Professional Documents
Culture Documents
Hasan YILDIZHAN
Sayfa
İÇİNDEKİLER ...................................................................................................... i
ÖZET...................................................................................................................... iv
ABSTRACT........................................................................................................... v
TEŞEKKÜR........................................................................................................... vi
ŞEKİLLER DİZİNİ............................................................................................... vii
ÇİZELGELER DİZİNİ ....................................................................................... . ix
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ........................................................ . x
1.GİRİŞ .................................................................................................................. 1
1.1. Kompozitler..................................................................................................... 3
1.2. Fiberler ve Matrisler........................................................................................ 5
1.2.1. Fiberler ......................................................................................................... 6
1.2.1.1. Cam Elyaflar ............................................................................................. 6
1.2.1.2. Bor Elyaflar............................................................................................... 7
1.2.1.3 Silisyum Karbür Elyaflar .......................................................................... 7
1.2.1.4 Alümina elyaflar......................................................................................... 8
1.2.1.5 Aramid elyaflar .......................................................................................... 8
1.2.1.6 Karbon elyaflar........................................................................................... 9
1.2.2. Matrisler ....................................................................................................... 9
1.2.2.1 Termoset Matrisler ..................................................................................... 10
1.2.2.2 Termoplastik Matrisler............................................................................... 12
1.3. Kompozit Malzemelerin Üretimi .................................................................... 13
1.3.1. Termoset Matrisli Kompozitlerin Üretimi................................................... 14
1.3.1.1. El Yatırma Yöntemi .................................................................................. 15
1.3.1.2. Hazır Kalıplama ........................................................................................ 15
1.3.1.3. Reçine Transfer Kalıplama ....................................................................... 17
1.3.1.4. Profil Çekme Yöntemi .............................................................................. 18
1.3.1.5. Elyaf Sarma Yöntemi................................................................................ 18
1.3.1.6. Püskürtme Metodu .................................................................................... 19
1.3.1.7. Tabakalı Birleştirme.................................................................................. 19
i
1.3.2. Termoplastik Matrisli Kompozitlerin Üretimi ............................................. 21
1.3.2.1. Enjeksiyon Kalıplama ............................................................................... 22
1.4. Kompozit Malzemelerin Özellikleri ............................................................... 22
1.5. Kompozit Malzemelerin Kullanım Alanları ................................................... 24
1.5.1. Havacılık Endüstrisi ..................................................................................... 24
1.5.2. Otomotiv Endüstrisi ..................................................................................... 28
1.5.3. Spor ve Eğlence Endüstrisi .......................................................................... 29
1.5. 4. Deniz Endüstrisi .......................................................................................... 29
1.5.6. Tüketici Eşya Endüstrisi .............................................................................. 29
1.5.7. Diğer Uygulama Alanları............................................................................. 29
2. KAYNAK ÖZETLERİ ...................................................................................... 31
3. MATERYAL VE YÖNTEM ............................................................................. 35
3.1. Test Parçalarının Üretilmesi............................................................................ 35
3.1.1. Prepreg Karbon Kompozit Deney Parçalarının Üretilmesi.......................... 35
3.1.2. Elle Yayma Metodu ile Cam Kompozit Deney Numunelerin Üretilmesi ... 38
3.2. Yöntem............................................................................................................ 42
3.2.1. Yorulma Deneyinin Yapılması .................................................................... 42
3.2.1.1. Çift Bindirme ile Yapışmış Numunelerin Yorulma Deneyleri ................. 44
3.2.1.2. Yapışmamış Numunelerin Yorulma Deneyleri......................................... 44
3.2.2. Eğilme Deneyinin Yapılması ....................................................................... 44
3.2.2.1 Dokumalı Tek Bindirmeli Cam Kompozit Malzeme................................. 45
3.2.2.2 Dokumalı Düz Karbon Kompozit Malzeme .............................................. 46
3.2.2. Titreşim Deneyinin Yapılması ..................................................................... 47
4. ARAŞTIRMA BULGULARI ............................................................................ 53
4.1. Yorulma Deneylerin Sonuçları ....................................................................... 53
4.1.1 Çift Bindirme İle Yapışmış Numunenin Yorulma Deneyi Sonuçları ........... 53
4.1.2 Yapışmamış Numunelerin Yorulma Deneyleri Sonuçları ............................ 55
4.2. Eğilme Deneylerinin Sonuçları ....................................................................... 57
4.2.1. Dokumalı Tek Bindirmeli Cam Kompozit Malzemenin Eğilme Deneyleri
Sonuçları ........................................................................................................ 57
4.2.2.Dokumalı Düz Tek Katmanlı Karbon Kompozit Malzemenin Eğilme
Deneyleri Sonuçları........................................................................................ 58
ii
4.3. Titreşim Deneylerinin Sonuçları ..................................................................... 60
5. TARTIŞMA VE SONUÇ .................................................................................. 64
6. KAYNAKLAR .................................................................................................. 66
ÖZGEÇMİŞ ........................................................................................................... 71
iii
ÖZET
Hasan YILDIZHAN
2008, 71 sayfa
iv
ABSTRACT
M.Sc. Thesis
Hasan YILDIZHAN
Polymer matrix woven composites are popular for aerospace and automotive
industries due to their symmetric and balanced properties, they offer manufacturing
and handling ease. Furthermore the composites are also used as ballistic materials
because of their superior ballistic performance. In this thesis, brief information of the
woven composites is given. In order to emphasize the importance of continuous fiber
reinforced composite materials with polymer matrix, the advantages over
conventional materials and common application areas of the composites are studied.
In this study, mechanical behavior of the plain weave composites made of carbon
and glass fiber and epoxy matrix, investigated by experiments including tensile,
bending, fatigue, natural frequency and damping measurements. The figures of stress
versus the number of cycles (S-N) for fatigue behavior are obtained for different
laminated composites. The bending strength and minimum bend radius of the
different laminated composites and lap joint composites are obtained. Natural
frequency and damping properties of the composites under varied temperature are
measured to see the temperature effects.
2008, 71 pages
v
TEŞEKKÜR
Afyon Kocatepe Üniversitesi 106M005 No’lu Tubitak projesi ile Tezimi maddi
olarak destekleyen ve tez çalışmalarımda deneyimlerinden faydalandığım proje
danışmanım Doç. Dr. Ömer SOYKASAP, Makine Eğitimi bölüm başkanı Prof. Dr.
Süleyman TAŞGETİREN ve Öğr. Gör. İlker SUGÖZÜ hocalarıma teşekkür ederim.
Ayrıca bugünlere gelmemde emeği geçen başta ailem ve nişanlım olmak üzere bütün
hocalarıma saygı ve teşekkürlerimi sunarım.
