YÖNETİME KLASİK BİLİMSEL YAKLAŞIMLAR VE EĞİTİM YÖNETİMİNE
ETKİSİ
THE EFFECT OF CLASS1CAL SCIENTİFSC APPROACHES TO ADMSMÎSTRATİON OF
EDUCATİON
Ali Rıza ERDEM*
ÖZET
Bilimsel yönetim kuramı, yönetim biliminde ilk
kuram olması ve yönetime bilimsel anlayış
getirmesi bakımından önemlidir.
Yönetsel kuram, yönetime süreç yaklaşımını
getirmiştir.
Yönetim süreçleri kuramı, yönetim süreçlerini
formüle etmiştir.
Yönetimie klasik bilimsel yaklaşımlar eğitim
yönetimini etkilemiş ve etkilemeye devam
etmektedir.
Anahtar Kelimeler:Bilimsel Yönetim Kuramı,
Yönetim Kuramı, Yönetim Süreçleri Kuramı,
Eğitim Yönetimi
Klasik yönetim bilim yaklaşımlarını bilimsel
yönetim, yönetsel kuram ve yönetim süreçleri
olarak inceleyebiliriz.
BÖLÜM I
BİLİMSEL YÖNETİM
(Scientific Management)
1880lerde Frederick W.Taylor'un öncülük ettiği,
işçi düzeyinde üretim sonlularına eğilen teknik
ya da ekonomik verimliliği artırmaya yönelik
nıikro nitelikli bir yaklaşım olan bilimsel
yönetimi sonradan bir akım durumuna
dönüşmüştür. Bu kuramın, önemli katkılarıyla
gelişmesini sağlayan izleyicileri ise Henri Grantt,
Frank Gilbreth, Lilian Gilbreth, Haırington
Pamukkaİe Üniversitesi. Eğitim Fakültesi. Sınıf
Öğretmenliği Bölümü Araştırma
Görevlisi.D.E.Ü. Doktora Öğrencisi.
ABSTRACT
The scientific management theory is imporiani
because it contributes to the scientific
understanding and also Us the first approach t o
the management
The management theory given process
approach
The management approach theory also gives
formula to the process of management Classiçal
scientific approaches to management effects the
adrninistj*ation of education and Us stili goes
on the affect
Key words:The Scientific Management
Theory, The Management . - . Theory, The
Management Approach Theory,, Administr ati on
of Education
Emerson, Horaca Hathowag? Sanford Thompson,
C.Bertrand Thompson'dur. *
Taylor, çalıştığı işletmelerdeki ve diğer
işletmelerdeki düzensizlik?kötü yönetim ve özellikle
üretimdeki israf ve kayıplar, kişiliğinin de etkisiyle
dikkatini çekmiş;inceleme ve araştırmalarını israf ve
kayıplar üzerine yoğunlaştırmıştır. Her çalışanın
işletmeye olan maliyetini en küçük (minimum)
düzeye indirirken, aynı kişinin işletmeye sağlamış
olduğu yararı da en büyüğe (maksimuma ) çıkarmayı
planlamıştır.
Taylor !?BiHmseI Yönetim Nedir? ?? (What is
Scientific Management) başlıklı makelesinde
1
İbrahim Etkeni Başaran, Yönetim, Ankara,:Gül
Yayınevi, 1989,s. 61
 PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı: 2
bilimsel yönetimin esasını "zihinsel devrim"
olarak anlatmaktadır^
Bilimsel yönetim randımanla ve
yeterliliği ele geçirmeyle ilgili
değildir. Yeni bir sistem ve şema
değildir.Yazılmış, kurallaştırılmış ve
11
işte sizin sisteminiz,bııynıii
kullanın" diyebileceğimiz birşey
değildir. Bir durum veya zaman
çalışması değildir. Birçok insan
bilimsel yönetimi böyle ifade
etmektedir. Ama aslında daha
fazladır.Tabi ben burada diğer
tanımları küçümsememekteyim ve
yeterli tanımların hepsine
inanmaktayım. ;ama bunlar tam
olarak bilimsel yönetimi
tanımlamamaktadır. Onlar bilimsel
yönetime ek bilgilerdir, .dolayısıyla
diğer yönetimler içinde aynı şey söz
konusudur.
Bilimsel yönetim endüstride veya"
h er h ang i b i r y er d e ç a lışan
kişilerdeki zihinsel değişmeyi
içermektedir »kişilerin işlerindeki
görevlerinde ve bölümlerde yönetim
alanında tam bir zihinsel değişmeyi -
kalfa, müfettiş,iş sahibi, yönetimde
çalışanları™ yöneticiler ve işçiler ve
günlük problemler için tam bir
zihinsel değişmeyi içermektedir.
Ve her iki tarafta da (işçiler ve
yöneticiler) tam zihinsel devrim
olmadan bilimsel yönetim oluşmaz.
Yani bilimsel yönetimin esası,
büyük zihinsel devrimdir.
Taylor, aynı makalesinde bilimsel yönetimi.
şöyle açıklamaktadır.-5
Şöyle demek yerindedir ki geçmişte
hem işçinin hem de yönetimin ilgi
z
Frederick W. Taylor What is Scientific
Management ? Management Classıcs (Edit
Miciıael T. Matteson and John M.Ivancevich )
Business Publıcatıons, Inc. Plano,Texas, 1986, s.
3-4
■*a.g.m., s.3-5
Sayfa 92
ve düşüncesinin büyük bir bölümü
müşterek çalışma sonucu ortaya çıkan
fazlalığın (kârın) paylaşımında
odaklanıyordu. Yönetim kendisi için
mümkün olabilecek büyük bir kazancı
aramakta ve işçi de kendisi için
mümkün olan büyük haftalığı
beklemektedir. İşte karın paylaşımında
demek istediğim şudur;üretilen ürün
kendi satış fiyatına sahiptir.Bu ürün
üretilirken kullanılan materyallerin
masrafi,saüşındaki masraflar ve ayrıca
bina kirası, taşıt, sigorta,
ışık ? güç,makina, vs gibi masraflar
yapılır. Bu masrafları satış fiyatından
çıkardığımızda geriye kalana " kâr M
deriz. Ve işte bu kârdan bir tarafda
yönetici kazancı,diğer tarafla da işçi
haftalığı olur. Geçmişte işçi ve yönetim
arasında kazancın paylaşımında büyük
çatışmalar (problemler) olmaktaydı.
Eğer yönetim satışta düşüş farkederse
işçinin haftalığında kesinti yaparak,
zararı önlemeye çalışır. Zor anlarda işçi
haftalığının bir dolarından vazgeçebilse
de genelde işçi çalıştığından fazlasını
istemektedir. Yani paylaşımda büyük
zorluklar yaşanmaktadır.
Bilimsel yönetim sayesinde iki tarafın
zihinsel davranışında yer alan büyük
değişim, her iki tarafın kârı artırmak
. için birlikte çalışması gibi bu paylaşıma
da dikkat etmesidir. Eğer kâr fazla
olursa paylaşım için tartışmaya gerek
yoktur. Artık birlikte -kombine olarak-
çalışıldığında kârın fazla olacağı
bilincine varıp aynı amaç için omuz-
omuza vermişlerdir. Böylece eskiye göre
daha fazla kâr sağlayıp hem işçilerin
haftalıklarında hem de işveren
kazancında büyük artışlar olmuştur. Bu
bilimsel yöntemin ilk adımını teşkil
eden büyük zihinsel devrimin
başlangıcıdır.
Her iki taraf ortak karara vardığında
bilimsel yöntem oluşur. Bilimsel
yöntemin gelişmek zorunda olduğuna
dikkat çekmekteyim.
