bir inanç sistemi olarak milli-
yetçilik ve onun kutsall›¤›n› oluflturma ide-
olojisinin bu anlamda iflas etti¤ini düflünüyo-
rum. Milliyetçilik Türkiye’de hegemonik olup
da insanlar› kendine çeken bir dil oluflturmu-
yor, tam tersine silah gibi, bir meta gibi üre-
tilip, k›flk›rt›l›p sunuluyor.
Kitaptaki al›nt›lar›n neredeyse tama-
m›nda, sap›na kadar milliyetçi Trab-
zonludan Niflantafl›l› ulusalc›ya, ortak
olan, Türklük tariflerinin hep negatif
olmas›: “tembeliz, beceriksiziz, pisiz,
çabuk gaza geliriz... “ Gururlan›lan fley-
ler varsa da, bunlar bölük pörçük bili-
nen haliyle geçmiflte kalm›fl. Bugüne
dair olumlu hiçbir meziyetinden söz
edilmiyor Türklerin...
Ah›ska: Ciddi bir kriz bu, de¤il mi?
Kentel: Galiba yine ev metaforu bunu aç›k-
layabilir. ‹çinde rahat edilen bir ev de¤il bu.
“Size çok güzel bir ev yapt›k, al›n oturun”
dense bile insanlar onu öyle hissedemiyor.
Ah›ska: Modernleflme derken, tam da bunu
kastediyordum. Art›k o eski evler y›k›ld›, eski
ba¤lar h›zla çözülüyor, onun yerine konabile-
cek yeni ba¤lant›lar var ama, bunun karfl›l›¤›
milliyetçilik gibi gösteriliyor. Fakat, birlikte
yaflayan insanlar›n ortak bir cemaat olufltura-
bilece¤ine dair bir imgelem yarat›lam›yor bu-
nun etraf›nda. Milliyetçili¤in son derece fakir
dili yaflanan çat›flmalar›, çeliflkileri, ihtiyaçla-
r› ve arzular› ifade etmeye yetmiyor.
Marx’›n din üzerine söyledi¤i ünlü
“kalpsiz bir dünyan›n kalbi, ruhsuz bir
hayat›n ruhu” sözü akla geliyor. Milli-
yetçilik sanki bunun yerini almaya
aday gibi.
Ah›ska: Evet, ama alam›yor da. Ona aday
oluyor, onu k›flk›rtmaya çal›fl›yor, bütün o
uzakl›klar› kendine çekmeye çal›fl›yor, ama
bir yandan da öyle bir zemin sunam›yor.
Afyon ya da ilaç olam›yor...
Ah›ska: Evet, ac›lar› dindiremiyor, tam ter-
sine ac›lar›, yaralar› kafl›yor.
Kentel: Bunu hâlâ, bir ölçüde de olsa, din
yapabiliyor, o yüzden milliyetçilik dindarlafl›-
yor bir yandan da. Milliyetçilik dinsel olarak
yaflad›¤›n›z›n yerine geçmeye çal›flt›, ama
tam olarak yokedemedi de onu. Bu nedenle
de ço¤u kifli milliyetçili¤i dindar bir okumay-
la yap›yor. Strateji de kutsallar›, kâbeleri, ta-
p›naklar›yla dindarlafl›yor.
Ah›ska: Ama din de din olmaktan ç›k›yor.
Üst orta s›n›flarda Atatürk dini gibi bir
durum var. Saha çal›flmalar›n›zdan
edindi¤iniz izlenim nas›l, alt s›n›flarda
da Atatürk vurgusu var m›?
Ah›ska: Herkesin farkl› bir Atatürk’ü var.
Genç:: ‹llâ Atatürk olarak ifade edilmese de,
törenselleflerek, ritüelleflerek milliyetçilik
dinsel karakterini gösteriyor. Alt s›n›flarda,
üst s›n›flardaki kadar net ifade edilen bir
Atatürk imgesi yok galiba.
Kentel: Bu konuda e¤itim çok önemli rol
oynuyor. Niye her yerde “e¤itim flart” dendi-
¤i anlafl›l›yor. Üst s›n›flarda, Atatürk, Cum-
huriyet, semboller konular›nda sözler daha
derli toplu, alt› biraz daha dolduruluyor.
Kitab› Hrant Dink’in an›s›na ithaf edi-
yorsunuz. Girifl bölümünde de “Hrant
yafl›yor olsayd›, bu kitab› baflka bir fle-
kilde yazmak ve okumak mümkün ola-
cakt›” diyorsunuz. Geçmiflte Rumlar›n
yaflad›¤› topraklarda yaflayan nüfus, si-
lah kültü, iflsiz ve seçeneksiz gençler,
Ermeni meselesi, medyan›n bu konu-
daki k›flk›rt›c› dilinin etkisi, devletin
milliyetçilik ve milliyetçilerle iliflkisi
41
gibi pek çok ara bafll›¤› anlamaya ça-
l›flmakta Hrant Dink cinayetinin anali-
zi çok yard›mc› olabilir. Bütün bu un-
surlar aç›s›ndan, çal›flman›z çerçeve-
sinde Hrant Dink cinayetini nas›l bir
yere oturtuyorsunuz?
Kentel: Hrant Dink cinayeti, bu araflt›rma-
n›n anlamaya çal›flt›¤› en zor fleylerden biriy-
di belki de. Asl›nda bu, a posteriori bir anla-
ma çabas› oldu. Biz görüflmelerimizi bitirdik-
ten birkaç ay sonra Hrant Dink öldürüldü.
Ama yapt›¤›m›z görüflmelerde, Ermeni me-
selesi, Ermenilere karfl› duyulan nefret geçi-
yordu. Hrant Dink cinayetinde, kabaca üç
ayr› düzeyin üst üste örtüfltü¤ü bir hikâye
var. Biri, erkeklik ve ona ba¤l› olarak kahra-
manl›k, kurucu mit: “Savafltan geçtik, öldük,
öldürüldük, direndik, yi¤it gibi savaflt›k”.
Dolay›s›yla, Türklü¤e kahraman bir öz atfe-
den bir taraf var. Bunun en somut yaflan›fl
hali esas olarak erkeklik galiba. Ataerkil bir
kültürün askerli¤inin, savaflç›l›¤›n›n modern
milliyetçi kültür taraf›ndan yeniden yorum-
lanmas›, erkek semboller... Çok genifl bir ke-
sim, hatta bütün toplum erkeklik söylemiyle
besleniyor. Erkeklik, erkeklerin kad›nlar üze-
rinde uygulad›¤› bir fley kadar, belki ondan
daha çok, erkeklerin kendilerinin de maruz
kald›klar› bir fley. Vatan için, Türklük için fle-
hit olmak, kahramanl›k yapmak gibi kelime-
lerle strateji taraf›ndan bu “erkeklik” yeniden
üretiliyor. ‹kinci düzey, can s›k›nt›s›, sosyal
faaliyetsizlik, hatta ifle yaramamak, ufuksuz-
luk... Klasik tabirle sosyal sorun olarak ad-
land›rabilece¤imiz durum. Bu sosyal sorun
ve tüketilen erkeklik aras›nda da popüler
kültürün alan› var. Bütün o tatminsizlikleri
ve tatminsizliklerle söylem aras›ndaki bofllu-
¤u doldurarak söylemin benimsenmesini ko-
laylaflt›ran ve o yüzden popüler olan bir kül-
tür üretimi var. Bunun en sembolik örne¤i
“Kurtlar Vadisi” dizisi. O ifle yarayamayan
insanlar›n nas›l ifle yarayabileceklerine dair
semboller ve temsiller üretiliyor. Polat Alem-
dar gibi kahramanlar hayranl›k uyand›r›yor,
hepsi gayr› meflru ifller yap›yor, adam öldü-
rüyor, siyah paltolar çekiyorlar... Bu popüler
kültür ulusal ya da yerli de de¤il, tamamen
Amerikan bir hikâye. Bu üç unsurun üzerine
Trabzon Pelitli’deki O.S.’nin durumu eklem-
lendi. Trabzon silah›n peynir ekmek gibi bu-
lundu¤u, s›radan hale geldi¤i bir co¤rafya.
Can› s›k›lan, popüler kültür tüketen erkek
adam›n kahraman olmak için peynir ekmek
gibi sat›lan ve kullan›lan bir araçla bütünlefl-
mesi. Ancak, bütün bunlar› paylaflan, can s›-
k›nt›s› çeken, sadece televizyon seyreden,
maça giden ama O.S.’nin yapt›¤›n› yapma-
yacak olan bir çok kifli de var. Eczanede ça-
l›flan silah hayran› iki gençle konufltuk mese-
la, onlar›n ölmek, öldürmek gibi fleylerle alâ-
kalar› yok. O cinayeti aç›klamak için sadece
popüler kültür tek bafl›na yeterli de¤il, sade-
ce erkeklik yeterli de¤il, sadece can› s›k›l-
mak da yeterli de¤il. Çorumlu bir çocuk var-
d›, müthifl can› s›k›l›yordu, yapacak hiçbir
fleyi yok; inan›lmazd›, masum, uysal, çocu¤a
sar›las›n geliyor, hayatta birini öldürmek ka-
fas›ndan geçmeyecek, belli. Trabzon’da yap-
t›¤›m›z görüflmelerden biri çok ö¤retici oldu.
Trabzonspor Avrupa kupas›nda K›br›s Rum
tak›m› Apoel’le efllefliyor. Bunun üzerine Fe-
nerbahçe internet sitelerinde, “kardefl tak›-
ma düfltünüz” diye dalga geçiyorlar, Trab-
zonlular›n Rum oldu¤unu söylüyorlar. Trab-
zonlu bir genç “Bizim asl›nda belki de en bü-
yük dertlerimizden biri bu, bir abi de söyle-
42
miflti bana. Biz Rumlarla ba¤lant›m›z› kes-
mek için belki de bu kadar çok milliyetçi ol-
duk” demiflti. Trabzon kültürü denen de bel-
ki silah, erkeklik üzerinden milliyetçili¤e gir-
menin yolu. “Han›m evlad› Rumlar” gibi ol-
mamak için erkek, tabanca kullanan adam
olarak kendinizi infla ediyorsunuz. Bunlar ta-
bii spekülasyon. Sonuçta, sadece silah da
Hrant Dink’i öldürmek için yeterli bir motif
de¤il. Karmafl›kl›k da bu zaten. “Niye öldür-
dü?” “Milliyetçiydi ondan.” De¤il iflte, bu ço-
cuk, ayn› anda bir sürü fley. Bir
sürü kanalla besleniyor, taktikler
de böyle bir fley. Taktiklerin de
bambaflka görünümleri var. Tak-
tikleri sadece, stratejiye direnen
pozitif bir fley diye düflünmemek
laz›m. Hayat› anlamland›rmak için
baflvurulan taktikler, toplumsal
hayat için hiç de olumlu olmaya-
bilecek dünya kadar sonuç yarata-
bilme potansiyeli de tafl›yor.
Ah›ska: Hrant Dink cinayeti bir
dönüm noktas› oldu. Tarihi eskiye
uzanan bir sürü mesele daha gö-
rünürleflti. Art›k resmî ideolojinin
içinde bunlarla u¤raflmak çok ko-
lay de¤il. Mesela, bafl›ndan itiba-
ren, Türklü¤ün tan›mlanmas›nda
gayr›müslimlik çok önemli bir yer
tutuyordu, tarihsel süreçte “Türk-
lük” hep Müslümanl›kla içiçe ge-
çen bir fley. Osmanl›’dan Türkiye
Cumhuriyeti’ne geçifl sürecinde,
gayr›müslimler hep Bat›’n›n par-
çalar›, hatta maflalar› olarak görülmüfl, sonra
da kimi zaman örtük, kimi zaman çok bariz
çat›flmalar yaflanm›fl. Hrant Dink cinayetiyle
devletin do¤rudan bu iflin içinde oldu¤u,
“derin devlet” laf›n›n ne kadar geçersiz oldu-
¤u, bunun çok daha tan›d›k a¤larla kurulmufl
bir fley oldu¤u ortaya ç›kt›. ‹kincisi, yüz bin
insan›n “hepimiz Ermeniyiz” diye yürümesi
çok tarihî bir and›, ciddi bir tehditti. Tarihi
baflka türlü sahiplenen insanlar vard› ve bu-
nun karfl›s›nda duyulan bir telafl vard›.
Ama ayn› zamanda, cinayetin ard›n-
dan, bir tribün dolusu insan futbol ma-
ç›nda “Hepimiz Ogün Samast’›z” diye
pankart aç›p slogan att›. Çok aç›k bir
flekilde cinayeti ve katili hep bir a¤›z-
dan sahiplendiler.
Ah›ska: Ben de oraya gelecektim. Bu bafl
edilemeyen bir tarih, bafl edilemeyen bir kar-
mafla. Foucault’nun söylem tan›m›n› hat›rlar-
sak, söylem söylenebilenin s›n›rlar›n› çizer.
Burada, söylenebilirin s›n›rlar›n› art›k çizeme-
yen resmî ideolojinin iflas› var. Bir yandan da
tarihte inkâr edilen, s›n›rlar› çizilen fley, küre-
selleflmenin, kapitalizmin geliflmesiyle de
ba¤lant›l› olarak, art›k o flekilde sabitlenemi-
yor, çat›flmalar›n üstünü örtecek, çat›flmalar›
reddedecek dilin tutunamamas› karfl›s›nda,
müthifl bir fliddet yaflan›yor. Bir bak›ma tam
bir dilsizlik, söylenebilirin s›n›rlar› da çizilemi-
yor, çünkü çat›flmalar›n art›k üstü s›vanam›-
yor. Milliyetçilik zaten toplumsal süreçlerin
reddi, bir aile kurgusu, “biz” kurgusu, ama o
da yap›lam›yor, çünkü toplumda ciddi çat›fl-
malar var. Bu, çok garip bir an.
Kentel: Bu olay sadece Türkiye’ye özgü bir
fley de¤il. Bu da bir tür Amerikanlaflma.
ABD’nin tafl›d›¤› bir güç imgesi var, bar›fl,
demokrasi gibi güzel laflar alt›na sokarak da
olsa, her fleyi güçle, fliddetle yap›yor. Adam
giriyor, Irak’› iflgal ediyor. Ulus-devlet de di-
renirken bile Amerika’y› taklit ediyor. Sert kü-
reselleflmenin bütün tezahürlerini taklit edi-
yor. Dolay›s›yla, Polat Alemdarlar, “Kurtlar
Vadisi Irak’ta” falan, Rambo’yu taklit ediyor.
Millîlik, yerlilik gibi iddialar›na ra¤men Ame-
rikan askerleri gibi davran›yorlar asl›nda.
Ulusalc›lar›n bel ba¤lad›klar› kurumla-
r›n bafl›nda gelen ordu, en Amerikanc›
kurum de¤il mi?
Kentel: Her fleyin modeli Amerikan ordusu.
Yüzlerini boyayan, bandana ba¤layan koman-
dolardan, k›yafetlerine kadar her fley... Bu sü-
reçte 90’lar çok önemli bir döne-
meç.
Genç: Birkaç momentin örtüfltü¤ü
bir dönem 90’lar... Solun çekildi¤i,
küreselleflmenin iyice hissedilmeye
baflland›¤›, Kürt savafl›n›n en s›cak
oldu¤u dönem.
Kentel: Liberalizm her fleyi düm-
düz ediyor ve o andan itibaren
muhteflem bir güç yar›fl› bafll›yor.
Liberalizmin temeli, herkesin birey
olarak yar›flmas› ve en güçlü olan›n
kazanmas›. Dolay›s›yla, güçlü ol-
mak için mücadele ediyorsunuz.
Ama, herkes konuflulabilir pozis-
yonda. ‹lk moment bu. 1980 bunu
sa¤lad›: Önceki güçlü toplumsal
hareketi, en az›ndan dil olarak solu
siliyorsunuz, sa¤› da görünmez k›l›-
yorsunuz. Böylece, ortada kalan dil-
lerle baflbafla kal›yorsunuz, en
önemli dilse ‹slam’d›. 90’larda Kürt-
ler de konuflmaya bafll›yor, Ermeni-
ler de konuflmaya bafll›yor. O za-
manlar çok gündemde olan “sivil toplum” la-
f›n› düflünürsek, sivil toplum, ya da toplumsal
hareketler, konuflmaya bafll›yor. Toplumsal
Öcalan
hareketlerin konuflmas› demek, devletin ba-
‹talya’dayken
fl›ndan beri bir tür toplumsal mühendislikle
Türkiye’de
kontrolu alt›nda tutmak ve gerçeklefltirmek
‹talyan
istedi¤i modernleflme hareketinin d›fl›nda,
mallar›na karfl› baflka modernleflmelerin olabilme potansiyeli-
kampanyalar ni ortaya ç›kar›yor. Devletin tarihiyle, yurttafl-
yürütülüyor. Bu l›k bilgisiyle, sosyalizasyon süreçleriyle denet-
dönemden bir lemeye çal›flt›¤› yap›n›n d›fl›nda, baflka ola-
insan örne¤i: naklar ç›kmaya bafll›yor. Bu olanaklar karfl›-
Adam MHP’li ve s›nda, devletin ald›¤› önlemleri izliyoruz.