Hasan YILDIZHAN
ISPARTA-2008
vi
ŞEKİLLER DİZİNİ
vii
Şekil 3.14. Yapışmamış deney numunesi boyutları ................................................... 47
Şekil 3.15. Dokumalı düz karbon kompozit malzemenin eğilme deneyi .................. 47
Şekil 3.16. Karbon kompozit malzeme ...................................................................... 48
Şekil 3.17. Cam kompozit malzeme .......................................................................... 48
Şekil3.18. Sıcaklık ölçer ……………………………………………………………49
Şekil 3.19. Deney malzemeleri ısıtma fırını............................................................... 50
Şekil 3.20. Deney malzemeleri soğutmak için derin dondurucu ............................... 51
Şekil 3.21. Malzemelerin frekans değerlerini ölçmek için bilgisayar........................ 51
Şekil 3.22. Titreşim deney sistemi ............................................................................. 52
Şekil 3.3. 0,084 MPa çift bindirmeli cam kompozit malzemenin yorulma deneyleri
sonuçları ..................................................................................................................... 54
Şekil 3.4 Çift bindirme olarak yapışmış cam kompozit parçaların yorulma deneyi
sonucu kopmuş halleri ............................................................................................... 54
Şekil 3.5. 0,067-0,084 MPa’de kür edilen yapışmamış karbon kompozit
malzemelerin yorulma sonuçları ................................................................................ 56
Şekil 3.6. 0,067 MPa dokumalı düz karbon kompozit malzemenin yorulma deneyi
sonucu kopmuş hali.................................................................................................... 57
Şekil 3.7. Dokumalı tek bindirmeli cam kompozit malzemenin üç nokta eğilme
deneyi kopma anı ....................................................................................................... 57
Şekil 4.6 Dokumalı düz karbon kompozit malzemenin kopma anı ........................... 59
viii
ÇİZELGELER DİZİNİ
ix
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
x
Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğüne
ONAY
...../...../20..
Prof.Dr.Fatma KOYUNCU
Enstitü Müdürü
1.GİRİŞ
Kompozit malzeme, istenilen özellikte bir malzeme oluşturmak için iki veya daha
fazla malzemenin fiziksel olarak birleşmesine denir. Kompozit malzemeler;
—Matris malzemeler
—Takviye elemanlar
—Katkı malzemelerinden oluşur.
1
Malzemede yerine göre sağlamlık, esneklik, hafiflik, çevre şartlarına (nem, güneş
ışınları, gibi) dayanıklılık, darbe dayanımı, sertlik gibi günlük yaşamda kullanılan
terimlerle ifade edilen özellikler yanında daha bilimsel dille ısısal genleşme
katsayıları, yorulma, çatlama ve kırılma, çekme, eğme dayanımları ve benzeri
değerlerin uygunluğu aranır. Bütün bu istenen özellikleri tek bir malzemede bulmak
son derece ender rastlanan bir durumdur. 1950’li yıllardan itibaren polimer
kompozitler aranan boşluğu doldurmuştur. Bugün yaygın olarak uçak, roket, füze
gövdeleri, yüksek kalitede spor malzemeleri gibi maliyetin yüksek olmasının pek
önemli olmadığı alanlarda kullanıldığı gibi lastik, otomotiv sanayi, beyaz eşya,
basınca dayanımlı boru gibi daha düşük maliyet gerektiren sektörlerde de yaygın
olarak kullanılmaktadır. Önümüzdeki yıllarda uzay ve havacılık başta olmak üzere
robotik ve gelişen diğer teknolojilerde kompozit malzemelere daha çok ağırlık
verilecektir. Bu amaçla hem daha güçlü ve sağlam elyaflar, hem de daha yüksek ısı
dayanımlı, çatlak oluşturmayan, darbe dayanımı yüksek ve sert polimer matrisler
üzerinde çalışmalar dünyada ve ülkemizde devam etmektedir (Huten, 2003).
2
Düz dokumalı kompozitlerin eğilme ve yorulma özellikleri, titreşim sönümü ve doğal
frekans değerleri deneylerle incelenmiştir. Yorulma davranışı için çeşitli yönlenme
açılarına sahip tabakalı kompozit numuneler kullanılırdı ve yorulma cihazında
testlere tabi tutuldu; sonuçta gerilme ve tekrarlı yük sayıları (S-N) grafiklerle elde
edildi. Malzemenin titreşim sönüm özellikleri, sıcaklığa bağlı olmak üzere
deneylerle elde edildi. Titreşim sönüm değerlerinin bulunması için yarım bant
genişlik metodu kullanılırdı. Bunun için sönüm değerleri farklı sıcaklıklarda (-10 oC
ve +60 oC aralığında) ölçülerek sıcaklığın sönüm üzerindeki etkisi incelenmiştir.
1.1. Kompozitler
Kompozit malzeme, iki veya daha fazla malzemenin makro düzeyde birleşmesine
denir. Kompozit malzeme, kendisini oluşturan malzemelerin her birinden farklı
özelliklere sahip bir bileşik malzemedir.
3
Şekil 1.2. Kompozit malzeme de kullanılan fiber ve reçine
Takviyeli fiberler veya dokumalar kompozit malzemeyi güçlü, dayanıklı kılar. Buna
karşılık matrisler kompozit malzemeye katılık verir ve malzemeyi çevresel etkilere
karşı dirençli kılar.
Takviyeli fiberlerin farklı biçimleri (şekil 1.3) vardır. Bunlar uzun sürekli fiberler ve
kısa fiberlerdir. Kısa fiberler uzun fiberlerin kesilmiş halidir. Kısa fiberlere kırpılmış
fiberlerde denir. Fiberler uygulama (yapısal veya yapısal olmayan) ve üretim
metoduna göre uzun sürekli fiberler veya kısa fiberler tercih edilir. Yapısal
uygulamalar için uzun fiberler buna karşılık yapısal olmayan uygulamalarda kısa
fiberler tercih edilirler. Enjeksiyonlu kalıplama ve hazır kalıplamalı üretim
metodlarında kısa fiberler tercih edilir. Elyaf sarma ve profil çekme üretim
yöntemlerinde sürekli fiberler tercih edilirler (Mazumdar, 2002).
4
tabaka oluşturan matris malzemesi içine elyaflar, whiskerler veya parçacıklardan
veya değişik tabaka katmanlarından oluşan tabakalı kompozitler de oluşabilir (Şahin,
2000).
Çizelge 1.1. Matris, Takviye elemanı ve kompozit malzeme yapı tipleri (Olcay vd., 2002)
Polimer matrisli kompozit malzeme çizelge 1.2.de görüldüğü gibi matrisi polimer
olan malzemelerdir. Bu malzemeler belirli yönleme açılarıyla klasik laminasyon
tekniği dediğimiz tabakalar şeklinde üretilirler.
5
- Fiberler, yüksek elastik modüle, sertlike ve yüksek sıcaklıktaki
dayanımları ve diğer yapısal özellikleriyle kompozit malzemeyi kararlı
kılar.
- Kompozit malzemenin elektrik iletkenliği ya da yalıtım özellikleri
kullanılan fiber malzemelerin özelliğine bağlıdır.
Bir matris malzeme, bir kompozit malzemenin yapısında birçok önemli görevleri
vardır. Matris malzemelerin önemli görevleri aşağıda verilmiştir.
1.2.1. Fiberler
Cam elyafın esasını silis-kum (SiO2) meydana getirmekle beraber belirli oranlarda
sodyum, kalsiyum, alüminyum, bor ve demir gibi elementlerin oksitlerinden oluşur.