Kâr için her iki tarafın zihinsel
davranışındaki bu değişme, bilimsel
 PAÜ Eğitim Fak. Derg, 1997, Sayı: 2
yönetimin altında yatan büyük
zihinsel değişmenin bir bölümüdür,
Taylor, işbölümünün verimi artırdığını görerek,
bir işin yapılmasında en etkili yolu bulmak için
çaba harcamış ve yönetim unsurlarını tek tek
incelemiştir. Ona göre personel (1) Tembel olup,
çalışmamak için bahane arar (2) Bu yüzden sıkı
bir disipline bağlı olmalıdır. (3) Para ile motive
edilebilir. (4) Kapasite ve yetenekleri bakımından
birbirinden farklıdır.^
Bilimsel işletme yaklaşımının anahtarı fî
aıakina gibi insan " kavramıdır .Taylor, 1911
yılında yayınladığı "Bilimsel ' ■ İşletmenin
tikeleri" (The Principle of ' Scientifîc
Management) adlı eserinde "bilimsel işletme"
kuramının niteliğini ortaya koymaktadır.
1-Günlük iş:îster üst, ister alt
düzeyde olsun, örgütteki her birey
açık bir şekilde tanımlanmış günlük
işlere sahip olmalıdır. Dikkatli bir
biçimde belirlenen görevin yerine
getirilmesi bir günlük çabayı
gerektirmeîidir.
2~Staıidart koşullar rîşçilere
görevlerini kendilerinden emin bir
biçimde yapabilmeleri için
standartlaştırılmış koşullar ve
araçlar verilmelidir.
3-Başarıya yüksek ücretrBaşarı ile
ikramiye doğru orantılı olmalıdır.
4-Başarısızlık durumunda
ceza :Başarısızlığın faturası kişiye
çıkarılmalıdır.
5-Biiyük örgütlerde uzmanlık:
Örgütler giderek karmaşıklaştıkça,
görevler de sadece vasıflı işçilerce
başarılacak derecede
zorlaştırılmaiıdır.
4 Yahya Kemâl Kaya, Eğitim Yönetimi (Kuram
ve Tirkiyef deki Uygulama), Ankara,: Bilim
Yayınlan, 1993, s.55
^Abdurrahman Tanrıöğen, Yönetim Kuramları
ve Süreçleri (Ders Notları ), İzmir,: 1995,
s.2'den Frederick W.Tayİor," The Prirıciples of
Scientifîc Management" in Scieniific
Management (New York, :Harper, 1947) ss.63-64
Sayfa 93
Taylor, aynı eserinde sanayi kuruluşunun başarılı
olabilmesi için yöneticilerin öznel yargı duygusal
kararlar yerine bilimsel yöntemlerle çalışmaları
gereğini vurguluyordu"
"Daha hızlı çalışma ancak zorunlu
standartlaşmadan uygun âlet ve çalışma
şartlarının mecburî uygulaması ve
kooperasyonunun mutlaka
sağlanmasıyla gerçekleştirilebilir. Bu
standartların uygulanması ve
kooperasyonunun sağlanması görevi
sadece yönetime aittir. Ayrıca
yönetim,işçilerin ek ücret almadıkları
takdirde bu katı standartlaşmaya boyun
eğmeyeceklerinin ve daha fazla
çalışmayacaklarının bilincinde
olmalıdır."
TEMEL FELSEFE
İşgörenlerle yöneticiler arasında işbirliğinin
sağlanmasıdır,Bilimsel yöntemin uygulanabilmesi
için işgörenlerin ve yönetenlerin işbirliği
gerçekleştirilmelidir; yoksa diğer ilke ve teknikler
birşey ifade etmez.
Buna bağlı olarak da amaç sadece verimi artırmak,
değil, işgörenlerle yönetim arasındaki zararlı ve
taraflara kaybettirici bir düşmanlığı ortadan
kaldırmaktır.^
Çatışmanın, yerini işbirliğinin alması amaçlanmıştır.
TEMEL YAKLAŞIM
Örgütsel verimliliği atölye düzeyinde artırma
amacını gerçekleştirmek için deneysel bir yaklaşım
önerilmiştir. Gözlem ve deney yoluyla keşfedilen
kural : ve yasalar, verimi enüst düzeyde
gerçekleştirmek amacıyla, üretim ve diğer etkenleri
düzenlemek için çalışma ortamına uygulanabilir.^
^ Cem Kozlu, Kurumsal Kütür, İstanbul:, Bilkonı
Yayınları, 1986, s.l5'ten slHi6 Principles of Scientifîc
Management," Scientifîc Management, Harper and
Row, Publishhers,Inc. ?New York, 1947,s. 140
^Mustafa Aydın Eğitim Yönetimi Ankara:
Hatipoğlu Yayınları, No:46,1991, s. 105
8
a.g.e., s.104
 PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı:2
Bu yaklaşımın hedefi şudur: ^
!f
Her işçinin üretim randımanını
artırmak suretiyle bilimsel yönetim
işçilerin ve işverenlerin gelirlerini
azami hadde çıkaracaktı.Dolayısıyla
kapitalist ve işçi arasındaki çatışma
bilimsel bir şekilde çözümlenmiş
olacaktı."
Bu hümanist yaklaşıma rağmen temelde
Taylorizm, işgöreni makinanm bir uzantısı gibi
görüyordu.
1.1-BİLJMSEL YÖNETİMİN ESASLARI
BİLİMSEL İŞ ANALİZİ
Gerçekleşebilir iş bilimi geliştirmektiler işin belli
bir elemanı için deneyime dayanan geleneksel iş
görme yöntemleri yerine bilimsel yönetime dayalı
olarak belirlenmiş iş görme yöntem ve
tekniklerinin geliştirilmesi işin tanımlanması ve
sınıflandırılmasıdır.
Her işgörence yapılacak görevin düzenli bir
gözlemle çözümlenmesi (analizi)
yapılmalıdır. Çözümlemeyle işin her
basamağındaki eylemler ve eylemleri oluşturan
devinimler saptanmalı,sınıflan.dırılmalı ve
yazılmalıdır. Devinimler tek?tek incelenerek
gereksiz olanlar ayıklanmalıdır. Böylece iş
yalınlaştırılmalıdır Her görevde belli bir sürede,
işgörenin ne kadar verini elde edeceği
ölçülmelidir.
PERSONELİN BİLİMSEL OLARAK SEÇİMİ
VE YETİŞTİRİLMESİ
Çalışanların bilimsel yollarla seçilmesidir.
Yüksek verimlilik için işe uygun işgören bulmak
gerekmektedir. İşgören seçmenin ilke ve kuralları
önceden belirlenmelidir. * * Standartlaştırılmış
işleri yapabilecek fizikî ve zihnî yeteneği yeterli
olan kişiler seçilmelidir. Her işe uygun, kişiler
seçilip alınmalıdır.
9 Kozlu ag.e. s. 16'dan Reinhard Bendix Work
andÂuthorify, John Wiley and Sons,Inc.,New
York, 1956,s.274-275
^Başaran a.g.e., s.61-62
^a.g.e., s.62
Sayfa 94
Nitelik olarak yeterli ve bilimsel yollarla seçilen
işgörenler,eğitime tabiî tutulmak suretiyle, işi
öngörülen tarzda yapabilecek hale
geitirlmelidir.Belirli bir işin tek tek her parçasında
uzmanlaşmalıdırlar.
