Atom Modelleri

3. Hidrojen spektrumunda serBer men hemen aymdlr. Vani, Bohr'un hipotezleri, deney-
$imdi, spektrumdaki I:;?lmaiann daiga boyunu veren lerle de tamamen uyum i~indedir. Bohr :;?unu anlaml~tl:
bagmtlYI elde edelim. n 2 yorungesinde n 1 yorungesine Balmer'in hidrojen spektrumunda gozledigi gorunur
~izgilerin renklerinin dalga boylan, elektronlann n=2
atlayan elektronun yapacagl 1:;?lmamn enerjisi,
nin ilstundeki enerji seviyelerinden n=2. yorungeye
hc E 2 - El ge~i~leri slrasmda yapdan 1~lmanm dalga boylanna
e~ittir. Spektrumda, ge~i~ler slrasmda yaYllan bu
olarak tammlanml:;?tl. Enerji seviyeleri i~in elde edilen l~lmalarm tamamma Balmer serisi denmi:;?tir.
bagmtldan faydalanarak, Hidrojen atomunda elektronlarm ust enerji
h~C = (~1~,6) _ (__1~,6) seviyelerinden alt seviyelere ge~i:;?i sadece n=2.
yorilngeye degildir. Bunun yanmda; n= 1, n=3, n=4 ...
ve buradan da seviyelerine de ge~i:;?lerin oldugu gozlenmi~tir. $ekil
4.26'da, hidrojen atomundaki seriler gosterilmi~tir.
1 _ 13,6{~_~) elde edilir. 1908 yIimda, F. Paschen, hidrojen atomundaki klZIi 0-
A h.c n~ n~
tesi l~mlar serisinin, ust enerji seviyelerinden n = 3. se-
Bu bagmtlda, 13,6jhc sabit degeri 1,097373 x 107 m-1 viyeye ge~i:;?lerde ger~ekle~tigini buldu. Benzer ~ah~­
olarak hesaplamr. Bu degere Rydberg sabiti denir ve R rna, 1914 yilmda T. Lyman tarafmdan yapildi. Lyman,
He gosterilir. Bagmtl daha sa de olarak yazlhrsa, n 2 yo- ust enerji seviyelerinden n l'e ge~i~lerde mor otesi
riingesinden n 1 yorungesine ge~en elektronun yapaca- I~mlar serisinin olu~tugunu buldu. Lyman seris!nin ilk

u~ ~izgisi; ex, p ve y sembolleriyle, Balmer serisinin ilk

gl l:;?lmanm dalga boyu,
u~ ~izgisi de; HB ve Hy sembolleriyle gosterilerek
.!. = R . (~- ~)
Ha/

A nl n2
olur. Bu denklem, Balmer'in yIilarca once, fiziksel anla-
mml bilmeden buldugu formi.ile aynen uyar. R sabiti de,
daha onceki ara~tJrmacllann hesapJadlgl degerle he-
ozel olarak tammlanml~tIr.
Paschen'in buldugu seriye Paschen serisi ve Lyman'm
buldugu seriye de Lyman serisi dendi. n=4 ve n=5. yo-
rilngelere ge~i:;?lerde olu~an Brackett ve Pfund seriJeri
de 1920'de farkediidL
Bu serilerin hepsi, Bohr'un hidrojen atomu i~in genelle~­
tirdigi yukandaki bagmtI He tamamen uyum i~indedir.
Bohr'un bu ba:;?ansl da, daha sonraki ydlarda geli~tirilen
kuantum mekaniginin temel ba~anlarmdan sayddl .

........ :.... ..
.' .' .'
:.:.:.:.::.::::::..... ..... ,. ......... .' .'

208 ve Balmer serisinden olu;;an <;:izgi spektrumu.

~~~-------------- ~~~~~~--~~ ---- ~-~~~---~~ ----

 Atom Modelleri

C. Bohr Modelinin De"erlendirilmesi 4. Bohr'un modeli, bir elektronlu hidrojen atomu He;
He+, Li++ ve Be+++ gibi tek elektronlu iyonlann a<;lk-
1. Modelin genellel?tirilmesi
lanmasmda <;ok ba~anhydl. Bir elektronuyla en basit
Bohr, hidrojen atomu i<;in elde ettigi sonu<;lan; bir
elektronu kalacak ~ekilde iyonla~tInlml~ Helyum, Lit- atom gorunumunde olan hidrojen atomu hakkmda
yaptlgl <;ah~malann <;ogu, bugun aynen kabul
yum ve Berilyum gibi ba~ka elementler i<;in de genelli~­
tirdi. Bu elementlerin He+, U-+ ve Be+T+ gibi iyonlarmda edilmektedir.
birer elektron bulunmaktadlr. Notr bir atomda elektron 5. I~lmamn; elektronlarm, atomlardaki enerji seviyeleri
saYlsl atom numaraSl oJarak tammlamr ve Z ile goste- arasmdaki atlamalan ile ger<;ekle~tigini belirterek,.
rilir. 0 halde, atom numaraSl Z olan bir atomun <;ekir- 1~lgm atom i<;inde meydana geldigini ilk defa a<;lkla-
deginde +Z.e kadar pozitif yuk olmahdlr ki top lam yuk ml~ oldu.
slflr olsun. Buna gore, Bohr'un yorunge yan<;aplan ve 3. Modelin eksiklikleri
enerji seviyeleri He ilgili yaptIgl hesaplamalan, atom
Bohr'un ileri surdugu model, bugun kabul edilen mo-
numaraSI Z olan bir atom i<;in genelle~tirecek olursak,
dern atom teorisine ge<;i~te onemli bir adlm olmu~tur.
<;ekirdek yukunu +e degH +Ze almamlz gerekir. 0 hal-
Ancak Bohr atom modelinde de bir taklm eksikliklerin
de, Bohr'un elde ettigi bagmtiiar (<;lkanh~Jan takip
bulundugu, daha sonraki, YIUarda yap dan <;ah~malarla
edilirse) genelle~tirildiginde,
ortaya kondu. Bohr'un modelindeki ba~hca yetersizlik-
n. yorilngenin yam;apl
ler ~unlardl:
rn = aD (~) A n 1,2,3,. .. 1. Atomlarm spektrum <;izgUeri ilzerindeki ~ah~malar

devam etti. Ozellikle 1920'b ydlar(:la geli~en spekt-

n. yorungedeki elektronun top lam enerjisi rum ana Hz teknikleri He yeni ger<;ekler ortaya <;lktl.
