975 - 405 - 390 - 1

93-34-y-0131-191

Giovanni Scogaamillo

İ6TANBUL GİZEMLERİ
BÜYÜLER, YATIRLAR,
İNANÇLAR
Yayın Hakları © GIOVANNI SCOGNAMILLO
ALTIN KİTAPLAR YAYINEVİ
Kapak Resmi ŞAHİN KARAKOÇ
Kapak Düzeni FATMA BOZKURT
Dizgi - Baskı ALTIN KİTAPLAR BASIMEVİ
1. BASIM/MART 1993

Bu kitabın her türlü yayın hakları

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince
Altın Kitaplar Yayınevi'ne aittir.

Celâl Ferdi Gökçay Sk. Nebioğlu işhanı

Cağaloğlu - istanbul
Tel: 522 40 45 - 526 80 12
511 51 00 - 511 32 26
Faks: 526 80 11
 İÇİNDEKİLER

Sunuş
Eskilerin Gizemleri 9
Mekânlar ve Gizemler 28
İstanbul İnanışları 47
Gizemciler İstanbul'da 64
Örgütler ve Bireyler ., 86
Gizemde Çağdaş Olmak 107
Gizemler ve Yorumlar 129
İstanbul Büyüleri 151
Bir Son Deyiş Gibi 184
Kaynakça 187
 SUNUŞ

Yüzyıllardan beri İstanbul h a k k ı n d a pek ç o k şeyler yazıldı,

İstanbul'lu olan ve olmayanlar yazdı, İ s t a n b u l ' u bilen ve bilme­
yenler, İstanbul'u y a ş a y a n ve yaşamayanlar, içinde bulunanlar
ve gelip g e ç e n l e r yazdı. İstanbul'u Batılılar ve D o ğ u l u l a r yazdı,
t ü m d e ğ i ş i k adları ile, heyecanla, m e r a k , ilgi ve sevgi ile, şaşıra­
rak, b a z e n bozularak. İstanbul yazıldı, yazılıyor ve hiç d u r m a k s ı ­
zın yazılacak, anlatılacak ve araştırılacaktır, İstanbul İstanbul ve
d ü n y a d ü n y a o l d u ğ u sürece.
D ü n y a n ı n t ü m b ü y ü k ve eski kentleri, Roma, Paris, Londra,
Prag v . b . her z a m a n bir merkez g ö r e v ve işlevini g ö r d ü l e r . İstan­
bul da böyledir: bir tarih, kültür, sanat ve d ü ş ü n c e m e r k e z i ola­
rak. A n c a k İ s t a n b u l ' u n bir farkı ve bir özelliği vardır, her z a m a n
o l m u ş t u r . İstanbul bir kültür, uygarlık ve b u n l a r d a n o l u ş a n bir ina­
nışlar potasıdır. D o ğ u ile Batının d e ğ i ş m e y e n bir b u l u ş m a , kay­
n a ş m a noktası, bir o d a k noktası ve ola ki «manyetik» bir alan.
Ve tarihin y ü k ü n ü omuzlarında taşıyan, tarihin izleri ile d o l u p
t a ş a n her b ü y ü k ve eski kent g i b i İstanbul da gizemleri olan,
g i z e m l e r yaratan bir gizemdir. Ve öyle o l m a y ı s ü r d ü r ü y o r .
A n c a k «gizem» s ö z c ü ğ ü n ü kullandığımızda amacımız nedir,
bir araştırmaya g i r d i y s e k neyi, n e d e n araştırmak istedik, ne tür
s o n u ç l a r bekleyerek?
G i z e m bir sırdır, gizli tutulan, gizli anlamları, giderek değerle­
ri o l a n bir «şey»dir. Bir kavram, bir k u r a m , bir bilgi, inanış, olay­
dır g i z e m . Bir arayış ve evrensel bir sentezdir. Bazen bir hayal,
bir fantezi, bir masal da olabilir hatta bir u y d u r m a . A n c a k bir kişi,
t o p l u m ya da bir kent için g i z e m bir «arka yaka», bir «gizli yüz»,
bir b i l i n m e y e n v e y a açıklanamayandır, öyle de olabilir.
Bu araştırmanın a m a c ı alternatif, belki az bilinen, u n u t u l m a k
üzere olan, sararmış yapraklarda, k a y n a k l a r d a kalmış bir İstan­
bul portresini çizmektir, içinde yaşadığımız bu kentin d o ğ a ü s t ü -
c ü , d ü ş ü n d ü r ü c ü ola ki eğlendirici kimliğini saptamaktır, d ü n ü n ü
ve b u g ü n ü n ü , karanlıklarını ve tedirginliklerini başka ve d e ğ i ş i k
bağlantılarla b a ğ l a m a k ve olanakların dahilinde, «resimlendir­
BIRINCI BÖLÜM
mek.»
İstanbul k e n d i başına bir gizemdir, bir g i z e m tarihi ve bir
ESKİLERİN GİZEMLERİ
gizemler m e r k e z i d i r her tür ve ç e ş i d i n d e n . Ve İstanbul yüzyıllar­
d a n beri s ü r e g e l e n bir arayışın b u l u ş m a noktasıdır, ölümsüzlerin,
Fethedilen İ s t a n b u l ' d a n ö n c e bir Bizans vardır ya da bir
gizli ve b i l i n m e y e n üstünlerin, bilgelerin, gizemcilerin ve de şarla­
D o ğ u R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u v e o n d a n ö n c e d e bir Bizans öncesi,
tanların uğrağıdır.
g i d e g i d e mitolojinin inanışlarına, efsanelerine ve O l i m p o s ' u n t a n ­
Onların ve başkalarının arayışı bizim de arayışımız o l d u bu
rılarına kadar v a r a n .
sayfalar b o y u n c a , katılmanızı dilediğimiz heyecanlı bir m a c e r a y a
Ç o k gerilere g i d i p M.Ö. 667 yılına ulaştığımızda karşımıza ilk
yol açtı.
B y z a n t i o n ' u k u r a n Megara'lılar çıkıyor. Ya d a h a d a h a öncesi? Ya
Bize b ö y l e bir m a c e r a y a çıkabilmemiz için olanak tanıyan
Bizans'tan ve İ s t a n b u l ' d a n ç o k ö n c e buralara kadar g e l i p yerle­
H ü s n ü T e r e k ' e , bizi sürekli yüreklendiren, kaynak avına çıkan
şen Keltler?
O r k u n U ç a r ' a t e ş e k k ü r ü bir b o r ç biliriz.
Her insanın y a ş a m ı - v e k e n d i s i - nasıl ki z a m a n l a ç ö z ü l e n
Popüler g i z e m l e r e ekranlarını a ç a n özel kanalların m o d a
veya hiç ç ö z ü m l e n m e y e n , aksine derinleşen bir g i z e m ise kentle­
deyimiyle «bizi izlemeye d e v a m edin!»
rin y a ş a m ı ve g e ç m i ş i de bir b a ş k a gizemdir, özellikle İstanbul
gibi «merkez» o l a n kentler için.
GIOVANNI SCOGNAMILLO
İstanbul'u 1550'lerde ziyaret e d e n Flaman g e z g i n c i s i Ogier
Ghisen v o n B u s b e e k kendine bir s o r u sorar: «Bütün d ü n y a n ı n
başkenti burası mı?» diye. Ve Fransız ozanı A l p h o n s e de Lamarti-
ne bir y o r u m d a bulunur: «Doğa burasını d ü n y a n ı n başkenti
o l m a k için yaratmışa benziyor» diyerek.
İstanbul'a g e l i p heyecanlar g e ç i r e n ç o ğ u Batılıların g ö r ü ş ü ­
d ü r b u v e b u g ö r ü ş ü n n e denli d o ğ r u o l d u ğ u n u İ s t a n b u l ' d a yaşa­
y a n bizler h e r k e s t e n d a h a iyi biliyoruz.
Eski o l m a k , ç o k g e ç m i ş ç o k g ö r m ü ş o l m a k h e m birikim,
h e m de bir ayrıcalıktır. Belirli, kalıcı, g ö z l e görülebilen, elle d o k u -
nulabilen izler t a ş ı m a k - k i , bir eski kent için bunlar surlar, kale-

- 9 —
ler, hisarlar, binalar v . b . ' d i r - başka, bu izlerin g e ç m i ş i n i , g e ç m i ş
anlamlarını ç ö z m e k başkadır.
İstanbul herkesi çekiyor: yazarı, ozanı, d ü ş ü n ü r ü , araştırma­
cıyı, maceraseveri, meraklıyı, b u r n u havada turisti, bir a n d a d u y ­
gulananı ve s o ğ u k s o ğ u k bakanı, önyargılı olanı ile bilgi, ö l ç ü ile
değerlendireni. Ve bir g e r ç e k «merkez» o l d u ğ u n d a n istanbul, bili­
nen ve bilinmeyen olanaklar s u n d u ğ u n d a n , ticaret erbabı g e z g i n ­
ciyi de çeker.
1260 yılında V e n e d i k ' t e n N i c o l o ve Maffeo Polo adlı iki kar­
d e ş gelir İstanbul'a. Polo kardeşler İstanbul'a yerleşirler, b a ş k a
Venedik'liler gibi, ticaret yaparlar, Kırım'a, V o l g a nehrine, B u h a -
ra'ya kadar uzanırlar, mal alıp İstanbul'da satarlar. D o k u z yıl s o n ­
ra Venedik'e dönerler. Yıllar g e ç e r ve g ü n ü n birinde Polo k a r d e ş ­
ler y e n i d e n g ö r ü n ü r l e r Galata'daki V e n e d i k l i l e r i n arasında. Bu
kez en k ü ç ü k kardeşleri olan M a r c o ' y u da getirirler yanlarına ve
İstanbul'dan u z u n ve ç o k ünlü yolculuklarına çıkarlar, «ipek
Yolu»nu izleye izleye.
D ö n ü ş 1295'te oluyor; T r a b z o n ' d a n kalkan bir g e m i ile İstan­
bul'a dönerler. S o n r a V e n e d i k ' e , yanlarında ö l ü m s ü z bir haziney­
le, M a r c o P o l o ' n u n gezi notlarından oluşan «İl Milione» (Milyon)
adlı s e y a h a t n a m e y l e dönerler.
Çin y o l u n u t u t a n g ö z ü p e k maceraseverlerin, zeki v e g i r i ş k e n
tüccarların k o n u m u z o l a n kentsel gizemlerle ne ilgisi var ki?
Çağrışımsal olsa bile ilgi apaçık ortadadır: Polo'lar ve onları
izleyenler, bildiğimiz kadarıyla g i z e m c i değiller, inanç sahibi, d i n ­
lerine bağlı insanlardır. A n c a k D o ğ u ' n u n ve U z a k d o ğ u ' n u n o l u ş ­
t u r d u ğ u gizemi, artı b u n u n parasal, ticari potansiyelini, İstan­
b u l ' d a yıllarca kalmış olan N i c o l o ve Maffeo Polo iyi biliyorlar.
«Merkez» İstanbul, bu kimliği ve geleneği ile onlar için bir «ka­
p ı d ı r , bir kaçınılmaz bağlantıdır ve bu bağlantıya inanarak, g ü v e ­
nerek arayışlarına başlıyorlar.
B u n u bir parantez, bir «tırnak arası» sayıp d a h a gerilere
dönelim.
Boğaziçi ve kıyıları, bir s o n r a k i b ö l ü m d e ayrıntılı olarak g ö r e -
- 10 -
c e ğ i m i z gibi, mitolojik efsaneler v e k a h r a m a n l a r l a d o l u p taşıyor.
Ve B o ğ a z i ç i ' n d e n başlayan bu inanışlar gelip S a r a y b u r n u ' n a
kadar dayanırlar.
Bizans'ın en eski tarihçilerinden biri olan H e s y c h i u s ' a g ö r e
Bizans ö n c e s i ilk yerleşim yerlerinden biri de S a r a y b u r n u ' n d a ,
b ö l g e n i n kralı olan, Barbisius tarafından kuruluyor. D a h a s o n r a
kurulan kenti surlarla k a p a t a n ve B a r b i s i u s ' u n kızı Phidelia ile
evlenen Byzas, efsaneye göre, denizler tanrısı Poseidon'un
o ğ l u n d a n başkası değildir.
B ö y l e c e Byzas'ın adını alan ilk Bizans (Byzantion) tanrısal
ya da yarı tanrısal bir kimlik ve ö n e m kazanmış oluyor, her ne
kadar olayın gerisinde - m i t o l o j i d e sık sık r a s t l a n a n - bir ırza
t e c a v ü z d u r u m u yatıyorsa da. Tanrı P o s e i d o n , Byzas'ın annesi
olan ve k e n d i de tanrı s o y u n d a n g e l e n güzeller güzeli Kerassa'yı
iğfal e d e r e k b u d u r u m u yaratıyor.
İki kıtayı birleştiren, Batı'dan, O r t a d o ğ u ' d a n , U z a k d o ğ u ' d a n
ve u n u t u l a n , y o k o l m u ş ve kayıp uygarlıklardan g e l e n kültürleri
barındıran ve kaynaştıran İstanbul'da, kentin ilk k u r u l u ş u n d a n
ş i m d i y e dek, g i z e m d a i m a vardı ve vardır, her çeşidi ve y o r u m u ,
eğilimi ile.
T ü m kaynakları tarayabilmek olanaksızsa bile elde edebildi­
ğ i m i z k a y n a k l a r d a n seçtiğimiz, kimi bağıntısız gibi g ö r ü l e n efsa­
neler, inanışlar ve olaylar k o c a m a n ve kendi içinde kendini
t a m a m l a y a n bir mozaik, d e v b o y u t l u bir duvar resmini o l u ş t u r u ­
yorlar. A n c a k boyutlarını s a p t a y a b i l m e k için her şeyi birbirine iyi­
ce karıştırmak, birbiri ile iyice karşılaştırmak, çarpıştırmak gereki­
yor, y o r u m y a p m a k t a n , varsayım y ü r ü t m e k t e n , çağrışımları kul­
l a n m a k t a n hiç ç e k i n m e d e n .
Bilinen ve bilinmeyen, varolan ve yitirilen, kaçırılan kaynak­
lar...
Fetih ö n c e s i ve Fetih sonrası i s t a n b u l ' u t e r k e d e n Bizanslı bil­
ginler beraberlerinde kaynak ve bilgi kaçırıyorlar. İster s o n r a d a n
bunları başkalarıyla paylaşsınlar, ister paylaşmasınlar.
İtalya'ya sığınan Bizanslı G e m i s t e Phleton, Eflatuncu akade-

misinin öğretilerini meslekdaşlarına iletiyor; Verona'lı Guarini ise
Bizans'tan iki sandık d o l u s u elyazması kaçırıyor, birini y o l c u l u k
esnasında yitiriyor, ikincisindekileriyse hiç k i m s e y e g ö s t e r m i y o r ,
açıklamıyor.
Bizans'tan kaçıp değerli metinleri, elyazmaları - b u ara Efla-
t u n ' u n b a ş y a p ı t l a r ı n ı - Batı'ya ulaştıranlar arasında kimler y o k ki:
J o h a n e s A r g y r o p u l o s , T h e o d o r u s Gaza, D e m e t r i u s C h a l c h o n d i -
lis, A n d r o n i c o s Challistos, M a r c o M u s u r u s , J o h a n n e s v e C o s t a n -
t i n o s Lascaris kardeşler gibi bilim adamları ve aydınlar.
Rönesans'a yol a ç a c a k o l a n feodal düzenli Orta Ç a ğ için
Bizans bir bilim, bilgi kaynağı ve bir gelenektir ç ö k m e s i n e n e d e n
olan t ü m aşırılıklarına karşın. Hatta ve hatta lanetli bir gelenektir,
b o l c a şeytanlık v e b ü y ü c ü l ü k k o k a n . H e m , anlatılanlara g ö r e ,
İmparator Justinien, A y a Sofya'yı inşa ettirebilmek için Ş e y t a n '
d a n bile y a r d ı m i s t e m e m i ş miydi?
Bizans yıkılıyor a n c a k Bizans'ın tarihinde bazı ilginç ve dik­
kat çekici olaylar y ü z e çıkıyor.
Tarihin devresel d ö n e m l e r ve d ö n ü ş l e r l e kendini sık sık tek­
rarladığını biliyoruz ve bunlara tarihin iniş ve çıkışları deriz, öyle
kabul ederiz.
Bir Y ü c e C o s t a n t i n ' i ele alalım ve hiç y ü c e o l m a y a n bazı dav­
ranış ve eylemlerine bir g ö z atalım:
- C o s t a n t i n kayınpederi olan M a x i m u s ' u ö l d ü r t ü y o r , kayınbi­
raderi olan Licinius'u boğazlatıyor, o ğ l u C r i s p u s ' u ve y e ğ e n i L u c i -
nius'u katlettiriyor. Derken eşi olan İ m p a r a t o r i ç e Fausta'yı kay­
nar bir b a n y o d a b o ğ d u r t u y o r .
Costantin'in ailesi de aynı şekilde saltanatını s ü r d ü r ü y o r ,
d a h a d o ğ r u s u s ü r d ü r m e y e çalışıyor: C o s t a n t i n ' i n iki o ğ l u cinayet­
lere k u r b a n gidiyorlar, ikisi hariç (12 yaşındaki Gallus ve 6 yaşın­
d a k i Julianus) t ü m yeğenleri askerler tarafından öldürülüyorlar.
Cinayetleri üstlenen ise i m p a r a t o r u n s o n üç o ğ l u oluyor, yani
Constantin, C o n s t a n t v e C o n s t a n c e . Ü ç ü d e kısa süre s o n r a , tra­
jik şekilde ölüyorlar ve 337 yılında işlenen y e ğ e n katliamından
\
kurtulabilen Julien de fazla u z u n ö m ü r l ü o l m u y o r , saltanatı salt
üç yıl sürüyor.
Kanlı bir ailenin ö y k ü s ü d ü r b u , siyasal oyunların, saray entri­
kalarının, hırs ve kıskançlıkların bir s o n u c u . Gizemli bir ö y k ü hiç
değildir a n c a k gizemlerle d o l u bir o r t a m d a g e ç i y o r , ç ü n k ü kanlı
bir saltanat s ü r e n , s o n d ö n e m i n d e iyiden iyiye çığrından çıkan
bu Bizans aynı z a m a n d a kentin içinde b u l u n a n kutsal ya da kut­
sal gibi bilinen emanetlerin k o r u y u c u s u k o n u m u n d a d ı r .
Nedir bu kutsal gibi bilinen e m a n e t l e r ve Fetih öncesi
Bizans'ta ne t ü r gizemlerin kaynağını o l u ş t u r u y o r l a r ?
1554'te İstanbul'u ziyaret e d e n ve gezi notlarını «İstanbul ve
A n a d o l u ' y a Seyahat Günlüğü»nde t o p l a y a n A l m a n bilgin ve araş­
tırmacısı H a n s Dernschvvam yazılarının bir kısmını şu şekilde sıra­
lıyor:
- Havari A n d r e ' n ı n t a b u t içinde b e y a z ketene sarılmış cese­
di (ceset 1210'da İtalya'nın Amalfi kentine o r a d a n da 1462'de
R o m a ' y a naklediliyor aslında),
- İsa'nın y e ğ e n i Z e b e d e u s ' u n eşi Maria S a l o m e ' n i n t a b u t u ,
- İsa'nın bağlanıp işkence edildiği renkli, cilâlı bir taş.
Dernschvvam, Batı'nın kutsal emanetleri bir yana, bize 16.
yüzyıl İ s t a n b u l ' u n d a n ilginç gözlemler de veriyor:
«Bizim Elçihanın yanında bir a d a m bir k ö ş e y e b ü y ü c e k bir
sandık yerleştirdi. Sandığın içini darı ile d o l d u r d u . H e m e n h e m e n
çıplak bir vaziyette bir örtüye b ü r ü n e r e k yalnız başı dışarda kala­
c a k şekilde bir sandığın içine girdi ve darıların arasına g ö m ü l d ü . »
d i y e anlatıyor A l m a n gezgini. «Türkler bu herifi evliya sandılar ve
o n a y i y e c e k i ç e c e k taşımaya başladılar. Bu a d a m ı n etrafında baş­
ka fakirler g e c e g ü n d ü z oturuyorlar. Z a m a n l a herif öyle şişmanla­
d ı ki, b o y n u d o m u z b o y n u n a b e n z e d i , yanakları d a borazancı
yanakları gibi t o m b u l l a ş t ı . Padişah c i v a r d a n g e ç i p g i d e r k e n o n a
d u a eder durur.»
Batı'nın kutsal saydığı emanetleri hiç t a r t ı ş m a d a n ve y o r u m
y ü r ü t m e d e n k a b u l e d e n Dernschvvam, d o ğ a l olarak Evliya Çele-
bi'nin k a l e m i n d e n çıkmışa benzer bu Darılı Evliya'ya, haklı ya da
- 13 -
haksız, bir fırsatçı g i b i bakıyor, bir inanışın - b i r inanışa d ö n ü ş e b i ­
len bir o l a y ı n - başlangıcını çiziyor. B u r a d a ilgimizi ç e k e n de
A l m a n yazar v e h ü m a n i s t i n y o r u m u n d a n ç o k b u Darılı Evliya'nın
yarattığı olay ve etrafında t o p l a n a n b a ş k a c a « f a k i r l e r d i r . Evliyalık
bir yana, «yöntem»in ne denli uygulandığı ve k a b u l l e n d i ğ i , nasıl
izleyici ve taraftar b u l d u ğ u Demschvvam'ın çizdiği canlı sahne­
d e n ortaya çıkıyor.
Meraklı ve izlenimci A l m a n g ü n c e yazarı, kitabının b a ş k a bir
yerinde, ilgisini ç e k e n hatta tanık olanları hayrete d ü ş ü r e n başka
v e ç o k d o ğ a l g i b i g ö r ü n e n bir o l a y d a n d a söz açıyor:
«Akbabaların k a y b o l d u ğ u bir sırada, 31 A ğ u s t o s t a ve 14
Eylülde bir k a r g a g e l d i . Ali Paşa C a m i n i n ve bizim k o n a ğ ı n karşı­
sında yüksek, eski Roma'lılardan k a l m a bir sütun üzerine k o n d u .
Acı acı ö t t ü . Halk b u n u d a ç o k a c a y i p v e gayritabii b u l d u v e hay­
retler içinde kaldı.»
G ü n l ü ğ ü n yazarı bu kez herhangi bir y o r u m y ü r ü t m ü y o r ,
dolayısıyla bu iş bize kalıyor ve hiç hayret e t m e m e k l e birlikte,
nakledilen olayı ilginç b u l d u ğ u m u z d a n 440 yıl s o n r a bir «naif»
d e n e m e y e girişiyoruz.
Olay aslında s o n d e r e c e doğaldır: İlkin a k b a b a l a r İstanbul'
d a n ayrılıyor, g ö ç ediyorlar, sonra iki ayrı g ü n d e bir k a r g a geli­
yor, bir s ü t u n a k o n u p «acı acı» ö t ü y o r . A n c a k olay bu denli
d o ğ a l ve basit ise yazarımız n e d e n b u n u k a y d e t m e k ihtiyacını
duyuyor?
Yazın s o n g ü n l e r i n d e akbabalar mevsimlik g ö ç l e r i n e başlar­
lar ve tarih ne o l u r s a olsun, kargalar bir yere k o n a r a k h e p öter­
ler. Civar halkı n e d e n b u n u a c a y i p sayıyor ve İ s t a n b u l ' u ziyaret
e t m e k t e olan bir y a b a n c ı neden b u n u g ü n l ü ğ ü n e g e ç i r i y o r ?
Kaldı ki, d u y u l a n hayret salt çevre halkında d e ğ i l d i r , A l m a n
h ü m a n i s t i n d e d e beliriyor.
Dernschvvam bir araştırmacıdır, tarihsel ve a r k e o l o j i k eserler
t u t k u n u d u r , hobisi eski R o m a kitabelerinin kaydını tutmaktır. G ü n ­
l ü ğ ü b o y u n c a (en azından bizi ilgilendiren İstanbul b ö l ü m l e r i n ­
d e ) , dinsel emanetler bir yana, salt s o m u t , pratik şeylerle ilgilen­
mektedir. Darılı Evliya'dan s ö z e t m e s i halkın saflığını b e l i r t m e k
açısındandır ancak, g ö r ü n ü ş t e acı acı v e y a tatlı tatlı ö t e n bir kar­
gaya yer ve z a m a n ayıracak birine hiç b e n z e m i y o r .
Benzemiyor fakat bu elyazması k o l e k s i y o n c u s u k ö k l ü bir
hümanist aydınıdır ve b ö y l e o l d u ğ u n d a n hiç k u ş k u s u z karganın
simgesel anlamını biliyordur.
Ya nedir kapkara karganın s i m g e l e d i ğ i ?
Değişik inançlara g ö r e karga tanrıların habercisidir, kehanet­
lerde bulunur, yalnızlığın imgesidir ve aynı z a m a n d a ö l ü m ü n de '
habercisidir. Kargalar h e p acı acı öter. Gelgelelim antik g i z e m c i ­
ler, kehanetleri çözenler, kargaların ses tonlarında her biri ayrı
bir a n l a m taşıyan, 64 d e ğ i ş i k sesi ayırmayı bilirlermiş. Üstelik kar­
ga, siyah rengi ile s i m y a d a k i işlemlerde ç ü r ü m e adını alan süre­
cin de simgesidir.
Ya s ü t u n neyi simgeler?
S ü t u n y a ş a m ağacıdır, bilgidir, g ö k y ü z ü ile y e r y ü z ü arasın­
da bağlantıdır, Tanrının g ü c ü n ü belirtir, evrensel ve tinsel bir sim­
gedir.
S o n u ç t a civar halkını hayretler içinde bırakan karganın ö t m e ­
si bir g ü n c e m a d d e s i oluyor, özel olay kimliğini kazanıyor, t ü m
doğallığına karşın. Bu uzattığımız bir abartma değildir, bu
Demschvvam'ın notlarından da çıkan bilinçli bir y ö n t e m d i r , ola­
ğ a n g ö r ü l e n i , sayılanı d e ş m e k t i r , anlamını, d o ğ u r d u ğ u , bağlandı­
ğı simgeleri ç ö z m e k t i r , g ö r ü l e n i n ve bilinenin ötesine gitmektir,
belirlenmeyeni aramaktır. Bir tekniktir bu ya da bir çeşit bilgeliğin
yoludur.
İstanbul kentinin içerdiği, kapsadığı ve d o ğ u r d u ğ u gizemler
z a m a n z a m a n tarihsel y a d a folklorik a ç ı d a n araştırıldıysa d a bir
t ü m olarak pek d e ğ e r l e n d i r i l m e d i . O y s a ki, ilerdeki b ö l ü m l e r d e
çeşitli ve d e ğ i ş i k ö r n e k l e r d e n g ö r ü l e c e ğ i gibi, enine b o y u n a araş­
tırılması g e r e k e n geniş, ilginç bir k o n u d u r .
İstanbul gizemleri sistemli bir şekilde araştırılmadıysa da Tür­
kiye gizemleri, en azından bir on yıl ö n c e s i n e kadar, Haluk Ege­
m e n Sarıkaya tarafından kapsamlı bir yaklaşımla tarih b o y u n c a
— 15 —
araştırıldı ve y o r u m l a n d ı . İstanbul kenti d e , d o ğ a l olarak nasibini
aldı.
Sarıkaya'nın çalışmasını t a r a r k e n bir dizi ilginç, g i z e m d o l u ,
çıkış noktası olarak k u l l a n a b i l e c e ğ i m i z ve tartışmaya her z a m a n
a ç ı k olaylarla karşılaşırız, ö r n e ğ i n :
- İstanbul'da 16. yüzyılda y a ş a m ı ş o l a n şair Bâlı Efendi bir
g e c e , d ü ş ü n d e g e n ç yaşta ö l e n arkadaşlarından Piruza Ali'yi
g ö r ü r ve o n d a n bir a r m a ğ a n ister. Düşteki Piruza Ali bir kâğıda
biraz t o p r a k k o y u p d ü ş ü g ö r m e k t e o l a n şaire verir, Bâlı Efendi
de kâğıdı sarığının kıvrımına yerleştirir, d ü ş biter.
Ertesi g ü n b u d ü ş ü n ü arkadaşlarına anlattığında eliyle aynı
hareketi yapar, sarığını kurcalar ve d ü ş ü n d e kendisine verilen içi
t o p r a k d o l u kâğıt parçasını bulur...
İnanılmaz Ö y k ü l e r ' d e n bir ö r n e k denilecektir, ö y l e d e y o r u m ­
lanabilir üstelik, bu ç a l ı ş m a m ı z d a a m a c ı m ı z psişik olayların üze­
r i n d e d u r m a k t a n ç o k her t ü r d e n ö r n e k l e r v e r m e k o l d u ğ u n d a n
yüzyıllar ö n c e s i n d e n kalma b ö y l e bir olayı «çeşni»den de sayabili­
riz. A n c a k araştırmacı Sarıkaya'nın «İstanbul A n s i k l o p e d i s i n d e n
aktardığı bu olay, klasik anlamı ile, bir «apor» olayıdır ya da spiri-
tüalistlerin, ruhçuların t a n ı m l a m a s ı n a g ö r e kapalı bir m e k â n ı n için­
d e dışardan (transfer) y a d a ö t e d ü n y a d a n bir v e y a b i r k a ç n e s n e ­
nin getirilmesidir.
Bilinen ve izlenilen bilimsel kurallar bu ve bu g i b i olayların
s o m u t bir açıklamasını y a p a m a d ı k l a r ı n a g ö r e e s k i d e n k a l m a b u
«apor» olayını g i z e m l e r i m i z i n arasına, t ü r ü n ü n bir klasik ö r n e ğ i
olarak, katmayı u y g u n g ö r d ü k .
Sarıkaya kitabının b a ş k a bir y e r i n d e , bir b a ş k a ilginç o l a y da
naklediyor b u kez yerini d e belirterek. Araştırmacıya g ö r e Beya­
zıt, S o ğ a n a ğ a Mahallesi, C a m i S o k a ğ ı n d a , 1970'lerin s o n l a r ı n d a
halen yerinde d u r a n bir a p a r t m a n ı n y ü k s e l d i ğ i eski bir evin b a h ­
ç e s i n d e b u l u n a n , taşla d o l d u r u l m u ş , bir k u y u d a n i m d a t istercesi­
ne uzanan bir el b i r ç o k kez g ö r ü l m ü ş t ü r .
Kullandığımız k a y n a k t a bu elin kimler t a r a f ı n d a n ve h a n g i
z a m a n l a r d a g ö r ü l d ü ğ ü belirtilmediğine g ö r e , b ü y ü k bir olasılıkla,
gösterilen m e k â n d a hiçbir araştırma y a p ı l m a m ı ş v e o l a y (şayet
g e r ç e k bir o l a y d a n s ö z edebilirsek) İ s t a n b u l ' u n g i z e m l i inanışla­
rın kayıtlarına b ö y l e s i n e geçmiştir.
Öte d ü n y a d a n g e l e n içi t o p r a k d o l u kâğıt p a r ç a l a r ı , d o l d u r u l ­
m u ş k u y u l a r d a n ç ı k a n eller v e d e ğ i ş i k bir t ü r ü n k a p s a m ı n a giren,
kediler ve farelerle ilgili bir b a ş k a olay...
«1921 yılında, bir g e c e , İ s t a n b u l ' d a k i Asaf P a ş a T e k k e s i n d e
bir toplantı yapılıyordu.» d i y e anlatıyor Sarıkaya. «Aralarında Ney­
zen Tevfik'in d e yer aldığı davetliler, a k ş a m y e m e ğ i n i yemişler,
yatsı namazı v a k t i n i bekliyorlardı. O sırada ş e y h l e r d e n biri, o d a ­
nın orta kısmını boşalttırarak, davetlilerin o d a n ı n iki y a n ı n a çekil­
melerini istedi. Ş e y h , kapının karşısına rastlayan d u v a r ı n ö n ü n e
o t u r d u v e s a ğ elindeki tespihini ç e k e r e k dualar o k u m a y a başla­
dı. Az sonra, açık k a p ı d a n içeriye farelerin g i r d i ğ i g ö r ü l d ü . Fare­
ler, d o ğ r u d a n ş e y h i n s a ğ yanına g i d e r e k , bir sıra oluşturdular.
Ş e y h bu kez t e s p i h i sol eline aldı ve duasına d e v a m etti. İzleyen­
lerin hayret d o l u bakışları arasında, kapıdan içeriye ikinci bir hay­
van g r u b u g i r m i ş t i . Bunlar, farelerin d o ğ a l d ü ş m a n l a r ı o l a n kedi­
lerdi. Farelerin üzerine atılacakları y e r d e , onlar da ş e y h i n sol tara­
fında sıralandılar. Kediler, gözlerini farelerin ü z e r i n e dikmişler,
ağız ve bıyıklarını oynatıyorlar a n c a k sanki aralarında bir engel
varmış gibi, farelere d o ğ r u bir harekette b u l u n m u y o r l a r d ı . B u
d u r u m , o n b e ş d a k i k a kadar b ö y l e c e d e v a m etti. S o n u n d a şeyh
g e n e ö n c e farelerin v e a r k a s ı n d a n d a kedilerin, g e l d i k l e r i şekilde,
kapıdan çıkarak g i t m e l e r i n e izin verdi.»
Bu olayı naklettikten s o n r a Sarıkaya b u n u h a y v a n l a r d a k i
p a r a p s i k o l o j i a ç ı s ı n d a n i n c e l e y e b i l e c e ğ i m i z i belirterek hayvanla­
rın kendilerine yansıtılan tepkileri ( b u r a d a s ö z k o n u s u o l a n bir t e p ­
k i d e n ç o k bir ç a ğ r ı y a d a bir k o m u t a d ı r ) p a r a n o r m a l y o l d a n algı­
layıp b e k l e n e n yanıtı verdiklerini açıklıyor.
B u r a d a bir an d u r a l ı m : ilkin bir «apor» olayını g ö r d ü k , sonra­
d a n bir b e d e n l e n m e , s o n u n d a d a bir psi y a d a bir h i p n o z d u r u ­
m u n u . Bunları b i r a r a y a g e t i r d i ğ i m i z d e ne gibi bir o r t a k noktayı
ö n e sürebiliriz?
— 17 — istanbul Gizemleri / F: 2
 Ortak n o k t a şu ki ü ç ü d e , a y n e n ve aktarıldıkları şekilleri ile
kabul edildiklerinde, bizleri n o r m a l ötesinin, parapsikolojik olanın
«ruhsal» alanına g ö t ü r ü y o r l a r .
Şair Bâli Efendi'nin ö y k ü s ü , ister gerçek, ister u y d u r u l m u ş
kurallara u y a n , benzerlerinin sürecini izleyen bir «apor» dur, şu
farkla ki, bir d ü ş ü n akışı i ç i n d e yer alıp düşle gerçek arasında bir
k ö p r ü kurmaktadır, d ü ş s e l p l a n d a g ö r ü l e n bir nesneyi aynı a n d a
g e r ç e k plana aktarmaktadır. Bu açıdan ele alındığında, k u r g u s a l
olabilmesi olasılığı bile, ilginçliğini hiçbir şekilde z e d e l e m i y o r .
Üstelik, anlatılan ö y k ü d e , d ü ş t e ifade edilen bir isteğin s o m u t l a ş ­
ması d a - y a n i d ü ş ü n dışına taşıp g e r ç e ğ e aktarılması d a - olaya
değişik bir b o y u t kazandırıyor, varsayımsal d ü ş ü n c e l e r e y o l a ç ı ­
yor.
Beyazıt'ın bir m a h a l l e s i n d e k u y u d a n çıktığı s ö y l e n e n el ise,
benzeri b i r ç o k k a y n a k l a r d a bulunabilen, bir «hayalet ö y k ü s ü » -
dür, ister k u y u d a kalan birinin, ister o y e r d e - b ü y ü k bir olasılıkla
şiddet s o n u n d a - ö l e n , katledilen birinin.
Şeyhin çağrısına u y a n fare ve kedilerinin olayı ise b u g ü n bili­
m i n de kabul ettiği bir u z a k t a n telkin örneğidir, şartlı refleks d e ğ i l ­
se de trans veya h i p n o z durumlarına ait ve bunlara ö z g ü kurallar­
la açıklanabilen bir olaydır.
Y o r u m y ü r ü t m e k kolay gibi g ö r ü n ü y o r s a da, bir y e r d e n s o n ­
ra, ö n e m l i olan anlatılan ö y k ü d e k i , dile getirilen inanıştaki d u r u m ­
lardan ç o k bu d u r u m l a r ı n çağrıştırdığı bilinmeyenler ve açıklana­
mayanlardır.
Eskiden kalma kaynaklar tarandığında, bir zamanların İstan­
b u l ' u n u n birçok ilginç kişileri y e n i d e n dirilir gibi oluyor, b i r ç o k
gizemli olaylar sanki y e n i d e n y o r u m l a n m a k istercesine karşımıza
dikiliyor.
Evliya Çelebi'ye kulak v e r d i ğ i m i z d e 17. yüzyıldan k a l m a bir
Kapanî Deli Safer D e d e ile karşılaşırız. Ya da U n k a p a n ı ' n d a k i
e k m e k ç i Ali Çelebi'nin kızgın fırında u y u y a n , o r a d a n çıkıp d e n i z e
atlayıp g ö z d e n k a y b o l a n , y e d i yıl s o n r a C e z a y i r ' d e n dilsiz d ö n e n
— 18 -
v e ö l ü m ü n d e n sonra Unkapanı'nın dışındaki H o r o z D e d e mezarı­
nın yanıbaşında g ö m ü l e n Safer D e d e ' n i n ö y k ü s ü .
Kızgın fırına girip mışıl mışıl u y u y a n bir a d a m ı n ö y k ü s ü n e
inanmak zor geliyorsa bile, ateş ü s t ü n d e y ü r ü y e n l e r i ya da k e n d i
kendilerini yakanları, birden parlayıp kül olanları d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z ­
de Evliya Ç e l e b i ' y e d a h a bir anlayışla kulak v e r e b i l m e m i z olası
oluyor.
1885'te Ü s k ü d a r ' d a iyi tanınan, yakışıklı, terbiyeli y o r g a n c ı
kalfası B e s i m , t e m m u z ayının sıcak bir g ü n ü n d e işyerinde fenala­
şıp c a n veriyor ve kalabalık bir c e n a z e t ö r e n i ile K a r a c a a h m e t
mezarlığına g ö m ü l ü y o r .
Ertesi g ü n ise Besim y e n i d e n tezgâhının başında g ö r ü l ü y o r .
A n c a k rengi iyice sararmış, kararmış bir ö l ü rengine d ö n ü ş m ü ş ­
tür. Şaşkın mahalleliye Besim başından g e ç e n l e r i anlatır: g e c e
mezarında k e n d i n e gelmiş, b a ğ ı r m a y a başlamış, mezarın yakınla­
rında â l e m y a p m a k t a olan bir fahişe ile iki b i ç k i n sesini d u y m u ş ­
lar ve mezarı kazıp o n u kurtarmışlar. Çıplak kalfaya b i ç k i n l e r d e n
biri d o n u n u , d i ğ e r i g ö m l e ğ i n i giydirmiş, fahişe o n u feracesi ile
sarmış ve y o r g a n c ı dükkânına kadar g ö t ü r m ü ş l e r .
108 yıl ö n c e Üsküdar'ı a y a ğ a kaldıran bu «dirilme», bu
« ö l ü m d e n d ö n m e » olayı b u g ü n bir katalepsi veya s e n k o p ö r n e ğ i
gibi değerlendirilince eskinin «garip» ve «gizemli» ö y k ü s ü n o r m a l
boyutlarına, olağanlığına kavuşur.
Eskiden İstanbul'da g e ç t i ğ i söylenilen ve kentimizin folklo­
r u n d a yerleşip n o r m a l bir s ü r e ç içinde d e ğ e r l e n d i r i l m e y e n olay­
lar da vardır. B u n l a r d a n biri de 17. yüzyıldan kalma « s ö n m e y e n
mum» öyküsüdür.
M e h m e t Ş e y d a b u ö y k ü y ü şöyle anlatıyor:
«Yalancının m u m u yatsıya kadar yanar demişler. M u m s ö n ­
d ü âlemleri demişler. Bir d e s ö n m e y e n m u m var. O n y e d i n c i yüz­
yılda i s t a n b u l ' d a Mevlevi M e h m e t D e d e a d ı n d a bir ermiş-kaçık
yaşarmış. Bu d e d e , kar d e m e z , buz d e m e z yalınayak, başı
kabak g e z e r m i ş . Tipide, fırtınada g e c e yarıları bir ş a m d a n l a d o l a -
şırmış. O tipide, fırtınada b ü t ü n sokakları dolaşır d a , ş a m d a n ı n d a - «Paris'in Kurt Adamı»nın bir b ö l ü m ü n d e G u y E n d o r e «likan-
ki m u m bir t ü r l ü sönmezdi.» tropi» olaylarına, insanı k u r d a d ö n ü ş t ü r e n d u r u m l a r a d e ğ i n d i ğ i n ­
En bunaltıcı sıcaklara ve en d o n d u r u c u s o ğ u k l a r a , n e r d e y s e de bunlara d ü n y a n ı n her yerinde inanıldığını belirtip, örnekleri
çırılçıplak, g ü n l e r c e ve haftalarca d a y a n a b i l e n «yogi» ya da Hint arasında, İskandinavların Ayı Adamlarını, Kızılderililerin Bizon
«fakir»i örnekleri ç o k t u r . O y s a t ü m m e t e o r o l o j i k d a l g a l a n m a l a r a Adamlarını, Afrika'nın Sırtlan Adamlarını ve İstanbul'un ( E n d o r e
d a y a n a b i l e n v e s ö n m e y e n bir m u m gariplikler y a d a gizemler tari­ «Constantinople» diyor) Kedi Kadınlarını da katıyor, onlarla ilgili
hine g e ç m e y e hiç k u ş k u s u z hak kazanmış sayılabilir! bu bilgiyi vererek:
Evliya Ç e l e b i ' y e d ö n e l i m ve 1302 yılında Çelebi' nin U n k a p a - «Bir saç tokasını kullanarak pirinç tanelerini yerler ve bilirler
nı'nda d ü n y a y a g e l d i ğ i anlatılan gözleri al al, ateş s a ç a n , b u r n u ­ ki, yaratıkların mezarlıklarda kurdukları sofrada, karınlarını iyice
n u n orta direği o l m a y a n bir ç o c u ğ a g e ç e l i m . dolduracaklardır.»
«Kırmızı g ö z l ü ç o c u k » denilirmiş ç o c u ğ a . B u ç o c u k b u l u ğ a Az bir şey yerler g ö r ü n ü r d e bu Kedi Kadınlar, ç ü n k ü t e m e l
e r d i ğ i n d e ç i ç e k hastalığına tutuluyor, derisi t ü m d e n s o y u l u y o r , gıdalarını mezarlıklardan, mezarlardaki cesetlerden t e m i n eder­
yılan örneği, altından da kırmızı bir d e r i çıkıyor, üstelik t ü m d e n ler, o n l a r a benzer b a ş k a c a yaratıklarla birlikte.
tüysüz. Mezarlıklarda sofralar k u r u p cesetleri parçalayıp y i y e n bu
Yıllar g e ç i y o r , ç o c u k «ahlakı güzel», anlayışlı, herkesle iyi «yamyam» Kedi Kadınlar kimlerdir, n e r e d e n çıkmadırlar?
g e ç i n e n fakat k o n u ş m a s ı zor anlaşılan bir delikanlı oluyor. Evleni­ Amerikalı yazar E n d o r e bir k o r k u romanını yazıyor ve elinde­
yor, bir attar d ü k k â n ı açıyor ve kendi gibi kırmızı tenli, b u r n u n u n ki folklor malzemesini b u n a g ö r e kullanıyor, y o r u m l u y o r , k u r g u l u -
orta direği o l m a y a n , kısa süre sonra ölen bir y a v r u n u n babası da y o r ve g e r e k t i ğ i n d e abartıyor. Yazar, b ü y ü k bir olasılıkla, Kedi
oluyor. Kadınlar diye f o l k l o r u m u z d a ve masallarımızda geniş bir yer
Kırmızı g ö z l ü , kırmızı tenli a d a m , «Revan yılı ö l ü p , Kasımpa­ t u t a n , her kılığa g i r e n cadılardan, c a d ı karılardan söz e t m e k isti­
şa'da bizim mezarlığın yanında gömüldü,» der Evliya Çelebi y o r ve bu cadıları kendi savına u y g u n şekilde biçimliyor.
ö y k ü y ü b ö y l e c e sonuçlandırarak. Sonuçta Guy Endore'un romanındaki İstanbul'un Kedi
Batı kaynaklarını karıştırdığımızda «garip» ya da «esraren­ Kadınları, İstanbul'un Cadıları, Cehennem Kadınları oluyor,
giz» o l m a k t a n ç o k «dehşetengiz» yaratıklarla karşılaşırız, İstan­ ç o c u k tekerlemelerinde bile anılan:
b u l ' d a yaşadıkları s ö y l e n e n ; Kedi Kadınlar ve Kurt A d a m l a r gibi.
Ne ne N e r m i n i
İstanbul'un Kedi Kadınlarından s ö z e d e n Amerikalı r o m a n c ı
Ç o k y e m e peyniri
ve senaryo yazarı Guy Endore oluyor, ilk baskısını 1934'te
Peynir seni ö l d ü r e c e k
y a p a n , «Paris'in Kurt Adamı» (The W e r e w o l f of Paris) adlı yapıtın­
Cehenneme götürecek
da.
C e h e n n e m i n kadınları
Endore kurgusal bir ö y k ü y ü anlatıyor fakat, 1870 yılının
İ s t a n b u l ' u n cadıları
K o m ü n ayaklanmasında g e ç e n bir Kurt A d a m ı n macerasını anlat­
Çık pik
tığında, k o n u s u n u ayrıntılı bir araştırma ile destekliyor, d a h a
N e r d e n g e l d i n o r d a n çık.
ö n c e yazmış o l d u ğ u b a ş k a c a tarihsel romanların yaptığı gibi (Ca-
sanova; J e a n n e d ' A r c v . b . ) .
 «Cadılar, h o r t l a y a n ölülerdir,» diye açıklar Prof.Pertev Naili b u l u n d u . Gözlerini kan b ü r ü m ü ş , g a y e t k o r k u n ç idi. Mezarlıktaki

Boratav. «Onlar üzerine de pek ç o k hikâyeler anlatılır. Ç o k l u k , b ü t ü n kalabalık b u n u g ö r d ü . Bu adamlar, sağlıklarında her türlü

kadınların c a d ı olduklarına inanılır; cadı-karı s ö z ü bu inanıştan pis çirkin işi y a p m ı ş , ırza, n a m u s a , mala saldırmış, a d a m öldür­

gelmeli. A m a , e r k e k l e r d e n d e 'çadılaşan'ların b u l u n d u ğ u n a tanıt müş, ocakları kaldırıldığı z a m a n her nasılsa yaşlarına bakılarak

belgeler vardır. T ü r k g e l e n e ğ i n d e k i cadı, aşağı yukarı, Batı inanış- cellada v e r i l m e m i ş , ecelleri ile ö l m ü ş kişilerdi. Sağlıklarında y a p ­

larındaki vampire'\ karşılar. Cadılar mezarlardaki taze ölüleri çıka­ tıkları y e t m e m i ş g i b i şimdi de halka habis r u h o l a r a k tebelleş

rıp ciğerlerini yerlermiş. Bir Rumeli a n l a t m a s ı n d a n ö ğ r e n d i ğ i m i z e olmuşlardı. Cadıcı Nikola'nın tanımına g ö r e , bu g i b i habis ruhları

g ö r e eskiden cadıları zararsız hale s o k a n u z m a n 'cadıcılar' olur­ d e f e t m e k için cesetlerinin g ö b e ğ i n e birer a ğ a ç kazık çakılır ve

muş. Cadılar üzerine inanış ve hikâyeler, A n a d o l u ' d a n ç o k İstan­ yürekleri kaynar su ile haşlanır imiş. Ali A l e m d a r ile A p t i A l e m ­

bul ve Rumeli b ö l g e l e r i n d e yaygın olsa gerek...» dar'ın cesetleri mezarlarından çıkarıldı. G ö b e k l e r i n e birer a ğ a ç
kazık çakıldı ve yürekleri bir kazan kaynar su ile haşlandı. Fakat
Boratav'ın vurguladığı cadı-vampir ilişkisini ve «cadıcılar»ı
hiç tesir e t m e d i . Cadıcı, ' B u cesetleri y a k m a k gerek...' d e d i . Bu
kanıtlayan ilginç bir belgeyi M e h m e t Ş e y d a s u n u y o r :
hususta ş e r ' a n da izin verilebileceğinden, izin verildi. Ve iki yeni­
«Aşağıdaki yazı 1833 yılında Tırnava kadısı A h m e t Ş ü k r ü
çerinin mezarlarından çıkarılan cesetleri mezarlıkta yakıldı ve ç o k
Efendi tarafından hükümet merkezine gönderilmiş, Takvım-i
şükür kasabamız da cadı şerrinden kurtuldu.»
Vekâyi gazetesinin 6 9 ' n c u sayısında yayınlanmıştır:
Tırnava'da cadılar türedi. G ü n battıktan s o n r a evlere d a d a n ­ İ s t a n b u l ' d a n bir hayli uzaklaştık ancak, b a ğ l a n t ı d a n bağlantı­

m a y a başladı. Zahireye dair un, y a ğ , bal gibi şeyleri birbirine ya ve ö r n e k t e n ö r n e ğ e , Kedi Kadınlardan y o l a çıkıp f o l k l o r u n ,

katar ve b a z e n içlerine t o p r a k karıştırır. Y ü k l ü k l e r d e b u l d u ğ u yas­ Rumeli ve İstanbul f o l k l o r u n u n cadılarına ve cadıcılarına, g i d e r e k

tık, y o r g a n , şilte ve bohçaları didikler, açar, dağıtır. İnsanların vampirlere k a d a r vardık.

üzerine taş, t o p r a k , çanak ve ç ö m l e k atar. Hiç kimse bir şey Tırnava Kadısı'nın naklettiği olay, her ayrıntısı ile, t ü r ü n litera­

g ö r e m e z . Birkaç erkek ve kadının da üzerine saldırmış. Bunlar t ü r ü n e u y g u n bir v a m p i r olayıdır. K a n d a n veya p a r ç a l a n a n ceset­

çağrıldı, s o r u l d u : 'Üzerimize sanki m a n d a ç ö k m ü ş s a n d ı k l ' d e d i - lerden söz e d i l m i y o r s a da - b i z i m Yeniçeri Vampirler ortalığı bir­

ler. Bu y ü z d e n mahalle halkı evlerini b a ş k a y a n a taşımışlardır. birine k a t m a k l a yetiniyorlar, ne h i k m e t s e ! - olayın g e ç m i ş i ve

Kasaba halkı bunların cadı d e n i l e n habis ruhların eseri o l d u ğ u n ­ özellikle, cadıcının y ö n t e m l e r i klasik çizgileri izlemekteler. Arada,

da ittifak etti. İslimye kasabasında cad/cılık ile tanınmış Nikola kuşkusuz bazı «nüans» farkları eksik değildir, örneğin kazık

adındaki a d a m getirildi ve kendisiyle sekiz y ü z k u r u ş a pazarlık g ö b e k t e değil de g ö ğ ü s t e , kalbin hizasına çakılır, yürekleri kay­

edildi. Bu a d a m ı n elinde resimli bir t a h t a vardı (bir «ikona»). n a t m a k kadar cesetlerin kellelerini u ç u r t m a k d a g e l e n e ğ e g ö r e

Mezarlığa gider, tahtayı parmağının üzerinde çevirir, r e s i m h a n g i etkin bir çaredir v . b .

mezara bakarsa, cadı o mezardaki habis r u h imiş. B ü y ü k bir kala­ Vampir ya da günbatımı ile şafak vakti arasında dirilen,

balık ile mezarlığa gidildi. Resimli tahtayı p a r m a ğ ı n d a ç e v i r m e y e mezarından çıkan, insanlara saldırıp kanlarını emen canavar

başlayınca r e s i m , sağlıklarında yeniçeri o c a ğ ı n ı n kanlı zorbaların­ evrensel inanışlara, Babil'den kalma örneklere ve bunları yüzyıl­

d a n olan T e k i n o ğ l u Ali A l e m d a r ile Apti A l e m d a r d e n i l e n iki şaki­ lar b o y u n c a i n c e l e y e n kapsamlı folklorik-tarihsel araştırmalara

nin mezarlarına karşı d u r d u . Mezarlar açıldı. Cesetleri y a r ı m misli t e m e l teşkil ettiyse de Türk ve İstanbul folklorlarında pek bir yeri

b ü y ü m ü ş , kılları ve tırnakları da üçer, d ö r d e r p a r m a k uzamış yoktur, v a m p i r - c a d ı bağlantısı ve kriminoloji kayıtlarında yer edin-
miş olan, 70'li yılların başlarından kalma, «Cihangir Vampiri» gibi
olaylar bir yana.
Nedir ki Batı'nın v a m p i r inanışları, f o l k l o r u ve literatürüne
yönelik bazı kaynaklara g ö z attığımızda ilgimizi ç e k e n bazı «bilgi­
ler» ve «kişiler»le karşılaşmış oluruz.
1884'te, B u d a p e ş t e Üniversitesi ö ğ r e t i m üyelerinden ve «Şar­
kiyat» a k a d e m i s i n i n k u r u c u s u , Prof. A r m i n i u s V a m b e r y ' n i n yayın­
ladığı özyaşamsal kitabı «Arminius V a m b e r y : yaşamı ve m a c e r a ­
l a r ı n d a T ü r k l e r ' d e k i bazı v a m p i r inanışlarına d a d e ğ i n m e k t e d i r .
M a c a r dilinin kökenlerini araştırmak amacıyla Orta A s y a ' y a kadar
derviş kılığında y o l c u l u k e d e n V a m b e r y ' y e g ö r e :
- Osmanlılar'da y a y g ı n bir inanışa g ö r e , v a m p i r l e r a ğ a ç
kavuklarında gizlenirler, oralarda avlanırlarmış;
- Ele geçirilen vampirler, kelleleri kesildikten s o n r a , bir
çuvala k o n u p denize atılırmış.
Daha yakın bir k a y n a k ise İstanbul'da y a ş a y a n , «özel» bir
kan bankasını işleten «gerçek» Kont Dracula'yı ayrıntılı bir şekil­
d e anlatmaktadır.
Kaynak 1965 tarihli «Fate» (Yazgı) adlı A m e r i k a n dergisidir,
olayı kaleme alan ve bu «gerçek Dracula»yı İ s t a n b u l ' d a ziyaret
e d e n Leo H e i m a n adlı bir yazardır.
Yıllar yılı v a m p i r k o n u s u n u araştıranlar tarafından «güvenilir»
(?) bir kaynak olarak bakılan, seçkilerde yer alan yazıya g ö r e
Kazıklı Voyvoda'nın soyundan olan Kont Alexander Cepesi,
Romanyalı o l u p 1947 yılında, kızıl saçlı eşi Olga ile birlikte, İstan­
bul'a yerleşiyor, bir «özel kan bankası»nı kuruyor, kişilerden k a n
ve plasma satın alıyor ve de Türk hastanelerine, Kızılay'a pazarlı­
yor.
Yazar H e i m a n , K o n t Cepesi ile İstanbul H i l t o n ' u n barında
b u l u ş u y o r ve söyleyişini, k o n t a ait Jküçük bir yelkenlinin de barın­
dığı, İstanbul Yat K u l ü b ü n d e s ü r d ü r ü y o r .
Kont d o ğ a l olarak bir v a m p i r uzmanıdır, a i l e s i n d e n kalma
eski kaynakların, d e ğ e r l i elyazmalarının sahibidir, Boğaziçi'ne
bakan beş odalı bir d a i r e d e yaşıyor, eşi, iki kedisi ve bir p a p a ğ a ­
nı ile birlikte. İki de kızı vardır bu «gerçek» D r a c u l a ' n ı n , biri bir
Fransız cerrahına evli, d i ğ e r i de bir T ü r k bankacısına.
Sohbet b o y u n c a kan kırmızısı «Yassıada»(!) şarabını y u d u m -
layan kont, atası Kazıklı V o y v o d a ' n ı n , paralı a s k e r V l a d o Cepe­
si' nin ö y k ü s ü n ü u z u n u z u n anlatıyor.
İlk başta V l a d o acımasız, korkunç bir T ü r k düşmanıdır,
1450'de bir g ö n ü l l ü o r d u s u n u n başında Osmanlılara karşı savaşı­
yor. Nedir ki, Fetih'ten kısa süre s o n r a saf değiştiriyor, Hıristiyan
kardeşlerinden v a z g e ç i p Osmanlıların tarafına g e ç i y o r o r d u s u
ile. Eflâk'ı ele g e ç i r i y o r Vlado ve karşılığında V o y v o d a (Prens)
unvanı ile ödüllendiriliyor, Srinca dağının eteklerinde y ü k s e l e n
kalesine yerleşiyor.
Sadist ruhlu, k a n d ö k m e k t e n , eline g e ç e n i kazığa çaktırmak­
tan k o r k u n ç bir zevk alan V l a d o Dracul (Ejderha) z a m a n l a ipin
u c u n u iyice kaçırıyor ve 1477'de, O r d e a savaşında, Osmanlılar
tarafından y o k ediliyor.
Yıllar g e ç i y o r ve g ü n ü n birinde mezarı açıldığında içi b o ş
bulunuyor...
Atasını b ö y l e anlatıyor İstanbul'daki «kan bankası»nın sahibi
k o n t v e Vlad D r a c u l ' u n s o y u n u n t e k v a m p i r i o l d u ğ u n u , n e olur
ne olmaz, ısrarla v u r g u l u y o r (Kazıklı V o y v o d a ' n ı n g e r ç e k ö y k ü s ü ­
nü m e r a k edenler ise Osmanlı tarihini karıştırıp güvenilir bir kay­
naktan öğrenebilirler).
Leo H e i m a n ' ı n yazısı 1980 yılında y e n i d e n g ü n d e m e geldi­
ğ i n d e Amerikalı bir araştırmacı (Fern S. Miller) yazarın kimliğini
ç ö z m e y e çalışıyorsa da o n u n l a ilgili pek bir iz b u l m u y o r . Yazıyı
yayınlamış olan «Fate» dergisi H e i m a n ' ı n adresine s a h i p o l m a d ı ­
ğını söylüyor, İsrael'de (Hayfa) bir L e o Heiman'ın a d r e s i b u l u n u ­
y o r a m a a d r e s e g ö n d e r i l e n m e k t u p cevapsız kalıyor v.b.
Yazının içeriği ile ilgilenen kuruluşlardan «Vampir Bilgileri
D e ğ i ş Tokuşu» (Vampire İ n f o r m a t i o n Exchange, Rochester, N e w
Y o r k ) n a g ö n d e r d i ğ i m i z bir m e k t u p t a hususları belirtiyorduk:
1 - Yazının yayınlandığı 1978 yılından beri hiçbir c i d d i v a m ­
pir ya da D r a c u l a araştırmacısının Cepesi ile t e m a s e t m e m i ş
olması, o n u n l a ilgili h e r h a n g i bir bilgiyi iletmiş o l m a m a s ı o l d u k ç a Gizemcilik k o n u s u n d a k i kitapları ile t a n ı n a n Fransız R o l a n d

gariptir, de Villeneuve Kurt Adamları ve vampirleri araştıran bir çalışmasın­

2 - Vlad D r a c u l ' u n s o y u n d a n o l d u ğ u n u s ö y l e y e n birinin da 1542'de İ s t a n b u l ' d a sürü halinde g e z e n Kurt A d a m l a r d a n söz

İstanbul'a yerleşmiş o l m a s ı , bir «kan bankası»nı işletmesi ne d e n ­ ediyor. Villeneuve, 17. yüzyıl yazarı J a c q u e s d ' A u t u n ' u n «Sihir­

li a c a y i p ise bu kişinin, g e r ç e k Vlad D r a k u l ' u n değil de k u r g u s a l bazlar ve B ü y ü c ü l e r K o n u s u n d a Bilimsel İnançsızlık ve Cahil Saf­

Dracula'nın unvanı o l a n , k o n t unvanını kullanması üstelik s o y a d ı lık» (L'incredulite savante et la credulite i g n o r a n t e au sujet d e s

olarak Vlad'a yakıştırılan «Kazıklı» (Tepesh, Cepesi) adını u y g u n Magiciens et d e s Sorciers, J e a n Molin yayını, L y o n 1671) adlı

bulması bir o kadar acayiptir, çalışmasından aşağıdaki alıntıyı veriyor:

3 - R o m a n y a ve İstanbul ile ilgili bilgiler ç o k az, y e t e r s i z v e «Sultan, has askerleri ile birlikte, silahlanıp s a r a y d a n çıktı;

tutarsız, kurt a d a m l a r d a n y ü z elli kadarını surlara d i z d i fakat bunlar, t o p l a ­

4 - İstanbul'da y a b a n c ı uyruklu bir kişinin ya da h e r h a n g i n a n halkın g ö z l e r i ö n ü n d e , surlardan atlayıp kayboldular.»

özel bir kişinin bir «kan bankası»nı işletmiş olabilmesi olanaksız­ D ' A u t u n ' u n anlattığı, de Villeneuve'un naklettiği bu o l a y d a k i

dır, Kurt A d a m l a r kurtlar mı y o k s a İstanbul'un eski ve ezeli dertlerin­

5 - Alexander C e p e s i adlı birine ne İstanbul telefon rehberle­ d e n biri o l a n b a ş ı b o ş köpekler mi?

rinde, ne de iki ayrı yat kulüplerinin kayıtlarında rastlanılmamıştır. Orası hiç belli değildir. A n c a k sultanın (ki belirtilen tarihte

S o n u ç t a 1980'den b u y a n a n e yazar H e i m a n , n e d e kahra­ Kanuni Sultan Süleyman'dır) silah kuşanıp v a h ş i k ö p e k sürüleri­

manı Kont Cepesi h a k k ı n d a hiçbir haber alınmadığı g i b i «kay­ nin peşine d ü ş m e s i hiç düşünülebilir mi?

nak», bir d ü z m e c e ya da kaynak olarak, arşive kaldırıldı. Eski k a y n a k l a r d a k i eski «olaylar» y e n i d e n ele alınıp y o r u m l a ­

Bir de 1960 yılında istanbul basınını meşgul e d e n , «Yeni nınca efsanenin ya da inanışın yerini « u y d u r m a c a » alıyor...

Akşam» gazetesinde m a n ş e t k o n u s u olan vampirler vardır. N e d i r Ancak, her ayrıntı ve bilgiyi kullanmak pahasına, Doğu

ki, bunlar d a t ü m d e n u y d u r m a v e E d o u a r d Roditi'nin kara m i z a h gizemciliğinin sayılı araştırmacılarından İdris Şah'ın bir n o t u n u

t ü r ü n d e k i «istanbul V a m p i r l e r i : ç a ğ d a ş iletişim y ö n t e m l e r i k o n u ­ d a ekleyelim.

s u n d a inceleme» (The V a m p i r e s of İstanbul: a s t u d y in m o d e r n «Arapların s ö z ü n ü ettiği bir başka b ü y ü (sihir) şekli M a s k h '

c o m m u n i c a t i o n m e t h o d s ) adlı ö y k ü s ü n ü n kahramanlarıdır. dır ya da insanları hayvana d ö n ü ş t ü r m e sanatı. Batı'da,» ekler

Cadılar, Kedi Kadınlar, Vampirler ve de İ s t a n b u l ' u n Kurt İdris Şah « b u n a likantropi (kurt a d a m ) derler...»

Adamları...
Kaynağımız y e n i d e n Batı'dan almadır ve bir u z m a n ı n , bir
Fransız araştırmacısının imzasını taşımaktadır. İnancımız ve y ö n ­
t e m i m i z şu ki, bir yerlere varabilmek için, tek ve de bilimsel (de­
ğilse de yan-bilimsel) yol kaynakların önyargısız karıştırılması ve
gerektiğinde çatıştırılmasıdır. Bazen ç o k ufak bir nokta, d e ğ e r s i z
gibi g ö r ü n e n bir ayrıntı, satırların arasına karışmış bir satır, ilgisiz
sandığımız bir a d , bir referans bize yararlı bağlantılar, aydınlatıcı,
yönlendirici çağrışımlar sağlayabiliyor.