6
Polimer esaslı kompozitlerde yaygın olarak kullanılan ve en ucuz olan takviye
elemanıdır (Şahin, 2000).
Bor elyafların Silisyum Karbür (SİC) veya Bor Karbür (B4C) kaplanmasıyla yüksek
sıcaklıklara dayanım artar. Özellikle bor karbür kaplanmasıyla çekme mukavemeti
önemli ölçüde artırılabilir. Bor elyafların erime sıcaklıkları 2040 C civarındadır
(Chawla, 1987).
Bor gibi, Silisyum karbürün tungsten çekirdek üzerine kaplanması ile elde edilirler.
0,1 mm ile 0,14 mm çaplarında üretilirler. Yüksek sıcaklıklardaki özellikleri bor
7
elyaflardan daha iyidir. Silisyum karbür elyaf 1370C’ta mukavemetinin sadece
%30’nu kaybeder. Bor elyaf için bu sıcaklık 640C’tır (A.S.M., 1984).
8
1.2.1.6 Karbon Elyaflar
1.2.2. Matrisler
Fiberler matris malzemesinin içinde yer alır, matris fiberleri kaplar. Böyle olunca
dışardan gelebilecek nem, ısı, kimyevi vb. her türlü çevresel etkilere ilk maruz kalan
matrislerdir. Bunun için kompozit malzemenin özelliklerini matris malzeme belirler.
Örneğin sıcaklığı 150 °C üzerinde kararlı olmayan bir fiber, daha yüksek sıcaklığa
dayanabilen ve ısı yalıtımı iyi olmayan bir matris içinde yüksek sıcaklıkta
kullanılabilen bir kompozit oluşturabilinir. Tablo 1.2. de termoset ve termoplastik
matrislerin kullanılan maksimum sıcaklıkları verilmiştir.
9
Çizelge 1.2. Termoset ve termoplastiklerin maksimum sıcaklık değerleri (Mazumdar,
2002).
10
Ayrıca bu malzemeler çözünmezler. Termoset plastikler mukavemeti ve sıcaklığa
karşı dayanımları yönünden termoplastiklerden daha üstündür. Aşağıda en yoğun
kullanılan termoset matrisler ve genel özellikleri yer almaktadır.
Dezavantajları:
- Polyesterle karşılaştırıldığında pahalıdır.
- Polyestere oranla yüksek viskoziteye daha az uygundur.
Avantajları:
- Takviyelerin neminin kolayca dışarı atılabilmesine izin veren düşük
viskozite
- Düşük maliyetli olması
11
- Çeşitli uygulamalar için geniş bir sınır içinde kolay imal edilebilirlik
- İyi çevresel dayanımları olması
Dezavantajları:
- Kür sırasındaki yüksek egzotermik reaksiyon zayıf elyaf/matris bağ
mukavemetine neden olur.
- Sistem gevrekleşmeye eğilimlidir.
- Çok seyreltik alkalilere bile zayıf kimyasal direnç gösterir.
12
Akrilik, Asetal, Akronitril-Butadiene-Streyn (ABS), Politetra Fluorethylene (PTFE),
Poliamid (PA), Polietilen (PE), Polipropilene (PP), Polivinil klorür (PVC)
13
Kompozit malzemelerin üretimi reçine malzemesine göre iki kısımda görülür. Bunlar
termoset reçineli kompozit malzeme ve termoplastik reçineli kompozit
malzemelerdir. Şekil 1.5. de kompozit malzemelerin üretim sınıflandılırması
görülmektedir.
14
1.3.1.1. El Yatırma Yöntemi
Düşük ve orta hacimli temas kalıplama olup, kayık teknesi, tanklar, bina panelleri ve
sanık gibi büyük boyutlu yapısal parçalı için yaygın olarak kullanılan en basit bir
yöntemdir. Genellikle, keçe, dokuma biçimdeki elyaflar takviye elemanı olarak
seçilir. Fakat ek dayanım ve elastik modülü kazandırmak için belirli konumlarda
dokuma şeklindeki elyaflar yanında sürekli cam ve karbon elyaflar da yerleştirilir
(Mileiko, 1983).
Hazır kalıplama bünyesinde cam elyafı, reçine, katkı ve dolgu malzemeleri içeren
kalıplamaya hazır, hazır kalıplama bileşimleri olarak adlandırılan kompozit
malzemelerin (SMC, BMC) sıcak pres kalıplarla ürüne dönüştürülmesidir. Karmaşık
şekillerin üretilebilmesi, metal parçaların bünye içine gömülebilmesi, farklı cidar
kalınlıkları gibi avantajları bulunmaktadır. Ayrıca ürünün iki yüzüde kalıp ile
şekillenmektedir. Diğer kompozit malzeme üretim tekniklerinin olanak vermediği
delik gibi komplike şekiller elde edilebilmektedir. Iskarta oranı düşüktür. Bu
yöntemin dezavantajları kalıplama bileşimlerinin buzdolaplarında saklanmaları
15
gerekliliği, kalıpların metal olmasından dolayı diğer kalıplardan daha maliyetli
olması ve büyük parçaların üretimi için büyük ve pahalı preslere ihtiyaç olmasıdır.
Hazır kalıplama pestili / SMC (sheet moulding composites); SMC takviye malzemesi
olarak kırpılmış lif ile dolgu malzemesi içeren bir reçinenin önceden birleştirilmesi
ile oluşan pestil biçiminde malzemedir. Sürekli lifler, 25-50 mm kırpılmış olarak ve
kompozitin toplam ağırlığının %25-30 oranında kullanılır. Genellikle 1m
genişliğinde ve 3mm kalınlığın da üretilir.
• Düzgün yüzey
• Sıcaklık dayanımı
16
parçalarına kadar bir çok ürün bu yöntemle üretilebilmektedir. Şekil 1.7. de hazır
kalıplama düzeneği görülmektedir (Philips, 1989).
17
1.3.1.4. Profil Çekme Yöntemi
Bu yöntem özel biçime sahip ürünlerin seri üretimine uygundur. Elyaf sarma
yöntemi sürekli elyaf liflerinin reçine ile ıslatıldıktan sonra bir makaradan çekilerek
dönen bir kalıp üzerine sarılmasıdır. Sürekli liflerin farklı açılarla kalıba sarılmasıyla
farklı mekanik özelliklerde ürünler elde edilebilir. Yeterli sayıda elyaf katının
sarılmasından sonra ürün sertleşir. Ardından döner kalıp ayrılır (Philips, 1989).
Bu yöntemle yapılan ürünler, füze boruları, petrol nakli için borular, yat direkleri,
uçak su tankları vb. ürünlerdir. Şekil 1.10. de elyaf sarma şekli verilmiştir.