En = -13,6 (~:) eV n 1,2,3, ... Spektrumlardaki bazl <;izgilerin, dl~ manyetik alan
etkisinde daha alt <;izgilere ayn~masl, atomda
olarak elde edilir. Bohr'un belirttiklerinden ba~ka fiziksel etkilerin de
2. Modelin bal?anSI oldugu fikrini dogurdu.
Bohr modelini ayrmtIian He inceledikten sonra bu mo- 2. Spektrum analizlerinin ortaya <;lkardlgl diger onem-
delin bugun de ge<;erli olan yonlerini ~u ~ekilde slrala- Ii bilgi ise, bazl <;izgilerin parlakhgmm digerlerinden
yabiliriz: daha fazla olmaslydI. Bohr bu olayl da a<;lklaya-
1. Atom i<;indeki elektronlarm hareketini a<;lklamak maml~tI.

i<;in "Newton mekanigi" yani "klasik mekanik" ye-
terli degildir. Atomun yaplslm anlamak i<;in kuan-
tum modeli gereklidir. Bohr, atomun "kuantum mo-
deli"ni ilk defa tammladlgmdan dolaYI kuanturn me-
diye sonradan geli~ecek olan fizik dahmn ku-
rucusu kabul edildi.
2. Atomda elektronlar, rastgele degil, ta~ldlgl enerjiye
gore belirli yorilngelerden birinde bulunmak zorun-
dadu. Bunun sonucu olarak yorunge yan<;aplan ve
atomun enerji seviyeJeri sabitlenmi~ yani kuantize 01-
mu~tur. Diger bir ifade He, enerji seviyeleri kesiklidir.
3. Atomlann <;izgi spektrumlan, atomdaki enerji sevi-
yeleri arasmdaki ge<;i~lerden yaydan 1~lmalar He ko-
layhkla a<;lklanabilir. Bohr, ozellikle hidrojen atomu-
nun <;izgi spektrumunu <;ok net bir ~ekilde a<;lklama-
yl ba~arml~tlr.
3. Bohr modeli, birden fazla elektronu bulunan ele-
mentlerin a<;lklanmasmda yetersiz kaldl. Bu ele-
mentlerde, elektronlarm <;ekirdekle ve birbirleri He
etkile~imleri,Bohr tarafmdan hesaba katllmaml~tJ.
Halbuki, elektronlar arasmda elektrik veya manyetik
alan etkilerinin olacagl da dikkate ahnmahydl.
4. Son olarak, Bohr modeli; katl veya slvllardaki atom-
larm baglanm, atomlarm birle~erek molekulleri nasli
olu~turdugunu a<;lkJayacak bilgileri de i<;ermiyordu.
Bohr mode linin bu yetersizlikleri 1920'!i ylilarda, kuan-
tum mekaniginde yapllacak onemli geli~melerle gide-
rilmeye <;ah~lldI. Fakat, atom hakkmda bugun kabul
edilen modele ula~mcaya kadar bir<;ok fizik<;inin yaptl-
91 <;ah~malar uzun sure. devam etti. Bu <;ah~malan
konunun ilerleyen klSlmlarmda inceleyecegiz. 209
o SORU,
ORNEK4.2
t;OZlAM,
Elektronun A~ISal Momentumu

Bohr'a gore, hidrojen atomunda, 4. yo- Bohr'a gore, hidrojen atomunda elektronlarm a<;lsal momentumu,
rUngeden 1. yorUngeye gec;:en bir elekt-
Ln = n.~ olarak tammlanmll;;tl. 4. yortingeden 1. yorlingeye ge<;en elek-
ronun aC;:lsal momentumundaki degi~me
2n
ne kadardlr?
I
(h=6,62xlO-34 J.s)
tronun a<;lsal momentum degi:;;mesi, yukandaki bagmtlda n yerine once
4, soma 1 yazlhp farkl almarak hesaplanabilir. Buna gore,

4.~~- l.~ 3.~ = 3.(6,62.10-

34
AL = ) = 3,16.10-34 J.s
2n 2n 2n 2.3,14

o
SORU:
ORNEK4.3
t;OZlAM,
Y6riinge Yan~apI ve Elektronun HIZI

Bohr' a gore, hidrojen atomunda, a) Hidrojen atomu i<;in, Bohr'un Bilinen degerler yerine yazlhrsa,
yaptlgl hesapJamalara gore, yoriin- -31 2 -10
a) 4. yorilngenin yanc;:apl ne kadardIr? ( 9,1.10 ).ve.(0,54.4 .10 )
ge yan<;aplan, rn = 0,54.n2 (A) ba- -34
b) 4. yorilngede dolanmakta olan elek- = 4. 6 ,62.10 olur.
troriun hlZlnI hesaplaymlZ. gmbsl ile hesaplamr. Buna gore, 4. 2.3,14
yorlingenin yan<;apl,
c) 4. yorilngenin yanc;:apmm 2. yoriin- 2 0 Buradan ve==5.105 mls olarak elde
r4 = 0,54.4 == 8,64 A olur.
genin yanc;:apma oram nedir?
b) Bohr'un, Hidrojen atomundaki edilir.
elektroniann a<;lsal momentumu c) 4. yorlingenin yanc;lpmm 2. yo-
i<;in eide ettigi bagmb ile yortinge rlingenin yan<;apma oranml hesap-
yan<;apJan i<;in eide ettigi bagmtIYl lamak i<;in, yorGnge yan<;aplan i<;in
birle:;;tirirsek, 4. yorGngedeki elekt- verilen 1bagmbda n yerine 4 ve 2
ronun hlzml hesaplayabiliriz. Buna degerieri yazIlrrsa,
gore, r4 == 0,54.42 == 4 olur.
h r2 0,54.2 2
me·ve· r n n.- den
2n
2 h
ffie.ve.(O,54.n )=n.- olur.
2n

o
SORIA.
ORNEK4.4
g2ZUM.
Hidrojen Atomunun I~ImaSI

Bohr'a gore, Hidrojen atomunda, 6. yoriln- a) Bohr'un, enerji seviyeleri i<;in b) Yapdan l~lmanm dalga boyu,
gede bulanan bir elektron 2. yorilngeye elde ettigi bagmtldan faydalanarak, Efoton == h.c dan 3,03 == }2400
gec;:erse, yapacagll~lmamn; 6. yorGngeden 2. yorlingeye ge<;en ').. ')..
a) Enerjisi, elektronun yapacagl l:;;lmanm ener- ve ').. == 4092 A olarak elde
b) Dalga boyu,
jisi,
edilir.
Ecown;; E6-E2 den c) Yapdan I~Imarun frekanSI ise,
c) Frekansl ne olur?
8
(h.c=12400 eV.A) Ecown (-1:;6) _ (-1:;6) = 3,03 eV f = C = 3xlO 7,3x 10 14 S-1
10
').. 4092x1 0-
olarak hesaplamr.
olur.
2JO

-~-------
 o
I SORIA
ORNEK4.5 Hidrojen Atomundan KopanJan EJektronun Enerjisi

I
I

Hidrojen atomunda, temel halde bulu-
nan bir elektrona 20 eV lik enerji verilir-
se, sa hip olaca~1 kinetik enerji ka~ eV
olur?