— 27 —

IKINCI BÖLÜM
MEKÂNLAR VE GİZEMLER
Kıyı kıyı B o ğ a z i ç i bir efsane, d e s t a n , m i t o s ve g i z e m şeridi­
dir, her köşesinde e s k i d e n hatta ç o k eskiden k a l m a çarpıcı, ç e k i ­
ci ve hayal g ü c ü m ü z ü zorlayan bir ya da birkaç iz taşır. Bir y o l ,
bir geçiş, bir kapıdır Boğaziçi, isteyene Karadeniz'e, isteyene
M a r m a r a ' y a açılan.
Gelişigüzel bir «güzergâh» çizildiğinde bile y o l a çıktığınız her
yer bir masalın, eski bir inanışın, d a h a da eski kahramanların ve
kahramanlıkların, sevgilerin ve bilgeliklerin tılsımlı bir noktası gibi­
dir.
Kahramanlar, krallar, kraliçeler, tanrılar, ermişler ve efsanele­
ri yaratanlar! G ü r o l S ö z e n ' i n d e d i ğ i g i b i : «Efsane d e y i p g e ç m e ­
y i n . Efsanelerde güzellerin yanısıra g e r ç e k yatar. H e m de b o y l u
boyunca.»
Altın Post'u ele g e ç i r m e k için Karadeniz'e açılan 55 kürekli
A r g o s gemisi g e ç i y o r B o ğ a z ' d a n , nice ünlü, kimi b i l i m c i , kimi
yarı tanrısal yolcuları ve gemicileri ile. Kimler y o k ki, o g e m i d e !
J a s o n var seferi d ü z e n l e y e n ve y ö n e t e n , g e m i y i inşa e d i p o n a
adını veren usta A r g o s , Truva savaşlarına n e d e n o l a c a k güzel
Helena'nın kardeşleri Castor ve Pollux, erişilmez o z a n Orfeus,
canavar M i n o t o r ' u ö l d ü r e c e k olan Theseus.
Ve dünyanın en g ü ç l ü s ü diye bilinen Herkül bile var, Yuna­
nistan'dan Karadeniz'e kaçırılan kanatlı k o ç u n p o s t u n u arayanla­
rın arasında. Artı bir dizi m a c e r a s e v e r b i l i m a d a m ı : İ d m o n , A m p -
hiaros v e M o p s o s gibi.
Altın P o s t ' u n ö y k ü s ü bilinen bir ö y k ü d ü r : J a s o n , M e d e a ' n ı n
yardımı ile, p o s t u k o r u y a n ejderi ö l d ü r ü y o r , istediğini elde e d i y o r
ve geri d ö n ü y o r . Altın P o s t ' u n ö y k ü s ü bir arayışın ö y k ü s ü d ü r
ancak, d i k k a t edelim, asıl ilginç o l a n b u ö y k ü n ü n , b u m a c e r a n ı n
izlediği «yol»dur.
D o d o n a tapınağının kehanetler y a ğ d ı r a n a ğ a c ı n kerestesi ile
inşa edilen A r g o s gemisi de k e h a n e t l e r d e b u l u n u y o r , ç ü n k ü «ko­
nuşan» bir gemidir. Denize açılan bu k o n u ş a n , ses v e r e n g e m i
bir arayışın aracı oluyor; d e n i z d e n bir y o l c u l u k yapılıyor, y a ş a m
ile ö l ü m arasındaki ince çizgiyi, ayırımı s i m g e l e y e n d e n i z d e n .
Denizleri aşarak, B o ğ a z i ç i ' n d e n g e ç e r e k , Altın Post ya da
bilgi y e n i d e n elde ediliyor. Batı'dan çalınan ve D o ğ u ' y a getirilen
bilgi geri d ö n ü y o r s a da bu bilgiye erişebilmeleri için Jason" un ve
o n u izleyenlerin Batı'yı D o ğ u ' d a n ayıran - y a d a Batı'yı D o ğ u ile
b i r l e ş t i r e n - bir g e ç i t t e n , bir b o ğ a z d a n g e ç m e l e r i gerekiyor.
J a s o n ' u n tehlikelerle (deniz kızları, ateş s o l u y a n boğalar,
yarı kartal yarı kadın canavarlar) d o l u y o l c u l u ğ u bilgiye sahip
o l m a k isteyen, kaynağına (Karadeniz'e) ulaşan ve aradığını elde
e d e n g e r ç e k bir «giz sahibi»nin y o l c u l u ğ u değildir. J a s o n bir iha­
net işleyerek bilgiye sahip olabiliyor, c e h e n n e m e kadar iniyor,
d e ğ i ş i m d e n g e ç i y o r , o y s a g e r ç e k t e n arzuladığı bilgi v e e r d e m
değil servet ve güçtür.
Y u n a n m i t o l o j i s i n d e n kalan bu efsane, b ü y ü c ü Sirse'nin kral
Ulises'e anlattığı bu ö y k ü b i z c e iki a ç ı d a n ilginçlikler taşımakta­
dır:
1) B o ğ a z i ç i ' n d e n geçiş,
2) Altın P o s t ' u n (bilginin) K a r a d e n i z ' d e n güçlenerek, Batı'ya
dönmesi.
Yoksa, Fransız Louis Charpentier'nin düşündüğü gibi,
D o ğ u ' y a açılan kapı (Boğaz) v e D o ğ u gibi sayılan A n a d o l u (Kü­
ç ü k Asya) Atlantis kıyametinden k a ç a n , çeşitli yerlere (Kafkasya,
— 29 —
İrlanda, İngiltere) sığınan ve e n g i n bilginlerin taşıyıcısı olanların
barınakları, g i d e r e k merkezleri mi oldular?
Argos gemisi geri dönüyor, yeniden Boğaziçi'nden geçiyor,
z o r u n l u olarak. A r g o n o t l a r b o ğ a z ı n iki kıyısında saltanat k u r a n
Bebriker'in kralı A m i c u s ' a karşı savaşırlar ve galip geldiklerinde
onlara y a r d ı m e d e n kanatlı cin S o s t e n i o n ' a İstinye'de (Stenya,
Sostenion) bir t a p ı n a k inşa ediyorlar.
Anadolu Kavağı'ndan geçiyor konuşan gemi Argos ve bu
kez y o l u n a olaysız d e v a m edebiliyor ç ü n k ü bir çıkıp bir b a t a n
adalar ç o k t a n d ı r devingenliklerini yitirdiler.
B o ğ a z kıyılarında az olay yaratmıyorlar bu A r g o n o t l a r , Altın
P o s t ' u kapıp geri d ö n d ü k l e r i n d e : Kral A m i c u s , Pollux'a m e y d a n
o k u y o r , o n u n l a d ö v ü ş ü y o r v e vuruluyor. İstinye'de b u o l a y d a n
s o n r a inşa edildiği söylenilen tapınak bir yana, Pollux, Bey­
k o z ' d a bir d e f n e ağacını dikiyor ve s o n r a d a n , bu a ğ a c ı n dallarını
kıranlar çıldırıyorlar v e y a başka bir y o r u m a g ö r e , g ö r ü n m e z o l u ­
yorlar.
Fakat n e d e n bir d e f n e ağacı ve defne ağacının delilik veya
g ö r ü n m e z l i k l e ne ilgisi vardır, olabilir?
Defne ağacının yaprakları ile eskilerin, antiklerin krallarına,
kahramanlarına, tanrılarına taçlar ördüklerini biliyoruz ç ü n k ü def­
ne bir seçkinlik, bir yücelik anlamını taşıyordu. Nedir ki, bazı ina­
nışlarda s ö z k o n u s u o l a n d e f n e ağacının içinde bir hayli d e ğ i ş k e n
ve d e l i ş m e n bir r u h u n gizlendiği söyleniyor. B a z e n bir ç o c u k
k a d a r şakacı bir r u h , bir c i n m i ş b u , ısrarlı, t u t t u ğ u n u k o p a r a n ,
birinden hoşlandığında ondan hiç ayrılmayan, hep izleyen.
Z a m a n oluyor ki, b u r u h veya cin, ısrarlı bağlılığı y ü z ü n d e n , k â b u ­
sa d ö n ü ş ü y o r , b a ğ l a n d ı ğ ı insanları taciz ediyor. S o n u ç t a sabırları­
nı tüketiyor (çıldırtıyor) ya da kaçmalarına, kaybolmalarına ( g ö ­
r ü n m e z olmalarına) n e d e n oluyor.
İstinye'de g i z e m l i özellikleri ve güçleri olan bir d e f n e a ğ a c ı
dikilirken M e d e a , T a r a b y a ' y ı (Therapia'yı) kuruyor. H a n g i M e d e a
bu? Hiç kuşkusuz b ü y ü c ü M e d e a , d a h a ö n c e J a s o n ' u n y a n ı n d a
g ö r d ü ğ ü m ü z ve ilerde, kocasının ihanetine bir karşıt olarak
çocuklarını ö l d ü r e n ve antik t r a g e d y a n ı n u n u t u l m a z ve lanetli kişi­
lerinden biri olan.
Tarabya'nın anımsanan eski adı T h e r a p i a oluyor, y a n i Şifa,
a n c a k d a h a ö n c e k i adı ise F a r m a k e u s ' d u r , Zehirleyen'dir. Efsa­
nelere kulak verecek olursak ilk T a r a b y a ' n ı n bu tür bir ad alması­
nın n e d e n i d e , J a s o n ' a d e s t e k o l d u k t a n s o n r a peşine d ü ş e n ,
M e d e a ' n ı n t ü m sahil b o y u n c a d ö k t ü ğ ü zehirdir.
Boğaziçi'nin her köşesinde, her şirin, destansal küçük
k o y u n d a bir giz bizleri bekliyor ve a n t i k inanışlardan dirilip bizle­
re y e n i d e n sorular soruyor, kıyıdan kıyıya bir g i z e m zincirini kuru­
yor, ister bağıntılı ister (görünüşte) bağıntısız.
Bir zamanların B ü y ü k d e r e s i ' n d e bin yıllık bir çınar yükselirdi
B e y k o z ' u n d e f n e ağacı kadar gizemli ve efsaneler yaratan. Kimi
eski tarihçilere g ö r e 1097 yılında haçlılardan G o d e f r o y de Bouil-
lon bu ağacın altına yatmıştı, d a h a s o n r a k i kimi tarihçilere g ö r e
d e D e Bouillon hiçbir z a m a n B ü y ü k d e r e ' y e ayak basmamıştır.
Bu tarihsel çınardan Fransız yazarı T h e o p h i l e Gautier söz
e d i y o r efsaneye inanarak, bu tarihsel çınarı İstanbul'da yayınladı­
ğı «Revue de Constantinople» d e r g i s i n i n 20 Şubat 1876 tarihli
sayısında Vikont Alfred de G a s t o n anlatıyor uzun uzun.
Çınarın g i z e m i nerede diye sorulacak. Çınarın g i z e m i kendi­
sinde, yaşında ve yaşından d o l a y ı n e d e n o l d u ğ u efsanelerde.
Başka bir d e y i m l e gizemleri y a r a t a b i l m e k için her şey her z a m a n
yeterlidir. Her şey her z a m a n bir çıkış noktası olur ve en ö n e m l i ­
si, e s k i d e n , ç o k eskiden kalmış her nesne, yer, bina ve kalıntı
taşıdığı izlerle, anımsattırdığı olaylar ve kişilerle kendi içine kapan­
mış bir gizemdir.
İstanbul sarıp sarmalayan efsanelere g ö r e antik Kabataş'ta
y a d a A j a n t i o n ' d a yunuslar b o l c a g ö r ü n ü r , sesleri g ü n b o y u n c a
d u y u l u r d u . A r g o s ' u akla getirerek, mesafeleri aşarak ve m i t o s u
g e r ç e k l e r e bağlayarak deniz kızlarının sesi ile yunusların sesini
bir tutabiliriz, ç o k ç a yürütülen ç a ğ d a ş bir y o r u m ve yaklaşımla.
Deniz kızları efsanevi yaratıklardı, şarkıları ile denizcilerin,
g e m i c i l e r i n akıllarını ç e l e n . B u n a bir d i y e c e ğ i m i z y o k (bir z a m a n ­
lar A m a z o n l a r , t e k g ö ğ ü s l ü savaşçı ve anaerkil kadınlar da efsa­
nevi sayılıyordu, tarihsel bulgular onların g e r ç e k olduklarını kanıt­
layıp b i z i m K a r a d e n i z ' e bağlayıncaya d e k ! ) f a k a t yunuslar, b o ğ a ­
zın ve M a r m a r a ' n ı n yunusları bir gerçektir, en azından İ s t a n b u l l u ­
lar için bir y a r ı m yüzyıl ö n c e s i n e kadar bir g e r ç e k t i .
K a b a t a ş ' t a m i t o l o j i k k a n u n çalgıcısı Chalkis'in taksimleri ile
yunusları m e s t e t m e s i , ç o b a n C h a n a n d a s tarafından ö l d ü r ü l e n bir
y u n u s a bir m e z a r inşa etmesi de bu ç o k eski g e r ç e ğ i n şiirsel bir
s i m g e s i n d e n b a ş k a bir şey değildir.
K a b a t a ş ' t a y u n u s l a r ve K u r u ç e ş m e ' d e (antik adı ile A n a p -
lus) sütunların t e p e s i n e tırmanıp yıllarca k a l a n Bizans'ın keşişleri:
433'te keşiş S i m e o n bir s ü t u n u n t e p e s i n e yerleşip 27 yıl o r a d a
kalıyor, 460'ta y e r i n e g e ç e n Daniel ise aynı s ü t u n u n t e p e s i n d e 34
yıl yaşıyor, çile çekerek.
B o ğ a z r u h u n arındığı, inanışların k a n a t g e r d i ğ i fakat, aynı
z a m a n d a , orduların çarpıştığı bir çeşit özel b ö l g e gibidir: Rumeli
H i s a n ' n d a n 700.000 kişilik o r d u s u n u n b a ş ı n d a Kral Darius g e ç i ­
yor, 1097'de Rumeli Hisarı'nda haçlılar k a m p kuruyor, kenti talan
ederek. S o n u n d a 1453'te Fatih Sultan M e h m e t tarihin yeni bir
d ö n e m i n i açıyor.
Bir o r d u g â h merkezi o l u y o r tarihi b o y u n c a Rumeli Hisarı
o y s a u n u t m a y a l ı m ki, hisarın b u l u n d u ğ u t e p e n i n adı, bir z a m a n ­
lar, Evliyalar d i y e bilinirdi ve bir ziyaret y e r i y d i D u r m u ş D e d e ' n i n ,
Şeyh İsmail M a a ş u k ' u n , Şeyh H a s s a n Sarifi'nin ve başkalarının
mezarlarını i ç e r d i ğ i n d e n . . .
B o ğ a z t u r u m u z u s ü r d ü r e l i m : K i r e ç b u r n u balık lokantaları ile
ünlü şirin bir mekândır, aynı z a m a n d a ç o k e s k i d e n k a l m a bir
efsanenin içerdiği bir ahlak dersinin de yeridir.
K i r e ç b u r n u ile Kefeli arasında adı Sadık Kaya olan bir k a y a
b u l u n u r d u ve Bizanslı D i o n i s i o s ' u n anlattığına bakılırsa s e f e r d e n
d ö n e n iki d e n i z c i arkadaş, g ü n ü n birinde, biriktirdikleri paraları o
kayanın altındaki bir y e r e gizlemişlerdi. S o n r a biri yalnız kaldığın­
d a , geri d ö n m ü ş paranın t ü m ü n ü a l m a y a kalkışmış. Kalkışmış
a m a b a ş a r a m a m ı ş ç ü n k ü kaya vere v e r e salt k e n d i n e ait o l a n
parayı almasına izin v e r m i ş , sadık ve s a d a k a t e bağlı bir k a y a
olduğundan.
Ya Emirgân? E m i r g â n ' ı n lanetli bir yer o l d u ğ u n u , en a z ı n d a n
antikler tarafından öyle sayıldığını k i m d ü ş ü n e b i l i r ki?
Derler ki Emirgân'ın adı K i p a r o d e s iken o r a d a bir t a p ı n a k
yükselirmiş ü ç l ü bir tanrıça o l a n H e k a t e ' y e adanmış.
E m i r g â n v e b ü y ü c ü l ü ğ ü n , c e h e n n e m i n , u ğ u r s u z kavşakların
üç yüzlü, eli meşaleli, p e ş i n d e n uluyan k ö p e k l e r i ç e k e n , g e c e
vakti kara bulutlar şeklinde g ö k y ü z ü n d e d o l a ş a n ejderhaların t a n ­
rıçası Hekate!
B o ğ a z i ç i m i t o l o j i d e n k a l m a izleri, efsaneleri, inanışları, evliya
ve keşişleri ile g i z e m d o l u s u , antik gizemlerin anılarını k o r u y a n
bir uzun geçit olarak karşımıza dikiliyor, salt K a r a d e n i z ' e ya da
M a r m a r a ' y a d e ğ i l d e ö t e d ü n y a y a hatta c e h e n n e m e açılan bir
geçit. T ü m güzelliği, çekiciliği ve g e ç m i ş i ile a d e t a her b o y u t a
açılan bir kapı.
K o n u m u z o l d u ğ u için a b a r t m a k niyetinde değiliz a n c a k , say­
falar b o y u n c a g ö r d ü ğ ü m ü z v e g ö r e c e ğ i m i z gibi, İstanbul'un
gizemler kenti niteliği ve dolayısıyla, ayrıcalığı tartışılmaz bir ger­
çektir. Yorumlar d a i m a ve h e r k e s e açıktır fakat, y o r u m u n u z h a n ­
gi y ö n d e olursa o l s u n , g i z e m havası - i s t e r hissedin, ister hisset­
m e y i n - bu k e n t i n her tarafını d a i m a sarmıştır ve sarıyor. Anıtla­
rın, kalıntıların, t a p ı n m a yerlerinin, saray ve hanların, m e y d a n ve
sokakların hiç e k s i l m e y e n a k s i n e g e ç e n z a m a n l a d a h a d a p e k i ­
şen bir g ü ç taşıdıklarını ve bu g ü c ü n , ister d a l g a d a l g a ister daire­
sel şekilde yayıldığını, biriktiğini ve merkezler o l u ş t u r d u ğ u n u bili­
y o r u z . M e k â n l a r a , taşınamazlara hatta nesnelere tanınan «bel­
lek» potansiyeli (belleği şarj e t m e k ya da bellekle şarj o l m a k
işlemleri ile) bu g ü c ü n i z d ü ş ü m ü n d e n başka bir şey değildir.
İnançsal bir işlevi o l a n y e r l e r d e bu güç, sürekli o l a r a k b e s ­
l e n d i ğ i n d e artıyor v e b u g ü c ü n simgeleri olarak g ö r ü l e n nesneler
d a h a d a etkin oluyorlar.
İşte karşımızda A y a s o f y a (Ayia Sofia) 921 yıl s ü r e c e bir kili­
se, 481 yıl b o y u n c a bir c a m i ve b u g ü n bir m ü z e , bir kültür ve
— 33 — istanbul Gizemleri / R 3
 sanat m e r k e z i . Hiç k u ş k u s u z Batı ile D o ğ u ' y u biraraya getiren,
sentezini y a p a n bir merkez, gizemleri ve efsaneleri, inanışları ve
izleri ile. G e z e g e n i m i z i n k u t u p l a ş m a (polarite) haritasında ö n e m l i
bir nokta.
1833'te A y a s o f y a ' y ı c a m i y k e n ziyaret e d e n Prusya elçilik
danışmanı M. v o n Tietz, Hıristiyan inançlarına g ö r e kutsal sayılan
emanetleri b u ş e k i l d e d e ğ e r l e n d i r m e k t e d i r :
«Güney y ö n d e b u l u n a n üst galeride, çukur, kırmızı renkte
bir m e r m e r var. B u n u n p e y g a m b e r i m i z İsa'nın beşiği o l d u ğ u söy­
leniyor. Bir de a n n e s i tarafından İsa'nın yıkandığı kurna var. B u n ­
ların ikisi birlikte K u d ü s ' t e n getirilmiş. Tapınağın k u z e y y ö n d e k i
giriş kapısının s o l u n a d o ğ r u bir s ü t u n g ö r ü l ü y o r . Buna 'Terleyen
S ü t u n ' adı verilmiş. Sürekli olarak r u t u b e t t e n ıslandığı için, b u n a
e l d e ğ d i r m e n i n , her d e r d e d e v a o l a c a ğ ı söyleniyorsa d a c a m i
avlularındaki insanların hali b u n u kesinlikle yalanlamakta.»
Ayasofya'yı Batılı bir d i p l o m a t ı n y o r u m u ile değil de folklor
açısından ele aldığımızda başka noktalara d e ğ i n m i ş oluruz:
«Ayasofya... sade mimarlık, mozaik ve başkaca bezeme
sanatlarının sergilendiği bir yer d e ğ i l , efsane ve inanışların da
hazinesidir.» d e r Pertev Naili Boratav. «Bizans ç a ğ ı n d a ve d a h a
sonraları d a Türklerin o n u c a m i y e ç e v i r m e l e r i n d e n s o n r a İstan­
b u l ' u n M ü s l ü m a n t o p l u l u ğ u , insan e m e ğ i n i n b u y ü c e yapıyı yarat­
masında insanüstü g ü ç l e r i n payı o l d u ğ u n a , o n u n k ö ş e b u c a ğ ı n ­
d a aklın ç ö z ü m l e y e m e y e c e ğ i nice sırların gizli d u r d u ğ u n a inan­
mış.»
532 yılında, Nika isyanı sırasında, A y a s o f y a t ü m d e n yandığın­
d a İ m p a r a t o r J u s t i n i e n y e n i d e n bir inşaata girişiyorsa d a k u b b e ­
ye g e l i n d i ğ i n d e parasal zorluklar ç e k m e y e başlıyor. Bir efsaneye
g ö r e de beyazlara b ü r ü n m ü ş bir delikanlı o n a katırlarla, çuval
d o l u s u altın getiriyor. H e y e c a n a kapılan imparator bu olayı yakın­
larına a n l a t m a y a kalkınca da b ü y ü bozuluyor, altın g e t i r e n deli­
kanlı bir d a h a g ö r ü n m ü y o r .
«Terleyen Sütun» veya «Terleyen Direk» ya da «Ağlayan
Direk» k o n u s u n d a B o r a t a v ' d a n aşağıdaki bilgileri aktarıyoruz:
«Müslümanlar derler ki: Ayasofya, M u h a m m e d p e y g a m b e r i n
zamanında bir zelzeleden yıkılmış, t a m i r e kalkıştıklarında k u b b e ­
yi bir t ü r l ü tutturamamışlar. S o n u n d a , Hızır'ın ö ğ ü d ü n ü d i n l e y e ­
rek, p e y g a m b e r i n t ü k r ü ğ ü , Z e m z e m s u y u v e M e k k e t o p r a ğ ı ile
karıştırılmış bir h a r ç sayesinde k u b b e yapılabiliyor. Evliya Çele­
b i ' y e g ö r e , tapınağın T e r l e y e n Direk' d i y e a d l a n a n s ü t u n u n u n
altında karılmış b u harç. B ü y ü k k u b b e d e n sarkan altından t o p
kandili, bu m u c i z e y e bir saygı anısı olarak Fatih astırmıştı.
Terleyen Direk (yahut Ağlayan Direk)te bulunan delik,
Hızır'ın, kiliseyi c a m i y e ç e v i r m e k isteyince, yapının y ö n ü n ü kıble­
ye d ö n d ü r m e k için parmağını s o k t u ğ u delik imiş. Bu delikten
sızan ıslaklığın t ü r l ü dertlere d e v a o l a c a ğ ı sanılır. Hızır'ın, Kadir
gecesi A y a s o f y a ' y a geldiğine, t a m altın t o p kandilin altında
n a m a z kılanlar arasına katıldığına inanılır.»
A y a s o f y a ' n i n «mucizeler»i ve n e d e n o l d u ğ u inanışlar say­
makla bitmez ve her kuşak, her t o p l u m ve her inanç b u n l a r a bir
şeyler katmıştır: kimi O r t o d o k s efsanelerine g ö r e s o n A y a s o f y a '
nin m a k e t i bir arı p e t e ğ i n d e n çıkmadır, kimine g ö r e d e b ü y ü k
s a l o n u n ortasında b u l u n a n , d e m i r bir kapakla ö r t ü l ü eski bir
k u y u n u n suyu kalp hastalıklarına şifa v e r i y o r m u ş .
Fetih'ten k a l m a bir b a ş k a efsaneye g ö r e Fatih, A y a s o f y a ' y a
g i r d i ğ i n d e ayin y a p m a k t a olan patrik duvarın içine g i r i p k a y b o l ­
muştur.
A y a s o f y a n e r d e y s e bir çeşit g i z e m l e r ve inanışlar a n s i k l o p e ­
disi ise Çemberlitaş bir esrarlar seçkisidir.
Çemberlitaş ya da C o n s t a n t i n s ü t u n u Bizans'ın merkezi ve
de s i m g e s i olarak bilinir ve sayılırdı ç ü n k ü , Bizans'ın C o n s t a n t i n
tarafından fethinin (18 Eylül 324) ve kutsamasının (8 Kasım 324)
bir işaretiydi. Aynı z a m a n d a b a ş k a c a kutsal emanetlerin biraraya
getirildiği bir g i z e m l e r noktasıydı.
Bizans inanışlarına g ö r e C o n s t a n t i n sütunun t e m e l i n d e Tru-
v a ' d a n g e l m e tanrıça Pallas Atina'nın tahtadan yapılmış heykeli­
ni, N u h p e y g a m b e r i n asasını, M u s a ' n ı n sular fışkırttırdığı taşı,
İsa'nın e k m e k l e r dağıttığı g ü n d e n kalan yedi e k m e ğ i n kırıntılarını
g ö m d ü r m ü ş ve t e m e l i k e n d i eli ile kapatmıştı.
 Çemberiitaş'ın t e p e s i n d e y ü k s e l e n v e A p o l l o ' y a benzetilen
Çemberlitaş'a d ö n e l i m : Ç e m b e r l i t a ş v e altında b u l u n d u ğ u
C o n s t a n t i n ' i n heykelinde de İsa'nın haçından (çarmıhından) bir
söylenilen iç o d a ile ilgili ilginç bir y o r u m Haluk E g e m e n Sarıka-
p a r ç a b u l u n d u ğ u n a dair inanışlar d a vardı.
y a ' d a n gelmektedir. Sarıkaya'nın savına g ö r e , «Mabet P r o t o t i p i ­
1105 yılında heykel k o p a n bir fırtınada, birkaç kişiyi de eze­ ne u y g u n her kutsal yapı gibi, Çemberlitaş'ın da yeraltı A g a r t a
rek yıkılıyor s o n r a k i yıllarda, İ m p a r a t o r I. Manuel C o m n e n o s ' u n sistemiyle ilişkisi olması s ö z k o n u s u d u r . »
d ö n e m i n d e , s ü t u n tamir ediliyor ve 1779'da I. A b d ü l h a m i t ' i n e m r i
Bu savı ile ilgili olarak araştırmacımız 1930'lu yıllarda Ç e m ­
ile ç e m b e r l e r yenileniyor.
berlitaş civarında yapılan bir a r k e o l o j i k kazı s o n u c u labirent şek­
İstanbul'daki sütunlar, dizi dizi efsaneler yaratarak, etrafa
linde bazı dehlizlere rastlandığını, bu n o k t a d a n hareket edildiğin­
gizemler dağıtıyorlar:
de Çemberlitaş'ın İstanbul'un altındaki dehlizlere açılan bir kapı,
- A v r a t p a z a n ' n d a içi b o ş , m e r m e r parçalarından yapılmış bir giriş hatta bir enerji noktası işlevini g ö r d ü ğ ü n ü de e k l e m e k t e ­
bir sütun ve t e p e s i n d e bir heykel, o da b e m b e y a z m e r m e r d e n . dir, rahatça tartışılabilir bir y o r u m l a .
Yılda bir kez heykel ses verir, kuşlar etrafına d ö n m e y e başlarlar
Eski Bizans'ın merkezi olan H i p o d r o m , Sultan A h m e t ve
çılgıncasına ve bir kısmı yere d ü ş e r bitik. Halk onları t o p l a r k e n d i ­
civarının Aksaray'a ve belki de d a h a ötesine kadar yeraltı galerile-
ne bir ziyafet çeker. Bizde Avrat Taşı olarak bilinen A r c a d i u s s ü t u ­
riyle d ö ş e n d i ğ i bir gerçektir ve Sarıkaya bu g e r ç e ğ e k a y n a k ola­
n u d u r bu, kala kala bir kaidesi kalmıştır C e r r a h p a ş a ' d a bir de
rak, «İstanbul'un Yedi Harikası» adlı 80 küsur yıllık bir kitaba
t e p e s i n d e n k o p a n bir parça.
d a y a n a r a k Yerebatan Sarayı ile Kınalıada arasında uzanan bir
S ü t u n 403 yılında İ m p a r a t o r Y ü c e T h e o d o r i u s ' u n anısına d i k i ­
t ü n e l d e n d e söz etmektedir.
liyor İmparator A r c a d i u s tarafından; 421'de 2. T h e o d o s i u s t e p e s i ­
«Köpek Ö l d ü r e n Kanalı d e n i l e n bu dehlizin, Yerebatan Sara­
ne babası A r c a d i u s ' u n kuşları c e z b e d e n heykelini yerleştiriyor;
yı'nın gizli bir girişinden başlayarak k u z e y d o ğ u y ö n ü n d e ilerledi­
542'de sütuna d ü ş e n bir ş i m ş e k heykelin bir elini kırıyor; 740'ta
ğ i v e boğazın M a r m a r a ' y a açıldığı y e r d e denizaltından g e ç t i ğ i ,
ise heykel kendiliğinden devriliyor ve 1719'da s ü t u n yıkılıyor.
Ü s k ü d a r ' d a n itibaren d e g ü n e y d o ğ u y a d o ğ r u bir açı yaparak,
A v r a t p a z a n ' n d a k i Avrat Taşı'na karşın Fatih'te bir Kız Taşı
d ü z bir hat halinde, ö n c e Üsküdar-Kadıköy sahillerinin ve d a h a
veya M a r c i a n u s sütunu...
s o n r a g e n e M a r m a r a ' n ı n altından uzanıp Kınalıada'ya ulaştığı ve
Bunun t e p e s i n d e d e , Bizans d ö n e m i n d e bir heykel d u r u y o r ­
b u r a d a k i manastırda s o n b u l d u ğ u belirtilmektedir.»
d u : İmparator M a r c i a n u s ' u n o t u r m u ş haliyle bir heykeli. Efsanele­
Dehlizler, gizli dehlizler, denizaltı kanalları, kıyıları kıyılara
re g ö r e s o r u n yaratan bir i m p a r a t o r heykeliydi b u , ç ü n k ü yakınla­
g i d e r e k adalara b a ğ l a y a n geçitler, işlevleri, simgeleri ve anlamla­
rından g e ç e n kızların bakire o l u p olmadıklarını açık açık d u y u r ­
rı...
m a k gibi k ö t ü bir h u y a sahipmiş.
Araştırmacı Sarıkaya k o n u y u c e s u r bir varsayımla, ilerdeki
Evliya Çelebi de bir başka o l a ğ a n ü s t ü s ü t u n ve h e y k e l d e n
bir b ö l ü m d e üzerinde duracağımız A g a r t a ' y a b a ğ l a m a k için gay­
söz ediyor, Çatladıkapı'da b u l u n a n . Dört köşeli olan bu s ü t u n u n
ret sarfediyorsa da dehlizlerle birlikte İstanbul'un bilmediğimiz ya
tepesindeki heykel ise t u n ç t a n yapılmıştı ve bir çeşit h a b e r c i - k o -
da p e k iyi b i l m e d i ğ i m i z yeraltısı halen ç ö z ü l m e m i ş sorunları ile
ruyucu görevini görüyormuş: Akdeniz'den yaklaşan düşman
karşımıza dikilmektedir.
gemilerini haber verir, gemiler yaklaşınca da ağzından ç ı k a n bir
Labirentlerin, gizli dehlizlerin, mağaraların ö n e m i salt arkeo­
ateşle yakıp kül edermiş.
lojik v e y a jeolojik değildir. İlkel inanışlara d ö n ü p d ü n y a m ı z ı k o c a -

— 36 -
— 37 —
m a n bir a n a g i b i g ö r d ü ğ ü m ü z d e , yeraltındaki kanallar v e gizli y o l ­
lar bu d ü n y a s a l ananın r a h m i n d e n başka bir şey değiller. Dolayı­
sıyla labirente ya da dehlize g i r m e k a n a y a bir d ö n ü ş t ü r , bir y e n i ­
d e n d o ğ u ş , bir arayış ve bir eğitim g ö r m e d i r .
1972'de A k s a r a y ' d a belediyenin kanalizasyon inşası için y a p ­
tığı bir kazıda Bizans d e v r i n d e n kalma bir mezarlık ( k a t a k o m b )
bulunuyor, ikinci katı sularla d o l u ; 1963'te Taşlıtarla'da, H a v u z b a -
şı s e m t i n d e , o t o tamircisi Cavid Cinci b o ş bir arsada açılan bir
delikten, d e f i n e a r a m a k niyetiyle yeraltına iniyor. C i n c i o r t a d a n
k a y b o l u y o r , tarlanın altında açılan dehlizi arkeologlar araştırıp
b u n u n da iki katlı ve yaklaşık olarak 87 m e t r e u z u n l u ğ u n d a o l d u ­
ğ u n u saptıyorlar.
Arayışlar s ü r d ü r ü l ü r k e n Cinci'nin c e s e d i b u l u n u y o r fakat bir
bataklığa v a r a n dehlizin d e v a m ı n a ulaşılmıyor, ne o l d u ğ u , ne işe
yaradığı ve h a n g i d ö n e m e ait o l d u ğ u ise kesinlikle anlaşılmıyor.
Ayaklarımızın altında yerini, sayısını ve işlevini b i l m e d i ğ i m i z
b u n c a dehlizler, yeraltı yolları ve labirentler açıldığına göre
z a m a n z a m a n yerin altından g a r i p seslerin çıkmasına, y ü k s e l m e ­
sine hiç ş a ş m a m a m ı z gerekiyor. 26 Eylül 1980 gecesi, İ n ö n ü sta­
dının civarlarında, yeraltından gelen ve b a l y o z sesine b e n z e y e n
gürültüler d u y u l u y o r . Sesleri d u y a n ve m e r a k l a n a n bir g r u p
asker ilgililere h a b e r veriyor, yerinde bir araştırma yapılıyor fakat
ne seslerin n e d e n i , ne de kesin çıkış noktaları anlaşılamıyor.
Anlaşılmayan v e y a açıklanamayan her olayın altında bir
esrar a r a m a k değildir niyetimiz. A n c a k y u k a r d a k i ö r n e k t e e n
basit, d o ğ a l bir açıklama olarak bir y a n k ı l a n m a d a n s ö z edebiliriz.
Aynı şekilde, mantıksal bir s ü r e ç içinde, bu ve benzer sesleri, aşı­
rı gibi g ö r ü l e b i l e c e k a m a araştırmaya her z a m a n açık bir yakla­
şımla gürültüleri henüz bilmediğimiz, g e r e ğ i ile araştırılmamış bir
«yeraltı yolları» varsayımına da bağlayabiliriz.
Yeraltı dehlizleri, yeraltından çıkan sesler ve yine yeraltından
çıkan hayvanlar...
16. yüzyıla d ö n ü p Hans Dernshvvam'a kulak v e r e l i m :
«Birçok k i m s e bize inanılabilecek şu hikâyeyi anlattılar. Yıllar
— 38 —
ö n c e bir g ü n Avratpazan'ndaki b ü y ü k k u l e d e n binlerce yılan dışa­
rı fırlayıp denize d o ğ r u yola koyulmuşlar. Aralarında ç o k iri bir
yılan varmış. Bu olayı binlerce kişi gözleriyle g ö r m ü ş . Yılanlar
arkalarında bir t o z bulutu bırakmışlar. Hiç k i m s e b u n l a r a bir şey
yapmamış.»
Olaya bir «yılan göçü» gibi bakabiliriz v e y a aynı yazarın nak­
lettiği karga ö r n e ğ i n e bağlayarak b u t o p l u g ö ç ü n altında başka,
ola ki simgesel anlamlar da arayabiliriz.
T ü r k mitolojisinde yılan ö n e m l i bir yer tutmaktadır, efsanele­
re g ö r e k o z m i k (evrensel) âlemle birlikte yaratılmıştır ( L a k h m u ve
L a k h a m u ) , b o y n u z l u o l u n c a k o r u y u c u görevini üstlenmektedir,
V o l g a Türkleri için u ğ u r l u bir hayvandır v . b .
B u n a karşın, halk inanışlarında, bazı yılanlar u ğ u r s u z sayılır,
g ö r ü l d ü k l e r i yerlerde öldürmeleri gerekir. Ancak, ölü yılan y a ğ ­
m u r d u a s ı n d a kullanıldığı gibi yılan derisi de büyülerde, yılan göz­
leri de nazar d e ğ m e l e r i n d e kullanılır, özellikle A n a d o l u ' d a .
Aşırı göstergebilimsel bir yaklaşım g i b i g ö r ü n ü r s e bile inancı­
mız şu ki her şey her şeyle her z a m a n bağıntılıdır, her şey bir
n e d e n - s o h u ç ilişkisinden kaynaklanmaktadır. G e r ç e k gibi anlatı­
lan bir olayın altında gizli, simgesel bir a n l a m yatabildiği g i b i efsa­
ne, m a s a l , d e s t a n , batıl inanç diye nitelendirdiğimiz anlatıların
t e m e l i n d e bir g e r ç e k de yatabilir v e y a yatmaktadır.
H a y v a n l a r d a n söz ettiğimize g ö r e k o n u y u s ü r d ü r e l i m v e b u
kez bir «ayazma»ya bağlı bir efsaneyi nakledelim.
Mekânımız Silivri Kapı ve Balıklı A y a z m a . Bu m e k â n a bağlı
bir efsaneyi eski İstanbul'un ünlü ziyaretçilerinden İtalyan o z a n
v e yazar E d m o n d o d e A m i c i s ' i n k a l e m i n d e n o k u y a l ı m :
«Müslümanlar İstanbul surlarına s o n kez saldırmakta iken
manastırdaki (eski Balıklı Manastırı) bir R u m keşişi balık kızart­
m a k t a y d ı . B i r d e n mutfağın kapısında bir b a ş k a keşiş g ö r ü n d ü ve
d e h ş e t içinde bağırdı: - Kent d ü ş t ü ! - Nasıl? - S o r d u d i ğ e r i -
Bu balıklar tavanın dışına fırlarsa b ö y l e bir şeye i n a n a b i l e c e ğ i m -
Ve b u n u d e r d e m e z balıklar, yarı y a n m ı ş yarı p e m b e ve yalnızca
bir taraftan kızartılmış olarak t a v a d a n dışarı fırladılar ve b ü y ü k bir
ihtimamla, alındıkları ve içinde halen y ü z d ü k l e r i suya daldılar.»
 De A m i c i s İstanbul'da 1878 yılında b u l u n u y o r ve ayazmayı
bir R u m papazı ile birlikte ziyaret ettiğinde p a p a z o n a y u k a r k i
efsaneyi anlattığı g i b i bir sarnıcın içinde yüzen kırmızı balıkları da
gösteriyor.
Balıklı a y a z m a s ı ile ilgili e s k i d e n kalma b a ş k a inanışlar da
vardır ve b u n l a r d a n birine g ö r e İ m p a r a t o r Justinien o r a l a r d a n
g e ç m e k t e y k e n , bir kaynağın etrafında t o p l a n m ı ş bir kadın kalaba­
lığını g ö r ü p d u r u y o r , s o r u p s o r u ş t u r u y o r . Kadınlardan biri o n a
«Şifalı s u y u n kaynağıdır bu» d e y i n c e de A y a s o f y a ' d a n kalma mal­
z e m e ile o r a d a , a y a z m a y ı da içeren bir kilise inşa ettiriyor.
Acı acı ö t e n kargalar, g ö ç halinde yılanlar, kehanetlerde
b u l u n a n kırmızı balıklar ve...
«Abdülhamit zamanında Galata'da, Lavirentos adlı 17. yüzyıl­
d a n kalma bir t e k ç i meyhanesinin m a h z e n i n d e k i bir ş a r a p fıçısı­
nın içinde, g ö r e n l e r i şaşırtacak b ü y ü k l ü k t e ve s ü t t e n beyaz bir
ö r ü m c e k b u l u n d u . A c a y i p hayvan hâlâ canlıydı, 300 yaşındaydı.»
d i y e anlatıyor M e h m e t Şeyda.
İlginç bir a d ı var bu m e y h a n e n i n , Lavirentos yani labirentin,
d o l a m b a ç l ı d e h l i z i n Yunancası. V e b u m e y h a n e n i n m a h z e n i n d e
b u l u n u y o r b u 300 yıllık o l d u ğ u söylenilen k o c a m a n v e b e m b e y a z
ö r ü m c e k . O l a ki, o da eskinin yeraltı geçitlerinden, n e r e d e başla­
dıkları, nereye vardıkları bilinmeyen gizli ve gizlenmiş yollarından
k o p u p gelen bir yaratıktı!
H e m u n u t m a y a l ı m ki, antiklerin Galata'sı m i t o s l a r d a yeri
olan bir b ö l g e y d i . İlk Galata ya da S y k a e (Sika = İncir) incelikle­
riyle ünlenmişti a n c a k , Strabon, Dionisios v.b. tarihçilere bakılır­
sa, mitologyanın tanrılarına, tanrıçalarına Eros, Venüs ve
Diana'ya, tapınakları ile ilişkili, bir b ö l g e ve cinselliğe dayalı
gizemli ayinlerin, kutlamaların bir merkezi.
Galata'nın yüzyıllar sonrası, m e y h a n e l e r i , e ğ l e n c e yerleri ve
hayat kadınları ile zevk ve «sefahat» bölgesini o l u ş t u r m a s ı belki
de bu antik inanışların, halen ortalarda esen «havası»ndan kay­
naklanmıştır.
***
— 40 —
Eski İstanbul'un çeşitli s e m t l e r i n d e , mahallelerinde tekinsiz
gibi bilinen ruhların, hayaletlerin dolaştığı, g ö r ü n d ü ğ ü evler b u l u ­
n u r d u . İyi Sıhhatte Olsunlar'ın m e k â n olarak seçtikleri, barındıkla­
rı ve huzura k a v u ş m a d a n t e r k e d e m e d i k l e r i yerler.
İlk ç o c u k l u ğ u m u z d a B o s t a n c ı ' d a , k ö p r ü n ü n karşı tarafında
y ü k s e l e n yarı yıkık ve a h ş a p bir k o n a k eskisinin tekinsiz o l d u ğ u ,
g e c e vakti içinde ışıkların dolaştığı söylenilirdi. Yeniyetmelik yılla­
rımızın B ü y ü k a d a s ı ' n d a da b e n z e r bir ev yükselirdi M a d e n d e n e n
m e v k i n i n bir t e p e s i n d e . O da a h ş a p , ç ö k m e k üzere ve üstelik
n e d e n i bilinmeyen bir lanetle d a m g a l a n m ı ş .
Hayaletsiz bir eski kent, eski m e k â n d ü ş ü n ü l m e d i ğ i gibi
hayaletsiz bir İstanbul da d ü ş ü n ü l e m e z . A b d ü l h a k H a m i t Çamlı­
c a ' n ı n hayaletlerinden söz ediyor, N e c i p Fazıl Kısakürek 20 odalı
bir k o n a k t a g e z i n d i ğ i n d e b ü y ü k b a b a s ı n ı n hayaletini g ö r ü r gibi
oluyor.
Topkapı Sarayı'nın Harem dairesinde gece vakti havuz
başından gelen kadın seslerinden, g ö r ü l e n ya da g ö r ü l ü r gibi
o l a n s a y d a m şekillerden söz e d e n g e c e bekçilerini tanımıştık
b u n d a n 30 küsur yıl ö n c e ve T o p k a p ı Perileri m i t o l o j i m i z e dahil
edilen bir k o n u y u teşkil ediyorlar.
Sultan 2. M a h m u t ' u n berber başılığından emekli o l m u ş yaşlı
M e m i ş Efendi'nin ö y k ü s ü anlatılır, T o p k a p ı Sarayı'ndaki perilerle
ilgili olarak. Sultan I. A b d ü l h a m i t ' i n z a m a n ı n d a E n d e r u n ' a girmiş
o l a n b u M e m i ş Efendi t ü m ö m r ü n ü s a r a y d a geçirmiş, n ü c û m v e
s i m y a konuları ile uğraşmış ve k e n d i n i bu konularda ç o k bilgili
s a n ı y o r m u ş . Cinlere, perilere ve yıldızlara inanan yaşlı g i z e m c i
M e m i ş sarayın b a h ç e s i n d e b u l u n a n bir şimşirliğin perilerin m e k â ­
nı o l d u ğ u n u , perilerin Türkleri ve de padişahı ç o k sevdiklerine de
inanırmış. Hatta ve hatta, M e m i ş Efendi'nin anlattığına g ö r e , her
g ü n seher v a k t i n d e t ü m üst rütbeli periler o şimşirlikte toplanır,
d i v a n kurulur ve peri padişahı da bu divanı yönetirmiş.
M e m i ş ' i n t ü m b u anlattıklarına r a ğ m e n şimşirliği kaldırma
kararı alındı ve karar uygulandı. B u n a kızan yaşlı g i z e m c i de b u n ­
d a n b ö y l e T o p k a p ı ' d a felaketlerin hiç eksik olmayacağını söyle­
miş durmuş.
 Peri y a d a cin o l u p olmadığını b i l m i y o r u z fakat ailemizde
anlatılan bir olayı b u r a d a n a k l e t m e n i n ilginç ve y e r i n d e olacağını
düşünüyoruz.
Olayın g e ç t i ğ i yer B e y o ğ l u , Asmalımescit S o k a k 50 numaralı
evdir, olayın g e ç t i ğ i tarih 1912-1914 yılları arası, olayın k a h r a m a n ı
ise bu yazarın b ü y ü k a n n e s i , adı ile Mariana Filipucci.
Ailenin o l d u k ç a d a r bir gelirle y a ş a m a k t a o l d u ğ u o yıllarda
(Birinci D ü n y a Savaşı ö n c e s i ya da başlangıcı) bir kış sabahı
evin g e n i ş ç e a v l u s u n u s ü p ü r m e k t e olan, kara kara d ü ş ü n c e l e r e
dalmış büyükanne Mariana üst kat merdivenlerinden birinin
inmekte o l d u ğ u n u , yaklaştığını d u y m u ş , d ö n m ü ş bakmış v e hay­
retler içinde kalmıştı.
M e r d i v e n l e r d e n inen ve yaklaşan, e v d e hiç g ö r m e d i ğ i , bir
zenciydi, alımlı, kır saçlı ve fesli. «Bir paşa gibi giyinmiş, sırmalar­
la süslenmişti.» d i y e anlatırdı b ü y ü k a n n e . Z e n c i ö n ü n e d u r m u ş ,
eğilip s e l a m v e r m i ş sonra da r e d i n g o t u n u n c e b i n d e n bir kese
çıkarıp, Mariana'nın eline bırakmış ve k a p ı d a n çıkıp gitmişti.
B ü y ü k a n n e hayretten d o n a kalmış, bir süre s o n r a k e n d i n e
gelmiş, keseyi açtığındaysa içinin altınlarla d o l u o l d u ğ u n u gör­
müştü.
T a m o sırada s o k a k t a n kızı (annemiz) Elisabetta g e l m i ş
b ü y ü k a n n e d e s o r m u ş o n a s o k a k t a şöyle b ö y l e bir zenciyi g ö r ü p
g ö r m e d i ğ i n i . Hayır kızı b ö y l e bir kimseyi g ö r m e m i ş t i , ne o, ne de
başka birileri. Sanki b i r d e n cisimlenmiş, b ü y ü k a n n e n i n parasal
sorunlarını bir çırpıda halletmiş ve de kayıplara karışmıştı.
Kesin o l a n bir şey varsa o da o g ü n , o e v d e h e r h a n g i bir
zencinin kalmadığı, d a h a ö n c e v e d a h a s o n r a hiç g e l m e d i ğ i ,
görünmediğidir.
A n c a k o evde, d ö r t - b e ş yıl sonra, bir r u h ç a ğ ı r m a seansı
esnasında üç bacaklı yuvarlak bir orta masanın d ö r t kat m e r d i ­
v e n b o y u n c a indiği seansa katılanlar tarafından g ö r ü l d ü !
Altın dağıtımı ile ilgili bir olayı Haluk E g e m e n Sarıkaya bu
şekilde anlatıyor:
«1930'larda İstanbul, P a ş a b a h ç e ' d e , İncirköy Mahallesi, Köy-
başı S o k a ğ ı ' n d a k i 10 numaralı evde, M a h m u t A ğ a ve ailesi o t u r u -
— 42 —
y o r d u . Kendilerine hizmet e d e n H ü s a m e t t i n Efendi ile hanımı d a ,
evin alt katına yerleşmişti. Kıt kanaat g e ç i n e n hizmetkârların
hayatında, bir g ü n , dikkati ç e k e n bir değişiklik o l d u : bayağı refah
içinde y a ş a m a y a başlamışlardı. B u d u r u m u n d e v a m e t m e s i üzeri­
ne M a h m u t Ağa, H ü s a m e t t i n E f e n d i ' d e n kuşkulandı ve zenginlik­
lerinin sebebini ö ğ r e n e n e k a d a r a d a m c a ğ ı z ı sıkıştırdı. H ü s a m e t ­
t i n Efendi de, çaresiz kalınca, her s a b a h n a m a z ı n d a n s o n r a b a h ­
ç e d e k i k u y u n u n başında bir O s m a n l ı altını b u l d u ğ u n u a ç ı k l a m a k
z o r u n d a kaldı. Ne var ki, her g ü n t e k r a r l a n a n bu 'apor' f e n o m e n i
de o a n d a n itibaren s o n a erdi. M a h m u t A ğ a ' n i n merakı t a t m i n
o l m u ş t u a m a zavallı H ü s a m e t t i n Efendi ile hanımı g e n e fakirlik
içinde kalmışlardı.»
Sarıkaya'nin naklettiği olay bir «apor» sayılacaksa b i z i m nak­
lettiğimiz aile olayının açıklanması ve tanımlanması da bir ö z d e k -
leştirme (materyalizasyon) olabilir, spiritualist açıdan.
Tekinsiz evlerden söz e t t i ğ i m i z d e bunları veya en azından,
b u n l a r d a n bazılarını «poltergeist» ( v u r u c u ruh) olaylarına da b a ğ ­
layabiliriz, aşağıda v e r d i ğ i m i z iki ö r n e k t e o l d u ğ u gibi:
1) Yeri: İstanbul, Vaniköy, Kuleli Askeri Lisesinin y a n ı n d a k i
s p o r salonuna bitişik mahalledeki evler.
Tarihi: A ğ u s t o s 1964.
Olayın süresi: 10 g ü n .
Olayın niteliği: Çeşitli y ö n l e r d e n atılan taşlar ve m o z a i k kırın­
tıları.
Olayın tanıkları: Mahalle muhtarı, mahalleli gençler, polis,
askerler.
Olayın n e d e n i ve ç ö z ü m ü : Evlerin arkasında d o l a ş a n bir
asker; asker o r a d a n uzaklaştırılınca olaylar kesildi.
Olaylar kesilmesine kesildi o y s a «poltergeist» belirtisi olarak
literatüre g e ç e n b u örnek, s o n u ç t a d a h a ç o k bir şaka gibi g ö r ü n ­
mektedir.
2) Yeri: istanbul, Halıcıoğlu, Salınadur mevkindeki bir ev.
Tarihi: Kasım 1966.
Olayın süresi: 3 ay.
 Olayın niteliği: Evin a k ş a m saat 17.30'dan s a b a h a d e k taş­
lanması.
Atılan nesneler: M e r m e r parçaları, t u ğ l a , briket parçaları, taş­
lar.
Olayın tanıkları: Evin sahibi Muzaffer Ö z g ö r e n , polis, b e k ç i ,
k o m ş u l a r , mahalleli.
Olayın ç ö z ü m ü : Başladığı g i b i bitti.
Y u k a r d a k i iki olay gereği ile incelenmiyor, araştırılmıyor,
kalan bilgiler de yeterli o l m u y o r . B u n a karşın 1967'de U n k a p a -
nı'ndaki, basında «uğursuz» d i y e tanıtılan bir evde g e ç e n l e r ç o k
d a h a tipik belirtiler taşımaktalar. Ş ö y l e ki:
- Duvarda asılı b u l u n a n bir yer masası yerinden k o p u p mer­
d i v e n l e r d e n aşağıya yuvarlanıyor ve bu olay t a m 7 kez tekrarlanı­
yor;
- Ertesi g ü n m a s a y a n kanatlarından b e t o n çivilerle, d u v a r a
çivileniyor fakat y e n i d e n yere d ü ş ü y o r , çivili yerleri d u v a r a asılı
kalıyor;
- H e n ü z kurulmamış olan t a ş k ö m ü r sobası 3 kez devrili­
yor;
- O t u r m a odasındaki bir s e h p a b i r ç o k kez yere d ü ş ü y o r ve
b u n d a n başka vazolar, sandalyeler, e c z a dolabı v.b. a n i d e n y e r e
düşüyor.
Parapsikolojinin kabul edip incelediği bu tür «poltergeist»
( v u r u c u ruh) olayları genelde ruhsal dalgalanmalar g e ç i r m e k t e
olan ç o ğ u b u l u ğ ç a ğ ı n d a g e n ç l e r e bağlanıyorsa d a sıralanan
ö r n e k l e r d e , kaynaklara bakılırsa h e r h a n g i bir i n c e l e m e yapılmadı­
ğ ı n d a n - v e bir abartı d o z u n u d a i m a g ö z ö n ü n d e t u t a r a k - b u v e
bu t ü r olayları kesin bir kategoriye b a ğ l a y ı p t a t m i n e d i c i bir s o n u ­
ca v a r a b i l m e k olanaksız gibi g ö r ü n ü y o r .
Altın dağıtanlar, evleri taşlayanlar, d e v i n g e n nesneler ve gizli
hazineler...
Bir gizli hazine ö y k ü s ü C e r r a h p a ş a Hastanesinin kuruluşu
h a k k ı n d a anlatılır.
«Mirasçısı o l m a y a n ç o k z e n g i n bir a d a m ö l ü m d ö ş e ğ i n d e ,
k o m ş u s u fakir bir balıkçıya vasiyetini söylemiş. Konağının b o d r u ­
m u n d a hazinesi saklıdır ve orayı o l a ğ a n ü s t ü varlıklar b e k l e m e k t e ­
dir; hazineye, Mısır'da o t u r a n ünlü C e r r a h ' t a n b a ş k a k i m s e gir­
meyecektir. Balıkçı b i r ç o k m a c e r a l a r d a n s o n r a Mısır'daki Cer-
rah'ı bulur, İstanbul'a getirir. Cerrah, p a d i ş a h a d a m a t olur ve
b u g ü n o n u n adı ile anılan b ü y ü k hastaneyi kurar.»
Hazine inanışlarını, d e f i n e t u t k u s u n u d e s t e k l e y e n h o ş bir
masaldır b u , İstanbul f o l k l o r u n a yerleşmiş. N e d i r ki, hastane, Cer­
rah M e h m e d Paşa'nın adını taşıyorsa d a , k u r u l u ş u 1910 yılına ait­
tir.
Yukarki ö y k ü y ü anlatan v e «İstanbul A n s i k l o p e d i s i n i k a y n a k
olarak kullanan Pertev Naili Boratav'ın belirttiği gibi efsane hasta­
nenin C e r r a h p a ş a adını taşımasından ve ö t e y a n d a n , 1944 yılın­
da ek bir p a v y o n inşaatı sırasında yapılan kazıda bir işçinin o yer­
de bir define b u l m a s ı n d a n kaynaklanmıştır bir olası.
İ s t a n b u l ' u n her k ö ş e s i n d e bir g a r i p olay, bir gizemli efsane,
bir eski inanış karşımıza çıkıyor ve d o ğ r u s u , m a l z e m e hiçbir
z a m a n yeterli g i b i g e l m i y o r araştırılmayan, b i l i n m e y e n v e y a u n u ­
tulan b a ş k a c a olaylar ve örnekler akla gelince.
Kızkulesi'ne b a ğ l a n a n ç o k bilinen efsaneyi b u r a d a bir kez
d a h a n a k l e t m e k gerekli mi a c a b a ? A m a h a n g i efsane? Batılılar
için Kızkulesi halen L e a n d r o s Kulesi olarak biliniyor, Venüs rahi­
besi sevgilisi H e r o ' y a ulaşabilmek için b o ğ a z ı g e ç m e y e kalkan
ve b o ğ u l a n g e n ç Leander'ın anısı y ü z ü n d e n . İstanbul inanışları
ise k a d e r i n d e yılan tarafından ısırılıp z e h i r i n d e n ö l e c e k olan, bir
sultanın kızından söz ediyor. Kızının hayatını k u r t a r m a k u m u d u
ile sultan g e n ç , güzel kızını sularla sarılı o kuleye kapatıyor fakat
k ö t ü yazgıyı y e n e m i y o r , ç ü n k ü bir ü z ü m sepetine gizlenen bir
yılan, s o n u ç t a , g e n ç kızı ısırıyor.
Sonra... Bir Halic'i d ü ş ü n ü n , eskilerin Altın B o y n u z gibi bil­
dikleri, adlandırdıkları Halic'i ve halen t a r a n m a y a n , araştırılma­
y a n derinlikleri. Batan g e m i l e r d e n ve hiç kuşkusuz, gizli, suların
altında kalmış definelerden söz ediliyor. Nerede, nasıl ve ne
zaman?
Ve n e d e n Altın B o y n u z ?
Gizemsel inançlara g ö r e b o y n u z l u atın, m i t o l o g y a d a Likorn
olarak bilinen atın b o y n u z u bir antendir, evrensel ( k o z m i k ) bir
a n t e n ve bu a n t e n i sayesinde kutsal at Likorn'un evrenin tanrısal
merkezi ile bağlı o l d u ğ u d ü ş ü n ü l m e k t e d i r . M o ğ o l inanışları da
ata evrensel bir öz tanımakta, tek b o y n u z l u atın telepatik bir b a ğ ­
lantı k u r d u ğ u g ö r ü ş ü n e dayanmaktadır.
Yoksa Altın B o y n u z adı civarlarda yaşayan atlı Şitler (Scyt-
h e s ) d e n ve onların b o y n u z a verdikleri, mitoslara bağlı d e ğ e r d e n
mi kaynaklanıyor?
Ya Galata'yı k u r d u ğ u s ö y l e n e n ve A n a d o l u ' y a açılıp A n c i -
ra'nın, b u g ü n k ü Ankara'nın temellerini atan, B o h e m y a - M o r a v i y a
tepelerinden k o p u p gelen Keltlerden hiçbir şey k a l m a m ı ş mı bu
kentin antik inanışlarında ve o n l a r d a n kaynaklanan gizemlerin­
den?
Mekânlar ve gizemler dedik, mekânlar ve efsaneler, m e k â n ­
lar ve bilinmeyenler...
Kutsal yerler kendiliklerinden inançsal gizemler taşırlar, ister
ruhsal tinsel, ister g ö r ü n ü r d e d a h a s o m u t hatta esrarlı.
Beyazıt'taki Kâtip Sinan Camisi b u n l a r d a n biridir, b a h ç e s i n ­
deki boş bir m e z a r ve k u b b e s i n d e k i bir tabutla; c a m i y i yaptıran
(1496) Kâtip Sinan'ın mezarı ve de mezara g i r m e k i s t e m e y e n
tabutu.
Kâtip Sinan ve t a b u t u hakkında anlatılan bir İstanbul inanışı­
na - v e araştırmacı Namık Talat Güraslan'ın bir ç a l ı ş m a s ı n a -
g ö r e tabut, b u n d a n yaklaşık beş yüzyıl ö n c e , m e z a r a k o n d u ğ u n ­
d a g e c e vakti o n u ö r t e n t o p r a k t a n k u r t u l m u ş , y ü k s e l m i ş v e c a m i ­
nin kubbesinin yanına yerleşmiş.
K u b b e d e n alınıp yeniden mezarına k o n m u ş a m a aynı g e c e
t e k r a r d a n u ç u p seçtiği yere, yükseklere geri d ö n m ü ş t ü r . Üç kez
tekrarlanan b u o l a y d a n sonra c a m i n i n imamı v e c e m a a t karara
varıp Kâtip Sinan'ın mezarına s ı ğ m a y a n t a b u t u n u seçtiği y e r d e
bırakmışlar. O g ü n b u g ü n tabut halen yerinde g ö r ü l m e k t e d i r .
Evliya Ç e l e b i ' d e n çıkma d e ğ i l s e d e , bir s o n r a k i b ö l ü m d e
bazı örneklerine d e ğ i n e c e ğ i m i z , sayısız İstanbul inanışlarından
alınmış bir imge...
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İSTANBUL İNANIŞLARI
Kimine g ö r e bir M e g a Kent, bir B ü y ü k Şehir, kimine g ö r e y s e
bir b ü y ü k Kasaba veya k o c a m a n , kent boyutlarında, bir k ö y bile­
şimi olan b u g ü n k ü İstanbul'da t ü m ü ile ö z g ü n sayılabilecek neler
kaldı? Ve bu kalanların arasında yine İstanbul'a t ü m d e n ö z g ü ne
gibi inanışlar kaldı?
Eskiden, ç o k eskiden, Fetih ö n c e s i n d e n , Bizans'tan kalanlar
artık bir çeşit k o z m o p o l i t m i t o l o g y a oluşturmuşlardır. S o n r a d a k i -
ler, İslam İstanbul, Osmanlı İstanbul ile şekillenenler ve g i d e g i d e
iç göçlerle beslenenler f o l k l o r u n sayfalarına karıştılar.
B u g ü n ü n çarpık kentleşmesi ile içinde yaşadığımız bu İstan­
bul ç ö z ü l m e s i ve tanımlaması ç o k zor olan, renkleri ve çizgileri,
anlamları ve değerleri iyiden iyiye karışmış bir mozaiki sergile­
mektedir. H e m öyle bir m o z a i k ki, s o m u t o l m a k t a n ç o k her kay­
naktan gelen, her kaynaktan beslenen, z a m a n z a m a n bir sente­
z e yaklaşan, z a m a n z a m a n a c a y i p bir karmaşıklık yaratan t ü m ­
d e n soyut, y a p a y g ö r ü n m e k t e d i r .
i s t a n b u l ' u n g e r ç e k inanışları - i s t e r t ü m d e n ö z g ü n , ister dış
etkenlerle b e s l e n e n - y u k a r d a işaret ettiğimiz gibi f o l k l o r u n kap­
samına girmiş türler ve çeşitlemelerdir. Nedir ki, bunların çeşitle­
ri, ilginç saptamaları ve bu saptamaların, ayrıntı ve çağrışımların
d o ğ u r d u ğ u v a r s a y ı m v e y o r u m l a r her z a m a n üzerinde d u r u l a c a k
bir malzemeyi, bir kaynağı m e y d a n a getirmektedirler.
İstanbul'da nelere inanılmadı ki (ve ola ki halen inanılıyor)?
 D ü n y a y ı d ü ş ü n e l i m , ilkin ü z e r i n d e yaşadığımız bu yuvarlak
gezegeni...
K e n t i m i z d e k i eski bir halk inanışına g ö r e d ü n y a 70 b i n ayağı
olan bir sarı öküzün boynuzları a r a s ı n d a durmaktadır. Öküz
y a k u t t a n d ö r t köşeli bir taşa basar, bu taş bir ateşin üzerinde
d u r u r v e b u ateş d e Tanrı g ü c ü n e dayanır.
D ü n y a n ı n d u r u m u v e temeli b u y s a , geceleri d ü n y a y ı aydınla­
t a n bir ufalıp bir b ü y ü y e n , bir g ö r ü n ü p bir k a y b o l a n ay nedir?
İstanbul inanışları ayın kimliğini şiirsel tanımlamalarla açıklar­
lar:
- Ay, g ü n e ş e âşık bir kızdır. S e v d i ğ i o n a y ü z v e r m e z s e de
o n l a r kıyamet g ü n ü n d e kavuşacaklar v e a y g ü n e ş e aşkını anlata­
caktır. Bir b a ş k a alternatif de var, ş ö y l e ki: Ay ve g ü n e ş karı-ko-
cadırlar. Güneşin parıltısı, d ü ğ ü n ü n d e başına takılmış o l a n süsler­
d e n , altın ve m ü c e v h e r l e r d e n olmadır.
Veya: Ay ve g ü n e ş iki kıskanç sevgilidir, h e p birbirinin peşin­
d e n koşarlar. Biri diğerini yakaladığında g ü n e ş y a d a a y t u t u l m a ­
sı olur.
Ay tutulmasının b a ş k a bir açıklaması da vardır: Bir canavar­
d a n k o r k a n a y saklanır v e y a o n u k o v a l a y a n d ü ş m a n l a r ı n a yakala­
nınca k a n ağlar, kıpkırmızı bir renk alır.
İstanbul inanışlarında her d o ğ a l olayın, ister m u t l u , ister acı,
bir ö z g ü n açıklanması vardır. Ö r n e ğ i n , k o n u ç o c u k ö l ü m l e r i y a
d a bir ç o c u ğ u n ö l ü m ü ise b u n u n n e d e n i şöylesine ifade edilir:
Azrail bir ç o c u ğ u n canını a l m a k i s t e y i n c e o n a kırmızı, g ü z e l bir
e l m a gösterir. Ç o c u k elmayı k a p m a k isterken canı e l m a y a y a p ı ­
şır, kalır.
Güzel, kırmızı elma, o n u k a p m a k isteyen ve canını yitiren
çocuğun, g e n c i n imgesi bizlere, ister istemez, Batı'nın ünlü
masallarından P a m u k Prenses'i anımsatır, k ö t ü kraliçesi ( ö l ü m )
v e prensesin ö l ü m ü n e - d a h a d o ğ r u s u ölüme benzer büyülü
u y k u s u n a - n e d e n o l a n k o c a m a n , kıpkırmızı elması ile.
İstanbul inanışlarında kimler y o k t u r ki! K ö r o ğ l u ' n u n kır atı
bile bu tür inanışlara karışır, ç ü n k ü K ö r o ğ l u ' n u n atı her ay İstan­
bul'a gelir, fakir bir sakanın kapısına varır ve bir ay s ü r e c e o n a
hizmet e d e r m i ş .
Sık sık s u s u z l u k t a n kıvranan İ s t a n b u l ' u m u z d a atlı sakalar
ç o k t a n d ı r p i t o r e s k bir tarihe v e ö n c e k i y ü z y ı l d a n k a l m a g r a v ü r v e
tablolara karıştıklarından K ö r o ğ l u ' n u n atının artık k e n t i m i z e uğra­
dığına i n a n m a k bir hayli zor.
İnanışlar, inanışlar ve inanışlar:
- Ev s ü p ü r ü l ü r k e n aynı e v d e b a ş k a biri de s ü p ü r ü r s e ilk
s ü p ü r e n i n başı ağrır;
- Yeni elbise g i y m e d e n yakasına b a s m a k g e r e k i y o r , y o k s a
v ü c u t t a ağırlık y a p a r ;
- Dirseği ö p ü l e n kimse H a c c a g i d e r ;
- Başı t o k u ş a n l a r kel olur, kel o l m a m a k için ikinci defa
t o k u ş t u r m a k gerekir;
- Dudağını e m e n ç o c u k b ü y ü y ü n c e katil olur;
- G e c e tırnak kesenin ö m r ü kısalır;
- C u m a r t e s i kulağı çınlayanın m u r a d ı hâsıl olur;
- Ç o c u k e m e k l e y i n c e «eve misafir gelecek» d e n i r ;
- Kötü b ü y ü l e r d e n k u r t u l m a k i ç i n :
D e ğ i r m e n i n d o l a b ı n d a n sıçrayan su ile yıkanıp a b d e s t alınır;
deniz aşırı bir y e r e gidilir ya da b ö y l e bir o l a n a k y o k s a ırmak,
nehir, ç a y ve b e n z e r akar suların ü z e r i n d e n geçilir; çeşitli tütsüle­
re başvurulur; Malta p a m u ğ u ile 41 d ü ğ ü m yapılır, her biri üzeri­
ne «kul e'ûzu» sureleri o k u n u r ve d ü ğ ü m l e r ç ö z ü l ü r ; bir b a r d a k
s u y u n içine p a m u k k o y u l u r v e b ü y ü l e n e n kişiye b u s u d a n içirilir;
k a h v e n i n üzerine kırlangıç pisliği ekilir ve b ü y ü l e n e n k i m s e y e içiri­
lir.
Ve eski İstanbul inanışlarından k a l m a bir tılsım ö r n e ğ i :
- P a p a t y a ile niyet t u t m a k v e y a karınca duası, çingeneler­
d e n alınan k u r t - b ü z ü ğ ü ya da büyüsel güçlerine inanılan şeyler
taşımak.
Kentimizin e s k i d e n kalma inanışları v e bunların ç o k ç a u y g u ­
laması k o n u s u n d a İstanbul'a ö z g ü gibi g ö r ü n e n , a n c a k başka
y ö r e l e r d e n d e edinilmesi olası o l a n , halk hekimliğini d e u n u t m a ­
m a k gerekiyor.
— 49 — istanbul Gizemleri / F: 4
 /
Halk h e k i m l i ğ i n d e «gizem nerede?» d i y e s o r u l a c a k s a da,
«kocakarı» ilaçlarının ve bileşimlerinin ç o ğ u kez tıp f o r m ü l l e r i ile
b a z e n a ç ı k l a n a m a y a n o y s a ç o k eski bir pratik bilgiye dayandıkla­
rını u n u t m a m a k gerekiyor. U z u n d e n e y l e r e ve geleneklere bağlı
bu «ilkel» - d a h a d o ğ r u s u « d o ğ a l » - bilginin kendi başına bir «gi­
zem» yarattığı bir gerçektir.
İ s t a n b u l ' u n halk h e k i m l i ğ i n d e n k a l m a birkaç «reçete»yi aşa­
ğıda derliyoruz:
- Sıracanın tedavisi için, e r k e ğ e dişi, kadına erkek k ö s t e b e k
yarılarak sıracalı yere sarılır;
- K ü ç ü k ç o c u k l a r ı n v a k t i n d e y ü r ü m e s i n i sağlamak için, maf­
sallarına y u m u r t a akı sarılır veya ceviz y a p r a ğ ı ya da tuz atılmış
s u d a b a n y o ettirilir; Karaca A h m e d ' i n atına götürülür; yeni d o ğ a n
a y a karşı, koltuklarından tutarak, a d ı m attırılır ve «Ay g ö r d ü m
d a ğ gibi, ç o c u ğ u m y ü r ü s ü n y a ğ gibi» denir;
- K ü ç ü k ç o c u k l a r ı n v a k t i n d e konuşmasını s a ğ l a m a k için,
ç o c u ğ a y e m e k kaşıklarının, y e m e k kaplarının bulaşık s u y u içirilir
veya kanaryanın s u k a b ı n d a n , m u h a r r e m d e aşure k â s e s i n d e n s u
verilir. .
Veya, E y ü p ' t e Beşir A ğ a türbesinin anahtarı ile ağzı açılır;
c u m a ezanında m ü e z z i n e kara ü z ü m verilir, müezzin b u n u selâ
o k u r k e n c e b i n d e taşır, ç o c u ğ a b u ü z ü m yedirilir.
İstanbul'a ö z g ü b u tür halk hekimliğinin t e m e l i n d e dinsel v e
büyüsel inançların yattığı apaçıktır a n c a k geleneklere ve g e l e n e k ­
leri d o ğ u r a n , şekillendiren inançlar ve inanışlara bağlı o l m a y a n
benzer süreç ve u y g u l a m a l a r d ü n y a n ı n hiçbir yerinde d ü ş ü n ü l e ­
mez. Kaldı ki, inanç d e n d i ğ i n d e b u n u n tanımlaması bu ş e k i l d e
de ifade edilebilir:
«İnanç, bir kimsenin g ü n l ü k yaşamını, davranışlarını etkile­
y e n , başkalarından ö ğ r e n m e yoluyla kazanılan d ü ş ü n c e varlığı­
dır.» d e r İsmet Zeki E y u b o ğ l u . «Onun e d i n i l m e s i n d e kişinin d e n e ­
m e yoluna sapması, geçerliliğini kendi yaşamasında g e ç e n bir
olayla tanıması gerekli değildir. İnanç d e n e n m e d e n , us kuralları­
na, mantık ilkelerine u y g u l a m a d a n b e n i m s e n e n , genel geçerliliği
yalnız başkalarından aktarılan olaylara, söylentilere b o r ç l u o l a n
— 50 —
bir d ü ş ü n c e ü r ü n ü d ü r . İnançların en g e n e l , en y a y g ı n olanları
bile deneyle s a p t a n a m a z . B ü t ü n inançlar k a y n a k l a n dışına çıktık­
ça, d e n e y dışı, us dışı bir nitelik taşır.»
Deneye açık, deneyle geçerlilik k a z a n a n ve bir u y g u l a m a ile
varlıklarını s ü r d ü r e n , kendi mantıklarını k u r a n inanç ve inanışlar
ise büyüsel bir nitelik taşıyanlar veya b ü y ü s e l bir i m g e y i y a r a t a n ­
lardır. İstanbul'u bu ya da şu özellikleri ile b ü y ü s e l ve b ü y ü l e y i c i ,
b ü y ü taşıyıcı bir kent olarak sayarsak - k i , şiirsel ve sanatsal yak­
laşımlar, d o ğ a l saptamalar bir yana, ö y l e d i r - tarihi b o y u n c a her
çeşit etkilere açık olan ve bunlarla b e s l e n e n , bunları genel p o t a ­
sında eriten bir kentin büyüsel köklerinin ç o k d e r i n o l d u ğ u n u
kabul e t m e k z o r u n d a kalırız.
Her şey d e ğ i l s e de pek ç o k şey B i z a n s ' t a ve Bizans'tan
ö n c e başlıyor, i s l a m v e Osmanlı, İstanbul'a g e l m e d e n ö n c e . B u n ­
lar bir D o ğ u R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u ' n u n O r t a d o ğ u ' d a n t ü r e m i ş bir
inanca, bir d i n e (Hıristiyanlığa) b o r ç l u o l d u ğ u unsurlardır ve b u n ­
ları gözardı e t m e k de olanaksız, gizemlerin tarihsel sürecini izledi­
ğimizde.
«İstanbul'un alınışı» adlı k r o n i ğ i n i n yazarı, d ö r d ü n c ü haçlı
seferlerine katılan Fransız s o y l u s u Robert de Clery, Bizans İstan­
b u l ' u n d a g ö r d ü ğ ü kutsal emanetleri b ü y ü k bir h e y e c a n ve saf bir
inançla sayıyor: g e r ç e k Çarmıh'ın insan b ü y ü k l ü ğ ü n d e k i iki par­
çası, İsa'nın b ö ğ r ü n e saplanan mızrağın d e m i r i (yüzyıllar s o n r a
bu d e m i r e A d o l f Hitler sahip çıkacak ve o n u inandığı ırksal
kuramların bir simgesi, bir g ü ç kaynağı olarak g ö r e c e k t i r ) , elleri­
ne ve ayaklarına mıhlanan çivilerden ikisi, kanından bir miktar
(kristal şişe i ç i n d e ) , M e r y e m Ana'nın giysisi, Vaftizci Yahya'nın
başı v.b.
Bu tür inanışlar v a r o l u n c a Bizans kentinin, Fetih'in arifesin­
de, A l p h o n s e d e Lamartine'in naklettiği t ü r d e n mucizevi h e y e c a n ­
lar ve inanışlarla d o l u p taşması d o ğ a l gibi karşılanmalıdır:
«...Osmanlılar ertesi g ü n İmparator ve Ispartalıların bütün
çabalarına r a ğ m e n Aya R o m a n o s Kapısı'nı zorlayacaklar ve ora­
d a n kente g i d e r e k H i p o d r o m a kadar ilerleyeceklerdir. A n c a k t a m
o sırada g ö k l e r d e n bir melek inecek, Osmanlıları kentten, Avru-
— 51 -
 p a ' d a n hatta A s y a ' d a n kovarak İran'ın bir u c u n a k a d a r s ü r e c e k
ve kutsal kılıcı s ü t u n l a r d a n birinin d i b i n d e o t u r a n bir ihtiyara vere­
cektir. B ö y l e c e İstanbul yeniden d ü n y a n ı n kraliçesi olacaktır.»
Nedir ki, b e k l e n i l e n kılıçlı melek g ö r ü n m e d i , Osmanlılar Avru­
pa'nın Viyana'sına d a y a n d ı ve İstanbul d ü n y a kraliçelerinden biri
o l m a y ı s ü r d ü r d ü ğ ü g i b i b u g ü n bile, t ü m çarpıklıklarına r a ğ m e n ,
saltanatını s ü r m e m ü c a d e l e s i n i veriyor.
İstanbul'un Fethi ile bir ç a ğ kapanıyor. Bizans'tan k a l m a kut­
sal emanetler ve o n l a r a bağlı, o n l a r d a n kaynaklanan inanışlar ve
efsaneler tarihe karışıyor, tarihin ayrı bir sayfasını o l u ş t u r u y o r l a r
ve Osmanlı İstanbul a d ı m a d ı m k e n d i n e ö z g ü kentsel inanışlarını
ve gizemlerini o l u ş t u r u y o r .
Şeyhlerin, pirlerin, dedelerin kenti oluyor, İslam gizemciliği­
nin bir merkezi ve sonraki b ö l ü m l e r d e g ö r e c e ğ i m i z gibi, bu
gizemciliği araştıran, b u n d a n etkilenen Batılı usta ve «üstatlar»ın
kaçınılmaz u ğ r a k yeri.
İlkin, s o n s u z bir k a y n a k olan, Evliya Çelebi'ye kulak verelim
ve ondan Merkez Muslihiddin Efendi, Hazreti Nalıncı Memi
Dede, Hatip Zâkiri, Hazreti Kapanî M e h m e t Efendi, Yetmiş Kuruş
Dede, Elekçi Divanesi v.b. hakkında bilgiler e d i n e l i m .
Halvetiye ş e y h l e r i n d e n olan, ö l d ü ğ ü n d e Yenikapı'nın dışın­
d a k i tekkenin y a n ı n d a özel bir t ü r b e d e g ö m ü l e n M e r k e z Muslihid­
din Efendi n a m a z kıldığı sırada bir ses duyar. Yedi bin yıldan beri
o m e k â n d a y a t a n «kırmızı renkli, sedef lezzetli» bir hayat pınarı­
nın sesidir bu ve pınar h u m m a hastalığına karşı bir ilaç olarak
yaratıldığından ş e y h i n emriyle y e r y ü z ü n e ç ı k m a y a hazırdır.
Şeyh, n a m a z kıldığı bir s e c c a d e n i n b u l u n d u ğ u y e r d e bir
k u y u kazmaya karar verir ve dervişlerinin yardımını ister. «Bismil­
lah» diyerek t o p u ğ u ile yere vurur, kazı başlar v e kırmızı renkli bir
su fışkırır, o s u d a n sabahleyin aç karnına üç kez içenler de h u m ­
m a d a n kurtulurlar.
Aslen B e r g a m a ' l ı olan Hazreti Nalıncı M e m i D e d e ise Unka-
panı'nın Araplar çarşısındaki bir d ü k k â n d a nalıncıdır. G ü n ü n birin­
de U n k a p a n ı ' n d a bir yangın çıkar yayılır, uzanır. M e m i D e d e ' n i n
etrafındaki t ü m evler, d ü k k â n l a r kül o l u r k e n nalıncı d ü k k â n ı n a hiç­
bir ş e y olmaz, d e d e ise d ü k k â n ı n d a kalıp direnir.
Kocaeli'li o l u p İstanbul'a g e l e n v e Ş e y h N u r e d d i n Z a d e ' n i n
hizmetine giren Hatip Zâkiri (yıllar b o y u t e k k e l e r d e zikircilik yaptı­
ğı için bu adı almıştır) sarığı ile ilgili bir ö y k ü y ü z ü n d e n Evliya
Çelebi tarafından anılır.
Bir g ü n , ö ğ l e ezanında bir ç a y l a k H a t i p ' i n sarığını kapıp eza­
nın o k u n d u ğ u minarenin alemi üzerine koyar ve sarık bir hafta
b o y u n c a o r a d a kalır. Bu ara sarığından olan Hatip Zâkiri gider
olayı Sultan Mustafa'ya anlatırsa da sultan borçlarını ö d e m e s i ,
kefen ve c e n a z e masrafını karşılaması için o n a bir kese altın
verir.
Zâkiri evine d ö n d ü ğ ü n d e bir rüzgâr eser, m i n a r e n i n tepesin­
d e k i sarık havalanır, yere düşer. Ertesi g ü n ise Hatip ansızın ölür.
Evliya Çelebi'ye bakılırsa ya G e l i b o l u ' d a n ya da Peçe, Sirem
taraflarından gelip Unkapanı'na y e r l e ş e n Hazreti Kapanî M e h m e t
Efendi elinde bir balta ile gezinip b u l u n d u ğ u kehanetleri ile ünlen-
mişti.
Evliya Çelebi kehanetlerinin birini şöyle anlatır:
«Bir g ü n Kapanî, Sultan M u r a t ' a varıp: 'Murat Çelebi, Unka-
p a n ı ' n d a k i S ü ğ l ü n M u s l u Sultan üç g ü n s o n r a iflas e d e c e k . Zaval­
lıya elli kese y a r d ı m et de b o r c u n u ö d e s i n ' diye ricada bulunur.
Murat Han:
'Peki B a b a Sultan' der.
O r a d a bulunanlar bu s ö z l e r d e n şaşırırlar a m a , Allah'ın hik­
m e t i , üç g ü n s o n r a Muslu' Sultan'ın sarayından bir b ü y ü k ateş
çıkıp, sultan a n c a k yalınayak k a ç a r a k canını kurtarır; her şeyi
y a n d ı ğ ı n d a n iflas eder.»
Kehanetlerde b u l u n a n b a ş k a biri d e B u d i n ' d e k i S e m t u r n a
kalesinin ağası Yetmiş Kuruş Dede. E ğ r i ' d e Fatih Sultan'ın yanın­
d a savaşmış, ermişlerle biraraya g e l m i ş a m a s o n r a d a n b u n u
s a ğ a sola anlattığından, yedi yıl t u t u l m u ş t u r . Yedi yıl g e ç t i k t e n
s o n r a k o n u ş t u ğ u n d a söyleyebildiği tek şey «Yetmiş kuruş»muş.
Sultan M u r a t ' a Revan kalesini y e d i g ü n d e alıp s o n r a d a n İranlıla-
— 53 —
 ra geri v e r e c e ğ i n i söyleyen ve haklı çıkan Yetmiş Kuruş D e d e ' n i n
sesi, anlatır Evliya Çelebi, kendisi İ s t a n b u l ' d a y k e n Sultan Murat
tarafından savaş alanlarında d u y u l u r m u ş .
Bir d e , Ç e l e b i ' n i n dizisinde, elekten b a ş k a bir şey y e m e y e n
dilsiz Elekçi Divanesi var ki, rivayete g ö r e , ö l ü m ü n d e n bir g ü n
ö n c e k o n u ş m u ş v e yanından g e ç e n birine kapısının dışına g ö m ü l ­
m e y i istediğini söylemiştir.
G e ç m i ş yüzyılların İstanbul'u için şeyhlerin, pirlerin kenti
dedik. Ve d e v a m ı n d a bakıcıların, şifacıların, tılsımcıların, nazarcı-
ların.
Öyleydi, p e k ç o k şeye inanılan d ö n e m l e r d e . T ü m bunlar, b u
inanışlar salt g e ç m i ş t e mi kaldı? Hiç değil ç ü n k ü her ç a ğ k e n d i
inanışlarını g e t i r d i ğ i gibi eskiden kalanlara y e n i d e n sahip çıkıp
kendi çağının gereksinimlerine g ö r e uyarlar v e değişik, t ü m d e n
ç a ğ d a ş (giderek teknolojik) işlemlerden g e ç i r e r e k uygular.
B u g ü n k ü İ s t a n b u l ' u m u z d a , ilerdeki b ö l ü m l e r d e g ö r e c e ğ i m i z
gibi, yarını açıklayanlar, ö n g ö r e n l e r ve y o r u m l a y a n l a r hiç eksik
değiller a n c a k y ö n t e m l e r i , araçları ve iletişim şekilleri d e ğ i ş t i .
Eskiden k a l m a bilgiler b u g ü n ü n tekniği ile s u n u l m a k t a d ı r artık ve
teknik araçlar araya g i r d i ğ i n d e n d a h a k o l a y c a , hatta d a h a «uy­
garca» kabul edilmekteler.
G e ç m i ş e d ö n ü p bir kez d a h a Evliya Ç e l e b i ' y e kulak v e r e l i m
ve 17. yüzyıl İ s t a n b u l ' u n d a k i bir bakıcı-falcı esnafı olan Remilciler
hakkında v e r d i ğ i bilgileri aktaralım:
«Remilciler Esnafı: dükkânları 15, kendileri 300 kadardır. B u n ­
lar da u l e m a sınıfından olduklarından kazasker alayı ile tahtıre­
vanlar üzerinde, talih tahtasını, kur'a ve t e m i l tahtalarını m e y d a ­
n a k o y u p : ' U ğ u r v e m e s u t talih... u ğ u r s u z talih... maksat v e
meramızı g ö r e l i m . . . ' diye, Remilcilere m a h s u s kelimeler söyleye­
rek geçerler. Pirleri Hazreti Ali'dir ki, ünlü Remilcidir. Bu bilgi p e k
eskidir. Asıl k u r u c u s u Hazreti Danyal idi ki bu ilmi Cebrail aleyhis-
s e l a m d a n ö ğ r e n m i ş ve Remil ile m u c i z e göstermiştir.»
Tarot furyasına kapılmış bir İstanbul'da geleneksel ve D o ğ u
kökenli k u m falı Remil t ü m d e n u n u t u l m u ş m u d u r ? S o r u n «gelece­
ği ö n g ö r m e k » , bu geleceği ö n g ö r e b i l m e k için bir fal, bir kehanet
aracına b a ş v u r m a k s a n e d e n kimi «in» ve kimi de «out» oluyor?
Remil, Batı'da, «geomancie» olarak tanınır ve Uzakdoğu
kökenli bilinir. Bir sözlük tanımlaması ile g e l e n e k s e l bir bilimdir
ve yıldız bilim (astroloji) gibi, h o r o s k o p l a r düzenler, y e r y ü z ü n ü n
«aura»sı ile kıyasla kişinin d o ğ a s ı n ı ve yazgısını açıklar. Aslında
Remil - y a d a L i m - a l - R a m î - A r a p kökenlidir, s ö z c ü k karşılığı ise
«yeryüzü cinleriyle haberleşme»dir ve Remilin s ü r e c i içinde «yer­
y ü z ü cinleri» d e n d i ğ i n d e y e r k ü r e n i n «tellürik» g ü ç l e r i y a d a y e r y ü ­
z ü n ü n «aura»sı anlatılmaktadır.
Yıldızbilimde o l d u ğ u gibi Remilde kullanılan ve çizgi ile nok­
talardan o l u ş a n 16 şeklin her biri, sırası ile, bir b u r c a , bir gezege­
ne, bir g ü n , unsur, m a d e n ve c i n s e (kadın, erkek) bağlıdır, ileti-
şimlidir. Remilin İslam öncesi Araplardaki ilk kullanılışı k u m üze­
rinde çizgiler ve noktalar ç i z m e k l e yapılırdı. Z a m a n l a tahta veya
kâğıt ya da b u ğ d a y t o h u m l a r ı kullanılmaya başlandı.
G e l e n e ğ e g ö r e Remil, Hazreti Danyal'a verilmiş bir m u c i z e ­
dir ve ç o k ilginçtir ki, bu m u c i z e n i n ü r ü n ü o l a n u y g u l a m a Çinlile­
rin ünlü «Değişimler Kitabı» olarak anılan, başlıbaşına evrenbilim-
sel (kozmik) bir y ö n t e m oluşturan, «Yi King» ya da «İ Ching» ile
çeşitli benzerlikler g ö s t e r m e k t e d i r .
Remil noktaları ve çizgileri ile, 16 şekil oluşturur, Yi King ise
64 şeklini kısa (- -) ve uzun ( ) çizgilerle ifade eder; Remil
gezegenlerle bağlantılıdır, Yi King'in 64 şekli biraraya getirildiğin­
de bir evrenbil imsel harita m e y d a n a çıkar. Her ikisi birer fal aracı
gibi kullanılıyorsa da her biri, bir kehanet y ö n t e m i o l m a k t a n baş­
ka, temsil ettiği k ü l t ü r ü n evrenbilimsel görüşlerini yansıtmaktadır.
Ya d a , Cari G u s t a v J u n g ' u n y o r u m u ile, ikisi de ruhbilimsel ve
fizikötesi uzantıları, çağrışımları olan birer anahtardırlar.
Kimi u ğ u r l u ve uğursuz yazgıyı ö n g ö r ü r , o k u r ve açıklar,
kimiyse bu yazgıyı y ö n l e n d i r m e k , değilse de etkilemek için gizle­
re ve gizli bilgilere d a y a n a n önlemler alır, b o n c u k l a r , nazarlar ve
tılsımlar g i b i .
B ü y ü k kent İstanbul'da büyüsel işlemlerin yüzyıllar b o y u n c a
— 55 —
yapılması, b u n l a r d a yerel ve yerel o l m a y a n , A n a d o l u ' n u n her Yedi t e p e d e değişik tarihlerde inşa edilen y e d i ibadet yeri,
y ö r e s i n d e n v e A n a d o l u ' n u n ö t e s i n d e n , uzaklarından g e l e n g i z e m ­ iki saray, gizemlerle donatılmış bir s ü t u n ve eski bir e r m i ş e a d a n ­
sel inanışların karışması, giderek bir t ü m o l u ş t u r m a s ı kadar mış bir sarnıç. Başka bir d e y i m l e bir dizi g ü ç s e l mekânlar, tapı­
d o ğ a l ve kaçınılmaz bir şey yoktur. naklar, inanış kaynakları. Ya da bir dizi g ü ç kaynağı.
Büyüsel ve g i z e m s e l inanç ve inanışlar bir kentin, bir t o p l u ­ Sayıların üzerinde biraz d u r a l ı m : t e p e l e r i n ve ibadet yerleri­
m u n , bir kültürün, g e l e n e k l e r d e n k o p a m a y a n bir y a ş a m şeklinin nin sayısı (yedi) eşittir, geriye kalanları t o p l a d ı ğ ı m ı z d a elde ettiği­
ayrılmaz ve p a r ç a l a n m a z öğeleridir. Kaldı ki İstanbul, bazı g ö r ü ş ­ miz sayı d ö r t t ü r , y e d i ile d ö r t ise eşittir on bir.
lere g ö r e , bir k e h a n e t l e r kentidir yani kendiliğinden b ü y ü s e l bir Bu üç sayı (dört, y e d i , on bir) üzerine d u r u p bunların, çeşitli
kenttir kendi b ü y ü l e r i n i oluşturan ya da başka, d e ğ i ş i k ve çeşitli inanış ve kültürlerdeki, d e ğ e r ve anlamlarını sıralayalım:
kaynaklardan e d i n d i k l e r i n i kendine g ö r e şekillendiren ve uyarla­ - Dört : Y u n a n felsefecisi ve m a t e m a t i k ç i s i Fisagoras'a g ö r e bu
yan. sayının anlamı «doğruluk», «adalet» ve «dünya»dır;
İstanbul, R o m a g i b i , yedi t e p e üzerinde kurulu, ç o k eskilere Türk mitolojisine baktığımızda: G ö k t ü r k l e r d e d ö r t y ö n ü
d a y a n a n bir m e r k e z kenttir. Denilecek ki, bu m e r k e z kentin y e d i temsil e d e n d ö r t tanrı buluruz; Samanların hırkalarında
t e p e üzerine k u r u l m u ş olması bir g i z e m değil d e j e o l o j i k v e d ö r t a d e t çıngırak vardır; A b a k a n Türklerinin kutsal
t o p o g r a f i k bir özelliktir. Öyledir de biz, bir başlangıç olarak bu törenleri d ö r t kutsal kayın ağacının yanında yapılırdı; ilk
tepeleri bir sıralayalım, anımsatalım: kez c e n n e t t e n ç ı k m a olan atın d ö r t g ö z ü vardı.
1 - Sarayburnu tepesi Başka kaynakları i n c e l e d i ğ i m i z d e : Gizemsel inançlara
2 - N u r u o s m a n i y e tepesi g ö r e d ö r t tanrıyı, dolayısıyla en üstün yüceliği, simgele­
3 - Beyazıt t e p e s i y e n sayıdır ve ilginçtir ki, bazı d i n l e r d e tanrının adı da
4 - Fatih t e p e s i d ö r t harften oluşmaktadır, ö r n e ğ i n :
5 - Sultanselim t e p e s i Latincede Deus
6 - Edirnekapı t e p e s i Mısır'da Amun
7 - Davutpaşa t e p e s i . Sümer'de Jabe
Sıraladıktan s o n r a da bu t e p e l e r d e b u l u n a n bazı yerleri de Asur'da Adad
saptayalım, eski ile bağlantılar kurarak: İran'da Sire
1 - S a r a y b u r n u t e p e s i - T o p k a p ı Sarayı ve A y a s o f y a , Tatarlarda İtga
2 - N u r u o s m a n i y e tepesi - N u r u o s m a n i y e Camisi ve Ç e m - Yahudilerde Yhvh.
berlitaş, İhvan-ı Safa'nın « R i s a l e l e r i n d e ise d ö r t aşağıda o l d u ğ u gibi
3 - Beyazıt t e p e s i - Beyazıt ve S ü l e y m a n i y e camileri, değerlendirilir:
4 - Fatih t e p e s i - Fatih Camisi, «Tanrı, tabiattaki her şeyi d ö r t g r u p halinde yarattı. Mesela
5 - Sultanselim t e p e s i - Sultan Selim Camisi, sıcaklık ve s o ğ u k l u k , kuruluk ve nemlilikten oluşan d ö r t fiziki özel­
6 - Edirnekapı t e p e s i - Tekfur Sarayı, Kariye Camisi, lik; ateş, hava, su ve t o p r a k t a n m e y d a n a gelen d ö r t unsur; kan,
7 - Davutpaşa t e p e s i - Ç u k u r b o s t a n Sarnıcı (Ermiş M o c i u s b a l g a m , sarı ve karasafradan o l u ş a n d ö r t salgı; d ö r t mevsim...
sarnıcı). d ö r t esas y ö n . . . d ö r t rüzgâr... t a k ı m yıldızlara g ö r e tayin edilen