Adapazar›’ndaki AKP’nin iktidara gelmesiyle, özellikle AB ko-
Benetton nusunda net ad›mlar atmaya bafllamas›yla
ma¤azas›n›n beraber, devletin çok daha radikalleflen mu-
sahibi. Tabii ki hafaza çabalar› var. AB’ye girmek varolan pa-
dükkân›n› keti, düzeni, bütün yap›lar› bozmak anlam›na
kapatam›yor. gelecekti, o yap›lar› korumak için devletin
Milliyetçilik içinden bir yerlerden operasyon bafllad›. Ken-
derken, farkl› dini korumaya çal›flan bir devletin politikalar›
s›n›flara, bunlar. Dan›fltay sald›r›s› örne¤in, bir çok fle-
co¤rafyalara yi çok bariz gösteriyor. Dan›fltay’a sald›ran
göre farkl› adam kim? Bir piyon. Bunun ‹slamc› tepki ol-
kullan›labilen, mad›¤› çok aç›k. Alenen çeteleri görüyorsu-
bir dilden nuz iflin içinde. Tepki tamamen toplumsal de-
¤iflime.
bahsediyoruz.
Bütün bu de¤iflimler yaflan›rken, insan-
‹fladam› da,
lar›n gündelik hayatlar›nda iyileflmeler
iflsiz de bu dili
olabilseydi, bu sürecin toplumun lehine
kullanabiliyor. iflledi¤i duygusu olsayd›, Genelkur-
Ama biri may’›n psikolojik harekâtlar›, strateji-
ezilmiflli¤ine nin çeflitli manevralar› toplumda karfl›-
isyan olarak l›k bulmayabilirdi belki...
kullan›rken, Genç: Ya da alternatif bir politik tahayyül ya-
öteki kendisine rat›lm›fl olsayd›, böyle olmayabilirdi. Araflt›r-
güç devflirmek man›n sonuçlar›n› tart›fl›rken, Mesut Ye¤en’in
istiyor. güzel bir müdahalesi olmufltu: Küreselleflme
her yerde yaflan›yor, her yerde benzer dina-
mikleri harekete geçiriyor. Türkiye’de ve me-
sela S›rbistan’da benzer bir hikâye varken,
Latin Amerika’da niye baflka bir hikâye var?
Niye orada insanlar daha faflizan tepkiler or-
taya koymuyor da sol hareketlerde kendini
ifade ediyor? Elbette ki Latin Amerika ülke-
leriyle bizim aram›zda birden fazla düzlemi
kesen yap›sal farkl›l›klar var, burada kastedi-
len “niye orada öyle de, biz de böyle de¤il”
gibi basit bir karfl›tl›k kurmak de¤il, fakat iki
izlek aras›ndaki farklar›n nerelerde izlenebi-
lece¤ine iflaret etmek. Burada alternatif bir
politik tahayyül yaratabilmifl olsayd›k, du-
rum çok farkl› olurdu kan›s›nday›m. Ayr›ca,
hâlâ da yaratabiliriz, bu parçalanma ya da
da¤›lma hali, alternatif bir politik tahayyül
inflas› için de bir zemin yarat›yor bence.
Latin Amerika bizden çok önce neoli-
beral düzene geçti ve çok büyük bir
tahribata u¤rad›. Ayr›ca, cuntalar› da
bizden daha a¤›r ve uzun yaflad›lar. Bi-
zimle Latin Amerika aras›ndaki en be-
lirleyici fark acaba Latin Amerika’da
dinle sosyalizmin karfl›tl›k içinde ol-
mamas› m›?
Ah›ska: Devlet de çok daha birlefltirici ora-
da. Laclau analizlerinde, Latin Amerika’da
devletin birlefltiricili¤inin, farkl›l›klar› içerici
olmas›n›n, vatandafll›k ilkesinin daha geçer-
li oldu¤unu; Türkiye, Macaristan gibi ülke-
lerdeyse vatandafll›k temelinde içermeye
çal›flan bir politika olmad›¤›n›, etnik temelli,
d›fllay›c› bir milliyetçilik oldu¤unu anlat›yor.
Kentel: Latin Amerika’da Bolivar diye bir
fenomen de var. Bu, Latin Amerika birli¤i
düflüncesini mümkün k›l›yor. Orada hiçbir
zaman, gerçek bir milliyetçilik olam›yor,
çünkü s›n›rlar›n ötesinde de yine Avru-
pa’dan göçmüfl insanlarla yerliler var. Türki-
ye’deki modernleflme Frans›z modelini yan›-
na al›rken, laiklik de dini karfl›s›na al›yor. La-
tin Amerika’da dini karfl›s›na alan bir model
olmad›.
‹ktisadî boyuta dönersek, bir yandan
toplum yoksullafl›yor, iflsizlefliyor, ça-
resizlefliyor; efl zamanl› olarak da
önemli kaynaklar›n yabanc› sermaye-
ye sat›ld›¤›n› görüyor. Bu da milliyet-
çili¤i besleyen bir süreç herhalde. So-
lun siyasal alandan çekildi¤i bir or-
tamda, neoliberalizmin faflizme ya da
reaksiyoner, sert milliyetçili¤e, yaban-
c› düflmanl›¤›na aç›lmamas› mümkün
olabilir miydi?
Genç: Alternatif bir politik tahayyül -ki bu-
nun ad› bence sol- olmad›¤› müddetçe, kü-
reselleflme do¤ru tarif edilemeyecek, do¤ru
tarif edilemeyen küreselleflmeye de do¤ru
bir muhalefet gelifltirilemeyecek. Dolay›s›y-
la, bunun bizi götürece¤i en kestirme so-
nuç, faflizm olmasa da yabanc› düflmanl›¤›
olacak.
Ah›ska: Yabanc› düflmanl›¤› ve toplum
düflmanl›¤› bence. Meseleyi toplumsal ola-
rak görmek yerine, hep yak›nl›k terimleri, ai-
le terimleri, erkeklik vs. üzerinden gördü¤ü-
nüz ve konufltu¤unuz zaman, tepkiler de
onunla ilgili olarak ortaya ç›k›yor.
Kentel: 1990’larla birlikte toplum konuflma-
ya bafllad› dedik ya, ama konuflmak için kul-
land›¤›, kültürel bir dil. Kapitalizmin kültürel
promosyon ve sat›fl malzemesi, postmoder-
nizm. ‹nsanlar da ancak böyle ifade edebili-
yorlar kendilerini. Küreselleflen kapitalizm,
neoliberalizm insanlar›n kendilerini kültürel
düzeyde ifade etmelerinin yolunu açt›, eko-
nomik dili, s›n›fsal dili unuttuk. Liberalizm
için bulunmaz bir nimet bu. Yönetenler aç›-
s›ndan, insanlar s›n›f olarak kalk›p isyan ede-
ce¤ine, “kültür mültür gibi yerlerden tak›l›-
yor”. Dolay›s›yla, kültürel kimlikler kendilerini
ifade eder, kültürel taleplerde bulunurken, bu
sadece bir özgürleflme do¤urmad›; ayn› za-
manda, kendi içine kapanan, hatta totaliter-
leflen cemaatleri de yaratt›. Kültürel kimlik
özgürlük ifade ederken, milliyetçilik böyle bir
fley de ifade edemiyor. O zaman nereye gide-
ceksiniz? Belki de faflizm gibi bir duruma dü-
fleceksiniz, hakikaten dibe vuracaks›n›z. Bur-
nun duvara sürtüldü¤ü an, “Eyvah! Art›k
baflka bir fley bulmam laz›m, bu dil beni kur-
tarm›yor” hali gelecek muhtemelen. O za-
man, alternatif dilin solun en önemli progra-
m› olmas› laz›m. Kültürel kimlikler meselesini
gözard› etmeden –çünkü o alan her ne kadar
kapitalizmin ifline yarad›ysa da bir özgürlük
talebiydi– s›n›fsal olan›n yeniden konuflulabi-
lece¤i bir dil olmas› laz›m. Belki de bu sunu-
lana karfl› yeni bir cemaat, bütün hikâyeleri-
mi bar›nd›rabilecek, bana s›cak bir yuva ve-
recek yeni bir ev kurulabilmeli. Ve ancak öy-
le direnilebilecek herhalde. “Cemaat”i yeni-
den yorumlayabilir, baflka flekilde kurgulaya-
biliriz. Richard Sennett geliyor akl›ma, örne-
¤in, kenti yeniden bir arada yaflaman›n bir
modeli olarak düflünebiliriz. Beni hem ano-
nimlefltiren, geleneksel cemaatimden kurta-
ran, ama bir yandan da bütün o karmafl›kl›¤›n
içinde bana yeni bir kimlik veren kent. Bir a-
rada olmalar› paradoksal gibi görünen “kent”
ve “cemaat” kelimeleri beraber düflünülebilir-
se, siyasal tahayyülün de önü aç›labilir. Mo-
dernitenin bize ö¤retti¤i, kentleflerek cema-
atten kurtulaca¤›m›zd›. O cemaatten kurtula-
biliriz ama, kentte de baflka türlü kurgulad›-
¤›m›z cemaatle beraber düflünebiliriz.
“Ulus-devletin hayalinin özdeflleflti¤i
erkekçe temsillerin, sembollerin çök-
mesiyle birlikte toplum alttan görün-
meye bafll›yor. Ancak bu görünen top-
lum, seküler milliyetçili¤in öngördü¤ü
“rasyonel”, “eril” temsillerin hegemon-
yas› alt›nda zapt-› rapt alt›na al›nan
toplum de¤il. (...) Üzerine sürdü¤ü cila
çatlay›nca, alt›ndan bütün kad›ns›l›¤›y-
la toplum ç›k›yor. Ve o güne kadar ken-
dini hep erkek olarak, erkeklik sembol-
leriyle ö¤renmifl olan toplum kad›ns›l›-
¤›n› fark ediyor” diyorsunuz. Bu kad›n-
laflma halini biraz açar m›s›n›z?
Kentel: Ulus-devlet eril temsillerle kendini
yeniden üreten bir ideolojiyse, bu ideolojinin
ald›¤› her darbe, onun erilli¤ini zora sokuyor.
Demin konufltu¤umuz “biz Türkler hep kötü
fleyler yap›yoruz” yak›nmas› örne¤in, güveni-
ni kaybetmifl olmak demek, halbuki erkek
“kendine güvenen”dir. Milliyetçilik art›k gü-
ven vermekten ç›k›yor, hayat›n karmaflas›
çok daha görünür hale geliyor. Art›k herkes
karmafl›k. Milliyetçi, erkekçi ideoloji bak›m›n-
dan bu “kad›nl›k” haline tekabül ediyor. Mil-
let kad›nlafl›yor. “Erkeklik”le özdeflleflmifl bir
toplumdan farkl› olarak, kolayca a¤layan,
gerçekten afl›k olan, duygular›yla konuflan,
bazen sessiz ve itaatkâr, bazen 盤l›k 盤l›¤a
isyan eden, yalvaran, kendisiyle çeliflen, “ka-
d›n gibi” bir toplum. Nas›l, geçmiflimde din-
darl›¤›m›, gelenekselli¤imi, etnik durumumu
unutmam vazedildiyse milliyetçilik taraf›n-
dan, ayn› zamanda kad›nl›¤›m› da unutmam
vazedilmiflti. Kemalist Türk kad›n› da bu va-
tana gürbüz çocuklar yetifltirecek “erkek” bir
kad›nd›r. Ama bugün, bu karmafl›kl›kta, her-
kes k›r›lgan, herkes kad›n gibi davran›yor. Bir
taraftan, çok iyi bir fley; erkekler kad›nl›k ha-
lini deneyimliyorlar. Ama ayn› zamanda, ken-
di içimde istemedi¤im bir fley karfl›ma ç›k›-
yor. Toplum kad›nlafl›rken, milliyetçilik de da-
ha fazla erkeklefliyor, kendi kendiyle mücade-
le eder hale geliyor.
Araflt›rmaya bafllad›¤›n›z noktayla, ya-
y›nlanmas› aras›nda, zihnen ve ruhen
bir farkl›l›k, bak›fl›n›zda de¤ifliklikler ol-
Milliyetçili¤in
du mu?
ne kadar
Ah›ska: Temsillerin ne kadar önemli oldu¤u-
karmafl›k
nu fark ettim. Bu, s›n›fsal çat›flmalar›n, iktisa-
oldu¤unu dî yap›lar›n önemsiz oldu¤u anlam›na gelmi-
görmenin yor, ama dil meselesinin, tahayyülün, kal›pla-
bendeki siyasal r›n ne kadar önemli oldu¤unu düflündüm
sonucu flu oldu: araflt›rman›n sonunda. Tahayyülün oluflturul-
Umudum artt›. mas› meselesinin ayd›nlarla ilgili bir yan› da
Sert bir tak›m var, iktidar karfl›t›, muhalif bir topluluk tahay-
insanlar yülünün yarat›lmas›nda çok bocalad›¤›m›z›
bekliyordum, düflünüyorum; akademik araflt›rmalardaki ta-
halbuki hayyüller, bas›nda oluflturulan tahayyüller de
o sertliklerin buna dahil. Ben “alternatif” laf›n› çok benim-
arkas›nda semiyorum. Marx’›n Ruge’ye yazd›¤› bir mek-
inan›lmaz tuptayd› galiba, “dünyaya nas›l davranmas›
k›r›lm›fll›klar, gerekti¤ini ö¤retemeyiz” diyordu. Sonuçta,
çaresizlikler tarihsel olarak karfl›m›za ç›kan mücadelelerin
var. Böyle bir içinden bir elefltiri üretmek, onlar›n içindeki
hale ancak anlam› farkl› bir flekilde göstermek durumun-
kendini yeniden day›z; toplumsal kesimlere “mücadeleni dur-
düflünen bir sol dur, iflte sana gerçek, onun karfl›s›nda diz
cevap verebilir. çök” diyemeyiz, yeni düflünce flekillerini s›f›r-
dan yaratamay›z. Bu araflt›rman›n bir önemi
de bu oldu benim için: Çeflitli ifadelerin alt›n-
daki aray›fllar› görebilmek ve oralardan “fark-
l›” bir dilin hayalini kurmaya bafllamak.
Genç: Meltem’le farkl› kelimelerle ifade etsek
de, çok farkl› bir yerde durmad›¤›m›z kan›s›n-
day›m; ben alternatif bir tahayyülün tam da
bu tecrübe içinden ç›kaca¤›n› düflünüyorum.
Belki de toplumsal tecrübenin önemini vurgu-
lamak aç›s›ndan “karfl›t bir tahayyül” demek
daha do¤ru olur. Araflt›rmaya bafllarken, bir
sosyal bilimler ö¤rencisi olarak, “tecrübeyi sa-
hiplenmek” gibi afili, ama ne anlama geldi¤i-
ni –bugünden bakt›¤›mda– tam olarak çöze-
medi¤im laflar ediyordum. Kafamda, memle-
ketin çok milliyetçi oldu¤u, bu güçlü milliyet-
çi damar›n çok rahats›z edici bir fley oldu¤u
düflüncesi vard›. Ama araflt›rma s›ras›nda,
milliyetçili¤in ilk anda görüldü¤ü kadar güçlü
olmad›¤›n›, her fleyi tutamad›¤›n› anlad›m. Al-
ternatif bir tahayyülün uçlar›n› iflte bu tutama-
ma hali sayesinde yakalayabilece¤imiz kana-
atindeyim. Leonard Cohen’in pek güzel söyle-
di¤i gibi: “Her fleyde bir çatlak var / Böyle gi-
rer içeri ›fl›k.”
Kentel: Milliyetçili¤in ne kadar karmafl›k ol-
du¤unu görmenin benim için siyasal sonucu
flu oldu: Bütün bu gördüklerimize, bunlar›n
düflündürdüklerine ra¤men, hatta bunlarla be-
raber, umudum artt›. Belki popülist gelebilir
ama, benim de içinde oldu¤um bu topluma
ac›ma duygusu olufltu. Hakikaten bu kadar
ac›kl› bir toplumla karfl›laflaca¤›m› düflünmü-
yordum aç›kças›. Sert bir tak›m insanlar bek-
liyordum, halbuki o sertliklerin arkas›nda ina-
n›lmaz k›r›lm›fll›klar, çaresizlikler var. Böyle bir
hale ancak kendini yeniden düflünen bir sol
cevap verebilir. Bu potansiyel ola¤anüstü bir
flekilde var. ‹nsanlar konuflmak istiyorlar, sol
bu sesleri duymal›. Net renkler, keskin ayr›m-
lar ortadan kalk›nca, aradaki içiçe geçiflleri,
karmaflay› görmek, bu kar›fl›kl›k haliyle ko-
Söylefli: Siren ‹demen
nuflabilecek dilin, bu halleri görebilecek yeni
bir sol dil olabilece¤ini düflündürdü. Solun,
içine yeni bir tak›m unsurlar› katarak yeni-
den do¤abilece¤i baya¤› mühim bir potansi-
yel oldu¤unu düflünüyorum. Bu da bende
umut yarat›yor. Bu toplumla beraber diren-
me umudumu besleme gücünü buluyorum.
43
Beyhan Demir, Zehra fieno¤uz, Özgür Eren, Canan Akbay
BASKIN ORAN VE UFUK URAS KAMPANYALARININ GÖNÜLLÜLER‹ ANLATIYOR
Birbirimizi kaybetmeyelim art›k
Ba¤›ms›z ortak aday kampanyas› önemli bir hakikati gösterdi: Türkiye solu mevcut parti
ve hareketlerden çok daha genifl. Dahas›, söz konusu genifllik, ilk olumlu sinyalde kuvve-
den fiile ç›kanlardan ibaret de¤il. Bir de onlardan bir ad›m geride duran, ama ikna olma-
ya aç›k kesimler var. Teorik “potansiyel”i hiç hesaba katmasak bile, önümüzdeki yerel
seçimler bir s›çrama tahtas› olabilir. Ama sorun da çok, yap›lacak ifl de. Bask›n Oran ve
Ufuk Uras kampanyas›n›n gönüllülerinin anlatt›klar› kula¤a küpe olacak cinsten.