Temel haldeki elektronun toplam enerjisi -13,6 eV dir.
Bu elektrona 20 eV enerjisi verilirse toplam enerjisi:
E elektron -13,6 + 20 = 6,4 eV olur. Bu ener]'i, elektronun atomda koptuk-
tan sonra sahip oldugu kinetik enerjidir.

o
SORIA,
ORNEK4.6 He+- run Enerji Seviyeleri

Bohr atom modeline gore, bir elektronlu Bohr atom mode line gore atom
He iyonunun enerji seviyelerini hesap- numaraSI Z olan bir atomun n.
layarak ~izimle gosteriniz. yoriingesinde bulunan bir elektro-
nun toplam enerjisinin,
1=========
1- n=""
n=5
- 3 . - 4 1 - - - - - - - - - - n=4
- - 6 . 0 4 1 · - - - - - - - - - - n=3
Z2
-13,6.-
2
n
- 1 3 , 6 1 - - - - - - - - - - n=2
bagmtIsl He hesaplanacagml belirt-
miiitik. Buna gore He iyonu it;in ilk
be!.;; yoriingedeki elektronlann
toplam enerjileri;
n = 1 ie;in El = -54,4 eV
n = 2 ie;in -13,6 eV
n=3 ie;in - 6,04 eV
n=4 ie;in
n=5 ie;in
-3,4 eV
-2,17 eV
-54,4 - - - - - - - - - - n=l I
ORNEK4.7 Bir Elektronlu Atomlann Yan~ap ve Enerjiieri
SORIA , C¢ZL\M,
Bir elektronlu; Hidrojen Hidrojenin atom numaraSI Z 1, He+ mn atom numaraSI Z 2, U++ nm atom numaraSI
atomu ve He+, U++, Be+++ ve Be+++ mn atom numarasl Z=4 tiir. Buna gore, Bohr'un Z atom numarah element-
iyonlan i~in, 2. yorunge ler ie;in genelIe!.;;tirdigi bagmtiiardan faydalanarak yoriinge yane;aplanm ve bu yoriinge-
yafl~aplaflm ve 2. yorun-
lerdeki elektronun enerjilerini hesaplayabiIiriz. Kar!.;;lla!.;;tlrmanm daha kolay yapdabilme-
gedeki elektronun topiam
si ie;in, elde edilen degerler aiiag1da tablo olarak verilmi!.;;tir.
enerjilerini hesaplayarak
kar~\Ila~tIrlmz.
2. yoriinge yane;apl 2. yoriinge enerjisi
Atom n [r =0,54(n 2/Z) ] [;=-13,6(Z2/n2) ]
Hidrojen (Z= 1) 2,16 A -3,4 eV
He (Z=2) 1,08 A -13,6 eV
U++ (Z=3) 0,72 A -30,6 eV
Be+++ (Z=4) 0,54 A -54,4 eV
Yukandaki tablodan iki onemli sonue; elde edilir : Birincisi, aym numarah yoriingelere
bakddlQJnda, atom numarasl biiyiidiike;e yane;ap kiie;iiliir. Bu olay, atom numarasl
biiyiik olan elementin e;ekirdeginde daha e;ok yiik bulunmasl ve b5ylece daha biiyiik
e;ekme kuvveti He ae;lklanabilir. Ikincisi, aym numarah yoriingelerde, atom' numaraSI
biiyiidiike;e toplam elektron enerjisi azahr (negatif oldugu ie;in), fakat elektronlarm atoma
Fizik 4 baglanma enerjisi (iyonla!.;;ma enerjisi) artar. 211
 _ MODERN ATOM TEORlsl
A. Modem Teoriye Q~it
Bohr atom mod eli 1920'lere kadar ciddi bir tenkit gor-
memesine rajJmen, bir t;ok fizikt;i, heniiz atomun tama-
men tarif edildijJi kanaatini ta§lmlyordu. Ozellikle
spektrum teknijJinin geli§mesi, yukanda bahsedilen
Bohr modelinin yetersizliklerini gilndeme getirdi.
Bohr, atomdaki elektronun hareketi He ilgiJi at;lklama-
lanm klasik fizik t;ert;evesinde yapml§tl. Yani, bir tane-
cik olan elektron, atom it;inde, elektrostatik ve merkez-
cil kuvvetlerin etkisinde belirli yorilngelerde dolanmak-
tadlr. Klasik fizik anlaYl§ma gore, etrahmlzdaki her§ey
tamamen madde (tanecik) veya tam amen dalgadan
olu§maktadlr. 1923'te, de Broglie, madde ve dalgamn
birbirinden bajJlmslz olmaYlp birbirlerini tamamlayan
part;alar oldujJunu iddia etti. De Broglie'ye gore, daha
once de ojJrendijJimiz gibi, hareket halindeki maddele-
re dalgalar e§lik edebilir. Ozellikle bazl §artlar altmda
bu olay oldukt;a belirginle§ir. De Broglie, momentumu
polan tanecijJe, dalga boyu,
A=h
p
olan dalganm ei\lik edecejJini ileri silrmili\til. Bu hipote-
zinin atomdaki elektronlara da uygulanabilecejJini be-
Iirten de Broglie, elektronlarm sadece tanecik olarak
dejJiI, onlara ei\lik eden dalgalarla birlikte dili\ilni1lmesi
gerektijJini savundu. De Broglie, bu goril§il He Bohr'un
postulatlarmdan birisirIin fiziksel dayanajJml, yakla§lk
on Yll sonra bulmu§ oldu. Bohr, atomda elektronlann
21tT1= Al
:;;ekil 4.27 De BrogJie'nin madde dalgalan bagmtIsmm, Bohr'un atom modeline uygulanmasl.
212 (Yukafldaki <;:izimler ger<;:ek 6!<;:ii1erde olmaYlp temsili olarak <;:izilmil;ltir.)
------ ... _ - - _.. _---------
yerle§imini belirleyen aeOisKelmn
dujJunu belirtmii\ ve
§artml koymui\tu. Fakat, elektronlan buna zorlayan fi-
ziksel kurahn ne oldujJunu at;lklayamaml§tl. De Brog-
lie'nin elde ettijJi bajJmtJda (p=hIA) p yerine "meve" ya-
zlhrsa,
elde edilir. Bu e§itlikte hlA ifadesi, Bohr'un at;lsal mo-
mentum it;in belirledijJi denklemde, meve yerine yazlhrsa,
h
n-
21t
ve buradan
(n = "', 2, 3, ........ )
elde edilir. Bu bajJmtJda; n yorilnge numaraSI ve In de
n numarah yorilngenin yaflt;apldlr. BajJmtl, atom it;in
anlamh bir i\eyler ifade etmektedir : 2m, yant;aph
t;emberin t;evresi oldujJuna gore, elektronun
yorilngenin t;evre ,,,,,,,,.ltUt"1::1'~' e!ektrona eden
nm dalga boyunun tarn. kaclar elm. Yani, $ekil
4.27'de gori1ldiljJil gibi; birinci yorilngenin t;evre uzun-
lujJu, burada dolanan elektrona ei\lik eden dalgamn
daiga boyu kadar, ikinci yorilngenin t;evre uzunlujJu da,
bu yorilngede dolanan elektrona e§lik eden dalganm !
dalga boyunun iki katl i\eklinde devam eder.