18
Şekil 1.10. Elyaf sarma düzeneği (Gay vd., 2003)
Püskürtme yöntemi elle yatırma yöntemini aletli şekli olarak kabul edilebilir. El
yatırma metoduna benzer açık kalıplama düşük ve orta hacimdeki tekneler ve
kayıklar, tanklar, duş ünitesi ve daha büyük karmaşık şekilli ise bu teknikle el
yatırmadan daha iyidir. Kırıcı ve püskürtme tabancası arasından sürekli cam elyaf
demeti beslenir. Bu aygıt aynı anda elyafları kırparak kalıp üzerine reçineyi kataliz
eder. Bu nedenle kalıplanan laminate havayı yok etmek ve reçine içine takviye
elemanı ıslatabilmek için rülolar kullanılır. Gerekli kalınlar elde edilinceye kadar
kırpılmış elyaf ve reçine ilave edilir. Katılaşma genellikle oda sıcaklığında veya ısı
kullanılarak hızlandırılabilir. Ana malzemeyi püskürtmeden önce kalıp içerisine
silikon sürülür daha iyi yüzey elde edilir. Özgül dayanım için örgü elyaflarda ilave
edilebilir. Reçine olarak yine polyesterler kullanılır. Bu metod parça karmaşıklığı
fazla ise faydalıdır. Bu tekniğin avantajı, basit, maliyeti düşük olması, taşınabilir
aygıt ve parça boyutu sınırlamasının olmamasıdır (Şahin, 2000).
Açık yapılar şekillenmiş kalıp yüzeyi ile ısıtılmış zımba arasında sıcak presleme
usülu ile uygun şekilde üretilir. Ön gömülmüş elyaf (prepreg)’lerin reçine ile
19
doyurulması ile preslenir veya sarılarak üretilir. Mandrel üzerine veya levha arkasına
şerit yerleştirilmelidir. Tabakayı elle tutulabilir hale getirmek için kısmi ısıtma işlemi
yapılarak levha arkası daha sonra kaldırılır. Böylece tabakada bütün elyaflar aynı
doğrultuda yönlendirilmiş olur ve buna ‘Prepreg’ adı verilir (Şahin, 2000). Şekil
1.11’de gösterilmiştir.
Bu prepregler bigisayarla kontrollü lazer veya su jeti ile kesilerek yaprak şeklinde
levhalar oluşturulur, ve bunlar kalıp içerisinde belirli yönde (şekil 1.12)
yerleştirilerek istif edilir. Örneğin, 0°, 90°, 0°/90°, 0°/45°, 45°/45° vb. şeklinde
paralel olarak tabakalanır (Şahin, 2000).
20
Otoklav (şekil 1.13.) diğer bir birleştirme metodudur. Kalıp içerisine levha şeklinde
istif edilen elyaf ve matriks çiftleri sistemdeki tüm havayı dışarı atmak için vakum
torbaya konulur. Bunun içinde delikli yüzey tabakası ve sızan reçineyi toplayan
tabakalarda kullanılır. Bunun içinde delikli yüzey tabakası ve sızan reçineyi toplayan
tabakalarda kullanılır. Bunların üzerine naylon örtülür ve kenarlardan sızdırmazlık
sağlanır, otoklav yavaşça ısıtılır. İlk önce reçine erimeğe başlar sonra basınç altında
ve sıcaklıkta bir gaz altında sertleşmesi sağlanır. Atmosfer basıncı kalıp içindeki
havayı ve sızan reçineyi ve laminetteki boşlukları elimine ederve daha yüksek camın
konsentra olmasını sağlar. Parçanın son bitire yüzeyini iyileştirir. Sıcak gazın
sirkülasyonu üniform bir sıcaklık sağlar (Şahin, 2000).
Termoplastik matris kompozitler termoset matrisli kompozitlere göre bir çok avantaj
ve dezavantajları vardır (Chawla, 1987).
21
- Termoplastikler, termosetlerden daha iyi dayanıklı ve dirençlidir.
Çok yüksek üretim miktarlarında çok büyük hacimli kompleks parçalar üretmek için
tekli veya çok parçalı kalıplar kullanılarak cam elyaf takviyeli plastiklerden yüksek
hacim oranlı bir metoddur. Farklı termoplastik malzemelerle çok değişik mekanik,
kimyasal, elektriksel ve ısıl özellikler elde edilebilir. Bu işlem normal plastik
kalıplamak için kullanılan işleme benzer ancak cam elyaf ihtiva eden ve onları
dağıtan besleyici deposu mevcut bulunmaktadır. Topak elde etmek için polimer
tanecikler ve kırpılmış elyaflar karıştırılır ve vidalı bir karıştırıcıda ısıtılır. Çok
delikli kalıp aracılığıyla çekilir. Bu deliklerden geçirilen kırpılmış elyaflar %50
hacim oranlı çok ince dağılmış boyu 1 mm olan küçük tanecikler topaklar haline
dönüşür. Tanecikler enjeksiyon makinesine gönderilir ve daha sonra soğuk kalıp
içine enjekte edilir. Plastik kalıpta katılaştığında kalıp ayrılarak parça çıkarılır.
Elyafla takviyeli enjeksiyon kalıplama, normal enjeksiyon kalıplamadan daha yüksek
basınç (200 MPa) ve daha uzun çevrim zamanı (2 dak) gerektirir. Dişliler, valf
gövdeleri, otomobil aygıtı panelleri ve yüksek boyutsal kararlılığa sahip ve tasarımı
karışık parçalar üretilir (Şahin, 2000).
22
• Kompozit malzemeler yüksek sertliğe sahip olmalarıyla birlikte hafif
malzemelerdir. Polimer matrisli kompozitler genelde 1,5-2 gr/cm³
yoğunluğundadır.
23
• Aynı kompozit malzeme için farklı mukavemet değerleri çıkabilir.
Havacılıkta son yıllarda yapılan temel bir atılım metal malzeme yerine kompozit
malzeme kullanımı konusudur. Çizelge 1.3’te uçak tasarımında kullanılan kimi metal
alaşımları ile kompozit yapıların mekanik özellikleri verilmiştir. Uçak yapısı için
malzeme seçiminde önemli bir kriter olan mekanik özelliğin yoğunluğa oranı ile
ifade edilen, özgül mekanik özellik değerleri karşılaştırıldığında bor/epoksi ve
karbon/epoksi kompozitlerin konvensiyonel malzemelerden önemli farklarla üstün
oldukları görülmektedir (Kayrak, 1999).
24
Çizelge 1.3. Uçak malzemelerin mekanik özellikleri (Tetlow, 1983; Reindi, 1987).
25
Şekil 1.14. Uçak yapısında kullanılan en önemli malzemelerin miktarları (Gay vd.,
2002)
Düşük yoğunluğa sahip kompozit yapıların uçak tasarımında kullanılması ile metal
yapıya oranla ağırlık kazancı sağlanmıştır. Şekil 1.15’te gelişen teknoloji ile birlikte,
uçak tasarımında kompozit malzeme kullanımındaki artış verilmektedir (Margolis,
1986).
26
Şekil 1.15. Uçak malzemelerin kullanım oranlarının yıllara göre değişimi (Margolis,
1986)
27
1.5.2. Otomotiv Endüstrisi
Otomotiv endüstrisi 2000 yılında kompozit malzemelere 318 milyon sterlin para
harcamıştır. Çünkü otomobil pazarı çok pahalıdır, karbon fiber takviyeli kompozit
malzemeler yüksek maliyetlerinden dolayı kabul edilmezler. Otomotiv endüstrisi
cam fiberleri ana takviye malzemesi olarak yararlanılar. Çizelge 1.4 te otomobil
endüstrisi geçmişinde kullanılan, uygulamala alanlarına göre kullanılan matris
malzemeler ve üretim metodları gösterilmiştir (Mazumdar, 2002).