Ufuk Uras’›n kampanyas› için F›nd›k- nas›nda toplanacak” duyurusunu görünce
l›’da çal›flt›n. F›nd›kl› nas›l bir yer? eflimle beraber “orada olmal›y›z” diye dü-
Beyhan Demir: F›nd›kl›, Maltepe’ye ba¤l› flündük. Hrant Dink’in katledildi¤i gün, Har-
40 bin nüfuslu, göçle gelen Kürtlerin yaflad›- biye’deydim, cinayeti duydu¤umda “yeter
¤› çok yoksul bir mahalle. Önce bir merkez art›k” diye ba¤›rarak kendimi caddeye att›m.
oluflmufl, sonra yukar› do¤ru yay›lm›fl, bir O olay bir dönüm noktas›yd›. Arkas›ndan
sürü sekiz-dokuz katl› bina dikilmifl, seçim Bask›n Oran geldi. Baflka bir aday olsayd›,
öncesi imar izinleri da¤›t›lm›fl. Genç erkekler sadece ba¤›ms›z diye, sadece sol diye bu Tek bir
inflaat iflçili¤i ya da hamall›k yap›yor, kad›n- kadar rahat desteklemez, gecemi gündüzü- milletvekilinin
lar, çal›flabiliyorlarsa, tekstilde çal›fl›yorlar, me katarak çal›flmazd›m. de etkili
günde en az 12 saat. Çocuk çok, yoksulluk Neden Bask›n Oran? olabildi¤ini
çok. Yani AKP’nin do¤rudan oy taban›. Bir Dürüst tavr›, demokrat oluflu çok önemliydi. gördük daha
de Aleviler var, onlar da CHP’nin oy taban›. Kampanya s›ras›nda “ezberi bozmak” sloga- önce. Mesela,
Seni bu kampanya için harekete geçi- n›m›z vard›. Bask›n Oran kendi ezberini bo- Sabri Ergül
ren ne oldu? zabilecek cesarette bir insan. Gerçekten Manisal›
Bin Umut projesi. Çok uzun süredir, solun “ba¤›ms›z” oldu¤u, demokrasiyi vurgulad›¤›, gençlerin
Kürt hareketini görmezden gelme hali, yer Kuzey Irak harekât›na çok net tav›r ald›¤›
u¤rad›¤›
yer küçümsemeyle kar›fl›k yaflanan ve gide- için, Kürtlerin haklar›, Ermeniler konusunda
iflkenceyi
rek artan bir kopukluk varken, birden birlik- akl› çok aç›k oldu¤u için ve solda bir fleyle-
görünür k›ld›.
te çal›flma imkân› do¤du. Ortak aday süreci rin de¤iflmesi kanaatinde oldu¤um için hiç
bafllad›¤›nda, arkadafllar›m›n hepsi bir çal›fl- koflulsuz gittim. ‹nsanlardan hakikaten tek Mehmet
ma yapmaya niyetliydi. Bunlar ba¤›ms›z in- tek oy toplad›k. Bekaro¤lu, ölüm
sanlar. Bostanc›’da bir büro aç›ld›, sonra Daha önce benzer bir çal›flmada yer al- oruçlar›
Kozyata¤›, ‹çerenköy, derken F›nd›kl›... F›n- m›fl m›yd›n›z? s›ras›nda çok
d›kl›’daki büroya kad›nlar hiç u¤ram›yormufl, Gençli¤imizde daha radikal siyasî çal›flmala- çabalad›. Sema
tam bir kahvehane görüntüsündeydi. Kürt r›m›z olmufltu, ama seçim kampanyas› biçi- Piflkinsüt
kad›nlar›yla çal›flmaya istekli oldu¤umu bi- minde de¤ildi. insan haklar›
len arkadafllar›m ça¤›rd›lar. Ufuk Uras’tan zi- Sizin bölgede mesela Ufuk Uras aday konusunda
yade, o mahalle ve mahalledeki kad›nlar için olsayd›, yine çal›fl›r m›yd›n›z? ciddi çal›flmalar
gittim. Beni as›l etkileyen, Kürt hareketiyle Belki oy verebilirdim, ama çal›flmazd›m. yapt›...
Türk solunun birlikte çal›flmas›yd›. Bask›n Oran aday olmasayd› kime oy Ufuk Uras ve
Kazanma ihtimalinin yüksek olmas› verirdiniz? DTP’liler çok
çal›flmaya kat›lmanda etken oldu mu? AKP’ye oy verirdim. önemli bir ses
O da büyük etkendi tabii. Ortada somut bir Geçen seçimlerde kime oy vermifltiniz? olabilirler
durum vard›. ‹nsanlara, “Ufuk Uras için oy Tepki oyuydu. Diyarbak›r’da yafl›yordum. Bir mecliste.
topluyoruz, Meclis’e girme olas›l›¤› çok yük- gün ifle gitmek için evden ç›km›flt›m, HA-
sek” dedik. Hayat›m›zda ilk kez ailelerimizi DEP’in mitingi vard›. Polisin bütün engelle-
ikna ettik ve ayn› yere oy verdik. melerine ra¤men, kad›nlar, çocuklar o s›cak-
Canan Akbay: Benim kampanyaya kat›l- ta, coflku içinde miting alan›na kofluyorlard›.
mam gazete ilan›yla oldu. “Bask›n Oran için O gün, “Bir Türk olarak bu halktan özür di-
çal›flmak isteyen Sar›yer gönüllüleri SHP bi- lemek ad›na oyumu HADEP’e verece¤im”
dedim. Ama HADEP’in ya da bugün
DTP’nin politikalar›n› pek çok yönden tasvip
ediyor de¤ilim.
Bask›n Oran aday olmasayd›, AKP’yi
tercih etmenizin sebepleri neydi?
Türkiye bir yar›lma yafl›yor. Bürokratik dev-
letten, askerî vesayetten kurtulup demokra-
si için bir araya m› gelece¤iz, yoksa korku-
ya oynay›p gelece¤imizi karartacak m›y›z?
Ben yar›m as›r› geride b›rakt›m, ama çocuk-
lar›ma, torunlar›ma daha iyi bir dünya b›rak-
ma hayalimi hiç yitirmedim. Tek bafl›ma da
olsam, demokrasi mücadelemi veririm. Bas-
k›n Oran’›n adayl›¤› bir f›rsat oldu. Kazana-
mayabilece¤ini biliyorduk. Ama son ana ka-
dar bir kifliyi daha kazanmak için delicesine
çal›flt›k.
Zehra fieno¤uz: Bence Hrant’›n cenazesi
Türkiye’de milat. Asl›nda bu ülkenin vicda-
n›n›n sesi var, o cenaze yürüyüflünde vicda-
n›n sesinin yükseldi¤ini gördüm; o insanla-
r›n hepsi solda de¤ildi. Bu benim için çok
önemli oldu. O gün bir kartona “kardeflimi
vurdular, 301’i gerekçe yaparak” diye yaz-
d›m, soka¤a att›m kendimi. Cinayetten alt›
yedi ay kadar önceydi, Fransa’da parlamen-
to Ermeni meselesi için toplanacakt›. Bizim
bir mektup grubumuz var, orada Halet Çam-
bel’le ilgili flu olay› anlatm›flt›m. Halet ha-
n›m, 1936’da olimpiyatlara kat›lan iki spor-
cumuzdan biri. Türkiye’den, hele eskrim gi-
bi bir spordan kat›lan bir kad›na Almanlar
çok flafl›r›yor. Halet Han›m’› Hitler’le tan›flt›r-
mak istiyorlar. ‹kinci Dünya Savafl› bafllam›fl
de¤il, ama Yahudilerin ev ve ifl yerlerinin ifla-
retlenmeye bafllad›¤› dönem. Halet han›m
Hitler’le tan›flmay› reddediyor. “Burada ben
Yahudiyim” diyor. Ta 1936’dan bize ders ve-
ren insanlar var. Bunu yazd›¤›m için bir ar-
kadafl›m gelip beni kucaklad›. Ayn› arkada-
fl›m, Hrant’›n cenazesinden sonra “sen deli
danalar gibi, ‘ben Ermeniyim’, ‘Hrant benim
kardeflim’ diye nas›l dolafl›rs›n?” dedi. Öbür
empatiyi anlay›p bunu anlayamayan insanla-
r›n karfl›s›nda paralize oldum. Bu çok ciddi
bir yar›lma. Art›k Kemalizmle, cumhuriyetin
tepeden inmeci modernizmiyle kesin yüzlefl-
memiz gerekiyor. “Biz” derken, solu kastedi-
yorum. Sol benim için CHP ya da DSP de¤il.
O nedenle seçim sonuçlar›na sevindim.
Bask›n Oran’›n adayl›¤› daha söz konu-
su de¤ilken ortak aday kampanyas›
için çal›flmaya karar vermifl miydiniz?
Evet. Varolan seçim sistemi, partiler yasas›,
darbe anayasas›... Bütün bunlar›n de¤ifltiril-
mesi için meclise farkl› bir sesin mutlaka gir-
mesi gerekiyordu. Ortak aday çerçevesinde
bunun zemininin oldu¤unu gördük. Solda
duran, ama as›l vurgusu demokrasi olan ba-
¤›ms›z adaylar olmas›n› istedik. Sol bir poli-
tikan›n aç›l›mlar›, üretim güçleri, özellefltir-
me yap›l›p yap›lmayaca¤› gibi konular›n tar-
t›flmas›na girmek de¤ildi istedi¤imiz. Acil
olan demokrasiydi. Ortak adaylar istemi so-
lun kendisiyle de bir yüzleflmesi olacakt›.
Biz, ‘80’den bu yana, birleflerek ortak hedef-
lere do¤ru yürüyen bir sol yaratamad›k. Sos-
yalist Birlik Partisi’nin, Birleflik Sosyalist Par-
tisi’nin oluflumlar›nda, ÖDP’ye kadar gelen
süreçte yer ald›m. ÖDP kurulurken ayr›ld›m,
kafamdaki genifl sol birli¤in o olmad›¤›n›
gördüm. Özgürlük, demokrasi ya da aflk de-
mekle olmuyor, yeni sözcükler yenili¤i getir-
miyor. ‘80’den bu yana, çok ac› yaflad›k de-
di Canan, do¤ru. Ama, solun demokrasi ko-
nusunda s›n›fta kald›¤›na inan›yorum. Yenil-
dik demiyorum, s›n›fta kald›k. Demokrasiye,
45
insan haklar›na sol olarak sahip ç›kamad›k.
Bask›n Oran’›n kampanyas› için inan›lmaz
hoflnut ve bar›fl›k bir flekilde çal›flt›m. Seçim
sonuçlar›n›n böyle olaca¤›n› tahmin ediyor-
dum. Daha nisanda, mitinglerden sonra
AKP’nin oyunun yükseldi¤ini söylüyordum.
Ortada çok net bir durum var: Ya vesayeti
kabul edece¤iz, ya da hay›r diyece¤iz.
AKP’nin tümünü dinci görmek de mümkün
de¤il. Yüzde 46 AKP’ye oy veriyorsa, “nas›l
bir sol yaratmal›yd›k” diye düflünmek laz›m.
Sonuçta, tek tek adaylar›n olmas›, insanlar›n
solla ilgili bir fleyler duymas›na yarad›.
Bask›n Oran d›fl›nda bir baflka isim ol-
sayd›, ayn› çabay› gösterir miydiniz?
Elbette. Bask›n Oran’›n söyledikleriyle dü-
flüncelerim genel olarak örtüflüyor, ama ayr›
düfltü¤üm de bir sürü fley var. Mesela o di-
yordu ki, “hizmet alan bafl›n› kapatabilir, hiz-
met veren kapatamaz”. Ayn› görüflte de¤i-
lim. Üniversitede hizmet al›yorsun diye bafl›-
n› kapatabileceksin, bitirince kamuda yer
alamayacaks›n! Bu çok tuhaf bir fley. Niçin
kad›nlar ve kad›nlar›n giysileri üzerinden tar-
t›fl›yoruz? Bask›n Oran d›fl›nda da biri aday
olsayd›, o demokratik duruflu gösteriyorsa,
tabii ki çal›fl›rd›m. Ufuk’un meclise giriflin-
den elbette memnunum. Ama en büyük se-
vincim DTP’nin girifli ve AKP’nin bu büyük-
lükte oy almas›. AKP’yi do¤ru buldu¤umdan
de¤il, ama bu yar›lma ortam›nda ald›klar› oy
önemli. Yoksa AKP homojen ve tutarl› de¤il,
içindeki vicdanl› ve temiz adamlar›, mesela
Elkatm›fl’› aday göstermedi.
Özgür Eren: Ben de ba¤›ms›z ortak aday
tart›flmas› bafllar bafllamaz, adaylar kim olur-
sa olsun, sürece kat›lmaya karar verdim.
‹kinci bölgede de, Beyhan’›n yaflad›¤› gibi
bir tecrübe yaflayaca¤›m›z› ümit etmifltim
aç›kças›. Kürt hareketi ve solun ortaklaflabil-
di¤i, beraber çal›flabilme deneyimi kazana-
bildikleri bir ortam olsayd›, iki farkl› aday ye-
rine hepimiz Bask›n Oran için çal›flsayd›k,
daha mutlu ve ilerisi için daha umutlu ola-
cakt›m. Hayat›mda ilk kez, oy verdi¤im biri-
si meclise girsin isterdim. Seçim akflam› öy-
le bir burukluk yaflad›m aç›kças›. Yine de
Ufuk Uras’›n girmesine sevindim. Ben de
46
DTP’lilerin Meclis’e girmesinin çok önemli
Sol örgütler oldu¤unu düflünüyorum. Bugüne kadar hep
Kemalist Kürtlere oy verdim. Bask›n Oran kampanya-
ideolojiyle s›n›n, kazanamasak da, yararl› bir süreç ol-
aralar›na s›n›r du¤unu düflünüyorum. Zehra ablan›n dedi¤i
çekmeyi, yak›n gibi türban meselesinde, AB gibi baz› konu-
tarihimizle larda anlaflamasak da, Bask›n Oran’a bir iti-
yüzleflmeyi raz›m yok. Meclis’e girseydi, dürüstçe ve ce-
baflaramad›lar. surca mücadele edece¤ini biliyordum. Emi-
Demokrasi için nim, bu kampanya Bask›n Oran için de dö-
Kürdün yan›nda nüfltürücü olmufltur. Aktif siyaset, baflkala-
yer alacaks›n›z, r›yla birlikte ayn› amaç için u¤raflmak ümit
kad›n›n veriyor, birlikte hareket edebilmeyi ö¤retiyor
yan›nda yer ve insan› dönüfltürüyor.
alacaks›n›z, Geçmiflte benzer bir deneyimin olmufl
muydu?
bunlar
Devrimci Gençlik’teyken oldu. Yani ilk kez
göreviniz. Fakat
dolaflm›yorum Sar›yer tepelerinde.
esas olan
Zehra: Benim mahallelerde çal›flmam, dü-
siyaset. Neden
flünün, 70 öncesine dayan›yor. O zamandan
Bask›n Oran? beri hiçbir insan›n kap›s›n› çalmam›flt›m.
Buradan, solun Özgür: Benim dile¤im solun tekrar görünür
kendisiyle olmas›yd›. Üstelik, son dönemde, fiemdinli
yüzleflmesi bombalamas›, U¤ur Kaymaz ve babas›n›n öl-
mümkün dürülmesi “yeter art›k” hissiyat›n› bana çok-
olabilir diye tan dayatm›flt›. Hrant Dink’in göz göre göre
içim rahat. öldürülmesi çok büyük bir etki yaratt›. Be-
Örgütsüzlü¤ün nim için U¤ur Kaymaz’›n öldürülüflü de,
ac›s›n› fiemdinli olay› da, Hrant Dink cinayetiyle ay-
çekmedik mi? n› can al›c›l›¤a sahip. Cumhuriyet mitingle-
Tabii ki çektik. riyle, e-muht›rayla gelinen nokta, Kürtlere
Kendimizi ait karfl› ciddi bir ayr›mc›l›¤›n toplumda oturma-
hissetti¤imiz ya bafllamas› beni korkutan fleyler. Parla-
bir örgüt mentoda birkaç milletvekilinin olmas› elbet-
olsayd›, te çok fley ifade etmeyecek, ama kampanya-
neden bu n›n kendisi ve solun görünür olmas› önemli.
yalpalamalar› Ayr›ca, tek bir milletvekilinin de etkili olabil-
yaflayal›m ki? di¤ini gördük daha önce. Mesela Sabri Ergül
Manisal› gençlerin u¤rad›¤› iflkenceyi tek
bafl›na, en az›ndan görünür k›ld›. Mehmet
Bekaro¤lu, ölüm oruçlar› s›ras›nda çok çaba-
lad›. Sema Piflkinsüt iflkence konusunda cid-
di çal›flmalar yapt›. Ufuk Uras ve e¤er rahat
b›rak›l›rlarsa DTP’liler çok önemli bir ses ola-
bilirler mecliste. Gerçi, DEP milletvekillerinin
bafl›na gelenlerin benzerini yaflayabiliriz kor-
kusu duymuyor de¤ilim. Öyle bir durumda,
AKP’nin demokratl›¤›n›n s›n›fta kalaca¤›na
da maalesef eminim.
“Ba¤›ms›z ortak sol aday”dan yola ç›-
k›ld›; kimileri için vurgu “ba¤›ms›z”
kimileri içinse “ortak” oldu. Ba¤›ms›z-
l›k seçim sisteminden kaynaklanan bir
zaruretti, ama bir örgütten, partiden
ba¤›ms›z olmak meziyet gibi sunuldu.