Fizik - 4

De BrogJie'nin, elektronun tamamen tanecik olarak du-
~unO:lmemesi gerektig-ini belirtmesi ile, bin;:ok fizik~inin
atoma bakl~ aC;ISl deg-i~ti. Yani atom, klasik fizik anla-
yl~1 dl~mda yeni yakla~lmlaria yorumlanmahdlr. Elekt-
ronlann hareketi bir bilye hareketi gibi du~unO:lmemeli,
daha kompleks oldug-u kabul edilmelidir. Bu du~unce­
ler ~erc;evesinde, atomun yaplslm incelemek ic;in geli~­
tirHen mekanig-e kuantum denildi. Hatta bazl
fizikc;iler; mekanig-in sadece maddesel cisimler ic;in de-
g-il, de Broglie'nin "madde dalgalan" dedig-i, onlara. e~­
Uk eden dalgalar ic;in de du~unO:lmesi gerektig-ini kabul
ederek ifadesini kullandiiar.
1920'1i yIllarda De Broglie He ba~layan yeni du~unce­
ler, 1925'ten soma deg-i~ik yakla~lmlaria bir~ok fizikC;i
tarafmdan desteklendi. Fizik alanmdaki bu yeni
geli~meler, daha somadan modern fizik olarak
tammlandl. Burada, bu geli~melerin hepsini aynntiian
ile aC;lklamaktan c;ok, "modern atom modeli"nin kurul-
masmda temel yaplyl olu~turan bazl du~unceleri ortaya
koyacag-Iz.
1925'te, 'Werner Helsenberg'in gorO:~leri, atom iC;i hare-
ketlerin ve dolaYlsl He kuantum mekanig-inin temelini
olul}turdu. Heisenberg'in bu ilginc; prensibine gore,
elektror;larln veya hareketini tam
oliEak belirlemek imkanSlzdlL Yani, bir elektronun po-
zisyonunu tam olarak belirledig-iniz zaman momentu-
munu ancak belirli arahkta ifade edebilirsiniz. Bunun
tam tersi de gec;erlidir. Elektronun momentumunu tam
olarak belirledig-iniz zaman pozisyonunu belirli bir ara-
hkta ifade etmek gerekir. Bunun anlaml ~udur: Elektro
I nun bulunma ihtimali c;ok yuksektir.
Werner
HEISENBERG
(1901-1976)
1925'te kuantum mekaniginin matris bic;imini
geli!?tiren Alman fizik<;i ve felsefeci. Bu bulu~un·
dan dolaYl 1932'de Nobel fizik OdUluni1 alml~br.
Asd uniinu, kendisinin geli~tirdigi "bel.irsizlik ilke-
si"ne borc;ludur.Aynca Hidrojenln alotropik bi-
c;imleri, ferromanyetizma, kozmik I!?tnl~r ve ternel
par<;aclklar gibi konularda onemli teorikkatkllan
bulunmu!?tur. NUkleer fizikle ilgilen~ ve n. Dun-
ya Sava!?1 boyunca Otto Hahn He berabernukleer
reaktor YaPlml uzerinde <;ah~m~tJr.
Atom Modelled
nun atom ic;inde pozisyonu ve momentumu hakkmda
bir miktar belirsizlik soz konusudur ki bu da "L\" ile ifa-
de edilir. Heisenberg, yapt\g-I hesaplamalada; elektro-
nun pozisyonundaki belirsizlik L\x ve momentumundaki
belirsizlik L\p ise, bu iki deg-i!?kenin c;arplml, yani toplam
belirsizlig-in h/2n:'den kuc;uk olamayacag-ml belirtti. For-
mulle ifade edersek
L\x. L\p ~ h
2n
oluT. Yani, atom
kilde, elektronun rcomentumunu ne kado! net belirler-
seniz c . Heisenberg'in, be-
lirsizlik prensibi olarak me~hur olan bu goru~lerj, atom-
da elektronlann yerlerinin Bohr'un dedig-i gibi net ifade
edilemeyeceg-ini ortaya koydu.
Heisenberg'in bu c;ah!?malan ile aym 'tarihlerde ba!?ka
bir modern fizikC;i de yakla!?lk aym !?eyleri ifade eden
ara!?tlrmalar i~erisindeydi. Avusturyah fizikC;i
''''
Schrodinger, yaptlg-l c;ahl}malan ac;Ikladlg-mda Heisen-
berg'i destekleyecek kuvvetli deliller ileri surmu~ oldu.
Schrodinger'e gore, atom i~inde hareket eden elektron-
larm net yerlerinden soz etmek mumkun deg-ildir. An-
cak, elektronlarm bulunma ihtimallerinin yuksek oldu-
g-u yerler tesbit edilebilir. Schrodinger'in bu goru!?lerini,
orneg-in hidrojen atomu i~in du~unecek olursak, $ekil
4.28 de gorO:ldug-u gibi, bir elektronun atom ic;inde bu-
lunabileceg-i yerler, c;ekirdekten itibaren sonsuza kadar
du~unO:lebilir, fakat belirli bir uzakhktan soma ihtimal
hemen hemen slflrdlr. Belirli uzakhklarda ise elektro-
i!?te, elektronun, atomda bulunma
ihtimalinin yuksek oldug-u bu yerlere
elektron bulutu denir.
Erwin
SCHRODINGER
(1887-1961)
Avusturyah teorik fizik<;idir. Elektronun 2
davram~nm dal!;Ja mekani~i i1e inceleyerek
kuantum mekanigine yeni bir bi<;im ka-
zandlrdl. Bu katklSmdan dolaYI 1933'de
Nobel Fizik odiilOnii Paul Dirac'la payla!?tl.
Schrodinger'ingeli~tirdigi dalga mekanigi-
nin daha once ortaya konulan Matris me-
kani~iyle ozde~ sonu<;lar vermesi, aym te-
mel kuramm farkh'matematiksel gosterimi $ekil 4.28 Hidrojen atomunda, elektro-
oldugunu ispathyordu. nun bulunma ihtimalinin, <;ekirdekten
uzakh~a bagh olarak <;izilen grafigi.