— 56 —
d ö r t y ö n ; metaller, bitkiler, hayvanlar ve insanlardan oluşan d ö r t
ürün.» B u n d a n b a ş k a d ö r t ö l ü m s ü z l ü ğ ü n , dayanıklılığın, ısrarın,
başarının ve u m u d u n sayısı olarak da bilinir.
- Y e d i : «Yedinin kutsal bir nitelik taşıdığı inancı A n a d o l u ile
onun komşularıyla olan ilişkilerinde ortaya çıkıyor.
Mısır, Sümer, A k a d , İran, Hint, Hitit d a h a sonra Yunan,
R o m a uluslarının d ü ş ü n c e s i n d e y e d i n i n ayrı bir ö n e m i ,
bir kutsallığı vardır sayı olarak. Genellikle kutlu, u ğ u r l u
sayılır.» d e r İsmet Zeki E y u b o ğ l u .
Ö r n e ğ i n : Yedi kat g ö k , y e d i kat yerin altı inançları; y e d i
y e r d e n yamalı, yedi iklim, y e d i deniz, yedi başlı yılan
v.b. d e y i m l e r i gibi.
B ü y ü s e l işlemlere baktığımızda da y e d i sayısı sık sık kar­
şımıza çıkar:
- M u h a b b e t için, y e d i pâre k e m i k üzerine kazıp bir ite
yedirç...
- M u h a b b e t için, her k i m ayın y e d i s i n d e yüz kere o k u -
ya, niyyet eyleye...
- S e v d i ğ i n kişinin saçından y e d i kıl alasın, bu d u a y ı
y e d i kere okuyasın...
• - M u h a b b e t için, y e d i tane tuz üzerine yedi «Tebbet»
suresi okunur...
- On bir:(İki kez d ö r t artı üç, yani iki kez tanrının sayısı ile d ü n ­
yanın sayısı) tartışmalı bir sayıdır ve g e n e l d e şansı ve
gizli refahı simgeler. Hakimiyetin, gücün, cesaretin,
m ü c a d e l e ve başarının sayısı olarak bilinir.
Sayılara kapılıp İstanbul'dan ve y e d i t e p e l e r i n d e n sanki bir
hayli uzaklaştık. Hiç değildir, belirli sayıların gizemsel anlamları
üzerinde d u r m a m ı z ı n nedeni, tepelerle ilgili sayıları incelediğimiz­
d e , bunların da tepelerdeki g ü ç potansiyelini kanıtlamaları, en
azından işaret etmeleridir.
Güç potansiyeli bir g e r ç e k ise araştırmacı Celal K o d a m a n o ğ -
lu'nun ö n e s ü r d ü ğ ü bir sav başka bir g e r ç e ğ i yansıtabilir.
— 58 -
K o d a m a n o ğ l u ' y a g ö r e Rumeli Hisan'nın y e d i b u r c u ile İstan­
b u l ' u n yedi tepesi arasında bir bağlantı k u r u l d u ğ u n d a : «...yakla­
şık 500 metre yükseklikten d e n i z tarafından bakıldığında Rumeli
Hisan'nın k o n u m u , Osmanlıca bir tür elyazısı şekli olan Hattı Kufi
ile yazılmış M u h a m m e d s ö z c ü ğ ü yazıyordu, bir b a ş k a a ç ı d a n
bakıldığında ise bu kez A r a p ç a M e h m e t s ö z c ü ğ ü yazıyordu.»
Ve böylece, Rumeli Hisarı da kentimizin g i z e m l e r y a r a t a n ,
gizemler taşıyan mekânları arasında yerini b u l m u ş oluyor, bir
başka inanışa yol açarak.
Yukarda g ü ç merkezi, g ü ç potansiyeli gibi s ö z c ü k l e r ve kav­
ramlar kullandık, d a h a ö n c e y s e İstanbul kentini bir enerji m e r k e ­
zi gibi g ö r d ü k , en azından öyle o l d u ğ u n u , o l a b i l m e olasılığını taşı­
dığını belirtmiş o l d u k .
İyi de t ü m bu sözcüklerle neyi ifade e t m e k istiyoruz, açık ve
s o m u t olarak?
K o n u m u z bir kentin t o p l u m s a l g ü c ü , t o p l u m s a l kimliği m i ,
kalabalıklaşmasından d o ğ a n «güç», insan g ü c ü n ü n tartışılmaz
varlığı mı y o k s a başka anlamların, değişik sonuçların p e ş i n d e
miyiz?
Antik çağlara bağlanan g i z e m s e l inançlara g ö r e «Tanrının
v ü c u d u » sayılan evren ve bu s o n s u z evrenin bir parçası, bir par­
çacığı olan d ü n y a m ı z y e r y ü z ü n d e k i d o ğ u ş u m l a r ı , değişimleri v e
«mahşerler»i şartlandıran, g e z e g e n i m i z i n gidişatını d ü z e n l e y e n
g ü ç merkezlerine sahiptir. Bu merkezlerin her biri değişik t ü r d e n
bir g ü ç y a y m a k t a d ı r ve aynı z a m a n d a , «mutlak g ü c ü n » (Tanrının)
yaydığı enerjinin bir «ara istasyonu» görevini g ö r m e k t e d i r .
Başka bir d e y i m l e , bu merkezler h e m kendi güçlerini yarat­
m a k t a h e m de «mutlak güç»ü yansıtmaktalar. Nedir ki, bunların
t ü m ü m a d d e s e l desteklere (mekânlar, yerler, binalar v.b.) sahip
değiller, evrenin derinliklerinde salt r a d y a s y o n l a r d a n oluşan bazı
yıldızlarda o l d u ğ u gibi. Yazgımızı y ö n e t e n «genel merkez» ise,
Mısır, Yunan, A l m a n ve İskandinav inanışlarına g ö r e , başka bir
galakside bulunmaktadır.
— 59 —
 Evrendeki merkezlerle d ü n y a m ı z d a k i merkezler arasındaki
ilişki, g e z e g e n i m i z i n y ü k s e k noktaları ve yeraltı geçitlerinin aracılı­
ğıyla telepatik bir b i ç i m d e s ü r d ü r ü l m e k t e d i r .
Bu tür merkezler hangileri ve neredeler?
K u r a m v e inanışa g ö r e g ü ç m e r k e z i d e n d i ğ i n d e akla gelen
ilk yerler Mısır'daki Ehramlar (başta K e o p s o l m a k üzere), A n d
d a ğ l a r ı n d a k i yaşı bilinmeyen kent ve uygarlık kalıntıları, H i m a l a y a
dağları, Tibet'in Lasa kenti ve o r a d a k i tapınakların o l u ş t u r d u ğ u
ç e m b e r , Y u n a n mitologyasına g ö r e tanrıların k o n u t u olan O l i m -
p o s d a ğ ı v e D o ğ u Afrika'daki d a ğ silsileleri.
D ü n y a n ı n y ü k s e k dağları, yerleri - ki bunlar, aynı z a m a n d a ,
kayıp kıtalar ve uygarlıklar kuramına ya da varsayımına da bağlı­
d ı r l a r - bir çeşit a n t e n görevini g ö r ü y o r l a r s a , birer yansıtıcı ola­
rak kullanılıyorsa İstanbul'un yedi t e p e s i için benzer bir işlev de
düşünebiliriz, y u k a r d a özetlediğimiz k u r a m ve inanışa bağlı bir
«çalışma» varsayımının hudutları d a h i l i n d e .
Kimi araştırmacılar, g ü ç m e r k e z i ve «anten» d e n i l d i ğ i n d e ,
eskinin izlerini ve anılarını taşıyan sütunlara, dikilitaşlara belirli bir
ö n e m ve işlev tanımaktalar; kimi araştırmacılar ise, k u r a m ı n çer­
çevesi içinde, birer iletişim yolu olarak yeraltı geçitlerine, dehlizle­
re bağlanırlar. İstanbul her iki k o n u d a z e n g i n ve ilginç bir çeşitle­
m e y e sahip o l d u ğ u n d a n yorumları v e örnekleri ç o ğ a l t m a k her
z a m a n olasıdır.
İstanbul'a «kehanetler kenti» de dendi, daha İstanbul,
Bizans iken. Bu k o n u d a haçlı R o m e r t de Clery'ye bir kez d a h a
kulak v e r e l i m :
«Şehrin bir başka yerinde p e k şaşılacak bir şey d a h a vardır.
Her biri en azından kulacın üç katı ve en azından kulaç yükseklik­
te iki s ü t u n d u bunlar. Ve münzevi kişiler bu sütunların t e p e s i n d e ­
ki k ü ç ü k barınaklarda yaşarlardı ve sütunlarda, insanın yukarı
çıkabileceği kapılar vardı. Bu sütunların dışına, K o n s t a n t i n o p o -
lis'te o l m u ş ya da o l a c a k b ü t ü n olaylar ve b ü t ü n fetihlere ilişkin
kehanetlerin resmi yapılmış ve yazılmıştı. A m a olay m e y d a n a
g e l e n e kadar kimse b u n u n n e o l d u ğ u n u a n l a y a m ı y o r d u v e mey-
- 60 —
d a n a gelince d e insanlar o r a y a g i d e r e k d u r u m ü z e r i n d e d ü ş ü n ü p
taşınıyorlar ve s o n r a d a , ilk olarak, olayı g ö r ü r ve anlarlardı. Ve
Fransızların bu fethi, hatta şehrin alınmasıyla s o n u ç l a n a n saldırıyı
yaptıkları gemiler bile b u r a d a yazılmış ve r e s m e d i l m i ş t i . Rumlar
olay m e y d a n a g e l m e d e n ö n c e b u n u anlayamadılar a m a , olay
m e y d a n a gelince b u s ü t u n l a r a b a k m a y a v e d u r u m u d ü ş ü n ü p
taşınmaya gittiler ve r e s m e d i l m i ş gemilerin üzerine yazılmış keli­
melerle, kısa saçlı ve d e m i r kılıçlı bir ırkın Batı'dan K o n s t a n t i n o p o -
lis'i fethe g e l e c e ğ i n i s ö y l e n d i ğ i n i gördüler.»
Nedir s o y l u haçlının s ö z ü n ü ettiği ve kehanetlerin resimleri
ile süslenen bu sütunlar? Bunlar hiç kuşkusuz, A p o l l o n i u s ' u n yaz-
dırttığı b r o n z d a n dikili taşlardır!
M.S. I. yüzyılın başlarında d o ğ a n ve 97 yılında ö l d ü ğ ü , d a h a
d o ğ r u s u y o k o l d u ğ u , o r t a d a n k a y b o l d u ğ u söylenilen K a p a d o k y a
doğumlu Tyana'lı A p o l l o n i u s , Bizans olan İstanbul'u ziyaret
e d e n , gizemlerine g i z e m l e r katan antik « s i h i r b a z l a r d a n ilki d e ğ i l ­
se de kentin t a r i h i n d e izler bırakan, inanışlara yol a ç a n ilklerden
ve ünlülerden biridir. Kehanetler d o l u s u s ü t u n l a r d a n b a ş k a sinek­
lerin istilasına u ğ r a m ı ş o l a n İstanbul'da t u n ç t a n b ü y ü k b o y d a bir
sinek heykeli yaptırır ve bu b ü y ü l ü heykelin s a y e s i n d e kenti
sinek belasından kurtarır.
Bizans'ın yücelişini v e ç ö k ü ş ü n ü ö n g ö r d ü ğ ü s ö y l e n e n v e
Fisagoras'ın izleyicisi olan A p o l l o n i u s y u k a r d a s ö z ü edilen s ü t u n ­
ları diktirir, i m p a r a t o r sarayının kapılarında tılsımlı yazılar yazar.
Ö l ü m ü n d e n v e y a k a y b o l u ş u n d a n s o n r a R o m a İ m p a r a t o r u Cara-
calla, K a p a d o k y a ' d a , o n u n anısına bir tapınak inşa ettirir, impara­
t o r u n annesi Julia D o n n a ise Yunanlı Philostratos'a «Apolloni­
u s ' u n yaşamı»nı yazdırır.
Kapadokyalı A p o l l o n i u s salt bir kâhin değildi, bir g i z e m c i ,
bir g e z g i n , gizli ö ğ r e t i m d e n g e ç e n biriydi, öyle biliniyor ve anılı­
y o r Batı g i z e m c i l i ğ i n d e . Mucizeler yaratıyor Voltaire'in bile ç o k
ö n e m s e d i ğ i b u A p o l l o n i u s . R o m a ' d a y k e n bir cenazeyi d u r d u r u ­
yor, ölü sanılan o y s a kataleptik transta olan bir g e n ç kızı uyandırı­
yor. Şifa dağıtıyor, Efes'i v e b a d a n kurtarıyor.
Daha yirmi y a ş ı n d a y k e n keşişliği seçiyor, bir s ü r e A n t a k y a '
d a k i A p o l l o n i u s tapınağında kalıyor, Hindistan'a gidiyor, T i b e t ' e
k a d a r uzanıyor, Roma'yı, İspanya'yı, Mısır'ı ziyaret ediyor ve Tar­
sus'tan da geçiyor.
H i n d i s t a n ' d a g ö r d ü ğ ü bazı s o n d e r e c e değerli, inanılmaz bil­
giler içeren, b i l i n m e y e n bir g e ç m i ş t e n kalan, unutulan bir bilgeli­
ğ i n ü r ü n ü o l a n kitaplardan söz e d i y o r Apollonius, Hint g i z e m c i l e ­
ri ile yaptığı k o n u ş m a l a r ı naklediyor, tanık o l d u ğ u - b u g ü n p a r a p -
sikolojinin k a p s a m ı n a g i r e n - olayları anlatıyor, h a v a d a duranları,
hiçbir dış e t k e n e b a ş v u r m a d a n ateş yaratanları anlattığı gibi.
Ö l ü m ü n d e n iki yüzyıl s o n r a A p o l l o n i u s ' u n hayaleti K a p a d o k -
ya'yı talan etmeye hazırlanan Roma İmparatoru Aurelianus'a
g ö r ü l ü y o r ve Roma'lılar geri çekiliyorlar.
U z a k d o ğ u ' n u n öğretileriyle y ü k l ü «Anadolu ç o c u ğ u » A p o l l o ­
nius U z a k d o ğ u ' n u n gizemlerini, A n a d o l u ve İstanbul y o l u y l a ,
antik Batı'ya ulaştırıyor, kehanetleri ve şifacılığı ile destekliyor, bir
«Gizem Yolu»nun başlangıçlarını çiziyor.
Batı'dan İstanbul'a gelen, bir arayış veya bir sentez p e ş i n d e
o l a n gizemcilere Apollonius bir işaret verir gibi oluyor, birçokları­
nı yüzyıllar b o y u n c a getirecek, çağıracak bir işaret.
Fetih'i ve Bizans'ın çöküşünü Apollonius kehanetlerinde
ö n g ö r ü y o r bir dizi kehanetin ö n c ü l ü ğ ü n ü yaparcasına ve keha­
netlerden k a y n a k l a n a n bazı inanışları J o s e p h v o n H a m m e r , «Os­
manlı T a r i h i n d e ayrıntılı olarak sıralıyor:
«Konstantiniyye (İstanbul) halkı bu sıralarda bazı b o ş inanç­
lara da yer veriyor ve bunlar üzerinde tartışmalarda b u l u n u y o r ­
d u . Sözgelimi, g ü n ü n birinde Latinlerin zaferle yaldızlı k a p ı d a n
içeriye girecekleri hakkındaki eski bir b o ş inanç y ü z ü n d e n o kapı
- b u tarihten ç o k ö n c e l e r i - ö r d ü r ü l m ü ş t ü . A m a inanç s ö k ü l e m e -
miştir. Bir b a ş k a söylentiye g ö r e , S e r k o p o r t a denilen k a p ı d a n da
İmparator Frederik ile Latinlerin g e ç e c e ğ i inancı m e v c u t o l d u ğ u n ­
d a n orası d a e s k i d e n ö r d ü r ü l m ü ş d ü . Fakat Konstantiniyye kuşat­
masından ö n c e açıldı ve Türkler şehre b u r a d a n girdiler.
Konstantiniyye'nin iki kapısı ile ilgili bu iki inançtan b a ş k a
bizzat şehre has iki b o ş inanç d a h a vardı. B u n l a r d a n birine g ö r e
d ü ş m a n şehre girerek B o g a m e y d a n ı n a kadar gelecek, fakat o r a ­
ya kadar kovalanan halk o r a d a n geri d ö n e r e k d ü ş m a n l a r ı n ı sur
dışına kadar p ü s k ü r t ü p m e m l e k e t l e r i n e tekrar s a h i p olacaktı.
Ç o k eski ç a ğ l a r d a n beri s ü r ü p g e l e n v e azizlerden M o r e n u s adın­
da bir a d a m a mal edilen öteki inanca g ö r e d e , oklarla silahlan­
mış bir halk b ü t ü n Rumları y o k e d e c e k d i . Bu iki b o ş inanç arasın­
da bir karşıtlık vardı. Bir başka söylentiye g ö r e d e , bir falcı kadın­
d a n , Paleologların ilki olan İ m p a r a t o r Misel, t o r u n l a r ı z a m a n ı n d a
i m p a r a t o r l u ğ u n u n s o n u c u n u n n e olacağını s o r m u ş v e falcı d a
o n a karşılık olarak s a d e c e ' M a m a i m i ' kelimesini s ö y l e m i ş t i . Aslın­
d a a n l a m d a n y o k s u n olan b u s ö z ü n , harf sayısından d o l a y ı Pale-
o l o g ailesinden y e d i imparator g e l e c e ğ i v e e n s o n r a k i n i n tahttan
indirileceği ifade o l u n u y o r d u . »
Öyle yazıyor V o n Hammer ancak «Mamaimi» sözcüğüne
verilen bir başka geleneksel a n l a m da «Mehmet» o l u y o r !
Tepeler, g ü ç merkezleri, kâhinler, geleneklere karışan keha­
netler: t ü m bunları içeren, d o ğ u r a n ve tarihi b o y u n c a taşıyan bir
kentin, d ü n d e n b u g ü n e , gizemle uğraşanların, gizemleri araştı­
ranların ilgisini ç e k m e s i kadar o l a ğ a n bir şey olabilir mi?
Ve kehanet d e d i ğ i m i z d e ve kâhinlerin «en yücesi» sayılan
N o s t r a d a m u s ' a ya da 16. yüzyılın Michel de N o s t r e - D a m e ' a
baktığımızda İstanbul az mı karşımıza çıkıyor?
«Önceki tekelcilerin danışmanları,
Fatihler kandırılmış, Melite'den,
Rodos, İstanbul, zıtlar karşılaşacak,
Yer g e r e k e c e k , t a k i p ç i l e r d e n kaçanlara.»
«Büyük bir ö r t ü , Adriyatik denizi dışından,
İstanbul yakınında b ü y ü k bir t e ş e b b ü s ,
Düşmanlar kayıpta, dostlar olacak,
Ü ç ü n c ü karışıklık y a p a c a k , s a p üstünde.»
«Borazan sahte, o n u saklamak çılgınlık,
İstanbul'da yasal bir d e ğ i ş i m olacak,
Mısırlı taklitçi, zayıf ve ç ö z ü l m ü ş ,
Yasa, kural d e ğ i ş e c e k para, kazanç.»

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
GİZEMCİLER İSTANBUL'DA
«Kutsal Sihir Kitabı» 15. yüzyıldan k a l m a o l d u ğ u s ö y l e n i l e n
sayılı bir elyazmasıdır. G e l e n e ğ e g ö r e ve m e t n i n ö n s ö z ü n d e açık­
landığı gibi yazarı Y a h u d i A b r a h a m y a d a Avram'dır v e Y a h u d i
A b r a h a m - A v r a m , o ğ l u L a m e h ' e ünlü b ü y ü c ü A b r a m e l i n (Ab-
ra-Melin)'in öğretilerini bu m e t i n d e açıklıyor.
A b r a m e l i n ' l e ilgili pek bir bilgi y o k t u r fakat A b r a h a m - A v r a m
ö n s ö z ü n d e , Kabala'nın gizlerini b a b a s ı n d a n ö ğ r e n d i k t e n sonra,
ilkin Mısır'a o r a d a n da İstanbul'a g e ç t i ğ i n i anlatıyor ve bir şans
eseri - y a d a yazgısal bir s o n u ç l a - A b r a m e l i n ' i n gizli e l y a z m a s ı -
nı İ s t a n b u l ' d a b u l u y o r , d ü z e n l i y o r ve 1458'de yayınlıyor.
Kullanışı tehlikeli, en azından sakıncalı sayılan «Sihirbaz
A b r a m e l i n ' i n Kutsal Sihir Kitabı» yazılış b i ç i m i n e bakıldığında 15.
d e ğ i l d e 18. yüzyıldan k a l m a gibi g ö r ü n ü y o r s a d a d e ğ i ş m e y e n
v e tartışmayan g e l e n e k k ö k e n i olarak h e p İstanbul'u g ö s t e r i y o r .
Hayal y a d a g e r ç e k ! B u araştırmamız b o y u n c a b i r ç o k kez
sorulacak, akla g e l e c e k bir s o r u d u r b u . Ancak, b u a ş a m a d a ,
kanımızca ö n e m l i o l a n yanıtlar değil de biraraya getirilen malze­
medir, yani belgeler, olaylar, gelenekler, inanışlar ve b u n l a r a karı­
şan veya bunları y a r a t a n kişilerdir. Yanıt, y o r u m , a ç ı k l a m a , tartış­
m a s o n r a d a n g e l m e k t e d i r araştırılan v e d e araştırmaya y a r a y a n
m a l z e m e ortaya serildikten sonra.
Daha ö n c e d e belirtmiştik, y e n i d e n tekrarlayalım ç ü n k ü «re-
petita juvant» yani t e k r a r d a n yarar gelir: İstanbul kenti ister bir
«güç merkezi», ister bir bağlantı, g e ç i ş yeri v e y a bir s e n t e z n o k t a ­
sı (sentez aracı) o l a r a k yüzyıllardan beri Batılı g i z e m c i l e r i n , birey­
c i araştırmacıların v e ö r g ü t üyelerinin y a d a ö r g ü t kurucularının
ilgisini çekmiştir. K i m i İstanbul'a u ğ r a m a k l a y e t i n m i ş , kimi İstan­
b u l ' d a bir süre kalmış, kimiyse ilk eylemlerini İ s t a n b u l ' d a g e r ç e k ­
leştirmiştir.
B u v e s o n r a k i b ö l ü m d e «Batı'dan gelenler»i v e « D o ğ u ' d a n
dönenler»i i z l e m e y e çalışacağız, olanaklarımız ve v a r o l a n kaynak­
larımız elverdiği kadarıyla. K o n u m u z u n ve a m a c ı m ı z ı n «kahra­
manları» o l a n bir dizi bilinen, az bilinen ola ki b i l i n m e y e n kişinin,
gezgincinin, o l u m l u - o l u m s u z g i z e m c i n i n p e ş i n d e n o l d u k ç a uzun
bir y o l c u l u ğ a çıkacağız. B a z e n bir yerlere v a r a c a ğ ı z b a z e n ise
bir n o k t a d a d u r m a k , d u r a k l a m a k v e varsayımlar d i z m e k z o r u n d a
kalacağız.
Kanımızca b u d a pek ö n e m l i d e ğ i l d i r ç ü n k ü , ö n e m l i saydığı­
mız, ayrıntılardan, o layl ardan ve v a r s a y ı m l a r d a n (belki de g e r ç e k ­
lerden) o l u ş a c a k o l a n bir başka, değişik, alternatif İ s t a n b u l ' u n
portresi ve a n a t o m i s i d i r .
Örneklerimizi sıralamaya koyulalım...
Goethe'nin ölümsüzleştirdiği yaşlı, ihtiraslı, g e n ç l i ğ i n i ve
eski g ü c ü n ü a r a y a n , bir y ö n ü ile destansal ve bir d i ğ e r y ö n ü ile
g e r ç e k , D o k t o r F a u s t ' u n bile İstanbul ile bir bağlantısı o l d u ğ u
söyleniliyor her ne kadar (bilindiği kadarıyla), tanrıbilimden
m e z u n J o h a n n e s Faust bedensel olarak İ stanbul ' a a y a k basmış
d e ğ i l s e bile.
İ s t a n b u l ' d a g ö r ü n m ü y o r Faust a m a , Paracelsus adı ile ünle­
nen T h e o p h r a s t u s B o m b a s t u s v e arkadaşı H e i n r i c h Cornelius
A g r i p p a ile birlikte, 1510 yılında P r a g kentine geliyor, kentin ünlü
üniversitesine yazılıyor gizemciliği, gizli bilim ve sanatları ö ğ r e n ­
m e k a m a c ı ile. B u ü ç c a n d a n a r k a d a ş r e s m e n felsefe öğrencileri­
dir. A m a , t ü m g ü ç l e r i ve hırsları ile, Prag'ın kitaplıklarında bol
sayıda b u l u n a b i l e n Keldanlı, İranlı, A r a p metinlerini karıştırıyorlar,
Yakın ve O r t a d o ğ u ' n u n gizemli öğretilerini araştırıyorlar. Üniversi­
t e n i n ö ğ r e t m e d i k l e r i n i ise, kentin kenar mahallelerinde, «üstat-
— 65 — istanbul Gizemleri / F: 5
Iar»dan ö ğ r e n i y o r l a r : sihirli sözcükleri, büyücülüğü, bakıcılığı,
d a , «Kralın emriyle, Bay Paul L u c a s ' ı n Gezisi» adında bir kitap
d u r u g ö r ü y ü v e tılsımları.
yayımladı. Bu eserde, B u r s a ' d a d ö r t dervişle karşılaştığından ve
Ve Faust, Leipzig'li d o s t u D o k t o r J o n a s Victor'a yazdığı bir b u n l a r d a n birinin, Fransızca d a dahil o l m a k üzere ç o k sayıda
m e k t u p t a , sekiz g ü n s ü r e n «astral» ya da b e d e n dışı bir y o l c u l u ­ lisan b i l d i ğ i n d e n bahseder. S ö z k o n u s u derviş, ermişlerin y u r d u
ğ u n u u z u n u z u n anlatıyor. Asya'yı, Afrika'yı, Avrupa'yı dolaşıyor, olan uzaktaki bir y e r d e n geldiğini söylemiştir. G ö r ü n ü ş e g ö r e
b ö y l e c e , D o k t o r Faust v e y o l c u l u ğ u n u n ikinci g ü n ü n d e Türki­ o t u z yaşlarında olmasına r a ğ m e n , anlattığı u z u n y o l c u l u k l a r en
y e ' y e varıyor ve İ s t a n b u l ' u inceliyor. azından yüzyıllık bir süreyi k a p s ı y o r d u . Flamel'in adı g e ç t i ğ i n d e ,
Başyapıtında G o e t h e bu olayları, kurgusal-şiirsel bir yaklaşı­ derviş şöyle der: 'Flamel'in öldüğüne gerçekten inanıyor
mın içinde, b a ş k a şekilde y o r u m l u y o r , şeytan Mefistofeles'i de m u s u n ? Hayır, hayır, d o s t u m , kendini a l d a t m a , Flamel hâlâ yaşı­
karıştırarak. Ö t e y a n d a n J o h a n n e s Faust'un g e r ç e k y a ş a m ı n d a y o r ; ne o, ne de hanımı ö l ü m l e henüz karşılaşmış değillerdir. Her
da sarışın M a r g h e r i t a ' y a rastlanmıyor! ikisini de Hint Adaları'nda bıraktığımızdan beri üç yıldan fazla bir
Faust, İstanbul'a bedensel olarak gelmiyor a n c a k , aldığı süre g e ç m e d i . H e m o, b e n i m en yakın a r k a d a ş l a r ı m d a n biridir!
ö ğ r e t i n i n ve s a h i p o l d u ğ u bilginin bir s o n u c u olarak, b e d e n dışı Bu derviş, Asya'daki Olimpos'un (Yüce varlıkların mekânının,
y o l c u l u ğ u n d a İ s t a n b u l ' u i n c e l e m e d e n yapamıyor! yani Agarta'nın) belirli bir vazifeyle g ö r e v l e n d i r d i ğ i bir elçisi olsa
16. yüzyıl g i z e m c i s i , sihirbazı, «magus»u D o k t o r F a u s t ' u n gerekti.»
aksine d ö n e m i n bir A l m a n aydını ve gezgincisi o l a n K o n t Bern-
Sarıkaya'nin kullandığı başka ve d a h a eski bir k a y n a k olan
hardt'ın, «Yolculuk Notları»nda açıkladığı gibi, s i m y a n ı n gizine
Fransız M a u r i c e M a g r e ' n i n «Sihirbazların Dönüşü» (Le r e t o u r d e s
sahip bir kişinin p e ş i n d e n t ü m Avrupa'yı dolaştıktan s o n r a İstan­
M a g i c i e n s , 1931) olayı aynı şekilde, bir iki değişik ayrıntı bir
b u l ' a geliyor, s o n r a d a n İran'a ve İskenderiye'ye g e ç i y o r .
yana, anlatıyor ve ek olarak, bu b ö l ü m ü n başında s ö z ü n ü ettiği­
16. yüzyılda s i m y a n ı n gizine sahip birini arayan A l m a n s o y l u ­
miz Yahudi A b r a h a m - Avram'ın büyüsel elyazması hakkında
s u n u n macerası k o n u m u z a , z o r u n l u ve bağlantılı olarak, Orta
bazı açıklamalar da getiriyor, Flamel ile ilgili olarak.
Ç a ğ gizemciliğinin en ünlü temsilcilerinden biri sayılan Fransız
Tekrara k a ç m a m a k için özet olarak v e r e c e ğ i m i z bu bilgiler­
simyacısı Nicolas Flamel'i getiriyor.
d e n ö n c e simyacı ve «ölümsüz» N i c o l a s Flamel'i kısaca tanıtmak
«Türkiye Gizemleri» adlı araştırmasında Haluk E g e m e n Sarı­
y e r i n d e olacaktır.
kaya - T h o m a s A . S h a m b h a l a ' n ı n «Işık Vahası» (Oasis of Light,
N i c o l a s Flamel'in y a ş a m ö y k ü s ü gizemcilik tarihinin belki d e
1977) k i t a b ı n d a n - aşağıdaki alıntıyı naklediyor:
en iyi belgelenmiş gerçek öyküdür, kendi elyazısı yazılmış,
«14. yüzyılda, sahte bir ö l ü m ve g ö m ü l m e olayı d ü z e n l e d i ğ i
Paris'teki Ulusal Kitaplık'ta ( B i b l i o t h e q u e Nationale) k o r u n a n bel­
ve s o n r a Orta A s y a ' d a o r t a d a n k a y b o l d u ğ u sanılan bir d i ğ e r tari­
gelerle kanıtlanmış.
hi şahsiyet de, N i c o l a s Hamel'di... Başrahip Vilain, 18. yüzyılda,
14. yüzyılın ortalarında Flamel, Paris'te kitapçılık yapıyor,
Flamel'in Türkiye'deki (İstanbul'daki) Fransız Sefiri D e s a l l e u r s ' ü
cahil g e n ç soylulara o k u m a y a z m a dersleri veriyor. Kendisinden
ziyaret ettiğini yazmıştı, yani Flamel'in s ö z d e ö l ü m ü n d e n d ö r t
biraz d a h a yaşlı olan, hafif ç a p t a mal m ü l k sahibi D a m e Pernelle
yüz yıl sonra!
ile evlidir. Kitapçımız s i m y a ile y a k ı n d a n ilgileniyor, eski metinler­
XIV. Louis, Paul Lucas'ı, O r t a d o ğ u , Mısır ve Y u n a n i s t a n '
le, elyazmalarla bir aşinalığı vardır a n c a k , o n u n için, s i m y a salt
d a n antik eserler t o p l a m a k l a görevlendirmişti. Lucas, 1714 yılın-
k u r ş u n u altına d ö n ü ş t ü r m e k y a d a y a ş a m iksirini b u l m a k d e ğ i l -

— 66 —
— 67 —
dır. Flamel'e g ö r e her simyacının, her «magus»un b u l m a y ı d ü ş l e ­
k u r ş u n d a n yapılı birkaç k ü ç ü k t o p u altına d ö n ü ş t ü r ü y o r . B u mari­
d i ğ i Felsefeciler Taşı'nın g e r ç e k a n l a m ve d e ğ e r i , işlevi d o ğ a y ı
feti o n a yarar sağlamıyor ç ü n k ü , işlediği söylenilen bazı suçlar­
y ö n e t e n yasaları k e ş f e d i p bilgeliğe ulaştırmaktı.
d a n dolayı, tutuklanıp idama m a h k û m ediliyor v e destansal elyaz­
G ü n ü n b i r i n d e H a m e l ' i n yaşamı, bir kitap y ü z ü n d e n , t ü m ­ ması ünlü Kardinal Richelieu'nün eline g e ç i y o r , Richelieu'nün ö l ü ­
d e n değişiyor: Y a h u d i A b r a h a m - Avram'ın İstanbul'da b u l d u ğ u m ü n d e n sonra d a kayıplara karışıyor.
ünlü A b r a m e l i n ' i n kitabıdır b u .
Daha d o ğ r u s u kitabın t ü m ü kayıplara karışıyor a n c a k m e t i n e
Kitabı elyazmasını Flamel ilk kez d ü ş ü n d e g ö r ü y o r ve kitabı
ait o l d u ğ u d ü ş ü n ü l e n bazı ç i z i m ve şekiller (diyagramlar) 17. yüz­
elinde t u t a n bir m e l e k o n a şöyle d i y o r :
yılda Milano'da bulunuyor.
«Bu kitaba iyi bak. İlkin içindekilerden hiçbir şey a n l a y a m a ­
18. yüzyılda Nicolas Flamel olayı y e n i d e n g ü n d e m e geliyor,
yacaksın, ne s e n , ne de herhangi başka bir insan. A n c a k g ü n
Kral 14. Louis'nin görevlisi Paul L u c a s ' ı n «Türkiye'de Yolculuk»
g e l e c e k ki, hiçbir insanın g ö r e m e d i k l e r i n i o n d a göreceksin.»
( V o y a g e d a n s la Turquie, 1719) adlı anı kitabı sayesinde.
Düşten s o n r a bir süre g e ç i y o r ve bir s a b a h Flamel'in k ü ç ü k
Araştırmacı Sarıkaya'nın alıntısında (Sarıkaya'nın kullandığı
d ü k k â n ı n a bir a d a m giriyor, elinde satmak istediği bir elyazmasıy-
kaynakta Lucas'ın kitabı «Kral'ın emriyle, Bay Paul Lucas'ın Gezi­
la.
si» adı ile anılıp yayın tarihi 1714 o l a r a k veriliyor, bizim kullandığı­
22 sayfalık bu elyazmasını Flamel h e m e n tanıyor, d ü ş ü n d e
mız ikinci kaynakta ise tarih 1719 o l u p «Voyage d a n s la Turquie»
m e l e ğ i n elinde g ö r d ü ğ ü kitaptır b u !
d i y e gösteriliyor) anlatıldığı gibi L u c a s , Bursa'da, bir «felsefeci»
Flamel kitabı satın alıyor ve içindekileri ç ö z e b i l m e k için 21 yıl
ile tanışıp Flamel ile ilgili ek bilgileri o n d a n öğreniyor. Bizim kay­
uğraşıyor, İ b r a n i c e olarak yazılmış m e t n i n inceliklerini, simgesel
nağımız olan Fransız Maurice M a g r e ' n i n kitabına g ö r e bu «felse­
çizimlerini, şekillerini kavrayabilmek a m a c ı ile İspanya'ya k a d a r
feci», yedi kişiden oluşan, bilgelik p e ş i n d e d ü n y a y ı d o l a ş ı p her
gidiyor, u z m a n bir g i z e m c i olarak bilinen yaşlı üstat C a n c h e s ile
y i r m i yıl ayrı bir ülke ve kentte b u l u ş a n bir ö r g ü t v e y a tarikata
tanışıyor, üç yıl d a h a metinle uğraşıyor s o n r a da...
bağlıymış.
Sonrası s i m y a c ı Nicolas Flamel'in altın çağının başlamasıdır:
Lucas'ın k o n u ş t u ğ u kişi o n a F l a m e l ' d e n söz ediyor, gizemli
d a r gelirli ve sıradan kitapçı Flamel birden z e n g i n oluyor, kilisele­
kitabın Flamel'in eline nasıl g e ç t i ğ i n i ayrıntılı bir şekilde anlatıyor
re bağışlar yağdırıyor, altın yapmayı öğreniyor, Felsefeciler
ve gerek Flamel'in g e r e k s e eşi Pernelle'in yaşadıklarını söylüyor.
Taşı'nı keşfediyor. Üç kez altın yapıyor Flamel a n c a k altınlarını
Paul Lucas, B u r s a ' d a , Flamel'i yakında tanımış olan b i r T ü r k -
kendi için kullanmıyor, kendi sade y a ş a m tarzını değiştirmiyor.
le uzun bir s o h b e t e giriyor, aynı y ü z y ı l d a - y u k a r d a g ö r d ü ğ ü m ü z
Z a m a n geçiyor, eşi D a m e Pernelle ölüyor, bir süre s o n r a da Fla­
g i b i - İstanbul'daki Fransız elçisi Desalleurs'ün, Flamel'in kendi­
mel bu d ü n y a d a n g ö ç ü y o r . Nedir ki, Kral 13. Louis'nin d e v r i n d e
siyle g ö r ü ş t ü ğ ü söyleniyor.
(1610-1643), mezarı açıldığında t a b u t u b o ş b u l u n u y o r ve d e s t a n
Kaynağı İstanbul olan bir «sihir» kitabı sayesinde «ölümsüzle-
y a d a g e r ç e ğ i n d i ğ e r y ü z ü başlıyor.
şen» bir Orta Ç a ğ Fransız simyacısı, ö l ü m ü n d e n 400 yıl s o n r a
Bu ara Y a h u d i A b r a h a m - Avram'ın kitabı ne oluyor?
İ s t a n b u l ' d a y e n i d e n ortaya çıkıyor: Flamel'in bu «dirilişi» bir baş­
Flamel'den y e ğ e n i n e geçtiği sanılıyor ve kuşaktan k u ş a ğ a ka İstanbul g i z e m i değilse nedir a c a b a ?
ailenin içinde kaldığı söyleniyor. Kral 13. Louis'nin z a m a n ı n d a
18 Mayıs 1711'de D u b r o v n i k ' t e d ü n y a y a gelen ve 13 Şubat
yaşamış ve Flamel ailesinden olan Dubois adlı biri kralın ö n ü n d e
1787'de, bir Fransız vatandaşı olarak, İtalya'nın M o n z a kentinde