Önümüzdeki dönemde de “ba¤›m-
s›z”lar üzerinden mi siyaset yapmay›
daha do¤ru buluyorsunuz?
Canan: “Ufuk Uras için çal›fl›r m›s›n›z?” de-
diniz, “çal›flmam” dedim yekten. Dünya de-
¤ifliyor, Türkiye de¤ifliyor, sol maalesef hep
ayn› yerde, ne olmas›, nas›l olmas› gerekti¤i-
ni kavram›fl de¤il. Solcu olarak AKP’yi des-
tekliyor olmaktan utanç duyuyoruz, ya biri
duyarsa diye. Unutmayal›m ki, AKP yüzde
yedi oran›nda solculardan oy alm›fl. Benim
gibi düflünen çok insan var. Askerî vesayet
konusunu aflmak zorunday›z, bu noktada el-
man›n sap›, üzümün çöpü gibi bir lüksümüz
yok. ‹lk ad›m› atmak için, demokrasi için saf-
lar›m›z› nas›l belirleriz, buna bakal›m. ‹çlerin-
de çok iyi niyetli kifliler olsa da sol örgütler
bir süre sonra hep tekkelefltiler. Kemalist
ideolojiyle aralar›na s›n›r çekmeyi asla bafla-
ramad›lar. Yak›n tarihimizle yüzleflmeyi ba-
flaramad›lar. ‹flkenceye karfl› ç›kabilirsiniz,
zaten vazifenizdir, demokrasi için Kürdün
yan›nda yer alacaks›n›z, kad›n›n yan›nda yer
alacaks›n›z, bunlar göreviniz. Fakat esas
olan siyaset. Neden ba¤›ms›z Bask›n Oran?
Buradan, solun kendisiyle yüzleflerek, daha
temiz bir anlay›fla kavuflmas› mümkün ola-
bilir diye içim rahat. Örgütsüzlü¤ün ac›s›n›
çekmedik mi? Tabii ki çektik. Kendimizi ait
hissedebildi¤imiz bir örgüt olsayd›, neden
bu yalpalamalar› yaflayal›m ki? Seçim bölge-
mizdeki arkadafllarlar “kopmayal›m birbiri-
mizden, bu enerji bitmesin” diyor. Ben de
bitmesin istiyorum. Art›k sol olarak hata
yapmaya hakk›m›z yok. Demokrasiden ne
anl›yoruz? Kürtlerin haklar›n› zaten tart›flma-
s›z vermeliyiz. Kuzey Irak konusunda çok
berrak olmal›y›z. Anti-Amerikanc›l›k ad› al-
t›nda, oradaki Kürtlerin kendi haklar›n› elde
etmesine tav›r almak bize düflmez. Bürokra-
tik devletle aram›za ne kadar s›n›r koyuyo-
ruz? Bireyin haklar›n› ne kadar geniflletebili-
yoruz? Hepimiz korkak birer CHP’li miyiz,
yoksa titrek DSP’li miyiz? Bunlarla yüzlefl-
meliyiz. AKP’ye oy verirdim; hiç gocunmam.
AKP’nin politikalar›n› elefltirmeyece¤im an-
lam›na gelmez bu. AKP’ye oy verme düflün-
cesi baflka bir seçenek olmamas›ndan. Ger-
çekten demokrasinin önünü açan, geçmifliy-
le yüzleflmifl bir sol hareket, bir örgüt kura-
bilsek... Mesela Özgür’ün AB konusunda çe-
kinceleri var, kampanyadaki arkadafllar ara-
s›nda çok farkl› görüfllerde olanlar vard›.
Özellefltirmeydi, IMF’ydi gibi konularda tar-
t›flma imkan›m›z olmad›. Ben AB’ye bütün
kap›lar›m›z› açmal›y›z diye düflünüyorum.
Ama ortak paydan›n insan haklar›, demokra-
si oldu¤unun bilincindeyiz. Türkiye’nin, vic-
dan›yla hesaplaflan, do¤ru dürüst bir sola
çok acil ihtiyac› var. Bu ancak, Bat› tipi bir
sosyal demokrat yap›y› kurabilirsek, pek çok
örgütten insanlar üzerlerindeki kal›nt›lar› te-
mizlerse olabilir. Örgüte ihtiyaç var, ama es-
ki tekkelerin cilalanm›fl haline de¤il.
Beyhan: “Ortak aday” projesini ilk duydu-
¤umda çok homurdanm›flt›m. O adaylar› so-
lun elitlerini belirledi¤ini düflünmüfltüm; çok
da kendimizden hissetmedim. Mesela, 19
Aral›k Operasyonu’nu yaflam›fl bir tutuklu,
özellefltirme ma¤duru bir iflçi ya da Rakel
Dink aday olsayd› demifltim. Bask›n
Oran’a da, Ufuk Uras’a da bu an-
lamda itiraz etmifltim, hatta “Be-
yo¤lu’nun aday›n› istemiyorum” di-
yerek Bask›n hocaya daha çok itiraz
etmifltim. Alibeyköy’ün, Nurte-
pe’nin aday›n› istiyorum, ma¤duri-
yetleri daha do¤rudan temsil edebi-
lecek, bizden adaylar istiyorum di-
ye bir homurdanm›flt›m. Ama, yüz-
de 10 baraj›n›n oldu¤u, savafl›n ya-
fland›¤› bir ortamda bunlar› yapabil-
memiz çok zordu. Bu arada, ben
AKP’yi çok farkl› görüyorum. Son
yirmi y›l›n en büyük özellefltirmele-
rinin AKP döneminde yap›l›yor ol-
mas›, Tayyip’in ç›k›p “kad›n›n yeri
evidir” demesi, hayatta AKP’ye oy
vermemem için yeterli. AKP’nin de-
mokrasiye bak›fl› tamamen ikiyüzlü.
Zehra: Adaylar›n seçimi konusun-
da söylediklerine kat›l›yorum, me-
sela kad›n bir aday ç›karamad›k.
Ama, Bask›n hocay› Meclis’e soka-
mam›fl olmak kesinlikle baflar›s›zl›k
de¤il. 31 bin oy ald›k, acayip helal.
Bu adam gidip Alevilere, “tabii ki
sorununuz var, ama en çok ezilen
dinsel grup Yezidilerdir” dedi¤inde
flafak att› hepsinde. Mahallemdeki
Aleviler hâlâ bu konuyu tart›fl›yor.
Kendilerinin de ne kadar çok ezbe-
rinin oldu¤unu, içlerine ne kadar
kapal› olduklar›n› gördüler. Genel
olarak sol baflka bir fley, Bask›n
Oran baflka. Diyelim ki oluflturduk
bir sol parti, yine Bask›n Oran gibi
birine ihtiyac›m›z olacak. Böyle in-
sanlar çok önemli; biraz Aziz Nesin
gibi, vicdan›n sesi olmak baflka.
Beyhan: ‹tirazlar›m vard›, ama flu
düflünceden etkilendim: Kap› d›flar›
edilen DEP milletvekillerini say-
mazsak, T‹P’ten beri, ilk defa be-
nimle ortak cümle söyleyebilecek
birileri meclise girebilecekti. Benim
devrim gibi bir hedefim var, bunun
parlamenter sistemle olmayaca¤›n›
düflünüyorum, ama orada baz› söz-
lerin söylenmesinin benim de önü-
mü açabilece¤ini, hareket alan›
açaca¤›n› düflünüyorum. Burjuva
demokrasisinden bahsediyorum.
Özgür: Daha fazla demokrasi her
zaman iyidir.
Beyhan: Kürtlerin haklar› günde-
me gelecek, insan haklar›, özellefl-
tirme, iflkence konular› meclise ta-
fl›nabilecek. Belki de hayat›m›zda
ilk kez Meclis TV izleyece¤iz. ‹kin-
ci önemli nokta da, kampanya ça-
l›flmalar›yla ulafl›lan insanlarla bafl-
ka türlü bir devam imkân›n›n olma-
s›. Uzun süredir, mahallelerde çal›fl-
ma yap›lm›yordu, partiler bürolar›na
gömülmüfltü. Seçim çal›flmalar›na
kat›lm›fl herkes devam etmek isti-
yor. Ulaflt›¤›m›z onca insana seçim-
den seçime gitmek istemiyorsak,
bir fleyleri sadece meclisten de¤il,
sokaktan da de¤ifltirmek istiyorsak,
bu kampanya bize bunun devam›-
n›n imkân›n› sundu. ‹zleme komite-
leriyle, çeflitli örgütlenmelerle, belki
yeni bir partiyle devam edebiliriz.
Canan: Sol, ya yaflad›¤›n› kavraya-
m›yor, yanl›fl anl›yor ya da düflün-
celeriyle yaflama biçimi örtüflmüyor.
Biz yar›n öbür gün devrim yapaca¤›z
diye okullar›m›z› yar›m b›rakt›k,
“diplomaya ne gerek var” dedik.
Sonra okullar›m›z› tamamlad›k, ifle
girdik, çocuk do¤urduk, büyüttük,
okuttuk... Burjuva demokrasisi için-
de yafl›yoruz. Bu demokrasinin s›n›r-
lar›n› sonuna kadar gelifltirmek so-
lun görevidir. Gençlerin heyecan›n›
çok iyi anl›yorum, seviyorum da.
Ama, biraz mant›kl› düflünmeye ça-
l›flman›z› rica ediyorum.
Sizin tarif etti¤iniz sosyal de-
mokrasiyle örtüflmedi¤i için,
baflka bir duruflu ya da öneriyi
“gençlik heyecan›” olarak gör-
mek ve “mant›ks›z” bulmak da
burjuva demokrasisine ayk›r›
de¤il mi? “Devrim”le kastedi-
len de uzun bir dönüflüm, de¤i-
flim süreci de¤il mi?
Canan: Baflka bir dünyay› ben de
hayal ediyorum. Fakat, hayallere ka-
p›larak güncel mücadeleden kopa-
may›z. Ezilmifllerin, d›fllanm›fllar›n
sembolü olarak bizi rahatlacak, vic-
dan›m›z› hofl tutacak birilerini vitrine
ç›karmak fikrine kat›lm›yorum. Rakel
Dink aday olsayd›, daha m› çok oy
al›rd›, bunu tart›flmam bile! Çok iyi
bir insan olabilir, ama biz siyasete
oy veriyoruz. Cumhuriyet mitingleri-
ne siyasî yaklafl›m› aç›s›ndan karfl›-
y›z. Bunlar›n korkuyu körüklemek
için, toplumu germek için devletin
yapt›¤› mitingler oldu¤unu biliyoruz;
gitmemek laz›md› ve olan biten de
bizi do¤rulad›. Halk, y›llardan beri
yapt›¤› gibi, içgüdüsel olarak de-
mokrasi yolunu buldu. Sol olarak
ona ›fl›k tutucu bir halde olmal›y›z.
Benim tek derdim bu. “Devrimden
yanay›m” demek güzel, ama bunun
flartlar› m› var?
Beyhan: F›nd›kl›’daki büroda bir ta-
ne bile kad›n yokken, biz gittikten
sonra, efl dost kad›nlar geldi. Alt›
genç kad›nla birlikte ev ev dolaflma-
ya bafllad›k. Bu kad›nlar bildiri da¤›-
t›p afifl ast›. Evden d›flar› ç›kmayan,
ç›kar›lmayan, oy pusulas›n› bilme-
yen, okuma-yazmas› olmayan ka-
d›nlarla tart›fl›p, erkeklerin gerisinde
kalmamaya çal›flmak devrimci bir
durumdu. Da¤›n arkas›nda bir dev-
rim var düflüncesinde de¤ilim. Ken-
di hayat›m›z› dönüfltürerek oraya gi-
dece¤iz, o nedenle Kürtlerle birlikte
çal›flman›n önemli oldu¤unu düflü-
nüyorum. Onlar›n da, bizim de kafa-
m›zda önyarg›lar var.
Kampanya s›ras›nda sizi en çok
düflündüren, etkileyen fleyler
neler oldu?
Beyhan: Çok farkl› kesimlerden, s›-
n›flardan, yafllardan insanlar›n ortak
çal›flmas› benim aç›mdan büyük bir
flanst›. Bir sürü arkadafl›m›z›n ailesi
çal›flmaya dahil oldu. Ev ev dolafla-
rak insanlar› ziyaret ediyorduk. He-
men herkes “seçim sonras›nda da
bir fleyler yapal›m” iste¤inde. fiunu
da gördük Bostanc›’da: Önceki se-
çimlerde ÖDP bir tak›m çal›flmalar
yapm›fl, ama daha sonra kimse u¤-
ramam›fl. Bir kap›y› çal›yoruz, bar›fl

annesi ç›k›yor, di¤er bir kap›dan bir solcu ç›-
k›yor. Ama kampanyan›n en önemli etkisi
Kürtlerle birlikte çal›flman›n yaratt›¤› dönü-
flümdü.
Beraber çal›flman›n karfl›l›kl› olarak ne
gibi etkileri oldu?
Beyhan: En net olarak birbirini anlama hali-
ni gördüm. Hepimizin ayn› siyasetin ma¤du-
ru oldu¤umuzu, ayn› sorunlar› yaflad›¤›m›z›
gördük. Tabii ki Kürtlerin savafltan dolay› çok
daha a¤›r yaflad›¤› bir süreçten bahsediyoruz,
ama birbirimizi anlayabildik. Onlarla kad›n
meselesini, özellefltirme meselesini, sendika
meselesini tart›flt›k. Çok fazla iflçi vard› ve
sendika diye bir fley bilmiyorlard›, duymam›fl-
lar. Onlar için siyaset Kürt olmak üzerinden
biçimlenmifl hep. Konuflurken, karfl›l›kl› ön
yarg›lar›n, güven eksikli¤inin izleri görülüyor-
du; hep flu tart›flma oluyordu: “Meclis’e gir-
dikten sonra, Ufuk Kürtleri satar m›?” Sebahat
Tuncel deyince onlar için durum çok net, ama
Ufuk baflka. Bu çal›flmaya kat›lan bütün Kürt-
lerin çok de¤iflti¤ini düflünüyorum. “Kaç se-
nedir siz bizi eziyorsunuz, flimdi de biz eze-
lim” diyor, oradan bafll›yoruz tart›flmaya.
Özgür: Kampanya süreci her fleyden önce,
bana mutluluk verdi. Ne kadar yorulursan yo-
rul, akflam yata¤a yatt›¤›nda, “bugünü bofla
geçirmedim” diye düflünüyorsun. ‹nsanlar›n
ilgili olmas› çok güzeldi. Kampanya süresince
olumsuz bir olayla karfl›laflmad›k. Gitti¤imiz
her yerde, “bu s›cakta bu insanlar sokaklara
döküldü¤üne göre bir dertleri var ve bu derdi
hiçbir ç›kar gözetmeden anlatmaya çal›fl›yor-
lar” diye bakt›lar. Yüzyüze çal›flman›n en
önemli yan› buydu. Ev ziyaretleri yapt›k, bil-
diri da¤›tt›k. Ana cadde, meydan gibi yerler-
de bildiri da¤›tmak çok etkili de¤il. Ama me-
sela vapurda da¤›tt›k, oras› baflka bir fley, her
sabah ayn› insanlar biniyor, daha özel alanla-
r› gibi. Göre göre beni sima olarak tan›yor, ka-
falar›nda benimle ilgili bir fikir olufluyor. Bildi-
ri da¤›tt›ktan sonra insanlarla siyaset konuflu-
yorduk. Bu gerçekten bir kazan›m. Evet, cum-
huriyet mitingleri kötüydü, ama en az›ndan
insanlar politize oldu, bu da bize bir alan ya-
ratt›. Sar›yer’in konumsal önemi ve de¤eri aç›-
s›ndan flöyle bir fleyle karfl›laflt›k, bu beni çok
mutlu etti: AKP’nin kentsel politikalar›na kar-
fl› insanlar örgütlenme ihtiyac› duyuyor. Sar›-
yer’de bar›namayacaklar›n›n, en az›ndan belli
bir s›n›f›n bar›namayaca¤›n›n fark›na vard›lar.
Yavafl yavafl örgütlenmeye çal›fl›yorlar. Sol
olarak, bizim de buna söyleyecek bir laf›m›z›n
olmas› gerekiyor. Sar›yer’de de F›nd›kl›’daki
48
gibi, yaflam koflullar›n›n çok kötü oldu¤u
yerler var. Ayn› zamanda, 1950’lerde gece-
kondulaflmaya bafllam›fl Reflitpafla, Poligon
gibi, eski mahalleler var. Kentsel dönüflüm
projeleriyle buralarda yaflayanlar baflka yer-
lere sürülmek isteniyor. Bu mahallelerde ör-
gütlenme flans›n›n olabilece¤ini gördüm.
Aç›kças›, AKP’nin bu oy oran› beni biraz
korkutuyor, adamlar›n iktidar alanlar› çok
geniflliyor. Bundan sonra, bahsetti¤imiz po-
litikalar› çok daha vahfli bir flekilde yürütme-
ye bafllayacaklar. O yüzden seçim kampan-
yalar›nda kazand›¤›m›z ivmenin bofla gitme-
mesi gerekiyor. Somut alanlarda çal›flarak,
yerelden örgütlenerek yavafl yavafl, önümüz-
deki yerel seçimlerde olmasa da, bir sonraki
yerel seçimlerde birkaç belediye kazanarak,
bu belediyelerde örnek çal›flmalar yaparak
varolmaya bafllayabiliriz.
Kampanyan›n öncesiyle sonras› aras›n-
da bak›fl›n›zda, düflüncelerinizde neler
de¤iflti?