Atom Modelled

B. Kuantum Saydan
Atom hakkmda ileri silrUien goril~ler $ekil 4.29'da tarihi akl~l i<;inde gos-
Dalton
terilmi~tir. Modern atom teorisinden once sadece Bohr modeli, atomdaki
atom modeli
elektronlarm yerleri ve enerjileri ile ilgili bilgiler vermekteydi. Bohr mode-
Iinde elektronlarm <;ekirdekten uzakhklan ve sahip olabilecekleri ener-
jiler; n = 1, 2, 3, ... gibi tam saydarla ba~mtdl olarak ifade edildi. Atomla-
nn <;izgi spektrumlarmm manyetik alan i<;inde incelenmesiyle ortaya <;1-
kan "bazl <;izgilerin daha alt c;izgilere aynlmasl" oiaYI enerji seviyelerinin
belirlenmesinde ba~ka etkenlerin de rol oynadl~1 fikrini do~urdu ($ekil
Thomson 4.30). Elektron bulutu kavramml ileri silren modem fizikc;ilere gore elek-
atom modeli tronlarm atom i<;indeki yerlerinden <;ok, onlarm de~i~ik fiziksel ozellikleri-
nin tammlanmasl gerekrnektedir. Boylece enerji seviyelerinin, farkh ener-
jili daha alt seviyelere aynlmas) olay) aC;lklanabilecektir.
Atom hakkmda somut
dil~ilnceler ileri silren modern

fizik<;iler arasmda Schrodin-

ger'in goril~leri c;ok kabul
Rutherford
atom modeli gordil. Schrodinger, atoma
matematiksel bir yakla~lmla ~ekn 4.30 Manyetik alan etkisinde atomlarm

bakml~tl. Elektronlarm bir <;ok <;izgi spektrumlan incel!hdiginde herbir

<;izginin daha alt <;izgilere aynldlgl
ozelliklerinin, onlara ait dalga
gozlenmi!1tir. Bu gozlem enerjii seviyeIerinin
denklemi ile ifade edilebilece- daha aIt seviyelere aynlabilece{Ji §eklinde
~ini gosteren Schrodinger, yorumlandl.
boylece dalga mekani~ini
Bohr kurmu~ oldu. "Schrodinger denklemi" olarak me~hur olan denklemin c;o-

atom modeli zilm kilmesi; elektronlarm atom i<;erisindeki yerleri, enerjileri ve a<;lsal
momentumian gibi fiziksel ozellikleri hakkmda tatmin edici bilgiler verdi.
Artlk, elektrona ait ozelliklerin, Bohr'un dedi~i gibi sadece yori1nge numa-
raSI He s)mrlandmlmaml~ oldu~u anla~IldJ. Schrodinger ile <;ah~malanm
birlikte yilrilten Paul A.M. Dirac da elektronlann kendilerine ozgil bir ta-
kim ozelliklerinin oldu~unu buldu. Daha bir <;ok fizikc;inin, yakla~)k aym
Yillarda yaptl~l deneyler ve bunlann sonu<;lan, atomun bu kompleks ya-
Modern atom plSlmn yeniden yorumlanmasl gerekti~ini vurguladl. Boylece, elektronun
teorisine ge<;i~
atom i<;indeki davram~lanm belirleyen saydar ve semboller kullamldl. i~­
te, modern atom teorisinde, atomdaki elektronun durumunu net olarak
apklamak ic;in kullamlan bu sayllara kuantum saydan denir. Kuantum sa-
yIlan dort tanedir ve bunlar,
1. Ba~kuantum saYlsl ve n He gosterilir.
2~' Orbital kuantum saYlsl ve tHe gosterilir.
3. Manyetik kuantum saylsl ve m t ile gosterilir.
Modem
atommodeli 4. Spin kuantum saYlsl ve IDs ile gosterilir.
Kuantum sayJlanndan ilk ilC;il, elektronun sahip oldu~u· enerji ve aC;lsai
momentum gibi ozelliklerini belirtir. OzeHikle spin kuantum saYIsl ise
kadar, atom hakkmda·ileri surUlen modellenn
elektronun kendine ozgil bir ozelli~ini ifade eder.
sembolik gosterimi.
214 F'1Zik - 4

1. Sal? kuantum saYISI (n)
Modern teoriye gore elektronun ~ekirdekten uzakh!)lmn
elektron bulutlan He a~lklandl!)ml belirtmi~tik. Ancak
ihtimal hesaplan yaplldl!)mda, atom i~erisinde elektro-
nun nerelerde zamamnm yuzde ka~ml ge<;irdi!)i hesap-
lanabilir. I~te elektronun zamamnm <;o!)unu ge<;irdi!)i bu
bolgelere kabuk adl verilir. Ba~ kuantum saYlsl (n) bu
kabuklarm tam sayJlarla numaralandmlmasmda kulla-
mhr. Her kabuk aym zamanda bir harfle de sembol edi-
lir. Buna gore,
n 1 i<;in K kabu!)u
n 2 i<;in L kabu!)u
n 3 i<;in Mkabu!)u
n=4 i<;in N kabu!)u
n 5 i~in o kabu!)u
~eklinde devam eder. <;ok elektronlu atomlarda kabuk-
lann yerleri kesin slmrlarla tespit edilememi~tir. Fakat
bir elektronlu olan hidrojen atomu i<;in kabukI arm yer-
leri ~u ~ekilde tammlanml~tlr : Birinci kabuk (K kabu-
!)u), <;ekirdekten a o (0,53 A) uzakh!)1 civarmda dar bir
bolgedir. lkind kabuk (L kabu!)u), biraz daha yayvan
olup 4a o He 5,2a o arasmda, Q<;uncu kabuk (M kabu!)u)
ise iyice da!)lmk olup 9ao He 13,1ao arasldlr. $ekil
4.31 ' de Hidrojen atomu i<;in kabuklarm yerleri sembo-
lik olarak gosterilmi~tir. Her ne kadar kabuk kelimesi
tam olarak bir kureyi ifade etmese de farkh ba~ kuan-
tum sayllarma kar~lhk gelen kabuklar birbirlerinden 01-
duk~a arahkhdlr.
6 7 e;
$ekil 4.31 Hidrojen atomu it,:in kabuklarm t,:ekirdekten uzakhga
bagh olarak yerle§imi. Kabuklar it,:in tammJanan yerler elektro-
nun bu kabuktaki bulunma ihtimalinin en yuksek oldugu yer-
lerdir. Ashnda her kabuk it,:in t,:ekirdekten sonsuza kadar elekt-
ronun bulunma ihtimali oldugu unutulmamahdlL
Fizik - 4
Atom Modelleri
Ba~ kuantum saylsl, hidrojen atomu i<;in enerji seviye-
lerinin birinci dereceden belirleyicisidir. Bu nedenle ka-
buklann, hidrojen atomundaki Bohr yorungelerine kar-
~Ihk geldi!)i du~uniiIebilir. Yani Bohr'un yorungeler i<;in
kulIandl!)l numaralandlITna modern atom teorisinde
ba~ kuantum saYlsl olarak kullamlml~ ve dolaYlsl He
yorunge ifadesi kabuk tabiri ile de!)i~tirHmi~tir. Fakat
birden fazla elektronu bulunan atomlarda, elektronlar
arasl etkile~meler, enerji seviyelerinin belirlenmesinde
ba~ kuantum saYlsl kadar di!)er kuantum saYllannm da
etkin oldu!)unu gostermi~tir.