YÖNETİMİN İŞBİRLİĞİ ÇABASI Taylor'a
göre yönetici şöyle olmalıdır *2
"Yönetici kendisine bağlı olarak
çalışanların yapacakları işleri planlar,
eşgüdümler ve kontrol eder. Yönetici,
yalnız emir vermekle kalmaz, emrinde
çalışan kişileri seçerek, onlara işlerini
öğreterek ve her bakımdan geliştirerek
özendirir.,onlarla gönülden bir işbirliği
yapar. Yönetimi altında çalışanlara
neyi,nasıl ve kiminle yapacağını; yetki
ve sorumluluğunun ne olacağını açık ve
kesin olarak bildirir.
İlk üst astları ile içtenlikti, dostça bir işbirliği
kurmalıdır.Yetki ve sorumluluk ilk üst ile astları
arasında dengeli paylaşılmalıdır. İlk üst iyi yetişmiş
o l ma l ı, a s tl a r ın ın iş le v l e r in e k la v u z lu k
edebilmeli ;onları en yüksek çabalarını işlerine
verebilmeleri için cesaretlendirmelidir.^
Bilimsel yönetim açısından yönetimin görevi 5M
formülündeki insan(man), para (money ), malzeme
(material)nıakine (machine) ve yöntemi (method)
koordine ederek örgütün verimini artırmaktır. ^
FONKSİYONEL DENETİM
Bir yöneticinin etkili bir şekilde denetleyebileceği ast
sayısını ifade eder.Bilimsel yönetimde bir yöneticinin
veya ustabaşının denetleyebileceği ast sayısı 4-6
civarında tutulmuştur.
Otoritenin kaynağı yöneticinin sahip olduğu bilgi,
tecrübe ve ihtisastır. Sınırlı yetki ve yakından
denetim esastır.
İlk üstün, işgörenler üzerindeki denetimi ve gözetimi
verimlilik açısından çok öneııılidir.Her bir ustabaşı
yalnızca kendi ihtisas alanında denetimde bulunmalı
ve bunun dışına çıkmamalıdır.
12
Oktay Alpugan ve Diğerleri, İşletme Ekonomisi
ve Yönetim, İzmir,: Beta Basım Yayın, 1987,
13 Başaran ag.e., s.62
Kemâl Kaya,.a.g.e.? s.56
 PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997? Sayı: 2
1.2-BİLİMSEL YÖNETİMDE TEKNİKLER
STANDARTLAŞMA
Verimliliği artırmak için standart iş süreleri
belirlenmeli, kullanılan araç-gereçler
geliştirilerek standart laştırılmalıdır.
Her faaliyet için standart zamanlar belirlemek
olasıdır. Bu standart zamanların toplamı, işlerin
toplam sürelerini oluşturur. İşgöreıılere
belirlenen standartları geliştirmeleri için uygun
yöntemler öğretilebilir.
ZAMAN-HAREKET ETÜDLERÎ Taylor,
verimliği artırmak için zaman-hareket etüdleri
yapılması gereğini ortaya atmıştır. Buna göre bir
iş gözlenebilir en küçük parçalarına ayrılacak ve
her bir parçayı gerçekleştirmek için gerekli
zaman ve hareketler kronometre
yardımıyla saptanacaktı. ^ Taylor ve
izleyicileri zaman ve hareket çalışmaları
işçilerin fizyolojik limitlerini araştırdı ve verilen
bir görevi yerine getirmenin en hızlı yöntemini
tanımladılar. *"
1-Her iki el de harekete aynı anda
başlamalı ve aynı anda bitirmelidir.
2-Kollarm hareketi zıt ve simetrik
yönlerde ve eş zamanlı olmalıdır.
3«Yumuşak ve sürekli el hareketleri,
zikzaklı yada tek bir doğrultuda,
giden fakat ani ve keskin yön
değişiklikler gerektiren hareketlere
tercih edilir.
4-Araçlar,malzemeler ve kontroller
teknisyene yakın ve önünde
olmalıdır.
5-Ölanak bulundukça araçlar
birleştirilmelidir.
ÖZENDİRİCİ ÖDEME SİSTEMİ İşgöreni
güdüleyebilmek için uygun bir özendirici
ücret ödeme sistemi devreye sokulmalı ve iş
standartlarını aşan işçiler "parça başı
li, Organizasyonlarda Davranış
İstanbul,: İÜ İktisat Fakültesi?No: 371,1976,s. 31
16 Tanrıöğen, a.g.e., s.2fdeıı R.M.Barnes.Motion
and Time Study (New York: Wiley, 1949) s, 5 5 6-
557
Sayfa 95
"sistemiyle ödüllendirilmelidirler.Standartı aşan
kişinin parça başı sistemle ödülledirilmesi hem
verimi artıracak hemde işgörenleri -güdülemiş
olacaktır.
Standartı aşamayan işçilerin standartı aşan işçilerden
daha az ücret alması sağlanmalıdır.Fazla çalışan işçi
daha fazla ücret alacak, çalışmayan işçi daha az ücret
alacak ve az çalışan işçi için iki seçenek
belirecektir: Düşük ücretle çalışmaya devam etmek
veya işi terketmek.
BÖLÜM II
YÖNETSEL KUMAM
Fayol işletme faaliyetlerini ana bölümler açısından
inceleyerek ticarî, teknik, finansal, güvenlik
muhasebe ve yönetsel faaliyetler biçiminde altı
grupta toplamıştır.
Ekonomik etkinlik ve rasyonellik fikrini esas alan
Fayol yönetimin tanımını yönetimin işlevlevlerine
dayandırmıştır. Fayol'a göre yönetmek geleceği
kestirmek ve planlamak, örgütlemek, komuta etmek,
eşgüdümlemek ve denetlemektir. *' Yönetim örgütün
tümüne yayılmış bir işlevdir.
Yönetsel kuram sadece örgüt konularıyla değil,
yönetimin tüm alanlarıyla ilgili ilkeler geliştirmeye
çalıştığından Taylor'a göre daha kapsamlı bir
yaklaşım olmuştur. Yönetim sürecini işlevlerine
ayıran Fayol "kavramsal bir çatı" oluşturmuş ve bu
kavramsal çatının altına 14 yönetim ilkesi
yerleştirmiştir.
2.1-ÖRGÜTSEL EYLEMLER
Taylor 1916 lyılında yayınladığı "Sanayi ve Genel
Yönetim11 (General and bıdustrial Management)
adlı kitabına herhangi bir işletmede bulunan
faaliyetleri fonksiyonel olarak sınıflamakla
başlamaktadır.
Fayol'a göre bütün örgütsel eylemler 6 gruba
ayrılabilir. * °
TEKNİK EYLEMLER
Can Organizasyon ve Yönetim
Ankara: Adını Yayıncılık, 1991,s.45
18
Kaya a.g.e., s.57sden Fayol General and
Industrial Management s.3-6
 PAÜ Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı:2
Üretim, yapım ve yeni durumlara uyarlanma gibi
eylemleri içerir. Üretim, imalat v.b.
TİCARÎ EYLEMLER
Alını» satım, değiştirmek gibi işler bu grup
çalışmalarım oluşturmaktadır.
MALÎ EYLEMLER
Örgüt içinde gerekli olan parasal kaynakların
oluşturulması ve örgütün amaçları doğrultusunda
ussal bir biçimde kullanılması,yeni< kaynakların
bulunması için gerekli girişimlerde bulunma.
GÜVENLİK EYLEMLERİ İnsan ve madde
kaynaklarının çeşitli tehlikelere karşı
korunması için gerekli önlemlerin
alınması.örgütleri çevreleyen çevrenin doğal,
sosyal, ekonomik, hukukî tehlike ve risklerin
örgütü etkileyebileceğini ;bu riskleri önlemek
amacıyla yönetimin gerekli tedbirleri alınmasını
öngörür.