Özgür: Moralimi çok bozan fleyler de gör-
düm. Eskiden beri CHP’li olan, Alevi olup
Kürt sorunu
sosyal demokrat bir çizgiyi savundu¤unu
sol aç›s›ndan
söyleyen pek çok kifliden “gene ne varsa or-
turnusol ka¤›d›.
duda var” gibi laflar duymak üzücü oluyor.
Sol örgütlerdeki Toplumda Kürtlere karfl› ciddi bir set olufltu-
arkadafllardan ¤unun fark›na vard›m. “Mafya da, bütün ka-
“Kürtlerle ranl›k ifller de Kürtlerde” sözünü çok s›k iflit-
çal›fl›lmaz” tim. ‹fl yerindeki arkadafllar›m ücretli, emek-
laf›n›, çok çi insanlar, ortalama maafllar al›yorlar,
duyuyorum. AKP’nin politikalar›ndan onlar da etkileni-
Aç›kças›, yorlar, onlarda da Kürtlere karfl› antipatiyi
huzursuz gördüm. ‹dam cezas›ndan yana tav›r çok
oluyorum. yayg›n, özellikle kapkaç mevzusunda, kap-
Bu insanlar›n kaçç›lar da Kürt ya. Halbuki bu kentte tutun-
kimliklerine maya, var kalmaya çal›flan Kürtlerden bah-
dair her sediyoruz. Pendik’de biri fabrika duvar›na
ç›k›fllar›n›n flunu yazm›fl: “Köyümden sürgünüm, flehir-
“Kürt de özgürüm”. Nas›l bir özgürlük bu? Ama
milliyetçili¤i” dedi¤i de do¤ru, köyünde can korkusu var,
olarak yaflayam›yor. Ve bunu duvar yaz›s› olarak
görülmesi beni yazm›fl. ‹nsan›n içini s›zlat›yor.
sinirlendiriyor. Moralini düzelten, iyimserlik veren du-
Kemalizm solun rumlar olmad› m› hiç?
Özgür: Vapurda bildiri da¤›t›rken, adam›n
en önemli
biri Roll’un verdi¤i Bask›n Oran kitap盤›n›
sorunlar›ndan
çantas›ndan ç›kartt›, gösterdi. Belli ki, daha
biri. Nas›l
önce hiç Roll almam›fl, çok hofluma gitti. Ya
kurtulaca¤›m›z›
da mesela, yine ayn› gün vapurdaki yolcular
bilemiyorum, “siz iki k›zs›n›z dikkatli olun” diye bizi uyar›-
ama en az›ndan yorlard›. Me¤er Büyükderede’de Bask›n
etki alan›n› Oran afifllerinin eli sopal› MHP’liler taraf›n-
küçültmeliyiz. dan indirildi¤ini görmüfller, bizim için endi-
fleleniyorlar. Belki onlar Bask›n Oran’a oy
vermedi, ama çal›flma yapmam›za hoflnut-
lukla bak›yorlard›. CHP’lilerden “oylar› bölü-
yorsunuz” diye çok tepki geliyordu Ama on-
lara derdimizi anlatt›¤›m›zda, “biz de
CHP’den hoflnut de¤iliz. Hadi kurun bir par-
ti de, gelip biz de çal›flal›m” diyebiliyorlar.
Beyhan: Kampanyan›n en güzel yanlar›n-
dan biri de emekçilerle ö¤rencilerin yan ya-
na gelmesi oldu. Ö¤renciler sadece üniversi-
tede siyaset yap›yorlar, o siyasetin merkezi
de YÖK ya da zaman zaman faflistlerin ç›kar-
d›klar› meselelerle mücadele etmek. Solcu
ö¤renciler için, okul d›fl›nda politika yapma-
y› tan›tmas› aç›s›ndan da bu çal›flman›n bü-
yük avantaj sa¤lad›¤›n› düflünüyorum. ‹n-
sanlar de¤iflti, birbirlerini tan›d›lar, etkiledi-
ler. Özgür’ün söyledi¤i mutlulu¤u herkes ya-
flad›, herkesin gözünden okunuyordu bu.
Zehra: Dayan›flma duygusu insanlar› çok
sevindirdi, ben de en çok bunu gördüm. Bir-
likte yan yana durma, ama en önemlisi ime-
ceyle ifl yapma. Bu ‘80’lerden beri unutul-
mufl bir fley. Biz bütün kampanyay› imecey-
le götürdük. Kimse kimseden bir fley almas›-
n›, getirmesini istemedi, adam bak›yor neyi
eksik görüyorsa onu tamaml›yor. Biz Sar›yer
grubu olarak 180-200 kifli görünüyorduk, ak-
tif olan 25-30 kifliydik. Ama sürekli bir sirkü-
lasyon vard›. Klasik anlamda bir organizas-
yon, ifl plan› flemalar› filan yoktu. Ben önce
bu flekilde ifller yürümeyecek diye tereddüt
ettim, ama kendimi frenledim, müdahale et-
medim. Evet, zaman zaman ifller aks›yordu,
ama bunlar da bizi güldürüyordu. Sar›yer il-
ginç bir yer. Bir çok yer gibi en yoksullarla
en zenginler yan yana. Eski gecekondulafl-
m›fl alan inan›lmaz bir ranta sahip. ‹stinye,
art›k eski ‹stinye de¤il. Amerikan Konsolos-
lu¤u’ndan sonra, o bölgedeki insanlar› ç›-
kartmak için her fley yap›l›yor. ‹nsanlar kent-
sel dönüflümün tam fark›nda de¤iller, ama
bir panik yafl›yorlar. Derbent’in, Poligon’un
altlar› çok yoksul. Derbent’in afla¤›lar›nda
dolafl›rken, sokakta bir bak›yorsun, kad›nlar
eriflte yapm›fl, çarflafta kurutuyorlar, bir ta-
rafta da sac›n üzerinde ekmek pifliriyorlar.
Bizi de bir güzel doyurdular. Ço¤u Sivasl›y-
d›, MHP’ye oy vereceklerdi. Dehflete düfl-
tüm. “Nas›l unutursunuz Marafl’›, Sivas’›”
dedim. Kapal› cemaat halinde yafl›yorlar, da-
ha d›fla aç›lm›fl Aleviler öyle de¤il. Topluca
MHP’ye oy vereceklerini söyleyince, tart›fl-
maya bafllad›m. Çok ilginç, ihtiyar nineler
“ben demiyor muyum” diye gençlere itiraz
etmeye bafllad›lar. Onlar daha iyi hat›rl›yor-
lar Marafl’›, Sivas’›, daha çok hissediyorlar.
fiehirde tutunmaya çal›flan gençlerle yafll›lar
aras›ndaki tutum çok baflkayd›. Nineler
“elim k›r›ls›n” diyerek CHP’ye oy veriyor, on-
lar MHP’ye katlanam›yor. Ayn› ailenin in-
sanlar› bunlar. Ben konuflmaya bafllay›nca
bir nine tuttu elimden, “gel bunlara anlat
n’olur” diye baflka bir eve götürdü beni.
“Nas›l unutursunuz Marafl’›” deyince, kad›n
a¤lamaya bafllad›. ‹nsanlar bu kadar yak›n
tarihe asl›nda ne kadar uzak! Beni çok etki-
leyen baflka bir fley de siteler. Derbent’in he-
men üstünde siteler var. Bu siteler, üzerle-
rinde elektrikli teller olan duvarlarla çevrili;
dehfletengiz bir fley. ‹çeride bir y›¤›n bina,
hatta sokaklar var. Ama, girip o sokaklarda
dolaflam›yorsunuz, yasak! Halbuki yasa o
sokaklar›n hepimize aç›k oldu¤unu söylüyor.
Sonuçta, orada seçim çal›flmas› yapam›yor-
sunuz, bize “sat›c› giremez” muamelesi ya-
p›yorlar. Mahalle hayat› yok oluyor, bu site-
ler gittikçe ço¤al›yor. Bir baflka nokta, in-
sanlar›n “sol aday” dememize tak›lmalar›y-
d›. Önce uzun uzun sol üzerine konufltuk,
sonra Bask›n Oran’a geçebildik. Bask›n
Oran ad›n› ilk kez duyuyorlard›. Pazarlar da
çok ilginçti. Biliyorsunuz pazarc›lar›n ço¤u
Güneydo¤ulu. Bizim bölgede DTP’nin de
aday› oldu¤u için, onlar›n oyu belli tabii. ‹s-
tinye pazar›nda biri bana “ben bize oy vere-
ce¤im” dedi. Çok hofluma gitti. Bir insan
kimli¤iyle, diliyle ilgili bu kadar eza, cefa çe-
kiyorsa bu çok önemli. DTP’nin orada aday
ç›kartmas›n› konuflmak gerek, ama baflka
türlü. Niye aday ç›kartt›lar da diyemiyorum,
do¤al karfl›l›yorum. DTP’lilerin de kendile-
riyle yüzleflmeye ihtiyac› var, onlar›n da ez-
berinin bozulmas› laz›m. Ama ezberlerinin
bozulmas› için önce kimliklerine iliflkin bir
nefes almalar› gerekiyor. O nedenle en ufak
bir k›zg›nl›¤›m, k›rg›nl›¤›m yok. Onlara hep,
“iyi as›lal›m da, iki aday› da seçtirelim” di-
yordum. Ama olamayaca¤› bafl›ndan beri
belliydi. Yine de kesinlikle baflar›s›z oldu¤u-
muzu düflünmüyorum. Madeniçi diye bir
yer var, Koç Üniversitesi’nin, lüks sitelerin
hemen alt›nda. Kars mahallesi de diyorlar,
a¤›rl›kl› olarak Karsl› Kürtler oturuyor, ama
Tunceli ve Malatya’dan gelenler de var. ‹na-
n›lmaz yoksulluk, su yok, onbefl günde bir
tankerle su geliyor. DTP’nin aslî yerlerine
musallat olmama, afifl bile asmama gibi bir
tavr›m›z oldu¤undan, buraya çok sonra git-
tik. Baflka yerlerde daha yumuflak geçmiflti
ama, orada gençler sürekli bize itiraz edi-
yordu. Yafll› kad›nlar ise flöyle diyorlard›:
“Bir adam vard›r, Kürt de¤ildir ve bizi anla-
tacakt›r, bu çok önemlidir, ona oy verelim”.
Bask›n hocan›n pusuladaki yerini ö¤renmek
istediler. 63 oy ç›kt› oradan. Bu insanlar ora-
dan sürülecekler, bunun fark›ndalar, su ba¤-
lanmay›fl›n›n nedeni de bu. O bölgeyle ilgi-
lenmek, bu insanlar›n kendilerini koruyacak
mekanizmalar›n› oluflturmak laz›m.
Canan: Benim en çok dikkatimi çeken fley-
lerden biri CHP’lilerden gördü¤ümüz tep-
kiydi. “Oylar› bölüyorsunuz” diye sataflanlar
vard›; onun yan›s›ra, mahçup ama yine de
CHP’ye oy verecekler vard›. Kürtler sempa-
tiyle bak›yorlard›, kolayl›k gösteriyorlard›.
AKP’liler sempatiyle yaklaflt›. Asl›nda bütün
o gerilim çabalar›na ra¤men, toplum o kadar
da gerilmifl de¤il. Yeter ki do¤ru bir söylem-
le, kendimizi berraklaflt›rarak, önyarg›lardan
ar›narak siyaset yapal›m. Kap› çalmalarla fa-
lan uzun süreli iliflkiler kurulmaz. Do¤ru si-
yasetlerle, do¤al çevremizde siyaset yapma-
l›y›z. Beyhan “Beyo¤lu aday› istemiyorum”
dedi. Ne olur küçümsemeyelim. Unutmay›n,
iflçiler silme MHP’ye oy veriyor. ‹nsanlar›n
siyasî yaklafl›mlar›n› art›k konumlar› belirle-
miyor. Lütfen bu konuyu da düflünelim. Çok
genifl entelektüel birikimimiz var, buna sa-
hip ç›kmal›y›z. Ad›m ad›m gidebiliriz, halka
ö¤üt verici, ak›l verici tarzda yaklaflmama-
m›z laz›m. Seçkinci olmamak laz›m.
Zehra: Pankartlar›m›z›n iplerini MHP kesti.
Afifllerimizin üstünü TKP kapatt›, y›rtt›! Çok
s›radan insanlar, “flurada pankart›n›z düfl-
müfl” diye haber veriyorlard›, biz koflup
ba¤lamaya çal›fl›rken çevredekiler a¤aca ç›-
k›p yard›m ediyordu. Çok hofluma giden bir
fley daha oldu. ‹lk toplant›y› SHP binas›nda
yapm›flt›k. CHP’den birkaç genç geldi.
CHP’nin gençlik kollar›nda çal›flm›fllar. Par-
tinin durumundan rahats›zl›k duyduklar›n›,
CHP için çal›flamayacaklar›n›, bütünüyle ke-
narda durman›n da AKP’ye yarayaca¤›n›
düflünüyorlard› ve bize yard›m ettiler. Birile-
ri ortaya ç›kt›¤›nda, vicdan›n sesi insan› ra-
hats›z ediyor, o zaman duram›yor, geliyor.
Canan: SHP’li arkadafllar da kampanya so-
nuna kadar bizimle çal›flt›.
Zehra: Bence çal›flmalara kat›lan herkes
flimdi üzerine daha çok görev düfltü¤ünü
düflünüyor. Yerel seçimler var önümüzde,
yeni öneriler getirmeye ihtiyac›m›z var.
Beyhan: Bostanc›’daki çal›flmay› ÖDP’li de,
DTP’li de olmayan bir ekip yürüttü a¤›rl›kl›
olarak. Baz› arkadafllar›m›z üç mahalleye
birden gitmek zorunda kald›. Bu bir enerjiyi
de a盤a ç›kard›. Herkes bundan sonras›n›
konufluyor. Seçtikleri milletvekilini denetle-
mek, ona öneride bulunmak istiyorlar. Top-
lant›lar yap›yorlar, bürolar› devam ettirme
aray›fl›ndalar.
Bask›n Oran’›n kazanamamas› sizi na-
s›l etkiledi?
Özgür: Burukluk yaratt›. Kazanamayaca¤›-
m›z› afla¤› yukar› biliyorduk, ama son iki
hafta ümitlenmifltim. Biraz daha vakit olsay-
d› acaba olabilir miydi diye düflünüyorum.
Canan: Bürokratik devletin, insanlar› önce
“laiklik elden gidiyor”, arkas›ndan da, “ülke
bölünüyor” diye germesinin sola zarar› do-
kundu: ‹nsanlar akl› selim davranamad›, is-
temeye istemeye gidip CHP’ye oy verdi.
Zehra: Ermeni patri¤i mesela iki kez
“AKP’ye oy verin” diye cemaate seslendi.
Onu bu kadar endiflelendiren bir hava vard›.
Bundan sonra neler yap›lmas› gerekti-
¤ini düflünüyorsunuz?
Canan: Bireyin düflüncesini özgürce gelifl-
tirebilece¤i, ama örgütlü olman›n tad›n› ya-
flayabilece¤i, o gücü oluflturabilece¤i meka-
nizmalar› kurmam›z laz›m. Eski tekkelerin
benzerini ya da biraz büyü¤ünü kurdu¤u-
muzda, alt› ay sonra ayn› durumla karfl›lafl›-
r›z. Çok rica ediyoruz, vicdan› olan solcular
sola bu kötülü¤ü yapmas›n lütfen. Demokra-
si isteyen, insan haklar›na sayg›l›, Avrupa ti-
pi bir sosyal demokrat hareketi, sosyal de-
mokrat diye küçümsemeyelim, içinde ko-
münisti de yer als›n, sosyalisti de, Kürdü de,
Ermenisi de... Ama üstümüzde bir çat› ol-
sun, birbirimizi kaybetmeyelim art›k.
Zehra: Bir çat› alt›nda toplanmak çok kolay
de¤il. Biraz insan bulduk mu tribüne konufl-
maya, oynamaya çok merakl›y›z. Bundan
nas›l kurtulunur, çok da iyimser de¤ilim.
Kendini solda görüp, Kürt sorunuyla, ulusal
sorunla yüzleflemeyen arkadafllarla nas›l ay-
n› masada oturaca¤›z? Ama önümüzde bir
s›nav var. Yerel seçimlerde ortak noktalar›-
m›z› belirleyerek yan yana gelebiliriz.
Canan: Bunun çabuk olamayaca¤›na ben
de kat›l›yorum. Temel yüzleflme noktalar›n-
dan biri de, yak›n tarihimiz ve kemalizmdir.
Zehra: Solun Kürt sorunu karfl›s›ndaki tav-
r›n› netlefltirmesi flart. DTP’ye yönelik en kü-
çük engellemede hepimizin sorumlu oldu-
¤umuza inan›yorum. Geçmiflteki utanc›n bir
kez daha yaflanmas›na izin vermemeliyiz.
Beyhan: “Yaflas›n halklar›n kardeflli¤i diye-
rek” üstü örtülü, gizli ulusalc› damarla tör-
pülemeye çal›flarak, birlikte ifl yapmadan,
Kürtlere yüzünü dönmeden bu ülkede solcu
ya da demokrat olunamaz. Solun “Kürt mil-
liyetçili¤i” diye bir bahane yaratmadan,
Türk milliyetçili¤inin üzerine gitmesi laz›m.
Zehra: Sürekli pompalanan bir fley var: Tö-
re cinayetleri mi? Kürtler. Ama, Pakistan’da
da, Ege’de de iflleniyor. Kapkaç m›? Kürtler!
Tüm olumsuzluklar Kürtlerin s›rt›na biniyor.