— 68 -
— 69 —
ölen R u g e r u s B o s c o v i c h felsefe ve m a t e m a t i k konularını ele alan
75 ciltlik yazıları ile d ö n e m i n i aşan bir m a t e m a t i k ç i sayılmaktadır.
Salt bir m a t e m a t i k ç i o l m a k l a da y e t i n m i y o r , aynı z a m a n d a a r k e o ­
l o g , o z a n , araştırmacı ve Fransız Deniz Kuvvetlerine bağlı o p t i k
laboratuvarının yöneticisidir.
1761 yılının Kasım ayında B o s c o v i c h - k i bu ara Rus Bilimler
A k a d e m i s i n i n o n u r üyesi ve İngiliz Kraliyet Cemiyetinin üyesi
seçilip B e n j a m i n Franklin'le d e t a n ı ş ı y o r - İstanbul'da b u l u n u y o r .
A m a c ı V e n ü s g e z e g e n i n i n geçişini İ s t a n b u l ' d a n izlemektir. Nedir
ki, İstanbul'a g e c i k m e l i varıyor, V e n ü s ' ü kaçırıyor fakat bir ö n c ü
a r k e o l o g olarak Truva kalıntıları üzerine d u r u y o r , T r u v a ' d a kazı
yapılmasını ö n e r i y o r ve S c h l i e m a n n ' d a n bir yüzyıl ö n c e haklı çıkı­
yor.
Uzayın, zamanın ve hareketin göreliliğini (izafiyetini) açıkla­
y a n , uzaysal boyutları ö n g ö r e n , eğri ve içe d ö n ü k bir evrene ina­
n a n , ilk kez uluslararası bir jeofizik yılını ö n e r e n , simyayı bilimsel
a ç ı d a n inceleyen, d ö n e m i n i n bilimselliğini aşıp fizik, kimya, biyo­
loji, a t o m biliminin kuramlarını savunan d i n a d a m ı (Cizvit papazı)
R u g e r u s B o s c o v i c h bir İstanbul «gizemi» değildir, hiç kuşkusuz,
a n c a k İstanbul'un yoğunlaştırdığı bir bilgiyi de kullanarak d e s t a n
sayılan bir Truva'nın g e r ç e ğ i n e ilk işaret e d e n bir «gizem» a d a m ı ­
dır.
O r t a Ç a ğ simyacısı Nicolas Flamel için, haklı ya da haksız,
«ölümsüz» d e y i m i n i kullandık. Ya, Flamel gibi ö l ü m ü n d e n s o n r a
İstanbul'da g ö r ü n d ü ğ ü söylenilen v e tarihin belki d e e n ünlü
« ö l ü m s ü z l e r d e n biri olan Saint-Germain K o n t u için ne d e m e m i z
gerekiyor?
Ve ne kadar ilginçtir ki, «ölümsüz» d i y e bilinenler ile «ölüm­
süz üstatlar»ın g e l e n e k ve inancını sürdürenler, ne hikmetse,
İstanbul y o l c u s u oluyorlar, İstanbul'da görünüyorlar, İstanbul'
d a n geçiyorlar onları D o ğ u ' n u n pek ç o k gizemli merkezlerine
g ö t ü r e n yolculukları b o y u n c a .
Yine ç o k ilginçtir ki, b u g ü n e kadar, ülkemizde Batı'nın ve
D o ğ u ' n u n gizemleri ile, gizemli kişileri ile y a k ı n d a n uzaktan ilgile­
nenlerin ç o ğ u b u d u r u m a hiç ö n e m vermediler, b u ziyaretlerden
ve bu ziyaretçilerden çıkabilmesi olası olan sonuçlar, değilse bile
varsayımlar ve tahminler ü z e r i n d e p e k durmadılar. Hatta, b u r a d a
d e n e d i ğ i m i z gibi, biraraya getirip, sıraya dizip bir y ö n t e m e oturt­
m a y a bile çalışmadılar. O y s a ki ülkemizin ç a ğ d a ş , g i t g i d e t e k n o ­
lojiye ve m e d y a l a r a b a ğ l a n a n ve bunların s a y e s i n d e gizemleri,
artı kendi gizemsel bilgilerini, metalaştırıp piyasaya s u n a n bazı
uzmanlarımız bu t ü r bir araştırmayı s ü r d ü r e b i l e c e k d o n a t ı m l a r a
sahip gibi g ö r ü n ü y o r l a r , k ü ç ü k e k r a n d a n izleyicilere seslendikle­
rinde.
Ola ki, eksikliğini d u y d u k l a r ı bilgi ve uzmanlık değildir, eksik­
liğini duydukları pazarlanması, bir t e l e f o n hattına b a ğ l a n m a s ı ola­
sı olan bir k o n u y u araştırıp y o r u m l a m a k gereksinimidir!
Ç a ğ d a ş ve ç a ğ d a ş l a ş m ı ş u z m a n gizemcilerimizi, şimdilik bir
y a n a bırakıp biz y e n i d e n eskilere, eski «üstatlar»a d ö n e l i m .
Nicolas Flamel ö r n e ğ i n d e o l d u ğ u gibi, T ü r k i y e ' d e esraren­
giz Saint-Germain K o n t u ü z e r i n d e d u r a n ç o k az sayıdaki g i z e m
araştırmacılarından biri, sık sık andığımız (oysa t ü m y o r u m l a r ı n a
katılmadığımız) Haluk E g e m e n Sarıkaya'dır. Sarıkaya'dan ö n c e
ise Saint-Germain'e yer ayıran, belki de ü l k e m i z d e o n d a n ilk kez
söz e d e n 70'li yıllardan kalma bir kitabımız o l d u .
Sarıkaya, ilginç a m a geçerliliği tartışma kaldıran, bir y o r u m l a
Macaristan kurtuluş savaşı ö n d e r l e r i n d e n Erdel Prensi II. Franz
R a c k o c z i ile Saint-Germain arasında bir bağlantı kurarak ikincisi­
nin ilkinin bir y e n i d e n c i s i m l e n m e s i (reenkarnasyonu) o l d u ğ u n u
ö n e sürmektedir.
Macaristan'ın bağımsızlığı için (1703-1711) m ü c a d e l e e d e n ,
ilkin P o l o n y a ' y a s o n r a ise T ü r k i y e ' y e sığınan, T ü r k i y e ' d e h i m a y e
g ö r e n prens, 1717 yılına kadar, İstanbul'da kalıyor ve yaşamının
s o n yıllarını (1720-1735) T e k i r d a ğ ' d a kendisine tahsis edilen bir
e v d e geçiriyor.
Sarıkaya'ya g ö r e Prens R a g o c z i «Agarta Ü s t a t l a r ı n d a n biri­
dir, Saint-Germain ise o n u n y e n i d e n b e d e n l e n m i ş kişiliği. İyi d e ,
baştan b a ş l a m a k için, bu «ölümsüz» Saint-Germain Kontu k i m d i
ve T ü r k i y e ile, İstanbul ile nasıl bir bağlantısı vardı?
«Uzaydan Geldiler» (1974) adlı kitabımızda k o n t hakkında
aşağıda tekrarladığımız t e m e l bilgileri vermiştik:
«Saint-Germain K o n t u ' n u n k i m o l d u ğ u , nerede d o ğ d u ğ u hiç­
bir z a m a n bilinmedi. G ü n ü n birinde Kral 15. Louis'nin sarayına
gelip yerleşti. Bir rivayete g ö r e Portekizli bir musevinin o ğ l u y d u .
B a ş k a bir rivayete g ö r e d e S t r a s b o u r g l u bir d o k t o r u n o ğ l u y a d a
m a n a s t ı r d a n k a ç a n bir ispanyol papazı v e y a 2. Franz R a c k o c z i '
nin o ğ l u .
Kimin nesi o l d u ğ u bilinmediği g i b i , yaşı d a bilinmedi S a i n t -
G e r m a i n ' i n . Yıllar g e ç e r yaslanmazdı, yüzyıllardan beri yaşadığı­
nı s ö y l e r d i .
Kralın sarayına yerleşir yerleşmez, Saint-Germain, Paris sos­
yetesinin, soyluların salonlarını d o l a ş m a y a başladı. Her yere
davet edilir, hiç kimseyi davet etmez; en z e n g i n sofralara oturur,
ağzına bir l o k m a y e m e k k o y m a z ; sürekli olarak en çarpıcı ve en
pahalı m ü c e v h e r l e r i taşır, soylulara atalarından söz eder ve pek
az k i m s e n i n bildiği ayrıntılara girer, herkesi şaşırtırdı.
Krala y a r a n m a k için Saint-Germain bir ara casusluk da yap­
tı, H o l l a n d a ' y a g e ç t i ; o r a d a n A l m a n y a ' y a , o r a d a n d a Rusya'ya.
Prusya Kralının hizmetine girdi ve her y e r d e herkesi şaşırttı; kur­
naz bir d i p l o m a t , yakışıklı bir erkek, her t e l d e n çalan bir kültür ve
b i l i m adamıydı Saint-Germain. H o l l a n d a ' d a rastladığı C a s a n o -
v a ' y a ç i z m i ş o l d u ğ u ilk buharlı g e m i n i n planlarını g ö s t e r d i ve:
' B u keşfe bir yüzyıl s o n r a sahip olacaksınız' d e d i .
G e l e c e ğ i ö n g ö r d ü ğ ü için Kraliçe Marie-Antoinette'i k u r t a r m a ­
ya çalıştı.
Tarihi kaynaklara g ö r e , ' O l a ğ a n ü s t ü Kont' 4 Ş u b a t 1784'te
A l m a n y a ' n ı n Cassel kentinde ö l d ü . Fakat tarihi kaynaklar ne
d e r e c e d o ğ r u , bilinmiyor: 1789'da Marie Antoinette, k o n t u n imza­
sını taşıyan bir m e k t u p alır. Benzer bir m e k t u p , kraliçenin yakınla­
rından olan M m e d ' A d h e m a r ' a d a gönderilir. M m e d ' A d h e m a r ,
ölü bilinen, Çin'den ve Japonya'dan döndüğünü söyleyen
Saint-Germain ile karşılaşır.
Bir yıl s o n r a ' Ö l ü m s ü z Kont', V i y a n a ' d a 'Gül-Haç'lı a r k a d a ş ­
larıyla buluşur. O y s a o n u herkes ö l m ü ş bilmektedir.
'Sizden ayrılıyorum' d e r kont. ' İ s t a n b u l ' d a b e n i bekliyorlar.
O r a d a n İngiltere'ye g e ç e c e ğ i m , bir yüzyıl s o n r a kullanacağınız
iki icat üzerinde çalışacağım. Bunlar, t r e n ve buharlı gemidir.
Himalaya dağlarına çekilip istirahat e d e c e ğ i m bir süre. 85 yıl s o n ­
ra yeniden o r t a y a çıkacağım.»
«Ölümsüz Kont» hakkında ç o k şeyler yazıldı, t a h m i n l e r y ü r ü ­
t ü l d ü fakat b u g ü n e kadar ne g e r ç e k kimliği o r t a y a çıktı, ne de
g e r ç e k görevi. Ç o k zengindi, m ü c e v h e r l e r i d e ğ e r biçilmezdi
o y s a servetinin kaynağı m e ç h u l d ü ; ç o k bilgiliydi, g e ç m i ş v e uzak
tarihin olay ve kişilerini gözleriyle g ö r m ü ş gibi anlatırdı; usta bir
müzikçi ve bir r e s s a m , usta bir k i m y a g e r ve bir d i l b i l i m c i y d i . B u n ­
larla birlikte hiç kuşkusuz ki, aynı d e r e c e d e usta bir casus, bir
gizli ajan ve 18. yüzyılın şatafatlı gizemcilik d ü n y a n ı n etkin temsil­
cilerinden biriydi, G i a c o m o C a s a n o v a ' d a n d a h a kurnaz, Caglios-
t r o ' d a n d a h a başarılı.
Prens R a c k o c z i ' n i n bir y e n i d e n c i s i m l e n m e s i (reenkarnas-
y o n ' u ) m i y d i k o n t y o k s a , ç a ğ d a ş araştırmacıların y o r u m u ile,
o ğ l u mu? Sarıkaya'nın g ö r ü ş ü o l d u k ç a «fantastik», ikinci olasılık
ise h e m d a h a mantıksal, h e m de başka nedenlerle birlikte,
Saint-Germain'in İstanbul'a gelmesi için d a h a geçerli.
Tarihsel bir ç i z g i y e g ö r e :
1707 - C l a u d e Louis de Saint-Germain d ü n y a y a geliyor
1743 - İlk kez ortaya çıkıyor
1758 - Paris'e geliyor
1760 - H o l l a n d a ' y a kaçıyor, L o n d r a ' d a tutuklanıyor
1762 - R u s y a ' d a casusluk yapıyor
1763 - B e l ç i k a ' d a C a s a n o v a ile karşılaşıyor, De S u r m o n t
adını kullanıyor
1778 - B e r l i n ' d e g ö r ü n ü y o r
1784 - C a s s e l ' d e ö l d ü ğ ü söyleniyor
1789 - Paris'te, kralın sarayında g ö r ü l ü y o r
1790 - V i y a n a ' d a «Güç-Haç» ö r g ü t ü n ü n bir toplantısına katı-
lıv/rir
 1877 - Elena P e t r o v n a Blavatsky o n u n l a karşılaşıyor.
G ö r ü l d ü ğ ü g i b i , Saint-Germain'in İstanbul ziyaretiyle ilgili bir
tarih yoktur. Bir «ilk» ziyaret olarak 1762 yılı ö n g ö r ü l m ü ş t ü r , Rus­
ya d ö n ü ş ü n d e ; ikinci ziyareti için 1790 yılı u y g u n d ü ş m e k t e d i r .
Kesin tarihler ve bilgiler v a r o l m u y o r s a bile ö l ü m s ü z d i y e anı­
lan k o n t u n bir «İstanbul ziyaretçisi» o l m a s ı t ü m olasılıkların d a h i ­
lindedir ve de bu olasılıklara uymaktadır. Saint-Germain gibi
d ö n e m i n ünlü s o s y e t e g i z e m c i l e r i n d e n o l a n çapkın C a s a n o v a ile
sahte Cagliostro K o n t u , G i u s e p p e B a l s a m o İstanbul'a u ğ r a y a c a k ­
lar da «Ölümsüz Üstat» uzak mı kalacak?
Hiç mantıklı g i b i g ö r ü n m ü y o r ç ü n k ü her ü ç ü d e , c a s u s l u k
faaliyetleri bir y a n a , g e r ç e k g i z e m c i ve özellikle ö r g ü t adamıdır­
lar.
Saint-Germain buharlı tren ve g e m i tasarıları üzerine çalış­
mış olabilir veya o l m a y a b i l i r bizce b u n u n pek bir ö n e m i y o k t u r
fakat usta bir s i m y a c ı - k i m y a g e r (bu bilgilerini d a h a ç o k renk ve
b o y a bileşimlerinde ya da soylu hanımlara ikram ettiği güzellik
losyonlarında kullanılıyorsa da) o l d u ğ u ve gizli sanatların her
kolu ile yakından ilgilendiği bir gerçektir.
K o n t u n İstanbul'a ne z a m a n ve ne için geldiğini, bu a ş a m a ­
d a , bilmiyoruz yine d e gelmiş o l d u ğ u n u kabul e d i y o r u z , ister
babası o l d u ğ u d ü ş ü n ü l e n Prens R a c k o c z i ile ilgili olarak, ister
D o ğ u ' n u n kaynaklarından ve İstanbul'un g i z e m l e r i n d e n bilgisine
bilgi katmak için. Ya da üyesi, hatta «üstat»ı o l d u ğ u ö r g ü t l e r
k o n u s u n d a faaliyetler ve temaslar y ü r ü t m e k için.
M u h a k k a k ki, bir y e r d e , açıklanmayan, bilinmeyen, u n u t u l a n
bir ya da birkaç k a y n a k t a - ö r n e ğ i n İstanbul'u sık sık ziyaret
e d e n meraklı gezgincilerin, araştırmacıların bıraktığı g ü n l ü k l e r i n ,
y o l c u l u k notlarının b i r i n d e - bilgiler vardır ve bu bilgiler, bu kesin
kanıtlar g ü n ışığına çıkarılmayı bekliyorlar. G ü n ışığına çıktıkların­
d a d a b i r ç o k « b i l i n m e y e n l e r i n gizemi ç ö z ü l e c e ğ i gibi b i r ç o k «bili­
n e n l e r i n kimliği d e bir d e ğ i ş i m e uğrayacaktır.
Saint-Germain için söylenenler, bir n o k t a y a kadar, Caglios­
t r o K o n t u olarak ü n l e n e n Giuseppe B a l s a m o için d e geçerlidir.
Şu farkla ki, A l e x a n d r e D u m a s ' n ı n altı ciltlik bir r o m a n ı n d a u z u n
uzun anlattığı, B a l s a m o t ü m gayretlerine karşın ne Batı gizemcili­
ğinin t a r i h i n d e g e r ç e k bir «olay» y a r a t a b i l d i , ne de «ölümsüzlü­
ğe» erişebildi. A n c a k o d a , Batı g i z e m c i l i ğ i n i n b i r ç o k sayılı temsil­
cisi g i b i , İ s t a n b u l ' u n çekiciliğine (ki, b u r a d a , çekicilik s ö z c ü ğ ü n ü
«turistik» bir a n l a m l a kullanmıyoruz, b a ş k a t ü r d e n bir çekicilikten
söz e t m e k istiyoruz) d a y a n a m a y a n biridir.
Saint-Germain'in uyrukluğu tartışılıyorsa Balsamo'nun
kökenleri ve y a ş a m ö y k ü s ü iyice bilinmektedir. B a l s a m o 1743'te
Sicilya'nın P a l e r m o kentinde d ü n y a y a geliyor, kentin sefil m a h a l ­
lelerinin birinde. Yeniyetme yıllarında hırsızlıkla geçiniyor, hapse
atılıyor ve 22 yaşına vardığında R o m a ' y a kaçıyor. R o m a ' d a 14
yaşındaki güzel Lorenza Feliciani ile tanışıp baştan çıkarıyor ve
de o n u n l a evleniyor. Sahte senetler, d ü z m e c e kredi mektupları
d ü z e n l e y e n G i u s e p p e B a l s a m o ve sıkıştıklarında, fahişelik bile
y a p a n g e n ç eşi Avrupa'nın t ü m b ü y ü k kentlerini ziyaret ediyor­
lar, Paris'ten L o n d r a ' y a ve V e n e d i k ' t e n N a p o l i ' y e dek. B u n u n l a
da y e t i n m e y i p Cezayir'e kadar uzanıyorlar.
1777'de L o n d r a ' d a B a l s a m o bir M a s o n locasına giriyor, ken­
dini Kont A l e s s a n d r o Cagliostro olarak tanıtıyor ve eşi Lorenza
için K o n t e s Serafina adını u y g u n g ö r ü y o r . Aynı d ö n e m d e g i z e m ­
cilikle de y a k ı n d a n ilgilenmeye başlıyor, «Gül-Haç» ve «Aydınlan­
mışlar» (İlluminati) örgütlerine de katılıyor.
D e r k e n , Paris'te, eski Mısır t ö r e n l e r i n d e n esinlenerek d ü z e n ­
lediği y ö n t e m ve öğretilerle kendi locasını kuruyor.
Paris'te B a l s a m o , diğer adıyla C a g l i o s t r o K o n t ' u , g ü n ü n ada­
mı o l u y o r ta ki, tarihe g e ç e n ç o k ünlü bir üçkâğıt o y u n u n a katılın-
c a y a d e k . Saint-Germain'in i d a m d a n , g i y o t i n d e n k u r t a r m a k iste­
diği Kraliçe Marie-Antoinette'in aleyhine oynanan «gerdanlık»
o y u n u d u r b u : g ö r k e m l i bir elmas gerdanlık için kraliçeden, peşin
olarak, bir servet alınıyor fakat kraliçe gerdanlığı g ö r e m i y o r bile.
B a l s a m o tutuklanıyor, yargılanıyor, s u ç s u z b u l u n u y o r (işin içinde
başka soylular da vardır çünkü!) fakat Fransa'yı t e r k e t m e k z o r u n ­
da kalıyor.
— 75 —
 1790'da s a h t e k o n t ile sahte k o n t e s eşini R o m a ' d a b u l u y o ­
ruz; Lorenza bir tartışma s o n u c u n d a kocasını b ü y ü c ü d i y e Engi­
z i s y o n M a h k e m e s i n e ihbar ediyor. C a g l i o s t r o y e n i d e n tutuklanı­
yor, ö m ü r b o y u hapisle cezalandırılıyor, k u z e y İtalya'daki San
Leo kalesine kapatılıyor ve beş yıl s o n r a ölüyor. Lorenza ise,
E n g i z i s y o n ' u n e m r i ile, yaşamını bir manastırda gözaltında geçiri­
yor.
Genel hatları ile G i u s e p p e B a l s a m o ' n u n y a ş a m ö y k ü s ü ve
y a ş a m şekli b u d u r ve sayılı bir g i z e m c i , bir «magus» için hiç de
ö r n e k bir y a ş a m değildir, doğrusunu söylemek gerekiyorsa.
H e m , kentten k e n t e g e ç e n , her gittiği y e r d e şu ya da bu şekilde
çaresini bulan, g e r e k t i ğ i n d e b ü y ü y a p a n , iksir satan, eşini satan
g e z g i n c i bir m a c e r a p e r e s t i n İstanbul'dan g e ç m e s i , İstanbul'un
«doğuluğu»nu d e n e m e s i s o n d e r e c e d o ğ a l karşılanmalı.
Ancak... B a l s a m o salt bir şarlatan, bir sahte g i z e m c i ya da
bir g i z e m s ö m ü r ü c ü s ü m ü y d ü ?
Batı g i z e m c i l i ğ i n i ve başlıca temsilcilerini i n c e l e d i ğ i m i z d e
Batılı g i z e m c i n i n , özellikle k ü ç ü k veya b ü y ü k tarihin sayfalarına
girmiş olanın, d ö n e m d ö n e m bir d e ğ i ş i m e uğradığını, çağına
ayak u y d u r d u ğ u n u g ö r m ü ş oluyoruz.
İdeal - v e ideal o l d u ğ u için e n d e r r a s t l a n ı l a n - bir yaklaşım­
la, gizemle u ğ r a ş a n , t ü m çağları aşmayı çalışan bir kişidir, b u n u
başarabildiğinde. N e d i r ki, u y g u l a m a d a , her z a m a n böyle o l m u ­
yor, arayış aranılanı v e r m i y o r s a z o r l a m a y a gidiliyor.
Nasıl ki O r t a Ç a ğ gizemcileri d a h a ç o k kapalılığı ve gizliliği
yeğlemişlerse 18. yüzyılın ö n d e gelen, krallar ve soylularla haşır
neşir olan, b u n l a r d a n destek g ö r e n gizemciler - c a s u s y a d a
«gizli ajan» faaliyetleri bir y a n a - p o p ü l e r o l m a k t a n , dikkati ç e k ­
m e k t e n , g ö r k e m l i bir y a ş a m s ü r m e k t e n v a z g e ç e m i y o r l a r .
Saint-Germain etrafına masalımsı bir d ü n y a yaratarak, k e n d i ­
ni herkesten ç o k farklı göstererek ö l ç ü s ü n ü k o y u y o r ; C a s a n o v a
- k i gizemci örgütlerinin v e C a g l i o s t r o ' n u n Paris'te k u r d u ğ u Mısır
Locasının a d a m ı d ı r - çapkınlığını ö n plana s ü r ü y o r , o n u n saye­
sinde ünleniyor; C a g l i o s t r o ise sefalet içinde g e ç e n bir ç o c u k l u -
— 76 —
ğ u n ve bir ilk gençliğin izlerini a r d ı n d a n sürükleyerek çizgiyi aşı­
y o r ve «seyirlik» u ğ r u n a , para, servet ve şan u ğ r u n a k u r b a n o l u ­
yor.
30 O c a k 1785'te Paris'e gelip bir «malikâne» satın alan Kont
A l e s s a n d r o Cagliostro veya A l e x a n d r e de C a g l i o s t r o ' n u n bir şifa-
cı o l d u ğ u , bir «uzun y a ş a m iksiri» imal ettiği haberi etrafa yayılın­
ca kapısında kuyruklar o l u ş m a y a başlıyor.
Kral 16. Louis'nin ilgisini ve R o h a n Kardinalinin d e s t e ğ i n i
kazanıyor Cagliostro, dillere d e s t a n o l a n ziyafetlerinde k o n u k
hanımlara elmaslar hediye ediyor ve artık herkes o n u n altın elde
e d e n bir simyacı o l d u ğ u n u kabul e t m i ş oluyor. S o n r a d a , ziyafet­
lerin birinde, Voltaire, Diderot ve d ' A l e m b e r t gibi ünlü g ö ç e n l e r i n
ruhlarını konukları arasında oturtuyor.
Cagliostro ya da g e r ç e k adı ile G i u s e p p e B a l s a m o d ö n e m i n
ç o ğ u macerasever gizemcileri g i b i , ç o k ç a y o l c u l u k e d e n biridir.
A v r u p a ' y ı dolaştığını, z a m a n z a m a n haltlar karıştırdığını g ö r d ü k .
Nedir ki, Avrupa o n a yeterli g e l m i y o r : Ö ğ r e t i sahibi ise, ki hiç kuş­
kusuz öyledir, s i m y a ile uğraşıyorsa, ki uğraşıyor, Mısır'a kadar
uzanması, O r t a d o ğ u ' y u ziyaret e t m e s i ve İstanbul'a u ğ r a m a s ı
şart gibidir.
Arabistan yarımadasını ziyaret e t t i ğ i n d e M e d i n e ' d e Caglios­
t r o , s a ğ kolu o l a c a k ve Felsefeciler Taşı'nı araştıran, Yunanlı s i m ­
y a c ı Althotas ile karşılaşıyor. Birlikte İskenderiye'ye gidiyorlar,
o r a d a n d a Kahire'ye v e Kahire'den i s t a n b u l ' a geçiyorlar, İstan­
b u l ' d a bir süre kalıp iksir ve tılsımlar, nazarlıklar satıp geçiniyor­
lar.
Bu yolculuklar C a g l i o s t r o ' n u n g e n ç l i k yıllarına aittir ve bu
yolculuklarından, Malta'daki simya konusundaki çalışmaların­
d a n , R o m a ' d a k i ilk başarılarından ve A l m a n y a ' d a Saint-Germain
ile ilk tanışmasından sonradır ki, C a g l i o s t r o , Paris çıkartmasını
yapıyor, zirveye ulaşıyor a n c a k s o n u ç t a Sant A n g e l o hapishane­
s i n d e (San L e o ' d a n transfer edilerek) eşinden kaptığı f r e n g i d e n
ölüyor.
S i m y a ile u ğ r a ş a n , sanki h i ç t e n - v e tıpkı Saint-Germain
— 77 —
g i b i - d e ğ e r l i taşlar, mücevherler, s o m altınlar yaratan b u g i z e m ­
cileri İstanbul'a ç e k e n nedir?
İstanbul yolculuklarında, salt bir g e ç i ş noktası mı y o k s a ziya­
ret edilmesi, b u l u n m a s ı z o r u n l u olan bir kent, bir «merkez» mi?
S i m y a b ü y ü k bir olasılıkla, İ s k e n d e r i y e ' d e ortaya çıkıyor ve
İ s k e n d e r i y e ' d e Mısırlılardan, Keldanlılardan ve Yahudilerden kal­
ma gelenekler ve bulgularla oluşuyor, 4. yüzyılda ise bir «kutsal
sanat» olarak t ü m Mısır'a ve R o m a ' y a yayılıyor. A n c a k «ilm-i s i m -
ya»nın t a r i h i n d e Bizans'ın yerini d e u n u t m a m a k gerekiyor ç ü n k ü
İ s k e n d e r i y e ' d e n s i m y a Bizans'a d a g e ç i y o r , İmparator Heraclius
tarafından h i m a y e ediliyor, hatta 2. yüzyılda Eflatuncu felsefeci
Mihal Psellos'un d e s t e ğ i ile nerdeyse s o m u t , usa d a y a n a n bir
«sanat» haline getiriliyor.
Simyanın öğretileri Bizans'tan A r a p yarımadasına g e ç i y o r ,
A n a d o l u y o l u y l a ve A r a p yarımadasından Batı'ya ulaşıyor.
Yahudi A b r a h a m - A v r a m , Nicolas Flamel, Saint-Germain ve
Cagliostro, İstanbul'da, başka gizlerle birlikte y o k s a simyayı mı
araştırıyorlardı?
Flamel işaret ettiğimiz gibi, s i m y a y a bir «mistik», bir tasarruf­
çu gibi yaklaşmıştı ve Bursa'daki bilgeli kişi, ister Flamel'in k e n d i ­
si o l m u ş o l s u n , ister o n u tanımış, d u y m u ş olan biri o l s u n , bir
«mistik», bir tasavvufçudur. A m a ya Saint-Germain, ki bir ö r g ü t
(Gül-Haç) adamıdır ve Cagliostro?
Bu soruları g e r e ğ i n c e yanıtlayabilmek için ya y o r u m l a r a ve
varsayımlara kaymalıyız ya da başka kaynaklara başvurmalıyız,
kaynakların - ö z e l l i k l e yerli k a y n a k l a r ı n - p e k bol o l m a d ı ğ ı bir
konuda.
Y o r u m d a n ç o k bir varsayımın üzerinde d u r m a m ı z g e r e k i y o r
v e b u varsayımı, d a h a ö n c e y a p m ı ş o l d u ğ u m u z v e ilerde y a p a c a ­
ğımız gibi, bir t e m e l , bir t a b a n olarak kullanmamız.
İstanbul'a g e l m i ş olan her Batılı g i z e m c i , çizgisi ve o l u ş u m u
ne olursa o l s u n , turistik bir y o l c u l u ğ u n ya da «egzotik» D o ğ u l u
mekânların, örf ve âdetlerin peşinde değildir. Herkesin aradığı,
sahip oldukları bilgiye katkıda bulunacak, ola ki t a m a m l a y a c a k
bir başka bilgidir ve b u n u n , en azından, bir kısmını değilse de bir
i p u c u n u İstanbul'da, İstanbul'un kültürel-inançsal birikiminde erit­
tiği ve yüzyıllar b o y u n c a çeşitli k a y n a k l a r d a n , inanışlardan e d i n d i ­
ği bilgidir.
Şayet bu t ü r bir varsayım geçerliyse, şayet bu varsayım bir
«sohbet» varsayımı değil d e , kullandığımız g i b i bir «araştırma»
varsayımı ise y u k a r d a s ö z ü n ü ettiğimiz g i z e m araştırmacılarının
arasına C a s a n o v a adı ile ünlenen ve bol ciltli «Anılar»ında y o l c u ­
luklarını, özellikle g ö n ü l maceralarını ve cinsel deneylerini anla­
tan G i a c o m o de Seingalt'ı nasıl ve n e r e d e yerleştirebiliriz?
Sinema filmlerinin ve televizyon dizilerinin k a h r a m a n ı haline
gelen Giovanni J a c o p o C a s a n o v a (ya d a G i a c o m o d e Seingalt)
1725'te V e n e d i k ' t e d ü n y a y a geliyor; annesi bir t i y a t r o o y u n c u s u
g e r ç e k babası ise, büyük bir olasılıkla, bir s o y l u . G e n ç l i ğ i n d e
g e z g i n c i k u m p a n y a l a r d a k e m a n çalıyor, papazlığa heves ediyor,
v a z g e ç i y o r ve Avrupa'yı g e z m e y e başlıyor.
Paris'te C a g l i o s t r o ' n u n k u r m u ş o l d u ğ u Mısır locasına katılan
C a s a n o v a 1755'te b ü y ü c ü l ü k l e suçlanıp beş yıl hapis cezasına
çarptırılıyor. Ü n l ü P i o m b i h a p i s h a n e s i n d e tıkanıp kalacak a d a m
değildir, bir yıl s o n r a firar ediyor ve bu maceralı firarını «Firarımın
Öyküsü» (1786)nde ayrıntılı bir şekilde anlatıyor.
Paris'te, L o n d r a ' d a bulunuyor, R o m a ' d a p a p a tarafından
- n e h i k m e t s e ! - bir nişanla onurlandırılıyor v e d e Venedik hesa­
bına casusluk yapıyor. B o h e m y a ' d a arşiv s o r u m l u s u ve k ü t ü p h a ­
neci olarak g ö r e v g ö r ü r k e n «Anılar»ını k a l e m e alıyor ve bir dizi
şiir ve o p e r a l i b r e t t o s u n u da imzaladıktan s o n r a 1798'de yaşamı­
nı noktalıyor.
Çapkın C a s a n o v a g e r ç e k t e n bir g i z e m a d a m ı mıydı? Öyley­
d i , en azından Kabala'yı inceleyen, astroloji ile yakından ilgile­
nen, kendini bile şaşırtan bir d u r u g ö r ü y e sahip bir kişiydi.
1745'te C a s a n o v a , İstanbul'dadır, elçilikten elçiliğe ve konak­
tan k o n a ğ a g e ç i y o r , Hariciye Nazırlarından İsmail Efendi ile, Ali
Bey ile, V e n e d i k Büyükelçisi F r a n c e s c o Venier ve H u m b a r a c ı
A h m e t Paşa olarak bilinen M o n s i e u r de Bonneval ile dostluklar
- 79 —
 k u r u y o r , Bailes ailesinin yanında kalıyor, aşk ve cinsellik k o n u ­ çekleştirmeye çalıştığımız bir araştırmanın salt bir çıkış noktası,
s u n d a k o n u ş m a l a r a , s o h b e t l e r e dalıyor. bir i p u c u mahiyetindedir. B u ö y l e bilinmeli v e ö y l e b i l i n m e s i n d e
İstanbul'a n e d e n geliyor C a s a n o v a , salt m e r a k ı n d a n dolayı yarar vardır.
mı? Ö r n e ğ i n : R u s y a ' d a çarlığın d e v r i l m e s i n e yol a ç a n nedenler­
Fransız araştırmacısı Jean-Louis B e r n a r d ' a bakılırsa g i z e m c i d e n biri sayılan d i n a d a m ı , eski keşiş, şifacı, ispiritizmacı, z e v k
kişiliğini o yıllarda o l u ş t u r m a k t a o l a n C a s a n o v a ya da k e n d i n e v e sefahat d ü ş k ü n ü ünlü G r i g o r i R a s p u t i n d e İ s t a n b u l ' d a n g e ç i ­
yakıştırdığı a d l a Seingalt Markisi, D o ğ u ' y u g ö r m ü ş v e D o ğ u ' d a
y o r Y u n a n i s t a n ' d a k i A t h o s (Aynaroz) d a ğ ı n d a k i manastırları ziya­
y a ş a m ı ş bir «magus», bir «sihirbaz» kimliğine s a h i p o l d u ğ u n u
rete çıktığında.
kanıtlayabilmek için İstanbul'a kadar u z a n m a y ı u y g u n g ö r ü y o r .
Rasputin'in P r o v o s k o e (Sibirya) k ö y ü n d e n y o l a çıkıp yakın
C a s a n o v a ' y ı biraz «marjinal» g i b i kabul etsek bile g e r e k C a g -
d o s t u Dimitri Pecherkin'le yaptığı y o l c u l u ğ u n başlıca safhaları
liostro, gerekse açık açık kıskandığı, Saint-Germain ile o l a n
bilinmektedir: T o b o l nehri, G ü n e y U r a l ' d a k i Orak, U k r a y n a , O d e s -
ö r g ü t , o r t a m , ç e v r e v e siyasal ilişkilerini g ö z ö n ü n d e t u t t u ğ u m u z ­
sa limanı ve o r a d a n g e m i ile İstanbul, Çanakkale B o ğ a z ı ve Sela­
da İstanbul'a gelişinin salt turistik nedenlere bağlı olmadığını
nik.
rahatlıkla düşünebiliriz.
Rasputin'in İstanbul'da d u r a k l a y ı p d u r a k l a m a d ı ğ ı kesin ola­
Kanımızca, ö n e m l i bir nokta d a h a : Batı'dan g e l e n b u g i z e m
rak bilinmiyor a n c a k , d ö n ü ş ü n d e , u z u n y o l u y ü r ü y e r e k katettiği
tutkunlarının İ s t a n b u l ' d a karıştıkları çevreler, C a s a n o v a ö r n e ğ i n ­
söyleniliyor.
de g ö r ü l d ü ğ ü g i b i , o d ö n e m d e v a r o l a n elçiliklerin, Batı'ya açık
Yüzyıllar ö n c e s i n e d ö n e r e k bir b a ş k a istanbul y o l c u s u n d a n
paşa ve ve beylerin çevresidir. Kendi içine k a p a n m ı ş bir b a ş k a
da söz edebiliriz, 13. yüzyılda y a ş a m ı ş olan M a y o r k a d o ğ u m l u
«sosyete»dir b u , her d e n e y e açık ve Paris'ten, L o n d r a ' d a n , Vene­
d i n adamı, g i z e m c i ve özellikle s i m y a c ı R a y m o n d o Lulle. Özellik­
d i k y a d a R o m a ' d a n g e l m e g e r ç e k v e y a sahte soylulara, m a c e r a -
l e s i m y a c ı d e r k e n d e astrolojiye v e r d i ğ i ö n e m i d e u n u t m a m a k
severlere d a i m a açık. 18. yüzyıl İ s t a n b u l ' u n d a y a ş a y a n bu çevre­
gerekiyor, ç ü n k ü Lulle'nin k u r d u ğ u v e inandığı y ö n t e m d e yıldızla­
nin örgütsel d ü z e n i n e y d i , ö r g ü t s e l ilişkiler hangi d ü z e y d e y d i ?
rın g ü c ü her şeyle k a y n a ş ı y o r d u , t a m a m l a n ı y o r d u nesneler, diller
B u sorulara d a bir yanıt v e r m e k gerekiyor. A m a h a n g i kaynakla­
ve şifa veren ilaçlarla.
ra dayanarak, h a n g i yapılmamış araştırmalara?
Yüzyıllar b o y u n c a İ s t a n b u l ' d a n g e ç e n l e r i n en a z ı n d a n bir kıs­ A r a p ç a y ı , Y u n a n c a y ı , A c e m c e v e İbraniceyi o k u y u p y a z a b i ­

mını sıralamak bunların g e r ç e k geliş nedenlerini a r a ş t ı r m a k anla­ len, Fransa Kralı Güzel P h i l i p p e ' n i n hazinesine altı m i l y o n altın

mına geliyor, bağlantılar kurarak v e y a k u r m a y a çalışarak. A n c a k para h e d i y e e d e n İspanyol p a p a z ı v e vali o ğ l u R a y m o n d o Lulle,

kaçını saptayabiliriz ve saptadığımızda, hangi ve kaç k a y n a ğ a Roma'yı, Tunus'u, Kıbrıs ve Malta'yı, R o d o s ' u ve Yunanistan'ı

d a y a n a r a k bilgi v e r i p y o r u m l a r yürütebiliriz? ziyaret e t t i ğ i n d e 13. yüzyılın Bizans'ını da ihmal etmiyor. Fla-

Açık ifade e t m e k g e r e k i y o r s a (ki kesinlikle g e r e k i y o r ) bu ve m e l ' d e o l d u ğ u g i b i Lulle'nin d e Felsefeciler Taşı'na v e Ö l ü m s ü z ­

s o n r a k i b ö l ü m d e ele alınan kişiler, bunların bağlı o l d u k l a r ı bir lük İksiri'ne s a h i p o l d u ğ u söyleniyor.

kısım, bilinen y a d a b i l i n m e y e n ö r g ü t l e r ç o k d a h a k a p s a m l ı v e Ç o k d a h a yakın tarihlere, Birinci D ü n y a Savaşını izleyen yılla­
derinlemesine işleyen, yıllardır d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z , olanaklarımızın r a d ö n ü p , y a ş a m ö y k ü s ü film k o n u s u bile olan, ç a ğ d a ş bir g i z e m ­
v e ulaşabildiğimiz kaynakların d a h i l i n d e , şöyle y a d a b ö y l e ger- c i , g ö z b a ğ c ı s ı , ispiritizmacı ve ö r g ü t adamını i n c e l e m e y e çalışa-

- 80 — - 81 - istanbul Gizemleri / F: 6
Iım, İ s t a n b u l ' d a kalıp gösteriler d ü z e n l e d i ğ i z a m a n kesitini de
h e s a b a katarak.'
Bu ara bir n o k t a y a da d e ğ i n e l i m : Batı'dan gelen bir kısım
g i z e m c i l e r için «casus», «gizli ajan» sözcüklerini kullandığımız
o l d u . Doğaldır, d i y e c e ğ i z ve bu s ö z c ü k l e r i ilerde de kullanmak
z o r u n d a kalacağız, ç ü n k ü «profesyonel» d i y e nitelendirebileceği­
miz g i z e m c i yani «mesleği»ni yürüterek, m e s l e ğ i n d e n e d i n d i ğ i bil­
gileri satarak, sergileyerek yaşamını s ü r d ü r e n g i z e m c i zorlandı­
ğında, iktidar, nüfuz ve servet p e ş i n d e o l d u ğ u n d a , b a ş k a c a «ka­
ranlık» d ü n y a l a r a da dalması h e m olası, h e m de olağandır.
Y a gizemciliğin, gizli diye kabul edilen - v e öyle s u n u l a n -
sanat, bilim ve bilginin bağışladığı ayrıcalıklı «ulvilik» ne o l u y o r
d i y e s o r m a y a kalkarsanız bu tür bir yanıtla karşılaşırsınız: g i z e m
bir «bilgi» ise, bu «bilgi»yi edinebilmek için bir inanç, u z u n bir
uğraşı ve çeşitli fedakârlıklar şart ise, bu bilgiyi herhangi bir şekil­
de «meta» haline getirdiğinizde, bilgiyi bir öğreti değil d e , bir
«ürün» ve t ü k e t i m nesnesi haline s o k t u ğ u n u z d a «ulvilik», ruhsal
g ü ç ve bedensel-zihinsel ayrıcalık o r t a d a n kalkar, kala kala eliniz­
de basit (etkin de olsa yine basit) bir «teknik» kalır.
B u b ö l ü m ü n Batı'dan gelen s o n gizemcisine g e ç e l i m v e
d a h a ö n c e yaptığımız gibi, eski bir çalışmamızdan bir alıntı akta­
rıp s o n r a d a n b u n u ek bilgi ve ayrıntılarla genişletelim:
«1921 yılında İstanbul, B e y o ğ l u ' n u n T e p e b a ş ı ' n d a k i G a r d e n
b a h ç e s i n d e Eric-Jan H a n u s s e n adındaki bir ispiritizmacı ve g ö z -
bağcısı esrarengiz, şaşırtıcı oyunlarıyla seyircileri a d e t a b ü y ü l ü ­
yor; birkaç yıl s o n r a Hanussen'i Hitler'in yanında b u l u y o r u z .
Berlin sosyetesinin gözdesi o l m u ş t u r , falcılık, b ü y ü c ü l ü k l e
u ğ r a ş m a k t a ve Hitler'e yeni yeni şeyler ö ğ r e t m e k t e d i r . Yogayı,
ayın insan üzerindeki etkilerini ve üstün ırk kavramını da aşılayan
bu Hanussen'dir. Fakat Hanussen'in b ü y ü k bir k u s u r u vardır,
g e l e c e ğ i ö n g ö r e b i l i y o r ve bir g e c e s e ç k i n bir t o p l u l u ğ u n ö n ü n d e
( G o e b b e l s , Hess, H e y d r i c h v.b.) bir y a n g ı n d a n söz e t m e y e başlı­
yor. Bu, aynı g e c e için (Naziler tarafından) d ü z e n l e n e n ünlü
Reichstag (Alman parlamentosu) yangınıdır.
Hanussen ö l ü m fermanını imzalamıştır. 8 N i s a n 1933 g ü n ü ,
Berlin'e yakın bir o r m a n d a parçalanmış olarak H a n u s s e n ' i n cese­
di bulunuyor.»
Gözbağcılık y a p a n , d u r u g ö r ü g ü c ü n e s a h i p birinin gelip
İstanbul'un Perası'nda gösteri y a p m a s ı n d a ille de gizli bir a n l a m
ya da bir bağlantı a r a m a k mı lazım?
Yanıt v e r m e y e y a n a ş m a d a n ö n c e bu kişiyi biraz d a h a yakın­
d a n tanımaya çalışalım...
ilginçtir ki, ç a ğ d a ş gizemcilik tarihinin Batılı kaynaklarını ince­
lediğimizde H a n u s s e n ' i b u l a b i l m e k a d e t a olanaksız, g i z e m c i d e n
ç o k bir şarlatan, bir macerasever, bir parti a d a m ı sayıldığından.
O y s a ki, karıştığı ve karıştırdığı işler bir yana, H a n u s s e n parapsi-
şik güçlere s a h i p (gerektiğinde bunları a b a r t a n , ş o v a d ö n ü ş t ü ­
ren) bir kişiydi.
Çok şeyle s u ç l a n d ı Hitler'in b u m e d y u m u , kara b ü y ü c ü
olmakla da s u ç l a n d ı ve bir gerçektir ki kara b ü y ü y ü , cinsel b ü y ü ­
leri ç o k ç a kullanan biriydi.
H a n u s s e n ' i n ö y k ü s ü açıklıkla bilinen bir ö y k ü değildir: Birin­
ci Dünya Savaşı'na katılıp yaralandığı, P r a g ' d a falcılık yaptığı,
d a h a ö n c e bir sirkte çalıştığı söyleniyor. H a n u s s e n ' i n İstanbul
macerası bu o l d u k ç a karanlık yıllarının bir parçasıdır ve Pera'nın
G a r d e n b a h ç e s i n i n sahnesinde, d a h a s o n r a Berlin'in Scala tiyat­
r o s u n d a t e k r a r l a y a c a ğ ı , i p n o t i z m a v e d u r u g ö r ü oyunlarını sergili­
yor. Seyirciler arasında seçtiklerini veya g ö n ü l l ü olanları uyutu­
yor, herhangi bir seyircinin verdiği bir tarihten y o l a çıkarak o tari­
hin o kişi için neler ifade ettiğini, o tarihte g e ç e n bir olayı açıklı­
yor.
Berlin'de d ü z e n l e d i ğ i gösterilerle Eric-Jan H a n u s s e n kısa
s ü r e d e ş ö h r e t e erişiyor, g e c e d e 850 mark ücret alıyor ve sahne­
de yapmadıklarını «Gizemcilik Sarayı»nda gerçekleştiriyor, son
d e r e c e lüks bir o r t a m içinde, Berlin'in «nezih» K u r f ü r s t e n d a m m
Allee'deki özel otelinde.
Özel o t e l d e özel astroloji dersleri veriliyor, bir hayli y ü k s e k
ücretler karşılığında ve Nasyonal-Sosyalist partisinin ileri gelenle-
— 83 —
rine «gizemler» öğretiliyor. Asıl dikkati ç e k e n , d e d i k o d u l a r ı ç o ğ a l ­ birer adımdırlar, ister bağlantılı g ö r ü n s ü n l e r , ister bağlantısız.
t a n H a n u s s e n ' i n p e r s o n e l k a d r o s u n d a k i güzel kızlar v e h o ş deli­ Bazen bağlantılar ilk b a ş t a n belli olmuyorlar, hatta kişiler ve olay­
kanlılardır. Ve de bunların katıldığı cinsel b ü y ü toplantıları. lar, uğraşılar ve niyetler t ü m d e n bağlantısız, rastlantısal g i b i g ö r ü -

Dedikodular, suçlamalar, rezaletler alıp gidiyor fakat H a n u s - nebiliyorlar. Bazen ise ç o k k ü ç ü k , ö n e m s i z gibi g ö r ü n e n bir

s e n ' e kara b ü y ü c ü etiketi u y g u n g ö r ü l ü y o r s a bile Hitler ve çetesi ayrıntı, ufacık bir n o k t a e k l e n i n c e de bir çağrışım d o ğ u y o r , bir

o n u destekliyorlar. olasılık beliriyor.

H a n u s s e n ' i n yayınladığı iki d e r g i d e , «Die H a n u s s e n Zei- Sayfalar b o y u n c a adlar, olaylar, bilgiler ve sorular d i z m e n i n
tung» ( H a n u s s e n Gazetesi) ve «Die A n d e r e Welt» (Öte D ü n y a ) , bir yararı da m a l z e m e y i ç o ğ a l t m a k t ı r ve k ö ş e b u c a k t a n bazı var­
her tür gizemle ilgili yazıların yanında Nazi partisinin p r o p a g a n d a ­ sayımlar k u r m a k , bazı y o r u m l a r ı n temelini oluşturmaktır. Malze­
sı yapılıyor, Hitler m i t o s u iyice şişiriliyor. me ç o ğ a l d ı ğ ı n d a bağlantılar, i n c e l e d i ğ i m i z d e y ü z e ç ı k m a y a çıkar­

Adolf Hitler kara b ü y ü c ü H a n u s s e n ' i n en b ü y ü k d e s t e ğ i d i r lar önemsiz g i b i g ö r ü n e n ayrıntılar, k o p u k k o p u k notlar şekillenir­

ve Hitler alacağı her k a r a r d a n ö n c e favori m e d y u m u n a başvur­ ler ve karmaşık o l a n d a n bir t ü m ç ı k m a y a başlar.

m a d a n edemiyor. Bu fazlasıyla sıkı, bağımlılığa d ö n ü ş e n danış­ Ayrıntılar her z a m a n s o n d e r e c e ö n e m l i olurlar, ilk b a ş t a

manlık Hitler çetesini, b a ş t a R u d o l p h Hess, H e y d r i c h ve G o e b - bunlara u y g u n bir yer b u l u n m a z s a bile, ö r n e ğ i n :
bels o l m a k üzere, rahatsız e t m e y e başlıyor. Dolayısıyla H a n u s ­ - Bir s o n r a k i b ö l ü m d e s ö z ü n ü e d e c e ğ i m i z «Golden Dawn»
sen'in g e ç m i ş i araştırılmaya, H a n u s s e n ' i n aleyhine kabarık bir (Altın Şafak) ö r g ü t ü n ü n ö n d e gelen isimlerinden g i z e m kuramcısı
gizli d o s y a o l u ş t u r u l m a y a başlanıyor. G.S.L. M a t h e r s ' i n , ünlü Fransız felsefecisi B e r g s o n ' u n kız k a r d e ­
D o s y a d a biriken «gizli» bilgilerden kaçı gerçek, kaçı u y d u r ­ şi olan eşi ile birlikte Paris'te O s m a n l ı Demiryollarının hisselerini
ma? satmakla bir süre geçindiklerini bilmek bizim için ne ö n e m taşıya­
Dosyaya g ö r e H a n u s s e n b i r ç o k kez şantajla suçlanmıştır, bilir, nasıl bir i p u c u teşkil edebilir, şayet bu g e r ç e k t e n bir i p u c u
hatta H a n u s s e n H a n u s s e n bile değildir, g e r ç e k adı H a r s c h e l Ste- ise?
inschneider olan bir Yahudidir. Hanussen yaşam öyküsünü Soruları ç o ğ a l t m a k t a d a i m a yarar vardır, her s o r u yanıtını
yazıp, kendini s a v u n u y o r ; Hitler ise tarafsız kalmayı yeğliyor. b u l m a z s a bile!
Ve 24 Şubat 1933'te «Gizem Sarayı»nda verdiği, t ü m Berlin
sosyetesi ile Nazi Partisinin üst d ü z e y yöneticilerinin katıldığı gör­
kemli g e c e d e Hitler'in m e d y u m u , k e n d i n d e n geçerek, t r a n s halin­
de Naziler'in hazırlamış oldukları sabotajı, Reichstad yangınını
açıklıyor.
Karanlık bir adamdır Hanussen, karanlık güçlerle (ister
gizemsel, ister siyasal) o y n a y a n , bu g ü ç l e r i pazarlayan. İstan­
bul'dan geçmiş olması, gözbağcılık gösterileri y a p m ı ş o l m a s ı
dosyasına ne getirir, ne g ö t ü r ü r ? İstanbul gizemlerinin kabarık
dosyasına da nasıl bir katkıda bulunur?
Batı'dan gelenlerin her biri yüzyılları k a p s a y a n u p u z u n y o l d a -

BEŞINCI BOLÜM
ÖRGÜTLER VE BİREYLER
T e k r a r l a m a k pahasına da olsa belirtmekte ve v u r g u l a m a k t a
yarar vardır, h e r h a n g i bir yanlış anlaşılmaya m e y d a n v e r m e m e k
için. K o n u m u z a dahil edilen «örgütler» gizemsel ve gizemci
örgütleridir, gizli ve gizemli diye adlandırılan öğretileri, bilgileri
araştırmayı ve uygulamayı amaçlayan. Bundan dolayıdır
g e n e l d e her tür siyasal veya siyasal eğilimli ö r g ü t l e r ilgimizin
dışında kalmaktadır. Bu tür bir hatırlatma gereksiz g i b i g ö r ü n s e
d e yaşadığımız v e y a ş a m a k t a o l d u ğ u m u z d ö n e m d e salt «örgüt»
s ö z c ü ğ ü kimi insanları tedirgin ettiğinden en başta b ö y l e bir giriş
yapmayı uygun gördük.
Bu bağlamın kapsamında, «gizli», «gizli» sayılan veya ö y l e
g ö r ü n m e y i y e ğ l e y e n bir öğretinin, bir geleneğin p e ş i n d e o l a n bir
ö r g ü t ü n , bir c e m i y e t i n , bir insan t o p l u l u ğ u n u n gizliliğe ö n e m ver­
mesi, kapılarını herkese değil d e ö r g ü t ü n veya c e m i y e t i n k o n u s u
olan öğretiyi alabilecek nitelikte olanlara a ç m a s ı kadar d o ğ a l bir
d u r u m olamaz.
A n c a k ö r g ü t y a d a cemiyetin k o n u s u olan öğretinin n e denli
«gizli» o l d u ğ u , ne denli «gizli» kaldığı ve dereceli bir ö ğ r e t i u y g u ­
landığında, bu öğretinin hangi derecelerinin daha gizli, hangileri­
nin daha açık olacağı bir y ö n t e m s o r u n u d u r .
Gizemin, gizli g i b i sayılan ve öyle o l d u ğ u n a inanılan bir bilgi­
nin arayışı ille de bir örgüt, bir c e m i y e t yoluyla mı yürütülmeli?
Baştan açıkça belirtelim ki, kanımızca böyle bir z o r u n l u l u k
y o k t u r ve bilginin aranması, araştırılması, incelenip d e p o l a n m a s ı ,
arşivlenmesi ve de öğretiye açılması kesinlikle b ö y l e bir z o r u n l u ­
luğa bağlanmamalıdır. Kaldı ki - v e ister Batı'nın ister D o ğ u ' n u n
gizemcilik tarihleri b u n u b e l g e l e y i p k a n ı t l a m a k t a l a r - bir insan
t o p l u l u ğ u n u n (bunlar seçilmiş ve s e ç k i n kişiler olsa bile) dahilin­
d e , bu t o p l u l u ğ u n aktif veya pasif katkısı ile y ü r ü t ü l e n bir arayış,
bir çalışma ve iletilen öğreti ö r g ü t - c e m i y e t i n başında olanın v e y a
olanların kişisel hırslarına, eğilimlerine, varsa saplantı ve s a p m a l a ­
rına her an alet olabilir, arayış ve ö ğ r e t i bir çatışmaya, bir iktidar
kavgasına rahatça kayabilir v e ö r g ü t ü n a m a c ı olan gizlerin b ü t ü n ­
l ü ğ ü (artı taşıdıkları ruhsal-tinsel d e ğ e r ) çizgisinden ayrılıp b a ş k a
ve belki de aksi uçlara yönlenebilir.
Gizem araştırması gizli d i y e bilinen ve kabul edilen bir ö ğ r e t i ­
nin, bir geleneğin, inanışlara dayalı bir kültürün kişiden kişiye
g e ç m e s i salt usta-çırak ilişkisiyle mi olmalı?
Gizem araştırmacısı t e m e l d e , çalışmasını bireysel olarak sür­
ki,
d ü r e n t u t k u n bir kişidir (en azından belirli bir n o k t a y a v a r m a k iste­
d i ğ i n d e ) , alışverişi sınırlıdır ve sınırlı o l m a s ı n d a yarar vardır.
S o r u n bir «paylaşmamak» s o r u n u d a değil, sorun doğru
kişi, u y g u n kişi, açık kişi ile paylaşmaktır.
Gruplaşma, ö r g ü t l e ş m e ise ayrı sorunlar ve uygulamalar
d o ğ u r m a k t a d ı r , salt bilginin, ö ğ r e t i n i n dağılışı, verilişi açısından
değil d e g r u p l a ş m a n ı n işlevselliğinden dolayı.
Şöyle ki; birey her z a m a n aktiftir, g r u p ise aktif olan ya da
o l m a y a n bir t o p l u l u k t u r , o l u m l u ile o l u m l u o l m a y a n ı biraraya
getirmektedir. Bir y e r d e n s o n r a aktif olan yönetir, üretir, yaratır;
pasif olanlar ise s a d e c e ve s a d e c e - o r a n t ı s ı d e ğ i ş k e n olan bir
katılışla- tüketirler, d o ğ r u veya yanlış bir şekilde, d o ğ r u y a d a
yanlış kişisel y o r u m l a r l a .
Gizemin ve gizli olanın (bilgi o l a r a k gizli olanın) araştırması­
na yönelik, ister eski bir g e l e n e ğ e sımsıkı ve tartışmasız bağlı
kalan, ister v a r o l a n bir geleneği d e ğ i ş i m e uğratan, ö r g ü t genel
hatları içinde bu tür bir kuruluştur, kimi o l u m l u y a kimiyse o l u m s u ­
za yönelik.
- 87 —

12. yüzyılın Bizans'ında İ m p a r a t o r 2. Alexis C o m n e n o s ' u n
h i m a y e s i altında « D o ğ u Kardeşleri» adını taşıyan bir gizli ö r g ü t
kuruluyor. Hiç k u ş k u s u z ki b u , Bizans k ö k e n l i ilk ö r g ü t değildir
a n c a k , çeşitli d e ğ i ş i m l e r d e n g e ç e n ve inançsal temellere dayalı
olan ç o k u z u n ö m ü r l ü bir gizli ö r g ü t ö r n e ğ i olarak gösterilebilir.
Ç ü n k ü g i d e gide, «Gül-Haçlar»a ve Bilinmeyen Üstünler gibi
ö r g ü t l e r i n t e m e l i n e dayanmaktalar.
Ve ilginçtir ki, bu «Bilinmeyen Üstünler»in 18. yüzyıl Paris'te­
ki ş u b e s i n d e İ s t a n b u l ' u n Galata s e m t i n d e d o ğ m u ş olan bir Fran­
sız ozanını b u l u y o r u z : Fransız d e v r i m i n d e giyotinin kurbanların­
d a n biri o l a c a k o l a n A n d r e Chenier.
B u n a da rastlantı d i y e l i m ve İstanbul d o ğ u m l u bir gizli ö r g ü t
ü y e s i n d e n istanbul ziyaretçisi bir g i z e m c i cemiyetinin k u r u c u s u ­
na, M a d a m e Helena Petrovna Blavatsky'ye g e ç e l i m .
«Theosophical Society» (Tanrıbilgi Cemiyeti)nin kurucusu
Blavatsky 1831'de, A l m a n asıllı bir b a b a d a n , Rusya'nın Ekateri-
noslav k e n t i n d e d ü n y a y a geliyor v e d a h a b e ş yaşındayken d u y u -
ötesi güçlerini, o y u n arkadaşlarını h i p n o t i z m a ederek sergiliyor.
15 yaşına vardığında, d u r u g ö r ü yetenekleri sayesinde, polisin
ortaya çıkaramadığı bazı suçluları b u l u y o r ve ailesinde sayısız
olaylar yarattığından babasının isteği üzerine, d a h a 17 yaşınday­
ken, Erivan'ın yaşlı vali muavini General Blavatsky ile evleniyor.
Üç ay s ü r e n bir evliliktir bu ve üç ay s o n r a g e n c e c i k gelin
kocasının e v i n d e n kaçıp, yanına iki h i z m e t k â r alarak d ü n y a y ı gez­
m e y e k o y u l u y o r , d o k u z yıl süresince.
O d e s s a ' d a n g e m i ile İstanbul'a geliyor s o n r a da Mısır'a g e ç i ­
yor, K a n a d a ' d a n A B D ' y e geçiyor, Orta v e G ü n e y Amerika'yı gezi­
yor, o r a d a n da Hindistan'ın, Java adasının ve en s o n olarak
Tibet'in y o l u n u t u t u y o r .
1856'da Rusya'ya, ailesinin yanına d ö n ü y o r s a da fazla kalmı­
y o r y e n i d e n yollara d ü ş ü y o r . O r t a d o ğ u ' y u y e n i d e n ziyaret edi­
yor, 1868'de Tibet'e d ö n ü y o r ve uzun s ü r e o r a d a kalıyor.
«Theosophical Society»nin inançsal temelini M a d a m e Bla­
vatsky, Tibetli rahiplerinin öğretilerinden o l u ş t u r u y o r ve özellikle,
Bilinmeyen Üstünler ve T i b e t ' t e k i Gizli Üstatlar kuramını ön p l a n ­
d a tutuyor, hatta bunlardan biri olduğunu söylediği Koot
H o o m i ' n i n ö ğ r e n c i s i diye k e n d i n i tanıtıyor.
M a d a m e Blavatsky c e m i y e t i n i 1875'te N e w York'ta, A l b a y
H.S. O l c o t t ' u n ve VVilliam O . J u d g e ' u n d e s t e ğ i ile k u r u y o r . A m a c ı
ise her tür cins, ırk, d i n , dil ayırımından arınmış d ü n y a s a l bir kar­
deşlik ö r g ü t ü n ü k u r m a k ve b ö y l e bir k u r u l u ş u n sayesinde karşı­
laştırmalı d i n , felsefe ve bilim çalışmalarını y a p m a k , insanın için­
deki - b u g ü n parapsikolojinin i n c e l e d i ğ i - d u y u m ö t e s i g ü ç l e r i v e
d o ğ a n ı n bilinmeyen yasalarını araştırmaktı.
1877'de Helena Petrovna Blavatsky n e r d e y s e a n s i k l o p e d i k
bir nitelik taşıyan ve öğretisini açıklayan, «Çıplak İsis» (İsis Unvei-
led) adlı başyapıtını ve g i z e m c i l i k klasiğini yayınlıyor.
İki yıl s o n r a Blavatsky ve A l b a y Olcott, Hindistan'a yerleşip
Madras k e n t i n d e cemiyetlerinin d a i m i merkezini kuruyorlar.
Gitgide artan taraftarlarına ve 1300 sayfalık t e m e l kitabının
g ö r d ü ğ ü geniş ilgiye r a ğ m e n M a d a m e Blavatsky ağır s u ç l a m a l a ­
ra hedef oluyor, «ingiliz Psişik Araştırmalar Merkezi» (British S o c i ­
ety for Psychical Research)in görevlilerinden H o d g s o n , Hindis­
t a n ' a bir araştırma-soruşturma için g ö n d e r i l i y o r v e t ü m d e n o l u m ­
suz r a p o r u n d a Blavatsky'nin sergilediği b i r ç o k psişik olaylarının
d ü z m e c e o l d u ğ u n u belirtiyor.
1885'te Hindistan'ı terkeden Helena Petrovna bir süre
A l m a n y a ' d a kalıyor, o r a d a n L o n d r a ' y a yerleşip cemiyetinin Avru­
pa merkezini k u r u y o r ve 1891'de ölüyor.
«Helena Petrovna t a m m a n a s ı ile bir Rus idi.» d i y e yazıyor
Marianne Monestier. «Bir an şelale gibi akıcı, şev d o l u , heyecanlı
olur, s o n r a b i r d e n b i r e durgunlaşır, bitap d ü ş e r ve bir hayal â l e m i ­
nin içine dalardı. Sekiz lisan k o n u ş u y o r d u . Müzik sahasında bir
virtüöz sayılırdı...
... Dış tezahürlerini y a k a l a m a y a muvaffak o l d u ğ u okült (gi­
zemli) bir d ü n y a ile d a i m i t e m a s halinde yaşıyordu.»
Blavatsky gibi bir g e z g i n c i n i n T ü r k i y e ' d e n g e ç m e s i , hatta
kalması k a d a r o l a ğ a n bir d u r u m d ü ş ü n ü l e m e z . Kaldı ki, Türki-
y e ' d e , İstanbul'da b u l u n d u ğ u d ö n e m g e n ç gizemci kadının ara­
yış ve o l u ş u m yıllarıdır. Her gittiği y e r d e yaptığı gibi M a d a m e Bla-
v a t s k y T ü r k i y e ' d e v e b u l u n d u ğ u İ s t a n b u l ' d a m u h a k k a k ki, bir
şeyler incelemiş ve aramıştır. A n c a k öğretisini henüz şekillendir­
m e d i ğ i , bir öğretiyi d ü ş ü n m e d i ğ i bu yıllarda neyin peşinde o l a b i ­
lirdi?
Bir t a n ı m l a m a y a g e ç e l i m : T h e o s o p h i e ya da Tanrıbilgisi,
Tanrıbilgeliliği v e y a Tanrısal Bilgelik neyi öğretiyor, nedir inandığı
ve savunduğu?
Blavatsky'nin k u r d u ğ u c e m i y e t i n inanışlarına g ö r e t ü m y ü c e
üstatlar, hazretler ve p e y g a m b e r l e r (Fitagoras, Hermes, İsa ve
Hazreti M u h a m m e d ) , görevleri d ü n y a y ı aydınlatmak olan, tanrı­
sal bir insanlığı oluşturuyorlar. T h e o s o p h l a r ' ı n tanrısı «logos»tur,
«söz»dür ve inanışları «yedi» plana, «yedi» d ü z e y e bağlıdır.
Bu yedi «plan», d ü z e y (dilerseniz y e d i kat g ö k ) yedi d i ğ e r
d ü z e y e ayrılırlar ve her biri d e , k e n d i devresel sürelerine sahip
o l a n , başkaca g ü n e ş sistemlerine ayrılır.
Özetle, T h e o s o p h i e , Antik Mısır, Çin, Hint ve Orta A s y a ' d a n
kaynaklanan inanışlarının çizgisini izleyen, deneysel olmayan,
«meditasyon»a (derin d ü ş ü n c e y e ) d e ğ i l de «ilham»a d a y a n a n ,
ussal sessizlikten, düşüncesizlikten yararlanan bir felsefedir.
Blavatsky'nin öğretisinde Bilinmeyen Üstünler'in önemi
b ü y ü k t ü r . Fakat k i m bu Bilinmeyen Üstünler ya da Gizli Yönetici­
ler?
Bir ö n c e k i b ö l ü m d e karşılaştığımız Osmanlı Demiryollarının
hisse satıcısı ve «Golden Dawn» (Altın Şafak) ö r g ü t ü n ü n k u r u c u ­
su Samuel Mathers'ın 1896'dan k a l m a bir bildirisine bakılırsa:
«Sözünü e t t i ğ i m , ikinci dereceli bilgeliği edinip size ilettiğim
bu Gizli Yöneticiler hakkında hiçbir şey s ö y l e y e m e m . Dünyasal
adlarını bile b i l m i y o r u m ve onları, fiziksel bedenleri ile ç o k e n d e r
g ö r d ü m . . . Daha ö n c e d e n saptanılan yer ve z a m a n l a r d a b e n l e
fiziksel olarak karşılaştılar. Kanımca bunlar y e r y ü z ü n d e y a ş a y a n
fakat korkunç ve insanüstü g ü ç l e r e sahip olan insanlardır. Onlar­
la ilişkim bir ö l ü m l ü için - n e denli ilerlemiş olursa o l s u n - v a r o ­
luşlarına katlanmasının ne kadar z o r o l d u ğ u n u b a n a öğretti.
Onlarla karşılaştığım e n d e r olaylarda ü z e r i m d e yaptıkları etkinin,
manyetik g ü c ü n kaybını izleyen, fiziksel bir d e p r e s y o n o l d u ğ u n u
s ö y l e m e k i s t i y o r u m . Öylesine k o r k u n ç bir g ü ç l e karşı karşıya
b u l u n u y o r d u m ki, b u n u şiddetli bir fırtınada, ş i m ş e ğ e yakın olan
birinin d u y d u ğ u etkiye benzetebilirim, soluk a l m a g ü ç l ü ğ ü dahil
o l m a k üzere... S ö z ü n ü ettiğim sinirsel halsizlikten b a ş k a s o ğ u k
bir ter d ö k m e ile b u r u n , ağız ve b a z e n kulaklardan b o ş a n a n kan
belirtileri de oluyordu.»
Mathers, M a d a m e Blavatsky'nin yapıtlarından biri o l a n «Gizli
Öğreti» (The Secret Doctrin)in etkisi altındadır ve k e n d i s i de s o n ­
suz gizleri k o r u y a n , «En Üstün Öğrencileri'nin Y ü c e B e y a z Loca­
sı»™ oluşturan g ö r ü n m e y e n l e r e inanıyor, onlarla karşılaştığını
söylüyor.
K o n u m u z u , olayları, kişileri ve inanışları t o p a r l a m a k a m a c ı
ile biraz gerilere g i d e l i m .
İşin başında, saptayabildiğimiz kadarıyla, Bizans'ta kurulan
ve Bilinmeyen Ü s t ü n l e r ' e inanan bir ö r g ü t vardır. Yüzyılların geç­
mesiyle b u ö r g ü t ( D o ğ u Kardeşleri) benzer ç i z g i d e o l a n başka
ö r g ü t e r i etkiliyor, tâ ki Bilinmeyen Üstünler inanışını en ç o k d e s ­
t e k l e y e n bir ç a ğ d a ş (19. yüzyıl) ö r g ü t k u r u c u s u ( H e l e n a Petröv-
na Blavatsky), d a h a çalışmalarının başındayken, İ s t a n b u l ' a u ğ r u ­
y o r ve İstanbul'da belirli o l m a y a n bir süre kalıyor. Üstelik, bazı
kaynaklara g ö r e , Blavatsky, İstanbul'a bir kez g e l m e k l e yetinmi­
yor. Ö l ü m ü n d e n s o n r a «Theosophical Society»nin başına gele­
c e k olan Annie B e s a n t ile birlikte, öğretisinin en y a y g ı n o l d u ğ u
bir d ö n e m d e , k e n t i m i z e tekrar d ö n ü y o r (1885 veya 1886).
A c a b a bu B i l i n m e y e n Üstünler inanışı, Tibet'ten kaynaklanır­
sa, D o ğ u ve Batı gizemciliğinin b a ş k a c a inanışlarında paralelini
b u l u y o r mu?
İslamda «rical-ül gayp» diye bilinen «gizli adamlar»ın d ü n y a ­
yı yönettiklerine inanılıyor, ö r n e ğ i n ve M u h i d d i n A r a b i ' n i n «Fütu­
h a t ı n d a anlattığı g i b i bunlar her g ü n , s a b a h n a m a z ı n d a n sonra,
görevlendirildikleri y e r e g i d i p herkese yardımcı olurlar, her g ü n
yer değiştirirler ( B u r s a ' d a , Flamel'i tanımış olan felsefecinin her
y i r m i yılda bir yaptığı gibi!).
Bu «gizli adamlar»ın ünlü önerilerinden biri de şudur:
- Haftanın ikinci g ü n ü d o ğ u y a g i t m e , birinci ve c u m a g ü n ü
batıya g i t m e , ç a r ş a m b a , c u m a r t e s i g ü n ü kuzeye gitme, p e r ş e m ­
be günü güneye gitme.
İstanbul ziyaretçisi Helena Petrovna Blavatsky'nin öğretisine
kaynaklık e d e n B i l i n m e y e n Üstünler ya da Gizli Yöneticiler bizleri
gizemciliğin bir kalesine g ö t ü r ü y o r , z o r u n l u olarak: A g a r t a ' y a .
Haluk E g e m e n Sarıkaya'nın bir y o r u m u n a g ö r e g e l m i ş g e ç ­
miş bazı Batılı gizemcilerinin (Saint-Germain gibi, Roland Villene­
uve gibi) İstanbul ziyaretleri A g a r t a toplantılarına bağlıdır.
Y o r u m u n ve uzantılarının tartışmasına g i r m e d e n ö n c e Agar­
ta k o n u s u n a d e ğ i n m e m i z d e yarar vardır.
Dünyanın Bilinmeyen Sahiplerini, Bilinmeyen Üstünleri içe­
ren, mitoslara karışan (hatta kendi başına bir mitos oluşturan)
yeraltı kenti Agarta'nın gizleri Batı'da ilk kez, 18. yüzyılda Fransız
üst d ü z e y devlet görevlisi Alveydre Markisi Alexandre Saint-Yves
tarafından «Hindistan'ın Görevi» (Mission de l'İnde) adlı kitabın­
da açıklanıyor.
Alveydre k e n d i n e ait o l m a y a n gizleri açıkladığı için, p i ş m a n ­
lık d u y d u ğ u n d a n bir nüshası hariç kitabının t ü m baskısını i m h a
ediyor. Bu tek nüsha ise b a ş k a bir ünlü Fransız gizemcisi o l a n
Dr. Gerard E n c a u s e ( P a p u s ) u n eline g e ç i y o r ve 1910'da kitabın
bir ikinci basımı çıkıyor.
Fantastik-gerçekçilik akımının (Louis Pauvvels ile birlikte)
kurucularından J a c q u e s Bergier, Saint-Yves d'Alveydre'in i m h a
ettiği başka bir kitabının ö y k ü s ü şöyle anlatıyor:
1885 yılında Alveydre ö l ü m l e tehdit e d i l d i ğ i n d e n , s o n y a z m ı ş
o l d u ğ u «Hindistan'ın A v r u p a ' d a k i görevi ve Avrupa'nın A s y a ' d a k i
görevi. Mahatmalar'ın s o r u n u ve ç ö z ü m ü » (Mission de l'İnde en
Europe et Mission de l'Europe en Asie. La q u e s t i o n d e s Mahat-
m a s et sa solution) adlı çalışmasını i m h a e t m e k z o r u n d a kalıyor.
Yine tek bir nüsha kalıyor ve 1909'da yayıncı D o r b o n b u n d a n az
sayılı bir basım çıkarıyor. 1940'ta Fransa'yı işgal e d e n A l m a n kuv­
vetleri ise, araya taraya, bu basımın kalan nüshalarını da y o k e d i ­
yorlar!
Alveydre'in anlattığı A g a r t a nedir? Tibet ile M o ğ o l i s t a n ' ı n
hudutlarında b u l u n a n gizli bir yeraltı d ü n y a s ı mı, y o k s a bir gizli
örgüt?
Her iki y o r u m u destekleyenler o l d u ğ u gibi her iki y o r u m d a
da bir «gerçek» payı b u l m a k olasıdır.
Agarta (veya Agarti) konusunu, Saint-Yves d ' A l v e y d r e ' d e n
sonra, eski Fransız B a ş k o n s o l o s l a r ı n d a n J a c o l i o t ( H i n d i s t a n ' d a
Kutsal Kitap / La Bible d a n s l'İnde), Helena Petrovna Blavatsky
(Gizli Öğreti / T h e Secret D o c t r i n e ; Çıplak İsis / İsis Unveiled)
ve İslam dinini seçtikten s o n r a A b d ü l v a h i d Yahya adı ile t a n ı n a n
Fransız yazar ve d ü ş ü n ü r ü Rene G u e n o n (Dünyanın Kralı / Le
Roi du M o n d e ) ele alıyorlar.
G u e n o n ' a g ö r e , binlerce yıl ö n c e yer alan bir felaket G o b i
ç ö l ü n d e k i uygarlığı silip s ü p ü r ü y o r . Buradaki Ruhsal Efendiler
- y a da «Dış Akılların Oğulları», dıştan gelen bir bilginin izleyicile­
r i - Himalaya'nın altında b u l u n a n mağaralara v e gizli dehlizlere
sığınırlar. Z a m a n l a bunlar ikiye ayrılırlar, bir kısmı A g a r t a ' y a yerle­
şir diğer kısmı ise S h a m b a l l a h ' a . Agarta ya da Agarti, «sağ el
yolunu» izleyenlerin, d ü n y a işlerine karışmayıp derin d ü ş ü n c e (te­
fekkür) içinde yaşayanların, S h a m b a l l a h ise «sol el y o l u » n u n
taraftarlarının şiddet yanlısı merkezleri oluyorlar.
Agarta ile ilgili en şaşırtıcı bilgiler, Kızıl O r d u d a n k a ç a r a k
Moğolistan'ı aşıp Çin'e sığınan Polonyalı Ferdinand Ossen-
dovvsky'nin 1924'te yayımlanan «Hayvanlar, insanlar ve Tanrılar»
(Betes, H o m m e s et Dieux) adlı kitabında yer alıyor.
Ossendovvsky'ye anlatılanlara g ö r e b u n d a n altı bin yıl ö n c e
ermişin biri, kabilesiyle birlikte bir m a ğ a r a y a sığınır ve antik bilgi
ve bilimi k o r u m a k amacıyla Agarta'yı kurar. O g ü n d e n beri Agar-
ta'yı d o ğ a n ı n t ü m güçlerini bilen, t ü m insanların r u h u n u o k u y a b i ­
len ve yazgı kitabına sahip olan d ü n y a n ı n kralı yönetiyor ve sekiz
yüz m i l y o n kişiye emrediyor.
— 93 —
 A g a r t a ' d a n İstanbul'a ve Sarıkaya'nın y o r u m ve inanışına lı rahip A n u b i s S c h e n o u d a , U f o l o g G u y T a r a d e ile A n d r e M i l l o u '
nun, o d ö n e m d e yönettikleri «Uygarlığın Bilinmeyen Unsurların
geçelim.
İnceleme ve Araştırma M e r k e z i / Centre d ' E t u d e et de R e c h e r c -
Saint-Germain'in «İstanbul'da beni bekliyorlar» sözünden
hes d ' E l e m e n t s İ n c o n n u s de la Civilisation», Gül-Haç Ö r g ü t ü
y o l a çıkan Sarıkaya'ya g ö r e : «St. G e r m a i n K o n t u n u n sözleri,
v.b.) şöyle d e m e k t e d i r :
İ s t a n b u l ' d a , A g a r t a ' d a n gelen d a h a b a ş k a kişilerle buluşacağını
«Villeneuve Üstadı, 24 Aralık 1966'da İstanbul'da B i l i n m e y e n
i m a etmektedir. D o ğ u ile Batı arasında bir k ö p r ü o l u ş t u r a n İstan­
Üstlerle (Bilinmeyen Üstünlerle) buluştu. Kendisi bu g ö r ü ş m e y i
bul belki de Agarta'nın temsilcilerince y o ğ u n bir şekilde ziyaret
sınırlı bir yayında anlatmıştır. Ya da d a h a d o ğ r u s u , açıklaması
e d i l e g e l m e k t e o l u p , onların mûtat b u l u ş m a yeri haline gelmiştir.»
için Bilinmeyen Üstlerce kendisine izin verilenleri yayınlamıştır.
Y o r u m d u r u m u (veya sorunu) o l d u k ç a geniş v e ö z g ü r şekil­
Kitabın adı, ' D ü ş ü n ü l e m e z l e Karşılaşma'dır. Bu kitap, yüzyıllarca
de ele aldığı gibi bağlantılar k o n u s u n d a , kanımızca o l d u k ç a ace­
insanların bahsettiği bu G ö r ü n m e y e n l e r ' i n şarlatanlarla h a y a l p e ­
leci d e davranmaktadır.
restlerin icadı olmadığını kesinlikle ispat ettiği için ç o k ö n e m l i bir
D o ğ u ile Batı arasında her tür ilişkiyi içeren, sürekli olarak
çalışmadır. Villeneuve Üstadı'nın anlattığına göre, k e n d i s i Saint
her çeşit kültür alışverişi için bir m e r k e z oluşturan İ s t a n b u l ' u n
Yves d'Alveydre gibi, belirli açıklamalar y a p m a y a izinlidir.»
ister A g a r t a temsilcilerinin, ister A g a r t a ile hiçbir ilgisi olmayanla­
İyi de bu Villeneuve Üstadı kim?
rın - o y s a «gizemci» etiketini taşıyan, t a ş ı y a b i l e n l e r i n - bir uğrağı
Sarıkaya b u n u açıklamıyorsa da Villeneuve Üstadı Fransız
olmasını belki de hiç kimse bizim kadar savunmaz. Yine bu çalış­
Gül-Haç ö r g ü t ü n ü n Y ü c e Üstadı R a y m o n d B e m a r d ' d a n başkası
m a m ı z ı n a m a ç l a r ı n d a n biri olan, mantıksal y ö n t e m e b a ğ l a y a m a z
değildir. Yani s ö z ü edilen A g a r t a toplantısı İstanbul'da üst d ü z e y
ve çeşitli örnek ve olasılıklarla b a ğ l a m a y a da çalışmaz.
Gül-Haç Üstatları arasında yapılan bir toplantıdır. B u n d a da şaşı­
A n c a k y o r u m y a p a r k e n v e varsayımlar kurarken ç o k belirgin
lacak bir d u r u m y o k t u r ç ü n k ü , anımsatalım, Saint-Germain, C a g ­
ve bir o kadar titiz bir mantık silsilesi içinde hareket e t m e m i z
liostro, C a s a n o v a gibileri de üst d ü z e y Gül-Haç'lılardı.
g e r e k i y o r ç ü n k ü , hayal g ü c ü m ü z e sarılıp zorlamalı bağlantılara
Bir a n d u r a l ı m : d a h a ö n c e belirtmiş o l d u ğ u m u z g i b i kimi
kaydığımızda, varabileceğimiz s o n u ç l a r ı n sağlığı her z a m a n tartı­
gizemciler bireysel araştırmalar s ü r d ü r ü y o r , kimi de bireylerini ve
şılacağı gibi kuşkulara da açık kalacaklardır.
ö z g ü n , kişisel çizgilerini b o z m a d a n , ö r g ü t üyesi oluyorlar.
Sarıkaya'nın savını izlediğimizde; Saint-Germain, bir rivaye­
İlginçtir ki, bu ve bir ö n c e k i b ö l ü m d e sıraladığımız, ilerde
te g ö r e , Himalayalar'a çekiliyor; Helena Petrovna Blavatsky,
sıralayacağımız kişilerin, İstanbul ziyaretçilerinin bir kısmı, birey
Himalayalar'a kadar uzanıyor; H a n u s s e n ' i n t e m e l öğretisi oralar­
olarak değerleri ve bilgileri ne olursa olsun, belirli ö r g ü t l e r e bağlı
d a n t ü r e m e d i r v.b.
kimselerdir. B u d u r u m d a ortaya d o ğ a l olarak, bir b i r e y - ö r g ü t
A g a r t a toplantıları ve İstanbul ile ilgili bir kaynak (ki Sarıkaya
bağlantısı s o r u n u çıkıyor. Ve de b u n d a n kaynaklanan bir b a ş k a
da b u n u kullanıyor) Fransız fantastik - g e r ç e k ç i araştırmacısı
temel s o r u :
R o b e r t C h a r r o u x ' n u n bir kitabı ve kitabın ö n s ö z ü n d e k i bazı bilgi­
- Bazı gizemcilerin, g i z e m araştırmacılarının İstanbul'a, Tür­
lerdir.
kiye'ye geliş nedeni bağımsız ve bireysel bir arayışa mı y o k s a
C h a r r o u x ' n u n «Gizemli Bilinmeyenin Kitabı» (Le Livre du
örgütsel t e m a s l a r a mı bağlıdır?
Mysterieux İ n c o n n u , 1969)nın ö n s ü z ü n ü yazan A n d r e B o u g u e -
Sorular ç o k fakat yanıt yetiştirmekte zorlanmamız kaçınıl-
nec, C h a r r o u x ' y a çalışmasında y a r d ı m c ı olanları sıralarken (Mısır-