28
1.5.3. Spor ve Eğlence Endüstrisi
Kompozit malzemeler tüketici eşya üretiminde çok geniş uygulama alanları vardır.
Kompozit malzemeler dikiş makineleri, kapılar, küvetler, masalar, bilgisayarlar,
yazıcılar vb. ürünlerin üretiminde kullanılırlar. Bu ürünlerin parçalarını çoğu kısa
fiber kompozit malzemeler olup hazır kalıplama ve enjeksiyon kalıplama
yöntemleriyle üretilirler (Mazumdar, 2002).
29
gaz kabları, biomekanik uygulamalar, nükleer reaktörler boru tesisatları, dişli çarklar,
batarya ızgaraları gibi geniş kullanım alanlarına sahiptirler.
30
2. KAYNAK ÖZETLERİ
31
incelemeler bu yönde geliştirilir. Mikro mekanik ve makro mekanik modeller ile
kompozit malzeme tasarımlarında maksimum verimle istenilen özelliklerin
sağlanması mümkün olmaktadır (Jones, 1975).
Tek bir tabakanın düzlem içi özellikleri kalınlık boyunca integre edilerek çok
tabakalı yapının genleşme Aij, eğilme Dij ve bağlantı rijitlikleri Bij hesaplanır
(Gibson, 1994).
Çok tabakalı bir kompozitin genleşme rijitlikleri doğru bir şekilde hesaplanmasına
rağmen eğilme rijitliklerinde özellikle az sayıda tabakaya sahip yapılarda kabul
edilemez hatalar vermektedir. Karbon elyaflı ve polimer matrisli dokumalı
kompozitlerle yapılan deneylere göre (Yee ve Pellegrino, 2005). KLT ile
hesaplanmış eğilme rijitlikleri ve birim uzama değerleri çok büyük farklar
göstermektedir.
Fujita vd. (1992) ve Dano vd. (2000) dokumalı kompozitlerin düzlem içi
özelliklerinin belirlenmesi için kiriş elemanlar kullanmıştır (Fujita vd., 1992 ve Dano
vd., 2000).
Kompozit malzemede birçok yorulma modu vardır: örneğin matriste çatlak oluşması,
elyafların kopması, elyaf ve matris arasında bağın kopması, malzeme içindeki
boşlukların büyümesi ve tabakalar arası bağların kopması (Hanh, 1978; Stinchcomb,
1979).
32
Surya ve Ignaas (2004) yaptıkları çalışmalarında düz dokumalı kompozitlerin
yorulma mukavemetinin uygulanan çekme yükün doğrultusundan oldukça etkilendiği
sonucuna varmıştır (Surya ve Ignaas, 2004).
Van ve Degrieck (2001) ise düz dokumalı cam-epoksi kompozitlerin eğilme yükleri
altında yorulmasını incelemiş ve bunun için bir de sayısal model geliştirmiştir (Van
ve Degrieck, 2001).
Baker (1999) uçak yapısında yorulma sonucu ortaya çıkan çatlakların kompozit
yapıştırma tekniği ile tamirini incelemiştir. Bu parçaların tamiri için iki yöntem
tartışılmıştır. Birinci olarak yapıştırılan yamanın yorulma davranışının belirlenmesi;
ikinci olarak yamanın kendi yorulmasının gözlemlendiği gelişmiş yama konseptidir
(Baker, 1999).
33
Kedward vd. (2005) uzay uygulamaları için yapıştırılmış kompozit parçaların
tasarımlarını ele almıştır. Sonlu elemanlar tekniği kullanarak mekanik ve termal
yükler altında kayma ve soyma gerilmelerini incelemiştir (Kedward vd., 2005).
Zhang vd. (2005) yapıştırıcı ile birleştirilmiş kompozit parçaların 3 boyutlu gerilme
analizini incelemiştir. Bu yapıların analizi için Mortensens’in yaklaşımını kullanarak,
sıcaklık ve nem yükleri tabakalar arası sayma, kayma gerilmeleri göz önüne alınarak
analitik bir metot geliştirilmiştir (Zhang vd., 2005).
34
3. MATERYAL VE YÖNTEM
Karbon prepreg malzemeler ve cam kumaş malzemelerin her ikisi de 8 kat olarak kür
(sertleştirme) edilmek suretiyle imal edilmiştir. Sadece eğilme deneyinde kullanılan
karbon prepreg malzeme tek katmanlı olarak kür edilmek suretiyle imal edilmiştir.
Karbon prepreg malzemeler kür fırınlarında üretilmiştir. Cam kumaş kompozitler ise
elle yayma tekniği ile ısı lambaları altında kür edilerek üretilmiştir.
Rulo halinde bulunan prepreg malzemeden önceden belirlenen açı ve istenilen kat
kadar kesilir. Bu çalışmada 8 kat cam ve 8 kat karbon prepreg malzemeler şekil 3.1.
de görüldüğü gibi malzeme üzerine çizilerek 0°, +45°, +90°, -45°, 0°, +45°, +90°, -
45° açılarda kesme işlemi yapılmıştır.
35
Şekil 3.1. Prepreg malzeme üzerine istenilen açı ve ölçülerde çizim yapılarak
kesilmesi (Durmuş, 2006).
Üretici firmalar kullanım yerlerine göre prepreg malzemeleri farklı dokuma şeklinde
üretebilirler. Şekil 3.2.’de farklı dokuma türleri görülmektedir.
Şekil 3.2. Kompozit malzemelere uygulanan çeşitli dokuma çeşitleri (Boeing, 1996)
Uygun açılarda kesilmiş parçalar açı sırasına uygun olarak birbirlerinin üzerine
paralel olarak üst üste yapıştırılır. Hazırlanan parçalar kür işlemine geçilmeden önce
36
vakuma torbasına alınır. Vakum torbasının alınmasının iki büyük amacı vardır.
Birinci amaç uygulanan vakum sayesinde malzeme katlarının birbirine yapışmasını
hızlandırmak, ikinci amaç ise katlar arasındaki uçucu gazları ve hava kabarcıklarının
giderilmesini sağlamaktır (Durmuş, 2006).
Belirli süreden sonra malzeme oda sıcaklığına düşene kadar bekletilir. Sonra vakum
torbası malzemeden çıkartılır. Şekil 3.3.’te vakum torbasından çıkmış malzemeler
görülmektedir.
37
Şekil 3.3. Kür edilmiş karbon parçalarının vakumdan çıkartıldıktan son hali
(Durmuş, 2006)
Bu aşamadan sonra karbon kompozit malzeme hazır hale gelmiştir. Karbon kompozit
malzememiz deney için belirli ölçülerde kesilerek teste tabi tutulmuştur.