MUHASEBE EYLEMLERİ Gelir-gider hesapları,
maliyet hesapları, istatiksel bilgiler,
g e l i ş t i r m e e y l e m l e r i b u g a ı b a girer.
Örgütlerin nerede olduğunu ve nereye gittiğini,
muhasebe kayıtlarını inceleyip, yorumlamakla
mümkündür.
YÖNETİM EYLEMLERİ Planlama, örgütleme,
komuta, eşgüdüm ve denetleme süreçleri
yönetim eylemlerini oluşturur. Fay ol'un
incelemesinde asıl ağırlık noktasını yönetsel
faaliyetler oluşturmaktadır.
2.2-YÖNETİMSEL İŞLEVLER
Fayoİ'a göre yönetim planlama, örgütleme, emir
vernıe, eşgüdüm sağlama ve denetlemeyi
kapsayan bir süreçtir. Fayol'un bu yönetim görüşü
İngilizce sözlerinin ilk harflerinden oluşan
POCCC (planning, organizing,
coordinating,commanding and controlling)
formülüyle belirtilmektedir.
Fayol'a göre birinci derecede önemli olan yönetsel
işlevler planlama ve örgütleme ; ikinci derecede
önemli olanlar ise komuta (emir)?eşgüdümleme
ve kontroldür.
PLANLAMA
Fayol'a göre yönetim ileriyi görmek anlamına
gelmektedir. İleriyi görme, planlamadır,
"Planlama?? (Planning ) adlı makalesinde
Sayfa 96
planlamayı,planlamanın göstergesi olan eylem
planını ve içeriğini şu şekilde ifade etmektedir: ^
"Yönetim demek geleceğe bakmak
demektir" diyen atasözü iş dünyasının
planlanmasına ait önemli fikirler verir
ve gerçek odur ki birşeyi önceden
tahmin etme yönetimin tamamı değilse
bile onun önemli bir bölümüdür.Tahmin
zaten kendi başına bir
eylemdir.Planlamanın en başta gelen
göstergesi eylem planıdır. Eylem planı,
bir seferde ve aynı zamnda elde edilen
planlanmış sonuç,izlenmesi gereken
eylem yolu, başvurulması gereken
basamaklar ve kullanılan metodlardır.
Eylem planı şunları içerir;
1-Firmanın öz kaynaklan
(binalar,aletler ham maddeler,
personel, üretim kapasitesi, satış
yerleri, halkla ilişkiler v. s.)
2-Gelişme içindeki işin önemi ve
doğası
3-Bir bakıma teknik, ticarî, fînansal
ve diğer koşullara bağlı olan geleceğe
ait yönelimler(eğilimler) önemi
yadsınamayacak tüm değişen diğer
konular.
Bir. eylem planının hazırlanması her
işin en önemli ve zor kısmıdır;çünkü
işin tüm bölümlerini ve
fonksiyonlarını ilgilendirir, özellikle
yönetimi ilgilendirir. Yani yönetici
eylem planını içine kendi yönetsel
fonksiyonunu ve insifıyatini de koyar.
Fayol iyi bir eylem planını genel öğlerini bütünlük,
esneklik, devamlılık ve kesinlik olarak
belirtmektedir.^
Fayol'a göre toplam plan birçok ayrı planlardan
oluşur: ön plan, yıllık tahmini, on yıllık, aylık,
l^Henri Fayol Planning Management Cîassıcs
(Edited by Michael T.Matteson and John M.
Ivancevıch) Business Pııblications, Inc.,Pıano,
Texas,1986, s.89-90
2O
a.g.m., s.90-91
 PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı:2
haftalık, günlük ve özel planlar, Bunların her biri
tek program olmakla biriikte.ana plana rehber
olurlar2 *
Fayol planın sağlayacağı avantajları şu şekilde
açıklamaktadır:22
1 -Plan,kaynaklarm araştırılmasını
sağlar; gelecekte yapılabilecek
yanlışlıkları önler, olabilecek her
türlü sürprize karşı hazır olumdur.
2-Yıllık planlar ilk defa hazırlarken
zor bir uğraş olabilir fakat,
zorlukları önlemede ve başa
çıkmada, rehberdir. Sonraki yılların
planını hazırlamak ilk hazırlanan
yıllık plana göre kolaydır
3-Plansız durumlarda istenmeyen
durumlar her an oluşabilir.Planla bu
önlenir bve kaynakları maksimum
kullanma ve faydalanma sağlanır.
Fayol sonuç olarak iyi bir planın mutlaka şart
olduğunu,planın iyi yapılmasını ve tartışmalara
açık olmasını, planlamanın gerekliliği eğitimle
anlatılmalıdır demektedir.
ÖRGÜTLEME
FayoFun yönetim işlevleriyle ilgili ağırlık verdiği
ikinci işlev örgütlemedir.FayoFa göre örgütleme,
örgütün yapısını kurma çalışmalarının yanısıra,
çalışacak personelin sağlanması,
değerlendirilmesi ve eğitimi anlamına
gelmektedir.
FayoİTiıı örgütleme anlayışı hammadde, araç,
makine, sermaye ve insanlardan oluşan tüm
işletme kaynaklarının amaca uygun biçimde
biçimlendirilmesine ilişkindir. 2^
KUMANDA (EMİR)
Yürütme, emir» kumanda olarak da. nitelendirilen
komuta, işletmede çalışanlardan en iyi verimin
21
a.g.m., s.91-94
22
ag.iîi.? s.94 23a.g.m.
s.96
2 ^Kozlu a.g.e., s. 16
^ösman Yozgat işletme Yönetimi İstanbul:
İktisadi ve Ticarî İlimler Akademisi, Yayın No:
507,1978, s.46-48
Sayfa 97
sağlanması için yürütülen faaliyetleri içermektedir.
Kumanda, şu bölümlerden oluşuyordu:2^
1-Yöneticinin emrindeki personeli
yakından tanıması
2-Yeteneksiz kişileri bertaraf etmesi. 3-
İşletme ile çalışanları birbirine
bağlayan anlaşma ve ilişkileri yakından
bilmesi.
44yi bir örnek oluşturması 5-
Örgütü sık, sık denetlemesi
6-Yardımcılarını sık,sık toplaması ve
onların aynı hedefe yönlendirilmesini
sağlaması.
7-Ayrıntılara boğulmaması
8-Persoııel arasında birlik, enerji,
insifiyatif ve işletmeye bağlılığın
yayılmasını sağlaması.
EŞGÜDÜMLEME
Eşgüdümlemeyi Fayol, SIbir örgütün başarısı ve
çalışması için örgüt içi faaliyetlerin uyumlaştırılması
(harmonize edilmesi)" olarak görnıüştür.Ancak
Fayol'dan sonra gelen yönetim düşünürleri,
eşgüdümlemenin ayrı bir işlev olmadığını, her
yönetim. işlevinin içinde az bir yer oluşturan bir
anlayış olduğu konusunda görüşbirîiğine
varmışlardır. 0
KONTROL
Fayol'a göre kontrol,örgüt içinde "her şeyin planlara
uyumlu olarak gerçekleştirildiğini, emirlerin
uygulandığını ve öngörülen ilkelere uyulduğunu Vl
denetleme faaliyetidir. Ancak Fayol, kişilere, olaylara
ve çalışmalara yönelik olarak bu faaliyetigünümüzde
geçerli olduğu biçimde ve gereken ağırlıkta
değerlendirme konusu yapmamıştır.27
Fayolf a göre işletme büyüdükçe ve yönetici
basamaklarında yukarıya doğru çıkıldıkça , yönetim
bilgi ve yeteneği ihtiyacı artmaktadır.Bir çok işletme
2
^Yozgat. a.g.e., s.48
27
a.g.e., s.48
 PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı: 2
yöneticilerinin teknik bilgisi çok yüksek olduğu
halde gelişememekte ve başarısız
olmaktadır. Çünkü sözkonusu yöneticilerin asıl
ihtiyacı "teknik bilgi î! değil, "yönetim bilgisi51
dir.