- 94 — — 95 —
mazdır ç ü n k ü , ö r n e ğ i n , g e ç m i ş yüzyıllarda ve özellikle 18. ve 19.
yüzyıllarında T ü r k i y e ' d e , İstanbul'da faaliyette b u l u n a n , b u l u n m a ­
sı olası olan, g i z e m c i örgütler k o n u s u n d a (bildiğimiz ve ulaşabil­
d i ğ i m i z kadarıyla) h e r h a n g i bir araştırma yapılmış değildir ve iti­
raf e d e l i m ki, bu k o n u d a k i katkımız s a d e c e bir d e n e y anlamında­
dır.
Kaldı ki, bu t ü r bir araştırmayı y a p a b i l m e k için yerli kaynak­
lar hiçbir z a m a n yeterli olmadığı gibi yabancı, Batılı olanlara ula­
ş a b i l m e k her d a i m k o l a y değildir. Üstelik biz «gizemler» p e ş i n d e
o l a n «gizli» ö r g ü t l e r v e bunlara üye olan - v e y a o l m a y a n - «gi­
zemli» kişilerle uğraşmaktayız!
M a d a m e H e l e n a Petrovna Blavatsky'den y o l a çıkıp Agar-
t a ' y a kadar vardık ve bu ara, bazı bağlantılar k u r d u k , kurar gibi
o l d u k . D e v a m edelim...
Blavatsky g i b i R u s y a ' d a n gelen, İzmir ve İ s t a n b u l ' d a b u l u n ­
m u ş olan, hatta İstanbul'da, d a h a sonra Paris'te b i ç i m l e n d i r e c e ­
ğ i , bir c e m i y e t i n ilk d e n e y i m i n i y a p a n Monsieur Gurdjieff'tedir
sıra.
G e o r g e s İvanovich Gurdjieff 1877'de Ermenistan'ın A n d r o -
p o l kentinde d ü n y a y a geliyor, bir zamanlar varlıklı o l a n bir aile­
den. Doğduğunda Yunan asıllı babası marangozlukla idare
e t m e k t e ve o ğ l u n u mitoslar ve destanlar, t r a g e d y a l a r ve epik
ö y k ü l e r anlata anlata eğitmektedir. G e o r g e s ' u n ilerde «üstün»(?)
bir y a ş a m a hazır olabilmesi için b a b a Gurdjieff o ğ l u n u s o n d e r e ­
ce sert y ö n t e m l e r l e yetiştirmekte, her olasılığa hazırlamaktadır,
ö r n e ğ i n , yatağına sıçan saklar, y e m e ğ i n e kurt koyar, yılan yedir-
tir ve sabahları üzerine bir kova s o ğ u k su boşaltarak uyandırır.
Bu tür bir ö ğ r e t i ç o c u k G e o r g e s İvanovich'i iyice etkiler ve
s o n r a k i yıllarda, başkaları gibi o l m a m a k t u t k u s u başlıca a m a ç l a ­
rından biri haline gelir. Bu başlıca a m a ç tek a m a ç değildir ç ü n k ü
g e n ç Gurdjieff k e n d i n i değişik bir uğraşıya da bağlar ki b u , k e n d i
ifadesi ile, «olağandışı t ü r d e n herhangi d o ğ a olayının nedenlerini
araştırmaktır.
Ermenistan'ı d o l a ş a d o l a ş a rahipler, dervişler, pirler, g i z e m ­
ciler ve b ü y ü c ü l e r l e görüşür. Eline Mısır'ın eski bir haritası g e ç t i ­
ğ i n d e , Mısır'ı ziyaret e t m e y e , g i z e m l e r l e d o l u a r k e o l o j i k kalıntıla­
rı, ehramları ve mezarları g e z m e y e k a r a r verir.
B u y o l c u l u ğ u n d a uğradığı İ z m i r ' d e Gurdjieff bir t a v e r n a d a
kavga çıkardığı için tutuklanır, özgürlüğüne kavuşunca da
S ü v e y ş ' e g i d e n bir İngiliz g e m i s i n e biner.
Mısır y o l c u l u ğ u bir hayalkırıklığı ile sonuçlanır f a k a t Gurdjieff
artık, meraklısı o l d u ğ u gizemli k o n u l a r l a birarada, g e z g i n c i l i ğ i d e
seçmiştir.
İstanbul'u ilk kez 1900'ların b a ş l a r ı n d a ziyaret e d e r ve g e ç i ­
n e b i l m e k için turist rehberliğine s o y u n u r . B u h a r a ' y a g e ç t i ğ i n d e
sarıya boyadığı s e r ç e kuşları k a n a r y a d i y e satar, R o m a ' d a ayak­
kabı boyacılığı yapar, işini kolaylaştıran o t o m a t i k bir k o l t u k icat
eder.
Batı'dan y e n i d e n D o ğ u ' y a g e ç e r , Pamir d a ğ l a r ı n d a dışrek
(ezoterik) bir tarikata girer, ş e y h t a r a f ı n d a n kabul edilir, e ğ i t i m ­
d e n geçer. D e r k e n Tibet y o l u n u t u t a r v e bazı rivayetlere g ö r e
A g a r t a ' y a y a d a S h a m b a l l a h ' a k a d a r varır, D ü n y a Kralı'nın m a h i ­
y e t i n e bile girer.
Gurdjieff'in Tibet'teki faaliyetleri ile ilgili ilginç bir m e k t u p var­
dır, N e w Y o r k ' u n Beşinci C a d d e K a r a k o l u n u n k o m i s e r i A h m e t
A b d u l l a h (!) t a r a f ı n d a n İngiliz yazarı R o n L a n d a u ' y a yazılmış.
M e k t u b u imza e d e n b u K o m i s e r A h m e t A b d u l l a h , Gurdjieff'i
30 yıl ö n c e T i b e t ' t e tanıdığını, g e n ç Dalai Lama' nın ö ğ r e t m e n l i ğ i ­
ni yaptığını ve aynı z a m a n d a Rus gizli servisinin başlıca ajanı
o l d u ğ u n u açıklar.
M e k t u b a g ö r e Gurdjieff, B a y k a l Tatarları'ndan Dalai L a m a '
nın hesabına vergileri tahsil e t t i ğ i n d e n Lasa k e n t i n d e b ü y ü k itibar
g ö r ü y o r m u ş . Ruslar o n u H a m b r o A k v a n Dorzhieff d i y e tanır, İngi­
liz İstihbaratı (İntelligence Service) ise o n u L a m a Dorzhieff ola­
rak tanırmış.
Tibet istilaya uğradığında Gurdjieff, Dalai L a m a ile birlikte,
ilkin M o ğ o l i s t a n ' a sığınır s o n r a d a o r t a d a n y o k olur.
— 97 — istanbul Gizemleri / F: 7
 1913'te Gurdjieff y e n i d e n R u s y a ' d a g ö r ü n ü r , ç a r d a n yanadır
( a n c a k Stalin ile arkadaştır), d e v r i m k o p t u ğ u n d a da karşıt d e v r i m ­
cidir, Kafkasya eylemlerine katılır.
Gurdjieff'in ikinci İstanbul seferi ise 1922'de gerçekleşir.
Gurdjieff'in eski ö ğ r e n c i l e r i n d e n biri o l a n Fransız yazarı L o u -
is Pauvvels, «üstat»a ayırdığı 703 sayfalık kitabında, Monsieur
Gurdjieff'in Tiflis'te k ü ç ü k bir d ü k k â n d a k u r d u ğ u «İnsanın u y u m ­
lu gelişim enstitüsü»nü İstanbul, Berlin ve L o n d r a ' d a da «denedi­
ğini» y a z m a k l a yetiniyorsa da Gurdjieff'in kendisi, başyapıtların­
d a n biri sayılan, «Dikkate Değer İnsanlarla Karşılaşmalar» (Mee-
t i n g s With R o m a r k a b l e Men) adlı kitabında İstanbul'daki bu ikinci
gelişine ait bazı ipuçları vermektedir.
20'li yılların başında T ü r k i y e ' y e sığınan ç o ğ u Beyaz Ruslar
gibi Gurdjieff de B e y o ğ l u ' n a , Pera'ya yerleşir ve özellikle, derviş
tekkelerini ziyaret eder, Galata K ö p r ü s ü ' n d e gezinir, k ö p r ü d e n
d a l a n ç o c u k l a r ı izler, bir R u m ' d a n dalış dersleri alır, ilkin H a l i c ' e
dalar s o n r a y s a , atılan paraların p e ş i n d e Galata K ö p r ü s ü ' n d e n .
Bir hayli zor günler geçirdiği anlaşılan G e o r g e s Gurdjieff
g ü n ü n birinde, teşbihini d e n i z d e n çıkardığı Üsküdar'lı bir paşa
(N Paşa) ve o ğ l u Ekim Bey ile tanışır, paşanın k o n a ğ ı n d a
k o n u k olur.
Kitabında u z u n u z u n anlattığı bu «olağanüstü» E k i m B e y ile
birlikte Gurdjieff, İran'da derviş S a r ı o ğ l u ' n u ziyaret eder, öğretile­
rinden yararlanır.
Üsküdar'lı paşanın o ğ l u Ekim Bey ise, zamanla, d u r u g ö r ü
ve ispiritizma yetenekleri sayesinde b ü y ü k bir ün kazanır ve y ü c e
bir sihirbaz diye sayılır.
Gurdjieff'in istanbul'daki yıllarına, «Milliyet» gazetesinde
yayımlanan «Vatikan-Fener ve bir gizli örgüt» başlıklı dizisinde,
A y t u n ç Altındal da söz eder ve k o n u y a , ilerde üzerinde d u r a c a ğ ı ­
mız, Kont S e b o t t e n d o r f ile giren araştırmacı Altındal s ö z ü n ü bu
şekilde sürdürür:
«1872'de (1877) Kars yakınlarında (Antropol) d ü n y a y a g e l e n
Gurdjieff, Stalin'i evinde saklamış ancak Bolşevikler iktidara
g e ç i n c e ailesi (?) ve müritleriyle birlikte R u s y a ' d a n ayrılıp İstan­
bul'a g ö ç etmişti. Taksim, Sıraselviler ve B e y o ğ l u ' n a yerleşen
Gurdjieff ve taraftarları, ilk ö r g ü t l e n m e l e r i n i İ s t a n b u l ' d a yapmışlar­
dı. Gençliğinde İslami ezoterik (dışrek) t a r i k a t l a r d a n M e l a m i l i k l e
tanışan Gurdjieff, İslam t a s a v v u f u n u ve 'gizli ilimlerini' ç o k iyi
öğrenmişti. Daha sonra Tibet'te v e H i n d i s t a n ' d a d a yaşamış,
Rus Ortodoks Kilisesinin görüşleriyle, İslamı, Hinduizm'i ve
Z e n - B u d i z m ' i birleştirerek syncretist (Telifiyyeci - k a y n a ş a m a y a n -
ların birleşiği) bir ö ğ r e t i yaratmıştı.
1918 (1922)'de İstanbul'a g ö ç e d e n G u r d j i e f f ' t e n , ö ğ r e n i m l e ­
rini Paris'te y a p m ı ş zengin O s m a n l ı ailelerinin ç o c u k l a r ı başta
o l m a k üzere b i r ç o k siyasetçi ve adı 'alim'e çıkmış şahıs etkilen­
mişlerdi...»
Altındal'ın herhangi bir k a y n a k g ö s t e r m e d i ğ i n d e n , G u r d j i ­
eff'in İstanbul'da kaldığı yerlerle ilk taraftarlarının kimliği hakkın­
daki bilgileri n e r e d e n elde ettiği m e ç h u l d ü r . Aynı şekilde Altındal,
Gurdjieff'in İstanbul'a ailesi ve müritleriyle birlikte g ö ç ettiğini söy­
lemektedir o y s a ki «Dikkate d e ğ e r insanlarla k a r ş ı l a ş m a l a r a bak­
tığımızda böyle bir d u r u m u kanıtlayacak bilgiler y o k t u r . Gurdji­
eff'in ve d e v r i m d e n kaçan b a ş k a c a Rusların İ s t a n b u l ' d a n g e ç m e ­
si, İstanbul'a sığınması kadar d o ğ a l bir d u r u m d ü ş ü n ü l e m e y e c e ­
ği gibi her gittiği y e r d e kendine bir faaliyet alanı a r a y a n ve bulan
Gurdjieff'in de İstanbul'da (bir rivayete g ö r e Galata'da) bir ö r g ü t
kurması da n o r m a l , olağan karşılanmalıdır. A n c a k İstanbul bir
duraktır ve Rus g i z e m c i s i asıl ü n ü n ü ve sayılı taraftarlarını Paris'e
yerleşince b u l a c a k , d a h a s o n r a d a A m e r i k a ' y a k a d a r uzanacak­
tır.
Fransız yazarı François M a u r i a c ' ı n y o r u m u ile, Gurdjieff
D o ğ u ' d a n Batı'ya «ben»liği, «ego»yu y o k e d e n , insanı g e r ç e k
kendiliğine k a v u ş t u r a n ve o n a d ü n y a y ı kazandıran bir y ö n t e m
getirmişti. H e m öylesine bir y ö n t e m ki, Paris'e yerleştiğinde ve
Fontaineblau yakınındaki A v o n malikânesinde ö ğ r e t i merkezini
açtığında, kısa s ü r e içinde Gurdjieff d ö n e m i n bir dizi Avrupalı ve
Amerikalı aydınını, yazarını, sanatçısını (Avon'da ö l e n Katherine

— 98 —
Mansfield, ö n c ü m i m a r Frank Lloyd VVright, A l d o u s Huxley, J e a n
Paulhan, Rene Daumal, Louis Pauvvels ve Gurdjieff'in öğretisini
yayacak olan O u s p e n s k y ) etrafına t o p l a y ı p kendine bağlayabil-
mişti.
Çeşitli kaynaklardan, inançlardan o l u ş t u r d u ğ u ö ğ r e t i s i n d e
neler açıklıyordu Gurdjieff?
Özetle; insan bir makinedir, bir makineleşme, makineleştir­
me toplamıdır. Yaptığı her şey, d ü ş ü n c e l e r i , alışkanlıkları, d u y g u ­
ları dış etkenlerin ü r ü n ü d ü r . B u n d a n dolayıdır ki, t ü m yaşantımız
bir çeşit «uyanık uykuda» geçiyor, bir d ü ş t e y m i ş gibi yaşıyoruz
ve düşlerde o l d u ğ u g i b i , etrafımızdaki dünyanın nasıl olması
gerektiğini bizler kararlaştıramıyoruz. Sürekli olarak her şey, bir
v a m p i r gibi, bizi boşaltmaktadır, hayran o l d u ğ u m u z bir manzara,
zevk aldığımız bir kadın, sigaramızın d u m a n ı , mutluluklarımız ve
acılarımız. T ü m bunların arkasında g e r ç e k bir «varlık» y o k t u r .
Biz, aslında, v a r o l m u y o r u z , biz birer m a k i n e , birer k a b u ğ u z .
Bu «dünyasal yaratık» k i m l i ğ i m i z d e n kurtulup üstün bir ken­
dilik, bir varlık olabilmemiz için uyanmalıyız. «Yaratık» d e d i ğ i m i z
kendiliğimizin geçici kısmıdır, dış d ü n y a y a ve içinde yaşadığımız
o r t a m a u y g u n olarak şekillenmiştir; «Yaratık» bir maskedir, bir
yalandır, «Varlık» ise b i z i m g e r ç e k benliğimizdir, kendi derin
b o y u t u m u z , maskenin arkasındaki y ü z d ü r , «gizli yüz»dür.
Blavatsky gibi Gurdjieff de T i b e t ' t e n , Himalayalar ve o r a d a k i
manastırlardan gelmedir. O d a , Saint-Germain, C a g l i o s t r o ve
Casanova gibi bir gizli ajandır, bir c a s u s d u r , en azından bir süre
için ve belirli, ola ki z o r u n l u koşullarda. Ve o da bir ö ğ r e t i n i n a d a ­
mıdır, gizemlerin adamıdır, her g i z e m a d a m ı , gizem araştırmacısı
gibi D o ğ u ' y u ve Batı'yı biraraya getiren, öğretileri, inanç ve ina­
nışları inceleyen ve İ s t a n b u l ' d a n g e ç m e s i «şart» gibi g ö r ü n e n .
Aytunç Altındal yukarda sözünü ettiğimiz yazı dizisinde,
İstanbul'da Gurdjieff'ten ç o k etkilenenlerin arasında S e b o t t e n -
d o r f ' u da sayıyor ( b a ş k a biri ise Rıza N u r ' d u r ) .
Bir başka İstanbul k o n u ğ u olan, g i z e m ve g i z e m l i işlerle
uğraşan, İslam tarikatları ile ilişkiler k u r u p tasavvufla ilgilenen bu
B a r o n S e b o t t e n d o r f kimdir v e İ s t a n b u l ' d a neler y a p ı y o r d u ?
İlkin Altındal'ın v e r d i ğ i bilgileri g ö z d e n g e ç i r e l i m :
Saksonyalı B a r o n R u d o l p h v o n S e b o t t e n d o r f o l a r a k bilinen
kişi bir gizli ö r g ü t adamıdır, A l m a n İşçi Partisinin, p e r d e arkasın­
d a , yönettiği Thule ö r g ü t ü n ü n ileri g e l e n l e r i n d e n biridir. İngiliz «İn-
telligence Service»e g ö r e hiç s o y l u değildir, y o k s u l bir aileden
gelmedir, eski bir elektrik teknisyenidir. Dünyayı d o l a ş a n biridir.
N e w York'a, N a p o l i ' y e , Avustralya'ya, Mısır'a gider ve T ü r k i y e ' y e
d e gelir.
1910'a kadar İstanbul'da kalır S e b o t t e n d o r f , tasavvufla yakın­
dan ilgilenir, T ü r k ç e s i vardır, sevilen ve sayılan bir kişidir.
1916'da A l m a n y a ' y a d ö n d ü ğ ü n d e «Yeni Almancılık» hareketine
katılır, Thule ö r g ü t ü adına yayınlanan «Volkischer B e o b a c h t e r »
(Halkın Gözlemcisi) gazetesinde Hitler'i, ilerki yıllarda destekle­
y e n yazılar yazıyor.
Hitler'i d e s t e k l i y o r S e b o t t e n d o r f o y s a Hitler g i b i d ü ş ü n m ü ­
y o r ve 1934'te G e s t a p o tarafından tutuklanıyor, bir süre s o n r a
serbest bırakılıyor ve İstanbul y o l u n u y e n i d e n t u t u y o r . Devamını
Altındal'dan ö ğ r e n e l i m :
«Sebottendorf, İstanbul'da Asmalımescit'te, T ü n e l ' d e 'İllumi-
nati' (aydınlatılmış) adının Türkçeleştirilmiş şekli o l a n N u r u Ziya
S o k a ğ ı n d a , K u r t u l u ş ' t a ve Pangaltı'da yaşadı. Z e n g i n Levanten
aileleriyle ve İ s t a n b u l ' d a k i İsviçreli, Avusturyalı ve A l m a n aileleriy­
le beraber o l d u . İşte ilk kez bu d ö n e m d e İ s t a n b u l ' d a k i A l m a n
M ü s l ü m a n ı S e b o t t e n d o r f , kendisinin eski bir istihbarat subayı
o l d u ğ u n u v e halen d e Nazi İstihbaratında görevli o l d u ğ u n u bazı
yakınlarına açıkladı.
İstanbul'da M ü s l ü m a n çevrelerde «gizli M ü s l ü m a n » d i y e bili­
nen Sebottendorf, 2. Dünya Savaşının s o n u n d a Almanya'nın
kayıtsız şartsız t e s l i m o l u ş u n d a n birkaç g ü n s o n r a Suriye Pasajı­
na yakın bir e v d e ö n c e gizli belgelerini yaktı s o n r a da beylik
tabancasını ş a k a ğ ı n a dayayarak tetiğine d o k u n d u . »
G i z e m ve g i z e m c i d e r k e n siyasal eğilimli eylemlere bulaşmış
— 101 —
ise de Altındal'ın açıkladıkları s o n d e r e c e ilginçtir. G ö n ü l isterdi
ki, bu bilgilerini d a h a açık t u t u p , d a h a bir kesinlikle belirtip kay­
naklarını d a e k l e m i ş o l s a y d ı .
Kaynak s o r u n u üzerine sık sık durmamızın k u ş k u s u z bir
nedeni, üstelik ö n e m l i bir nedeni vardı. Kaynak, çatışsa bile (ve
z a m a n kaynakları çatıştırmakta yarar vardır) bir kanıttır, ilerde
yapılacak bir araştırma için açık bırakılan bir kapıdır. Ne var ki,
kimi araştırmacı kaynaklarını «mahfuz» tutar, kimi ise belirtmek­
t e n sakınca g ö r m e z .
Araştırmacıların y ö n t e m ve taktiklerini bir yana bırakıp biz
y e n i d e n gizemli konularımıza d ö n e l i m ve itiraf edelim ki, konuları­
mız iyiden iyiye b o y u t l a n m a y a başladı.
İ s t a n b u l ' u n g i z e m l e r i n d e n , metafiziksel olay ve inanışların­
d a n yola çıkıp b a ş k a gizemlere ulaştık. Aslında kaçınılmazdı, bir
g i z e m b a ş k a bir g i z e m i çağrıştığından hatta başka bir g i z e m l e
çatışıp o n u t a m a m l a d ı ğ ı n d a n .
Baştan belirttiğimiz gibi İstanbul, ister farkına varılsın v e y a
varılmasın, gizemlerle d o l u p taşan bir mega kenttir, ç o k e s k i d e n
de ö y l e y d i b u g ü n de öyledir, bir «gelenekler» çerçevesinin için­
d e . Bu ve bir ö n c e k i b ö l ü m d e g ö r d ü ğ ü m ü z gibi İstanbul kimlikle­
ri, uğraşıları, niyetleri, d ü ş ü n c e ve öğretileriyle, üyesi oldukları
örgütlerin gizlilikleriyle s o n d e r e c e ilginç, d ü ş ü n d ü r ü c ü , tartışmalı
a m a b o y u t l u ve izler bırakan kişilerin her z a m a n uğrağı o l d u . Bu
b a ğ l a m d a içinde yaşadığımız, g e ç m i ş t e n kalma izlerine n e r d e y -
se a d ı m başına karşılaştığımız bu kentin değişik sayılabilecek bir
panoramasını, bir t o p o g r a f y a s ı n ı çizeceksek i p u c u niteliğini taşı­
yan, taşıyabilen herkesi ve her şeyi katmalıyız, ayrıntılardan, ilk
bakışta ilgisiz ve ö n e m s i z gibi görülebilen ayrıntılardan k a ç m a ­
d a n aksine bunları g e n e l ve ç o k geniş bir t a b l o n u n parçası saya­
rak, öylesine kullanarak.
S e b o t t e n d o r f k o n u s u n d a bazı gizli ö r g ü t l e r d e n s ö z edildi
Thule gibi, İlluminati g i b i , yarı gizemsel ve yarı siyasal. Ve S e b o t -
tendorf'la ilgili, İstanbul'daki yaşamı ile ilgili başka bağlantılar
y a p m a k da olasıdır, d e ğ i ş i k kaynak ve y o r u m l a r d a n yararlana­
rak.
S e b o t t e n d o r f ' u n kişiliği v e İstanbul m a c e r a s ı üzerinde d u r a n
bir başka araştırmacı İngiliz Trevor R a v e n s c r o f t ' d u r . Hitler'in
gizemsel inançlarını ve g e n e l d e , N a z i s m ile g i z e m c i l i ğ i n ilişkileri­
ni, bağlantılarını inceleyen «Yazgı'nın Mızrağı» (The Spear of Des-
tiny, 1972) adlı çalışmasında Trevor Ravenscroft, S e b o t t e n d o r f
hakkında aşağıdaki bilgileri veriyor:
- Nazi hareketinin ruhsal k u r u c u s u olarak bilinen, Hitler'e
ırksal ve ırkçı gizemciliği aşılayan (Adolf Hitler b u n u «Kavgam /
Mein Kampf»da açıklıyor) yazar, o z a n , u y u ş t u r u c u bağımlısı,
b u l u n d u ğ u hastanelerde, t ı m a r h a n e l e r d e oyunlarını hastaların
•işbirliği ile s a h n e l e y e n ve islamla, İslam fetihlerinin tarihi ile yakın­
d a n ilgilenen Dietrich Eckart, S e b o t t e n d o r f ' u n k u r d u ğ u «Thule
Gessellschaft» ö r g ü t ü n e g i r d i ğ i n d e k u r u c u s u hakkında bir araştır­
mayı başlatıyor ve bazı ilginç s o n u ç l a r a da varıyor.
Kont aslında, soylu değildir, D r e s d e d o ğ u m l u bir m a k i n e
ustasının o ğ l u d u r ve g e r ç e k adı Rudolf Glauer'dir. Glauer'in
anlattıklarına bakılırsa kendi, T ü r k yasalarına g ö r e , T ü r k i y e ' d e
y a ş a y a n g e r ç e k Kont Heinrich v o n S e b o t t e n d o r f tarafından evlat
e d i l d i ğ i n d e n unvanına ve s o y a d ı n a hak kazanmıştır.
B a v y e r a ' d a taraftar k a z a n m a k t a o l a n T h u l e ö r g ü t ü n ü n presti­
jini s a r s m a m a k ve S e b o t t e n d o r f - Glauer'i z o r d u r u m a d ü ş ü r m e ­
m e k için Eckart öğrendiklerini gizli t u t u y o r a n c a k araştırmasını
sürdürüyor.
Rudolf Glauer, 1901 yılında, 26 y a ş ı n d a y k e n İstanbul'a geli­
y o r ve T ü r k i y e ' d e 1914'e kadar kalıyor. Bu a r a tasavvufla ilgileni­
yor, m e d i t a s y o n tekniklerini inceliyor. İlgisini ç e k e n başka bir
k o n u ise M a d a m e Blavatsky'nin öğretişidir v e b u n d a n yola çıka­
rak batık a d a T h u l e ' n i n m i t o s u n u y e n i d e n g ü n d e m e getiriyor,
eski A l m a n destanlarını da karıştırarak ve ari A l m a n ırkının 20.
yüzyıldaki y e n i d e n uyanışını ö n g ö r e r e k .
. Thule ö r g ü t ü n ü n ulusal-ırksal kuramları d a h a sonra Dietrich
Eckart ve bir b a ş k a İstanbul ziyaretçisi o l a n General Kari H a u s h o -
fer tarafından ele alınıyor ve s o n şekillerini SS'lerin Reichsführer'ı
H e i n r i c h H i m m l e r ' ı n y ö n e t i m i altında buluyorlar.
— 103 —
 Ve *üm bu katıksız Naziler «üstün ırk» ve «üstün insan»
kuramlarını o l u ş t u r u r k e n Adolf Hitler, Haçlı Robert de Clery'nin
Bizans'ın kutsal emanetleri arasında saydığını gördüğümüz,
İsa'nın b ö ğ r ü n e s a p l a n a n mızrağın peşine d ü ş ü y o r , o n u y ü c e l i ğ i ­
ne yücelik ve g ü c ü n e g ü ç katacak yazgısal bir tılsım sayıyor ve
V i y a n a ' d a eline g e ç i r i y o r !
Ya General Haushofer? Gurdjieff'in eski bir arkadaşıdır, bir
U z a k d o ğ u uzmanı. 1869'da M ü n i c h ' t e d ü n y a y a geliyor, g e n ç l i ğ i n ­
de bir taraftan a s k e r l i ğ e öte taraftan U z a k d o ğ u ' y a m e r a k salıyor,
y o l a çıkıyor, T ü r k i y e ' y e uğruyor, Tibet'i, M o ğ o l i s t a n ' ı , M a n ç u r -
ya'yı geziyor, B u d i s t manastırlarında konaklanıyor ve 1910'da
T o k y o ' y a askeri ataşe olarak atanıyor.
Birinci D ü n y a Savaşına general rütbesi ile katıldığında etra-
fındakilerini şaşırtıcı önsezileri ve d u r u g ö r ü g ü ç l e r i ile hayrete
d ü ş ü r ü y o r ve 1919'da, yeni bir bilim olarak s u n d u ğ u , «Geopoli-
tik» kuramını o l u ş t u r u y o r .
Nedir ki, kuramını yayan «Geopolitik Cemiyeti», bir ö r g ü t
g i b i çalışan v e t ü m Avrupa'yı saran bir c a s u s l u k teşkilatına d ö n ü ­
şüyor!
Gizemler ve gizemciler d e r k e n kendimizi, b i r d e n siyasal ve
ırkçı örgütlerle c a s u s l u k şebekeleri arasında b u l d u k ve g ö r d ü k
ki, gizemler ve gizlilikler, d o ğ a l sayılabilecek bir akış içinde, birbi­
rine karışarak b a ş a b a ş gidiyorlar.
Naziler'in Kara G ü ç l e r e inandıkları, Hitler'in kara b ü y ü y e baş­
v u r d u ğ u söyleniyor. N e d e n olmasın? Gerek kendisi, gerekse
çetesi az mı ş e y t a n c a şeyler yaptılar?
Kaldı ki, ş e y t a n ve şeytanın s i m g e l e d i ğ i kıyıcı, acımasız ve
lanetli güç g i z e m c i l i ğ i n tarihinde her z a m a n hazır ve nazırdır.
Büyücülük tarihinin İngiliz uzmanlarından Francis King,
«Ayinsel Sihir» (Ritual Magic, 1970) adlı kitabında, O.T.O. tarika­
tından ya da ö r g ü t ü n d e n söz ettiğinde 1912 yılında, Kardeş
E.O.L. adı ile t a n ı n a n birinin Kuzey A l m a n y a ve A v u s t u r y a ' d a
ö ğ r e t i verdikten s o n r a İstanbul'a g ö n d e r i l d i ğ i n i yazıyor.
Batı kaynaklı bir g i z e m c i ö r g ü t ü n ü n temsilcisi, Birinci D ü n y a
— 104 —
Savaşının arifesinde, İstanbul'a kimleri e ğ i t m e k için g ö n d e r i y o r
v e İstanbul'da b u e ğ i t i m i alacak olanlar kimlerdir?
S o r u s o r m a k kolay a m a t ü m b u soruları yanıtlamaksa g i t g i ­
de zorlaşıyor. A r a d a n g e ç e n yıllarla silinen izler, yitirilen v e y a
a ç ı k l a n m a k i s t e n m e y e n belgeler, artık aramızda o l m a y a n kişiler
ve k o n u ile ilgili araştırmaların eksikliği y ü z ü n d e n .
O.T.O. ya da « O r d o T e m p l i s Orientis» ( D o ğ u Tapınağı Tari­
katı) neydi? İlkin bu s o r u y u yanıtlayalım:
- O.T.O. yüzyılımızın başında A l m a n Kari Kellner tarafından
kuruluyor; 1904'te «yüce bir giz»in k o r u y u c u s u olarak tanıtılıyor;
1912'de ise ç a ğ d a ş gizemciliğin kara b ü y ü c ü s ü Aleister C r o w l e y
ö r g ü t e üye oluyor.
Özet olarak O.T.O.'nun öğretisi «doğanın t ü m gizlerini» açık­
layan, cinsel sihire dayalı bir öğretidir. Ö r g ü t ü n üyeleri arasında,
İ m p a r a t o r Crovvley bir yana, A l m a n g i z e m c i s i T h e o d o r Reuss,
İrlandalı siyaset a d a m ı Sean M a c B r i d e , Bavyera Kralı I. Louis'nin
dillere d e s t a n metresi Lola M o n t e s ' i n kızı Landsfeld Kontesi,
D i o n F o r t u n e adı ile bilinen g i z e m kuramcısı ve Kabalacı Violet
Firth, İngiliz edebiyatının fantastik ustalarından Arthur M a c h e n ve
O s m a n l ı demiryolları hisselerinin satıcısı Glenstroe K o n t u Matthe-
us M a c G r e g o r yer almaktaydılar.
G ö s t e r g e b i l i m s e l açıdan her şey her şeyle bağlantılı ise (ki
öyledir!) ayrıntıdan ayrıntıya sanki bir şeyler belirlenmeye başlı­
yor, kurulan örgütler, bu örgütlerin İstanbul görevlileri ya da «his­
se satıcıları» arasında.
Ve... O.T.O.'nun t e m e l i n d e Haçlı Seferlerinden kalma Tapı-
nakçılar Tarikatının yattığını da u n u t m a y a l ı m ki, İngiliz M o n t a g u e
S u m m e r s ' ı n y o r u m u n a g ö r e , Tapınak Şövalyeleri d e şeytana t a p ­
maktaydılar ( b u ç o k tartışılan y o r u m , g e ç m i ş yüzyıllarda özellikle
kilise tarafından d e s t e k l e n m i ş t i r ) .
Aleister Crovvley demiştik, O.T.O.'dan söz e d e r k e n yani
g i z e m c i l i k tarihine y ü c e şeytan (The Great Beast) olarak g e ç e n ,
1887'de kurulan «Altın Şafak» ( G o l d e n Dawn)ın ilkin üyesi sonra­
d a n başkanı o l a n cinsel b ü y ü uzmanı, eski d a ğ c ı Crovvley.
— 105 —
 İlginç, g e n i ş akisler yaratan, arkasında bir gelenek bırakan
bir g i z e m c i ö r g ü t ü d ü r bu «Altın Şafak», 144 üyesi arasında bir
dizi ünlüler y e r a l m a k t a : N o b e l ödüllü O z a n Yeats, İngiliz Kraliyet
A k a d e m i s i Başkanı Sir Gerald Kelly, V a m p i r Kont «Dracula»nın
yaratıcısı B r a m Stoker, «Fu Manchu» r o m a n dizisi ile a n ı m s a n a n
Sax R o h n e r ve « P o m p e i ' n i n son günleri» romanının yazarı Sir
Edvvard G e o r g e Bulwer L y t t o n gibi.
Sax R o h m e r bir romanına (Fu M a n c h u ' n u n kızı / D a u g h t e r ALTıNCı BÖLÜM
of Fu M a n c h u , 1931) gizli ö r g ü t üyesi bir T ü r k ü (İsmail) katıyorsa
d a T ü r k i y e ' y e gelip g e l m e d i ğ i bizce bilinmiyor. Bulwer L y t t o n ' u n
babası Sir Edvvard Robert Bulwer Lytton ise bir İstanbul ziyaretçi-
GİZEMDE ÇAĞDAŞ OLMAK
sidir, d a h a d o ğ r u s u 1860'larda İngiliz elçisidir ve Yassıada'da iki
şato inşa ettiren kişidir. Denetimimiz altında o l m a y a n - v e y a öyle sandığımız, öyle
i n a n d ı ğ ı m ı z - g ü ç l e r l e u ğ r a ş m a k , gizlerini ç ö z e b i l m e t u t k u s u n a
Crovvley'e «satanist», yani «şeytana tapan», deniyor, kara
kapılmak ve b ö y l e c e kendimizi bir çeşit garanti altına a l m a k her
b ü y ü c ü d e n i y o r ve üyesi o l d u ğ u O.T.O. ö r g ü t ü n d e n biri İstan­
ilkel ya da e v r i m l e ş m i ş insanın bir gereksinimidir. K i m ne d e r s e
bul'a geliyor. Nedir ki, O.T.O. kaynaklara bakılırsa, şeytana
d e s i n i n s a n o ğ l u n u n , bildiğimiz v e bilmediğimiz, tarihi b o y u n c a
t a p a n , kara ayinler y a p a n bir ö r g ü t d e ğ i l d i , cinsel b ü y ü ve cinsel
b u böyle o l m u ş t u r v e böyle sürecektir, b u g e z e g e n i m i z i n dışına
sihir ile u ğ r a ş m a y ı y e ğ l i y o r d u .
taşıp a y d a koloniler kuracağımız yüzyılda bile. Hatta, o g e l e c e k
Ancak... Fransız romancısı ve g i z e m meraklısı J.K. Huys-
yüzyılda, kendi g e z e g e n i m i z i n gizlerine başka g e z e g e n l e r i n gizle­
m a n s ' a bakılırsa İskoçyalı Longfellovv'un 1855'te k u r m u ş o l d u ğ u
rini de katacağız (katmışız bile), ç ü n k ü h u y u m u z böyledir, ç ü n k ü
bir «satanist», şeytana t a p a n ö r g ü t ü olan «En Y ü c e Yeni Theur-
biz insanlar meraklı yaratıklarız.
gistler» (Re-Theurgistes O p t i m a t e s ) i n A m e r i k a ' d a k i m e r k e z i n d e n
Ö n c e k i b ö l ü m l e r d e bu «Şehr-i İstanbul»u dolaştığımızda geç­
İstanbul'a bir t e m s i l c i geliyor ve bu t e m s i l c i kentimizde kara a y i n ­
mişini, g e ç m i ş i n d e kalan bazı mekânları, binaları, ibadet yerlerini
ler düzenliyor.
taradığımızda d e ğ i ş i k , ilginç, d ü ş ü n d ü r ü c ü olaylar ve inanışlarla
İlginç, h e m d e ç o k ilginç!
karşılaştık. Bazı «izler» saptadık, bazı «değişik» kişileri tanıdık.
Satanistler, şeytana tapanlar ve şeytanla oynaşanlar bir s o n ­ S o n r a ise B a t ı ' d a n g e l m e gizemciler, gizli bilim uzmanları, araştır­
raki b ö l ü m d e y e n i d e n karşımıza dikilecekler, b a ş k a c a gizemli macıları ile y ü z y ü z e geldik her biri kendi sihirini ortaya koyan,
uygulamalarla birlikte. Üstelik ç a ğ d a ş , n e r d e y s e t e k n o l o j i k bir her biri sorular s o r d u r t a n .
g ö r ü n ü m içinde. Derken, bireylerin yanısıra g i z e m p e ş i n d e k o ş a n y a d a y ü c e
gizemlere sahip o l d u ğ u n u b e y a n e d e n örgütler, ö r g ü t üyeleri gör­
dük. İstanbul d i y e diye İstanbul'dan uzaklaştığımız d a o l d u ,
b a z e n A v r u p a ülkelerine d o ğ r u b a z e n d e Tibet'e, Himalaya d a ğ ­
larına ulaşarak.
Bir sürü adlar, olaylar, inanışlar ve varsayımlar dizdik;
z a m a n o l d u ki, n e r d e y s e , pire için y o r g a n y a k m a y a kalktık, ayrın­
tılar, b e n z e t m e l e r ve rastlantılar ü z e r i n d e d u r d u k , karışıklıklar
yarattık, bazen bilinçli olarak ve bir gizemli, sihirli o y u n u o y n a r c a ­
sına.
D ö n d o l a ş h e p İstanbul'a d ö n d ü k , bir «merkez» o l a r a k gör­
d ü ğ ü m ü z , hissettiğimiz, k o n u m u z u n merkezi olan b u b ü y ü k ken­
t e , b u M e g a p o l i s ' e y a d a b u kent-kasaba-köy karışımına.
A n c a k d ü n ü n İ s t a n b u l ' u n u belirli hudutlarla ç e v r e l e m e k olası
ise de b u g ü n ü n İ s t a n b u l ' u için aynı şeyi y a p a b i l m e k bir hayli zor
ve uğraştırıcıdır; İstanbul, b ü y ü m e s i , gelişmesi ve k a r m a ş a s ı ile
g e r ç e k kimliğini yitirip, d e ğ i ş k e n bir kimliğe, bir «kimlik arayışı»na
b ü r ü n d ü ğ ü n d e n v e b u n u n sancısını ç e k t i ğ i n d e n .
İstanbul inanışları d e d i k oysa b u g ü n k ü İstanbul'un, özellik
taşıyabilen, k ü l t ü r ü n d e n kaç inanış ö z g ü n kalabilmiştir ki?
İstanbul gizemleri d e d i k oysa ki, b u n l a r d a n kaçı, halen, saf
bir İstanbul'luluk taşıyor, taşıyabiliyor?
Kaynaklar v a r o l d u ğ u sürece eskiyi araştırmak bu denli
uğraştırıcı o l m u y o r , ç ü n k ü «eski» d e d i ğ i m i z yerleşiktir, d e ğ i ş k e n
değildir v e olamaz. Ç a ğ d a n çağa, d ö n e m d e n d ö n e m e d e ğ i ş e b i ­
len, güncelleşip ç a ğ d a ş l a ş a n y o r u m l a r ve uygulamalardır.
Yine de her şeye r a ğ m e n d e ğ i ş m e y e n inanışlar ve d e ğ e r i n i ,
ö n e m i n i yitirmeyen yerler, mekânlar kalmıştır ister inanışlara,
ister d a h a derin olan, inançlara bağlı.
Kentler d e ğ i ş i y o r d e ğ i ş e n insanlarıyla birlikte, ç a ğ d a ş l a ş ı n c a
kaçınılmaz bir d e ğ i ş i m e , bir değişikliğe uğruyorlar a n c a k g i z e m ­
ler kalıyor, gizemlere inananlar da.
Yüzyılımızın başına kadar bir «mutlu azınlık»ın sanki tekelin­
de kalmış olan «bilgiler» b u g ü n iyiden iyiye ortaya yayılmış, etra­
fa dağılmış birer t ü k e t i m malzemesi haline gelmişlerdir.
Kendi k u r d u ğ u m u z teknolojik bir uygarlığın içinde yaşıyoruz
ve bu teknolojik uygarlığın (şayet g e r ç e k bir uygarlıktan s ö z ede-
biliyorsak) nimetlerine ve zararlarına, özgürlüklerine ve baskıları­
n a b o y u n e ğ m e k z o r u n d a y ı z . Yine d e t e k n o l o j i v e bilim - t ü m tar­
tışmasız a ş a m a ve başarılarına k a r ş ı n - bizleri her k o n u d a ve her
— 108 —
defasında t a t m i n etmiyorlar, bazı y a ş a m s a l , ruhsal ve tinsel s o r u ­
larımıza aradığımız, beklediğimiz yanıtları vermiyorlar, veremiyor­
lar ve biz, halen gizleri d e ş m e y e , gizli diye adlandırılan gelenek­
sel bilimlere kulak v e r m e y e yanaşıyoruz.
2 1 . yüzyılın arifesinde a c a b a g i z e m ve gizli bilim d i y e bir şey
kalmış mıdır, kalabilmiş midir?
Antik çağlardan ve insanoğlunun bilinmeyen tarihinden
kalan bilgileri, teknikleri, d o ğ a ü s t ü d i y e adlandırılan (oysa d o ğ a ­
nın bir parçası olan) güçleri araştıran halen kaldı mı, tarihçiler ve
meraklılardan başka?
Ya da bunlarla, bu yarı gizli yarı açık, kimi cilt cilt yayınla­
nan, kimi elyazmalarında, kitaplıkların raflarında, «çok gizli» arşiv­
lerde kalan bu bilgileri uygulayanlar var mıdır (ki vardır)? Ve
uygulayanlar n e d e n , neye hizmet u y g u l u y o r l a r ?
Teknoloji, ç a ğ d a ş l a ş m a , bilimlerdeki yeni, şaşırtıcı buluşlar
her şeyi değiştirmediler, s a d e c e bazı inanışları ç o k d a h a «popü­
ler», d a h a y a y g ı n hatta d a h a «in» haline getirdiler. Ve hepimizin
bildiği gibi, her y e r d e ve bu k o c a m a n İstanbul'un n e r d e y s e her
köşesinde eski inanışlar ve gizemli u y g u l a m a l a r halen ç o k ç a izle­
yici, alıcı bulmaktadırlar.
Gizli d i y e bilinenlerin bu şekilde pazara d ü ş m e s i , g e r ç e k
g i z e m açısından, d ü ş ü n d ü r ü c ü ise de g i z e m i n «serbest piyasası»
alenen ortadadır.
D e m e k k i sihir d e n e n , gizli v e gizemli d e n e n şeyler - b i r t ü m
o l a r a k - sanıldığı kadar gizli ve ulaşılmaz değilmişler.
D e n e c e k ki, şu ya da bu şekli ile bir «gizem pazarı»nın oluş­
ması, oluşturulması işin s o n u n d a bir arz ve t a l e p s o r u n u d u r . D o ğ ­
rudur. Ve yine d e n e c e k ki, bir «gizli bilim» varsa, gizli kalmış, giz­
lenmiş veya bir azınlığın tekeline bırakılmış ve bu bilimin yararlı
tarafları b u l u n u y o r s a yapılabilecek en d o ğ r u , en «demokratik» ve
t o p l u m c u şey b u n u toplulukların kullanışına ö z g ü r c e açmaktır.
Ç o k d o ğ r u v e b u d ü ş ü n c e y e t ü m d e n katılıyoruz, ancak...
A n c a k s o r u n yaratan, y a r a t a b i l e c e k bazı s o r u n l a r çıkıyor
ortaya, ö r n e ğ i n : «hangi bilgi», «nasıl bir bilgi» ve «ne tür bir
s u n u ş v e u y g u l a m a » v.b. gibi.
— 109 —
 Bu sorulara bir yanıt a r a m a d a n ö n c e biraz gerilere d ö n ü p
y e n i d e n o «gizli örgüt» k o n u s u n a d ö n e l i m ve çarpıcı o l d u ğ u n ­
d a n , öyle sayıldığından, «Satanistler»e, şeytana tapanlara bir g ö z
atalım.
K o n u n u n meraklıları anımsayacaklardır: b u n d a n b i r k a ç yıl
ö n c e «renkli» d e n e n basın ve b ü y ü k tirajlı gazetelerle g ü n c e l l i ğ i
izleyen m a g a z i n dergileri, k o n u sıkıntısı ç e k i y o r m u ş gibi, b i r d e n
şeytana tapanlara, ş e y t a n a taptıklarını söyleyenlere k u c a k açıp
onları k a p a k ve söyleşi k o n u s u yaptılar. Talepten ç o k bir arz
imgesi ile karşılaştık, kimi sanatçı şeytanla alışverişinden ö r n e k ­
ler verdi, kimi g e n ç şeytancılar da uzun u z u n ayinlerini açıkladı­
lar, inançlarının kaynaklarını, bir hayli özentili, Batı k o k a n bir kar­
maşıklık içinde açıkladıkları gibi. Özetle, M ü s l ü m a n m a h a l l e s i n d e
salyangoz satarcasına, şeytanı satmaya, değilse kullanmaya
kalktılar başka şeyler ve bilgilerle birlikte.
Şeytan ve şeytanlıklar çekicidir, salt k ö t ü l ü ğ e ve ş i d d e t e
giderek cinselliğe açık oldukları için değil, anarşik bir kimlik taşı­
dıklarından, d ü z e n d ü ş m a n ı olduklarından, kabul edilmiş d e ğ e r l e ­
ri ters yüz ettiklerinden. Üstelik, sansasyon yaratmaya her
z a m a n hazır bir tür basın için şeytan, kara b ü y ü ve b ü y ü halen
ilginç-konulardır.
1987'de «Nokta» d e r g i s i n i n kapak k o n u s u ettiği «Kara Büyü»
araştırma yazısı b e ş yıllık bir ö m r ü o l d u ğ u s ö y l e n e n «T .-. »
rumuzlu g i z e m c i ö r g ü t ü n ü uzun, ayrıntılı bir söyleşi ile tanıtıyor,
iki yıl s o n r a sayfalarını «Bilinmeyenin Çağrısı: B ü y ü n ü n G ü c ü »
başlıklı bir başka k a p a k k o n u s u n a ayırıyor ve aynı d ö n e m d e ,
«Hürriyet» gazetesinin bir yazı dizisinde (Şeytanla oynaşanlar)
«Altın Şafak» ( G o l d e n D a w n ) ö r g ü t ü n ü n İstanbul'daki izleyicileri
sunuluyor.
İstanbul'un v a r o l a n eski gizemlerine k e n d i gizemlerini katan
b u tür örgütler - y a d a b i r e y l e r - v e basına açıklamış oldukları
inanış, k u r a m ve y ö n t e m l e r üzerinde d u r m a k t a yarar vardır. Geç­
mişleri, b u g ü n k ü d u r u m l a r ı ve gelecekleri bir yana bizi ilk p l a n d a
ilgilendiren kentimizdeki, örgütsel v e y a bireysel, ç a ğ d a ş g i z e m c i -
- 110 -
liginin çizgisi, k u r a m s a l dayanakları ve (varsa) İstanbul kaynaklı
bir g e ç m i ş l e bağlantılarıdır.
S ö z ü n ü ettiğimiz yazıları, söyleşileri i n c e l e d i ğ i m i z d e bazı
g i z e m c i v e g i z e m araştırmacılarının, d a h a ö n c e k i b ö l ü m l e r d e
üzerinde d u r d u ğ u m u z , bazı ö r g ü t l e r d e n (Gül-Haç, Altın Şafak)
ve U z a k d o ğ u disiplinlerinden y o l a çıktıklarını g ö r ü r ü z . Ne var ki,
o r t a d a bir sentez s ö z k o n u s u ise, ö ğ r e t i ve u y g u l a m a d a bir s e n ­
tez d ü ş ü n ü l d ü y s e bu t ü r bir sentezi açıklayan ö ğ e l e r hangileridir,
nasıl ifade ediliyor?
Gizem bir bilgi ve bir kültür, bir y a ş a m şekli ve bir inanış,
inanç sanatıdır. Tartışılır, kötülenir, anlaşılır ya da anlaşılmaz
v e y a yanlış anlaşılır, kullanılır, pazara çıkarılır, bilgisayara y o k s a
telefon şebekelerine bağlanılır a m a , g e n e l d e öyle kalır.
Yanlış anlaşılmasın, burada ne gizemciliğin, ne de gizli
d e n e n bilimlerin bir savunmasını ya da bir suçlamasını y a p m a k
niyetinde değiliz. Değiliz ç ü n k ü hiç bilimsel olmaz, k o n u m u z «bi­
limsel» sayılmayacaksa bile. Amacımız, bu tür bir araştırmanın
boyutları dahilinde, i ç i n d e yaşadığımız bu kentin g i z e m d ü n y a s ı n ­
d a k i yerini s a p t a m a k , en azından bazı gizemlerini biraraya getir­
mektir. Dolayısıyla d ü n ü v e b u g ü n ü bağlamaktır, şayet b u tür bir
bağlantı halen varolabil iyorsa.
Satanistler, ş e y t a n a tapanlar demiştik, iyi de ş e y t a n nedir
v e y a şeytan kimdir?
Ç o k ilkel bir s o r u gibi g ö r ü n ü y o r s a da yerli satanistlerimizin
u ğ r u n a yanıt v e r m e y e çalışalım, ş e y t a n b i l i m c i d e ğ i l s e k d e .
Şeytan, şeytanlar ve c e h e n n e m zebanileri, hiç kuşkusuz,
tek tanrılı b ü y ü k d i n l e r i n bir b u l u ş u değildir. Her inanç ve d i n d e
şeytan, o n a verilen ad ne olursa o l s u n , evrenin ve d ü n y a n ı n k ö t ü
r u h u , Tanrının bir çeşit karşıtıdır. Ermiş A u g u s t i n u s ' u n d e y i m i y l e
«Tanrının m a y m u n u » d u r .
Ruhbilimsel a ç ı d a n şeytan insanın ilkel, o l u m s u z , dengesiz,
d e n e t i m d e n y o k s u n yanıdır. Ve insan içindeki ve dışındaki d e n g e ­
yi t u t t u r a b i l m e k için iki ayrı k u t b u - T a n r ı n ı n iyiliğini ve şeytanın
k ö t ü l ü ğ ü n ü - a ç ı k l a m a y a , a n l a m a y a çalışıyor ve çalışmıştır, İki
Ruhlu A d a m D o k t o r Jekyll v e Bay H y d e ' t e o l d u ğ u g i b i . Klasik bilimin kabul e t m e d i ğ i , e d e m e d i ğ i ve metafizik ya da
Karanlıklar Prensi adını alır b a z e n şeytan, İbranicede ise kar­ d o ğ a ü s t ü c ü b o y u t l a r a s a h i p her k o n u k e n d i l i ğ i n d e n , g e n i ş bir
şılığı d ü ş m a n , karşı k o y a n idi. A s u r l u l a r d a rüzgâr tanrılarından alanın içinde, gizemciliğin k a p s a m ı n a dahil ediliyor, haklı ya da
Pazuzu da bir şeytandır, Hintlilerde canavar Rerek bir şeytandır, haksız, d o ğ r u v e y a yanlış olarak.
Mısır'da Tanrı S e t h de öyledir. Keldanlılarda ise şeytan t e k d e ğ i l , V e b u süreç Batı'da v e D o ğ u ' d a geçerlidir, geçerli sayılıyor.
b i r ç o k çeşitleri oluyor, cinlere karışıyor. Gizemlerin sanatı olan gizemcilik bir bilgi getirdiği gibi bu bil­
Çeşitli adlar yakıştırıldı bu şeytana, ö r n e ğ i n : H a y v a n , K a r a ginin edinebilmesi için gerekli o l a n disiplinleri de b e r a b e r i n d e
Atlı, B o y n u z l u , K o c a Keçi, K o c a Z e n c i , Kara A d a m , K ü ç ü k Usta, getiriyor. Dolayısıyla radikal d i y e b i l e c e ğ i m i z g i z e m araştırmacısı­
Yaşlı C e n t i l m e n , Tanrının G ö l g e s i , Y e r y ü z ü Prensi v.b. Bu ad b o l ­ nın y a ş a m ı pek kolay o l m u y o r .
l u ğ u yanında Batı'nın O r t a Ç a ğ şeytanbilimcileri ( D e m o n o g l a r ) Antik bir inanışa g ö r e b a ş l a n g ı ç t a bilim t e k d i , s o n r a d a n ikiye
şeytanın etrafına c e h e n n e m i y ö n e t e n v e insanları t e d i r g i n e d e n ayrıldı: biri halka d ö n ü k ve dışrek ( e k s o t e r i k ) , diğeri ise ö ğ r e t i ­
bir prense yakışır bir t o p l u l u k yarattılar: 7.405.920 alt d e r e c e l i şey­ d e n g e ç m i ş olanlara, «inisiyeler»e d ö n ü k v e içrek (ezoterik).
t a n gibi! G i z e m c i de bu içrek bilimi araştıran ve u y g u l a y a n kişi olarak bilin­
Ç a ğ a t l a t m a k l a m e ş g u l bir T ü r k i y e ' n i n i s t a n b u l ' u n d a ş e y t a ­ di.
na tapanlar, şeytanla oynaştığı söylenenler ve ola ki, Kara A y i n ­ G i z e m i n , gizli bilim ve bilgilerin alanı öylesine geniş t u t u l d u
ler. Ya da O r t a Ç a ğ ' ı n karanlıklarına d ö n m e özlemini ç e k e n l e r ! ki, içine her şeyi rahatça y e r l e ş t i r m e m i z olasıdır: sihiri (majiyi),
Kaldı ki, Kara A y i n Hıristiyan o l m a y a n bir t o p l u l u k t a d ü ş ü n ü l e ­ b ü y ü c ü l ü ğ ü , falcılığı, sayı bilimini ( n ü m e r o l o j i ) , yıldızbiiimini (ast­
m e z ç ü n k ü , özellikle 18. yüzyıldan k a l m a örneklerde, b u t ü r a y i n roloji), s i m y a y ı ve şeytancılığı bile.
kilisede yapılanın t a m tersi oluyor, karikatürü oluyor, lanetler ve Bir yerli örnek verelim (ilerde üzerinde duracağımız bir
cinsel s a p m a l a r l a birarada. ö r n e k ) : İslami gizemlerin araştırmacısı v e d e r l e m e c i s i Mustafa
Bu n o k t a y a vardığımızda yine gerilere d ö n ü p işin b a ş ı n d a y ­ İ l o ğ l u ' n u n sekiz ciltlik «Gizli İlimler Hazinesi»ne baktığımızda bu
ken yapmadığımız bazı şeyleri y a p m a m ı z y e r i n d e olacaktır, bazı «gizli ilimler»in, d u a ve k a b u l ü n ü n yanı başında burçları, yıldızla­
tanımlamaları y e n i d e n g ö z d e n geçirerek ve «gizem» nedir, «gi­ rın insanlar üzerindeki etkilerini, hazineleri b u l m a y ö n t e m l e r i n i ,
zemcilik» nedir, «gizemci kimdir» sorularına yanıtlar arayarak. Remil ve telepatiyi, ilmi kırtasiyeyi, ruh davetini v.b. gizemli k o n u ­
Batılıların «occuit» (okült) dedikleri olay ve k a v r a m bizler için ları kapsadığını g ö r ü r ü z .
«gizem»dir, «gizli» olandır. T ü m d e n gizli kalmıyorsa bile «bazı» Şayet elkitabı niteliğindeki bir Batı kaynağını karıştırırsak
gizleri halen i ç e r m e k t e d i r v e b u n d a n d o l a y ı herkese, hazır o l m a ­ -örneğin, Julien Tondriau'nun «Gizemcilik» (L'Occultisme,
yanlara açılmaz. 1964) adlı ç a l ı ş m a s ı n ı - y e n i d e n sihir (maji), sayı bilimi, yıldızbili-
Batı'da, R o m a - Y u n a n uygarlığından b a ş l a m a k üzere, gizli mi, s i m y a , Kabala, şeytan, el falı, iskambil falı ve de p a r a p s i k o l o j i
öğreti ve içerdiği gizli bilgiler ve bilimler Mısır'ın «kapalı» ( h e r m e - (bir a ç ı k l a m a y ö n t e m i olarak) ile karşılaşmış oluruz.
tik) denilen öğretinin bir uzantısı olarak o r t a y a çıkıyor ve k o n u s a l Alan g e n i ş t u t u l u n c a , konular birbirine eklenince bağlantılar
olarak, paralel a m a g ö r ü n m e y e n bir d o ğ a n ı n deneysel araştırmar ç o ğ a l ı y o r ç o ğ a l ı n c a da karmaşık gibi g ö r ü n e n bir «ayrı evren»
sı şekline giriyor, «maji» ile «sihir» ile ifadesini buluyor, İ s k e n d e r i ­ o r t a y a çıkıyor.
y e ' d e şekillenip bir ö ğ r e t i n i n kalıplarına giriyor. «Ayrı evren» salt belirletici bir işlevi o l a n bir d e y i m d i r ç ü n k ü ,

— 113 — İstanbul Gizemleri / F: 8

aslında, «ayrı» d i y e bir evren yoktur, her şey bir t ü m d ü r ve bir
t e k t ü m d e n kaynaklanmaktadır.
Burada a m a c ı m ı z ciltler d o l d u r a c a k olan bir gizemcilik tarihi­
ne girişmek değildir. Kaldı ki, bu b ö l ü m d e , bazi belirli yerel
g i z e m örgütlerinin öğretisini, bazı kentli u z m a n ve araştırmacının
görüşlerini i n c e l e d i ğ i m i z d e Batı v e D o ğ u gizemciliğini, o l d u k ç a
geniş bir şekilde, ele a l m a k z o r u n d a kalacağız. A n c a k , b u n u y a p ­
tığımızda, esas k o n u m u z olan «İstanbul g i z e m l e r i n d e n uzaklaş­
mış olur m u y u z ?
Hayır ç ü n k ü g e n e l d e n hareket e t m e d e n özele v a r m a k ola­
naksızdır ve b i r ç o k kez tekrarladığımız ve tekrarlayacağımız gibi,
bağlantılar sanıldığından ve g ö r ü l d ü ğ ü n d e n de sıkıdır. Yeter ki,
t e m e l d e , «gizemli» ve «gizli» d e d i ğ i m i z her şey - g i z e m i n i artık
yitirmiş ise bile, «popüler» bir hale s o k u l m u ş ise b i l e - d e ğ i ş m e s i
olanaksız olan g e l e n e k l e r e bağlı kalsın ve bu geleneklerin g e r ç e k
ö z ü n d e n saptırılmış olmasın.
Nedir ki, belki bir zorunluk s o n u c u n d a , bazı d u r u m ve örnek­
lerde s a p m a l a r ve saptırmalarla karşılaşacağız, çaresizce.
B u n d a n altı yıl ö n c e basına yansıyan ve o d ö n e m d e o t u z
üyesi o l d u ğ u söylenilen, kara b ü y ü çalışmalarını y a p a n v e l o g o s
olarak «T .-.» işaretini kullanan ö r g ü t ü n d ö r t aşamalı (Chiron, Ura­
nüs, N e p t ü n , Pluto) ve «Altın Şafak»tan esinlenen bir ö ğ r e t i y e
dayandığı, kurucuları v e ö r g ü t s ö z c ü s ü g e c e vakti evlerinde kara
b ü y ü ayinleri düzenledikleri açıklandı. Bu ara, u y g u n bir görsel
m a l z e m e olarak, fotoğrafçıların objektifine siyah cübbeler, kafa-
tasları, m u m l a r ve kandiller s u n u l d u , k a n d a n ve cinsellikten söz
edildi.
Bu tür açıklamalar da yapıldı: «Gerçek bir majisyen (sihir­
baz) olabilmek için insanın kıskanç, egoist, karşısındaki insanın
lokmasını a ğ z ı n d a n alacak kadar hain olması gerekiyor... Hani
r u h u n u şeytana s a t m a k derler ya, b ö y l e bir şey y o k aslında, a m a
her şeye bu ö l ç ü d e hazır olunmalıdır...»
Kişiden kişiye yorumlar, a m a ç l a r ve niyetler değişir, hiç kuş
kuşuz, şeytana r u h u n u satmak diye bir olay y o k t u r a n c a k g i z e m -
— 114 —
sel işlem - r e n g i ne olursa o l s u n - kıskançlık, bencillik ve hainlik
temellerine dayandırıldığında sonuç kaçınılmaz bir «şeytanlık»
olur, Yupi kılığına b ü r ü n m ü ş bir şeytan olsa bile.
Bu ara «T .\» ö r g ü t ü n ü n bir de «gizli» iç t ü z ü ğ ü yayınlandı
(ve yayınlanınca gizliliğini yitirdi!).
«1. G r u b u m e y d a n a getiren üyelerin her biri o k ü l t i z m i (gi­
zemciliği) etüt (incelemek) ve pratik e t m e k ( u y g u l a m a k ) g a y e s i n -
dedir. Anlayışımıza g ö r e o k ü l t i z m (gizemcilik) tabiatüstü ( d o ğ a ü s ­
tü) olarak tanımlanan her şeyi içerir.
2. Üyelerimiz b ü y ü , sihir, maji (sihir), spiritüalizm ( r u h ç u l u k ) ,
mistisizm (tasavvuf), çeşitli y o g a ve b u d i z m teknikleri ve parapsi-
koloji olarak tanımlanan t ü r ü n (yan-bilimin) i m k â n b u l u n a n ve
f a y d a y a yönelik her şeklini kullanır. Üyelerimiz yaşanması m ü m ­
k ü n olan her türlü majikal (sihirsel) ve mistik (tasavvufi) d e n e y i
y a ş a m a k ve edinilen sonuçları fizik p l a n d a s o m u t neticeler a l m a k
için kullanmak isteğindedirler. Yapılacak çalışmaların süresi ve
çalışma yılı içindeki p e r i y o d u g r u p başkanı tarafından tespit edi­
lir.
3. Yukarıda sayılan b ü t ü n çalışma ve incelemeler kesin ola­
rak m a d d i s o n u ç , f a y d a ve etkiye yöneliktir. S a d e c e spiritüel
(ruhsal) t e k a m ü l peşinde k o ş a c a k k a d a r cesaretsizler ve salon
s o h b e t i meraklıların g r u b u m u z u n faal üyeleri arasında yeri yok­
tur.
4. H i ç b i r d i n ve siyasi g ö r ü ş g r u b u m u z u bağlamaz. Çalışma­
larımız b ü t ü n inançları içerebilir. H e p s i eşit olarak d e n e n m e y e
d e ğ e r olarak görülür. Ö n e m l i olan ayırım değil sonuçtur. Herhan­
gi bir t r a d i s y o n a (geleneğe) b a ğ l a n m a k mecburiyeti yoktur.
5. Yapılan o p e r a s y o n l a r d a i ç i n d e y a ş a n a n t o p l u m u n ahlaki
kabulleri v e k a m u vicdanı g r u b u m u z u hiçbir şekilde bağlamaz.
6. İç meclis, çalışma p r o g r a m ı n ı , çalışma hedef ve sonuçları
dışardaki kişilere aktarmaz.
7. Gerekli d o k ü m a n (belge), kitap vesaire belli birim fiyatlar­
la s a d e c e üyelere verilir. Bu t ü r bilgi kâğıtları kişinin adına özel­
dir. Hiçbir şekilde çoğaltılmaz, dışarıya verilmez.»
— 115 —
 Sırası g e l m i ş k e n : g ö r ü n m e z l i k l e ilgili bir olayı Prof.Dr. Hans
A r a d a n iki yıl g e ç i y o r ve «Altın Şafak» bu kez gündelik bir
v o n A i b e r g ( M u h a m m e d H.Ayberg) «Arz'dan Arş'a S o n s u z l u k
g a z e t e y e k o n u k oluyor. Belgrat o r m a n ı n d a , a k c ü b b e l e r giyip
Kulesi» adlı çalışmasının birinci c i l d i n d e bu şekilde dile getiriyor:
ateş ayinleri yapılıyor, bir dairede m u m ışığında «Altın Şafak» kay­
naklı o l d u ğ u söylenilen «Pentagram Ritüeli» gerçekleşiyor v.b. «Büyük bilgin ve g i z e m c i Axel H e i b e r g İslami gizli bilimler
içinde 'insanın kendi tüneline g i z l e n e r e k ' g ö r ü n m e z olabileceği,
İnsan m e r a k ediyor: neden İ s t a n b u l ' d a k i b u g i z e m v e b ü y ü
görünmezliğin sırlarını öğrencisi olduğu Mevlânâ Halid'in
meraklıları «Altın Şafak» diyorlar ve b a ş k a şey d e m i y o r l a r ? Ve
K u r ' a n ' d a k i gizli bilimlerden (özellikle Cifir'den) ö ğ r e n d i ğ i , hatta
n e d e n , «Altın Şafak» dediklerinde, ö r g ü t ü n Batı'da k o l a y c a b u l u ­
kendisini bizzat Hızır A.S.'nin sürekli eğittiği de Gurdsieff (Gurdji­
nabilen, b o l c a d e r l e n i p açıklanan öğretilerine «satanist» bir d a m ­
eff) tarafından ileri sürülmüştür. Â y e t l e g ö r ü n m e z l i ğ i n sırlarına
ga b a s m a y a çalışıyorlar Los Angeles'te eski vahşi hayvan t e r b i ­
erdiği ileri sürülen H e i b e r g ' i n T ü r k i y e ' y e yerleştiği kısa d ö n e m d e
yecisi A n t o n LaVey'in k u r d u ğ u «Şeytan K i l i s e s i n i n öğretilerin­
b u g ö r ü n m e m e yeteneğini sergilemiş o l d u ğ u n u d a yine İstanbul
d e n ve LaVey'in k a l e m e aldığı «Şeytanın Kutsal Kitabı» (The Sata-
seyahatinde belirtiyor. Öyle ki, ü n l ü fantazi yazarı H.G.VVell'in
nic B i b l e ) d a n esinlenerek?
(VVelIs'in) ' G ö r ü n m e y e n A d a m ' tipinin t a kendisi o l d u ğ u n u söyle­
«Altın Şafak» ya da d a h a d o ğ r u s u , «Dıştaki Altın Şafak Tari­
miştir. Hatta ' G ö r ü n m e y e n A d a m İ s t a n b u l ' d a ' r o m a n ı n d a res­
katı» ( O r d e r of t h e G o l d e n D a w n in t h e outer) ö r g ü t ü n ü n temelle­
m e n tarif edildiği ileri s ü r ü l m ü ş t ü r (Wells, b u n u bizzat belirtmiş­
rinde A l m a n kaynaklı, simyaya dayalı bir «Gül-Haç» kuruluşu yat­
tir).»
tığı söyleniyor, ö r g ü t ü n tarihini ve belgelerini araştıran uzmanlara
Axel H e i b e r g ' i n , «âyetle g ö r ü n m e z l i ğ i n sırlarına» erip e r m e d i ­
bakılırsa.
ğ i k o n u s u n d a y o r u m y ü r ü t e c e k değiliz a n c a k yukarıya aldığımız
Ç o ğ u M a c G r e g o r Mathers'in imzasını taşıyan yayınlanmış
alıntıda ilgimizi ç e k e n bir iki n o k t a y ı d ü z e l t m e k ihtiyacını d u y m a k ­
belgelere baktığımızda da ö r g ü t öğretilerinin: Hayal G ü c ü ve İra­
tayız:
d e ; Bedendışı Y o l c u l u k (Astral P r o j e c t i o n ) ; İnsan, Tanrı ve Gül-
1 - Herbert G e o r g e s VVells « G ö r ü n m e y e n A d a m » (The invi-
h a ç Öğretisi; Dışrek Ruhbilim (Eksoterik Psikoloji); Kapalı (Her-
sible Man) romanını 1897'de yazıyor;
metik) Sevgi ve En Üst Sihir; Simya; Hıristiyan Gizemciliği; Kapa­
2 - «Görünmeyen Adam İstanbul'da» bir roman değil,
lı (Hermetik) Bilgelik ve Tasavvufi (Mistik) Dua v.b. konuları içer­
y u k a r d a k i r o m a n d a n uyarlanan Lütfi A k a d ' ı n bir film s e n a r y o s u -
diğini anlamış oluruz.
dur;
Yani kıskanç, bencil, hain ve «faydaya yönelik» bir g i z e m çiz­
3 - Lütfi A k a d 1954'te filmini ç e v i r d i ğ i n d e Herbert G e o r g e s
g i s i n d e n o l d u k ç a uzak amaçlar! j '
VVells ç o k t a n (1946) ö l m ü ş t ü , dolayısıyla herhangi bir şeyi «biz­
«Altın Şafak» ö r g ü t ü n ü inceleyen J a c q u e s B e r g i e r ' y e g ö r e
zat» belirtebilecek d u r u m u n d a d e ğ i l d i , herhangi bir ruhsal bildiri
üyeler g ö r ü n m e z l i ğ i t e m i n eden bir «ritüel» üzerinde de çalışmak­
dışında!
taydılar. 16. yüzyılın ç o k ünlü İngiliz yıldızbilimci, s i m y a c ı , sihir­
Esas konularımıza d ö n e l i m . . .
baz ve Kraliçe I. Elizabeth'in danışmanı J o h n D e e ' n i n aşağıdaki
Bir b a ş k a ilginç n o k t a : yerli ve İstanbul'lu «Altın Şafakçılar»ııı
f o r m ü l , u y g u n bir şekilde söylendiğinde, g ö r ü n m e z o l m a k olasıy-
«gerçek majisyen», yani g e r ç e k sihirbaz, tanımıdır ki, gizemlerle,
mış:
en azından saydıkları gizemlerle, u ğ r a ş a n birine değil d e , «sata­
«Ol sonuf v a o r s a g g o h o iad balt, l o n s h caiz v o n p h o . S o b r a
nist» eğilimli birine uyabilir. A n c a k T ü r k i y e gibi İslam kültürlü laik
Z-ol ror İ ta nazps.»