3.1.2. Elle Yayma Metodu ile Cam Kompozit Deney Numunelerin Üretilmesi
Bu yöntemde hazır halde bulunan cam elyaflar belirli açılarda kesilerek, reçine ile
emdirilir. Sonra sertleştirilmeye bırakılır. Kür işlemi olarak bilinen bu yöntem oda
sıcaklığında gerçekleşebilinir.
Bu çalışmada Airbus’ın kendi uçaklarında kullandığı BMS 8- 301 CLASS1 9390 seri
numaralı orijinal reçine kullanılarak yine Airbus’un kullandığı ince dokulu cam
kumaş malzemelerin kür işlemi gerçekleştirilmiştir. BMS 8-301 CLASS1 9390
reçine 150 dakikada 121°C’de kür olabilmektedir. Reçinenin çekme mukavemeti
56,5 MPa, çekme modülü 2,880 MPa, maksimum birim uzaması %2,5 kayma
modülü 1,157 MPa’dır. Bu çalışmadaki cam kumaşından ıslak metot ile üretilen
parçalar 0°, +45°, +90°, -45°, 0°, +45°, +90°, -45° açılarda kesilerek üretilmiştir.
38
Prepreg malzemelere uygulanan vakuma alma işleminin aynısı elle yayma tekniğinde
de uyguladıktan sonra parçaların kür edilme işlemine geçilmelidir. Bu çalışmada
parçalar kür edilirken (Şekil 3.4) THY’nın atölyesinde lamba ile kür etme yöntemi
yapılmıştır.
Şekil 3.4. Elle yayma tekniği ile parçaların ısıveren lamba altında kür edilmesi
(Durmuş, 2006)
39
Şekil 3.5. Cam kumaşından elle yayma metodu ile kür edilen parçalar (Durmuş,
2006)
Hazır hale gelen cam kompozit paraçalar tek bindirmeli ve çift bindirmeli olmak
üzere birleştirilir. Birleştirme işleminde film yapıştırıcı kullanılılır. Bu çalışmada
BMS 5-101 tipi film yapıştırıcı kullanılmaktadır. Yapıştırıcı epoksi reçinedir.
Kullanılan bu yapıştırıcı malzemelere yapıştırıdıktan sonra 121°C sıcaklıkta kür
edilmektedir. Film yapıştırıcının ortalama film ağırlığı 0,062 1bs/ft2, kayma
mukavemeti 5023 psi, yoğunluğu 95.51 1b/ft3, özgül ağırlığı 1,53’tür.
Yapıştırılmış deney parçaları vakuma alınır ve kür edilir. Deney parçaları prepreg ve
ıslak metot da olduğu gibi vakum işlemi yapılır. Sonra deney parçaları film
yapıştırıcının kür işlemi için fırına konulur.
Kür işleminden sonra deney parçaları oda sıcaklığına kadar soğutulduktan sonra
vakum torbasından çıkarılır. Hazır hale gelen tek bindirmeli ve çift bindirmeli cam
kompozitler belirli ölçülerde kesilerek teste tabi tutulur. Şekil 3.6. ve Şekil 3.7. de
tek bindirmeli, çift bindirmeli cam kompozitler görülmektedir.
40
Şekil 3.6. Tek bindirmeli cam kompozit malzemeler (Durmuş, 2006)
41
3.2. Yöntem
Bu çalışmadaki eğilme ve yorulma deneyleri İNSTRON 8801 cihazında
gerçekleştirilmiştir. Şekil 3.8’de deneylerin yapıldığı cihaz görülmektedir.
Titreşim deneyinde -4°C ile +65°C arasında farklı sıcaklıklarda deney numunelerin
frekans değerleri ölçülmüştür. Titreşim deneyinde yarım bant genişlik yöntemi
kullanılmıştır.
42
Yorulma adı verilen bu olay ilk defa 1850 – 1860 yılları arasında Wöhler tarafından
incelenmiş ve teknoloji ilerledikçe mühendislik uygulamalarında daha fazla önem
kazanmıştır. Otomotiv ve uçak endüstrisindeki parçalar ile kompresör, pompa, türbin
gibi makinelerin parçalarında görülen mekanik hasarların yaklaşık % 90'ı yorulma
sonucunda olmaktadır (Anonim,1996).
Yorulma deneyinde amaç, farklı sabit gerilmeler altında malzemenin kaç çevrim
sonunda çatlayacağını veya kırılacağının belirlenmesidir. Yorulma deneyinde
kullanılan kompozit malzemeler 8 katmanlı olarak kür edilmiştir. Cam dokumalı
kompozit malzemenin yoğunluğu 1896 kg/m³ ve karbon dokumalı kompozit
malzemenin yoğunluğu 1672 kg/m³ tür. Yorulma deneyinde bir tane 0.084 MPa
üretilen çift bindirmeli cam kompozit malzeme bununla birlikte yorulma deneyinde
0,067 MPa basıncında üretilen bir tane düz kompozit malzeme ve 0,084 MPa
basıncında üretilen dört tane düz kompozit malzeme kullanılmıştır.
43
3.2.1.1. Çift Bindirme ile Yapışmış Numunelerin Yorulma Deneyleri
Çift bindirme ile birleştirilmiş cam-cam kompozit malzemeler 0,084 Mpa’da kür
edilmiştir ve daha sonra film yapıştırıcı uygulanmıştır. Yapıştırma işlemi ise 0,084
MPa basınçta, 121 °C sıcaklıkta, 90 dakika süre bekletilerek gerçekleşmiştir.
Malzemenin boyutları Şekil 3.10.’de verilmiştir.
Şekil 3.10. Çift bindirme ile yapıştırılmış deney numunesi boyutları (mm)
Düz dokumalı karbon kompozit malzemeler biri 0,067 MPa basıncında kür edildi
diğer karbon kompozit malzeme ise 0,084 MPa basıncında kür edilmiştir. Şekil
3.11.’de yapışmamış düz kompozit malzemenin boyutları görülmektedir.
44
deneyi uygun olmadığı için özel bir yöntem uygulanmıştır. Bu deneyde amaç tek bir
tabakalı kompozitleri minimum eğilme yarıçapının bulunmasıdır. Eğilme deneyinde
cam kompozit malzemelerin minimum eğilme yarıçapı fotogrametrik bir yöntemle
ölçülmüştür. Yine eğilme deneyinde karbon kompozit malzemelerin minimum
eğilme yarıçapını ölçmek için malzeme arkasına milimetrik bir kağıt yerleştirilmiş ve
deney video’ya (Sony, Handycam DVD602E) kaydedilmiş, deneyden sonra kopma
anındaki yarıçap ölçülmüştür.
Eğilme deneyinde beş tane tek bindirme ile yapışmış cam kompozit malzeme ve yedi
tane tek katmanlı düz dokumalı karbon kompozit malzeme kullanılmıştır.
Tek bindirme ile birleştirilmiş cam-cam kompozit malzememiz 0,084 MPa’da kür
edilmiş ve daha sonra film yapıştırıcı uygulanmıştır. Yapıştırma işlemi ise 0,084
MPa basınçta, 121 °C sıcaklıkta, 90 dakika süre bekletilerek gerçekleşmiştir. Ele
alınan boyutlar Şekil 3.12.’de, malzemenin cihaza yerleşmesi Şekil 3.13.’de
verilmiştir.