Fayol'a göre, yönetim, katı kural ve ilkeleri
değil,esnek ve koşullara göre ağırlıkları değişen
anlayışları gerektirmektedir. Fay ol, yönetici için
gereken nitelikleri şöyle sıralamaktadır:28
1-Fiziksel yetenek
(sağlık,sağlamlık)
2-Fikirsel yetenek (kavrama,
öğrenme, karar verebilme ve
uyabilme yeteneği)
3-Moral özellikleri (enerji,
doğruluk, sorumluluk üstlenme
arzusu, sadakat, erdem)
4-Genel kültür (ilgili olduğu görev
dışında kalan konulardaki bilgisi)
5-Teknik bilgi (teknik,finansal,ticarî
ve yöneticilik görevlerinde sahip
olması gereken özel bilgiler) 6-
Deneyim (geçmişteki olayların
kişiliğe olan katkıları)
2.3-YÖNETSEL GENEL İLKELER
Fayol yöneticiye yardımcı olmak için ayrıca geniş
kapsamlı bir "genel ilkeler" listesi yapmıştır.
"Kuramsal bünyenin sağlıklı ve iyi
çalışması prensip, kanun,kural
diyebileceğimiz belirli bazı şartlara
bağlıdır. Ben bunlara prensipler
diyeceğim ; ancak yönetim işlerinde
hiç bir şey katı ve mutlak'
değildir ;herşey izafîdir. Aynı
prensibin iki kere biribirinden iki
ortamda uygulanması çok
nadirdir;değişen şartlar dikkate
alınmalıdır."
^ Melih Türner Yönetim ve Yönetici İstanbul:
Üçler Matbaası, 1975, s.27-28
^Kozlıı a.g.e., s. 16'dan Henry Fayol General
and Industrıal Management Pitman Publishing,
Surrey, 1916 (1972 baskısı), s.66
Sayfa 98
Fayol önemli işletme faaliyeti olarak gördüğü
yönetim iş levini 14 yönetim ilkesine
dayandırmaktadır. Bu ilkeler yapıya, sürece ve
sonuca göre sııııflandırıidığında yönetim açısından
önemleri daha çok açıklık kazanmaktadır Yapı,süreç
ve sonuç arasındaki ilişki daha iyi
görülebilmektedir. 3 ^
ÖRGÜT YAPISIYLA İLGÎLÎ İLKELER
Fayol'un yapıyıHorganize etme"yle ilgili 5 yapısal
prensibi şunlardır:
1-îşbölümü: Fayol'a göre işbölümü (veya
uzmanlaşma),aynı çaba ile daha iyi ve daha fazla
üretimde bulunabilmek için gereklidir/Uzmanlaşma
sayesinde dikkat ve çaba yöneltmemiz gereken konu
va alanların sayısı azalır.Fayol, uzmanlaşmada
optinıim bir noktanın olduğunu tespit etmiş ama bu
optimum noktanın yerini belirlememiştir.
Astlar arasında bilgi,yetenek ve deneyime göre
işbölümü yapılarak uzmanlaşmaya gidilmesi
durumunda aynı miktar emek, daha fazla ve daha
kaliteli mal ve hizmet üretir.3 *
2-Yetki ve Sorumluluk: Fayol, yetkiyi, emir verme
hakkı ve itaat ettirme gücü olarak tanımlar. Yetkiyi
kaynağına göre "biçimsel" ve "kişisel" olmak üzere
ikiye ayırmıştır. Ona göre belirli bir statüyü işgal
etmekten doğan resmi yetki yanında, bir de o
statüdeki bireyin kendi kişliğinden, deneyiminden,
uzmanlığından, moral gücünden kaynaklanan resmi
olmayan bir yetkisi vardır. Astların davranışlarını
etkileyen asıl yetki "kişisel "yetkidir.3^
3-YÖnetim birliği: Çabaların koordine edilebilmesi
için işbölümü sonucu ortaya çıkan işler yeniden
gmplanchrılmahdırBirbiriyle ilgili iş veya görevleri
ortak bir temele göre gruplamak,dairelere ayırmak
gerekir.Fayol, dairelere ayırma konusunda ayrıntılı
esaslar koymamış, sadece aynı amaca yönelmiş
faaliyetlerin bir plana göre yürütülmesi ve bir
yöneticinin yönetimine tabi olması gerektiği
prensibini ortaya atmıştır ^ 3
30
Aydın a.g.e., s.99
3
* İİter Akat, Nurel Üner İşletme Yönetimi İzmir:
Doğruculuk Matbaası, 1993, s. 3 8
3
^3V£ Şerif Şimşek Yönetim ve Organizasyon
Konya :Damla Matbaacılık, 1995, s.50
33
Dereli a.g.e., s.25
 . PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı: 2
4-Merkezcilik:Fayora göre yöneticinin
görevi? yükleneceği sorumlulukları yerine
getirebilme yetenekleri dikkate alınarak tayin
edilmelidir. Ancak yöneticiye sorumluluk bir kere
verilince, buna uygun yetki de aynı şekilde
devredilmelidir.
Fayoi'a göre, üst düzey yöneticileri en son yetki
ve sorumluluğu kendi ellerinde tutmalı,astlara
yalnızca işlerini başarıyla yapabilecekleri kadar
yetki devredilmelidir.-* ^
5-Hiyerarşi:Fayol f a göre "scalar" prensibi
yukarıda, açıklanan dört prensibi uygulamanın
doğal bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Şöyle
ki,görevler belirli şekilde tanımlanmışsa,
organizasyonlarda departmanlar, örgütte
bölümler belirli temel esaslara otıırtuimuşsa ve
otorite yine belirli şekilde devredilmişse, dikine
zincir presibide kendiiliğinden gerçekleşmiş
olacaktır.
Fay ol "scalar" prensibi üzerinde durmakla
beraber yöneticiler arasında "yatay" bir
haberleşme düzeninin gerçekleştirilmesi
ihtiyacının doğabileceğine de işaret etmiştir.Buna
göre Fayol aynı kademedeki iki yöneticinin
gerktiğinde ve ancak uygun hallerde birbirleriyle
doğrudan haberleşebilmelerini önermiştir.
SÜREÇLERLE İLGİLİ PRENSİPLER Fayol'un
tespit ettiği (ve Gibsoıı E.Al'm "süreçlerle
ilgili1' deyimiyle sınıflandırdığı) prensipler ise
yöneticilerin örgütü yönetirken giriştikleri
eylemleri, kapsamaktadır. Süreçlerle ilgili 5
prensip şunlardır:
l~Kumanda b.irliği:Fayol bu ilkeyle her astın bir
yöneticiye bağlı olması? bir yöneticiden emir
alması ve ona rapor vermesini sağlayacak bir
kumanda birliği oluşturmayı kastetmiştir. Bu
ilkenin benimsenmesi yetki çatışmasını ve
disiplin bozulmasını önleyecektir.