— 117 —
bir ülkede insan nasıl şeytana t a p a n olur ve bu şeytana t a p m a s ı n ­ ği «kaşık büyüsü» için -bundan bir sekiz yıl kadar ö n c e -
da Batılı m o d e l l e r e u y m a y a çalışır, ö z e n t i d e n k u r t u l m a d a n ? 200.000 lirayı n a k t e n ve peşinen ö d ü y o r . B ü y ü , ilk yapıldığında,
Şeytan d a h a ö n c e d e g ö r d ü ğ ü m ü z gibi, her d i n d e , her «tutmuyor», ikinci kez tekrarlandığında da «tutmuyor». Yanıp t u t u ­
inançta vardır. O y s a gizemsel açıdan «satanist» d e n i l d i ğ i n d e kar­ şan ve 400.000 liradan olan g e n ç kız, yaşıtı o l a n ve f a l - b ü y ü
şımıza çıkan - v e Batı'dan g e l m e öğreti kaynakları ile, s i n e m a ve işlemleri ile y a k ı n d a n ilgilenen bir kız arkadaşının yardımına sığı­
TV filmleriyle b e s l e n e n - Batı f o r m a s y o n l u «satanist» oluyor. Yani nır.
O r t a Ç a ğ ' d a n b u y a n a kiliseye karşı c e p h e alarak, Hıristiyan d i n i ­ Amatör, a m a « t e d r i s a M a n g e ç m i ş , g i z e m c i kızın önerisi bir
nin kutsal ayinlerini ve inançlarını ters yüz ederek, ç i ğ n e y i p aşağı­ «voodoo» b ü y ü s ü oluyor, etkin a m a tehlikeli bir y ö n t e m .
layarak anarşist bir tavırla şeytana tapanlar. Öğretilere u y g u n olarak kıldan bir heykelcik yapılıyor, b ü y ü ­
Her k o n u d a ve hatta y a ş a m tarzımızda, sanatsal ö r n e k l e r i ­ n ü n hedefi o l a n delikanlıya az ç o k benzer ve o n d a n alınan, o n a
mizde, b e ğ e n i l e r i m i z d e özentili bir t o p l u m o l d u ğ u m u z apaçık ait olan bir şeylerle donatılmış; ayin yapılıyor, ne g e r e k i y o r s a o k u ­
ortadadır. B u n u n bir s o n u c u olarak da aynı özentiyi Gizli Bilimle­ n u y o r v e - r a s t l a n t ı s a l d e y i n - a m a t ö r ü n b ü y ü s ü , bir süre sonra,
re karşı u y g u l u y o r u z . Oysa ki, gizemin genelliği içinde, her yerel, «tutuyor», s o n u ç s u z gibi g ö r ü n e n ilişki o l u m l u ve de yasal bir
ulusal k ü l t ü r ü n ve bu kültürden kaynaklanan, bu kültürü o l u ş t u ­ s o n u c a varıyor.
ran inanış ve inançların yeri ve işlevi u y g u l a m a d a s o n d e r e c e Kara b ü y ü y e başvurarak elde edilen olumlu, mutlu bir
önemlidir. T ü m s o r u n ise kaynaklara ulaşmaktır. s o n u ç ; b u bir tezat gibi g ö r ü n e b i l i r a n c a k , b ü y ü d ü ş ü n ü l d ü ğ ü n ­
İstanbul'un g i z e m meraklıları b ü y ü ile uğraşırlar mı, u ğ r a ş ­ d e , o ünlü «renk ayırımı» üzerinde p e k d u r m a m a k gerekiyor, kanı­
mazlar mı? B u d a ç o k genel bir s o r u , ç ü n k ü b ü y ü n ü n her ç e ş i d i , mızca, ç ü n k ü ne «operatör»ün kullandığı bilgi, ne de geleneksel
ister ak, ister kara, ister kırmızı, gizli bilimlerin bir parçasıdır. olarak b a ş v u r d u ğ u «güç» ö l ç ü l e r i m i z e u y g u n bir ahlaksıllığa b a ğ ­
B ü y ü hiç k u ş k u s u z yapılıyor, her z a m a n yapıldığı gibi. Hatta lı değildir. G i z e m işlerini, çalışmalarını «olumlu» ya da «olumsuz»
y a ş a m koşullarının d a h a d a zorlaştığı d ö n e m l e r d e d a h a fazla d a d i y e bir ayırıma g ö r e sınıflandırmak insanın b a ş v u r d u ğ u ve salt
yapılıyor, garantisi olsun veya olmasın. A n c a k , bilindiği g i b i , insana ö z g ü bir d e ğ e r l e n d i r m e d i r , k o n u l a n ve u y g u l a n m a k t a
b ü y ü n ü n garantisi yoktur. Niyeti ne olursa o l s u n ya tutar ya tut­ o l a n tabulara ve t o p l u m s a l örf ve âdetlere ö z g ü .
maz, b ü y ü y ü y a p a n l a b ü y ü l e n e c e k olan arasında b i r ç o k h e s a p Gizemi araştırmak, d ü n o l d u ğ u kadar b u g ü n d e , insanoğlu­
e d i l e m e y e n ö ğ e l e r i n g i r d i ğ i n d e n v e u y g u l a m a d a her z a m a n birta­ n u n v a z g e ç e m e d i ğ i bir uğraşıdır, ister falcıya bağlansın, ister
kım pürüzler çıkabildiğinden. bakıcıya, b ü y ü c ü y e veya basındaki yıldız falı sütunlarına.
Üstelik b ü y ü n ü n tür ve niyetleri, işlev ve sonuçları k a d a r İlkel insan büyüsel işlemler ve ayinler y o l u ile, kurallarına
geniş olan bir de «uzmanlaşma» (dilerseniz, «ikna e t m e ve edil­ henüz yeterince tanımadığı, doğanın güçlerine ve doğadan
me») alanı vardır. Ve profesyonel gibi bilinen bile, z a m a n z a m a n , g e l e n afetlere karşı k o r u n m a k , bunları kendi yararına d ö n d ü r m e k
bir a m a t ö r d e n d a h a başarısız olabiliyor. istiyor. İlkel insanın a m a c ı s o m u t bir savunmadır, ç a ğ d a ş ve
Ö r n e k olarak bir g e n ç kızın başından g e ç e n i nakledelim: biri­ evrimleşmiş insanın a m a c ı ise - h e r tür gizemli bilgi ve bilimlere
n e g ö n l ü n ü kaptıran fakat u m d u ğ u d e r e c e d e karşılık g ö r m e y e n b a ş v u r d u ğ u n d a - bir bilinmeyeni, k e n d i n e ya da başkasına, açık­
bu g e n ç kız, s o r a sora, aşk büyüleri k o n u s u n d a u z m a n olarak l a m a k ve g ü ç l e n m e k t i r , ileriye d ö n ü k bir çeşit garantiyi aramak­
bilinen azınlıktan bir falcıya başvuruyor. F a l c ı - b ü y ü c ü n ü n ö n e r d i ­ tır.

— 119 —
 lan b u bilgi v e teknikler uzmanlar (ya d a u z m a n g e ç i n e n l e r ) tara­
O k u d u ğ u m u z gazetelere, karıştırdığımız dergilere, ç o ğ a l a n
fından y o r u m l a n a r a k g e n i ş bir ilgili ve meraklı kitlesine ulaştırılı­
t e l e v i z y o n kanallarına b u g ü n baktığımızda gizemli arayışının her
yor.
çeşit ve u y g u l a m a s ı karşımıza çıkıyor, en uygar, en çarpıcı, etkin
ve p e ş i n e n garantili, tartışma kabul e t m e y e n şekli ile. Kimi kanal­ T u t k u n u , nerdeyse kölesi o l d u ğ u m u z m e d y a l a r a y e n i d e n bir

d a astroloji, kimisinde ise s o n d ö n e m i n « f u r y a l a r ı n d a n Tarot. g ö z atalım ve antik, eski ya da yakın İstanbul g i z e m l e r i n e bir baş­

Yakında u z m a n bir R o m a n k ü ç ü k e k r a n d a çıkıp bakla falı a ç a r s a k a gizemler ekleyelim, t ü m d e n ç a ğ d a ş v e teknolojik. V e b u n u

hiç ş a ş m a y ı n , gidişat b u n a d a hazırdır ç ü n k ü ! yaptığımızda u n u t m a y a l ı m ki:

- Rastlantı d i y e bir olay yoktur. T ü m rastlantılar anlamlıdır.
Bu tür sunuşlarla g i z e m artık bir «gizem» değildir, bir «kararlı­
Çağımız öyle bir çağdır ki, aynı a n d a u z a y araştırmalarını, d e r i n ­
lık», bir «emniyettir» şöyle ki: falanca u z m a n ı n filanca k o n u d a k i
likler ruhbilimini, uyduları ve yıldızfalını kapsıyor. Bir d e ğ i ş i n i m ,
y o r u m u n u (telefondan) d i n l e m e d e n ne ö n e m l i bir karar alın, ne
bir m ü t a s y o n d ü n y a s ı n d a yaşıyoruz, ç o ğ u kapıların ardına kadar
de ö n e m l i bir işe kalkışın gibilerinden.
açıldığı - b u n a karşın ırkçılığın, töresel düşmanlıklarının, aşırı mil­
Hiç k u ş k u s u z ki, gizli bilimlerin bu t ü r pazarlamasını, bu tür
liyetçi duygularının kol g e z d i ğ i bir d ü n y a d ı r b u .
«serbest piyasası»nı biz keşfetmedik, batısı ve d o ğ u s u ile t ü m
B i z d e n ö n c e ruhbilimin, tarihin, d i n l e r i n , bilimin b i r ç o k b ö l g e ­
d ü n y a d a yapılanları, belirli bir g e c i k m e ile biz de u y g u l u y o r u z
leri, alanları salt bir m u t l u azınlığa açıktı b u g ü n s e ç o ğ u n l u ğ a , t o p ­
aynı yöntemler, aynı y a d a benzer s l o g a n l a r v e kesinlik g e t i r e n
lumlara açılmaktadır. Gizemin tarihinde, ayinlerinde v e u y g u l a m a ­
sunuşlarla.
larında b u l u n a n , b u l u n a b i l e n verilerle insan kişiliğinin bilgisini z e n ­
G i z e m d i y e bilinenler açıklanınca h e m yararları artar, h e m
ginleştirecek malzemeler, öğretiler bulabiliriz. Kaldı ki, insan için
de g i z e m o l m a k t a n çıkınca, alanları genişler, işlevsellikleri ç o ğ a ­
g i z e m bir d ü r t ü d ü r ve bu d ü r t ü n ü n etkisi ile insan g i z e m i açıkla­
lır. A n c a k ş u n u da u n u t m a y a l ı m : gizli olanın, gizli tutulanın d a i m a
mak, g i z e m i a ş m a k e y l e m i n e kapılıyor.
gizli olması, öyle bilinmesi genel bir kural ya da bir z o r u n l u l u k
İletişimsel olanaklar ve teknikler ç o ğ a l ı n c a , her y e r e ve her
olarak alınmamalıdır.
şeye ulaşınca gizemleri y a y m a n ı n , t a n ı t m a n ı n , u y g u l a m a n ı n yolla­
Antik ç a ğ d a n yüzyılımızın başına d e k gizli tutulan, d a h a d o ğ ­
rı açılıyor ve gizemsel «üretim» artınca da «gizemin satıcıları»
rusu gizli kalmaları için gayret sarfedilen, t ü m d e n gizli d e ğ i l s e
o r t a y a çıkıyor.
bile belirli ö r g ü t ya da kişilerin t e k e l i n d e kalan, öyle kalmaları «uy­
A n c a k satışa sunulan, hizmete s u n u l a n h a n g i gizemler, gizli
gun» g ö r ü l e n bilgiler ve uygulamalar g i t g i d e g e n i ş l e y e n bir
bilim ve sanatlardır?
meraklı ve izleyici t o p l u l u ğ u n a açıldı.
G e n e l d e falcılıkla ilgili olanlar, falcılığa d ö n ü ş t ü r ü l e n l e r ve
Açıldı d e r k e n nasıl açıldı?
açık ya da kapalı şekilde, büyüsel olanlar. Yani «geleceğin kapıla­
İki şekilde:
rı»™ açanlar, değilse bile aralayanlar.
a) Dışrek bilgilerin p o p ü l e r k o n u l a r d a yayınlanması,
Bilgisayarların d e v r e y e girmesi ve yaygınlaşması ile eskiden,
b) U z m a n olarak bilinen kişilerin, g i z e m araştırmacılarının
u ğ r a ş m a k t a n ç e k i n m e y e n , meraklıların, uzmanların alanı olan yıl-
açık olarak k o n u m ve konularını ilan e d e r e k ortaya çıkması ile.
dızbilimsel (astrolojik) inceleme ve araştırmalar, yıldız haritaları,
Birinci şıkta bir bilgi birikimi, t ü m d e n v e y a kısmen, herkese
«horoskop»lar b u g ü n t e m e l verilere s a h i p a d e t a herkesin, p r o g ­
açıklanıyor, herkesin «hizmeti»ne s u n u l u y o r . İkinci şıkta ise herke­
r a m l a n m ı ş bilgisayara başvurarak, toparlayabildiği birer «for-
se açıklanan k u r a m , f o r m ü l ve u y g u l a m a l a r ı cilt cilt o r t a y a k o n u -

— 121 —
— 120 —
mül», birer «teknik» haline getirildiler. G i d e gide, «hazırlop» yıldız-
bilimsel t a h m i n l e r l e g ü n d e l i k ya da m a g a z i n basında çıkan yıldız
falları arasında p e k bir fark kalmadı sanki.
Yıldızbilim bir m e d y a ü r ü n ü , üstelik «çok satan» bir m e d y a
ü r ü n ü o l u n c a d a - k i , ö t e d e n beri, d ü n y a n ı n her yerinde b ö y l e ­
d i r - tahminler fazlasıyla genelleşiyor g e r ç e k değerlerini, kişiye
ait özelliklerini yitiriyor.
Bu ara yıldızbilim kursları, merkezleri açılıyor ve özellikle
g e n ç kuşak arasında, tanıştırmada ad ve s o y a d ı kadar «burç»da
artan bir ö n e m kazanmış oluyor, burçlar karşılaştırılıyor, ilerisi
için o l u m l u veya o l u m s u z dostluk, arkadaşlık, ilişki olasıları
y o r u m k o n u s u oluyor.
Yıldızbilimin, yıldızfalının bir «çok satan» ve de «çok izlenen»
haline gelmesi bir hayli eskilere d a y a n ı p kentimizin ve ülkemizin
hudutlarını aştığı için bir hal çaresi g ö r ü n ü r d e p e k yoktur. Ya
meraklıları uyarırsınız, bu yan-bilimin, bu hesabın, i n c e l e m e n i n ,
t a h m i n i n bu denli kolay olmadığını ikna edersiniz ya da işi bir
gazete sütununa, bir d e r g i sayfasına, bir TV p r o g r a m ı n a v e y a bir
telefon hattına bırakırsınız. S o n u ç t a alan m e m n u n , satan m e m ­
n u n olduktan s o n r a !
Aynı şey b ü y ü s e l işlemler için de geçerlidir: b ü y ü kitapları,
büyüsel derlemeler de eksik değildir, kimi folklor araştırması k a p ­
samında, kimi elkitabı kimliğinde. Nedir ki, bu tür çalışmaların,
deneylerin gereksinimini d u y a n kişi için yazılı k a y n a k her defasın­
da yeterli g ö r ü n m ü y o r . Artı, yazılı kaynakta olanı u y g u l a y a b i l e n
«bilen», «yapabilen» kişi de gerekiyor, uzmanlığından, inancın­
d a n gelen bir garantiyi, bir bilgi d o z u n u ve şarjını katabilecek
biri.
İşlemi u y g u l a y a n d a ve işlemi isteyende bu bilgi ve inanç kav­
ramı s o n d e r e c e ö n e m l i d i r ve s ö z k o n u s u o l a n , salt uygulayanın
sahip olması b e k l e n e n «bilgi» değildir, b u n u t a l e p e d e n i n , s o n u ­
c u arzulayanın «bilgisizliğidir.
Her insan için g e l e c e k d e n e t l e n e m e y e n bir b i l i n m e y e n d i r ve
insan, bu g e z e g e n d e k i yaşamının kısa, bazen de ç o k kısa o l d u ­
ğ u n u bilmesine r a ğ m e n , b u «süre» s o r u n u i l e ' d a i m a b u r u n b u r u ­
na o l d u ğ u n u u n u t m a k istiyor. Şu ya da bu gizli bilime, gizli bilgi
ve sanata başvurarak g e l e c e ğ i n giz p e r d e s i n i kaldırtmak, kaldırta-
bilmek adeta her insanın kaçınılmaz bir g e r e k s i n i m i , yaşamsal
bir arzusudur. A n c a k ne her gizli b i l i m bu tür bir o l a n a k tanıyor,
n e d e her g i z e m uygulayıcısı - i s t e r falcı, sihirbaz v e y a a k y a d a
kara b ü y ü c ü - b u tür bir kesin g ü c e sahiptir. B u t ü r yetenek v e
bağlantılar eksik o l u n c a d a , isteği karşılayabilmek için, her yol ve
ç a r e geçerli sayılıyor. S o n u ç t a g e r ç e k bir «hizmet» v e r i l m i y o r s a
bile bir umut veriliyor, bir yol gösteriliyor, bir hal çaresi belirtili­
yor, bir öneride b u l u n u l u y o r d o ğ r u , yanlış y a d a u y d u r m a .
G i z e m d e n sayılan bilgi basitleşince, a y a ğ a d ü ş ü n c e özelliği­
ni ve değerini yitirdiği gibi, k i m l i ğ i n d e n o l u p k e n d i n i başka bir
a n l a m ve k a p s a m içinde buluyor. Hatta ve hatta geçerliliğinden
v e g e r ç e k işlevinden t ü m d e n k o p m u ş oluyor.
Örneğin, yıldızbilime yıldızfalı d e n d i ğ i n d e ve salt bu y ö n ü ile
kullanıldığında yıldızbilimin - i s t e r antik bir bilim, ister bir y a n
bilim, ister bir inanış olarak kabul e d i l s i n - g e r ç e k y ö n ü ve işlevi
saptırılmış, basite indirgenmiş o l u y o r . O y s a ki yıldızbilim, bir fal
aracı olmanın ç o k ötesinde, evrensel boyutları k a p s a y a n bir
y a ş a m şeklidir hatta, Muhyiddin-i A r a b i ' n i n de açıkladığı gibi, ö t e
d ü n y a y a kadar uzanan bir bağlantıdır.
Daha g ü n c e l (en azından t o p l u m u m u z için d a h a güncel) bir
«gizli sanat» ö r n e ğ i n e d e ğ i n e l i m : İ s t a n b u l ' u n ve T ü r k i y e ' d e k i baş­
k a c a yerlerinin gizemlere açık m e r a k l ı bir kesiti «Tarot» kartlarını
birkaç yıl ö n c e ve g e ç dahi olsa keşfettikten s o n r a bunlara, artan
bir ilgi ile, iyice b a ğ l a n d ı «Tarot»ları bir fal aracı olarak kullanarak
v e y a kullandırarak. S o n u ç t a , yıldızbilimin başına geldiği gibi, «Ta­
rot» kartları -da, e n i n d e s o n u n d a t e l e f o n hatlarına ve televizyon
kanallarına yerleşti, ünlü kişilerin «Tarot» falları ( C u m h u r b a ş k a n ı
T u r g u t Özal dahil o l m a k üzere) m i l y o n l a r c a izleyicinin karşısında
o k u n d u , açıklandı.
B u g ü n m e d y a l a r d a ilginç o l a n , çekici olan gizemin «in»
olmasıdır (iskambil kâğıtları «out», Tarot kartları «in» oldukları
— 123 —
 rogliflerinde rastlanan 78 tabletle bağlantıyı o r t a y a koyar. Ünlü
g i b i ) ; p o p ü l e r , aranılan, d o s t meclislerinde, metafiziğe y ö n e l i k
İskenderiye k ü t ü p h a n e s i n d e b u l u n a n p a p i r ü s v e p a r ş ö m e n d e n
s o h b e t l e r d e k o n u ş u l m a s ı ve elyordamıyla kullanılmasıdır ilginç
başka kil ve t o p r a k tabletlerde yazılı efsanelerle y a k ı n d a n ilgilidir.
olan. A n c a k u y g u l a m a y a g e ç m e d e n ö n c e , u y g u l a m a y ı sergileme­
Yukardaki alıntıda üzerinde d u r u l m a s ı gereken nokta, ki
d e n ö n c e k a ç kişi bu gözalıcı kartların g e ç m i ş i n i , tarihini araştır­
T a r a f l a r ı n ö z ü n ü ö z ü m s e m e k t e d i r , bunların salt bir o y u n y a d a
mıştır? Kaç kişi, hazırlop formüllere ve her Tarot desteği ile birlik­
fal aracı olmamasıdır. Ancak, ülkemizdeki furyada göründüğü
te s u n u l a n açıklamalara bel b a ğ l a m a d a n ö n c e , bunların g e r ç e k
gibi, Tarot y a y g ı n kullanış ve s u n u l u ş şekli ile b i z d e , b a ş k a c a fal
işlevlerini, hangi inanışlara bağlı olduklarını i n c e l e m e k z a h m e t i n e
tekniklerine eklenilen «in» ve popülerlik kazanan bir araç haline
katlanmıştır?
getirildi, ister bilinçli, ister bilinçsiz.
Hiç kuşkusuz ki, «uzmanlar» b u n u yaptı, bunu yapmak
22 simgesel r e s i m d e n (Arcana M a j ö r = B ü y ü k Giz) ve 56 işa­
z o r u n d a kaldı, fakat bu bilgilerini ve uzmanlıklarını meraklılara
retli kâğıttan ( A r c a n a Minör = K ü ç ü k Giz) o l u ş a n Tarot destesi­
s u n d u k l a r ı n d a n , artan isteği karşıladıklarında b i r ç o k şeyi g ö z a r d ı
nin Ç i n ' d e n çıktığı sanılıyor ya da H i n d i s t a n ' d a n , d e ğ i l s e Mısır'
e t m e y i d a h a u y g u n v e pratik g ö r d ü .
d a n . 1392'de Fransa Kralı 6. Charles'in sarayında kullanıldığı bili­
Farkındayız, Tarot bir İstanbul g i z e m i değildir, fakat T a r o t
niyor. Başka kaynaklara g ö r e , F r a n s a ' d a n ö n c e İ s p a n y a ' d a kulla­
b u g ü n artan bir hızla İstanbul'un bir k e s i m i n d e yerleşen bir
nılmıştır.
g i z e m , bir gizli bilgi, bir gizli sanat k o n u m u n u almış b u l u n m a k t ı r
Tarot'u Batı'ya çingeneler getirdi, deniyor. Yapılan araştırma­
ve dolayısıyla, bu g ö r ü n ü m ve s u n u ş u ile k o n u m u z u n g ü n c e l bir
lara g ö r e ç i n g e n e l e r i n dili, Hindistan'ın en eski, kutsal dili olan,
parçası oluyor.
Sanskrit'ten, hatta öz ve katıksız Sanskrit'ten b a ş k a şey d e ğ i l ­
«İlk kez Tarot fal kartları veriyoruz» başlığını atıyor kapağın­
miş. Örneğin, Sanskritçe iskambil (kâğıt) d e s t e s i «Taru»dur,
da kısa ö m ü r l ü «Falınız ve Burcunuz» d e r g i s i Mart 1989 tarihli ilk
M a c a r ç i n g e n e l e r i b u n a «Tar» derler, Batı'ya «Tarot» olarak geç­
sayısında. Ve A l m a n c a olarak «Arcana Major»un ya da 22 resimli
miştir.
karttan o l u ş a n «Büyük Giz»in altı kartını v e r i y o r (4, 5, 6, 12, 13,
Amerikalı T a r o t uzmanı Paul Foster Case'a g ö r e 78'lik d e s t e
14, 19, 20, 21). Kartların adları ve açıklamaları A l m a n c a d a n verili­
1200'lerde Fas'ta t o p l a n a n ve her ulustan g e l e n bilginler tarafın­
y o r s a d e r g i n i n içindeki tanıtma yazısında, T ü r k ç e s i ve İngilizcesi
d a n , eski ve geleneksel bilgiyi k o r u m a k amacıyla, hazırlanan şif­
uygun bulunuyor.
reli bir kitabın kalıntısından başka bir şey değildir.
«Tarot olayı nedir?» başlıklı tanıtma yazısı «yurdumuzda
«Çingenelerin Kutsal Kitabı» denir Tarot'a. Kimine g ö r e yüz­
henüz satılamayan bu esrarengiz orijinal kartlar» d i y o r s a da
yıllardan beri o l u ş a n simgeleri ile t o p l u m s a l , kolektif bilinçdışını
Tarot kartları - S e z a r ' ı n hakkını Sezar'a v e r m e k i ç i n - s o n r a d a n
açıklıyor. K i m i n e g ö r e d e g e ç m i ş i , g e l e c e ğ i v e t ü m zamanları
T a r o t ' l a n yaygın hale getiren Rezzan ve Metin Kiraz'ın B a ğ d a t
ö n g ö r e n tek y o l , t e k anahtardır. Romaniler kadar Orta Ç a ğ sim­
C a d d e s i n d e k i «gizbilim» d ü k k â n ı n d a satılmaktaydı.
yacılarını, 17. ve 18. yüzyıl gizemcilerini etkileyen «mistik» (tasav-
«Falınız ve burcunuz» dergisi Tarot k o n u s u n d a aşağıdaki bil­
vufi) bir felsefenin g ö r ü n t ü l e m e s i d i r . Simgesel adı ile H e r m e s ' i n
gileri de v e r m e k t e y d i :
ya da Tanrı T h o t h ' u n kitabıdır evrensel bir y ö n t e m e açılan.
- T a r o t ' a s a d e c e bir o y u n ya da fal aracı olarak b a k m a k ,
G ö r ü l d ü ğ ü g i b i «in» bir fal haline gelen, getirilen bu T a r a f l a ­
gerçeği görmemek demektir. Onun derinliklerinde metafizik
rın g e ç m i ş i o l d u k ç a geniş, karmaşık ve ortaya koydukları k u r a m -
anlamlar gizlidir. Bir kere, 78 kâğıttan ibaret o l u ş u Eski Mısır Hiye-

— 125 —
_ 124 —
larla f a l d a n bir hayli değişik, en azından geleneksel Batı kaynakla­
rını araştırdığımızda (ki, b u g ü n e d e k , T a r a f l a r l a ilgili t ü m d e n
D o ğ u l u bir k a y n a ğ a rastlamış değiliz). D e v a m edelim...
Tarot kartlarının Mısır'dan kalma olduklarını ilk belirten ve
ç o k tartışılan k a y n a k Protestan Tanrıbilimcisi Court d e G e b e l i n ' i n
ilk cildini 1773'te yayınladığı, «İlkel Dünya» (Le M o n d e Primitif)
adlı a n s i k l o p e d i k çalışmadır. De G e b e l i n ' i n savına ilk s a h i p çıkan
ise, g e ç m i ş i o l d u k ç a karanlık olan, Paris'ti berber Aliette oluyor.
Adını t e r s yüz e d i p Etteila olarak k e n d i n i tanıtan Aliette 1783'te
yayınlanan - v e «İlkel Dünya»dan ç o k e s i n l e n e n - «Thot kitabının
eşanlamlı sözlüğü» (Dictionnaire Synonimique du Livre de
T h o t ) n d e T a r o t ' u p o p ü l e r bir fal aracı haline getiriyorsa da ö ğ r e t i ­
sinin temellerini, d ö n d o l a ş , Yahudilerin Kabala'sında a r a m a k t a n
kendini alamıyor.
«Memfis'ten, P t a h tapınağının mihrabında, altın levhalarda
işlenmiş bir d e s t e kâğıt b u l u n u y o r d u . » d e r Paris'li b e r b e r Aliet-
te-Etteila ve bu d e s t e n i n Mısır'dan, Hazreti Musa'nın eliyle, Yahu­
dilere geçtiğini ö n e s ü r ü y o r .
Yaklaşık olarak bir yüzyıl s o n r a ise Tarot'ları derinliğine araş­
tıran Fransız s o y l u s u ve gizemcisi Stanislas de Guaita, her biri
850 sayfayı aşan, iki ciltlik «Kara B ü y ü n ü n Anahtarı» (La Clef de
la Magie Noire) adlı çalışmasında «Büyük Giz»i o l u ş t u r a n 22 kâğı­
dı, ayrıntıları ayrıntılara katarak açıklıyor.
Ve önceki yüzyılda, çağdaş gizemciliği dirilten Eliphas
Levi'nin (gerçek adı ile A l p h o n s e Louis Gonstant) «Yüce Sihirin
D o g m a l a r ı ve Ayinsel Şekilleri» ( D o g m e et Rituel de la Haute
Magie, 1896) adlı t e m e l kitabına bir g ö z attığımızda Tarot ile ilgili
aşağıdaki k o n u ve bağlantılarıyla karşılaşmış o l u y o r u z :
- Tarot, evrensel bir A B C ; Kabala açısından Tarot; kıyamet­
le ilgisi; simyadaki s i m g e l e r i ; T a r a f l a r l a İbranice harflerin arasın­
daki bağlantı; İtalyan T a r a f l a r ı ; Kutsal Kitabın ve K a b a l a ' n i n
anahtarı; gizemli bilimlerin t e m e l taşı; en şaşırtıcı k e h a n e t aracı
v.b.
İstanbul'u m e s k e n t u t m u ş , Tarot kartları ile sanatçıları, fut­
bolcuları, devlet adamlarını, y ü k s e k f i n a n s temsilcilerini etrafları­
na t o p l a y ı p falcılık y a p a n uzmanlarımızın, konuya elatmadan
ö n c e , gerilere d ö n ü p T a r a f l a r l a ilgili kaynakları, y o r u m l a r ı - h a t ­
ta ve hatta p a l a v r a l a r ı - incelemeleri gerekir mi g e r e k m e z mi?
S o r u n u n yanıtı, hiç kuşkusuz, onlara kalmıştır fakat, ilginçtir ki,
u y g u l a m a d a bile aynı g ö r ü ş t e ve «teknik»te olmadıkları o r t a y a
çıkıyor.
Ö r n e ğ i n , Tarot ile ilgili kapsamlı bir kitap yayınlamış olan
Kiraz ikilisine g ö r e Tarot herhangi bir yer ve saatte açılamıyor,
ilkin falına bakılması istenen kişinin h o r o s k o p u n a bakıp u y g u n
g ü n ü s a p t a m a k gerekiyor. Tarot o k u m a seansları, bir süre rahat­
latıcı m e d i t a s y o n v e k o n t e m p l a s y o n u y g u l a n d ı k t a n sonra, g e c e
vakti yapılıyor. İlkin 1,5 saatlik bir k o n u ş m a yapılıyor d e r k e n
m u m l a r ve tütsüler yakılıyor, m a s a y a siyah ipekler seriliyor ve
g e r ç e k s e a n s başlıyor. B u n u n bir de s a b a h faslı vardır, ev hazırla­
nıyor, u z m a n kendini hazırlıyor, giysiler seçiliyor v.b.
Ö t e y a n d a n televizyon ekranındaki u y g u l a m a y a baktığımız­
d a her ş e y ç o k sade, aksesuarlar y o k (teknik araçları saymazsa­
nız), m u m l a r ve tütsüler y o k , u z u n hazırlıklar yok. U y g u l a m a n ı n
bir de ü ç ü n c ü şekli vardır, 900 900'lü şekli ki, en kolay ve basiti
gibi g ö r ü l ü y o r .
Gizemleri ve gizli d i y e bilinen sanatları serbest piyasaya sür­
d ü n ü z m ü , m e d y a l a r d a bir «oyun» haline getirdiniz mi, bu tür kar­
şıtlık ve tersliklerden k a ç ı n m a k olanaksız oluyor. Ç ü n k ü her «pa­
zar» ve her «medya» k e n d i koşullarını getiriyor. Getirmekle de
yetinmiyor, size e m p o z e ediyor, y a b u d e v e y i g ü d e r s i n y a b u
diyardan gidersin türünden.
Olanaklarımızın, beğenilerimizin ve ilgi alanlarımızın k a p s a m ı ­
n a giren her şeyi - b u ara g e l e c e ğ e y ö n e l i k k u ş k u v e arzularımı­
z ı - t ü k e t m e y e fazlasıyla alıştık, t ü k e t i m e dayalı bir uygarlığın (şa­
yet uygarlık bu ise!) içinde yaşadığımızdan. Dolayısıyla her şeyin
t ü k e t i m e açılmasına, pazara g i r m e s i n e hiç ş a ş m a m a m ı z gereki­
y o r (zaten şaştığımız da y o k ) . İstek o l d u ğ u s ü r e c e bu isteği karşı­
lamaya, g e r e k t i ğ i n d e bu isteği d ü r t ü p a b a r t m a y a eğilimli olanlar
— 127 —
çıkacaktır ve hatta, sistemin d e ğ i ş m e z ve kaçınılmaz kuralları için­
d e , çıkmaları z o r u n l u d u r . G i z e m d i y e bilinenlerin bir kısmı, d ü n y a ­
nın her y e r i n d e , artık t ü k e t i m e açıktır, k o n f e k s i y o n şeklinde u c u ­
za (ya da pahalıya!) sunulmaktadır. Bir b a k ı m a böylesi belki de
d a h a iyidir, insanların meraklarını karşılamak, k u ş k u ve endişeleri­
ni rahatlatmak, metafiziksel bir hizmet v e r m e k açısından. A n c a k
hiç u n u t u l m a m a l ı ki, g i z e m d ü n y a s ı (ona gizli bilimler d e y i n , gizli
YEDINCI BÖLÜM
sanatlar d e y i n , batıl inançlar, çağdışı d ü ş ü n c e l e r d e y i n , dilediği­
niz gibi tanımlayın) bir b u z d a ğ ı gibidir, azı g ö r ü n e n ç o ğ u g ö r ü n ­
meyen. GİZEMLER VE YORUMLAR

B u g ü n ü n İstanbul'u d ü n ü n İ s t a n b u l ' u değildir, yarının İstan­

bul'u bugünün İstanbul'u olmayacağı gibi. Kentler değişir,
büyür, evrimleşir fakat eski izlerini taşımayı sürdürür, y a ş l a n a n
bir insanın y ü z ü n d e k i kırışıklıklar gibi.
A n a d o l u , ü z e r i n d e n g e ç e n , t o p r a k l a r ı n d a filizlenen v e y a yer­
leşen b u n c a uygarlıkların bir potası, bir kabı ve aynası o l d u ğ u
gibi İstanbul kenti d e , yüzyılları katlayan tarihi b o y u n c a , g e l m i ş
g e ç m i ş l e r i n izlerini kendi b ü n y e s i n d e katmerleştirmiştir. Fetih
ö n c e s i bir u z u n d ö n e m d i r , m i t o l o g y a y a kadar uzanan v e m i t o l o g -
yayı k a p s a y a n ; Fetih sonrası O s m a n l ı İ s t a n b u l ' u yeni bir çağın
başlangıcını m ü j d e l e y e n y a ş l a n m a y a n bir anıttır ve c u m h u r i y e t
sonrası İstanbul d a , g ü n ü m ü z e g e l i n c e y e kadar, ç a ğ d a ş l a ş m a
y o k u ş u n u a d ı m a d ı m k a t e d e n , «metropolis» o l m a y a y ü z t u t a n ,
çarpık i m g e l e r sergileyen k e n d i n e ö z g ü bir «olay»dır.
Her kent k e n d i iç gizemini o l u ş t u r u y o r ve her kent, e s k i d e n
içinde yaşayanların bırakmış oldukları dayanıklı, s o m u t izleriyle
görüntüsünü kuruyor. Bu görüntünün, bu imge kurgusunun
derinliklerine i n d i ğ i m i z d e kat kat boyalarla süslü m a s k e n i n arka­
sında g i z l e n e n , g i z l e n m e y e çalışan y ü z ü keşfettiğimizde bir baş­
ka b o y u t u n kapıları açılıyor paralel bir d ü n y a y a girercesine.
İnsan b e l l e ğ i n d e t ü m yaşantısının anılarını, ister y ü z e y e çık­
sınlar, ister çıkmasınlar, t o p l a y ı p sakladığı g i b i , bunları z a m a n
z a m a n kullandığı gibi her m e k â n v e m e k â n l a r t o p l a m ı , o n u d o l -

— 129 — istanbul Gizemleri / F: 9

d u r m u ş olan, o n u kullanmış olan g ü ç l e r i n , d u y g u l a r ı n , arzu v e
hırsların, d ü ş ve hayallerin, bilgi ve bilgeliklerin izlerini d e p o l u y o r .
Ve nasıl ki belleğimiz, g ü n ü n birinde, yitirmiş, u n u t u l m u ş sandığı­
mız bir olayı, bir anıyı kafamızda ve y ü r e ğ i m i z d e , t ü m çarpıcılığı
ile diriltiyorsa m e k â n l a r d a , benzer bir süreç içinde, depoladıkları
izleri, anıları ve t e c r ü b e l e r i açığa vuruyorlar.
Bir ev, bir o d a içinde birikmiş olan o l u m l u ya da o l u m s u z
g ü ç l e r i ortaya çıkardığında «tekinsiz» sayılıyor, bir k o c a m a n kent
ise b u n u yaptığında ilkin pek dikkat ç e k m i y o r , hatta belki de hiç
d i k k a t ç e k m i y o r fakat yer alan olaylar dizisi o kentin «çok özel»
tarihine ve b o y u t u n a kaydediliyor.
İstanbul'un destansal tarihi, yaklaşık olarak, M.Ö. 660 yılın­
da başlıyor Kral Bizans'ın adını taşıyan ilk Bizans ile ve bu ilk
Bizans kısa süre i ç i n d e , önemli bir ticaret merkezi oluyor.
Bizans'tan İranlılar geçiyor, Ispartalılar, Makedonyalılar, Gal-
yalılar tarafından kuşatılıyor, M.S. 193-196 yıllarında Roma'lılar
tarafından kuşatıldığı gibi.
R o m a i m p a r a t o r l u ğ u ' n u n başkenti oluyor Bizans, C o n s t a n -
tin ile, kiliselerin, Hera, Hecate ve A p o l l o tapınaklarının içice yük­
seldiği karmaşık bir başkent. Sonra da D o ğ u R o m a İ m p a r a t o r l u ­
ğu iken Bizans i m p a r a t o r l u ğ u oluyor.
Ayaklanmaların, t o p l u katliamların, istilaların a d e t a birbirini
izlediği bir başkenttir Bizans, g ö r k e m l i ve kanlı. Aynı z a m a n d a
Batı'dan gelen g ö ç m e n l e r e açık bir başkent. Galata'da V e n e d i k l i ­
ler ve Ceneviz'liler yerleşiyor ve 1162'de Pisali'lar, Sirkeci tarafla­
rında bulunan bir Ceneviz'li mahallesine saldırıp t o p l u bir katli­
a m a girişiyorlar.
1203'te kent haçlılar tarafından talan ediliyor, 1304'te Vene­
d i k l i l e r i n saldırısına u ğ r u y o r ve bu istanbul'un f e t h i n e kadar
d e v a m ediyor...
Tarihsel izleri, gelenekleri, karışık insan, ırk, inanç ve inanış
kalabalığı ile istanbul kendine ö z g ü , benzeri o l m a y a n bir m o z a i k
oluşturuyor, kimliğinin kökenlerini bu mozaikin i ç i n d e n çıkartıyor.
Bu denli maceralı g e ç m i ş i olan bir İstanbul g i z e m l e r yarat­
masın da k i m yaratsın?
«Merkez» s ö z c ü ğ ü n ü kullandık bu şehr-i İstanbul için ve
«Merkez» d e r k e n de «Gizemler Merkezi» d e m e k istedik, g i z e m l e ­
ri olan, gizemleri saklayan ve gizemleri yaratan.
Bir insanın g e ç m i ş i - g e n l e r i n d e taşıdığı g e ç m i ş l e r dahil
o l m a k ü z e r e - nasıl ki, o insanın kimliğini o l u ş t u r u p y ö n l e n d i r i y o r ­
sa aynı süreç, değişik bir b o y u t içinde, kentler için de geçerlidir.
A n c a k her kent için d e ğ i l .
İstanbul'un bir «Merkez» olması, konumundan, geçmişin­
d e n , kimliğinden v e işlevinden d e kaynaklanıyor. İstanbul, ç ü n k ü
her z a m a n bir g e ç i ş noktası, bir birleşme noktası, bir sentez
unsuru olmuştur. B u g ü n de öyledir, Batı için halen D o ğ u ' n u n
başlangıcı, D o ğ u için de Batı'nın kapısıdır. İstanbul'un ç o k özel
kimliği de bu ikililiğinden kaynaklanmaktadır.
Önceki bölümlerde İstanbul'u ziyaret e d e n , İstanbul'dan
g e ç e n ve İstanbul'da k o n a k l a y a n b i r ç o k kişiyi, b i r ç o k g i z e m usta­
larını, ö r g ü t kurucularını, g i z e m araştırmacılarını g ö r d ü k ve k e n d i ­
mize bunlarla ilgili sorular s o r d u k , b a z e n de s o n d e r e c e basit,
olağan yanıtlar verdik, v e r m e y e çalıştık. Ve, bilindiği g i b i , b a z e n
o l d u k ç a karışık gibi g ö r ü l e n s o r u ve sorunların ç ö z ü m ü basit,
s o n d e r e c e mantıksal, o l a ğ a n yanıtlara bağlıdır.
«Merkez» işlevini gören her m e k â n , kapsamı ne olursa
olsun, ç e k i c i bir g ü c e sahiptir, bir mıknatıs gibi işler. A y n ı z a m a n ­
d a b u m e r k e z bir d e p o l a m a noktasıdır, değişik k a y n a k l a r d a n
tarihsel bir süreç içinde e d i n e n bilgilerin, kültürlerin kat kat t o p ­
landıkları bir ardiye, bir arşiv. Ya da y a ş a y a n ve s o m u t bir bellek.
Böyle bir yaklaşım i ç i n d e Bizans, Batı'yı d e p o l a d ı y s a Fetih
sonrası İstanbul'u D o ğ u ' y u d e p o l a d ı v e Tanzimat'tan b a ş l a m a k
üzere D o ğ u ile Batı'yı.
İstanbul, kendi kimliği içinde, k e n d i n e ö z g ü bir bilgi sentezi­
ni biraraya getirdiyse (ki, hiç k u ş k u s u z getirmiştir) bu tür bir sen­
tezi o l u ş t u r m a k y o l u n d a olanlar için bir «temel kaynak», y ö n l e n d i -
— 131 —
rici bir nokta, ufukta beliren aydınlatıcı bir «fener» görevini de g ö r ­
müştür.
Batı'dan g e l e n g i z e m t u t k u n u y a d a öğreti sahibi g i z e m c i
İstanbul'da D o ğ u ' n u n g i z e m , bilim ve bilgeliğini aradığı gibi
D o ğ u ' d a n gelip Batı'ya d ö n e n ve durakladığı İstanbul'da iki ayrı
kaynağı karşılaştırarak elde ettiği bilgileri ölçer, b i l a n ç o s u n u çıka­
rır ve u y g u l a m a y ö n t e m l e r i n i s a p t a m a y a koyulur.
Çemberlitaş'ın altında b u l u n d u ğ u sanılan geçitlerin Agar-
t a ' y a kadar ulaşıp ulaşmadığını b i l m i y o r u z a m a İstanbul'un, yüz­
yıllar b o y u n c a , biriktirdiği g ü ç l e r i n her y ö n e yayıldığına inanıyo­
ruz.
İstanbul gizemleri d e r k e n aşırıya kaçtığımızı d ü ş ü n e n l e r ola­
caktır. Bu satırları, bu sayfaları o k u d u k l a r ı n d a bir «gizem z o r l a m a ­
s ı n a bel bağladığımızı söyleyeceklerdir. Eleştiriye her z a m a n a ç ı ­
ğız (eski bir eleştirmen o l d u ğ u m u z d a n ) , yanlışlıklarımızı kabul
e t m e y e de a n c a k , kanımızca, her ş e y belirli bir mantık çerçevesi
içinde gelişiyor, örnekleri, izleri ve olayları ile. H e m biz, b u r a d a ,
bir varsayımın üzerinde d u r u y o r u z ve b u n u bir «sohbet» varsayı­
mı değil de bir «araştırma» varsayımı olarak g ö r ü y o r u z .
B u g ü n bilimin kabul ettiği, hatta S t r a s b o u r g ve M e u d o n gibi
üniversitelerde, b i r ç o k jeofizik merkezlerinde araştırılan ve «tellu-
rizm» (topraktan, y e r d e n g ü ç a l m a k ) adını taşıyan bir olay vardır,
eskilerin tehlikeli saydıkları, bilgisini gizli tuttukları.
Ö t e d e n beri, özellikle A B D ve Rusya gibi ülkelerde, d ü n y a ­
nın o l u ş t u r d u ğ u g ü ç «çizgileri» (ya da y e r y ü z ü n ü n sinir sistemi)
nin t o p l u m l a r üzerindeki etkileri araştırılıyor, bu g ü ç l e r i n merkez-
leştirdiği noktalar üzerinde d u r u l u y o r .
«Tellurizm»in y e r y ü z ü k a b u ğ u n u harekete g e t i r d i ğ i , d e p r e m ­
lere neden o l d u ğ u b u g ü n bir g e r ç e k olarak kabul ediliyor. S i m y a ­
cılar için bu g ü ç y e r y ü z ü n ü n « g ö r ü n m e y e n » g ü c ü y d ü , antik ina­
nışlarda ise « c e h e n n e m ateşi» v e y a «cehennemin ateş nehirleri»
d i y e adlandırılıyordu. Geleneksel bilgilere g ö r e ilkel insan, t a ş
devri insanı bu g ü c ü hissediyor, merkezlerini s a p t a y a b i l i y o r d u
a n c a k evrimleşen insan, başka duyarlılıkları gibi, bu duyarlılığı da
yitirdi. Eskilerin bu merkezlerde inşa ettikleri tapınaklar (Haliç'te
yerleşen Keltlerin Fransa'nın B r e t a g n e b ö l g e s i n d e k i C a r n a c gibi)
s o n r a d a n terkedildi, yıkıntıları kaldı.
«Tellurizm» y e r y ü z ü n ü n d o ğ u r d u ğ u e l e k t r o - m a n y e t i k bir g ü ç ­
tür, mekânları ve o m e k a n l a r d a k i insan topluluklarını etkileyen,
d o ğ a l enerji merkezlerini yaratan.
Yoksa İstanbul bu tür bir m e r k e z mi, y o k s a öyle m i y d i bir
zamanlar?
Jeofizik u z m a n ı olmadığımız için, bu t ü r d o ğ a l ve jeofiziksel
olayların t o p l u m bilincini ne gibi etkilediklerini s a p t a m a k a m a c ı ­
mız sayılmadığından bu s o r u n u n yanıtını u z m a n l a r a bırakıyoruz
ve b u n u bir olasılık sayıyoruz, varsayımımızın bir parçası olarak.
Batı ile D o ğ u ' n u n bir b u l u ş m a noktası olarak g ö r d ü ğ ü m ü z
kentimizde, her iki y ö n e açılan bir kapı görevini g ö r e n İstan­
bul'da değişik kökenli, bazen çatışan bazense birbirlerini t a m a m ­
layan gelenekler, inanışlar ve kültür birikimleri işlevlerini ve etkin­
liklerini sürdürüyorlar.
Kimi insan için tek yol şifa veren, g ü ç ve inanç kazandıran
kutsal dualardır, kimi için de ilkel sayabileceğimiz uygulamalar­
dır. D o k t o r d a n v e d o k t o r u n tıp bilgisinden s o n u ç a l a m a y a n - y a
d a d o k t o r d a n v e tıptan, çeşitli n e d e n l e r d e n dolayı, ç e k i n e n -
geleneksel k o c a k a r ı d e d i ğ i m i z ilaçlara ve şifa y ö n t e m l e r i n e baş­
vuruyor; sevgilisi ile b o z u ş a n , sevgilisinden kuşkulanan, sürdür­
mekte o l d u ğ u ilişkinin g e l e c e ğ i n i merak e d e n bir fal aracına veya
bir falcıya u m u t bağlıyor. O da yeterli g ö r ü n m e d i ğ i hallerde m u s ­
kalara, tılsımlara ve büyüsel işlemlere kayıyor.
Bu tür bir g e r e k s i n i m d e ibadet yerleri d e , ayırım g ö z e t m e k s i ­
zin ve d e ğ i ş i k inançlardan olan kişiler tarafından, bir b a ş v u r u
odağı oluyorlar. Yatırlara, evliyaların, şeyhlerin ve dedelerin
mezarlarına a d a k t a b u l u n u l d u ğ u gibi, Hıristiyan ayazmaların şifalı
sularına da başvurulur. Sonra, y a ş a m arkadaşını arayan veya bul­
m a k isteyen, en basitinden, bir kiliseye girer, iki m u m alır, yapıştı­
rır y o k s a y a n y a n a diker ve yakar.
B u k o c a İstanbul'da ü f ü r ü k ç ü y e v e bakıcıya gidenler o l d u ğ u
— 133-
gibi b ü y ü u z m a n ı v e y a Şeytan Çıkaran, Cin Çıkaran
gidenler, a d a k t a b u l u n m a k için -inançları ne olursa o l s u n -
B ü y ü k A d a ' n i n t e p e s i n d e k i Ermiş Y o r g i ' y e kadar çıkanlar d a var­
dır. Ancak, karıştırmayalım, b ü y ü b a ş k a d u a ise b a m b a ş k a bir
şeydir her ne k a d a r kimi insanlar, aynı s o n u c u ç ı k a r a b i l m e k için,
ikisine de ayırım yapmaksızın başvuruyorlarsa d a .
Her tür fala bakanlar, fal k o n u s u n d a uzmanlaşanlar geniş bir
izleyici, müşteri kalabalığını topluyorlar. R e s m e n b ü y ü y a p a n hiç
y o k t u r - b ü y ü c ü l ü k yasak o l d u ğ u n d a n - oysa, g e r e k s i n i m d o ğ ­
d u ğ u n d a , k i m k i m e nasıl v e n e r e d e n g i d e c e ğ i n i s o r u p ö ğ r e n e b i l i ­
yor.
Geleceğin k u ş k u s u n u taşıyan herkes - k i h e r k e s g e l e c e ğ i n
kuşkusunu doğal olarak t a ş ı y o r - bu kuşkuyu giderebilecek,
hafifletebilecek, bir u m u t verebilecek birini arıyor. Arayıp b u l d u ­
ğ u n d a da, yararlı olacağına, olabileceğine inanıyor. O l a ki, bu tür
işlemlere i n a n m ı y o r s a bile - g ü n d e l i k gazetelerinin yıldız falına
bakanlar gibi - « n e olur ne olmaz» d e y i p deniyor, d e ğ i l s e bir
çeşit sosyete o y u n u n u sayıyor.
Gizemde, t e k r a r edelim, her şey her şeye bağlıdır, inanış ve
inançlarda da öyledir ve çaresizliğe, u m u t s u z l u ğ a , e n d i ş e y e kapı­
lan insan her yere başvurur, her tarafa saldırır. Mantıksal d a v r a n ­
mak, aydınlatılmış o l m a k temel koşul ise bile olayların d o ğ u r d u ­
ğ u , yüze çıkardığı aynı d e r e c e d e t e m e l d u y g u l a r d a h a baskın
çıkıyor.
Bir y e r d e n s o n r a ne kültürel d o n a t ı m , ne de parasal olanak­
lar yeterli g ö r ü n ü y o r : iş olsun d i y e , g ü l ü m s e y e r e k , «kesinlikle
inanmıyorum» d i y e r e k gazetesinin o g ü n k ü fal s ü t u n u n a b a k a n
aydın, t ü m d e n evrimleşmiş kişi ile b o r s a d a k i d u r u m u n u n gelece­
ğini ö ğ r e n m e k a r z u ve u m u d u ile fal açtıran, yıldızbilimcisine
danışan üst d e r e c e d e k i yönetici v e y a h o l d i n g sahibi arasında hiç
fark yoktur. Aynı şekilde sevgilisinin sadakat, bağlılık d e r e c e s i n i
ö ğ r e n m e k a m a c ı ile bakıcıya (yeni adı ile «medyum»a) vizite ö d e ­
yen g e n ç kadınla T a r o t ' d a n bir ö n e r i , bir işaret b e k l e y e n g e n ç
kız arasında da hiç fark yoktur. Yoktur ç ü n k ü , h e p s i n d e , kalıtım­
sal, genetik ruhbilimsel içgüdüler harekete geçiyor.
— 134 —
papaza Bu çeşit ö r n e k ve uygulamaların karşısında bir g i z e m s ö m ü ­
r ü s ü n d e n söz e t m e k s o n d e r e c e doğaldır. Doğaldır ç ü n k ü n e
her başvuran bilinçlidir, ne de her u y g u l a y a n . İyi d e , bu b a ğ l a m
içinde, g i z e m i n s u ç u nedir? Gizli bilimlerin, bilgilerin ve sanatla­
rın s u ç u nedir?
Bilginin, aracın, t e k n i ğ i n hiçbir z a m a n s u ç u y o k t u r , s u ç l u
o l m a k ya da o l m a m a k g i b i bir ayırım, bir d e ğ e r l e n d i r m e ö z ü n d e
b u l u n m a d ı ğ ı n d a n . S u ç d i y e bir olay varsa, s ö m ü r ü varsa, bilinçli
ya da bilinçsiz yanlış kullanılma ve y ö n l e n d i r m e varsa bunların
s o r u m l u s u araç d e ğ i l , y ö n t e m , sanat v e t e k n i k değil, bunları kul­
lanandır.
«Gizemin tüccarları» demiştik y i n e d e , bu gizemli kentin
insanları olan, bizler bu denli şikâyet etmemeliyiz (şayet şikâyet
ediyorsak!) ç ü n k ü ister Batı ister D o ğ u ile bir kıyaslama y a p m a ­
ya kalktığımızda İstanbul'daki «gizem t ü c c a r l a r ı n ı n medyaları
kullansınlar veya kullanmasınlar, ç o k azınlıkta kaldıklarını, yurt
dışındaki keskince profesyonelleşmiş benzerleri ile aynı d ü z e y d e
olmadıklarını g ö r m ü ş oluruz, aynı katılığı sergilemedikleri g i b i .
Gizemlere gösterilen saygıdan m ı kaynaklanıyor b u t u t u m ,
henüz t ü m ü ile o t u r m a m ı ş , şekillendirilmemiş hatta g e r ç e k bir
p r o f e s y o n e l , meslekî d ü z e n e g i r m e m i ş bir e y l e m ç i z g i s i n d e n mi?
Yoksa, her şeye r a ğ m e n , bazı konuların t o p l u m u m u z d a k o r u d u k ­
ları «gizlilik»ten?
Bakıcılık d e n e n olayı inkâr e d e c e k değiliz, durugörünün,
p a r a p s i k o l o j i n i n kapsamına giren, ç o k ç a denetilmiş örnekleri
olan bir olaydır. Nedir ki, bu yeteneğini bir mesleğe d ö n ü ş t ü r e n ,
sürekli olarak «performans» g ö s t e r m e k z o r u n d a kalan bakıcı,
yetenekleri ne denli ö z g ü n olsa bile, bir n o k t a d a n s o n r a d o z u
artırmak, a b a r t m a k ve g e r e k t i ğ i n d e u y d u r m a k z o r u n l u ğ u ile karşı­
laşır. Bakıcı «bakıyor» ve g ö r ü y o r , belirli şekilleri y o r u m l u y o r ,
ç ö z ü y o r (Tarot kartlarını o k u y a n kimsenin simgeleri, s i m g e arası
bağlantıları, bilinçaltında şekilleşen çağrışımları, ruhsal imgeleri
y o r u m l a d ı ğ ı gibi) ve o n a başvuran kişiye, müşterisine, g ö r ü p his­
settiklerini aktarıyor. B u n u yaparak d a d e n e y l e r i n d e n kaynakla-
- 135 —

nan bir ruhbilimsel d o n a t ı m d a n da yararlanıyor. Değilse de o kişi
hakkında d a h a ö n c e d e n edindiği bilgilerden.
O r t a d a bir «gizem ticareti» v e y a bir «gizem s ö m ü r ü s ü » varo­
luyorsa d u r u m o kadar c i d d i değildir. En azından henüz değildir,
televizyonlardaki programlara, telefon hatlarına (ki bunların «reçe­
t e l e r i n i A m e r i k a ' d a n almışız) ve t a l k - s h o w l a r a tarafsızca baktığı­
mızda. Ö n ü n d e s o n u n d a bu 8 m i l y o n l u k İ s t a n b u l ' d a g i z e m i n
çeşitleri b o l s a bile, bunlara başvuranların sayısı artıyorsa bile
gizemsel k o n u l a r d a uzmanlaşanlar, kendilerini öyle tanıtanların
sayısı halen - v e istek g ö z ö n ü n d e t u t u l u r s a - o l d u k ç a kısıtlıdır.
İsteğin artması halinde bu sayı k e n d i l i ğ i n d e n artacaktır a n c a k ,
b i r ç o k k o n u l a r d a o l d u ğ u gibi, bir «gizem furyası»nı g e ç i r m e k t e y -
sek bu furya d a , içerdiği t ü m «in olmalar»la birlikte, gelip g e ç e n
başkaca furyalar gibi tükenecektir.
Bir de gizli sanatlarla u ğ r a ş a n o y s a b u n u n tanıtımını y a p m a ­
yanlar, o r t a y a ç ı k m a k t a n pek h o ş l a n m a y a n l a r var ki, bunlar
zaten « b i l i n m e y e n l e r d i r , «bilinmeyen» o l m a y ı ve öyle kalmayı
yeğleyenler.
D u r u m g e n e l d e pek «vahim» olmadığına g ö r e işin ve işlerin
tadını b o z m a d a n y o l u m u z a d e v a m e d e l i m ö z e l d e n g e n e l e g e ç e ­
rek ve içinde yaşadığımız, b o z u l a n , soysuzlaşan İstanbul'a yakı­
şık g ö r d ü ğ ü m ü z bazı nitelikleri, özellikleri u n u t m a d a n .
Daha ö n c e d e belirtmiştik: Batı'dan g e l e n v e y a D o ğ u ' d a n
d ö n e n g i z e m araştırmacısı İ s t a n b u l ' d a sahip o l d u ğ u dişrek v e y a
içrek bilgiye, e d i n d i ğ i gizli öğretiye katacak, e k l e n e c e k şeyler arı­
yor, hatta a r a n m a s ı gerekiyor gizli sanatların ö n e r d i ğ i evrenselli­
ğe varabilmek ve ola ki, bazı açıklarını k a p a t a b i l m e k için. G i z e m ­
ciliğin çeşitli türleri, ekolleri ve teknikleri v a r o l u y o r s a da temel
kökeni birdir, bir y e r d e n fışkırıp yayılıyor, g e ç t i ğ i v e y a yerleştiği
yerlerden bir şeyler kapıyor ve y o l u n a d e v a m e d i y o r .
Gizemcilik tarihinde t ü m yollar ilkin O r t a A s y a ' d a n çıkıyor,
bir kol U z a k d o ğ u ' y a uzanıyor d i ğ e r kolu ise, sanki kaçınılmaz bir
şekilde, Mısır'a varıyor o r a d a n d a O r t a d o ğ u , A r a p Yarımadası,
A n a d o l u y o l u ile Batı'ya varıyor.
Gizemciliğin kesin y o l u n u ve kesin coğrafyasını ç i z m e k , çize­
bilmek b u g ü n bile pek kolay değildir, fakat h a n g i «güzergâhı»
izlerseniz izleyin er veya g e ç A n a d o l u ' y a o r a d a n da İstanbul'a
varmış olursunuz. Bu bir z o r l a m a v e y a bir abartı değildir, «güzer­
g â h ı n getirdiği bir kaçınılmazlıktır.
Sibirya'dan, Turan'dan, Şamanlar'dan yola çıkıp gizem
M o ğ o l i s t a n y o l u ile Çin'e ve J a p o n y a ' y a varıyor; T i b e t ' t e n Hindis­
t a n ' a geçiyor. Aynı k ö k e n d e n hareket ederek İ s k a n d i n a v y a ' y a
ulaşıyor, Eskimolarla A m e r i k a kıtasına gelip yerleşiyor; Babil'e
vardığında da üç kola ayrılıp Mısır, Arabistan ve Roma-Yunanis­
t a n ' a d o ğ r u yol alıyor.
T ü m kıtalara yayılan g i z e m c i l i k ve kollarını o l u ş t u r a n sihir
( m a g i c ) v e b ü y ü c ü l ü k (sorcery) b ö y l e c e evrensel bir i n a n ç s a l -
toplumsal-ruhbilimsel olaya d ö n ü ş ü r l e r .
İlk ve ilkel inanış ve inançlara, ilk b ü y ü k uygarlıkların dinleri­
ne bağlı kalan, temellerini o l u ş t u r u p k e n d i t e m e l ve geleneklerini
kuran gizemcilik D o ğ u ' d a n Batı'ya g e ç t i ğ i n d e karşısına Hıristiyan­
lığı buluyor, O r t a d o ğ u ' d a ise İslam'la karşı karşıya kalıyor. Nedir
ki, heY b ü y ü k t e k tanrılı d i n sihiri ve özellikle b ü y ü y ü yasaklıyorsa
da gizemciliğin ö z ü n e ve d ü ş ü n s e l - i n a n ç s a l yapısına p e k bir
zarar getiremiyor, g i z e m s e her d ö n e m d e uzlaşmacı o l m a y ı iyi
biliyor.
Getirmesine d e n e d e n kalmıyor ç ü n k ü , sihirin v e b ü y ü n ü n ,
falcılığın ve bakıcılığın dışında kalan, g e r ç e k gizemsel arayış
«mistik» (tasavvufi) bir arayıştır insanla Tanrının, m i k r o k ı mos
( k ü ç ü k dünyanın) ile m a k r o k o z m o s ' u n ( b ü y ü k dünyanın) bırara-
y a gelişinin, içice kaynayışının arayışıdır, dünyasal k ü ç ü k hesap­
larının, d u y g u s a l çatışmalarının ve parasal endişelerin, siyasal
tedirginliklerinin ç o k ö t e s i n d e .
A n c a k b u n u d a g ö z a r d ı e t m e m e k gerekiyor: M a g u s y a d a
sihirbaz d o ğ a n ı n v e d o ğ a ü s t ü n ü n güçlerine sahip olmak, gizleri­
ni ç ö z ü p , belirli teknikler ve ayinsel modeller, ritüeller y o l u y l a kul­
l a n m a k isteyen kişidir. A m a c ı bir Tanrı ya da bir yarı-tanrı o l m a k
değildir, Tanrıya yaklaşmaktır, evrensel g ü c ü n bir parçası o l m a k -
- 137-
tır. B ö y l e bir a m a c a varabilmenin yolları değişiktir, z o r d u r , kıta­
d a n kıtaya, inançtan inanca çeşitlemeler içerir. Nedir ki, ö z ü n e
baktığımızda a m a ç aynıdır: m a d d e s e l dünyanın zincirlerinden,
y ü k ü m l ü l ü k l e r i n d e n k u r t u l u p tek evrensel öze ulaşmak ve bu
ö z ü n içinde erimektir.
İstanbul'un her ç e ş i d i n d e n gizemlerini araştırdığımızda o l u m ­
lu olanla o l u m s u z olanı, g e r ç e k olanı ile y a p a y olanı, d o ğ r u olan­
la olmayanı ayırt e t m e y e çalıştığımızda karşımıza sandığımızdan
d a h a da geniş, karmaşık bir m a l z e m e çıkar. Ve bu m a l z e m e salt
izlerden, kalıntılardan, işaretler ve inanışlardan giderek u y g u l a m a ­
lardan o l u ş m u y o r ; yüzyıllar b o y u n c a İstanbul'un ilk ve sonraki
mekânlarında aynı potanın içinde eriyen, üst üste gelen, «stra­
t u s l a r , yüzeyler m e y d a n a getiren bir m a g m a haline gelen bir
ö z d e n m e y d a n a geliyor.
İstanbul'un bir «göç» o d a ğ ı olması ç a ğ d a ş bir s o r u n d e ğ i l ­
dir; g ö ç , ç ü n k ü potayı belirleyen en açık ve görünebilir olaydır,
kentin tarih ö n c e s i n e uzanan ve bu kentin mozaikini şekillendi­
ren bir sorundur.
Bizans kapılarını Latinlere açıyor, Fetihten s o n r a Fatih Sul­
t a n M e h m e t kentin n ü f u s u n u artırmak için, Belgrat'tan, Kırım'
d a n , Kafkasya'dan g ö ç m e n l e r getirtiyor.
Ve İspanya'dan sığınan Yahudilerle (1492) İstanbul Kabalacı­
l a r a kollarını açıyor, Bizanslı simyacılarının kaçışından sonra.
Etkenler, karışımlar ve değişimler! Hal b ö y l e y k e n s i m y a c ı
Nicolas Flamel'in yaşamını değiştiren destansal bir elyazmasının,
geleneksel olarak İstanbul çıkışlı olmasına, öyle g ö s t e r i l m e s i n e
hiç ş a ş m a m a k gerekiyor.
«Kentsel Gizem», yani bir kentin, İstanbul gibi bir m e g a ken­
tin (başka bir y o r u m l a , bir k e n t - k a s a b a - k ö y birikiminin) içerdiği
ve d o ğ u r d u ğ u gizemler ile kendi iç g i z e m i , anlamındaki d e y i m i
kullandığımızda m u h a k k a k ki b u n u n , bu «olay»ın, ayrıntılarına ve
ayırımlarına varmamız gerekiyor, potayı oluşturan değişik ve fark­
lı unsurları saptayıp bunları bir t ü m e b a ğ l a m a k açısından.
Aksaray'ın ya da Ayasofya'nın içerdiği gizemlerle A n a d o l u
kökenli g e c e k o n d u ortamlarının taşıdığı g i z e m l e r arasında, inanış
ve u y g u l a m a , k ö k e n ve işlev açısından farklar vardır ve ö r n e ğ i n ,
yüzyıllık tarihini g ö z ö n ü n d e t u t t u ğ u m u z d a b u g ü n kimilerinin «nos­
taljik» saydığı d ü n s e «kozmopolit» bir kimlik taşıyan bir B e y o ğ ­
l u ' n d a ne tür gizemlerin gizlendiğini k i m araştırmıştır ki?
O y s a ki Batı'dan gelenlerin uğrağı ve m e k â n ı paşa konakları
ile birlikte, hiç k u ş k u s u z Galata-Pera hattındadır, eski Pera'nın
sonraki B e y o ğ l u ' n u n özel « m a l i k â n e l e r i n d e v e g i z e m c i l e r i kabul
e d e n elçiliklerinde.
M o d a s ı g e ç m e k bilmeyen, özentiler yaratıp bunları besleyen
nostaljiye hiç bulaşmaksızın gerilere d ö n ü p bazı d a h a g e n e l kav­
ramlara dikkatimizi verelim.
T e k r a r d a n yarar çıkar: bir kentin g i z e m l i , esrarlar taşıyan ve
sihirlerden oluşan bir «şarj», bir «iç g ü ç » taşıdığını kabul e d e c e k ­
sek - e n azından b u n u bir «araştırma varsayımı» olarak g ö r e c e k -
s e k - inandırıcı olan, olabilen örnekler d i z i p varsayımı s o m u t l a ş ­
tırma y o l u n a gitmeliyiz.
Bir kentin her bölgesi ayrı bir kimlik ve nitelik, ayrı bir «hava»
taşır, ister g e ç m i ş i n d e n kalan izler, ister s o n r a d a n gelen ve ö n c e ­
kilere katılan (ya da öncekileri örten, silen) katkılarla. S o r u n u salt
bir «yedi tepe» perspektifi içinde d e ğ e r l e n d i r m e k hiç yeterli değil­
dir, ç ü n k ü «tepe» d e y i p «tepecikler»i u n u t m a m a k gerekiyor. Bu,
genel hatları ile, salt g i z e m araştırmacısını değil d e , insanbilimci­
yi ve f o l k l o r c u y u , halkbilimcisini ilgilendirir inanışlara d a y a n d ı ğ ı
için.
Ö n c e k i iki b ö l ü m d e tanıtmaya ve izlemeye çalıştığımız o
Batı'dan gelenlerin taradıkları bölgeleri bilmiyoruz.- Bilmiş olsay­
dık bu varsayımsal arayışımız ö n e m l i ipuçları kazanmış o l u r d u .
Yine de bir genellemenin boyutları i ç i n d e , İstanbul'da aradıkları,
ola ki arayıp buldukları «şey» gitgide belirleniyor.
Denecek ki, bu sayfalarda Batı'dan gelenlere fazlasıyla
ö n e m v e r d i k ancak, kanımızca bunlar d a İstanbul'un bazı gizem­
lerini araştırıyordu ve bu açıdan onlara baktığımızda, birer «anah­
tar» kimlik ve işlevini de kazanabilirler, taşıyabilirler.
 Bazı bağlantılara girerek ö z e t l e m e y e çalışalım: 1) S E G İ L A H
ERALİPA
- N i c o l a s Flamel, Bursa'daki derviş olabilir ya da o l m a y a b i ­
G Keldanlılarda
lir fakat s i m y a c ı Flamel'in, sanatının kökenlerini a r a m a k için,
İLENLİ Segilah = H a z i n e
istanbul'a, B u r s a ' y a gelmiş olması (resmi ö l ü m tarihinden s o n r a
L
bile) s o n d e r e c e d o ğ a l sayılmalı. Flamel s i m y a n ı n a m a ç l a r ı n d a n
A
biri olan «Felsefeciler Taşı»nın sayesinde hem altın y a p m a y ı ,
H
h e m d e ö l ü m s ü z l ü ğ e (değilse d e ç o k u z u n bir y a ş a m a ) ulaşmayı
2) C A N A M A L
başarmıştır a n c a k b u ç o k araştıran, ç o k ö ğ r e n e n v e s o n r a d a n
AMADAMA
ç o k gezen kişi simyanın kökenlerinin İslam bilimcilerine bağlı
NADADAM İbranicede
o l d u ğ u n u k u ş k u s u z bilmekteydi. Hatta ve hatta s i m y a d a k i tinsel
ADANADA ChNML = Dolu
ve mistik (tasavvufi) çizgisinin Al Gazali'nin, t ü m d e n tinsel olan,
MADADAN
«mutluluk simyası»na yakın o l d u ğ u bilincindeydi belki.
AMADAMA
Flamel'in y a ş a m çizgisini değiştiren, İstanbul'da b u l u n d u ğ u
LAMANAC
söylenen Y a h u d i A b r a h a m - Avram'ın e l y a z m a s ı n d a n b i r ç o k kez «Altın Şafak» ( G o l d e n Dawn) ö r g ü t ü n d e n M a c G r e g o r Mat-
söz ettiysek d e içeriğine hiç d e ğ i n m e d i k . D e ğ i n m e m i z belki d e hers'e g ö r e m e t i n d e k i bazı d ö r t g e n l e r tehlikeli bir d o ğ a y a sahip­
bizlere bazı i p u c u verebilecektir. tirler ve o r t a d a bıraktıklarında duyarlı kişileri, ç o c u k l a r ı ve hatta
Yazılış o l a r a k tarihi 1458 d i y e verilen m e t i n d e önerilen tek­ hayvanları etkileyip obsesiyonlara (saplantılara) yol açabilirler.
nik, İngiliz araştırmacısı Francis King'e g ö r e , Hintlilerin y o ğ a Evrensel Bilinç'ten yola çıkıp defineciliğe ya da d o l u y a var­
(Bhakta-Yoga, T a p ı n m a Yogası) u y g u l a m a s ı n a yakındır. Şöyle m a k pek yakışık g ö r ü n m e z s e bile A b r a Melin'in kitabı, pratik for­
ki: mülleri bir y a n a , başka boyutlara da açılan bir m e t i n olarak bilin­
- Altı ay s ü r e n bir inzivaya çekilen «magus» (sihirbaz) bu mektedir, özellikle Flamei'e t a h m i n e d i l e m e y e n bir servetle birlik­
z a m a n içinde bir «yeniden d o ğ u ş » t a n g e ç e r ve m e t i n d e k i tanımla­ te ö l ü m s ü z l ü ğ ü (değilse,, ç o k u z u n bir yaşamı) kazandırdığına
ma ile, «Kutsal ve K o r u y u c u Meleğinin bilincine ve sohbetine» bakılırsa.
ulaşır. Harfi harfine alındığında «magus»un K o r u y u c u Meleği ile Kitabın ilk sayfasındaki yazıya g ö r e yazarı Y a h u d i A b r a h a m
olan tanışması ve ilişkisi bir d o s t l u k ç e r ç e v e s i i ç i n d e oluşur. S i m ­ - Avram'dır ya da İbrahim. Bir prens, bir h a h a m , bir yıldızbilimci
gesel olarak d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i n d e bu tanışma mistik (tasavvufi) ve bir felsefeci. Başından beri kitabın rahip ya da yazar (yazıcı)
bir süreçtir, «Alt ve üst kimliğin birleşmesi»dir veya «Nesnelle o l m a y a n l a r a y a s a k o l d u ğ u belirtildiği gibi b u n a aldırış etmeyenle­
öznelin birleşmesi» ya da «Evrensel bilinç»e ulaşmaktır. re yönelik lanetler de sıralanmaktadır. A n c a k Flamel'in ve o n d a n
İnzivadan ve K o r u y u c u Melekle b u l u ş m a d a n s o n r a kişi ( m a ­ s o n r a m e t n i kullananların - k i bunların arasında «Altın Şafak»çılar-

gus) Abra Melin'in dörtgenlerini kullanmaya başlayabilir. Ö r n e ­ d a n Aleister Crovvley'i de k a t a b i l i r i z - üzerinde durdukları, çöz­
dükleri veya çözmeye çalıştıkları diyagramlarda, simgelerde
ğin, aşağıda çıkarılan, ilki «büyük bir defineyi bulmak», ikincisi
y a ş a m ve ö l ü m ü n gizleri, d o ğ a n ı n ve bilgeliğin gizleri açıklandığı
ise «dolu yağdırtmak» için, d ö r t g e n l e r üzerinde çalışabilir.
kabul edilen bir noktadır, bir gerçektir.
Bu tür g e r ç e k l e r i n sahibi H a m e l ' i n , elyazmasının ortaya çıktı-