Özgür: Kürt sorunu sol aç›s›ndan turnusol
ka¤›d›. Sol örgütlerde yer alan arkadafllar›m-
dan “Kürtlerle çal›fl›lmaz” laf›n›, çok duyuyo-
rum. Aç›kças›, huzursuz oluyorum. Son 20
y›l›n savafl koflullar›n› düflünün, 17, 18, 19
yafl›ndaki çocuklar savafl ortam›n› yaflad›lar.
Abileri, ablalar›, babalar›, amcalar› ya iflken-
ce gördü ya öldürüldü. Kendileri de küçük-
lükten beri fliddet gördü. Bu insanlar›n kim-
liklerine dair her ç›k›fllar›n›n solcular taraf›n-
dan “Kürt milliyetçili¤i” olarak görülmesi be-
ni çok sinirlendiriyor. Kemalizm bence de
solun en önemli sorunlar›ndan biri, nas›l kur-
tulaca¤›m›z› ise bilemiyorum, ama en az›n-
dan etki alan›n› küçültmeliyiz.
Uzun süredir Beyhan: Seçim sonuçlar› de¤erlendirirken
mahallelerde AKP’nin neoliberal ve muhafazakâr politika-
çal›flma lar› atlanmamal›. AKP’nin demokrasi havari-
yap›lm›yordu. si gibi gösterilmesi anlafl›l›r gibi de¤il.
Seçim Özgür: AKP’nin ne kadar samimiyetsiz ol-
çal›flmalar›na du¤unu fiemdinli olay›nda gördük. Erdo¤an,
kat›lm›fl herkes bölgedeki insanlar›n tan›kl›klar›n›n say›lama-
devam etmek yaca¤›n› söyleyebildi. U¤ur Kaymaz’›n, daha
istiyor. sonra da on çocu¤un ölmesi üzerine “Lüb-
Ulaflt›¤›m›z nan’da da çocuklar ölüyor” dedi.
onca insana Beyhan: Bu ülkede Kürt sorunu hakk›nda
seçimden konuflmak bedel ödemeyi gerektiriyor; t›pk›
seçime gitmek ölüm oruçlar›yla ilgili konuflmak gibi. Solun
istemiyorsak, bu bedeli ödemekten kaçt›¤›n› düflünüyo-
bir fleyleri rum, çünkü o tarafla yanyana gözükmemek
sadece istiyorlar. E¤itim-Sen’in anadil konusunda
meclisten de¤il, nas›l geri ad›m att›¤›n› gördük.
sokaktan da Zehra: ‘80’den beri ilk kez toplumda de-
de¤ifltirmek mokratikleflme yönünde bir k›p›rt› var.
AKP’nin demokratikleflme ad›mlar›na destek
istiyorsak,
vermek, yanl›fl yapt›¤›nda da itiraz etmek la-
bu kampanya
z›m. Yerel seçimlere dönük olarak kentsel
bize bunun
dönüflüme iliflkin çal›flmal›y›z. ‹stanbul hal-
devam›n›n laç pamu¤u gibi at›l›yor. Sol olarak müdahil
imkân›n› sundu. olmam›z gerekiyor.
‹zleme Özgür: Maalesef, AKP’den demokrasi konu-
komiteleriyle, sunda bir samimiyet beklemiyorum. Sivil
çeflitli anayasa tart›flmalar› bile...
örgütlenmelerle, Zehra: Bu samimiyet meselesi de¤il; anaya-
belki yeni bir san›n de¤iflmesi gerekiyor ve biz de kesin
partiyle devam müdahil olmal›y›z.
edebiliriz. Özgür: Üskül’e AKP’den de destek gelmedi.
Canan: Solculardan da net bir destek gör-
medi. ‹¤neyi kendimize bat›ral›m. Demokra-
tik bir Türkiye istiyorsak, önyarg›lardan ar›-
narak demokratikleflme yolunda ad›m ata-
cak herkese destek vermeliyiz. Sivil anayasa
diyorsa, destek veririz. 301’i kald›rmak için
içindeki muhalefete ra¤men debelendi, sol-
dan destek görmedi. Çünkü AKP’ye destek
vermek ay›p gibi alg›lan›yor.
Beyhan: Solun 301’den Kürt sorununa, her
fley hakk›nda kendi perspektifinin, söylemi-
nin, siyasetinin olmas› laz›m. Ben AKP’ye
güvenmem, bizim kendi siyasetimiz olmal›.
Canan: AB’ye girme yolundaki yasa de¤i-
flikliklerini AKP iktidar› yapt›. fiu anda ko-
nuflmam›z, örgütlenmemiz, Taksim’de
bas›n aç›klamas› yapma özgürlü¤ünü bi-
Söylefli: Siren ‹dremen – Ayflegül O¤uz
le, AB yolunda at›lan ad›mlar sa¤lad›.
Güneydo¤u’da ac› çeken, d›flk› yedirilen
insanlar mahkemeye baflvurup haklar›n›
alabiliyorlar. Art›k biri içeri girdi¤i zaman
ölüsü ç›kmayacak.
Beyhan: Hangi hükümet olsa AB yasa-
lar› bu flekilde ç›kacakt›. AKP’yle ilgili
elefltirilerimizi esirgersek, çok yanl›fl bir
yere düfleriz.
Zehra: Eskiden, genifl bir sol yap›lanma
olabilir mi diyordum. fiimdi olabilir diyo-
rum. Ama her fleyi tart›flarak, bildi¤imiz
sol söylemin d›fl›na ç›k›p yeni bir sol söy-
lem yaratabilirsek ancak...
49
 k
müzi ›
dolab
Hardcore flen-rock
Gogol Bordello Super Taranta! (Side One Dummy)
Gogol Bordello’yu tutana aflk olsun. Geçti¤imiz senenin en hava-
10 albüm l› gruplar›ndand›lar. “Live Earth”te Madonna’yla “La Isla Boni-
Art Brut It’s A Bit Complicated ta”y› söylemek herkese nasip olmaz. Madonna’n›n “arkadaflla-
Balkan Beat Box Nu-Med r›m” diye hitap etti¤i, önünde e¤ildi¤i kaç fani var? “S›ra” onlara
Çar Newa Zîz gelmiflken özene bezene haz›rlanan koreografiyi harcay›p dans-
Happy Mondays Uncle Dysfunktional ç›lara kar›flan kaç kifli var? Tam da bu zaferin üstüne, yeni albüm
Hayko Cepkin Tan›flma Bitti “Super Taranta!”... Tad›ndan yenmeyecek bir albüm.
Manic Street Preachers Send Away The Tigers Yaza ve yolculu¤a yak›flt›¤› iddia edilen pek çok isim var, ama
Marc Almond Stardom Road ço¤u hayal k›r›kl›¤› yarat›yor. Asl›nda yaz›n en iyi giden Gogol
The Good, The Bad & The Queen Bordello! Geçen yaz kol kola zig-zaglar çizerek yürüyen efl-dos-
The Good, The Bad & The Queen tun flark›s› “Start Wearing Purple”ken, bu yaz ayn› kalabal›klar
The Bishops The Bishops “‹ncil okumam, pek de inanmam, kafam da acaip güzel” (“Su-
Von Südenfed Tromatic Reflexxions pertheory of Supereverything”) diye ba¤›ra ça¤›ra gezecekler
hay›rl›s›yla. Yeni flark›larda elbette Romanyal› Çingenelik de, kla-
5 flark› sik ‹ngiliz punk’› da hâkim, ancak bu sefer Amerikan hardcore
Calexico Guns Of Brixton baharat› da kat›lm›fl. Bize sorarsan›z, keflke her toprakta baflka
Coflkun Demir Koca Ç›nar baflka filiz vermifl Çingeneli¤in s›rf Romanya çiçe¤ini de¤il, hep-
Hande Yener Romeo sini alsalar, bizimkilere de el atsalar. Ama olsun, yeni albümde-
Manu Chao Rainin’ In Paradize ki “Wonderlust King” gibi flark›lar› daha uzun süreler kimselerin yapamayaca¤› aflikâr. Uzun laf›n k›sas›, Go-
God Is An Astronaut A Deafening Distance gol yan›ltmaz. Gogol’a tak›l›n, hayat›n›z› yaflay›n! – Haziran

Kelebe¤in kanatlar› Hayvan sesleriyle pop deneyleri

Arto Tunçboyac›yan Le Voyage en Armenie (‹ris)
Robert Guédiguian’›n 2006 tarihli “Le Voyage En Armenie”
(Ermenistan’a Yolculuk) isimli filmi bu y›l ‹stanbul Film Festi-
vali’nde gösterilmiflti. Filmin Arto Tunçboyac›yan taraf›n-
dan yap›lm›fl müzikleri de flimdi ayn› isimli CD’yle bu taraf-
lara geldi. Diaspora, Ermeni kimli¤iyle kopmufl veya kurul-
mak istenen ba¤lar, milliyetçilik, vatanseverlik, militarizm
gibi kavramlar çerçevesinde, yaflad›¤›m›z kâbusun birebir
anlat›m›ndan ziyade, bunlar›n yans›malar›yla yüklü film, bir
yandan da gerçekle hayallerin birbirleriyle olan mücadele-
sini anlatmas› nedeniyle k›sa sürede çok genifl bir kitlenin
be¤enisini kazanm›flt›. Lâkin filmin bu kadar sevilmesinde,
gösterime girdi¤i dönemin konjonktürü bir yana, müzikleri-
nin de hakk› teslim edilmeli. Zaten bu sebeple Guédiguian,
filmin müziklerini yapmak için Tunçboyac›yan’› seçmifl. Ar-
to Tunçboyac›yan’›n hem geçmifli ve gelenekleriyle kurdu-
¤u ba¤, hem de ça¤dafl olana düflkünlü¤ü “Ermenistan’a
Yolculuk”un müziklerinde de görülüyor. Film çekilmeden
önce bir araya gelen Guédiguian ve Tunçboyac›yan, filmin
senaryosu üstüne epey kafa yormufl. Sonras›nda Tunçbo-
yac›yan, filmin kendisinde b›rakt›¤› tortuyu müzi¤e nakflet-
mifl: Dürüstlük, basitlik, derinlik, sab›r, adanma, aflk ve
sayg›n›n hikâyesi... Neticede görüntülere hem hizmet eden
hem de onlar›n yabanc›s› olan bu CD’de dinledi¤imiz müzik-
ler ç›km›fl. Erivan’da kaydedilmifl 16 parçadan oluflan al-
bümde tüm müzik, söz ve düzenlemeler Tunçboyac›yan’a
ait. Denizi olmayan Ermenistan’da kurdu¤u, isminde deniz
geçen, öyle ki sevgi, sayg›, hoflgörü idealinde birleflen her-
kese aç›k bir denize gönderme yapan Armenian Navy Band
her zaman oldu¤u gibi bu kay›tta Tunçboyac›yan’a efllik edi-
yor. “Ermenistan’a Yolculuk” özelinde de¤il, genel olarak
müzik-hayat hatt›nda kurdu¤u iliflkide enstrüman›n›n ne ol-
du¤undan ziyade, anlatmak istedi¤inin ne oldu¤unu önem-
seyen Tunçboyac›yan, bu filmin flark›lar›yla her zaman ol-
du¤u gibi çözümsüzlü¤e ›fl›k tutmaya çal›fl›yor, vaat ve id-
dialardan azade k›larak kendini. Albümün Ermeni alfabesin-
den ismini alan ABC isimli aç›l›fl parças›ndan çan sesi intro-
lu “Im Achgovis”e kadar herhangi bir parças›n›n sözü ve
müzi¤i üstüne tek söz söylemek kelebe¤in kanatlar›na do-
kunmak gibi. Hele ki iki numaral› parça “Zetuni Zar” yok mu!
Vartan Grigorian’›n duduk kat›l›mlar›n›n duyuldu¤u her se-
ferde ise insan›n t›rmanas› geliyor Ararat Da¤›’na, ve o bize
hep hofl geldin diyor, “Yegeres Zareit” diye. Özetle durum
fludur: Bu müziklerde kendimizden çok fley bulaca¤›z, çün-
kü ne mutlu ki “Hepimiz Ermeniyiz”... – Eray Aytimur
Rock’n Coke’ta, yine kalburüstü isimler var. Öfkeli punk’tan
siyasî flark›n›n rafine örneklerine do¤ru ilerleyen Manic Stre-
et, p›trak gibi ç›kan genç gruplar aras›ndan sivrilen Franz
Ferdinand, yeni albümleri “Zeitgeist”la uzun ayr›l›¤a son ve-
ren Smashing Pumpkins, Audioslave’le yollar›n› ay›ran
Chriss Cornell, indie âleminin s›k› ismi Badly Drawn Boy, ulus-
lararas› DJ’imiz Erol Alkan ve pek çok memleket rock’çusu,
DJ’i 31 A¤ustos - 2 Eylül’de Hezarfen Havaalan›’nda olacak.
Animal Collective Strawberry Jam (FatCat)
Animal Collective, son birkaç y›l içinde indie piyasa-
s›nda önemli bir ç›k›fl yakalayan Amerikal› bir deney-
sel pop grubu. Müziklerini anlatabilmek için psyche-
delic-folk, noise rock, fuzz-folk gibi terimler kullan›l›-
yor, ancak bunlardan herhangi birinin Animal Collec-
tive’in o kendine has, tekinsiz t›n›lar›n› tam anlam›yla
tan›mlayabildi¤ini söylemek güç. Akustik bir müzik
ne kadar deneysel ve zorlay›c› olabilir diye düflün-
memek lâz›m; konserleri neredeyse bir panay›r ha-
vas›nda geçen Animal Collecti-
ve, ço¤u progresif rock grubu-
nun hayalini bile kuramayaca¤›
bir müzikal çeflitlilik içinde icra
ediyor flark›lar›n›. Hayvan ses-
leri, yank›lanan sözcükler, tu-
haf f›s›lt›lar, Çingene t›n›lar›,
elektronik efektler ve bazen sa-
dece gitar kullanarak s›n›rlar›
her albümlerinde biraz daha
zorluyorlar.
2003'te, az vokal, çok ve ka-
r›fl›k müzik düsturuyla kaydettik-
leri “Here Comes The Indian” ile
isimlerini duyurduktan sonra
2004’te “Sung Tongs”la ufak çapl› bir bomba etkisiy-
le alternatif müzik dergilerinin favori isimlerinden biri
haline gelmifllerdi. Ard›ndan gelen “Feels”la da tem-
poyu düflürmeyen Animal Collective’in flimdilik son
dura¤› olan “Strawberry Jam”de de çeflitlilik, uç nok-
Çalkala yavrum çalkala
Chemical Brothers We Are The Night (EMI)
Tom Rowlands ve Ed Simons alt›nc› “DJ set”leriyle
karfl›m›zdalar. Her zamanki gibi birbirinden iyi misa-
firleriyle birlikte hem de. ‹ndie rock ekibi The Klaxons
“All Rights Reserved”e punk rock’unu ödünç veriyor,
ilk single “Do It Again”i taze popçulardan Ali Love ta-
fl›yor. Dylan’lardan, Johnny Cash’lerden el alan, grun-
ge’la piflen Willy Mason’l› “Battle Scars” albümün en
iyisi olarak parl›yor. Texas’l› rock grubu Midlake’in
yard›mc› pilot oldu¤u “The Pills Won’t Help You Know”
albümü kapat›yor –sanki bir Sigur Rós ve Rufus Wa-
inwright ortak yap›m›.
Rap’çi Fatlip’in dahil oldu¤u
“The Salmon Dance” ise
nazar boncu¤u niyetine
konmufl albüme herhalde.
Som bal›¤› Sam ile “yepye-
ni” bir dans› takdim ediyor
Fatlip, bir anaokulu melodi-
si eflli¤inde. Bu dansta “El-
leri bele koyup, olabilecek
tada t›n›lar, rüya gibi uzay›p giden vokaller ve yank›lar
ön planda. Aç›l›fl flark›s› “Peacebone”, “Fireworks”,
“Winter Wonder Land” ve Beach Boys’vari “For Reve-
rend Green” öne ç›kan flark›lar. Beach Boys gönder-
meleri özellikle önemli, çünkü Animal Collective üye-
leri bu gruba ve baflyap›tlar› “Pet Sounds”a tak›nt›l›-
lar. Bafllang›ç için “Pet Sounds”un psychedelia/pop
için öncü olan özelliklerini kullan›yorlar ve bunun üstü-
ne çok katmanl› bir yap› infla ediyorlar. Müzikal aç›dan
sorunu olmasa da, hissel aç›dan bir eksikli¤i oldu¤u-
nu veya tamamlanmam›fl / yar›da
b›rak›lm›fl hissi yaratt›¤›n› söyle-
mek mümkün “Strawberry Jam”in.
Son iki y›ld›r konserlerinde çald›k-
lar› yeni flark›lardan en çok be¤eni-
len ikisine, “Safer” ve “Street
Flash”e albümde yer verilmemifl
olmas› da hayranlar› biraz k›zd›rm›-
fla benziyor. Ayr›ca grubun esas
adam› Panda Bear’›n enerjisinin
ço¤unu geçti¤imiz aylarda yay›m-
lad›¤› solo albümü “Person Pitch”e
harcam›fl olmas›n›n da etkisiyle
(2007’nin en iyi albüm listeleri için
en güçlü adaylar›m›zdan biri oldu-
¤unu belirtelim), tüm çeflitlili¤ine ra¤men “Sung
Tongs”daki veya “Feels”daki coflkudan uzak görünü-
yor “Strawberry Jam”. Yine de, hiçbir fley için de¤ilse
bile, bu kendine özgü grubun yeni ve en elektronik al-
bümü olarak özel bir ilgiyi hak ediyor. – K›vanç Bilgin
en aptal flekilde vücudumuzu çalkalamam›z” gereki-
yor! Valla böyle dans edenler kendilerini YouTube’da
bulup izlenme rekoru falan k›r›yorlar, bizden söyle-
mesi...