Bu prensip,"dikey emir ve kumanda zinciri"
(scalar) ve "yönetim birliği" (Unity of direction)
prensipleriyle esas itibariyle pareleldir ve
dayandığı mantık yönetim ve örgütlerde
Şimşek, a.g.e., s.51
Dereli a.g.e., s.26
Sayfa 99
belirsizleri bertaraf etmek isityorsak her astın bir
üstü olmalıdır. ■*^
2-Disiplin: Fayoisa göre, işin düzgün gidişi için
disiplin mutlak şarttır; disiplinsiz bir işletmenin
gelişmesi olanaksızdır.3^
Disiplini en iyi sağlamanın koşulları;her kademede
iyi yöneticilerin bulunması, fikir birliği ve denetim,
organlarınca uygulanacak cezai yaptırımların varlığı
ve bunların objektif olarak uygulanmasıdır. :
3-Adil ve eşit davranma :Fayoî ?îhakkanîyetH
prensibini, çalışanların görevlerini "işlerine bağlılık
ve sadakat" esaslarına göre yürütebilmeleri için
gerekli güdülemenin belirleyici faktörlerinden biri
olarak görmektedir.Bu duygu yöneticinin hak ve
adaletli davrandığı konusunda işgörenler üzerinde
bir inanç ve izlenim yaratabilmesiyle daha da
geliştirilebilir.Bu prensip ücret ve maaş ödeme
konusuyla da yalandan ilgilidir.
Fayol'a göre, hakkaniyet ve adalet duygusu tüm
örgütü sarmalıdır. 38
4-Çalışanlarm ödüllendirilmesi ve ücretler:
İşgörenleriıı emekleri karşısında adil bir ücret
olmalı; hem onları hem de firmayı tatmin etmelidir.
Personele yapılacak ödemelerde şu hususlara ayrıca
özen gösterilmesi gerekir: Ödemenin adil
olması,ödüllendirmenin çalışkan ve nitelikli işçileri
destekleyici türde olması ve nihayet en düşük ile en
yüksek düzeydeki ödemeler arasında belirli bir
oranın bulunması ve aradaki farkın çok büyük
olmaması, 3^
5-GeneI çıkarların Mşisel çıkarlara üstünlüğü:
Fayoî, bu ilkeyle örgütü ilgilendiren genel amaç.ve
çıkarlan,bölümsel ve kişisel amaçlardan üstün
tutmuş ve örgüt çıkarlarının, kişi ve grup çıkarlarına
feda edilmemesi gerektiğini vurgulamıştır.^
SONUÇLARLA İLGİLİ PRENSİPLER Fayol'da
sonuçlarla ilgili prensipler başlığı altında nitelenen
özellikler ise? iyi düzenlenmiş ve nitelikli
yöneticilerle yönetilen örgütlerin sahip olması
36
a.g.e., s.27
g.e., s. 17
38
a.g.e., s.17
3
^ Şimşek a.g.e., s.51 40
Akat, Üner a.g.e., s.39
 PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı: 2
istenen özelliklerle ilgilidir. Sonuçlarla ilgili 4
■ prensip şunlardır: ■ ' ' ■
l-Düzen:Fayol,işletmenin hammadde ve insan
kaynaklarına düzen- ilkesinin uygulanması
gerektiğini savunur. Düzen ilkesine göre ham
maddeler? aletler ? araçlar, ve insanlar uygun
zaman ve yerlerde olmalıdırlar.Bunuıı için örgüt
düzenli bir ortam yaratmalıdır.1^ 2-Personelin
devamlılığı: İşe girişlerde, iş alıştırmalarının çok
önemli olduğunu vurgulayan Fayol,personelin
işe alışmasına engel olacak tutum ve
davranışların personel devrini(kaybım)
artıracağını savunmuştur. Bu nedenle personel
devamlılığını sağlamak, düzenli ve dengeli bir iş
verimin gerçekleştirmek gerekmektedir.
Ayrıca Fayol,başarılı ve istikrarlı işletmelerin
genellikle aynı yöneticiler tarafından
yönetildiğine dikkat çekmiştir. * 3-İnisiyatif:
İşletmenin her basamağında gayret ve enerjiye
inisiyatif eklenmelidir, örgüt üyelerinin
teşebbüs ruhunu ve yaratıcılıklarını teşvik
edebilmek için yöneticide belirli hünerlerin
bulunması ve bu konunun öneminin
anlaşılması gerekir. ^
4-Birfik ve beraberlik ruhurFayol "birlik
duygusu" nu çıkarların uyuşturulmasına yönelik
eylem birliği olarak tanımlamaktadır. Birlik
duygusuna ulaşmanın en etkili yolu bir tarafından
komuta birliğini oluştururken, diğer tarafdan da
yazılı haberleşme yerine yüz, yüze haberleşme
• olmaktadır
Kişisel ilişkilerin sürdürülmei ve takım
çalışmasının gerekliliği vurgulanmalıdır.^4
BÖLÜM ffl
YÖNETİM SÜREÇLERİ KURAMI
Yönetim süreçleri kuramı bürokrasi kuramı gibi
yetki odaklı bir kuranıdır. ^
Gulıck, işbölümünün örgütün temel öğesi ve
nedenini oluşturduğunu belirtmiş, bu ilkenin
41 Kozlu a.g.e., s. 17
42 Şimşek a.g.e.? s.52
43
ag.e.,s.52
4^ Kozlu a.g.e. s. 17
^Başaran a.g.e., s.68
Sayfa 100
eşgüdüm zorunluluğunu ortaya çıkardığını ve
eşgüdümünde örgütleme ve düşünceleri etkileme
yoluyla sağlanabileceğini ' ileri sürmüştür. İş
bölümünün nedenlerini Gulıck şu şekilde
sıralamaktadır^
1-İnsanların kapasite^beceri ve yetenek
bakımından farklı olmaları, 2-Bir insanın
aynı anda iki yerde ve iki işte olamaması
3-Bir insanın aynı anda iki işi birden
yapamaması
4-Bilginin çok geniş olması,ve insanın
yaşamı boyunca bu bilginin ancak
küçük bir kısmını öğrenmesi.
Öte yandan Gulıck işbölümünün:
a-Çeşitli beceri ve yeteneklerden daha iyi ve daha
çok yararlanmayı olası kılacağını,
b-Zaman tasarrufu sağlayacağını,
c-Uzmanlaşmanın sağladığı bir takım tasarrufların
söz konusu olacağını ifade etmektedir.
Gulıck ve Urwıck 1937 yılında
yayınladıkları "Yönetim Bilimleri
Üzerine Bildiriler " (Papers on the
Sciens of Administration) Fayol'un
planlama, örgütleme,emretme,
koordinasyon ve kontrol olarak 5 grupta
topladığı yönetim süreçlerinin
planlama, örgütleme^ kadrolama,
yöneltme,koordme etme? raporlama
ve bûtçeleme eylemleri olarak
belirlemişler ve bunları İngilizce
adlarının ilk harflerinden oluşan
POSDCOEB şeklinde formüle
etmişlerdir.
Bu yaklaşımda, yönetim süreçlerinden başka,
karmaşık işlerde küçük parçalara ayrılmış ve her
^Atilla Baransal Çağdaş Yönetim Düşüncesinin
Evrimi (Klasik ve Neo-klasik Yönetim ve örgüt
Teorileri) İstanbul: İ.Ü. İşletme Fakülştesi
Yayınları, No: 101,1979?s. 152
47
ag.e. ? s.l53
 PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı:2 Sayfa 101

makama ilişkin iş beklentileri dikkatle artırmışlardır.Böyİece bilimsel yönetim

belirtilmiştir.4^
Her iki yazarın ileri sürdüğü örgüt ilkeleri
genellikle örgütün formal yapısına ilişkin
bulunmaktadır. Bu ilkeler: 4^
1-Üyeleri yapıya uydurmak
2-Komite çalışmalarından kaçınıp tek
adam yönetimine güvenmek
3-Emir birliğinden vazgeçmemek 4-
Genel ve özel olmak üzere iki tür
maiyet kurmak ve ikinci grupta
uzmanları kullanmak.