2. Orbital kuantum saYlsl (t )
Elektronun <;ekirdekten uzakh!)mm kabuk kavramlyla
anlatIlmasl elektronlann en <;ok bulunma ihtimalinin 01-
du!)u bolgeleri tammlamamlza yetmemektedir. Bunun
nedeni, elektron bulutlanmn ~eklinin ,elektronlarm a<;l-
sal momentumlanndan da etkilenmesidir. Bohr mode-
linde elektronlann a<;lsaJ momentumlan (L) sadece yo-
runge numarasma ba!)lJ olarak,
h
L=n·-
21t
~eklinde ifade edilmi~ti. Modern fizik<;i1erin yaptl!)l <;a-
h~malarla atomdaki elektronlarm a<;lsal momentum
~iddeti,
L = ,jl.(trl} h (t :::: 0,1 ,2, ... ,n-1)
21t
olarak tammlandl. Yukandaki ba!)mtl, Bohr modelinde-
ki a<;lsal momentum ba!)mtlslyla kan;nla;;tmldl!)mda
a~a!)ldaki farklar goze <;arpar :
1. Bohr modeline gore her yorungedeki elektronlarm
a<;lsal momentumu bir tek de!)er ahrken, modern te-
oriye gore her bir kabuktaki elektronlarm sahip ola-
bilecekleri a~lsal momentum de!)erleri bird en fazla
olabilmektedir.
2. Modern teoriye gore a~lsal momentumun n yerine
t 'ye ba!)h olmasl, farkh kabuklardaki elektronlarm
aym a<;lsal momentum de!)erine sahip olabil~ce!)ini
gosterir. Bohr modelinde ise her yorungedeki elekt~
ronun a<;lsal momentum de!)eri di!)er yorungedeki-
lerden farkhdlr.
3. Bohr modeline gore elektronlann a<;lsal momentu-
mu hie; bir zaman slflr olamazken modem teoriye
215
 Atom ModeHeri

gore t = 0 oldugu durumlar iI;in aO;lsal momentum Sl- 1) 15 alt kabugunu

fIr olur. AO;lsal momentumun slfu olmasml, elektro- L kabugu (0=2) . 28 ve 2p alt kabuklanm
nun hareket etmemesi §eklinde algllayamaYlz. Mo- 3p ve 3d alt kabuklanm
dern teoriye gore elektron sadece tanecik gibi degil, r"
11 4p, 4d ve 4f alt kabuklanm
dalga tane bUtilnlUgU io;inde ele ahndlgmdan, elek-
io;ermektedir.
tronun toplam aO;lsal m?mentum degeri slflr olacak
§ekilde bir davram§ io;inde bulundugunu kabul ede- Alt kabuklar io;in elektron bulutlarmm §ekilleri o;ok fark-
biliriz. h olabilmektedir. Ornegin salt kabugu her zaman kUre-
sel simetriye sahip iken p, d ve diger alt kabuklar
Modern teoriye gore t degerleri, kabuklar io;indeki
kompleks §ekiller almaktadlr. Elektronun o;ekirdek
alt kabuklan tammlar. Yani her bir kabukta, aO;lsal mo- o;evresinde bulunma ihtimalinin bazl alt kabuklar io;in
mentum §iddeti aym olan elektronlar alt kabuklan olu§- elde edilen grafikleri $ekil 4.32-a'da ve bu alt kabuk-
turmaktadlr. Alt kabuklar harflerle de sembol edilir. lann elektron bulutlan da $ekil4.32-b'de gosterilmi§tir.
Bunlar:
3. Manyetik Kuantum SaYlsl (m t )
t 0 salt kabugu
I =1 io;in p alt Modem atom teorisine gore atomdaki elektronlann
aO;lsal momentum §iddetleri kuantize oldugu gibi aO;lsal
I =2 i<;in d alt
momentum vektorlerinin yonleri de kuantizedfr. Yani
t =3 io;in fait aym alt kabuktaki elektronlarm aO;lsal momentum
§eklinde devam eder. Bu harfler alt kabukI ann §eklini §iddetleri aym iken bu vektorlerin yonl't¥ri farkh ola-
tarif eden Ingilizce sharp (keskin), principal (asll), bilmektedir. Elektronlann bu ozellikleri, dl§ manyetik
diffuse (yayIlml§) ve fundamental (temel) slfatlarmm alan etkisinde kalan atomlar Uzerinde yapJlan
ba§ harfleridir. Farkh kabuklardaki alt kabuki an kan§- o;ah§malarla ortaya O;lkanlml§tIr. t = 0 alt kabugunda
tIrmamak io;in genellikle, alt kabugu temsil eden harfin zaten aO;lsal momentum slflr oldugu io;in yonlenme soz
ba§ma kabuk numarasl yazJ!lr. Buna gore, konusu degiJdir. Fakat t = 1 alt kabugu io;in Uo; farkh,
Elektronun
bulunma
ihtimali
K
a)

-15

(;ekiraekten uzakhk
Elektronun
bulunma
ihtimall L n==2,I=O
-25
-2p z

(;ekirdekten uzakl'K

Elektronun
bulunma
i
M
-35
-3p
-3d 2p
2p n=2, I =1. mt =± 1
(;ekirdekten uzakl,k
n:::::2,1=1, mt = 0

$ekil 4.32 a) K, L ve M kabuklanndaki alt kabuklarda bulunan elektronlarm gekirdekten uzakhga bagh
216 olarak elde edilen bulunma ihtimali grafikleri. b) Bazl alt kabuklardaki elektron bulutlann !?ekilleri.

~-------------------------- ...- -...~.~..- -..--------~-

 Atom Modelleri

t = 2 alt kabugu h;;:in bel? farkh yonlenme tespit edilmil?tir. atomlann spektrumlanOl analizi ~ahl?malarmda fark
L ae;;:lsal momentum vektorlerinin, uygulanan manyetik edildi. 0 giin ie;;:in elektronun kendine has bu hareketi
alan yonundeki bHel?eni manyetik kuantum saYlsl olan taOlmlanamadl. Yakla§lk dart yIi boyunca ae;;:lklanama-
lTI,f degerleri He hesaplaOlr. Manyetik alangenellikle z yan bu olay, nihayet 1925'te S. Goudsmidt ve G. Uh-
lenbeck adh iki fizik~i tarafmdan, elektronun
yonunde taOlmlandlgl i<;;:in ae;;:lsaJ momenuum vek-
seni etrafmda donmesi oIarak yorumlandl. Bu yorum-
torunun z ekseni fuerindeki bilel?eni (Lz),
lar, 1927' de Phlipps ve Taylor adh bal?ka fizik~ilerin,
h hidrojen atomunun spektrumu fuerindeki e;;:ah§malany-
Lz = m t · - (mt = -t, ... , 0, ... , +t)
211: la desteklendi. Onceleri, elektronun kendi ekseni
etrafmda donmesinden kaynaklandlgl saOllan bu olay,
olarak ifade edilir. $ekil 4.33'te t = 1 ve t = 2 i~in
spin (donme) kelimesi He anlatildI. Fakat 1929'da Paul
a~lsal momentum vektorIerinin yonleri gosterilmil?tir. Dirac isimli bir ba§ka modern fizik~i, elektronlarm ha-
a) b) reketini relativistik bir yakla§lmla inceledi ve onlarm,
m,= +1 kendi ekseni etrafmda donmese de, boyle bir etkiyi so-
nue;;: verecek bir ozellige sahip olduklanOl a~lkladl.