15 senedir türlü türlü müzi¤i melezleyen, her bi-
rinden ayr› meyve verdiren ikilimizde hafif de olsa yor-
gunluk emareleri gözüküyor galiba –yeni plak hafif ha-
fif aks›yor. Ee, zaman geçmifl, atefl ister istemez ha-
fiften azalm›fl, herkesten Dylan ya da Springsteen
“efor”u da beklenmez, ki onlar›n bile zaman zaman
performans› düflmüyor de¤il. Hele bir de dans müzi¤i
gibi yeniliklere çok aç›k ve
kaygan bir zeminde hareket
edince. Sadede gelirsek,
“We Are The Night” ortala-
ma bir albüm. Ancak içinde
gayet güzel flark›lar da mev-
cut. “Play”, “stop” tufllar› da
emrimize amadeyken, için-
den iyilerini ay›rmak bize
bak›yor. – ‹lker Aksoy

51
TORD GUSTAVSEN TR‹O ‹STANBUL’DA s›. Bir süre flark› formlar›n›n aras›nda gezin-
mek di¤er formlara yap›lacak bir yolculu¤a
ilham olabilir. Bu yine kendinizi müzi¤e b›-

Ateflle serinlik aras›nda rakmakla alâkal›. T›pk› özgürlük ihtiyac›m›z

gibi melodilere olan sevgimizi de ciddiye
al›yoruz. B
Tüm dünyada özellikle caz ve avangard müzik dinleyicilerinin bir numaral› s›¤›na¤› Sizce Kuzey Avrupa caz›n› di¤erlerin-
den ay›ran nedir?
ECM firmas› uzun bir aradan sonra Türkiye’de yeni bir temsilci buldu kendisine. Bundan Norveç d›fl›ndan insanlar bu soruyu daha iyi
böyle ECM albümleri A.K. Müzik arac›l›¤›yla yurt sath›nda da¤›t›lacak. Bu güzel haber cevapland›rabilir –benim için çeflitli Norveç
flerefine, 2007-2008 sezonu boyunca birçok ECM sanatç›s› buralarda konser verecek. projeleri aras›ndaki farkl›l›klar, benzerlikle-
Bunlardan ilki, 2005’te Akbank Caz Festivali’nde el üstünde tutulan Tord Gustavsen rinden daha çarp›c›. Yine de, son 15-20 y›lda
Trio. O günden bugüne kadroda bir de¤ifliklik yok. Piyanosu bafl›ndaki Tord Gustav- Norveç caz› di¤er co¤rafyalardaki caz müzi-
sen’e yine Harald Johnsen (bas) ve Jarle Vespestad (davul) efllik edecek. Gayet Norveçli ¤inden daha güçlü minimal duygulara sahip
görünüp Akdenizli gibi muhabbet eden üçlünün elebafl›s› Tord Gustavsen ile 3-4 Eylül olma e¤ilimi gösterdi. Müzik türleri aras›n-
daki s›n›rlar burada daha esnek. Caz di¤er
akflam› garajistanbul’da verece¤i konser öncesi internet yordam›yla sohbet ettik. birçok müzik türüyle üst üste binebilir; mo-
dern dansla, kulüp müzi¤iyle,
“Changing Places” ile bafllayan üçle- dilere b›rakmak için güçlü tutkula- ça¤dafl klasik müzikle ve popla
menizi “The Ground”dan sonra bu y›l r›m›z var. Bu kollektif ses beraber kesiflti¤i bir yol bulursunuz. Bu,
“Being There” ile noktalad›n›z. Bafl- çald›kça gelifliyor. bence, büyük bir yarat›c›l›k
lang›çta bir devaml›l›k oluflturma gibi O kollektif sesi tan›mlarken kayna¤›d›r.
bir niyetiniz var m›yd›? baflvurdu¤unuz “her notay› Oslo Üniversitesinde, mü-
Tord Gustavsen: Asl›nda son albümün sevmek” kavram› ne anlama zikoloji bölümündeki dok-
kayd› bitene kadar bu üç albümü bir bütün geliyor? tora çal›flman›zda “Do¤aç-
olarak düflünmemifltim. Ancak grubun so- Ne duymak istiyorsan onu çalmaya laman›n Diyalektik Erotiz-
und’u ve müzikal yaklafl›m› k›vam›n› bul- çal›flmak. Belki bu çalmaktan çok mi” bafll›kl› bir tez sundu-
dukça, içimde “hadi, daha ileri” diyen bir dinlemekle ve müzik sevgisinin de- ¤unuzu okuduk. Bu tezin
ses has›l oldu. rinlerine inen bir e¤ilimle alakal›. ›fl›¤›nda kendi müzi¤iniz-
2005’te “The Ground”›n ve flimdi de Kula¤a kolay gelebilir, ama asl›nda deki diyalekti¤i aç›klaya-
“Being There”in Norveç pop listelerin- bu bir ömür süren bir mücadele. bilir misiniz?
de olmas› biraz garip de¤il mi? Hem Norveç’te baz› kiliselerde çal- Benim çal›fl stilimde ateflle se-
caz dinleyicileri taraf›ndan be¤enil- d›¤›n›z› biliyoruz, kilise müzi- rinlik aras›ndaki gibi temel bir
mek, hem de pop listelerinin tepele- ¤ine karfl› ilginiz yo¤un. Müzik gerilim var. Galiba hayatla olan
rinde olmak nas›l bir duygu? ve din aras›ndaki iliflkiyi nas›l ba¤lar›mda da bu böyle. Ama
Aslolan müzi¤in kendisi ve bu müzi¤e ce- formüle edersiniz? ayn› zamanda berrakl›¤a, zara-
vap veren dinleyiciyle olan yak›nl›kt›r. Ayr›- Bizim müzi¤imiz kesinlikle tek bir fete, sonradan akla gelen dü-
ca, sat›fl tablolar› bir albümün ömrünü gös- dinle alakal› de¤il. Hem ‹skandinav flüncelere ve bofllu¤a da ihtiya-
termez –o s›ralarda piyasaya yeni ç›kan faz- hem de Amerikan H›ristiyan gelene¤inden c›m var. Biliyorsunuz, paradokslar›n aras›n-
la say›da pop albümü yoksa ve siz o hafta gelen ilahilerden ve ruhani enerjiden yo¤un da sersemce yar› yolda kalma tehlikesi her
yeterli sat›fl yapabiliyorsan›z flansl›s›n›z de- ilham al›yorum. Ama sufi müzik ve fliir de il- zaman vard›r. Mücadele, sentezleri bulmak,
mektir. Ama flunu da söyleyeyim, ilginç bir ham kaynaklar›m aras›nda. Yani bu aç›k gö- ikilemleri problem veya engel olarak gör-
sürprizdi tabii. “The Ground”›n listede bir rüfllü ruhani bir evren. Bence müzikal tecrü- mekten çok onlar› yarat›c› bir güce dö-
numara olmas›n› birçok insan beklemiyor- be ve dini tecrübe aras›nda benzerlikler ve nüfltürmektir. Bunu baflard›¤›n›zda, iflte
du. Baz› caz ve caza yak›n müziklerin daha ba¤lar var, ama bu müzi¤e minnet duymak gerçekten müzik yap›yorsunuz demek-
Söylefli: Eray Aytimur

büyük dinleyici kitlelerine ulaflt›¤›na yönelik
e¤ilimler var ve bu elbette ki güzel bir fley.
Trionuzu “kollektif bir ses” olarak ta-
n›ml›yorsunuz.
Di¤er birçok Norveçli müzisyen gibi gayet
demokratik ve kollektif bir ideolojiyle çal›yo-
ruz, ve kendimizi müzi¤in ak›fl›na ve melo-
52
için benim görüfllerime kat›lman›za gerek
yok. Özgürlük ve form aras›nda yak›n bir
iliflki var. Prensipte, di¤er serbest caz per-
formansç›lar›nda oldu¤u gibi bizde de çal-
mak özgürlükle ilgilidir. Ama karmafl›k ve
ucu aç›k bir form içine girmek kadar, basit
çalmak da bizim özgürlü¤ümüzün bir parça-
tir. T›pk› uzun süreli samimi iliflkilerde
oldu¤u gibi: Hem yak›nl›¤a hem de ser-
bestli¤e, hem dura¤anl›¤a hem de sürp-
rizlere ve yenili¤e, hem uzun vadeli ba-
k›fl aç›s›na hem de her an› yaflamaya ih-
tiyac›n›z vard›r. Bu ikilemler müzik ya-
parken de fazlas›yla mevcuttur.
2’den devam ›
ne yaps›n, müzisyen adam, böyle para kaza-
nabiliyor” diyorum. Bir flekilde ara yol bulu-
nuyor yani. Ünlü isimler d›fl›nda, Erzu-
rum’dan, Adana’dan, Kayseri’den, pek çok
yerden, çok iyi ifller yapan gruplar var, bun-
lar›n baflka bir festivalde görünmesi çok zor.
Ahibba diye bir grup var mesela, arabesk t›-
n›lar› da olan bir hard rock yap›yorlar, sade-
ce Hatay ve Suriye’nin bir bölgesinde konu-
flulan, unutulmufl bir Arapçayla söylüyorlar.
Demolar› nas›l dinleyip seçiyorsunuz?
Öngür: Bir sahne birimi oluflturuyoruz, fark-
l› be¤enileri olan insanlar bir araya geliyor,
oturup üzerlerinde konufluyoruz.
Erdi: Bu sene aktif bir internet sitesi infla et-
tik, bütün gruplar›n demolar› sitede yer ald›.
Bu kay›tlar dinlendi, üzerlerine konufluldu,
forumda bir tart›flma yürüdü. Demolar› inter-
net radyomuzda da sürekli döndürdük. Bar›-
flarock, yeni bir beden infla etmeye çal›fl›yor.
Bar›flarock bir karfl›-festival de¤il. “Karfl›”l›¤›
“counter-culture” gibi bir kavramdan geliyor,
kendini bu kültüre dahil hisseden insanlarla
forumlar, internet radyosu, toplant›lar gibi
yollarla her fleyi paylafl›yoruz, bir buluflma
sa¤lamaya çal›fl›yoruz. Bar›flarock’›n bir dil
yaratt›¤›na inan›yoruz. Yeni bir muhalefetin
de yeni bir dilden, yeni bir iliflkiler a¤›ndan,
yeni eylemlerden, yeni ad›mlardan, baflka bir
fley denemekten ya da daha önce denenmifl
olanlar› bugünü düflünerek kurgulamaktan
geçti¤ini düflünüyoruz. Abbie Hoffman’›n
Woodstock’ta yapabildi¤ini bugün burada
yapmak istiyoruz. Hem temiz, deneysel ve
yeni bir müzik sunmak zorundas›n, hem ye-
ni bir dilin benimsenmesini sa¤lamak zorun-
das›n. Baz› arkadafllar›m›zdan flöyle ricalar›-
m›z bile oluyor: “Vokallerinize biraz dikkat
edin, ayn› erkek vokal tekrarlanmas›n art›k.”
Herkesin nev-i flahs›na münhas›r bir söyleyifl
tarz› olsa ne kadar güzel olur diye düflünüyo-
ruz çünkü.
Söyleyifle dahi müdahale edebiliyor
musunuz böyle?
Öngür: Onlar nas›l bizimle tart›fl›yorsa, biz
de onlarla tart›fl›yoruz. Ve ülke çap›nda sürü-
yor bu tart›flma.
Bar›flarock’taki rock vurgusu da bizi
hem eski bir rock tan›m›na götürüyor,
hem de s›n›rland›r m›yormu?
Öngür: Amerika, Avrupa için eski olabilir
54
ama, Türkiye için yeni bir fley. Son senelerde
rock yeni bafllad›. Her fley gecikmeli geliyor
buraya. Türkiye daha yeni kapitalistleflmeye
bafllad›. 2001 krizinden sonra köyden kente
göçün son dalgas› olufltu. Kapitalistleflmeye
bafllayan bir toplumda da rock ister istemez
yerini al›yor. Kaç›n›lmaz bir fley bu. Öte yan-
dan Bar›flarock’›n rock’› da baflka bir rock
esas›nda. Bu sene bir DJ sahnemiz var, elekt-
ronikçiler, teknocular, hiphopçular sabaha
kadar partilerini yapacak orada. Geçen sene
Kardefl Türküler’i ça¤›rd›k, panik oldular, “biz
burada ne yapaca¤›z” dediler, ama öyle bir
enerji koydular ki ortaya, hakikaten bir rock
performans›yd›.
Hande Yener’in kat›lmak isteyip de
reddedildi¤i do¤ru mu?
Öngür: Var öyle bir fley. Bizim de tutucu ta-
raflar›m›z olabiliyor. Asl›nda düflünmek gere-
kirdi. Bu sene kaç›rd›k belki, seneye inflallah.
Herkesin çok farkl› görüflleri oluyor. Ben me-
sela Özdemir Erdo¤an’›n böyle bir fleye kat›l-
mas›n› isterim, ama Bar›flarock’taki birçok ar-
kadafl›m›n buna karfl› ç›kaca¤›n› biliyorum.
Sonuçta, bir asgari müflterekte bulufluyoruz.
Erdi: Bar›flarock’›n bir sabiti yok, ifl yürürken
bir yandan da altta her zaman bir tart›flma
yürüyor. Bu sene bir elektronik, reggae-dub
sahnesi açmaya çal›fl›yoruz, ama bu sahne
teklifi geldi¤inde de bir tart›flma yürüttük. fiu
tart›flmay› da yürütüyoruz: Rock niye do¤as›
itibar›yla muhaliftir? De¤ildir asl›nda, baflka
müzik türlerinin de olmad›¤› gibi. Müessesin,
müzik piyasas›n›n kurdu¤u bir iliflki var bir
defa. Woodstock da zaman› itibar›yla ticarî
bir iflti, ama bugün onu anmam›za sebep
olan fley, oraya müdahale eden Enternasyo-
nalist Gençlik ve yippie’lerdir, Merry Pranks-
ter’lard›r, Hog Farmer’lard›r. Zaman›n o ân›n-
da, o co¤rafyada, karfl› kültür hareketi içinde
bulunan, muhalif olan bir insan toplulu¤u bu.
Muhalifli¤i yaratan, müzikle, resimle, o ifade
tarz› neyse, onunla iliflki kuran insan›n ide-
olojik formasyonu, hayat›n baflka alanlar›yla
kurdu¤u iliflkidir, bu iliflkiyi sanat›na, 盤l›¤›-
na nas›l yans›tt›¤›d›r, enstrüman›ndan ya da
g›rtla¤›ndan nas›l bir ses ç›kard›¤›d›r.
Öngür: Sen çok teorik konufluyorsun, ben
biraz pratiklerden anlatay›m. (gülüyor) Benim
üvey o¤lum 17 yafl›ndayd›, ilk cinsel deneyi-
mini Bar›flarock’ta yaflad›. Onun gibi daha
pek çok genç var. O yafllardaki çocuklar ilk
defa özgür bir ortamda bulundular, okul bas-
k›s› yok, baba yok, flu yok, bu yok, kafalar›na
göre tak›ld›lar. Büyüdükleri zaman sa¤l›kl› in-
sanlar olacak. (gülüyor) Bizden daha sa¤l›kl›
olacaklar› kesin. Ben de öyle bir fleyi yaflaya-
bilmek isterdim, olmad›. Ama onlar› gördük-
çe çok mutlu oluyorum. Farkl› bir fleyin de
bafllang›c› bu. Bar›flarock’ta bu çok güzel ya-
flan›yor, kimse kimseyi rahats›z etmiyor.
Erdi: ‹zmir’de Rock-A diye bir festival dü-
zenlendi, Bar›flarock gibi. Bizimle iliflkiye ge-
çen, ama yeni bir fley yaratmaya çal›flan bir
festival bu. Ben de orada çal›flt›m, geceleri 17
yafl›nda çocuklarla güvenli¤e ç›kt›m. Orada
gördüm ki, bir festival kitlesi oluflmufl. Örne-
¤in yan çad›rda kalanlar, biri Manisa’dan, di-
¤eri Gaziosmanpafla’dan iki çocuk, geçen se-
ne Bar›flarock’ta tan›flm›fllar, birlikte Rock-
A’ya gelmifller, Zeytinli’ye gitmenin plan›n›
yap›yorlar. Biri 16, di¤eri 17 yafl›nda.
“Punk’ç›lar› sevmiyoruz” dediler. Deli konse-
rinde e¤leniyorlar ama, o ayr›. Sonuçta punk
onlar için zengin ifli. Bunlar iflçi çocuklar›.
Punk olmak demek, günümüzdeki anlam›yla,
onlarca aksesuar demek, para demek. Bu be-
nim a¤r›ma giden bir durum, ama buradan
bir alg› gelifltirmek lâz›m.
Öngür: Ama öyle gruplar var ki, say›lar› da
çok üstelik, insan›n umudunu yükseltiyorlar.
Mesela Urfa’dan bir grup getirmifltik, küpele-
ri var, saçlar uzun, ba¤lama da var, Kürtçe de
söylüyorlar, ‹stanbul’a ilk defa gelmifller. Bel-
Herkes için ki de internet sonras› geliflmeleri iyi anlamak
bir fley var lâz›m. Ne zaman Anadolu’ya gitsem, benim
Bar›flarock’ta, ezberim bozuldu. Bu format› kullanmak art›k
o kadar s›n›fsal bir fley de¤il, ö¤renmek de
eski bir hippi
zor de¤il. Buralardan bir fley ç›k›yor yani.
için de var, 17
Bar›flarock’›n sol kültüre bir katk›s› olur
yafl›ndaki bir
mu sizce?