5-Görevleri üyelere dağıtırken
homojenlik ilkesini gözetmek
sorumluluğu
6~ Yetki ile
dengeleştirmek
7-Yetki devrini gerçekleştirmek
8-Kontrol alanını dar tutmak.
Umıck ayrıca, meşruluk, makam, yeterlilik ve
kişilik gibi yetkinin kabulünü kolaylaştıran çeşitli
temelleri incelemiş ve yetki -liderlik arasındaki
analitik farkları belirtmiştir.^
BÖLÜM IV
YÖNETİME KLASİK BİLİMSEL
YAKLAŞIMLARIN EĞİTİM YÖNETİMİNE
ETKİSİ
4.1-BÎLÎMSEL YÖNETİM
görüşlerinden yalnızca eğitim kurumlarının
yönetimleri değil, aynı zamanda amaçlan ve
programları da büyük ölçüde etkilenmiştir.^1-^2
Eğitim ve okul yöneticisi bir "verim uzmanı11 olarak
düşünülmeye başlanmış;bu anlayış,okulu "fabrika",
öğrenciyi "hammadde" durumuna getirmiştir.^
Bilimsel işletmeciliğin okul yönetimine
girmesi3çevresel ve politik baskıları karşılama
kolaylıkları bakımından, başlangıçta okul
yöneticileri ve öğretmenler tarafından
benimsenmiştir,. Morphet,Reller ve John bilimsel
yönetimin eğitim yönetimine etkilerini şöyle
anlatıyor.
tf
Okııl yönetimi hakkında kitaplar
yazılıyor ,verimlilik(efficient) ve
işletme(businesslike) gibi kavramların
sık, sık kullanıyordu. Dinaınik^telaşlı ve
girişken yöneticilerin tüm önemli
sorunları çözmede işletme ve sanayide
denenmiş yöntemleri
kullanabileceklerine güveniliyordu."
Bu inançla 1913 ! de ''Amerika Okul Yöneticileri
Derneği" (American Association of Schooi
Administratiors) Cincinnati' daki yıllık toplantısında
bilimsel yönetim ilkelerinin eğitimde uygulanması
konusuna geniş ölçüde eğiliyordu.^
Genç eğitimciler heyecanla bilimsel yönetim dersleri
almaya başladılar ve eğitim yönetiminde "verim u ve
"etkililiği" vurguladılar.Eğitim yönetimi profesörü
Franklin BobbittEğitim Bilimi Millî Derneği1 nin
1913 yılında çıkardığı yıllıkta Taylor'un ilkelerini

ETKİSİ
Bilimsel yönetim ilkelerinin kullanılışı eğitim
kuramlarıyla iş çevreleri arasındaki ilişkilerin
gözden geçirilmesini ve eğitim kurumlarının iş
çevrelerinin gereksinmelerine uygun
programlarla eğitim-öğretim yapmasını zorunlu
kılmıştır.Eğitim ve iş çevreleri ortak amaçlan
olduklarını anlamışlar ve aralarındaki işbirliğini
4
°Ziya Bursalıoğiu Eğitim Yönetiminde Teori ve
Uygulama Ankara: PEGEM, No: 1, 1991,
s.21'den Grusky-Miller, s.2
49
ag.e., s.21'den Gross. s. 145-148
50 Kayaa.g.e., s.21
-** a.g.e., s.65'ten Lane, Comin and Monahan s. 12
^ Bursaİıoğlıı ag.e., s.23fteıı Morphet E.L.,Johns
R.L.,Edu£âtionaI Administratioıı,Prentice -Hail,
Englewood Cliffs? 1959,s.lO5
53
ag.e.,s.23
54
a.g.e.? s,23?den Callahan Edııcatıon and The Culf
of Efficieııcy Chicago:Universıty of Chicago Press,
1962, s.20-25
^^ Kaya a.g.e., s.66'dan Morphet,T.Reller and R.
John, Educational Âdministration: Conceptsş
Practices and Issues Eııglewood Cliffs,NJ,
:Prentice-Hall,1959,s.lO5
56
a.g.e., s.66!daıı Callahan, s. 19-25
 PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı: 2
tek, tek ele alıp herbirinin uygulanabilirliğini
■ çarpıcı ayrıntılarla belirtti. ' ■■
Bilimsel yönetimin eğitim yönetimine
uygulanmasıyla "entellektüel " yetiştiren eğitim
anlayışından "üretici" yetiştiren eğitim anlayışına.
geçilmiş;eğitime "yatırım" olarak bakılmaya
başlanmıştır.^ Bursalıoğlu'na göre bu anlayış
"özellikle döner sermaye ile çalışan teknik
öğretim kuramlarının amaçlarına bir dereceye
kadar uygun düşüyordu."*"
Okul yöneticiliği meslekleştikçe eğitim -iş çevresi
arasındaki ilişki zayıflamıştır. Fakat tutumlu
davranmak isteyen okul yöneticileri için
Taylor'un ilkeleri halâ geçerlidir. ^
DEĞERLENDİRME
Taylor'un "görevsel ustabaşılık51 fikri, eğitim
örgütlerinde "görevsel yetki" kavramını
destekledi,Fakat "uzmanlaşma" 3fa karşı direnen
hiyerarşinin egemen olduğu eğitim örgütlerinde
"görevsel yetki" ilkesini uygulamada zorluklar
vardır, (yöneticilerin direnmesi, eğitimde
uzmanlaşmanın yeni ve yetersiz oluşu gibi)^
Yapılan araştırmalar, eğitim örgütlerinde örgüt
"hava" sının, "yapı" sından daha önemli
olduğunu ortaya koymaktadır.Halbuki bilimsel
işletmecilik sadece "işi" hareket noktası almakla
"hava" kadar "yapı" yi da ihmal etmiştir. ^2
Eğitim örgütlerinde iş analizi ve tanımlaması,
eğitimde iş uzmanlaşması sanayide olduğu gibi
ileri olmadığından sanayi kurumlarındaki kadar
kesinlikle yapılamaz ve olması da eğitim
örgütleri sadece iş ilkesine göre çalışmadığından
doğru da değildir. ^
^a.g.e., s.66fdan National Societyfor The Study of
Edııcation The Supervision of City Şchoplş
Chicago: Universıty of Chicago Press, 1913
58
a.g.e., s.67 Bursalıoğlu
a.g.e,, s.23 a.g.e., s.23
6O
61
a.g.e., s.24
62
a.g.e. s.24
3
" a.g.e,, s.24
Sayfa 102
4.2-YONETSEL KURAM
ETKİSİ
Fayol'un gözlem ve tecrübelerinden doğan fikirleri
yönetime süreç yaklaşımını getirmiştir. Bu
yaklaşımın eğitim yönetiminde uygulanması,
yöneticinin görevlerini tanımlamak bakımından
yararlı olmuştur. 64
DEĞERLENDİRME
Yönetim süreçlerini ilk defa gruplayan
Fayol,yönetilenden çok yöneticiye güvenmiş,
yönetimi işletmeciliğin bir öğesi kabul edip örgütün
verimini amaç tutan formal yanına ağırlık
vermiştir.Böyle bir görüşü, informal yanı kuvvetli ve
akıcı olan eğitim örgütlerinde uygulamak
sıkıntılıdır.Fayolfun yönetim süreçlerinde karar
sürecinin önemini göremiş olması ve planlamayla
başlaması uygulamada sıkıntı yaratmaktadır.*^
Çünkü her yönetici gibi okul yöneticisi de neyi
planlayacağına karar vermek zorundadır.