Elektronun bu davraOl§IOln ashnda, kiitle ve yiik gibi
f----+- m,= 0 ~---+-m,=O temel ozelliklerinden birisi oldugu anla§Iidl ve spin
kuantum saylsl He tammlandl. Modern atom teorisi
ae;;:lsmdan elektronun spini, elektronun ae;;:lsaI.momentu-
muyla matematiksel olarak benzerlik gosterir. YalOlZ
arada bir fark vardlr. EIektronun a~lsal momentumunu
$ekil 4.33 Bir dl~ manyetik alan uygulandl{lmda, 1= 1 ve 1=2 alt kabuk- belirleyen kuantum saYIsI, t = 0,1,2,3, ... gibi farkh
lanndaki elektronlarm aC;:lsal momentum vektorIerinin yonleri.
degerIer alabiIirken elektronun spinini anlatan kuantum
saylsl (s) yaIOlzca 1/2 degeri alabilmektedir. Bundan
Yukanda m t i~in verilen bagmtIdan anlal?Iiacagl gibi
dolaYI S spin vektorunun buyuklUgu sabit olup
t i~in
.(s+1)~='\/l.(1+1)~'" f3h
herbir 2t + 1 tane m t degeri vardlr. m t degerleri
S=
ayOl zamanda alt kabukta elektronlann yerIel?ebilecegi 211: \ 2 2 . 211: 411:
"odaclk"lann saYlslOl belirler. Bu odaclklara orbital degerindedir. OIl? manyetik alan etkisinde elektron
denir. AJ?aglda bazl orbitallerin sayllan verilmil?tir. spini iki yonlenme yapar. Bundan dolaYI spin kuantum
t ° h;;:in mt = ° (1 tane S orbitali) saylsl,
1 (3 tane p 1 1
m = + ve ms
s 2 2
t = 2 ,0,+1,+2 tane d
oImak uzere iki farkh deger alabilir. ms degeri, spin
Manyetik kuantum saYIsI, aIt kabuktaki elektron bulut-
vektorunun alan yonunde ve ters yondeki bile§enlerinin

r. . . - -
larmm l?ekline de etki etmektedir. $ekil 4.32'de
hesaplanmasmda kullaOlhr.
manyetik kuantum saYIsmm P alt kabugundaki elek-
tron bulutlarma etkisi gosterilmi§tir.
Buna gore,
Bt 1
m s =+-
2
4. Spin kuantum saYIsI(m s ) +h I
h h 411:
Elektronun atom i~indeki davraOl§lanOl taOlmlayan; n,
Sz= m s '-=±
211: 4n: -h
t ve m t kuantum sayIlan, Schrodinger'in dalga denk- 411:
olarak taOlmlaOlr. Elekt-
leminden elde edilebilmektedir. Fakat elektronun, yu-
ron spininin manyetik
kandaki kuantum sayilan He anlatIianlardan farkh bir
alan ie;;:indeki yonlenme-
ozelliginin daha oldugu ilk defa 1921 Yllmda, Stem ve $ekil 4.34Bir dl~ manyetik alan et-
si $ekil 4.34'te gosteril- kisinde kalan atom ic;:indeki elektro-
Gerlach isimli fizik~ilerin, Gumul? gibi e;;:ok elektronlu
mil?tir. nun spin vektorunun yonlenmesi.

- - - - - - - .... _ - - - - -...- .~- ..... ---

Atom Modelleri

C. Pauli Prensibi
Yukanda a<;lklanan "ku-
antum sayIlan", atom-
daki elektronlann bulu-
nabileeekleri yerler ve
buradaki davramt?lanm
anlatmak i<;in kullamhr.
Fakat, elementlerdeki
elektronlarm, enerji sevi-
yelerine nasil yerlet?tigi
ve kimyasal baglarIn,
Wolfgang Pauli
molekulleri nasil olut?tur-
( 1900-1958)
duguna dair bilgileri ku-
antum saydan i<;inde bulmak mumkun degildir. Modern
atom teorisi, atom numarasl 1'den itibaren 100'un us-
tune kadar degit?en elementlerde, elektronlarm nasll di-
zildigini bir taklm prensiplerle belirlemit?tir.
Kuantum sayllanm anlatJrken, kabuk veya alt kabuk-
larda ka<;ar elektron bulunabileeegini belirtmemit?tik.
Kabuklardaki alt kabuk saylsl, alt kabuklardaki orbital
saYlsIslmrlandlfllrnl§ olsa da orbitallerdeki elektron sa-
YISI slmrlanmamlt?tlf. Yani orbitallerde, bazi elektronlar
rns numarasl +1/2, bazi elektronlar da ms numarasl ,
-1/2 olaeak t?ekilde yerlet?ebilir. Bu durumda, bir ka-
bukta sonsuz saYlda elektron bulunabileeegi ortaya <;1-
kar. Aynea biltun elektronlar, en du§uk enerjili ve <;e-
kirdege en yakm yerde bulunmaya rneyilli oldugundan,
n= 1 seviyesinde yani K kabugunda yerle§eeeklerdir.
Bunun boyle olmadlgl, ilk defa Avusturyah fizik<;i
Wolfgang Pauli'nin yaptlgl <;aht?malanyla a<;lkhga ka-
vut?tu. Kendisine Nobel fizik odillu kazandlran Pauli'nin
<;ah§malan, daha sonralan bir<;ok deneylerle de destek-
lendi ve Pauli Prensibi olarak me§hur oldu. Bu prensibe
gore, kuantum saYllan ile aniatilan kabuk ve alt kabuk-
larda ne kadar elektron bulunabileeegi belirlenmi§ ve
boy Ieee butiln elementlerin elektron sayilari net bir §e-
kilde tespit edilebilmi§tir. Pauli Prensibi §u §ekilde ifade
edilir:
Bir atomda, kuantum saYllan tamamen aym olan iki
elektron bulunamaz.