— 141 -
ğı s ö y l e n e n , İstanbul ve Türkiye ile ilgilenmesi hatta «kaynaklara»
bir d ö n ü ş y a p m a s ı k a d a r o l a ğ a n bir ş e y d ü ş ü n ü l e m e z .
B u r s a ' d a k i dervişin Paul Lucas'a söylediklerini anımsayalım:
k u s u r s u z l u ğ a e r i ş e b i l m e k a m a c ı ile d ü n y a y ı d o l a ş a n yedi dost,
her y i r m i yılda bir seçtikleri bir kentte biraraya gelen yedi dost ve
b u n l a r d a n , kimya, s i m y a ve Kabala konularında u z m a n , Fla­
m e l ' i n sahte bir c e n a z e y i nasıl hazırladığını ayrıntılı şekilde anla­
t a n bir bilge...
Kabala d e r k e n de aklımıza bir b a ş k a İstanbul y o l c u s u geli­
yor: Truva araştırmacısı İspanyol d i n a d a m ı ve u z m a n Kabalacı
R a y m o n d o Lulle!
Kabala en kısa bir tanımlamayla, Kutsal Kitabı, Eski Ahit'i
açıklayan, bir paralellik kuran Yahudi inancının en ö n e m l i «mis­
tik» (tasavvufi) metnidir, Tanrı, insan ve evreni ele a l a n , Kutsal
Kitabın gizli y o r u m u n u veren. Kabala'sız bir Yahudi t o p l u l u ğ u
d ü ş ü n ü l e m e y e c e ğ i n e g ö r e , Kabala'yı oluşturan iki kitabın yani
«Sepher Jetzira» (Yaradılış Kitabı) ile «Zohar» (Parlaklık, lşık)ın,
ister 1492'deki g ö ç l e , ister ç o k d a h a ö n c e d e n , i s t a n b u l ' a g e l m e ­
si doğaldır. Kaldı ki Fatih'in korumacılığından yararlanan, İspan­
y a ' d a 1391, 1481 ve 1492 yıllarında E n g i z i s y o n ' u n kanlı gazabına
u ğ r a y a n , Yahudi toplulukları İ s t a n b u l ' d a n başka R o m a , C r e m o -
na, Mantova, P a d o v a ve Firenze gibi İtalyan kentlerine sığındıkla­
rında Kabala ile ilgili çalışmalarına yeni bir hız v e r m e y e başlıyor­
lar.
Ve u n u t m a y a l ı m ki, Yahudi t o p l u m l a r ı ve g i z e m c i l e r i bir
yana, Kabala'ya b a ş v u r m a y a n , d a n ı ş m a y a n , g i z e m öğretilerine
k a t m a y a n Batılı u z m a n ya da ö r g ü t y o k t u r , dinsel inancı ne olur­
sa olsun.
Kabala'dan b a ş k a bir konuya g e ç e l i m , her şey her ş e y e b a ğ ­
lıdır d i y e n çizgimizi izleyerek, her şeyi her şeyle bile bile karıştıra­
rak.
İstanbul y o l c u l a r ı n d a n «ölümsüz» Saint-Germain'in, Caglios-
t r o ' n u n ve C a s a n o v a ' n ı n , bilindiği kadarıyla, D o ğ u g i z e m c i l i ğ i y l e
p e k bir bağlantıları y o k t u , C a g l i o s t r o ' n u n Mısır'dan etkilenerek
k u r d u ğ u loca için o l u ş t u r d u ğ u ritüel, geleneksel a y i n şekli bir
— 142 —
yana. A n c a k ü ç ü n ü , g i z e m c i o l m a l a r ı n d a n başka, b a ğ l a y a n bir
nokta vardır: ö r g ü t a d a m ı olmaları G ü l - H a ç olmaları.
Gül-Haç (Rose-Croix; Rosicrucian; Rosa-Croce) örgütü
ülkemizin g i z e m araştırmacıları v e u z m a n l a r ı n c a sanki y e n i y a d a
kısa denilebilecek bir süre ö n c e keşfedilmiş bir ö r g ü t t ü r (saptaya­
bildiğimiz kadarıyla G ü l - H a ç ' t a n s ö z e d e n üç kaynak «Bilinme­
yen» ansiklopedisi, Sarıkaya'nin «Türkiye Gizemleri» ve hazırladı­
ğımız «Uzaydan Geldiler»dir). O y s a ki, y u k a r d a sıralanan (en
azından) üç kişinin, üç g i z e m c i n i n i s t a n b u l ' a g ö s t e r d i k l e r i ilgi
ö r g ü t ü n , yaklaşık olarak, iki belki de üç yüzyıl ö n c e k e n t i m i z d e
«operatif» (faal) o l d u ğ u n u g ö s t e r e n bir kanıt olarak sayılmalıdır.
Türkiye'de, gizemcilikle ilgilenen ve uğraşan çevrelerde
Gül-Haç d e n i l d i ğ i n d e akla g e l e n ilk (ve, bildiğimiz kadarıyla, tek)
kişi Metin Kiraz'dır. Kiraz, ç ü n k ü , basında ve yayınlarda bu ö r g ü ­
t ü n bir üyesi o l d u ğ u n u belirtmiştir.
Gül-Haç, b u g ü n k ü uygulamasıyla, gizli bir ö r g ü t değildir,
çeşitli ülkelerde kuruluşları o l a n herkese açık ve açık bir ö ğ r e t i d e
bulunan, belirli bir ücret karşılığında üye kabul e d e n , t a n ı t m a y a
ö n e m veren bir çeşit cemiyettir.
Başka nedir bu Gül-Haç ö r g ü t ü v e y a c e m i y e t i , üyelerine ne
gibi yararlar sağlıyor ve en önemlisi, a m a c ı nedir?
«Rose Croix (Güi-Haç)ın öğretisi mistik olması nedeniyle
d o ğ a l olarak U z a k d o ğ u mistisizmi, sufizm gibi D o ğ u l u mistik
örgütlerle aynı paralelde.» d i y e açıklıyor Metin Kiraz. «Örgüt ola­
rak bunlarla bir ilgisinin o l d u ğ u n u s a n m ı y o r u m . A m a öğretileri
ç o k farklı d e ğ i l , Batı'da Rose Croix (Gül-Haç) kaynaklı bir başka
gizemli kuruluş da, G o l d e n D a w n (Altın Şafak).
... (Gül-Haç) mistik, okült, parapsikolojik, bilimsel, ahlaki, fel­
sefi ve benzeri öğretilere yer veriyor. Bunları a ç ı k l a m a m m ü m ­
k ü n değil. Ayrıca, a ç ı k l a m a y a y e t k i m de y o k . Zaten açıklamalar,
öğretinin i ç i n d e b u l u n m a y a n biri için anlamsız olabilir.»
1970'lerde Gül-Haç ö r g ü t ü n e giren Metin Kiraz'ın y u k a r k i
açıklamalarına bazı, d a h a ayrıntılı, biigiler ekleyelim ve ilk elden,
ö r g ü t ü n Fransa'daki m e r k e z i tarafından başvuranlara g ö n d e r d i ğ i
tanıtma b r o ş ü r ü n e bir g ö z atalım.
 Fransa'daki merkezi Le Neubourg'daki Omonville şatosun­ - «Ben»liğin gelişimi,
d a b u l u n a n , k e n d i n i «dinsel v e tarikatsal o l m a y a n , uluslararası - Mistik (tasavvufi) yasaların ilkeleri,
geleneksel ve felsefi bir eylem» o l a r a k s u n a n A M O R C yani «Antik - Antik s i m g e l e r i n g e r ç e k anlamı,
ve Mistik G ü l - H a ç Tarikatı» (Ancien et Mystique Ordre des - Evrensel bilinç ve evrensel bilinçle iletişim,
R o s e - C r o i x ) n i n 1986 baskı tarihini taşıyan ve bize 1990 yılında - D o ğ u üstatlarının öğretileri,
ulaştırılan 36 sayfalık, «Yaşamın Hakimiyeti» başlıklı kitapçıkta ilk - Y e n i d e n o l u ş u m , sağlık, y a ş a m ı n uzatılması,
önce örgütün bazı çok ünlü üyeleri tanıtılmaktadır. Örneğin, - Renkler, düşünce radyasyonları, ses ve ışık üzerinde
A l m a n felsefeci ve m a t e m a t i k ç i s i Gottfried Leibniz (1646-1716),
deneyler v . b .
İngiliz felsefecisi Francis B a c o n (1561-1626), ç a ğ d a ş felsefenin
B r o ş ü r ü aldığımız tarihte A M O R C ' u n Fransız ö r g ü t ü n e üye
başlatıcısı Fransız Rene D e s c a r t e s (1596-1650), Amerikalı devlet
o l m a ücreti t o p l a m 920 Fransız frankıydı ve ilginçtir ki, ü y e n a m ­
adamı, yazar ve bilim a d a m ı Benjamin Franklin (1706-1790),
zetlerinden ne lise, ne de y ü k s e k ö ğ r e n i m sahibi olmaları gibi bir
Fransız bestecisi C l a u d e D e b u s s y (1862-1918) ve ünlü şarkıcı
koşul a r a n m ı y o r d u ç ü n k ü , t a n ı t m a b r o ş ü r ü n d e yazıldığı g i b i , «bir
«minik serçe» Edith Piaf (1915-1963) g i b i .
gazeteyi o k u y u p anlayabilen kişi derslerimizin içeriğini ve basit
Broşürün birinci bölümünde, özetle, «varolmanın gizemi» şekilde s u n u l a n temel g e r ç e k l e r i anlayabilir ve yararlanabilir.»
ele alınıyor, « y a ş a m yolu», «neden b u dünyadayız?», «yazgı t ü m B u d a ü y e namzetlerinin kültür d ü z e y i k o n u s u n d a bir ö l ç ü
hareketlerimizi y ö n e t i y o r mu?», «bir y a ş a m planı», «içimizdeki
olsa gerek!
yaratıcı güçler» g i b i arabaşlıklarla.
Ç a ğ d a ş Gül-Haç ö r g ü t ü A M O R C ' u n San J o s e (California)
İkinci bölümün başlığı « B u l u ş l a r d ı r ve «bilgelik okulları»,
merkezi tarafından yayınlanan, ö r g ü t ü n ilk i m p a r a t o r u ( ! ) H . S p e n -
« o d u n l u ğ u n altındaki ışık», «deneyler», «sezgi» gibi konuları içer­
cer Levvis tarafından hazırlanıp 1918-1972 yılları arasında 22 bas­
mektedir.
kı y a p a n ( M a ç k a Camisinin ö n ü n d e t e z g â h k u r a n bir eski kitap
Gül-Haç ö r g ü t ü n ü n g e l e n e ğ i ise, M.Ö. 1350 yılından ve Fira­
satıcısından edindiğimiz) «Gül-Haç Elkitabı» ( R o s i c r u c i a n M a n u -
v u n 5 . A m e n h o t e p ' t e n b a ş l a m a k üzere, ü ç ü n c ü b ö l ü m d e ö z e t l e n ­
al) kuruluş hakkında g e n i ş bilgi v e r e n bir kaynaktır.
mektedir. A r d ı n d a n 1610 tarihli «Gül-Haç Kardeşliği'nin Ünü» (Fa­
Aile ve iş yaşamıyla ilgili Gül-Haç y ö n t e m l e r i ; İsa'nın gizli
ma Fraternitatis Rosea Crucis) ve 1615 tarihli «Gül-Haç Kardeşli­
öğretileri; ö r g ü t ü n t a m tarihi; kullanılan eski işaretler; Pasifik
ğ i n i n İtirafnamesi» (Confessio R.C. Fraternitatis) adlı «klasik» bil­
O k y a n u s u n u n kayıp kıtası L e m u r i a ; K e o p s Ehramı'nın s i m g e s e l
d i r i l e r d e n söz e d i p A M O R C ' u n bir d i n ya da bir tarikat o l m a d ı ğ ı ,
kehanetleri; başarılan evrensel g ö r e v ; eski Mısır'dan k a l m a v e r a ­
kâr g ü t m e d i ğ i , siyaset y a p m a d ı ğ ı vurgulanmaktadır.
set v e benzer k o n u l a r d a yayın y a p m ı ş olan A B D ' d e k i A M O R C ' u n
D ö r d ü n c ü b ö l ü m Gül-Haçlar'ın kazandırdığı yararları belirt­
Y ü c e B ü y ü k Locası'nın elkitabında aşağıdaki bilgiler v e r i l m e k t e ­
mektedir: yaşamı y e n i d e n şekillendirmek, içimizdeki g ü ç l e r i hare­
dir, özet olarak:
kete geçirmek v.b. gibi.
- A M O R C ve teşkilâtı,
Ve öğreti konuları arasında:
- Ç a ğ d a ş bir simyacı ve l a b o r a t u v a n ,
- Titreşimler ve etkileri,
- Ö r g ü t ü n B ü y ü k Locası'nın y ö n e t m e n l i ğ i n d e n b ö l ü m l e r ,
- Evrensel birleşim y o l u y l a önsezi,
- Üyeler için genel bilgiler,
- Z a m a n ı n ve uzayın gizleri,
- Mistik simgeler ve anlamları,

—- 145 — istanbul Gizemleri / F: 10

 - Öğreti y ö n t e m l e r i ,
adı belli o l m a y a n bir simyacı, A v r u p a ' n ı n bazı ülkelerini gezip,
- Haç işaretinin evrimi, a m a c ı s i m y a üzerinde çalışmalar olan bir c e m i y e t i k u r m a y a çalışı­
- Y ü c e Beyaz L o c a , yor. 1614'te, Almanya'nın Cassel kentinde, «Dünyanın genel
- Gül-Haçlar'ın y a ş a m yasası v . b . reformu» adlı çalışma ve eki olan «Kardeşliğin Ünü» yayınlanıyor
Bol resimli o l a n yayında aşağıdaki çizimler de ilginç bir m a l ­ ve ö r g ü t ü n tarihi ilk kez açıklanıyor, k u r u c u s u o l d u ğ u söylenilen
z e m e içermekteler: 14. yüzyıl Alman soylusu Christian (Hıristiyan) Rosenkreuz
- Tapınağın ve locanın planı, (Gül-Haç)ten söz ediliyor.
- AMORC'un mühürleri, 1378'de b u destansal Rosenkreuz, Y u n a n c a y ı v e Latinceyi
- Mısır simgeleri, ö ğ r e n m e k üzere, bir keşişle birlikte, Kıbrıs'a ve K u d ü s ' e geçiyor.
- Gizeh'teki b ü y ü k e h r a m , Keşiş K u d ü s ' t e vefat e d i n c e 16 yaşındaki Rosenkreuz, Arabis­
- Kabala ö ğ r e t i s i n i n planı, t a n ' a g i d i y o r ve adı «Damcar» olan bir kentte oranın bilgeleri ile
- Faust'un beş köşeli yıldızı, t e m a s kuruyor, aydınlanıyor ve aldığı bilgilere d a y a n a r a k öğretisi­
- Hz. S ü l e y m a n ' ı n m ü h ü r ü , nin temellerini atıyor.
- Pratik Gül-Haç simgeleri,
İ s p a n y a ' d a da b u l u n a n A l m a n s o y l u s u 150 y a ş ı n d a y k e n , giz­
- AMORC'un abc'si,
li ö r g ü t ü n ü k u r d u k t a n ve etrafına b i r ç o k ö ğ r e n c i y i t o p l a d ı k t a n
- Simgesel sayılar v.b.
sonra, ülkesinde ölüyor. 1604'te mezarını a ç a n bir Gül-Haç için­
K o n u m u z ve k o n u m u z a dahil ettiğimiz kişilerle bağlantılı ola­ de gizemli yazıtlar ve altın harflerle yazılmış bir kitabı buluyor.
rak bizi, d o ğ r u d a n d o ğ r u y a , ilgilendiren Gül-Haç'ın ç a ğ d a ş k u r u ­ Öyle der ö r g ü t ü n geleneksel tarihi.
l u ş u ve her b a ş v u r a n a açık öğretisi d e ğ i l s e de y u k a r d a , özet ola­ 16. yüzyıldan b u g ü n e kadar Gül-Haç ö r g ü t ü çeşitli safhalar­
rak, g ö z d e n g e ç i r d i ğ i m i z iki kaynağın g e n e l l e m e d e yararlı olabile­ d a n g e ç i y o r , z a m a n z a m a n Protestanların z a m a n z a m a n Katolik­
ceklerini d ü ş ü n d ü k . A n c a k , eskiye d ö n d ü ğ ü m ü z d e , g ö z ö n ü n d e lerin etkisi altında kalıyor, 1785'te ise A v u s t u r y a ' d a yasaklanıyor.
t u t m a m ı z g e r e k e n bir n o k t a vardır: Fransız araştırmacısı J e a n Bazı Batılı araştırmacılarına g ö r e , Gül-Haç ö r g ü t ü Seyyid
L o u i s Bernard'ın belirttiği gibi g e r ç e k Gül-Haç'lar ö r g ü t t e n o l a n A b d ü l k a d i r Geylani'nin «Kadirilik» tarikatı ile bazı benzerlikler g ö s ­
oysa bağımsızlıklarını koruyan, g e r ç e k kimliklerini gizleyenler termektedir. Yine Batılı olan b a ş k a c a g i z e m tarihçilerinin y o r u m u ­
v e y a kendilerine (Saint-Germain gibi) d e ğ i ş i k kimlikler u y g u l a y a n ­ na bakılırsa Gül-Haç'ın t e m e l i n d e tasavvuf yatmaktadır.
lardı. «Simyacılara g ö r e haçın anlamı ışıktır» d e r A r k o n Daraul
O l d u k ç a karanlık v e g e ç m i ş e d ö n ü k bir o r t a m d a hareket etti­ dolayısıyla Gül-Haç'ın anlamı G ü l ' ü n Işığı da olabilir. Şayet bu
ğ i m i z d e n bir aydınlığa k a v u ş a b i l m e m i z olanak dışı da kalabilir. böyleyse A b d ü l k a d i r Geylani'yi izleyen aydınlatılmışların Arap
Yine de, Gül-Haçlar'ın T ü r k i y e ' d e ve İ s t a n b u l ' d a neler aradıkları­
öğretisiyle ilginç bir paralellikleri ortaya çıkabilir. Geylani'nin 12.
nı t a h m i n e t m e y e kalkışmadan ö n c e ö r g ü t ü n «geleneksel» tarihi­
yüzyılda B a ğ d a t ' t a k u r m u ş o l d u ğ u pratik tasavvuf y o l u n u n adı
ne bir g ö z atalım.
«Gül'ün Yolu» (Sebil-el-Ward) idi... Fakat Gül-Haçlar'ın 'inisiyas-
Ö r g ü t ü n geleneksel - o y s a bilinen, açıklanan h e r h a n g i eski y o n ' t ö r e n l e r i ve b a ş k a c a noktalar (tinsel simyanın dışında)
k a y n a k ve b e l g e d e n yeri o l m a y a n - tarihine g ö r e ilk çıkış Mısır G ü l ' ü n Y o l u ' n u izleyenlerin öğretisi ile pek uymuyor.»
gösteriliyorsa da Gül-Haç'ın ilk izlerine 1597'de rastlıyoruz. O yıl Orta Çağ'ın Gül-Haçlar'ı A r ş i m e d ' i n aynaları ile uğraşır,
 B a c o n ' u n robotları ile ilgilenir, s ö n m e y e n ateş ve s o n s u z devin­
genlikle, aritmetikle, d o ğ a n ı n m ü z i ğ i ve u y u m u ile g e o m e t r i ve
kehanetlerle m e ş g u l olurlardı.
1622 yılında Paris'in duvarlarına asılan ve Gül-Haç kardeşleri­
nin B ü y ü k Koleji'nin imzasını taşıyan « m a n i f e s t o s u n a , kısaca
baktığımızda ne g i b i vaatlerle karşılaşıyoruz?
- Kardeşlerin, yanlışlıklardan ve ö l ü m d e n insanları kurtar­
m a k amacıyla b u l u n d u k l a r ı ülkelerin dillerini k o n u ş a b i l m e k , aç ve
susuz k a l m a m a k , y a ş l a n m a m a k , d o ğ a n ı n t ü m gizlerini açıklayan
kitabın bilgilerinden yararlanmak.
Ancak, salt m e r a k y ü z ü n d e n Gül-Haçlar'la t e m a s e t m e k iste­
yenler onları hiçbir z a m a n g ö r e m e y e c e k l e r d i r . B u n a karşın kar­
d e ş l i ğ e üye olanlar verilen sözlerin nasıl yerine getirildiğini g ö r e ­
ceklerdir.
Gizemin araştırmacıları ve tarihçileri, özellikle Batı'da, Haçlı
Seferlerinden ve T a p ı n a k Şövalyeleri ile Batini H a s a n S a b b a h ara­
sındaki ilişkilerden b a ş l a m a k üzere, İslami öğretilerinin, İslam
gizemciliğinin Batı'daki örgütleri, kuramları ne denli etkilediklerini
araştırdılar ve araştırıyorlar. Siyasal p l a t f o r m d a ve inançsal u y g u ­
l a m a d a sanki karşı karşıya gelip çatışan M ü s l ü m a n D o ğ u ile Hıris­
tiyan Batı ortak noktalarını her iki tarafın «mistik» (tasavvufçu) çiz­
g i s i n d e buluyor. Fransız Rene Alleau'nun vurguladığı gibi, işin
ö z ü tarihsel olaylarda veya yazılı kaynaklarda d e ğ i l de «mistik»
gizemciliğinin, ö r g ü t s e l ve gizli gizemciliğinin, tinsel yaşamını kut­
sal bir g e l e n e ğ e b a ğ l a r k e n , kullandığı simgelerde, s t r ü k t ü r l e r d e
ve a y i n şekillerindedir.
Bu b a ğ l a m d a , ilk Gül-Haç ö r g ü t ü n ü Kadirilik etkilemiş o l a b i ­
lir, Gurdjieff t a s a v v u f u n ağırlığını hissetmiş olabilir ve paralellikler
aradığımızda, «mistik» ya da evrenbilimsel g i z e m c i d ü ş ü n c e s i n ­
d e , İhvanu's-Safa o k u l u n u n Risaleler'ine kadar varabiliriz en azın­
d a n konusal olarak.
Fa'kat, s o r u m u z a d ö n e r e k , İstanbul'a gelen, İstanbul'dan
g e ç e n her Batılı g i z e m c i (ister «üstat», ister araştırmacı), G ü l -
H a ç olsun y a d a T h e o s o p h e olsun, eksikliğini d u y d u ğ u , bilgisine
- 148 —
eklemek istediği İslami bir d ü ş ü n c e n i n p e ş i n d e midir?
D o k t o r F a u s t ' u n , bir «astral», b e d e n s i z y o l c u l u ğ u n d a İstan­
b u l ' d a n geçtiğini d a h a ö n c e g ö r d ü k . Benzer bir y o l c u l u ğ u n bir
başka örneği ise 18. yüzyıl şeyhlerinden M e h m e t K a r a g ö z ' ü n
y a ş a m ö y k ü s ü n d e karşımıza çıkıyor, bir çeşit D o ğ u l u Batılı «ma-
gus», g i z e m c i karşılaştırması olarak.
M e h m e t K a r a g ö z ' d e n söz e d e n bir k a y n a k A r k o n D a r a u l ' u n
«Cadılar ve Büyücüler» (VVitches a n d Sorcerers, 1965) adlı kitabı­
dır v e b u k a y n a ğ a g ö r e :
- M e h m e t K a r a g ö z 17. yüzyılda Tataristan'da d ü n y a y a geli­
yor, babası bir samandır. T ü r k ç e k o n u ş a n g e n ç M e h m e t , Buha-
ra'da, S e m e r k a n t ' t a , K a ş g a r ' d a b u l u n u y o r , bir bilginin b e n i m s e ­
yebileceği, b a ğ l a n a b i l e c e ğ i bir ö ğ r e t i n i n arayışı içindedir. Yıllarca
D o ğ u ' y u gezer Karagöz, sayısız bilginler, bilgeler ve gizemciler
ile tanışır, H i n d i s t a n ' a kadar uzanır fakat aradığını b u l m a z , özellik­
le H i n d i s t a n ' d a sergilenen oyunlara k a n m a z .
1760'lardan sonra Karagöz mekân olarak Arnavutluk'u
seçer, o r a y a yerleşir ve o r a d a bir h e k i m , bir bilge olarak ünlenir,
etrafına ö ğ r e n c i l e r toplar.
M e h m e t K a r a g ö z ' ü n İstanbul'a b e d e n e n gelip g e l m e d i ğ i n i
açıklamıyor yazar-araştırmacı Daraul fakat ilginç bir olayı nakledi­
yor: Karagöz'le g ö r ü ş m e k isteyen Sultan (Sultan'ın adı verilmi­
y o r oysa, b ü y ü k bir olasılıkla, 3. M u s t a f a olabilir) o n a bir elçi g ö n ­
deriyor. Karagöz ise, k o n u y u elçi ile k o n u ş m a k t a n s a , üç saat
b o y u n c a odasına çekiliyor ve çıktığında elçiye «Sorun halledildi,
sultanla şahsen g ö r ü ş t ü m » der.
Şaşkınlığa kapılan İstanbul'a d ö n d ü ğ ü n d e ve sultana Meh­
met K a r a g ö z ' ü n bir sahtekâr o l d u ğ u n u s ö y l e m e y e hazırlandığın­
d a padişah kendisine Karagöz'le y ü z y ü z e k o n u ş t u ğ u n u bildirir.
Kesin bir yanıt v e r m e k olanaksız ise de g ö z d e n g e ç i r d i ğ i m i z
örneklerin bazıları (Gurdjieff, S e b o t t e n d o r f ) ve dış davranışları,
«dünyasal» faaliyetleri ne olursa o l s u n , Gül-Haç ü ç l ü s ü ( S a i n t -
G e r m a i n , C a g l i o s t r o , Casanova) ile simyacılardan Flamel için
öyle olması gerekiyor.
— 149 —
 Ya diğerleri, ya «Theosophie»nin k u r u c u s u M a d a m e Bla-
vatsky?
İlginçtir ki, D o ğ u ve U z a k d o ğ u gizemleri ile ç o k y a k ı n d a n
ilgilenen, Hint ve Budist öğretilerinin etkisi altında kalmış o l a n
Helena Petrovna bir «İslam Bilinci» ne varmış gibi g ö r ü n m ü y o r .
Tanrıbilgelik öğretisinin açıklandığı «Tanrıbilgeliğin Anahtarı» (La
Clef de la T h e o s o p h i e , Paris baskısı 1895) adlı çalışmasında Bla-
vatsky, k ö k e n ve kaynaklarından söz ettiğinden, N e o - E f l a t u n c u
SEKIZINCI BÖLÜM
A m m o n i u s S a c c a s ' ı , B u d i z m ' i , Hintlilerin Vedantalarını, B a b i l ' d e -
ki Hahamları, Fitagoras ve K o n f i ç y ü s ' ü , Plotinus ve İsa'yı, Kutsal
İSTANBUL BÜYÜLERİ
Kitabı ve Kabala'yı sayıyorsa da İslama ait hiçbir kaynağı dahil
etmiyor. Blavatsky'nin k u r d u ğ u felsefi-inançsal akımının b a ş u c u
Bir kentin g i z e m s e l , sihirli p a n o r a m a s ı n ı ç i z m e y e kalktığımız­
kitaplarından sayılan Fransız E d o u a r d S c h u r e ' n i n «Büyük İnisiye-
d a v e gizli diye bilinen - o y s a o r t a d a açık açık p a z a r l a n a n - bilim
ler» (Les G r a n d s İnities, 1926) ise Krişna, Rama, Musa, Eflatun,
ve sanatlarına d e ğ i n d i ğ i m i z d e «büyü»den ve «büyüler»den de
Phytagoras, O r p h e u s , H e r m e s ve İsa'yı içermekle yetiniyor (o
söz e t m e m i z g e r e k i y o r ç ü n k ü «büyü» g i z e m i n kaçınılmaz ve ayrıl­
kadar ki T ü r k ç e y e ç e v r i l d i ğ i n d e Hazreti M u h a m m e d s o n r a d a n
m a z bir parçasıdır. Ve sihirle u ğ r a ş a n sihirbazın, «maji»yi uygula­
etkilenmiştir).
y a n «magus»un alanıdır. Niyetleri, nedenleri ve s o n u ç l a r ı ne olur­
Gizemci, g i z e m k u r u c u s u v e g i z e m araştırmacısı m a l z e m e s i ­ sa olsun.
ni dilediği ve k e n d i d ü ş ü n c e s i n e en yakın g ö r d ü ğ ü k a y n a k t a n
İyi de nedir bu «büyü»?
alır. Bu ö z g ü r bir y ö n t e m d i r , k e n d i gizini içinde taşıyan bir y ö n ­ «İyi veya k ö t ü bir s o n u ç a l m a k için tabiat öğelerini, yasaları­
t e m . Kimi belirli bir g e l e n e ğ e bağlı kalır (Mısır, Eski Ahit, B u d a ' nı etkilemek ve olayların o l a ğ a n d ü z e n l e r i n i d e ğ i ş t i r m e k için girişi­
nin yazıtları, Yeni Ahit v.b.) kimi d e , d a h a d o ğ r u bir y o l u seçerek, len işlemlerin t o p u n a b i r d e n büyü diyoruz,» diye açıklıyor Pertev
Yahudi-Hıristiyan çizgisi ile yetinmeyerek İslamı da inceler, Naili Boratav. «Bu anlamı ile kelimenin kavramı g e n i ş l e m i ş olu­
yorumlar, etkisini hisseder. Tıpkı cetvelini t u t m a y a çalıştığımız yor; d e y i m Fransızcadaki magie kelimesinin bilim d i l i n d e k i kulla­
ç o ğ u istanbul ziyaretçilerinin yaptıkları gibi. nılışını karşılıyor. Halk dilindeki büyü d a h a d a r bir a l a n d a kalan
işlemler için kullanılır. Bir kimseyi s e v d i ğ i n d e n s o ğ u t m a k , d ü ş m a ­
nını hasta d ü ş ü r m e k v e y a ö l d ü r m e k için yapılan ' k ö t ü b ü y ü ' , bir
kişide karısına karşı sevgi u y a n d ı r m a k ya da evine bağlılık sağla­
m a k için yapılan ' o l u m l u ' b ü y ü ( m u h a b b e t tılsımı) gibi.»
Ç a ğ d a ş g i z e m araştırmacılarımızdan kimisi maji ile b ü y ü ara­
sında kesin bir ayırım ve d e ğ e r l e n d i r m e d e n yanadır. K o n u n u n
uzmanlarından K e m a l M e n e m e n c i o ğ l u , örneğin, ayırımı bu şekil­
d e açıklamaktadır:
«Büyü ile maji aynı şey değildir. Tek ortak noktaları, ikisinin

— 151 —
de geleneksel k a y n a k t a n g e l m e s i . M a j i d e esas, bilinçli d a v r a n ­
g ö r e , b ü y ü y a p m a k , tanrının işine karışmak, o n u n buyruklarının
maktır. Bu bilinç, ç e v r e d e k i kanunları iyi b i l m e y e ve ruhsal t e k â ­
y o l u n u d e ğ i ş t i r m e y e çalışmak demektir. B u n d a n d o l a y ı b ü y ü y a p ­
m ü l ü ö n e a l m a y a dayanır. B ü y ü c ü k l ü k t e ise alt seviyede varlıkla­
mak, din bakımından s u ç işlemektir. B u n d a n d ı r İslam dinini ç o k
rı kullanarak, m e n f a a t e y ö n e l i k işler yapmaktır. Fizikötesi aracılı­
iyi bilenlerin b ü y ü d e n kaçışı, b ü y ü yapıp yaptırmayışı.»
ğıyla yapılan g a y r i m e ş r u işlemlerin ç o ğ u ağır bir bedel karşılığı
ile yapıldığı ve b ü y ü c ü n ü n korunmasız o l d u ğ u bir a n d a e g e m e n Eski Ahit'te, P e y g a m b e r l e r Tarihi'nde Musa da büyüyü

o l m a y a çalıştığı varlıkların geri t e p e c e ğ i söylenir. Bu t i p u ğ r a ş t a yasaklamakta, b ü y ü c ü l e r e karşı savaş a ç m a k t a d ı r a n c a k aynı

olanların feci sonlarını z a m a n z a m a n d u y u y o r u z . » Musa, Mısır'dayken, sihirbaz ve b ü y ü c ü Firavun'la karşı karşıya

geldiğinde m ü c a d e l e s i n d e «mucizeler» yaratıyor. Birinin yaptığı
Böyle bir y o r u m a g ö r e «maji» üstün bir uğraşıdır (ki, k u ş k u ­
«büyü» diğerinin yaptığı ise «mucize»dir, öyle sayılıp değerlendiril­
suz, öyledir), «büyü» ise ilkel, halk tipi ve tehlikelidir. T e m e l d e bir
mektedir, «nüans» farkları ile.
y o r u m v e k a v r a m karışıklığı o l u ş u y o r s a d a b u , kanımızca, T ü r k ç e -
İnsanoğlu yasak olana karşı eğilimlidir, en azından bir karşı
de kullandığımız bazı karşılıklardan kaynaklanıyor. Ö r n e ğ i n : «Ka­
k o y m a eylemi olarak. Cahil insan, kendi d i n i n i n buyruklarını bil­
ra Büyü» veya «Ak Büyü» d e d i ğ i m i z d e b u n u n İngilizce ve Fransız­
m e y e n insan ise büyüsel işlemlere b a ş v u r m a y a ve bunlara u m u t
ca karşılığı «Black M a g i c - M a g i e Noire» ile «VVhite M a g i c -
b a ğ l a m a y a d a h a da eğilimlidir, özellikle buhranlı, olaylı, sıkışık
Magie Blanche» o l u y o r ki, b u r a d a , «maji»yi - b u b a ğ l a m i ç i n d e -
d ö n e m l e r i n d e ve aklına herhangi başka bir ç a r e g e l m e d i ğ i n d e .
«büyü» diye çeviriyoruz. Yine İngilizce ve Fransızca dillerinde kul­
lanılan, «magus» ile basit ya da «kötü niyetli» b ü y ü c ü y ü ayırt B u r a d a «İstanbul büyüleri» d e d i ğ i m i z d e ve bu «büyü» k o n u ­

e t m e y e y a r a y a n , s ö z c ü k l e r varolmaktadır «Sorcery - S o r c e l l e - s u n u d a h a kapsamlı «gizemler» k o n u s u n a dahil ettiğimizde a m a ­

rie», «Sorcerer - Sorcier (veya VVarlock)», «Witch - Sorciere» cımız nedir, ne olabilir? İstanbul'a t ü m d e n ö z g ü büyüsel işlemler­

gibi. Ayırım, b ö y l e c e , ilk baştan kullanılan s ö z c ü k t e n ve o n a b a ğ ­ d e n , b ü y ü d e bir İstanbul g e l e n e ğ i n d e n söz e d e b i l m e m i z olası

lanılan a n l a m d a n çıkıyor. Bir «kademe» s ö z k o n u s u o l d u ğ u n d a n mı?

da üst k a d e m e d e «magus»u, «maji» sihir ile u ğ r a ş a n sihirbazı, bir Baştan belirtelim ki, geniş a n l a m d a , bir İstanbul g e l e n e ğ i n ­

sonraki k a d e m e d e ise «Sorcerer»ı, b ü y ü c ü y ü b u l m u ş oluruz. d e n söz e d e b i l m e m i z pek olası değildir ç ü n k ü , bir g e n e l l e m e y e

Sihirle u ğ r a ş a n sihirbaz hiç k u ş k u s u z ki, büyüsel işlemlerle gittiğimizde, büyüsel inanışın, büyüsel işlemin katıksızca b ö l g e ­

de uğraşacaktır, kuramların, öğretilerin uygulamasına g e ç e c e k t i r sel olabiliyorsa da salt kentsel olabilmesi z o r d u r . Kentsel olabil­

ve basit ve ilkel o l a n d a n en karmaşık ve tinsel olana dek. Ve b u n ­ mesinin, ö y l e sayılabilmesinin t e k olasılığı belirli bir kentin h u d u t ­

d a , genelde, ahlaksal ayırım ve d e ğ e r l e n d i r m e l e r g ö z e t m e k s i z i n ları içinde yer alması, o kentte bu tür işlem ve u y g u l a m a l a r d a

ç ü n k ü , bilindiği gibi, s u ç a r a ç t a aranılmaz kullananda aranılır. bulunanlar tarafından yine aynı kentte olan başkalarına veya baş­

Sihirde b ü y ü de öyledir, tarafsız bir sanat ve bir tekniktir, ö y l e kalarının isteği üzere yapılmasıdır. Kaldı ki, bir insan, töre, inanış

olması gerekiyor v e kullanım alanına g ö r e o l u m l u veya o l u m s u z ve inanç m o z a i k i n d e n oluşan İstanbul gibi bir k o c a m a n kentte

olur, sayılır. kesin ayırımlar her z a m a n yanıltıcı ve sakıncalı olabilir.

Bu y ü z d e n d i r ki, amacımız İstanbul gibi bir kentin içinde hal­
«Çoktanrıcı d i n l e r d e o l d u ğ u gibi, tektanrıcı dinlerde d e b ü y ü ­
ka d ö n ü k , halkın «tüketimi» ne s u n u l a n büyüsel inanış ve uygula­
n ü n varlığına, etkisine inanılır.» der ismet Zeki E y u b o ğ l u . «İslam
malara d e ğ i n m e k t i r , bunların k a y n a k ve örneklerini, benzerlerini
dini, b ü y ü c ü , b ü y ü c ü l ü ğ ü s u ç sayar, yasaklar. İslam anlayışına
araştırdığımızda yeniden kent dışı yollara düşmek pahasına.

— 153 —
H e m halka d ö n ü k b ü y ü s e l işlemler d e d i ğ i m i z d e hiç u n u t m a m a l ı ­ - Fatih
yız ki, bunların meraklı tüketicisi ve izleyicisi salt halk değildir, - Eyüp
bilinçli sayılan bir «mutlu azınlık» d a , ister «eğlenmek,» ister «ay­ - Gaziosmanpaşa
dınlanmak» için bu t ü r sanat ve bilimlere başvurmaktadır. - Küçükköy
Gizemli ve k i m i n e g ö r e büyüleyici kent İstanbul'da, yasal - Zeytinburnu
olarak suç, dinsel o l a r a k g ü n a h olsa d a o l m a s a d a , büyüsel - Haznedar
işlemlerin yapılması - d ü n y a n ı n h e r h a n g i başka u y g a r kentlerin­ - Bakırköy
d e o l d u ğ u g i b i - o l a ğ a n , d o ğ a l v e hatta hatta gelenekseldir. - Okmeydanı
İstanbul basınında «büyücü» ilanlarına rastlanılmaz, suça - Şişli
kanıt teşkil e d e c e ğ i n d e n . A m a y a b a n c ı basının g i z e m konularına - Mecidiyeköy
yönelik yayınlarında neler neler çıkmaz karşımızda! - Feriköy
Ö r n e ğ i n , istanbul (evet) Sihirbazı Zanetti, m a n y e t i z m a c ı , giz­ - Küçükçekmece
li bilimler uzmanı, k ö t ü telkinlere karşı tılsım ustası ( M i l a n o ) ; t ü m - Sarıyer
çağların e n eski v e g ü ç l ü tılsımı olan A d a m o t u n a ( m a n d r a g o r e ) - Çengelköy
sahip M a ı t h a t ü m d u y g u s a l , e k o n o m i k v e sağlık sorunlarınıza - Kanlıca
ç a r e bulur (Milano); cadılar atölyesi (Folkestone, İngiltere); pra­
- Kartal
tik ve dışrek büyüler ( D u r h a m , İngiltere); b ü y ü c ü l ü k l e başarıya
- Yakacık
e r i ş m e k (Nijerya); Kelt b ü y ü c ü l ü ğ ü ( H a m p s h i r e , İngiltere); kara
- Tuzla
b ü y ü , tılsım, ak b ü y ü uzmanı Gabrielle v a n Zyl (Leeds, İngiltere)
gibi semtlerde, yaklaşık olarak, 300-400 kadar «üfürükçü» barınır-
v.b.
dı, Fatma Bacı'dan Ünzile Bacı'ya, Abdurrahman Hoca'dan
İstanbul'un b ü y ü c ü l ü k tarihine, büyüsel g e ç m i ş i n e bir g ö z
Fatih H o c a ' y a v.b., kimi şifacı olarak bilinen, kimi muskalar
attığımızda bir dizi uzmanlarla karşılaşırız: cin ve perilere söz
yazan.
geçirebilen K a r a g ü m r ü k l ü Ejder Baba, evde kalmış kızlara kıs­
B ü y ü , üfürükçülük, muska, tılsım d e ğ i ş i k gibi g ö r ü n e n u y g u ­
met bulan Kasımpaşalı Sülüklü Ali, şifacı Eyüplü Yamalı Nuri ya
lamalar ise de temelleri aynıdır, gizli bilimlerin ve sanatların - n i ­
da ç o c u k l u ğ u n d a periler tarafından kaçırıldığı söylenilen B e y k o z -
yetleri d e ğ i ş i k d e o l s a - kapsamına girerler, çareler gibi sunulur
lu Köse H o c a gibi. Artı Osmanlı tarihinde k e n d i n e bir sayfa ayı­
ran ünlü Cinci H o c a . ve çareler gibi benimsenir.
«Bir inancın dışa v u r u ş u , uygulanışıdır büyü,» d e r İsmet Zeki
Profesyonel b ü y ü c ü , niyeti ne olursa olsun, h a n g i y ö n t e m l e ­
ri kullanırsa kullansın, ne gibi bir etiketi yapıştırırsa yapıştırsın E y u b o ğ l u . «Bu y ü z d e n , o k u m a k l a , eğitimle bağlantılıdır. Bilgi

k e n d i n e «afişe» o l m a k t a n çekinir, başını her tür b e l a d a n kurtul­ b a k ı m ı n d a n a y d ı n l a n m a düzeyi ne d e n l i y ü k s e k olursa, o ö l ç ü d e

m a k ve takibata u ğ r a m a m a k için. A n c a k b ü y ü n ü n , gizli bilim ve
sanatların o l u m l u s u (ak) nerede başlar, o l u m s u z u (kara) nerede
biter?
«Bilinmeyen» ansiklopedisine g ö r e 80'li yılların başında İstan­
bul'da:
b a ş k a l a ş m a , u y g u l a m a değişikliği g ö r ü l ü r büyülerde.» Ve Eyu-
b o ğ l u ' y a g ö r e : «İstanbul'un varlıklı yörelerinde, Şişli, Nişantaşı,
M a ç k a k e s i m l e r i n d e b ü y ü pek g ö r ü l m e z . »
A n c a k 70'li yılların ortalarında ifade edilen bu s o n g'örüşün
p e k g e ç e r l i o l d u ğ u söylenemez. Kaldı ki, o d ö n e m için de geçerli

— 155 —
d e ğ i l d i ç ü n k ü , saydığı kesimlerde, «büyücü» sayısı azınlıkta idiy­
se de «büyü» meraklısı, g i z e m meraklısı, «metafizik» meraklısı
kişilerin - i s t e r varlıklı, ister orta sınıf- sayısının az o l d u ğ u pek
d ü ş ü n ü l e m e z . Bu işler, ilkin, fal merakı ile başlar sonra dallanır,
budaklanır ve g e r e k t i ğ i n d e , b a ş k a «yasak» y ö n l e r e kayar.
Ç a ğ d a ş insanın iç çatışmaları, inançsal eksiklikleri kişiyi e n i n ­
de s o n u n d a bilinmeyene, gizli ve giderek y a s a k olana iter, ister
inansın, ister inanmasın. Üstelik kültür d ü z e y i n e pek b a k m a k s ı ­
zın. Kişiyi «üstün» veya «ilkel» metafiziğe, d o ğ a ötesine iten salt
bilgisizlik, y a ş a m koşulları, çaresizlik, güvensizlik ya da töreler,
tabular ve inanışlar, batıl inanışlar değildir: hırsları, ihtirasları, d u y ­
guları, d u y g u s u z l u k l a r ı ve tatminsizlikleri de k a t m a m ı z gerekiyor.
B ö y l e c e her çeşit gizemin, ister s o y l u , ister s o y s u z her z a m a n
bir alıcısı v a r o l u y o r , a m a meraklı a m a d e n e y i m c i a m a ne olur ne
olmazcı.
Tümden çağdaşlaşmak, teknolojik, us'sal bir uygarlığı
b e n i m s e m e k , nimetlerinden y a r a r l a n m a k bile, bir n o k t a d a n s o n ­
ra yeterli o l m u y o r ve bilinmeyenlerin kapısına v u r m a y a başlıyo­
ruz.
«Evet, mistik insanlarız, bilim y ö n e t m i y o r bizi ya da y ö n e t m e ­
ye yetmiyor, gizemli güçlere sığınmak z o r u n d a kalıyoruz. B u n u n ­
la övünenler b ü y ü k bir ç o ğ u n l u k oluştururlar.» d e r Melih C e v d e t
Anday.
B ü y ü c ü l ü ğ ü n ve b ü y ü n ü n ne ülkesi vardır, ne de kıtası;
uygulamaları, amaçları, formülleri, reçeteleri ve «renkli» m a l z e m e ­
si ile t ü m d e n evrenseldir. Tarihi i n s a n o ğ l u n u n tarihi kadar eski­
dir, belki de d a h a da eski. D ü n y a tarihinde, uygarlık tarihinde her
z a m a n bir yerdedir, ister arka planda, ister ön planda. Bir «bilin­
m e y e n kaçınılmaz»dır adeta ve z a m a n olur ki - metafiziksel bir
furya h a l i n d e - y e n i d e n dirilip g ü n d e m d e k e n d i n e bir yer edinir.
Orta Ç a ğ ' d a ö y l e o l d u , 18. yüzyılda, 19. yüzyılın ikinci yarısında,
60'lı ve 70'li yılların Batılı ülkelerinde ve 80'li, 90'lı yılların Türki­
ye'sinde.
«Büyü Patlamasını, «Kadınca» dergisi için araştıran Oya
Özdilek-Candan A s l a n b a y ikilisinin ifadesi ile:
«Kaşıklar birbirine ters bağlanıyor, m u m d a n insan suretleri
çıkarılıyor, s a b u n l a r a iğneler batırılıyor, çeşitli otlar kaynatılıyor,
muskalar yazdırılıyor, mezarlıklar dolaşılıyor... B ü y ü c ü l e r ruhlar­
la, cinlerle irtibatta olduklarını söylüyorlar.»
Ya bu p a t l a m a n ı n nedeni?
«... e k o n o m i k sorunlar, d e ğ e r yargılarının d e ğ i ş m e s i , sevgi­
sizlik, güvensizlik ve s o n u ç t a insanların kendilerini çaresiz hisse­
d e r e k d o ğ a ü s t ü y a d a b i l i n m e y e n güçlere sığınmaları.»
Ve bu d u r u m d a her şey «büyü» oluyor, her u y g u l a m a ve «ic­
raat» büyüsel, gizemlerle u ğ r a ş a n her kişi bir «büyücü.»
Batı'daki, hatta U z a k d o ğ u ' d a k i g e l m i ş g e ç m i ş ö r n e k l e r e bak­
tığımızda hiç ş a ş m a m a k gerekiyor, aksine d u r u m u o l a ğ a n v e
d o ğ a l ve de ilginç kabul ederek. .
Gizem evrensel ise ve belirli d ö n e m l e r d e , t o p l u m s a l - e k o n o -
mik b u h r a n l a r d a patlıyorsa ülkemizdeki, k e n t i m i z d e k i belirtileri,
yansımaları bu ışığın altında değerlendirilmeli.
A n a d o l u insanı, kültürden kültüre, b ü y ü meraklısıdır, b ü y ü -
süz bir yaşamı n e r d e y s e d ü ş ü n e m e z . İslam ve İslam öncesi Ana­
d o l u bir b a ş k a büyüler ortamıdır, her k a y n a k t a n gelip yerleşen,
değişen, k a y n a ş a n inanışlarla. S o n r a bir g e ç i ş y o l u olan A n a d o ­
lu'dan -ve de Trakya'dan- büyü gelir istanbul'a yerleşir,
Bizans'a yerleştiği gibi. Yerleştiğinde de dağılır, kırsal alandan
geleni aşar k e n t soylulara g i d e r e k «seçkin» d i y e bilinen kesite
varır.
B u n d a belki d e , ilk başta, en ç o k şaşıran kentin kenar mahal­
lesinde «icraatını» s ü r d ü r e n b ü y ü c ü ya da falcıdır, yeni, alışık
olmadığı «düzeyli» bir müşteri ile karşılaştığında. Şaşkınlık - v a r ­
s a böyle bir o l a y - geçicidir ç ü n k ü profesyonel v e d e n e y i m l i bakı­
cı ö n e m l i olanın karşısına g e ç i p m e d e t b e k l e y e n i n g ö r ü n ü ş ü
değil de içi o l d u ğ u n u bilir. Başı ö r t ü l ü olsun ya da en s o n m o d a
markalı bir «jeans» giymiş o l s u n t e m e l d e p e k bir fark y o k t u r ve
bu y ü z d e n d i r ki, bakıcı b ü y ü c ü tekniğinde, m a l z e m e s i n d e hatta
— 157 —
bilgisinde bir değişiklik y a p m a k z o r u n d a olmuyor. Bir kaçınılmaz
n o k t a d a d ü z e y l e r birleşiyor ve tanımlandığında «ilkel» o l a n «otan­
tik» oluyor, «otantik» o l u n c a da sanki bir başka g ö r ü n ü m kazanı­
yor.
D ö n e m b ö y l e c e bakıcıyı, b ü y ü c ü y ü yüceltilmiş oluyor, sanki
o n s u z o l a m ı y o r m u ş g i b i , e n s o n çare veya tek ç a r e o y m u ş gibi,
sanki bir b ü y ü d e n hayır gelecekse b u n u n hayırı salt bir kişiden
( ç o k k o n u ş u l a n , ç o k müşterisi olan, m e d y a l a r d a k e n d i n e bir yer
edinmiş, z a m a n l a yazarlığa bile soyunan) g e l e c e k m i ş g i b i .
D ü ş ü n c e şekli ve u y g u l a m a büyüsel inanışları ç a ğ d a ş l a ş ­
m a k t a n v e y ü c e l t m e k t e n ç o k başvuranları - a m a farkına varsın­
lar, a m a v a r m a s ı n l a r - O r t a Çağ'lara yanaşır bir karanlığa itiyor.
S o r u n , s o n u ç t a , bir ilim-bilim-sanat değildir; bu ilim-bilim-sa-
natın, b u «bilinmeyen» o y s a kullanılanın t u t t u ğ u yol v e g ö r d ü ğ ü
«ilkel» ilgidir.
Ak B ü y ü , o l u m l u b ü y ü , amacı «iyi» olan b ü y ü ne için yapılır?
Çeşitleri a d e t a sayısızdır; ailesinden k o p a n erkekleri ya da
kadınları d o ğ r u y o l a g e t i r m e k için; sevgi kazanmak için; uzakta
olan birinin d ö n ü ş ü n ü hızlandırmak için; m u r a d için; k ö t ü , kara
bir b ü y ü y ü b o z m a k için v.b.
Bunlardaki niyet «iyi»dir, öyle g ö r ü n ü r , öyle gösterilir ancak,
s o n u ç t a , u y g u l a n a n işlem d a i m a bir zorlamadır, bir kişinin b a ş k a
bir kişiye yönelik duygularını baskı altında tutmak, zor kullanarak
yönlendirmektir. V e biri için o l u m l u g ö r ü n e n d u r u m , b ü y ü n ü n
hedefi olan, başka birinin açısından o l u m s u z hale gelebilir, getiri­
lebilir b ü y ü «tuttuğunda.»
Kara B ü y ü n ü n , o l u m s u z ve «kötü» b ü y ü n ü n çeşitleri de bir o
kadar - h a t t a d a h a ç o k ç e ş i t l i d i r - ç ü n k ü Kara B ü y ü n ü n a m a c ı
d u y g u s a l değil d e m a d d i d i r , t ü m d e n dünyasaldır, hırslara, arzula­
ra, içimizdeki kara g ü ç l e r e , isteklere bağlıdır. Kara B ü y ü , ö r n e ­
ğin, bir kimseyi k o n u ş a m a z hale getirmek, dilini b a ğ l a m a k için
yapılır; birinin erkekliğini bağlamak, bir d ü ş m a n ı zararsız hale sor­
mak, o r t a d a n kaldırmak, birinden intikam almak, itibarını sars­
mak, z e d e l e m e k için yapılır. Haksız kazançlar e d i n m e k , yasak
— 158 —
aşklar y a ş a y a b i l m e k için de Kara B ü y ü y e b a ş v u r u l u r ya da kırsal
bölgelerde, k o m ş u n u n haşatını b o z m a k , hayvanlarını ö l d ü r t m e k ,
yangın ç ı k a r m a k için.
Büyüsel işlemlerin bir yanı yarar-zarar ikilemi ü z e r i n d e k u r u l ­
d u ğ u gibi bir başka yanıysa, m u s k a , tılsım, b o n c u k g i b i araçları
kullanarak, k o r u m a y a , bir çeşit metafizik g a r a n t i y e yöneliktir.
İstanbul'da kullanılan, kullanılmış olan, çeşitli k a y n a k l a r d a n
edinilen, kimi A n a d o l u kökenli, kimi T r a k y a çıkışlı kimi de - A n a ­
dolu yoluyla- O r t a d o ğ u ' d a n veya U z a k d o ğ u ' d a n g e l m e bazı
b ü y ü f o r m ü l ve tekniklerine bir g ö z a t m a k , bunları Batı kaynaklı
olarak gösterilen (ancak ortak bir geleneksel bilgiden çıkan) b e n ­
zerleri ile karşılaştırmak ç i z m e y i amaçladığımız bu kentsel g i z e m
panoramasına, kanımızca ilginç bir m a l z e m e katacaktır. Ve mal­
z e m e d e r k e n ilk ö n c e b ü y ü l e r d e kullanılan, kullanıldığı s ö y l e n e n
enva-i çeşit malzemelere bakalım.
B ü y ü y a p m a k için neler kullanılmıyor ki? E k m e k kullanılır,
biber kullanılır, ü z ü m kullanılır; saç, tırnak, giysi, özel eşyalar;
kan, t ü k ü r ü k , idrar, dışkı, m e n i ; otlar, bitkiler, a ğ a ç kabukları ve
her renkten (kara, kızıl, sarı) t o p r a k ; k u r ş u n , m u m , kil; çöpler,
süprüntüler; p a m u k , bez parçaları, iplik; üflenmiş, o k u n m u ş s u ;
heykelcikler, bebekler, resimler; kesici aletler; kuşlar, kediler,
köpekler, horozlar, tavuklar, kurbağalar, b ö c e k l e r ve yılanlar;
kafatasları ve kemikler, mezar ve mezarlıklardan alınan t o p r a k ;
değerli taşlar; a d a m o t u ( m a n d r a g o r e ) ; kilitler ve anahtarlar ve
çiviler; t a v ş a n derisi; y u m u r t a l a r ve m u m l a r ; şişeler, b o n c u k l a r ,
musluklar, kapılar ve kapaklar; makaslar ve maşalar, t a b a n c a l a r
ve tüfekler; nallar; pirinç, helva ve m u ş m u l a ; salyangoz k a b u ğ u
ve d o m u z derisi ve d o m u z kılı ve d a h a neler neler.
Londra, Paris, N e w York ve Los A n g e l e s gibi kentlerde
o l m u ş olsaydık y u k a r d a saydığımız (ve saymadığımız) büyüsel
malzemeleri e d i n e b i l m e k için yapacağımız t e k şey bu tür «malla­
rı» satan u z m a n bir d ü k k â n a b a ş v u r m a k ya da - k r e d i kartımızı
da kullanarak- posta servisinden y a r a r l a n m a k o l u r d u . Üstelik
geniş, ç o k d a h a geniş bir çeşitten dilediğimizi seçerek.
— 159 —
 Ö r n e ğ i n , otlar v e bitkiler ( a k a s y a d a n kaktüse v e b i b e r d e n
m a y d a n o z a ) , reçineler, kokular (amber, y a s e m i n , m a n o l y a , gül
v . b . ) , boyalar, sular (gül suyu, portakal ç i ç e ğ i s u y u ) , yağlar (ha­
vuz, sarmısak, lavanta, l i m o n , zeytin, kara biber, ç a m yağları),
t ü t s ü l e r ( c ü c e l e r i n , peri kızlarının, s e m e n d e r e l e r i n , d e n i z kızları­
nın, ruhların t ü t s ü l e r i ) , mumlar, heykelcikler ve benzerleri.
Büyü örnekleri konusunda nereden başlanır ve nereye
k a d a r gidilir? Kaldı ki, bu konulara meraklı olanlar ve bu konuları
izleyenler bilir, b ü y ü örneklerini v e r e n kitaplar, derlemeler, folklo­
rik araştırmalar p i y a s a d a sanıldığı k a d a r az değiller.
Sorun burada, o k u r a bir b ü y ü y a p m a olanağını t a n ı m a k
değildir, hiç k u ş k u s u z . Sorun ve a m a ç « b ü y ü c ü l ü k ve büyü»
k o n u s u n a ö r n e k l e r g e t i r m e k , s o n r a d a n bazı temel karşılaştırmala­
ra g i t m e k d e r k e n bir y o r u m a varmaktır, uzmanların g ö r ü ş l e r i n e
d e gerekli yeri ayırarak.
En iyisi ö r n e k l e r e ve tekniklere g e ç e l i m , çeşitli kaynaklara
başvurarak ( E y u b o ğ l u , Boratav, Yesari ve başkaları).
Çalışmamıza bir m u h a b b e t b ü y ü s ü ile başlayalım:
«Üç arnavut b i b e r i alınır. Her biberin içindeki t o h u m l a r ı n her
birine T e b b e t Suresi o k u n u p üflenir s o n r a t o h u m l a r biberin içine
d o l d u r u l u r . Kıvılcımlı küle g ö m ü l ü r . B u n u y a p a n , o c a ğ ı n duvarına
s a ğ elini vurarak, 'Elimi v u r d u m d u v a r a / Duvar o l d u üç p a r a /
Birinden in çıktı / B i r i n d e n c i n çıktı / Birinden İsmail Peri çıktı /
İni yolladım ine / Cini yolladım Çine / İsmail Peri'yi y o l l a d ı m fila­
na ( b u r a d a e t k i l e n m e k istenen kişinin adı s ö y l e n e c e k ) / D u r m a ­
d a n , d i n l e n m e d e n b a n a gele / d e d i k t e n s o n r a arkasına b a k m a ­
d a n yatağına gire» (Boratav).
O l d u k ç a «naif», saf olan, bir t e k e r l e m e havası i ç i n d e gelişen,
b ü y ü n ü n b o z u l m a m a s ı için «arkaya b a k m a m a k » yasağını getiren
ve malzeme olarak, üç biberle bir o c a k t a k i kıvılcımlı külleri kulla­
n a n b u b ü y ü d e n s o n r a «bağlamak» v e «soğutmak» a m a c ı n d a
o l a n üç kara b ü y ü ö r n e ğ i n i sıralayalım.
160 —
Dil bağlamak için
Hiç kullanılmamış bir a s m a kilit üzerine, y e d i kere üç ihlâs,
bir fatihadan s o n r a , 'Ey Y ü c e Tanrı... G ö r g ü l , ya S u b h â n yalıga-
gil, ya R a h m a n Elhamdülillah ile b a ğ l a d ı m , Külhüvallâhi ile kilitle­
d i m . . . Binbir adlı Allah, m e d e t ya ilâhi, b i n d e r d e kilit v u r d u m ,
p e r k i t t i m ; M u h a m m e d ü l Mustafa'nın m ü h r i n üzerine u r d u m ' d i y e
o k u y a . Bir ağır t a ş altına k o y u p bastıra... (Yesarı).
Güveyi bağlamak için
Bir irice çiviye g ü v e y i n adı y e d i d e f a o k u n a r a k üflenecek,
çivi tahtaya, a ğ a c a v e y a h u t d a bir k u r u k ü t ü ğ e mıhlanacak, mıh­
lanırken Ya Settar (üç kere), Ya C e b b a r (üç kere) ismi şerifleri
tekrarlandıktan s o n r a şu d u a o k u n a c a k : Ya Hafız, bu çivi mıhlan­
dığı y e r d e o l d u k ç a b e n falancayı b a ğ l a m ı ş o l u y o r u m , dizindeki
d e r m a n ı , g ö n l ü n d e k i muradı k a b z e d i y o r u m . Y a Kahhar, h i m m e t
eyle, k e r e m eyle, y a r d ı m eyle.
Çiviyi mıhlarken kullanılan alet, g ü v e y i n bağlı o l d u ğ u m ü d ­
d e t ç e hiçbir şekilde kullanılmayacak (A. Yesarı).
Soğutmak için
Elli d i r h e m t e r e y a ğ ı alınır, bir g e c e mezarlıkta bırakılır. Bu
y a ğ , sabahın e r k e n saatinde mezarlıktan alınır, b i r b i r i n d e n ayrıl­
m a s ı istenen kimselere yedirilir. O k i m s e l e r birbirinden s o ğ u r (A.
Yesarı).
Ve y u k a r d a k i g ü v e y b a ğ l a m a b ü y ü s ü n e eşit olarak bir kız
bağlama büyüsü:
Tavuk Kanadı
Lekesiz b e y a z t a v u k t a n , biri s a ğ d a n biri s o l d a n o l m a k üze­
re, iki k ü ç ü k telek koparılır. Teleklerin üzerine, kara is m ü r e k k e -
biyle, b a ğ l a n m a k istenen kızın adı yazılır. S o n r a telekler üzerine
getirilip bağlanır. Kırk bir kez kızın adı s ö y l e n i p g ü v e y evine d o ğ -
— 161 — istanbul Gizemleri / F: 11
ru üflenir. Y e t m i ş «elham», kırk bir «kulhuvallah» o k u n d u k t a n s o n ­ okur, her o k u y u ş u n ardından üfleyerek s a b u n u n ü s t ü n e bir iğne
ra, telekler bir kırmızı beze sarılarak bağlanır. Üç kez üzerine batırırsınız, s o n r a s a b u n u k u y u y a atarsınız. S a b u n e r i d i k ç e ismini
tükürülür. Kırk kez: yazdığınız kişi de erir ve iğneler s a b u n d a n k u r t u l u n c a ölür. Aynı
Hayr m i n Allah şeyin k o y u n kalbine iğne batırarak y a p ı p o n u sıcak küle g ö m e r ­
Şerr m i n Allah seniz, istediğiniz kişi size âşık olur.» d e r Kısa.
Ya habibuHah Sabun B ü y ü s ü d e u y g u n l u k l a r b ü y ü c ü l ü ğ ü n ü n b a ş k a bir
Seyyide selam örneğidir, s a b u n u n erimesiyle eriyen v ü c u t , sıcak küllerin sıcaklı­
Temmete temmet ğını d u y a n , âşık o l a n kız gibi. Ve de kaçınılmaz iğneler!
Ya Resul h i m m e t Yukarda bir b a ğ l a n m a (erkek b a ğ l a n m a ) ö r n e ğ i n i v e r d i ğ i m i ­
Ş e d d e ha ş e d d e ha z e g ö r e ş i m d i d e o n u ç ö z e c e k bir karşıt b ü y ü aktaralım:
Allah Allah Allah «Aşağıda yazılı vefk, bir kâğıda aktarılacak, b ü y ü l e n m i ş k i m ­
o k u n u p kızın evine d o ğ r u üflenir. Telekler, g e r d e k t e n bir g e c e senin içeceği s u y a bakılacak, s o n r a bu su k e n d i s i n e içirilecek.
ö n c e , kızın evinin kapısının eşiğinin altına saklanır ( E y u b o ğ l u ) . Yine bir kâğıda A y e t ü l k ü r s î v e bir b a ş k a kâğıda da B a k a r a Suresi­
İlk v e r d i ğ i m i z ö r n e k «naif» g ö r ü n s e de sonraki ö r n e k l e r d e nin hitamındaki A m e n e r Resulü Ayeti Kerimesinden başlayıp,
h e m kullanılan malzemelerin çeşidi çoğalıyor, h e m de işlemler hitamına kadar, harfleri birer birer kelime şeklinde yazılacak. Aye-
- o k u n a n dualarla b i r l i k t e - d a h a karmaşık, d a h a ayrıntılı v e ula­ tülkürsî sağ kola, A m e n e r Resulü de sol kola b a ğ l a n a c a k . B u n u
şılmak istenen a m a ç l a d a h a ç o k bağlantılı oluyorlar. Kaldı ki, müteakip, bağlı olan kimse ü r e t i m organını hiç kullanılmamış
g e n e l d e ve t e m e l d e , büyüsel işlem g e r e k simgesel gerekse yeni bir baltanın d e l i ğ i n d e n g e ç i r i p , idrarını y a p a c a k . O kimse,
somut benzerlikler üzerine kurulmuştur; dili bağlamak için, c ü m l e b ü y ü d e n halâs olacak.»
k o n u ş m a n ı n akışını d u r d u r m a k için kullanılan kilit; güveyi bağla­ Birini b a ğ l a m a k , cinsel g ü c ü n ü k e s m e k kara b ü y ü d e n sayılı-
maktaki çivi, kız b a ğ l a m a k t a k i lekesiz beyaz tavuk gibi m a l z e m e ­ yorsa o n u y e n i d e n cinselliğine k a v u ş t u r a c a k bir b a ş k a b ü y ü d e
lerin d o ğ u r d u ğ u çağrışımlar apaçıktır. «ak» t ü r d e n sayılması doğaldır ve «ak» o l d u ğ u n d a n dualara baş­
Bu tür işlemlere, bu «kendin pişir k e n d i n ye» tarzındaki halk vurmaktadır. Kaldı ki, b ü y ü n ü n ve b ü y ü c ü n ü n , d u a yoluyla, bir
tipi büyülere ve b ü y ü anlayışına «naif», saf ya da ilkel d e s e k bile «üst» g ü c e b a ş v u r m a s ı , Tanrıya v e y a şeytana y a k a r m a s ı , kutsal
yine d e e n ç o k rağbet görendir, e n ç o k tüketilendir. Öyle olması sayılan metinler kullanması, ilkel t o p l u l u k l a r d a n b a ş l a m a k üzere,
s o n d e r e c e d o ğ a l d ı r ç ü n k ü pratiktir, s o m u t amaçları vardır v e b ü y ü c ü l ü k olayının sürecindedir ç ü n k ü , Bronislavv Malinovvski'
işlenişindeki unsurlar, y a p a n a ve yaptırana, istenilen, beklenilen nin de v u r g u l a d ı ğ ı gibi, «...din, insanı b ü y ü d ü z e y i n d e n kaldırı­
s o n u c u (simgeler ve çağrışımlarla) açık seçik imgelerle g ö r ü n t ü ­ yor.»
lemektedirler. Din insanı b ü y ü d ü z e y i n d e n kaldırsa da insan, yine d e , inan­
Kendini p r o f e s y o n e l b ü y ü c ü olarak tanıtan Bülent Kısa «ba­ cını inanışlarında k u l l a n m a k t a n ç e k i n m i y o r , olguları biraraya geti­
sit» b ü y ü d e n d i ğ i n d e , ö r n e ğ i n , «Sabun Büyüsü»nün tarifini ver­ rerek ve karıştırarak.
mektedir. Kuramları i n c e l e m e d e n ö n c e verdiğimiz b ü y ü örneklerine,
«Bir s a b u n u n üstüne istediğiniz kişinin ve annesinin ismini bir karşılaştırma olarak, değişik kıta ve ülkelerde, değişik kültür­
yazar, geceyarısı bir k u y u n u n başına o t u r u r s u n u z , 41 d e f a y a s i n lerde kullanılan birkaç çeşitlemeyi ekleyelim.