45
Şekil 3.12. Tek bindirme ile yapışmış numune boyutları. (mm)
Şekil 3.13. Dokumalı tek bindirmeli cam kompozit malzemenin üç nokta eğilme
deneyi.
Çok ince yapılarda eğilme mukavemeti bulunabilmesi için üç nokta eğilme deneyi
yetersiz kalmaktadır. Bu yüzden alternatif eğilme gerçekleştirilmiştir. Numunenin iki
ucu bir bant yardımı ile çekme cihazının çenelerine tutturulmuştur. Deney sırasında
çenenin hareketi ile numunede basit eğilme meydana gelmektedir. Bu şekildeki
deney düzeneği eğilme sırasında büyük yer değiştirmelere izin vermekte ve
malzemenin eğilme yükündeki minimum eğilme yarıçapı ölçülebilmektedir.
Malzemenin boyu çenenin genişliği ve malzemenin tahmini minimum yarıçapı da
elde edilmektedir. Dokumalı düz karbon kompozit malzememiz tek katmanlı olup
46
eğilme deneyi yapılmıştır. Ele alınan boyutlar Şekil 3.14.’te, malzemenin cihaza
yerleşmesi Şekil 3.15.’te verilmiştir.
47
Sönümlemeyi etkileyen faktörler: yorulmaya sebebiyet veren devir sayısı, porozite,
sıcaklık, çalışma frekans aralığı, tane boyutu, devirsel yükten oluşan şekil değiştirme
miktarı ve korozyon olarak sıralanabilir (Çolakoğlu, 2004).
Titreşim deneyinde, yarım bant genişliği metodu uygulanmıştır. İki tane 8 katmanlı
düz dokumalı cam kompozit malzeme ve iki tane 8 katmanlı düz karbon kompozit
malzeme kullanılmıştır. Şekil 3.16. ve Şekil 3.17.’de malzemeler verilmiştir.
48
Çizelge 3.1 ve Çizelge 3.2’de deneyde kullanılan cam ve karbon kompozit
malzemelerin boyutları verilmiştir.
49
Titreşim deneyi sırasında malzemeler hem ısıtıldı hem soğultuldu. Malzemeleri
ısıtmak için Şekil 3.19.’da gösterilmiş olan bir fırın kullanıldı.
Malzemeleri soğutma için Şekil 3.19.’da gösterilen 1m3 lük derin dondurucu
kullanıldı.
1m3 lük Derin dondurucunun özellikleri;
—Sistemde ½ hp’lik güç üreten bir adet kompresör, ¾ hp’lik kondeser ve 1 adet fan
mevcut
—Sistemin gaz şarjı R22 gazı ile yapılıyor
—Termometre +50/-50 sıcaklık arasında çalışabiliyor
—Termostatımız -10/-24,5 C sıcaklıkları arasında duyarlılığa sahip
50
Şekil 3.20. Deney malzemeleri soğutmak için derin dondurucu
51
Doğal frekans değerlerini bulmak için kullanılan bilgisayar metodunda deney
numuneleri serbest-serbest sınır koşullarını sağlayacak şekilde asılmış ve ölçümler
sırasında deney numunesinin üzerine ivme ölçer bağlanmıştır. Test numunesine
damping çekici ile hafifçe vurulmuş ve ivme ölçer yardımıyla titreşim sinyali elektrik
sinyaline dönüştürülerek ampermetreye aktarılmıştır. Bilgisayardaki program
yardımıyla zaman-cevap sinyali frekans-cevap sinyaline dönüştürülmüştür. Bu
sayede, kompozit malzemeler için serbest-serbest sınır şartlarında I. ve I. modlardaki
frekans değerleri ölçülmüştür.
52
4. ARAŞTIRMA BULGULARI
Çift bindirme ile birleştirilmiş cam kompozitlerin yorulma deneyi yapılmış olup
sonuçlar Çizelge 4.1. ve Şekil 4.1.’de verilmektedir. Bu kompozit malzemelere
çekme-çekme formunda yükler yüklenmiştir.
Çizelge 4.1. 0,084 MPa çift bindirmeli cam kompozit malzemenin yorulma deneyi
sonuçları
53
9
8
7
6
Yük (kN)
5
4
3
2
1
0
0 1 2 3 4 5 6
log (N)
Şekil 3.3. 0,084 MPa çift bindirmeli cam kompozit malzemenin yorulma deneyleri
sonuçları
Yorulma deneyi sonucunda çift bindirmeli cam kompozit malzemenin kopmuş hali
Şekil 3.4.’te görülmektedir.
Şekil 3.4 Çift bindirme olarak yapışmış cam kompozit parçaların yorulma deneyi
sonucu kopmuş halleri.
54
4.1.2 Yapışmamış Numunelerin Yorulma Deneyleri Sonuçları
0,067 MPa’de üretilen numune, deney sırasında deneyin uzun sürmesi nedeniyle
deneye ara verilmiş, numune cihazın çenelerinden sökülmüş ve daha sonra tekrar
bağlanarak deneye devam edilmiştir. Üçüncü bağlama sırasında parça kopmuştur.
Şekil 3.6’da kopmuş hali verilmektedir. 0,084 MPa’de üretilen numuneler Çizelge
4.3’te sonuçları görülmektedir ve bu çizelgedeki 3 ve 4 nolu numuneler yine tekrarlı
bağlama sırasında kopmuştur.
Çizelge 4.2. 0,067 MPa yapışmamış karbon kompozit malzemenin yorulma deneyi
sonucu.
55
Çizelge 4.3 0,084 MPa yapışmamış karbon kompozit malzemenin yorulma deneyi
sonuçları.
25
20
15
Yük (kN)
10
0
0 1 2 3 4 5 6 7
log (N)
56
Şekil 3.6. 0,067 MPa dokumalı düz karbon kompozit malzemenin yorulma deneyi
sonucu kopmuş hali
Eğilme deneyinde malzemenin kopma anı Şekil 3.7’de ve deney sonucu elde edilen
değerler Çizelge 4.4’te verilmiştir. Üç nokta eğilme deneyinde dokumalı tek
bindirmeli cam kompozit malzemede yapıştırma bölgesinde yavaş yavaş yırtılma
olduğu görülmüştür.
Şekil 3.7. Dokumalı tek bindirmeli cam kompozit malzemenin üç nokta eğilme
deneyi kopma anı.
57
Çizelge 4.4. Tek bindirmeli cam kompozit malzemenin üç nokta eğilme deneyi
sonuçları
Mukavemeti
Deney No
Mak. Yük
Üç nokta
Mesafesi
Yapışma
Uzunluk
Uzunluk
Uzunluk
Genişlik
Kalınlık
Toplam
Eğilme
Destek
(MPa)
(mm)
(mm)
(mm)
(mm)
(mm)
(mm)
(mm)
Rmin
(N)
1 27,34 120 2,22 25,4 214,6 190 104 62,7 274,4
58
Şekil 4.6 Dokumalı düz karbon kompozit malzemenin kopma anı
Çizelge 4.5. Dokumalı düz karbon kompozit malzemenin eğilme deneyi sonuçları
59
4.3. Titreşim Deneylerinin Sonuçları
Eğilme deneyinde teste tabi tutulan cam ve karbon kompozit malzemelerin titreşim
deneyleri sonuçları Çizelge 4.3, Çizelge 4.4, Çizelge 4.5 ve Çizelge 4.6’da
verilmiştir.