çocuk için de. Erdi: Benim bu kitlede gözlemledi¤im du-
Mo¤ollar olarak rum –ben de dahilim buna elbette–, örgütlü
sahneye ç›kt›k, yap›larla pek bar›fl›k de¤iller. Do¤as› itibar›y-
iki tane çocuk la bir anarflizan hal var yani. Ama bu flu de-
varm›fl mek bir taraftan da: Spontan hareketlere çok
arkadafl›n aç›klar, duyarl›l›k gelifltirecekleri fleyleri çok
yan›nda, “kim iyi tespit ediyorlar ve bunun arkas›ndan git-
lan bunlar, mekte herhangi bir beis görmüyorlar. Bar›fla-
Mo¤olistan’dan rock ayn› zamanda müzikal seçenekleri art›r-
m› gelmifller” d›, insanlar›n söz söyleme iste¤ini art›rd›, söz
demifller. söylemeleri için kürsü oldu. “Bu zaten ücret-
Önemli de¤il, siz bir festival, iyi isimler ç›k›yor, gençler ta-
herkes bir k›lmaya geliyor, içiyorlar, sevifliyorlar” gibi
arada, herkes konuflmuyorum. Ama öyleyse de ne güzel!
birbirinden Sonuçta Ahmet Kaya tiflörtlü insanlar›n linç
bir fleyler edildi¤i bir toplumda yafl›yoruz. Sokakta iç-
ö¤reniyor. mek kolay de¤il, seviflmekten bahsetmek hiç
kolay de¤il. Bar›flarock alan› s›rf bu düzeyde
varsa bile, muhalif bir aland›r. Rock festivali
dedi¤imiz fley zaten bir özgürlük alan›d›r:
‹nsanlar burada birbirlerine bir fley anlat-
maya çal›fl›yor. Bir yandan da, bir hareket
yürüyor burada. Anadolu’da kendili¤inden
oluflan Bar›flarock inisiyatifleri var. Daha
‹stanbul’da afifller bas›lmadan, kendi fle-
hirlerinin sokaklar›n› Bar›flarock afiflleriyle
donat›yorlar.
Öngür: Bana sorarsan›z Türkiye solunun
sorunu gülememekti, e¤lenememekti, cin-
sellikten uzak durmas›yd›. Geçmiflteki
mücadele ortam›nda belki bunlar do¤ald›,
ama bunu sürdürmenin de alemi yok. Bu
noktada Bar›flarock’›n bir faydas› oldu diye
düflünebiliriz.
Bar›flarock bu sene enternasyonalist
bir kimli¤e de bürünüyor, yurtd›fl›n-
dan konuklar da a¤›rl›yor...
Erdi: “Bar›flarock niçin uluslararas› de¤il”
dendi uzun süre. Bizim derdimiz hep bir
a¤ infla etmek oldu. Bar›flarock kendini alter-
natif küreselleflme hareketine, bunun dünya-
daki etkilerine ba¤l›yor. Uluslararas› bir ifade-
sini bulacaksa, bu ifadeyi sosyal forumlarda
buldu Bar›flarock, en son Avrupa Sosyal Fo-
rumu’nun da kat›l›mc›s› oldu. Orada stand›
açt›k, duruyoruz, bir amca geldi, bakt›, “y›l-
lard›r sizi ar›yorum” dedi. Hindistan’dan,
Coca Cola karfl›t› bir köylü kampanyas›n-
dan geliyormufl. 2003’te bizden haberleri ol-
ö¤rendim ve çok rahatlad›m. Senelerdir hal-
ledemedi¤im fleyleri halletti¤imi görüyorum.
Benim böyle bir aidiyet ba¤›m var Bar›fla-
rock’la. Öte yandan, Küresel BAK, küresel
›s›nma karfl›t› eylem grubu, sosyal forumlar,
Bask›n Oran kampanyas›... Buralardan bir
gençlik kesimi yetifliyor, Bar›flarock da onla-
r›n festivali, yeni geliflen bir hareketin parça-
s›. Yaflad›¤›m›z y›llar›n bir ihtiyac› bence.
Sizin kufla¤›n›z›n büyük bir bölümü,
kullan›ld›. Toplumda herkesin aç›k bir görü-
fle sahip olmas›n› beklemek yanl›fl olur. Be-
nim o konularda kimseye özel bir k›zg›nl›¤›m
yok. Bu insanlar bir süre sonra farkl› bir gö-
rüflte de olabilirler, öyle bir zamanday›z.
Kimseyi fazla k›namamak lâz›m. Bar›fla-
rock’›n bu alanda bir faydas› oldu¤unu düflü-
nüyorum, en az›ndan kendim için. Bu aç›kl›-
¤a çanak tutan bir ortam Bar›flarock, “gelin,
birlikte de¤iflelim, tart›flal›m” diyen bir festi-
val. Herkes kendi ad›na yönlendirmeler yap-
mak istiyor tabii, bu da kaç›n›lmaz bir fley.
Ben de kendi kendime yapmaya çal›fl›yorum.
‘60’larda, ‘70’lerde kendimce yaflad›¤›m ef-
saneleri yeniden yaflamaktan hofllan›yorum.
Bir örnek vereyim, saçma ama, ben tad›n› ç›-
kard›m. Geçen sene saat 12’de bafllayacakt›
festival, bafllang›ç için bir play-list haz›rla-
d›m. Acayip bir günefl. Beatles’›n “Here Co-
mes The Sun King” diye bir flark›s› var, onu
koydum, kimse benim yaflad›¤›m fleyi alg›la-
mad›, kimse gelip de “kim bu, ne anlat›yor”
diye sormad›, halbuki ben öyle olsun diye ha-
yal etmifltim, ama yine de kendimce bunun
tad›n› ç›kard›m. Herkes için öyle bir nokta var
orada. Eski bir hippi için de var, 17 yafl›ndaki
bir çocuk için de. Mo¤ollar olarak sahneye
ç›kt›k, iki tane çocuk varm›fl arkadafl›n ya-
n›nda, “kim lan bunlar, Mo¤olistan’dan m›
gelmifller” demifller. (gülüyor) Önemli de-

Söylefli: Merve Erol

mufl. Onlarla hâlâ görüflüyoruz, ne yapt›kla-
r›n›, en son neredeki fabrikay› indirdiklerini
biliyoruz, eylem al›flverifli yap›yoruz. Müzik
aç›s›ndan da böyle. “Hadi bir ‘isim’ getirelim,
Bar›flarock art›k ‘olmufl’ bir festivaldir” diye-
meyiz. Boikot’la kurdu¤umuz iliflki de “biz
bir festival yap›yoruz, kat›l›r m›s›n›z” fleklinde
olmad›. Grubun sitesine ilk girdi¤imizde
“Macaristan’da flu festivale gidece¤imizi ta-
ahhüt etmifltik ama, kat›lan flu flu grubun
milliyetçi bir grup oldu¤unu tespit ettik, fes-
tivalde yer alm›yoruz” yaz›s›n› gördük. “Biz
burada bir festival yap›yoruz, bu festival da-
yan›flma kültürüyle büyüyor, flunlara flunlara
da karfl›” dedik onlara. Amparanoia’yla yap-
t›¤›m›z sohbet de bu, Sergent Garcia’yla da.
Kimi uygundu gelebilmek için, kimi de¤ildi.
New York’ta ‹slâm co¤rafyas›nda Bat› men-
fleli müzik ve muhalif hareketler alan›nda ça-
l›flan bir profesör var, o bizimle iliflki kurdu,
festival hakk›nda bir tez de yazd›rm›fl, M›-
s›r’dan gelen Massar Egbari ve ‹ran’dan ge-
len Farzad Golpayegani’yle onun sayesinde
iliflki kurduk. God Is An Astronaut’la da ben-
zer bir süreçten geçtik. Fas’tan, Pakistan’dan
gruplarla da iliflkiye geçtik. ‹stedi¤imiz a¤
böyle bir fleydi. Uluslararas› savafl karfl›t› ha-
reketin içinde olan, yüzü baflka bir yere dö-
nük olan insanlar›, kardefllerimizi ar›yoruz.
Ülkesinde büyük sat›fl rakamlar›na ulaflan,
burada da hayranlar› olan isimler de¤il belki
bunlar, ama bizim kardefllerimiz. Bu bir mü-
zik eylemi, ama uluslararas› alanda sadece
müzisyenlerle konuflmuyor Bar›flarock. Ba-
¤›ms›z medya hareketleriyle de konufluyor.
‹nternet ba¤lant›s› kurabilirsek, Bar›flarock iki
sitede canl› yay›nlanacak: Biri Zapatistalar›n
sitesi, di¤eri de ‹spanya’da Bask bölgesi
gruplar›n›n bir araya geldi¤i bir site.
“Bar›flarock aktivisti” diye bir kavram
has›l oldu. Böyle bir aidiyet duygusu da
oluflturuyor mu Bar›flarock?
Öngür: Ben Bar›flarock’ta, elefltirildi¤im za-
man dinlemeyi, kendimi tartmay›, kendimi
hakl› görüyorsam fikrimi sonuna kadar sa-
vunmay› ö¤rendim. Ellili yafllar›n sonuna
yaklaflan biri olarak son dört senede çok fley
Selda’dan Edip Akbayram’a, Rahmi Sal- ¤il, herkes bir arada, herkes birbirinden bir
tuk’tan Bulutsuzluk Özlemi’ne,cumhu- fleyler ö¤reniyor burada.
riyet mitinglerinde sahneye ç›kt›. Bu Kufla¤›n›z›n müzisyenleri nas›l bak›-
durumu nas›l görüyorsunuz? yor sizin Bar›flarock’taki çaban›za?
Öngür: Öyle kar›fl›k bir dönemde yaflad›k ki, Öngür: Büyük ço¤unlu¤u, kafay› yemifl,
dezenformasyon, manipülasyon, her türlü fley enayi biri olarak bak›yor. (gülüyor)
Notal› dayan›flma, rotal› mücadele
24-25-26 A¤ustos günleri aras›nda, yapacak, klasik hard rock gelene- bümünü yay›nlam›fl olan Farzad
yine Sar›yer Mehmet Akif Ersoy ¤inden el alan Aduuket, ‹zmit’ten Golpayegani ve ‹rlanda temsilcisi,
piknik alan›nda düzenlenecek olan folk’a, funk’a aç›k bir rock ç›karan ak›flkan post-punk’lar›yla oldu¤u
Bar›flarock’ta 61 müzik grubu sah- Hariçten Gazelciler, kanunî rock’la- kadar mesaj›n› esirgemeyen gör-
ne al›yor, 30 tiyatro grubu icray› sa- r›yla daha ilk albümde parlayan Ef- selleriyle de el üstünde tutulan God
nat eyliyor. Bu sene reggae, hip- sun, Taner Öngür’ün Ahmet Hamdi Is An Astronaut. K›demli metal
hop, elektronik türevleri için bir Tanp›nar fliirleri, semah gibi ilgi gruplar›m›zdan Abraxas, Kardefl
parti çad›r› da düflünülüyor. Yiye- alanlar›n› de¤erlendirdi¤i yeni pro- Türküler’in rock’a meyilli alt grubu
cek-içecek, çad›r imkân› zaten je grubu Kaptan Zaman sahneyi sü- Proje ya Bajar, Bulutsuzluk Özlemi
mevcut... rükleyecek, son zamanlardaki kla- Demir Demirkan ve Ogün Sanl›soy
Bu sene Bar›flarock’ta iki sah- sik müzik enstrümanlar›n›n bask›n- da ayn› gün sahne alacak.
ne yer alacak: Rock tarihine malol- l›¤›yla heavy metal yapma e¤ilimi- Pazar gününü Zeytinli’de de
mufl iki gitar tonundan mülhem, nin TC temsilcisi Senfonia kapan›fl› test edilen Avustralyal› funky rock
Mavi Duman ve Kadife Çekiç sah- yapacak... grubu 6hr Sundae, East 2 West, Ca-
neleri. Mavi Duman sahnesinde, Kadife Çekiç sahnesinin konuk- hit Berkay ve yeni yol arkadafllar›
cuma günü Erzurum’dan mizah do- lar› daha a¤›r, daha iddial›. Ayr›ca, Zan, nihayet müzi¤e daha fazla za-
zu yüksek bir rock ç›karan Kiral›k a¤›r rock’un yan›nda, burada çeflit- man ay›rmaya karar veren, y›llar
Orkestra, Kayseri’den Narkoz, ‹s- li etnik sesler de, yurtd›fl›ndan ge- sonra ilk defa Bar›flarock sahnesi-
tanbul usûlü punk’›n kuvvetli ismi len gruplar da takip edilebilecek. ne ç›kacak olan Hakan Kurflun,
Kara Günefl, ilk albümündeki Terzi Cuma gününün ilk konu¤u, kemen- Kürtçe rock’un en güzel örneklerini
Fikri’li, Nouma’l› flark›lar›yla, ser- çeyle tulumu davulla bas›n yan›na vermeyi sürdüren Çar Newa, tecrü-
best stil sahneleriyle, mülâyim, do- yak›flt›ran, Kâz›m Koyuncu’nun gü- beli ekip Ifl›¤›n Yans›mas›, flark› ya-
¤açlamaya aç›k rock’uyla sükse zel miras›n› de¤erlendiren Marsis, zarl›¤›n›n emektar, ama kitlesel ola-
yapan Dinar Bandosu dikkat çeki- thrash metal kontenjan›ndan Dirty rak yeni simalar›ndan Bertu¤ Ce-
yor. Cumartesi ayn› sahnede Kad›- Black. Death boyutundan Soul mil, “ÖSS” flark›s›yla tafl› gedi¤ine
köy’den Anadolu’dan kâm alan, Sacrifice, flark› yazarl›¤›nda nev-i koyan, ilk albümlerini de yeni yay›n-
psychedelic bir garaj grubu gibi flahs›na münhas›r bir yerde duran layan Deli son günün tansiyonunu
ses veren Kad›köylü Mai grubu var. Nev, M›s›r’dan Mazhar Eqbari, ge- art›racak. Bu günün iflbirli¤ine giri-
Eskiflehir’den Yeni Harman, flütlü, ceyi yumuflakça kapatacak olan flecek ikilisi de Yaflar Kurt ve Arto
mandolinli, sakin bir rock üreten Bülent Ortaçgil günün di¤er önemli Tunçboyac›yan, yani Yash-ar. Fes-
Teneke Trampet, Bursa’dan Yolge- isimleri. ‹ki de ilginç teflrik-i mesa- tivalin kapan›fl›n›ysa ‹spanya’n›n
zer, eli yüzü düzgün rock’lar›yla se- iye tan›k olaca¤›z burada: Anima ve Bask bölgesinden Boikot yapacak.
vilen, kurduklar› albüm da¤›t›m Gevende, akustik bir formatla Aylin Yani Bar›flarock, direniflçi, devrim-
a¤›yla ayakta alk›fl› hak eden Zar- Asl›m ve Yakup beraber sahne ala- ci, cay›r cay›r bir punk gösterisiyle
danadam günün di¤er a¤›r toplar›. caklar... flaha kalkacak, “Çav Bella”lara,
Pazar günüyse Mavi Duman sah- Cumartesi günü iki yurtd›fl› ko- “Hasta Siempre”lere yeni zaman
nesinin aç›l›fl›n› punk grubu Ay›lar nuk var: ‹ran’da ilk resmî metal al- türküleri efllik edecek...
55
Yak›n plân› severim. Kamera ne kadar yak›nlafl›rsa, yüzümü ç›p-
laklaflt›rmak, derinin alt›ndakini, gözlerin arkas›ndakini, zihnin
içindekini göstermek için o kadar çok çabalar›m. Düflüncelerin
oluflumlar›n› göstermek isterim. Ingmar’la çal›flmak kendimi kefl-
fetmek üzere ç›kt›¤›m bir yolculuktur. Her ne kadar kendi kendi-
me bir rol yapt›¤›m› söylesem de kim oldu¤umu, ne oldu¤umu
gizleyemem. Seyirciler, özdeflleflme an›nda, bir rolle, bir oyun-
cuyla de¤il, bir kifliyle karfl›lafl›rlar. Bir çehre vard›r karfl›lar›nda.
“Bu kad›n› biliyorum. Bu gördü¤üm fleyi ben de yaflad›m. Pay-
laflmak istedi¤im fley bu.”
Art›k ne makyaj, ne saç, ne de güzellik mühimdir. Bunlar›n çok
daha ötesine giden bir fley vard›r. Bir kamera Ingmar’›nki kadar
yaklaflt›¤›nda, sadece bir yüz göstermez, o yüzün görmüfl oldu-
¤u hayat› gösterir. Aln›n gerisindeki düflünceleri, yüzün kendisi
hakk›nda bilmedi¤i fleyleri gösterir; seyirci onlar› görür ve tan›r.
Özel hayat›m›zda da öyle olmas›n› isteriz, gerçekten ne
oldu¤umuzu karfl›m›zdakinin alg›lamas›n› isteriz. Ingmar’la film
çekmek benim için böyle bir deneyimdir.
Liv Ullmann,
“Changing” (De¤iflim), 1976.

“The Virgin Spring”, Ingmar Bergman (1960)

Michelangelo Antonioni (29 Eylül 1912-30 Temmuz 2007) ve Ingmar Bergman’›n (14 Temmuz 1918-30 Temmuz 2007) an›s›na.