- 162- - 163 —
 Sevgilinin aşkını kazanmak için (Malezya)
k o y u n . Sizi g ö r ü n c e y e kadar huzur bulmayacaktır.»
V ü c u d u n u z k a d a r u z u n bir d e ğ n e k l e kendi gölgenizi d ö v ü n , Mısır'dan Hindistan'a g e ç t i ğ i m i z d e bir kadının h a m i l e kalma­
b u l u n d u ğ u n u z m e k â n d a t ü t s ü yakın v e aşağıdaki d u a y ı y e d i kez sını s a ğ l a m a k için yapılan bir b ü y ü ö r n e ğ i n i n de ç o k basit o l d u ­
o k u y u n , her d e f a s ı n d a gölgenizi elinizdeki d e ğ n e k l e d ö v e r e k . ğunu görürüz:
B u n u g ü n e ş batımında, geceyarısında ve şafakta tekrarlayın ve - Ç i ğ bir y u m u r t a n ı n k a b u ğ u n u iki u c u n d a n d e l i n . K o c a bir
yatarken, beyaz bir çarşafla ö r t ü n ü n . u ç t a n üfler, y u m u r t a n ı n içi eşinin ağzı i ç i n d e boşalır, kadın b u n u
yutar. Bu işlemden g e ç e n kadın da hamile kalır.
Ey Karanlık İrupi,
Basitliği bir yana uygulamanın t ü m ü n ü n cinsel birleşmeyi,
Kraliçenin b a n a g e l m e s i n e izin ver, ayrıntılı olarak simgelediği ve dolayısıyla, uygunluklar yöntemi
Şayet (sevgilinin adı) uyanıksa g e r e ğ i n c e , g ü c ü n ü v e etkinliğini b u s i m g e s e l b e n z e t m e d e n aldı­
O n u sars ve salla, uyanmasını t e m i n et, ğı ortadadır.
S o l u ğ u n u al, r u h u n u al ve buraya getir, Şifaya yönelik büyülere baktığımızda işte ünlü g i z e m c i Y ü c e
Sol tarafıma bırak, A l b e r t u s ' u n (Albertus M a g n u s , 13. yüzyıl) ateşi d ü ş ü r m e k için
Kalkmak i s t e m i y o r s a ö n e r d i ğ i ve bir c u m a g ü n ü , saat 8 ile 9 arasında, bir kâğıda yazı­
S a ğ ayağının b a ş p a r m a ğ ı n ı k a p lıp hastanın b o y n u n a takılacak büyüsel bir f o r m ü l :
Ve kendi y a t a k t a n kalkıncaya kadar tut
V e o n u b a n a g e t i r m e k için t ü m g ü c ü n ü kullan, H B R H C H T H B R H
B u n u y a p m a z s a n Tanrıya karşı g e l m i ş olursun. H B R H C H T H B R
H B R H C H T H B
Bir sevgilinin ilgisini çekmek, onu kaybetmemek için:
H B R H C H T H
(Çingene büyüsü) ~V
H B R HCHT
Ağzınıza bir t u t a m ot atıp ilkin d o ğ u y a sonra da batıya d ö n e ­
H B R H C H
rek aşağıdakilerini tekrarlayın:
H B R HC
Güneş yükselince H B R H
sevgilim y a n ı m d a olacak! H B R
G ü n e ş batınca H B
ben onun yanında olacağım! H

Basit b ü y ü d e n d i ğ i n d e , bir olası, b u n d a n d a h a basitini bul­

T e m e l k o n u m u z olan İstanbul'dan, İstanbul'un b ü y ü c ü l e r i n ­
m a k zor olsa gerek. N e d i r ki, ö n e m l i o l a n , bir b ü y ü n ü n - m a l z e ­
d e n , İ s t a n b u l ' d a u y g u l a n a n büyüsel işlemlerden bir hayli uzaklaş­
mesi v e uygulaması i l e - basit o l u p o l m a m a s ı değildir, ö n e m l i
tık. A n c a k , «gizli bilim ve sanatlar»ın evrenselliği g ö z ö n ü n d e t u t u ­
olan etkinliğidir. Mısır'dan ve Firavunlar'ın d ö n e m i n d e n kalma,
l u n c a kaynakları karıştırmak, karşılaştırmak her z a m a n yararlı ola­
bir kadının sevgisini k a z a n m a y a yönelik b ü y ü y ö n t e m i de basit­
bilir en azından bir «evrensellik» olayını, örnekleri ile kanıtlamak
tir:
açısından.
«Tuz, peynir ve un alın, iyice karıştırın, odasının bir köşesine
Daha ö n c e k i b ö l ü m l e r i n birinde « v o o d o o » tarzı bir u y g u l a m a -

— 164 —
— 165 —

d a n söz etmiştik, bir aşk b ü y ü s ü , bir kara b ü y ü ö r n e ğ i olarak.
B u n d a n hareket e d e r e k b ü y ü y ö n t e m l e r i n i n , kıtadan kıtaya ve
ü l k e d e n ülkeye g e ç i p , her kültürde nasıl yerleştiğini bu vesileyle
g ö r m ü ş oluruz.
B ü y ü n ü n yapıldığı yer N i ş a n t a ş - M a ç k a arası, b ü y ü n ü n yerel
ö ğ r e t i yeri T a k s i m civarı, işlemin t e m e l kaynağı ise A f r i k a ' d a n çık­
m a , ilkin Mısır'da s o n r a d a n - a d e t a «ulusal» bir nitelik kazana­
r a k - Haiti v e G ü n e y Amerika'da, Brezilya'da yaygınlaşan bir kay­
nak.
A v r u p a ' d a k i «eski» uygulamalarını araştırdığımızda karşımı­
za, «literatür» olarak, İngiliz Reginald S c o t t ' u n 1655'ten kalma,
L o n d r a basımlı « B ü y ü c ü l ü ğ ü n Keşfi» (The Discoverie of VVitchc-
raft) adlı kitabı çıkıyor. Scott bir rakip veya bir d ü ş m a n ı o r t a d a n
kaldırmak için aşağıdaki b ü y ü y ü öneriyor:
- Zarar v e r m e k veya ö l d ü r m e k istediğiniz kişiye benzer bir
heykelciği y e n i ve el d e ğ m e m i ş m u m d a n yapın; s a ğ koltuk altına
bir kırlangıç k u ş u n u n kalbini, sol koltuk altına da ciğerini yerleşti­
rin. El d e ğ m e m i ş bir iplikle heykelciği b o y n u n d a n asın ve yine el
d e ğ m e m i ş bir iğneyi acı v e r m e k istediğiniz yere batırın; heykelci­
ğ i n alnına zarar v e r m e k istediğiniz kişinin adını, kaburgalarına da
bu sözleri yazın: «Allif, casyl, zaze, hit, mel, meltat» s o n r a da hey­
kelciği bir yere g ö m ü n .
«Voodoo» b ü y ü s ü v e «Sabun büyüsü», g ö r ü l d ü ğ ü gibi, b e n ­
zer bir çizgide buluşuyorlar.
M u m l a yapılan büyüler için Orta Çağ'ın ünlü gizemcilerin­
den Paracelsus adı ile tanınan Theophrastus Bombast
H o h e n h e i m , «Ruhun Özü» (De Ente Spiritum) adlı kitabında şu
açıklamada b u l u n u r :
«Şayet birine karşı kin d u y u y o r ve o n a k ö t ü l ü k y a p m a k isti­
y o r s a m , başarı s a ğ l a y a b i l m e m için bir aracı, bir y a r d ı m c ı kullan­
m a m , yani bir c i s i m d e n y a r a r l a n m a m gerekir; a n c a k böylelikle
iradem, b e d e n i m i n hareketine ihtiyaç g ö s t e r m e d e n bir kılıç dar­
besiyle b ü y ü yapılan kimsenin g ö v d e s i n i delebilir, o n u yaralayabi­
lir... Bunu y a p a b i l m e k için ç o k g ü ç l ü bir istek yeterlidir... İrade
— 166 —
g ü c ü m ü bir n o k t a d a topladığım, bir kişiye y ö n e l t t i ğ i m z a m a n ,
o n u n ruhsal güçlerini, m u m d a n yapılmış m o d e l i n e aktarabilir, ira­
d e s i n i y o k eder, e m r i m altına alırım, istersem sakatlayabilirim.
İstek ve telkinin, tıpta da ne kadar ö n e m l i bir yeri o l d u ğ u n u kabul
e t m e k gerekir; insan kendi kendini etkileyerek, b e n l i ğ i n d e rahat­
sızlık, sıkıntı hali yaratabilir ve varsaydığı b ü t ü n rahatsızlıkları b ü n ­
y e s i n d e de hisseder... Büyü nedeniyle m e y d a n a g e l e n hastalık­
larda ise, irade zayıflar, y ü k s e k ateş, bitkinlik, şiddetli başağrısı
gibi haller başgösterir ve d o k t o r l a r ı n teşhis e d e m e d i ğ i , tıbbın için­
d e n çıkarmayıp çaresiz kaldığı bu hastalıklar sırasında, b ü y ü l e n e n
kimse, ne o l d u ğ u n u anlamadığı birtakım k o r k u n ç hayaller, k â b u s ­
lar görür...»
G i z e m u z m a n ı kadar 16. yüzyılın tıp uzmanı da sayılan Para­
celsus büyüsel işlemlere inanmakla birlikte «istek» ve «telkin» fak­
törlerini gözardı etmiyor, büyüsel işlemin kurbanı olan ya da
büyüsel işlemlerin etkisine inananın geçirdiği, g e ç i r e b i l e c e ğ i r u h ­
sal ve p s i k o s o m a t i k (ruhsal-bedensel) şokları, sarsıntıları da
h e s a b a katmaktadır.
Bir Orta Ç a ğ gizemcisinin, Haitili bir «voodoo» b ü y ü c ü s ü n ü n
y ö n t e m l e r i - d ü n y a n ı n d ö r t bir b u c a ğ ı n d a n k o p m u ş başka v e
benzer uygulamalarla b i r l i k t e - b u g ü n ç a ğ atlamakla m e ş g u l
o l a n , bir alanda ç a ğ d a ş l a m a örneklerini g ö s t e r e n ve bir başka
a l a n d a y e r i n d e s a y m a y ı s ü r d ü r e n İstanbul'da y e n i d e n karşımıza
çıkıyor, bir D o ğ u - B a t ı karmaşası içinde.
Her ç a ğ , uygarlık, kültür ve t o p l u m d a gizemli, gizli bilim ve
von
sanatların karşısında iki «engel» dikiliyor, yasalarla dinsel inanç­
lar, d a h a ileri g i d e r e k dinsel tabular. Ve her ç a ğ , uygarlık, kültür
ve t o p l u m d a g i z e m l e uğraşanın s o r u n u bir «davranış» s o r u n u ­
dur, bir «çizgi», «yol» ve «boyut» s o r u n u d u r . Gizem, ç ü n k ü - b i r ­
ç o k kez tekrarladığımız g i b i - bir ilgi alanı, bir araştırma k o n u s u ,
bir m e r a k k o n u s u olabildiği gibi bir saplantı ya da bir s ö m ü r ü ara­
cı da olabiliyor. Üstelik ç o k rahat ve kolay bir şekilde.
«Büyü d i y e bir şey yok,» d i y o r bu k o n u y u Türkiye ç a p ı n d a
— 167 —
araştırmış ve d e r l e m i ş olan İsmet Zeki E y u b o ğ l u . «Yalnız insan
b u n a aşırı d e r e c e d e inanmışsa, k e n d i n e b ü y ü yapıldığı inancına
kapılmışsa, b u d u y u l m u ş s a , yeterince d e aydınlanmamışsa, birta­
kım tinsel sarsıntılar geçirir... B ü y ü n ü n yalnızca psikolojik etkisi
var. Y o k s a aydın, b ü y ü y e i n a n m a y a n bir insan için b ü y ü etkili
değil.»
Mantıksal olarak öyledir o y s a o r t a d a kalan, d o l a ş a n , yayılan
bir «inanış» hatta bir «inanç» varken, b u n u n h e m müşterisi, h e m
de satıcısı hazırken olayı salt mantığa d a y a n a r a k v e y a bilimsel
d e n e y l e r d e n geçirerek, denetleyerek açıklayabilmek p e k olası
o l m u y o r , özellikle kültürel bir s a ğ l a m t e m e l d e n y o k s u n t o p l u m ,
t o p l u l u k ve kişilerde.
Bilim b ü y ü y ü , g i z e m i n «ilim» ve sanatlarını r e d d e d i y o r s a bile
s o n a ş a m a d a - v e d e n e y s e l olarak h e n ü z açıklayamadığı olaylar­
d a , ö r n e k l e r d e - belki de bir uzlaşma a n l a m ı n d a , araya kimi çev­
relerde halen bir yan-bilim sayılan p a r a p s i k o l o j i giriyor. Parapsi-
koloji, ç ü n k ü g i z e m d e n e n şeyi d a h a d o ğ a l b o y u t l a r d a bir olabilir­
lik perspektifi içinde d e ğ e r l e n d i r m e y e ve ç ö z m e y e çalışıyor. Ve
h e p «güç, güç» d e n d i ğ i n d e , b u g ü c ü n dıştan değil d e içten gel­
me olabileceği olasılığı üzerinde durabiliyor, d u r u y o r .
B ü y ü y ü ve g i z e m c i bilgisini r e d d e t m e k l e hiçbir şeyi s o n u ç ­
landırmış o l m u y o r u z , pek az kimseyi de ikna etmiş o l u y o r u z . Bu
da bir b a ş k a gerçektir, acı bile olsa.
Sorular k o n u n u n uzmanlarına, u z m a n geçinenlere s o r u l d u ­
d a n para kazanarak y a ş a y a n parazitlerdir. Aynı z a m a n d a , kandır­
dıkları kişilere yalan yanlış bir s ü r ü zırvalığı telkin ederek, t o p l u ­
m u n ruh sağlığını bozuyorlar.»
A k ç a m - ki gizemin ağırlığını yıldızbilime v e r m e k t e d i r çalış­
malarında - t a n ı m l a n a m a m ı ş bazı tesirleri, etkileri yani d o ğ a ü s t ü
güçleri kabul ettiğinde bunların kullanım olasılıklarını s o r g u l a m a k ­
ta ve haklı olarak, «gizem tüccarlarına» saldırmaktadır.
D o ğ a d i y o r u z v e d o ğ a ü s t ü d i y o r u z , birini yüzyıllardan bilim­
sel olarak araştırıyoruz, kurallarını, işlenişini saptıyoruz, diğerini
ise bir hayli «muğlak» ve «geniş» bir ç e r ç e v e n i n içine kapatıyo­
ruz. Ya da d o ğ a l d e d i ğ i m i z , bildiğimiz, d e n e d i ğ i m i z , kimi süreklili­
ği olan, kimi d e n e y halinde tekrarlanabilen olaylardır. D o ğ a ü s t ü -
cü kategoriye soktuklarımız ise «açıklanamayan» ve «bilinme­
yen» t ü r d e n olaylardır.
G i z e m ve gizemin arkasında sürüklediği her şey işte bu
«açıklanamayan»ı, bu «bilinmeyen»i d o l d u r m a k t a d ı r .
Orta Ç a ğ ' d a yaşamadığımız için b u g ü n b ü y ü c ü l e r e t o l e r a n s
gösterilmektedir yeter ki, yasal olarak hizmetleri karşılığında
ücret almasınlar. İyi de b u g ü n ü n d ü n y a s ı n d a ve b u g ü n ü n İstan-
b u l u ' n d a karşılıksız hizmet nerede g ö r ü l m ü ş t ü r , piyasada kaç
t a n e özveri sahibi D o n Kişot kalmıştır bu hızlı köşeyi d ö n m e o r t a ­
mında? H e r h a l d e ücret d e ğ i l s e d e , gizemli hizmetin karşılığı baş­
ka şekilde de karşılanabilir, hediyeler, armağanlar, hibeler ve d e s ­
tekleyici yardımlarla.

ğ u n d a y o r u m l a r iyiden iyiye çarpışıyor ve herkes kendi çizgisine «Ülkemizde, günümüzde de ve her şeye rağmen büyü,

u y g u n şekilde yanıtlar veriyor. b ü y ü c ü l ü k ve b ü y ü c ü l e r vardır,» d i y e yazıyordu 1979'da Afif

Yesari. «Polisin, haklarında sık sık k o ğ u ş t u r m a açtığı M a d a m
« D o ğ a ü s t ü güçler d e n e n t a n ı m l a n a m a m ı ş bazı tesirler var­
V.P., Nişantaşlı N.S., G.K., Kadıköylü A.E., Edirnekapılı F.Y.,
dır,» d i y e kabul ediyor a s t r o l o g (yıldızbillimci) Haluk A k ç a m .
Aksaraylı M.Ü. yerli b ü y ü c ü l e r d e n s a d e c e birkaçıdır.
A m a , bu güçleri kullanabilen kaç kişi var a c a b a şu d ü n y a d a !
B ü y ü y e inanç duyanların ç o k sayıda oluşları, büyücülerin
Basının d a , halkı bu alanda yanlış y ö n l e n d i r d i ğ i n i kabul etmeliyiz.
işlerini rahatça y ü r ü t ü p , kolaylıkla ele g e ç m e m e l e r i n i n başlıca
Dergilerde b o y g ö s t e r e n bir sürü şarlatan, kimi eline plastikten
nedenidir.
bir kurukafa sıkıştırıp sırıtarak şeytanla işbirliği yaptığını, kimi de
Kentin t ü m bölgelerine yayılan büyücüler, fal bakar, nefes
geceleri cinleri başına t o p l a y ı p ö n ü n e geleni çarptığını ilan ede­
eder, m u s k a , tılsım yazar, b ü y ü yapar, b ü y ü bozarlar. Kara B ü y ü
rek b e d a v a d a n reklam sağlıyor. Bunlar, cahil bir t o p l u m u n sırtın­
p e k u y g u l a n m a z y a d a e n d e r olarak uygulanır.

— 169 —

Bu arada, çeşitli b ü y ü kitapları, Kudur ve K a d e h duaları,
Çevirgel Duası g i b i risaleler de yayınlanmakta, ç o ğ u el altından,
gizlice satılan bu b ü y ü kitaplarında, a r a p harfleriyle yazılmış vıfk'
lar ( b ü y ü ) , m u s k a örnekleri, dualar bulunmaktadır. Bu t ü r d e n bir
k i t a p olan Seyyit S ü l e y m a n Efendi'nin 'Kenz-ül Esrâr'ı ise t a m a ­
m e n eski harflerle basılmıştır.»
İki ciltlik bir «Cinsel Büyüler» derlemesini hazırlayan İsmet
Z e k i E y u b o ğ l u d a aslen A k ç a a b a t ' l ı (Trabzon) o l u p s o n r a d a n
(70'li yıllarda) İstanbul'da Fatih'te yerleşen ve m a k a s büyüleri ile
ü n l e n e n Horovili M u h a m m e d H o c a ' d a n , yine Fatih'te o t u r a n Bay­
b u r t l u H . H o c a ' d a n s ö z eder.
70'li ve 80'li yılları gerilerde bıraktık a n c a k b ü y ü halen b ü y ü ­
dür, her ne kadar ç a ğ d a ş kentsel gizemcilerimiz b ü y ü c ü a d ı n d a n
ü r k ü p kendine d a h a «metafiziksel» adlar yakıştırıyorlarsa bile.
Büyü, g ö r d ü ğ ü m ü z gibi, geleneksel şekillere ve malzemele­
re d a y a n a n , ü r ü n ü o l d u ğ u kültürün ve inançsal temellerin imgele­
rini yansıtan, karmaşıktan basite g i d e n bir olaydır. Bu olayın
boyutları içinde, İstanbul'da yüzyıllardan beri ç o k tutulan, üfürük­
ç ü l ü ğ ü n ve şifacılığın yeri nedir? Ya da başka bir d e y i m l e , bunlar
bizi gizeme mi y o k s a parapsikolojiye mi götürürler?
Ak ve iyi niyetli, o l u m l u sayılan şekli ile kullanıldığında b ü y ü
şifacı, k o r u y u c u bir nitelik de taşıyabiliyor: hastalıklardan korur,
iyileştirir, sakatlıkları önler, tedavi eder.
Mustafa İ l o ğ l u ' n u n , kendi yayını olan, 8 ciltlik k a p s a m ı n d a
ve bir kısmını L ü b n a n ' d a edindiği İslam kaynaklarından d e r l e d i ğ i
«Gizli İlimler H a z i n e s i n d e d u a l a r a dayalı şifacı uygulamalarının
arasında, ö r n e ğ i n , ruhsal hastalık ve sıkıntıları g i d e r e n formüller,
b u r u n kanamalarını ve nezleyi g e ç i r m e k için çareler, sara, sarılık,
çarpılma ve benzerlerine karşı vefkler ve yazarın ifadesiyle, «ha­
len tıbben tedavisi olanaksız olan bazı ruhi ve her nevi hastalıkla­
rın tedavisi için» d e r l e n e n ayet ve d u a l a r yer almaktadır.
İloğlu'nun niyeti, b ö y l e c e t ü m bu kimi gizli, kimi inançsal
a m a pek b i l i n m e y e n bilgileri açıklayıp ihtiyaç d u y a n ı n (ve b u n l a ­
rı kendi başlarına uygulayanları) « p r o f e s y o n e l l e r i n s ö m ü r ü s ü n ­
d e n kurtarmak oluyor, kendi bir s ö y l e ş i d e açıkladığı gibi.
Salt bir araştırma kaynağı olarak ele alındığında ve salt bu
y ö n ü ile değerlendirildiğinde «Gizli İlimler Hazinesi», g e r e k folklor
açısından gerekse bir İslam gizemleri ansiklopedisi a ç ı s ı n d a n , az
rastlanabilen bir çalışma niteliğini korumaktadır. Ve bu y ö n ü ile
Batı ile D o ğ u ' n u n geleneksel gizemlerini karşılaştırmalı bir şekil­
de incelemek isteyenlere ilginç bilgiler vermektedir.
Çalışmasının ilk cildinde İloğlu, d u a ve inanç ü z e r i n d e dur­
d u k t a n sonra, ayrıntılı olarak ele aldığı k o n u yıldızbilimin (astrolo­
jinin) olması açıklayıcıdır. İloğlu, ç ü n k ü s o n r a d a n d i z e c e ğ i bilgile­
rin temeli olarak burçları ve yıldızbilimsel uygunlukları yerleştiri­
y o r v e bunları, t ü m g i z e m g e l e n e ğ i n d e o l d u ğ u gibi, ayınsal (ritu-
el) şekillerden ayırmaksızın. Ruh ve cin ç a ğ ı r m a l a r ı n d a y s a bu
tarz uygulamalarda başarının sırrının m e d y u m l u k duyarlılığına
bağlı o l d u ğ u n u e k l e m e d e n edemiyor.
Manevi ve ruhsal hastalıkların t e d a v i s i n d e n t a h t a kurularını
y o k e t m e y ö n t e m l e r i n e kadar işlevi o l a n dualar ve ayetler dizen,
sihirbazların sihirlerini b o z m a k , kuraklık ve kıtlıktan k u r t u l m a k ,
yarım ve b ü t ü n başağrılarını tedavi e t m e k için büyüler ö n e r e n bu
«Gizli İlimler Hazinesi» s o n u ç t a , aracıları o r t a d a n kaldırıp, meraklı
kişiyi gizemsel-inançsal işlemle karşı karşıya ve tek başına bırak­
maktadır.
Yeni bir y ö n t e m değildir b u : yüzyıllar b o y u n c a b a t t aynakla-
rının önerdikleri metinlere baktığımızda, ister O r t a Ç a ğ ' d a n kal­
m a ister s o n d e r e c e ç a ğ d a ş v e kimi radyo, kimi d e televizyon
p r o g r a m l a r ı n d a açıklanmış uygulamaları g ö z d e n g e ç i r d i ğ i m i z d e
tıpatıp benzer çalışmalarla karşılaşırız.
Paul H u s o n ' u n , David Convvay'ın, Dolores A s h c r o f t N o w f o
ki'nin yakın tarihli «elkitapları»nda ve «pratik» kurs ya da rehbeı
niteliğindeki çalışmalarında t e m e l d e buluşan bilgi ve u y g u l a m a l a r
buluruz. Ve bunların arasında:
- Hazırlık d ö n e m i ; falcılık; âşıklar için iksir ve büyüler; karşıt
sihir v e k o r u n m a ; ö ç alma v e saldırı; ö r g ü t k u r m a y ö n t e m l e r i ;
g e z e g e n l e r i n saatleri; sihir ve b ü y ü d e kullanılan terimler s ö z l ü ğ ü ;
sihirsel işlemlerde kullanılacak tapınağın hazırlanması; büyüde
— 171 —
gerekli nesneler; p e n t a g r a m ayinleri; niyetler ve uyumsallıkları;
bedendışı y o l c u l u k ; Kabala'dan, Mısır'dan m u s k a ve tılsımlar;
lanetler; cinler ve şeytanlar v.b.
Her t o p l u m v e ç a ğ d a büyüsel işlemler, renkleri n e o l u r s a
olsun, ya bir «uzman»a başvurarak uygulanır ya da kişinin b e c e ­
rikliliğine bırakılır. Ve her t o p l u m ve ç a ğ d a «kendin hazırla, k e n ­
d i n yap» y ö n t e m i , z a m a n z a m a n kişiyi zorlarsa bile, kendine
g ü v e n e n meraklılar tarafından ç o k d a h a ilginç ve hiç k u ş k u s u z ,
heyecanlı sayılır.
Dualar her z a m a n kullanılır, şu farkla ki batı g i z e m c i l i ğ i n d e
bu dualar kutsal kitaplara dayanılarak o k u n m a z . Kullanılan d u a ­
lar ya bir «eski geleneğin» ü r ü n ü olarak bilinir ya da belirli veriler
içermek koşuluyla u y g u n kaynaklardan d e r l e n i p uyarlanır.
Bir ruh ya da c i n ç a ğ ı r m a k için «Gizli İlimler H a z i n e s i n e
g ö r e üç ihlâs ve bir fatiha o k u d u k t a n s o n r a u y g u l a m a y a başlanır
(İloğlu'nun u y g u l a m a s ı ise kahve fincanı ya da bakalit k a p a k kul­
lanılışı ile oluşturulan basit bir «Ouija Board»tan başka şey d e ğ i l ­
dir). Batılı bir kaynağın ö n e r d i ğ i geleneksel bir ruh ç a ğ ı r m a ise -
m e d y u m s u z ve büyüsel bir y ö n t e m olarak - ilkin, ölüleri uyandıra­
rak ç o k g ü ç l ü bir f o r m ü l olarak bilinen, «Allay Fortission Fortissio
Allynson Roa» sözcükleri tekrarlanır, r u h u n geri g i t m e s i için
« O m g r o m a Epin Savoc, Satony, D e g o n y , E p a r i g o n , G a l i g a n o n ,
Z o g o g e n , Ferstigon» (ilaç adlarını andıran!) gibi güçlere sesleni­
lir.
Uygulamalara «dua» ve «dua»yı andıran çağrı şekilleri girin­
c e d e o l u m s u z bir a n l a m d a taşıyan «büyü» s ö z c ü ğ ü n ü n o l u m ­
suz yanı b ü y ü k bir ö l ç ü d e arındırılmış olur.
Bu b a ğ l a m d a « o k u y u p üflemek» anlamına gelen «üfürüğün»
kullanıldığı «üfürükçülük»te, Borotav'ın d e ğ e r l e n d i r m e s i ile, «has­
talığın sağalması isteniyorsa duaların, dileklerin etkisini hastanın
v ü c u d u n a y a y m a k için, tabiatüstü zararlı varlıkların k ö t ü l ü k l e r i n ­
d e n k o r u n m a k s ö z k o n u s u ise, çevreye, etraftaki eşyaya, bu var­
lıkları ü r k ü t e c e k sözleri eriştirmek için yapılan işlemdir.»
«Üfürükçü d e y i m i , g ü n ü m ü z d e bu t ü r l ü akıl ve bilim-dışı
eylemlerle cahil insanları aldatan ve s ö m ü r e n kişiler için kullanılır,
kötüleyici bir a n l a m kazanmıştır.»
Nefesi g ü ç l ü olan ü f ü r ü k ç ü - ki u y g u l a m a l a r ı n d a n ve hedefle­
rinden «şifacı» kimliğini de kazanmış o l u y o r - salt bizim t o p l u m u ­
m u z a ö z g ü bir kişi değildir. Benzer uygulamaları, benzer inanışla­
rı, dualara d a y a n a n işlemleri, eski uygarlıklarda ve ilkel t o p l u l u k ­
larda o l d u ğ u g i b i , Batı'nin b i r ç o k ülkelerinde (Fransa, İngiltere,
İtalya, A l m a n y a ) ve bu ülkelerin kırsal alanlarında, az gelişmiş
bölgelerinde rahatlıkla bulabiliriz.
Nedir ki, şifacı ile ü f ü r ü k ç ü arasında kesin bir ayırımın o l m a ­
sı gerekiyor, ç ü n k ü birincisi manyetik ya da «tellürik» bir g ü ç kul­
lanarak salt elleri ile acıyı dindirir ya da geçirir, ikincisiyse, hasta­
nın, şikâyet e d e n kişinin, fiziği, fizyolojisi ü z e r i n d e etkili o l a b i l m e ­
si için, dualarla birlikte, s o m u t , g e r e k t i ğ i n d e nesnelere d a y a n a n
çarelere başvurur.
Dolayısıyla şifacıyı parapsikolojik olayların k a p s a m ı n a aldığı­
mızda ü f ü r ü k ç ü y ü b u k a p s a m ı n dışında t u t m a k z o r u n d a oluruz.
Şifacılık k o n u s u n u ilginç bir araştırmada inceleyen Fransız
tıp a d a m ı Dr. Albert Leprince şifacıları, her t o p l u m ve ö r n e k l e r e
uyan, aşağıdaki beş kategoriye ayırıyor:
1 - Halkın saflığını s ö m ü r e n ve sık sık m a h k e m e l i k olan sah­
te şifacılar;
2 - Şifacılığa yönelen, ilkin bir teşhisle yetinen s o n r a da
çareler, ilaçlar ö n e r e n d u r u g ö r ü sahipleri;
3 - Yan bilimsel bir nitelik taşıyan, g e r ç e k bir ruhsal g ü c e
sahip olan manyetizmacılar;
4 - Kendilerini dinsel bir inanca b a ğ l a y a n , dualara başvuran
ve «mucizeler» yarattıklarını iddia edenler;
5 - Vardıkları sonuçları ne fiziğin, ne de metafiziğin açıklaya­
madığı g e r ç e k şifacılar.
Kime y ö n e l i k olursa o l s u n d u a n ı n her çeşidi gizemsel işlem­
lerin ayrılmaz bir parçasıdır ve her ne kadar tek tanrılı b ü y ü k d i n -
— 173-
ler b ü y ü n ü n her ç e ş i d i n i - o l u m l u d i y e bilinen dahil o l m a k üzere -
y a s a k ediyorlarsa da işlemde Tanrıya yönelik bir d u a dahil edildi­
ğ i n d e mesele k e n d i l i ğ i n d e n değişir.
Yasal olarak büyü yasaktır a n c a k , anlatıyor profesyonel
büyücü Bülent Kısa. «Büyü karşılığında para a l m a k yasaktır.
Dolandırıcılığa giriyor. Ben para alıyorum diye itiraf e t s e m de
ö n e m l i değil. B e n i para alırken tesbit e d i p yakalamaları lazım.
B e n s a n s a s y o n o l s u n diye büyü yaptığımı s ö y l ü y o r d a olabilirim.
' B e n s a d e c e yıldızfalı çıkaran, astrolojiyle ilgilenen bir a d a m ı m '
d a diyebilirim.»
Bilindiği gibi ö n e m l i olan yasa değildir, yasayı a t l a t m a yolları­
dır. Veya, bir İtalyan a t a s ö z ü n ü n ifadesiyle, «Yasa çıktı, çaresini
bulalım.»
Aynı d u r u m d i n s e l yasaklar için de geçerlidir ve dinsel yasak­
ları atlatmanın ç a r e l e r i n d e n biri de dinsel formları, duaları (ister
g e r ç e k , ister u y d u r m a ) büyüsel işlemin içine katmak, bunları işle­
m i n ö z ü olarak göstermektir. Belirlenemeyen y a d a belirtilmek
i s t e n m e y e n bir g ü c e yönelik y a k a r m a y ı Tanrıya, Allaha yönelt­
mektir.
Batı'nın g e n e l d e ve dinsel yasaklamalarının etkisi altında
kendi inancının dışına itmeye çalıştığı (oysa Kutsal Kitaplarda
örneklerini ç o k ç a b u l d u ğ u ) gizemciliği İslam bilgin ve bilgeleri
tarafından belirgin bir g ü ç olarak kabul edilip İbn-i H a l d u n ' d a ,
ö r n e ğ i n , b ü y ü «katıksız sihir» ve «tılsımlar» olarak ikiye ayrılarak
karşımıza çıkmaktadır. Ve İbn-i H a l d u n ' d a k i katıksız sihir sihirba­
zın, hiçbir yardımcıya başvurmaksızın, kendisinden çıkan bir g ü ç ­
tür; b u g ü n k ü tanımlarımızla bir « d u y u m ö t e s i olay»dır, bir psi fak­
törü.
Yukarki ayırıma g ö r e de «tılsım», t ü m d i ğ e r b ü y ü s e l işlemle­
rin içinde, başlı başına bir sihirli alanı oluşmaktadır.
1974'ten k a l m a bir araştırmasında (Nazar, Nazarlık ve ilgili
büyüsel işlemler) İsmail Çelik, İstanbul'un H i s a r ü s t ü ' n d e , o d ö n e ­
m i n parası ile, 600-700 liralık kırmızı m ü r e k k e p kullanarak nazar
ve başka çeşit m u s k a l a r yazan ve G i r e s u n ' u n bir k ö y ü n d e n gel­
me olan Veli B a l d e d e ' d e n s ö z etmektedir. Veli B a l d e d e ya da
Veli Şeyh eskilerden sayılabilecek bir İstanbul muskacısı ise de
b u g ü n de muskalara, nazar b o n c u k l a r ı n a ve tılsımlara r a ğ b e t
sürüyor.
Batı gizemciliği tılsımları «talismans» olarak biliyor ve kullanı­
yor. «Talisman» s ö z c ü ğ ü ise Y u n a n c a d a n g e l m e d i r ve «telesma»
(dinsel a y ı n ) ' d a n türetilmiştir. A n c a k tılsım, m u s k a ya da nazarlık
insan tarihi kadar eski inanış ve uygulamaların örnekleridir, her
kültür ve kıtada karşımıza çıkmaktalar.
«Muska, A r a p ç a d a 'yazılı şey' anlamına gelen nüsha kelime­
sinin halk ağzında b o z u l m u ş biçimidir» diye açıklar Boratav.
«Hastalıkları sağaltma ya da d ü ş m a n d a n gelebilecek kötülükler,
g ö r ü n m e z kazalar v b . gibi h e r h a n g i bir zararı ö n l e m e ile üstte
taşınan yazılı kâğıda denir... Nazarlık, bir y ö n ü y l e , yani k ö t ü g ö z ­
lerin ve kıskançlık duygularının s e b e p olabileceği hastalıklardan,
sakatlıklardan k o r u y u c u niteliğiyle, m u s k a n ı n işini g ö r ü r . A m a ,
adından da anlaşılacağı üzere, o n u n asıl görevi k ö t ü g ö z l e r d e n
korumadır... Tılsım, anlamı bulanıkça bir kelimedir... tılsım d e f i n e
gibi gizli şeyler bulmayı, kapalı yerleri, ö r n e ğ i n saray, m a ğ a r a
kapılarını a ç m a y ı sağlayan ve a n c a k ehlinin bildiği sözleri ya da
kullandığı araçları gösterir.»
Tılsım, m u s k a , nazarlık... büyüsel işlemlerde k o r u y u c u bir
nitelik ve işlev taşıyan kimi yazılı, kimi çizimli, kimi k u m a ş , kâğıt
ya da d e r i d e n yapılmış, kimi kazılmış. Taşıdıkları simgesel şekil­
ler g ü ç l ü bir etkendir, d ö r t k ö ş e l i bir tılsım u y u m s u z l u k yaratır,
yuvarlak bir tılsım ise o l u m l u ruhların yardımını sağlar.
Bu k o r u m a nesnelerinde, özellikle antik uygarlık ve inanışlar­
d a n kalma olanlarda, yıldızbilimsel (astorolojik) değer, a n l a m ve
simgeler ön plandadır; k o r u y u c u veya aktif g ü ç bunlarla sağla­
nır. Buna karşın b ü y ü k dinlerin, tek tanrılı dinlerin ü r ü n ü olanlar­
da Kur'an-ı K e r i m ' d e , T e v r a t ' t a n ya da başkaca dinsel metinler­
d e n alınan sözcükler, işaretler, adlar (kutsal adlar) ve özellikle
dualar kullanılır.
Ancak... bu tür u y g u l a m a l a r d a kutsal metinler k u l l a n m a k d i n
t a r a f ı n d a n yasak d e ğ i l midir? Ö y l e d i r ve İslamda bu yasaklar bir­
ç o k hadiste açıkça ifade edilmiştir ( E b û Hüreyre, İbn-i M e s ' u d ) ;
belirli surelerde (113, 114) ise b ü y ü c ü l ü ğ ü n , cinciliğin kaçınılması
g e r e k e n kötülükler o l d u ğ u söylenmiştir.
Yine de t ü m bunlar ne yanlış u y g u l a m a y ı , ne s ö m ü r ü y ü , ne
d e yönlendirilmiş bilgiyi e n g e l l e m i y o r ç ü n k ü , her a l a n d a o l d u ğ u
g i b i , bir «arz-talep» yasası işliyor, sürekli olarak.
Ya yatırlardan, t ü r b e l e r d e n b e k l e n e n m e d e t , o n l a r a bağla­
n a n umutlar ve etraflarında o l u ş a n efsaneler?
Büyüsel u y g u l a m a l a r a pek b e n z e m i y o r s a d a bunlar d a bir
«başka» büyüselliğin halk tarafından b e n i m s e n e n belirtileridir.
İnanç, hiç k u ş k u s u z bir g ü ç t ü r ; inanç derler, dağları bile yer­
l e r i n d e n kımıldatır. Ve inanç, batıl inanışlara karışınca, onlarla
karıştırılınca, kendi dinsel buyruklarını bile g ö z a r d ı eder.
Sarıyer'e Telli B a b a ' y a , E y ü p ' t e k i Dilek B a b a ' y a , Ş e h z a d e b a -
şı'ndaki Helvacı B a b a ' y a v.b. g i d e n l e r h e p iyi niyet ve inançla
g i d e r l e r oysa İstanbul M ü f t ü l ü ğ ü n ü n , e s k i d e n k a l m a uyarısına
d i k k a t ettikleri o l m u y o r m u ?
«Türbelerde m u m y a k m a k , b e z b a ğ l a m a k , dilek taşları yapış­
tırmak, para a t m a k , k u r b a n k e s m e k v e d o ğ r u d a n d o ğ r u y a ö l ü ­
d e n dilekte b u l u n m a k d i n i m i z c e yasaktır v e günahtır» d e r b u ,
hatırlatma şeklindeki uyarı, a n c a k inanışın inançtan baskın çıktığı
d a oluyor.
***
istanbul büyüleri d e n d i ğ i n d e , g e n e l d e İstanbul k ö k e n l i y a d a
g e r e k T r a k y a ' d a n g e r e k s e A n a d o l u ' d a n gelen v e kentsel b ü y ü
y ö n t e m v e şekilleriyle k a y n a ş a n b ü y ü l e r anlaşılır. Ancak büyü
g i b i geleneksel kaynaklara dayalı u y g u l a m a l a r d a u n u t u l m a m a s ı
g e r e k e n bir n o k t a vardır: İstanbul'da, kentin tarihi boyunca,
işlem k o n u s u o l a n b ü y ü l e r d e d e ğ i ş i k kökenler ve inanışlar yat­
maktadır. Bunların en b ü y ü k kısmı İslam g i z e m c i l i ğ i n e ait ise de
(İloğlu, ö r n e ğ i n , d e r l e m e s i n d e A r a p kaynaklarına ağırlık v e r m e k ­
tedir) bir kısmı İ s t a n b u l ' u n İslam ö n c e s i , Fetih ö n c e s i d ö n e m i n ­
d e n k a l m a o l d u ğ u gibi bir b a ş k a kısmı d a , d i ğ e r l e r i n e eklenerek,
d e ğ i ş i k g ö ç l e r d e n ve İ s t a n b u l ' u n d i n , dil, ırk, inanış m o z a i k i n i
o l u ş t u r m u ş o l a n e t k e n l e r d e n gelmedir.
B u b a ğ l a m d a , yerel v e kentsel o l a n azınlıktan bir b ü y ü c ü
(Yahudi, R u m , E r m e n i v.b.) u y g u l a m a l a r ı n d a z a m a n z a m a n k e n ­
d i gelenek v e k ü l t ü r ü n d e n k a l m a bilgi v e m a l z e m e y i d e k a t m a k t a ­
dır. Belirli d ö n e m l e r d e yer alan içten v e y a dıştan g e l m e g ö ç l e r i
d e hesaba katarak ( b u ara fallara, gizemlere v e r u h ç u l u ğ a s o n
d e r e c e meraklı o l a n 20'li yılların B e y a z Rusları da unutmaksızın)
o r t a y a s o n d e r e c e bileşimli, n e r e d e y s e «kozmopolit» bir olay çık­
maktadır.
* * *
Deniz Cinleri Padişahının halen Kız Kulesi'nin açıklarında
konaklayıp konaklamadığını bilmiyoruz, (ancak cinlerin, son
d ö n e m d e , üniversite kantinlerinde bile g ü n d e m e geldiklerini bili­
yoruz!) a n c a k cinlerin, denizlerin, karaların ve g ö k l e r i n , adları ne
olursa o l s u n (Albastı, K o n c o l o s , K a r a k o n c o l o s , Albız, Ç a r ş a m b a
Karısı, Kara-Kura, Kancalar, İbrik Kalfa, Al-Karısı, R ü k ü ş H a n ı m
v.b.) İ s t a n b u l ' u b u g ü n m e k â n tuttuklarını b i l m e y e n y o k t u r . Üste­
lik bu cinler d e , ç a ğ d a ş l a ş ı p , c i s m e n değilse bile i s m e n basın
organlarının başlıklarında, m a g a z i n araştırmalarında ve özel tele­
vizyonlarının «talk-showlar»ında b o y g ö s t e r m e k t e d i r l e r .
B i r ç o k ünlü C i n c i H o c a ' y ı tarihine katmış o l a n İstanbul'u­
m u z d a cinlerin «pop» ya da «in» olmalarına, sık sık g ü n d e m e gel­
melerine, g e ç k u ş a k arasında «ilgi» k o n u s u olmalarına hiç ş a ş m a ­
m a k g e r e k i y o r ç ü n k ü , ister dinsel inançtan kaynaklansın, ister
f o l k l o r i k inanış g i b i kabul edilsin, n e r e y e bakarsanız bakın cinsiz
gizemcilik yoktur ve de düşünülemez, ne Doğu'da, yakın
D o ğ u ' d a , U z a k d o ğ u ' d a y a d a Batı'da.
Cin her k a y n a k t a , esrarlı bir varlıktır, kimilerine g ö r e g ö r ü ­
nen, kimilerine g ö r ü n m e y e n . Cinler ile t e m a s t a olanlar (oldukları-
— 177 — istanbul Gizemleri / F: 12
nı söyleyenler), cinleri d a v e t edebilenler (edebildiklerini iddia
edenler), çağırabilenler (çağırdıklarını ileri sürenler) bu varlıkların
huylarını ve o n l a r d a n nasıl yararlanacaklarını ç o k iyi bilirler (bil­
diklerini ifade ederler).
«Cin» s ö z c ü ğ ü n ü n Latince «genius»tan A r a p ç a y a o r a d a n d a
T ü r k ç e y e g e ç t i ğ i söylenir. S ö z c ü ğ ü n dilbilimsel kökeni bir y a n a
Romalılar, Yunanlılar, Araplar ve Türkler de cinlere inandılar ve
her ç a ğ , kültür ve uygarlığın sihirbaz ve b ü y ü c ü l e r i cinlerle her
z a m a n iyi anlaştılar.
Cinler, cinler tarafından çarpılanlar, cinleri iyi bilenler, e r k e k
cinler, kadın cinler, ç o c u k cinler, kıskanç cinler, öç alan cinler,
yardımsever cinler, şakacı cinler, tecavüz e d e n cinler, cinlere
bilerek v e y a bilmeyerek zarar verenler (ve cezalarını ç e k e n l e r ) ve
diğerleri. Uzayıp g i d e n , s o n u g e l m e y e n bir olay ve inanış dizisi.
Kur'an-ı K e r i m ' d e «dumansız ateş»ten yaratılan bu varlıklar,
dinsel inançlardan v e o n l a r d a n kaynaklanan, onlardan ö n c e bile
varolan halk inanışlarının etkisi ile, masal ve efsanelerin dışına
taşıp n e r d e y s e İstanbul'un g ü n l ü k ve ç a ğ d a ş yaşamına iyiden iyi­
ye yerleştiler bir çeşit «dönüş» k a y d e d e r c e s i n e ve g i z e m i n g ü n ­
d e m i n d e eski yerlerini kapamasına.
Yerleşmekle de yetinmediler, varoluşlarını kanıtlayabilmek
ya da anımsattırmak için onlara inanan veya i n a n m a y a n l a r a ,
eski, orta ve yeni kuşaktan olanlara, geleneklere bağlı o l a n ve
olmayanlara, cahillere ve kültür sahibi kişilere, m e m u r l a r a , ev
hanımlarına ve mevki sahibi kadınlara «musallat» oldular, g ö r ü n ­
m e d e n a n c a k kendilerini hissettirerek.
Kırsal alanlardan, folklorun sayfalarından, masallardan,
D e d e Korkut ve 1001 g e c e l e r d e n çıkıp İstanbul'a g ö ç ettiler baş­
kaca g ö ç edenlerle birlikte. Ya da yüzyıllardan beri konakladıkla­
rı bu b ü y ü k kente y e n i d e n bir «çıkış» yaptılar, b ü y ü k kentin a r t a n
sorunları ve bu kentin s o r u n l u sakinleri ile orantılı olarak artarak.
Cinleri herkes g ö r e m e z , görenler o l u y o r s a d a b u g ö r m e l e r
t o p l u halde olmuyor, tek bir kişi g ö r s e bile birkaç kişi b i r a r a d a
g ö r m e z . Cinler d a h a ç o k hissedilir, algılanır, duyumsanır.
— 178 —
«Cinler m a d d e y e kayıtlı o l m a d ı ğ ı n d a n kendilerini i n s a n d a n
ç o k üstün görüyor.» der araştırmacı yazar v e k o n u n u n uzmanı
A h m e t Ulusi. «İnsanlarla o y n a y ı p e ğ l e n m e k , onları istedikleri g i b i
g ü t m e k en b ü y ü k zevkleri.»
Cinlerin istedikleri z a m a n b e d e n s e l olarak g ö r ü n d ü k l e r i , hat­
ta cinsel ilişkide bile bulundukları söyleniliyor. A n c a k , Hulusi, bu
g e r ç e k bir birleşme değildir bir beyinsel t a t m i n , bir boşalmadır,
diye açıklıyor.
İyi de b e d e n s i z varlıkla, ister kadın ister erkek, cinsel birleş­
me nasıl olur, nasıl gerçekleşebilir? K ö t ü niyetli bir cin kadınlara
nasıl bir «cinsel taciz»e bulunabilir?
Soruların, inanışlara bağlı, «geleneksel» bir yanıtı vardır, bir
de - antitez olarak - mantıksal-bilimsel yaklaşımlar. Aslında ina­
nışla mantığı b a ğ d a ş t ı r m a deneylerini O r t a Ç a ğ ' d a da bulabilme­
miz olası ise, batı kaynaklarını karıştırdığımızda, biz şimdilik Orta
Çağı ve batıyı bir y a n a bırakıp İ s t a n b u l ' u m u z u n cinlerine d ö n e ­
lim.
İslamda ve d i ğ e r tek tanrılı d i n l e r d e (Yahudilik ve Hıristiyan­
lık) meleklere, şeytanlara ve cinlere inanılır. Melekler iyi varlıklar,
tanrısal ve kutsal varlıklar, şeytanlar k ö t ü varlıklar, cinler ise
d e ğ i ş k e n varlıklardır.
T ü m geleneksel inanışlarda, ilk inanışlardan başlamak üzere
ve m i t o l o g y a l a r d a cinler «ilkel» varlıklar olarak tanımlanırlar. B u n ­
lar sihirbazın, b ü y ü c ü n ü n ve de «magus»un en yakın yardımcıları
olabiliyorlar, oluyorlar. Kökeni ve kültür d ü z e y i ne olursa olsun
gizemcilik, b u açıdan, cinler o l m a d a n y a p a m ı y o r v e y a p a m a d ı ğ ı
için onları, yüzyıldan yüzyıla a ç ı k l a m a y a gayret ediyor.
Bizim «cin» d e d i ğ i m i z e antik ç a ğ bilgisi, Y u n a n c a bir sözcük­
t e n hareket ederek, « d a i m o n - d a e m o n » (tanrı, cin) ya da basit ve
o l u m s u z bir a n l a m l a , «demon» der.
Mısırlılar için cin kişinin ikiziydi, Yunanlılar için paralel bir
«ben» (İstanbul'lu Hasan Poyraz H o c a ' y a g ö r e cinler âlemi t ü m ­
d e n paralel bir evrendir). S o k r a t e s ' i n c i n i n d e n söz edilir, o n u
y ö n e t e n , ikinci kişiliğini o l u ş t u r a n ve o n u n l a k o n u ş a n . Ö n c e k i
b ö l ü m l e r d e n b i l d i ğ i m i z «ölümsüz» Saint-Germain K o n t u n u n cinin­ «Cinsel ilişki bizim anladığımız m a n a d a b i r l e ş m e değildir.

d e n de söz edilir, o n a unutulan, yitirilen bilimleri ö ğ r e t e n , s i m y a Beyinde bir noktayı etkileyerek kişide bir t a t m i n m e y d a n a getiri­

ve k i m y a formüllerini açıklayan. Hatta ve hatta N a p o l y o n ' u n bile yorlar. Bu şekilde kişi g e r ç e k t e n onlarla t e m a s k u r d u ğ u hissine

bir cine sahip o l d u ğ u söyleniyor o n u başarıdan başarıya g ö t ü ­ kapılıyor, bu varlıkların etkileriyle boşalmaya uğruyor. Fizik

ren. a n l a m d a bir şey y o k yani. Bir tür halüsinasyon.»

Y a N a p o l y o n ' u n s o n d ö n e m i n d e k i başarısızlıkları v e ç ö k ü ­ Aslında bu d u r u m d a «halüsinasyon», sanrı bile aşırı geliyor

şü? Onlar da cin o n u terkettikten s o n r a oluvermişler! ç ü n k ü , s o n u ç t a , cinsel bir d ü ş ü n d ü r t ü l e r i ile g e r ç e k l e ş e n bir

b o ş a l m a d a n başka bir ş e y değildir anlatılan olay ve bunda,
Sokrates, Saint-Germain ve N a p o l y o n «tarihsel» örneklerdir
b u n u n açıklamasında v e y a m o t i v a s y o n u n d a c i n d e n b a ş k a n e d e n
ve de (biri hariç) k e n t i m i z d e n bir hayli uzaklarda kalmış, istan­
d ü ş ü n m e m e k bir hayli zorlamalıdır.
bul'un gizemsel gündeminde olan cin uzmanlarına, cinlerle
t e m a s kurabilenlere (kendi ifadelerine göre) g e ç m e k , basında A h m e t Hulusi'ye kulak v e r e c e k s e k bir kadın cinle yapıldığı

yayınlanan bazı açıklamalarından y a r a r l a n m a k ise bizi k o n u n u n söylenen evlilikten ç o c u k l a r nasıl d o ğ a r ?

t a m merkezine yerleştirecektir. Tek bir kişinin anlattığı bir «olay» ö r n e k teşkil e d e m i y o r s a

bile bu kişinin ö n e sürdükleri, ç o k gerilere gittiğimizde, bizleri bu
Sekiz t a n e c i n i o l d u ğ u söylenen « m e d y u m » M e h m e t M e m i ş
tür d u r u m l a r a ve bu d u r u m l a r ı n o r t a y a attığı « s o r u n l a r ı n yanıtını
cinleri için şöyle d i y o r :
- inanışlara bağlı k a l m a k k o ş u l u ile - v e r m i ş oluyor.
«O kadar güzeller ki, o kadar yakışıklılar ki... Saat on iki o l u n ­
İslamın cin inanışından Orta Ç a ğ Hıristiyanlığına, paralellik
ca gelirler... Gece hep onlarla birlikteyim. Sabah ezanına
g ö s t e r e n , melek-şeytan-cin inanışına bir g e ç i ş y a p m a m ı z gereki­
kadar... Onlarla d u a yaparız, bilgi alırım, yazarım, çizerim, t e ş b i h
yor, 1486 yılından k a l m a bir kitaba d a y a n a r a k .
çekeriz... Siz onları göremezsiniz. İnsanların g ö z ü n d e p e r d e var­
E n g i z i s y o n b o y u n c a bir elkitabı olarak kullanılan, 550 sayfa­
dır, a m a cinler insanları görür... Cin b u g ü n insanlarla evlenebi­
da soru-yanıt şeklinde Heinrich K r a m e r ve J a m e s S p r e n g e r adlı
lir... B e n i m dişi c i n i m benimle e v l e n m e k istiyor... n o r m a l bir
iki A l m a n d i n a d a m ı tarafından hazırlanan «Büyücülerin Çekici»
kadınla ne yaşanıyorsa, o n u n l a da o n u yaşayabilirim...»
(Malleus M a l e f i c a r u m ) , k ö t ü niyetli cinlerle b ü y ü c ü kadınların,
Cinlerle evlilik k o n u s u n d a d e n e y i m l i olan, Keto adı ile bili­
cadıların cinsel ilişkilerine eğildiğinde, O r t a Çağlar'a ö z g ü bir
nen, Hacı A y d o ğ a n ise d u r u m u n u şu şekilde açıklıyor:
inanç ve mantık ç e r ç e v e s i içinde, bu t ü r d e n yanıt ve sonuçları
«Üç çeşit cin var. Birisi Rahmaniler, bunlar iyi cinler. Şeytani­
sıralamaktadır:
ler var, bunlar da k ö t ü olanlar. Bir de Cindarlar var ki, h e m iyilik
- K ö t ü ve şeytana hizmet e d e n cinler cinsel ilişkide bulun­
h e m kötülük yapıyorlar. Benimkiler R a h m a n i , iyi oldukları için
duklarında birer aracı olarak hareket etmekteler, ç ü n k ü yaptıkları
insanlara yardımcı o l m a y a zorluyorlar beni. B e n i m karım da Rah­
bir insanın (erkeğin) menisini ç e k i p bir başka insana (kadına)
mani... iki de o ğ l u m var, cin karımdan. Biri altı yaşında, d i ğ e r i üç
aktarmaktır. Nedir ki, bu t ü r cinlerin bir kadını hamile bırakmaları
aylık...»
olanaksızdır, ç ü n k ü bunlar (Hıristiyan inançlarına göre) r u h taşı­
Bedensiz varlıklarla evlilik, cinsel ilişki ve b u n u n s o n u c u olan
mazlar. Dolayısıyla r u h ve b e d e n d e n oluşan bir canlıya hayat
çocuklar...
veremezler. A n c a k u n u t u l m a m a l ı ki, Tanrının yarattığı bu varlıklar
A h m e t Hulusi d u r u m a nesnel olarak yaklaştığında b ö y l e s i n e
ister cin, ister şeytan olsunlar, onların altında olan her şeyi denet-
bir teşhise varıyor:

— 181 —
— 180 —
leyebilirler ve bu y ü z d e n , şeytanlıklar p e ş i n d e olan cinler bir e r k e ­
ğ i n menisini ç e k i p , kendilerine aitmiş gibi, bir kadına aktarabilir­
ler. Üstelik, e r m i ş A v g u s t i n u s ' u n da belirttiği gibi, bu tür k ö t ü c i n ­
ler bir erkeğe kadın, bir kadına da erkek olarak görünebilirler.
B u ö r n e ğ i v e r m e k t e k i amacımız cinlerin, her b ü y ü k d i n d e v e
her kültürde, bir s o r u n teşkil ettiklerini ve bu s o r u n u n , ç a ğ d a n
çağa, ne tür bir «literatür»e y o l açtığını özetle g ö s t e r m e k t i r .
A n c a k , D o ğ u ' d a n Batı'ya, cin s o r u n u salt cinselliğe y ö n e l e n bir
s o r u n o l m a k t a n ç o k uzaktır. Ç ü n k ü cin, h u y u n e olursa o l s u n ,
her çeşit g i z e m c i l i ğ i n i n v a z g e ç e m e d i ğ i bir unsurdur, ister adı c i n
o l s u n , d a e m o n o l s u n ya da sac3ce «varlık».
Folklor açısından kendi cinlerimizi incelediğimizde bunların
da şekilden sekile geçtiklerini g ö r ü r ü z . Cinler kara kedi v e y a
kara k ö p e k şeklinde görünürler, oğlak, eşek, tavşan, t a v u k ,
horoz, kuzu, yılan v.b. şekillere de bürünebilirler. Ufacık olurlar
y a d a k o c a m a n , i n c e y a d a şişman, güzel, çirkin, sevimli, k o r k u ­
t u c u , h o ş k o k u l u v e y a tiksindirici. Hatta ve hatta birer cansız nes­
n e y e d e dönüşebilirler!
En ç o k s o r u n çıkaran k ö t ü ruhlu, k ö t ü niyetli cinler o l u y o r ,
olaylar yaratan, insanlara sataşan, insanları ç a r p a n , sevgilileri ayı­
ran, kocaların başlarını çelen, kadınları aldatan, eşyaların y e r i n i
değiştiren, nesneleri gizleyen. Bir cinin marifetleri ile bir «vurucu
ruh»un, bir «poltergeist»in marifetlerini birbirinden ayırabilmek,
b u y ü z d e n , b a z e n ç o k zor oluyor.
Cinlerden o l u ş a n ve cinleri barındıran paralel bir evren ilginç
bir kavramsa cinleri « e n e r j i y e b e n z e t m e k , bir «enerji insanı»
kuramına o t u r t m a k bir o kadar ilginçtir. Nedir ki, bilimsel a ç ı d a n
t ü m bunlar (ki t ü m bunlar, aslında, k e n t i m i z d e ö n e sürülen g ö r ü ş ­
ler o l d u ğ u n d a n kentsel gizemlerimizin ayrı bir alanını m e y d a n a
getirmekteler) olanaksız ve olasılıkların dışında kalıyor. Bu k o n u ­
larda tartışmalar uzayıp gider ve varılan veya önerilen s o n u ç her
z a m a n «inançsal» bir s o n u ç oluyor, ister «gizli» bilimlere b a ğ l a n ­
sın, ister dinsel inanışlara.
Gizem d ü n y a s ı , eski inanışlara, insan k a d a r e s k i gelenekle­
re, mitolojik ve folklorik m a l z e m e y e d a y a n a r a k , her z a m a n cinle­
re başvurur. Kimi bu bağlılığını inandığı ve u y g u l a d ı ğ ı , izlediği
dine bağlar, kimi dinsel inanışları k e n d i n e g ö r e y o r u m l a r ve kulla­
nır (büyüde o l d u ğ u gibi) çizgiyi a ş m a k pahasına. Biri t ü m bunları
kendi sorunlarını ç ö z e b i l m e k a m a c ı ile, kanıt ve yanıt olarak ö n e
sürerken diğerleri ise pazarlar, bir «hizmet» olarak. Kaldı ki, gize­
m i n her alanı arz ve talep kurallarına u y m a k z o r u n l u ğ u n a sokar
kendini.
B u g ü n ü n İ s t a n b u l ' u n d a dirilen v e y e n i d e n , o y s a d a h a «deği­
şik» çevrelere ve d a h a «değişik» tanıtımlarla u z a n a n , «popüler»
hale gelen cinlerin her çeşidi g i z e m c i l i ğ i n kaçınılmaz varlıklarıdır.
H e m cinler o l m a z s a , onlardan y a r d ı m g ö r m e z s e b ü y ü c ü n ü n v e
bakıcının d u r u m u ne olur?
Bu sayfalar b o y u n c a , elimizden geldiği kadarıyla, kentimizin
barındırdığı hatta yarattığı b i r ç o k g i z e m ve inanışları g ö z d e n
g e ç i r m e y e çalıştığımızda er veya g e ç «cin» k o n u s u n a da d e ğ i n ­
m e m i z kaçınılmazdı.
Ahmet R a s i m ' i n deyimi ile «Sultan İ b r a h i m zamanının en
n â m d a r a k t ö r ü C i n c i H o c a d e n e n herif»i ve benzerlerini g ö r m ü ş ,
tanımış, bu İstanbul'da s o r u n b ü y ü c ü l e r i n cinleri değil de en
marifetli c i n c i n i n bile bastıramadığı b a ş k a c a cinlerdir, ister birer
«varlık» gibi, ister birer «insan» g i b i g ö r ü n s ü n l e r .
Yine de inanışlar ve gelenekler - a m a dinsel inançlara d a y a n ­
sınlar a m a hurafelere - s o n d e r e c e dayanıklı olduklarından, bilgi­
sizlik ve çaresizlikle beslendiklerinden ve gizemli ya da gizemle
karışan d u r u m v e olaylar her z a m a n m e r a k uyandırdıklarından,
İstanbul'un cinleri de, geçmişleri v e ç a ğ d a ş g ö r ü n ü m l e r i y l e , b u
kentin folklorik manzarasının bir parçası olarak anımsanacaklar.
İstanbul M ü f t ü s ü Selahattin Kaya'nın d e d i ğ i g i b i : «Bazı insan­
lar cinlerle d o ğ r u d a n ilişkiye girebilirler. B u n u n ne kendilerine, ne
de başkalarına yararı vardır. Bunların en b ü y ü k başarıları kendile­
ri hakkında yaptıkları p r o p a g a n d a l a r , abartmalı sözler ve telkinler­
le muhataplarını etki altına almaları.»
 kent ise g i z e m d e , bu «merkez»in dahilinde, k e n d i g e r ç e k l e r i n i
aramayı v e d ü ş ü n m e y i s ü r d ü r ü y o r .
Bu arayışların safhaları g ö r k e m l i değiller, ç o k sıfırlı sayılara
dayanmazlar; b u arayışların y ö n t e m l e r i v e uygulamaları d ü n y a s a l
sayılmazlar, insanın t o p l u m d a k i k o n u m u n u , mal varlığını ve karşı
cins ile ilişkilerini hedeflemezler a n c a k , bir t e m e l olarak, kişinin iç
dünyasına seslenirler, bu iç d ü n y a y ı şekillendirmeye çalışırlar.

BİR SON DEYİŞ GİBİ İstanbul'un g e r ç e k gizleri ve gizemleri falcılar, b ü y ü c ü l e r ,

bakıcılar ve cinciler mi?
Hiç d e ğ i l . Bu sayfalarda o n l a r a da bir p a y tanıdıksak b u n l a ­
rın d a , geniş a n l a m d a , gizemsel olduklarındandır, k e n t i m i z i n ç a ğ ­
İçinde yaşadığımız b u g ü n ü n İ s t a n b u l ' u n d a gizliliklerini yitir­
d a ş t o p l u m u n d a v e b u ç a ğ d a ş l a m a y a katkıları o l a n m e d y a l a r d a
miş gibi g ö r ü n e n her tür g i z e m , sihir, b ü y ü ve fal açık bir piyasa­
g ü n c e l i k kazandıklarından hatta, nerdeyse, batılı o l m a n ı n örnekle­
da sunuluyor. Gizli gibi bilinen bilimler, ilimler, sanatlar, bilgiler
ri g i b i s u n u l d u k l a r ı n d a n .
ve gelenekler şaşırtıcı ve d ü ş ü n d ü r ü c ü bir d e ğ i ş i m e uğradıkları
İstanbul'un g ö r ü l e n ve g ö r ü l m e y e n gizemlerini salt gizemsel
gibi icraatçıları c a m ekranlardan hizmet veriyorlar, uzmanları
inanış ve geleneklerinde a r a m a m a k gerekiyor: İstanbul gibi bir
gazete sütunlarında v e y a telefon hatlarında medetler, öneriler ve
kentin olaylar, çatışmalar, çalkalanmalar, aşamalarla d o l u yaşa­
umutlar dağıtıyorlar. «Kitch» d e k o r l a r d a , r e n g â r e n k d u m a n l a r ve
mı - g e ç m i ş i n d e n ve g e l e c e ğ i n d e n k a y n a k l a n a n yankılar ve ç a ğ r ı ­
yanıp s ö n e n ışıklarla donatılmış platolarda «ilginç» konular tartışı­
şımlarla - ve bu t ü r bir y a ş a m çizgisinin, mitosları ve efsaneleri
lıyor, tartışılınca da alan d e d i k o d u s u n a ve ücret ö r n e k l e m e s i n e
ile birlikte, içerdiği her tür sihir ve g i z e m zaten etrafımızı sarıyor,
kayılıyor. Bu ara k o n u ş m a c ı n ı n ilgi ve uzmancılık k o n u s u ne ise
gözlerimizin ö n ü n d e v e ellerimizin altında d u r u y o r . G ö r m e s i n i ,
(yıldızbilim, falcılık) o yüceltiliyor, bilimsellik kazanıyor ister bir
bakmasını bilen g ö r ü r ve bakar, aramasını bilen arar ve bulur.
yanbilim ise (yıldızbilim), ister bir inanış y ö n t e m i (fal).
İstanbul'un, g e ç m i ş d ö n e m l e r d e , bir arayışın, bir bilgi ve g e l e n e k
Dışardan örnekler alınarak (ancak dışardan gelen her şeyi
sentezinin o d a k n o k t a s ı o l d u ğ u n u - belirli örnekleri ile - ö n c e k i
o l u m l u diye b a k m a k h u y u m u z d a n n e z a m a n v a z g e ç e c e ğ i z ? ) her
b ö l ü m l e r d e ve o b ö l ü m l e r d e k i k a v r a m ve kuramlarla sergileme­
k o n u n u n bir ç a ğ d a ş l a ş m a , açılma, şeffaflaşma etiketi altında
ye, bazı ipuçlarını v e r m e y e çalıştık. A n c a k her şey olası o l d u ğ u n ­
çeşitli etken, taklit ve özentili özlemlere kapılarak soysuzlaştırıldı-
d a n ve her şey birbirine, inandığımız gibi, bağlı ve bağlantılı o l d u ­
ğı bir o r t a m ve d ö n e m d e gizemlerin «serbest piyasa»sı da a n c a k
ğ u n d a n belki d e İstanbul gizemleri geçmişleri, b u g ü n ü v e yarını
bu kadar olabiliyor. Ve g i z e m diye bilinenler yaygınlaşa yaygınla­
ile saydıklarımızın, s a y m a y a çalıştıklarımızın ç o k ötesindedîrler
şa kimliklerini ve özelliklerini yitirdikleri gibi gruplaşa g r u p l a ş a
ve o ötelerde kaldılar. Ola ki, bir s ü r e d a h a o ötelerde kalacaklar­
özlerinde hiç v a r o l m a y a n (özleri ç ü n k ü zamansız ve evrenseldir)
dır. Her insan y ü z ü n d e , y ü z ü n ü n çizgilerinde, kırışıklıklarında,
«çağdaş» ve «moda» sayılan bir u ç u k l u k kazanmaktadırlar.
g ö z l e r i n d e parlayan ışıklarda k e n d i iç gizemini ifade ettiği g i b i , '
A n c a k bu şehr-i İstanbul ne denli sarsılmaz ve g e r ç e k kimli­
her kent g e ç m i ş i n d e n kalan açık v e y a kapalı izlerinde, mekânla­
ğini, g e r ç e k değerlerini (her şeye ve h e r k e s e rağmen) k o r u m a s ı ­
rında, yarattığı düşünsel-inançsal-toplumsal «güç»te, «şarj»da
nı bilen, gerektiğinde bunları tevazu içinde gizleyen bir «merkez»

— 185 —
— 184 —
o l u ş m u ş , o l u ş m a k t a ve oluşacak olan sır ve sihirini taşımakta ve
açıklamaktadır. Bu bir t ü m d ü r , en ince ayrıntısına d e k t ü m ü kap­
s a y a n , t ü m ü n d o ğ u r d u ğ u bir süreçtir, bir o l u ş u m d u r .
Mitoslar, efsaneler, inanışlar, izler, mekânlar, binalar, surlar,
kuleler, sütunlar ve insanlar. Gelenler, gidenler ve kalanlar. B u n ­
lardır İstanbul'un gizemleri, bunlardan kaynaklanır ve şekillenir KAYNAKÇA
İstanbul'un gizli y ü z ü ve İstanbul'a da başka şekilde bakamayız,
ister kabul e d e l i m , ister baş sallayıp g e l i p geçelim...
Hans von AİBERG Arz'dan Arş'a Sonsuzluk Kulesi cilt 1, Kitsan, İstan­
bul 1987
Rene ALLIEAU Les Societes Secretes (Gizli Cemiyetler) Le Livre de
Poche, Paris 1969
SON
Georges BARBARİN Les destins occultes de l'humanitee Cycles histo-
riques (İnsanlığın Gizemli Yazgıları - Tarihsel Dönemler) Librairie
Astra, Paris 1946
Jacques BERGİER Les Livres Maudits J'Ai Lu, Paris 1971, Türkçesi:
Lanetli Kitaplar, çev. Vedat Gülsen Üretürk, Ruh ve Madde
Yayınları, İstanbul 1981
Jean-Louis BERNARD Les archives de l'insolite (Alışılmamışlığın Arşiv­
leri) Ed.du Dauphin, Paris 1971
Helena P.BLAVATSKY La def de la Theosophie (Tanrıbilgeliğin Anah­
tarı), Pbl.de la Societe Theosophique, Paris 1895
Pertev Naili BORATAV 100 Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınevi,
İstanbul 1973
Pertev Naili BORATAV Zaman Zaman İçinde, Remzi Kitabevi, İstanbul
1958
Jean-Louis BRAU Les inities d'Occident (Batılı İnisyeler), MA Editions,
Paris 1986
Louis CHARPENTİER Les mysteres Templiers (Tapınakçıların Sırları),
Lafont, Paris 1967
Robert CHARROUX Le livre du Mysterieux İnconnu (Esrarlı Bilinmeye­
nin Kitabı), Lafont, Paris 1969
Arkon DARAUL Secret Societies (Gizli Cemiyetler), Frederik Muller,
Londra 1966
Arkon DARAUL VVİtches and Sorcerers (Cadılar ve Büyücüler), Tan-
dem Press, Londra 1969
Edmondo DE AMICIS Costantinopoli (İstanbul) Fratelli Treves, Milano
1931 (2 cilt)

— 187 —
 Gül-Haç örgütünün en ünlü
ölümsüzü Saint Germain Kontu

Cagliostro adı ile ünlenen gizemci,

simyacı ve skandal adamı
Giuseppe Balsamo HH

Unlü kehanetlerinde İstanbul'dan da birkaç kez söz eden Nostradamus Ölümsüz simyacı ve Bursa yolcusu
(16. yüzyıldan kalma bir Fransız gravürü) Nicolas Flamel
«Gerçeği basit şekilde, abartmadan ilan ederim ve
doğru kehanetim beni hiç yanıltmaz.»

198 199
1920'lerden kalma bir «Kara Ayin»

— 201 —
 Boğaziçi

Öğretisi ile geniş ilgi uyandıran, «Altın Şafak» Örgütünün

temsilcisi kara büyücü Alesteir Crovvley

— 202 — — 203 —