Ilk baklt?ta basit bir kural gibi gorilnen bu prensip aslm-
da onemli bir noktaYI vurguladl: m t numaraSI orbitalIe-
ri belirler ve her orbital de , elektronlar iki farkh ms dege-
ri (+1/2, -1/2) ta§lyabilir. Pauli prensibine gore, bir
atomda butiln kuantum sayllan aym olan iki ,:Iektron
bulunamayaeagma gore, her bir orbitalde aneak iki
elektron yerle§ebilir. Artlk her bir kabukta ka<; etektron
bulunabileeegi rahathkla hesaplanabilir.
A§agldaki tabloda, n= 1, 2 ve 3 yani K, L, ve M kabuk-
Ian i<;in biltun kuantum sayllan ve kabuki ann elektron
kapasiteleri verilmit?tir. Tablodan da anlat?Ilaeagl gibi
bir kabukta bulunabileeek maksimum elektron saYlsl, n
kabuk numaraSI olmak §artl ile 2n2 formillilne uymak-
tadlr. Bu formill Pauli Prensibinin en onemli sonueudur.
Ornegin, 2. kabukta (L kabugu) en fazla 2.22:=8 elektron,
5. kabukta (P kabugu) en fazla 2.52=50 elektron buluna-
bilir.Boyleee, periyodik tablodaki elementlerin elektron
dizilit?leri yapdabilmektedir

Kabuk 2 3
(L) (M)

Alt kabuk o o o 2

Orbital o o +1 o -1 o +1 o -1 +2 +1 o -;1 -2

OrbitaII erdeki 111111111111

+- -- +- -- +- -- +- -- +- -- +-
elektronlar 2 2 2 2 2 2 2 2 2 22 2

18

2J8 Fizik- 4
 D. ~dIik Kurah
~
n=3
Modern atom teorisi, atomlarm enerji seviyeleri arasmdaki gee;i!?lerin de belirli bir 1=2
m,=O
kural dahilinde gere;ekle!?tigini gostermi!?tir. Yani bazI gee;i!?ler miimkiin iken ~ m,=-l
m,~2
bazIiarmm (e;ok dii~iik ihtimalli oldugu ie;in) gere;ekle!?meyecegi kabul edilmi!?tir.
l!?te atomda enerji seviyeleri arasmdaki gee;i~leri smIriayan bu kurala ~icilik kurah
denir. See;icilik kurahna gore bir atom ancak,
n=2
111 = ±1 ve I1mt 0 veya .:1;1 m,=+l
'=1 ~ m,=O
~artlan dahilinde gee;i~ yapabilir. Diger bir ifade He; 1 =2 durumunda bulunan bir ............... m,=-l
elektron ancak 1 =1 veya 1 =3'e ve mt = 2 durumunda bulunan bir elektron $ekil 4.35 n=3 ve t =2 seviyesinden n=2
ancak m t 2, m t = 1 veya m, = 3 seviyelerine gee;~ yapabilir. Elektronlann yapa- ve t = 1 seviyesine ges;i!,?lerden b~zllan.

bilecegi ge<;:i~lere izinIi ge<;:~ler, yapamayacagI gee;i!?lere de yasaklarurulj ge<;:i§ler adI verilir. Kuantum sayIianm tammla-
madan once atomlarm spektrumlarmda ince e;izgilerin olu!?tugunu belirtmi~tik. Buraya kadar ogrendigimiz bilgilerie artlk
spektrumdaki ince e;izgileri daha iyi anlayabiliriz. Enerji seviyelerinin n saYlSI kadar 1 ve m t saydarma da baglJ olmasI,
ornegin n=3'den n=2'ye gee;i!? saYIsmm bir tane degil bire;ok saYIda olabilecegini gosterir. Ornek olmasl a<;:Ismdan,
I Sekil 4.35'te n=3 ve 1 =2 seviyesinden n=2 ve 1 =1 seviyesine ge<;:i~lerden bazIian gosterilmi!?tir.
!'

o
SORIA.
ORNEK4.8
£;OZIAM,
Elektronun At;ISal Momentumu

Hidrojen atomunda p orbitalin-
deki elektronun,
a) A~lsal momentum \?iddetini
hesaplaymlz.
b) z ekseninde bir manyetik
alan uygulandlgmda bu orbi-
taldeki elektronlarm a~lsal
momentum vektorlerinin z
eksenindeki bile\?enlerini
tammlaYInlz.
a) p orbitallerindeki elektronlar i<;:in or- b) P orbitalindeki elektroI).larm ae;lsal
bital kuantum saYlsll = 1 dir. Buna go- momentum :;;iddetJeri e!?it olmasma
re hidrojen atomunda p' orbitaIindeki ragmen dl!? bir manyetik alan etkisin-
bir elektronun ae;lsal momentum :;;id- de ae;lsal momentum vektorlerinin iie;
deti, L = J I. (I +1) ~ bagmtIsmda 1 farkh yonlenme yapabilecegini belirt-
2n
mi:;;tik. Ae;lsal momentum vektorleri-
yerine 1 yazIlIrsa f2 h/2n olarak elde nin z eksenindeki bile!?enleri,
edilir. (Bu a<;:lsal momentumun degeri
h
hesaplandlgmda 1,49xlO-34 J.s oldu- Lz = m t . -
2n
gu goriiliir. Bu deger olduke;a kiie;iik-
tiir. Kar:;;Ila!?tlrma yapmak gerekirse bagmtlsmda m t yerine -1,0 ve +1
Diinya'nm Giine:;; etrafmda sahip oldu- degerleri yazllarak hesaplamr.
gu ae;Isal momentum :;;iddeti yakla!?lk Buna gore
olarak 2,7xl040 J.s dir.) Lz = -h/2n, 0 ve +h/2n

o
SORIA.
ORNEK4.9
C;:OZUIM,
Kuantum SaYllan

Atom numaraSI Z= 11 olan Sodyum atomundaki 11 elektronun; ikisi K kabugunda, sekizi L kabugunda
Sodyum atomundaki elek- ve bir tanesi de M kabugunda bulunur. Kimya biliminde sIke;a kullamlan gos-
tronlarm kuantum sayJianm terime gore bu elektron dagIllml ls2 2S2 2p 6 3s 1 :;;eklinde tammlamr. Bu elek-
belirtiniz.
tronlarm kuantum sayIlanmn dagIlIml ise a!?agldaki gibidir:
Z = 11 (Sodyum) 162 262 2 p6 361
kabuk K L M
Elektron saYlsl
n 1 1 2 2 2 2 2 2 2- 2 3

Z t 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 0

kuantum
saYlsl (kabuk)
.~ Oeb'ta' kca"tcm
saYlsl (alt kabuk)
m,

m.
0

.~
0

.~
0
1
+-
2
.
b
-~
+1
1
2-
+1
1
2
0

,~
2-
0
1
2
-1
1
+-
2
-1

'1
0,
1
+-
2 219