Ayrıca Fayol'un emretme ve kontrol gibi katı
terimlerle tanımladığı görevleri, özellikle okul
düzeyinde tanı anlamıyla uygulamak çeşitli
problemler yaratmaktadır. ^6
43-YÖNETIM SÜREÇLERİ KURAMI
ETKİSİ
Gulıck ve Urwıck'in formülleştirdiği "yönetim
süreçlerinden ve "örgüt ilkeleri" nden eğitim
yöneticileri yararlanmışlardır.
DEĞERLENDİRME
Gulıck ve Urvvıck'in formülleştirdikleri yönetim
süreçlerinden yöneltme,eğitim örgütlerinde "etki"
yoluyla gerçekleştirilebilecek bir süreçtir.Ayrıca
Fayol gibi bunlar da "karar" sürecini
görememişlerdir. Bu bakımdan eğitim yönetimi
alanındaki süreçler artık karar, planlama, örgütleme,
iletişim, etki, koordinasyon ve değerlendirme olarak
sıralanmıştır.^
'a.g.e., s.24
65
64, ag.e,, s.24-25
66
ag.e., s.25
67
a.g.e., s.26fdan Gregg R.T. The Administrative
Process, Compbeli-Gregg Admiöistrative Behavior
in Education, Harper, New York, 1957,s.269-318
 PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı: 2 Sayfa 103

BÖLÜM V
Gulıck ve Urwıck tarafından öne sürülen yönetim SONUÇ
ilkelerinden bazılarını., bugün eğitim örgütlerinde
uygulamak kolay değildir. Bunlar özellikle Klasik görüşlerin birdenbire iş çevreleri ve
davranış bilimcilerinin savundukları görüşlere belediyeler tarafından olduğu kadar okul
aykırı düşmektedir.^8 yönetimlerince de benimsenmesi duygusal olmaktan
çok, büyük üretim artışına ve verime neden
"Örgüt iyelerini yapıya uydurma" olmasıdanch^ *
fikri altında, genellikle yöneticilerin
rol savunması eğilimi Taylor- un bilimsel işletmecilik ilkeleri okulların
bulunmaktadır. Eğitim örgütlerinde, sadece yönetimini değil, amaç ve programlarını bile
örneğin okulda, her bilim ve her etkilemiştir.Okul yöneticisi verim uzmam,okullar
alanda yetişmiş üyeler çalıştığından, fabrika ve öğrencilerde ham madde olarak, kabul
böyle örgütlerin havası demokratik edilmiştir. Eğitime bir yatırım olarak bakılmaya
olmalıdır. başlanmış ;entellektûel eğitimden üretici yetiştiren
eğitim anlayışına geçilmiştir.
Gene eğitim örgütlerinde karar
sürecine katılma eylemi, örgüt Fayol'un yönetime süreç yaklaşımı eğitim
amaçlarının gerçekleşmesi yönetiminde yöneticinin görevlerini tanımlamada
bakımından büyük önem yararlı olmuştur.
taşımaktadır. Halbuki bu yazarların
öngördüğü" tek adam Klasik yönetim ilke ve yöntemleri eğitime ve eğitim
yönetimi",böyle bir katılmayı yönetimine uygulanırken eğitimin sosyal ve
gereksiz saymaktadır, psikolojik yönü unutulmuştur.Eğitim kurumlarının
kendine özgü yanlan dikkate alınmamıştır. Klasik
"Emir birliği" kavramı, büyük görüşleri eğitime uygulayan eğitim yöneticileri doğal
çapta eğitim örgütlerinin işleyişini gruplar görmezlikten geldikleri için çatışmalara
ağırlaştırmaktadır.
neden olmuşlardır.
"Dar kontrol âiaaıf?ııııı
SON SÖZ
uygulanması ise, özellikle büyük
Yönetime klasik bilimsel yaklaşımın etkileri fabrika,
çaptaki eğitim örgütlerinin merkez
işletme ve eğitim yönetiminde günümüzde bile halâ
birimlerinde iletişim ve
devam etmektedir.
koordinasyon problemlerini
artırmaktadır.
KAYNAKLAR
Örgüt ortamı ve liderlik gibi insan öğesine ilişkin
sorunlara gereken önemi vermedikleri AKAT, Üter. ÜNER, Nurel, İşletme Yönetimi İzmir,
görülmektedir. 69 Halbuki eğitim örgütlerinin Doğruculuk Matbaacılık, 1993 ALPUGAN,
başarısında, böyle soranlara eğilen yöneticilerin Oktay ve Diğerleri, İşletme Ekonomisi
rolü büyük olmaktadır. ve Yönetim, İzmir, Beta Basım ve
Yayın, 1987 AYDIN, Mustafa Eğitim
Ayrıca bu yazarların ortaya koydukları "örgüt Yönetimi, Ankara,
kalıpları" da, eğitim örgütlerinde hızla gelişen Hatipoğiu Yayınlan, No :46, 1991
uzmanlaşmanın koşullarına cevap verecek BARANSEL, Atilla, Çağdaş Yönetim Düşüncesinin
"esneklik" te değildir. Evrimi (Klasik ve Neo-klasik Yönetim ve
Örgüt Teorileri) İstanbul, İstanbul Ünv.
İşletme Fakültesi Yayınları, No: 101, 1979
uo
a.g.e., s.26 BAŞARAN, İbrahim Yönetim, Ankara, Gül
69
a.g.e., s.27!deıı Mc Cleaıy -Hencley, s. 107 Yayınevi, 1989
7ö
ag.e., s.27?deıı Unvıck L, Scientific Principles
and Organization Instıtute of Management, New ^Kayaag.e., s.65
York. 1938 72
a.g.e., s.67
 PAÜ. Eğitim Fak. Derg. 1997, Sayı:2 Sayfa
104

BURSALIOĞLU, Ziya, Eğitim Yönetiminde

Teori ve Uygulama? Ankara, PEGEM,
No:l, 1991 CAN, Halil, Organizasyon ve
Yönetim, .Ankara,
Adım Yayıncılık, 1991 DERELİ,
Toker,Organizasyonlarda Davranış
İstanbul, istanbul Ünv. İktisat Fakültesi,
No: 371, 1976 • FAYOL, Heııri, Planning
Management Cla'ssics
(Editet Michael T, Matterson and John M.
Ivancevicîı ) Business Publicatıons, Inc.,
Plano,Texas, 1986 KAYA, Yahya
Kemâl, Eğitim Yönetimi (Kuram
ve Türkiye 1 deki Uygulama ), Ankara,
Bilim Yayınları, 1993 KOZLU, Cem M.,
Kurumsal Kültür, İstanbul,
Bjlkom Yayınları, 1986 ŞİMŞEK, M.
Şerif, Yönetim ve Organizasyon^
Konya, Damla Matbaacılık, 1995
TANRIÖĞEN, Abdurrahman, Yönetim
Kuramları ve Süreçleri (Ders Notları ),
İzmir, 1995 TAYLOR, Frederick W.,
What is Scieniific
Management ? Management Classics
(Etidet Michael T. Matteson and John M.
Ivancevich), Business Publicatıons, Inc.,
Plano, Texas9 1986 TÜMER, Melih,
Yönetim ve Yönetici, İstanbul,
Üçler Marbaası, 1975 YOZGAT, Osman,
İşletme Yönetimi, İstanbul,
İktisadi ve Ticarî İlimler Akademisi,
Yayın No:507, 1978