Çizelge 4.6. Bir nolu karbon kompozit malzemenin sıcaklığa göre frekans değerleri
60
Çizelge 4.7. İki nolu karbon kompozit malzemenin sıcaklığa göre frekans değerleri
61
Çizelge 4.8. Bir nolu cam kompozit malzemenin sıcaklığa göre frekans değerleri
62
Çizelge 4.9. İki nolu cam kompozit malzemenin sıcaklığa göre frekans değerleri
63
5. TARTIŞMA VE SONUÇ
Yorulma deneyinde, yapışmalı çift bindirmeli cam kompozitte yorulma testi sonucu
kopma, yapışma bölgesinde değil ancak yapışma bölgesine yakın bölgelerde
meydana gelmiştir. Bu da yapışma bağlantısının yeterli yorulma dayanımına sahip
olduğunu göstermektedir. Yapışma boyu az olduğu durumlarda yorulma yapışma
bölgesinde gerçekleşeceği için yorulmaya maruz bindirme bağlantıları için bir kritik
boy belirlenebilir. Yapışmamış kompozitlerde yorulma testi sonucu kopma,
64
malzemelerin çenelere tutturulduğu bölgelerde kopma olmuştur. Sınır şartlarının
sonuca ektiği görülmüştür.
Çok ince yapıya sahip tek tabakalı düz karbon kompozit malzemelerde standart üç
nokta eğilme deneyi kullanılamamaktadır; bunun yerine büyük deformasyonlara izin
veren başka bir eğilme deneyi kullanılmıştır. Deney sırasında numune boyu uygun
seçilmezse çeneler deney sırasında birbirine değer ve malzemede kopma
gerçekleşmez. Bunun için ideal numune boyu birkaç deneme yapılarak bulunmuştur.
Farklı sıcaklık değerleri altında sekiz katmanlı karbon ve cam kompozit malzemelere
doğal frekans ve sönüm ölçümleri yapılmıştır. Bu test sonucunda karbon ve cam
kompozitlerde sıcaklık etkileri gözlemlenerek karşılaştırılmıştır. Değişik
sıcaklıklardaki titreşim deneyin de karbon kompozit malzemelerin birinci frekans
değerlerinde belirgin bir değişme olmazken, ikinci frekans değerlerinde sıcaklıkla
birlik değişim olmuştur. Bununla birlikte cam kompozit malzemelerde sıcaklığın
artmasıyla birinci ve ikinci frekans değerlerinde değişim olduğu görülmüştür.
65
6. KAYNAKLAR
Çolakoğlu, M., 2002. Bir Malzeme Özelliği Olarak Damping Ve Ölçüm Teknikleri.
9. Denizli Malzeme Sempozyumu, 8–10 Mayıs, 137 – 144.
Dano M.L., Gendron G., Picard A., 2000. Mechanical Behavior of a Triaxial Woven
Fabric Composite. Mechanics of Composite Materials and Structures, 7, 207
– 224.
66
Durmuş, F., 2006. Uçak Gövdesinde Meydana Gelen Hasarlar ve Tamir Edilen Bir
Kompozit Yapının Mekanik Deneyleri. A.K.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü,
Yüksek Lisans Tezi, 132s. Afyon
Fujita A, Hamda H., and Maekawa Z., 1992. Tensile Properties of Triaxial Woven
Fabric Composites. J. Composites Materials, 27, 15, 1428 – 1442.
Gay, D., Hoa, S.V., Tsai S.W., 2003. Composite Materials Design and Applications.
3–27, Paris
Hanh H.T., 1978. Fatigue behaviour and life prediction of composite laminates. In:
Tsai SW, editor. Composite materials: testing and design (fifth conference).
American Society for Testing and Materials, 674, 383–417.
Hoskin, B.C., Baker., A.A., 1986. Composite materials for aircraft structures.
American Institue of Astronautics Inc., 233s.
Jones, M.R., 1975. Mechanics of composite materials. Scripta Book Company, USA.
Kawai M. and Taniguchi T., 2005. Off-axis fatigue behavior of plain weave
carbon/epoxy fabric laminates at room and high temperatures and its
mechanical modeling. Composites Part A: Applied Science and
Manufacturing, In Press, Corrected Proof, Available online
Kedward, T.K., Zhu, Y., Kiefer, H.S., 2005. Evuluation Of Composite Bonded Joint
67
Designs For Space Applications. Structural Dynamics & Materials
Conferance, Austin, Texas, 18–21 April, pp. 2005–2098
Kim, J.H., Park, B.J., Han, Y. W., 2004. Evalution Of Fatigue Characterictics For
Adhesively - Bonded Composite Stepped Lap Joint. Department Of
Mechanical Design Engineering, Chungnan National Universty, Korea, 15
June, pp. 69–75.
Olcay Y., Akyol M., Gemici R., 2002. Polimer Esaslı Lif Takviyeli Kompozit
Malzemelerin Arabirim Mukavemeti Üzerine Farklı Kür Metodlarının
Etkisinin İncelenmesi. Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi,
7, 1, Bursa.
Younnossi O., Kennedy M., Graser J. C I., 2001. Military Airframe Costs The
Effects of Advanced Materials and Manufacturing Processes. Project Air
Force, RAND, Pittsburg, USA.
68
International Inc., 107-116.
Soykasap Ö., Watt. A.M., Pellegrino, S., 2005. New Concept for Ultra-Thin
Deployable Structures. Journal of the International Association for Shell and
Spatial Structures: IASS., 46, 147, 3 - 8.
Tetlow, R., 1983. Light aircraft and sailplane structures in reinforced plastics.
Materials and Design, 4, 657–662.
Turan, D., 2001. Uçaklarda Yorulma. Anadolu Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksek
Okulu, http://www.mmo.org.tr/muhendismakina/arsiv/2001.html
Van Paepegem W., Degrieck J., 2001. Experimental setup for and numerical
modelling of bending fatigue experiments on plain woven glass/epoxy
composites. Composite Structures, 51, 1, 1–8.
69
Yoo, S. J., Kim, S., Yi, M. Y., Kim, G. C., 2005. Failure Mode And Strength Of
UniDirectional Composite Single Lap Bonded Joints With Different Bonding
Methods. Department Of Structures And Material, Korea Aerospace, Korea,
305–333.
Zhang, J., Bednarcyk, A.B., Collier, C., Yarrington, P., Bansal, Y., Pindera, J.M.,
2005. 3D Streess Analysis Of Adhesively Bonded Composite Joints.
Structural Dynamics & Materials Conferance, Austin, Texas, 18–21 April,
2005–2021.
70
ÖZGEÇMİŞ
Eğitim Durumu
Lise : Adana Yeşilevler Endüstri Meslek Lisesi
Üniversite : Süleyman Demirel Üniversitesi
71