You are on page 1of 38
eae Oran, naa Cutturas indigenas Son Fetipe 405, H, Tone 5-138 44200 Guadalajara, Jalisco, México + Prof. Carlos Sandoval Linares ‘Ing. Armando Vizquez del Mercado * Miro. Alejandro Contreras Alexinderson * Miro. German Miranda Garcia * Miro. Luis Enrique Gonzilez Godinez (Coleccién Infantil en Nahuatl: ~ YOLQUE, los animales. 2+ TLACUILOCATZINTLI, et pintorsto, 3 ALTEPETOCAITL / XALIXCO, nombres do los pueblos de Jalisco, 4. NAHUATLISMOS, vorabulario de palabras Nahuatl en el espaol de México, Primera Edicién (1987) Departamento Editorial de Instituto Cultural Cabaias. Segunda Faicién (1994) Taller Tlahcuil, Escritura Pitogratica Nahuatl, ‘Tercera Fdicién (1997) Tlahcuilo, Culturas Indigenss, IMPRESO Y HECHO EN MEXICO Printed and made in Mexico Guadalajara, Jalisco, México 1a presente edicién de 2000 ejemplares, se terming de imprimir ef 28 de enero de 1997, en los tlleres grficos de Impresora Izar de Occidente, $.A. de C.V., Guadalajara, Jalisco, México, Yolque Los indigenas que vivieron en el México antiguo, usaban un tipo de escritura con imagenes, que ahora podras admirar para que sepas del gran carifio que el pueblo ndhuatl sentia por la naturaleza, Su fina observacién de los animales, les hizo posible estilizarlos y simplificarlos en los cédices o libros con figuras pintadas. YOLQUE (los animales, en nahuatl) reune 205 figuras de animales que se han tomado de los antiguos cédices mexicanos, a os cuales se les agregaron sus nombres en ndhuatl; para que de una vez que les das color, conoces la belleza que los indigenas les dieron a estas figuras y aprendes algunas palabras en su armonioso idioma. Ya conoces muchas palabras en esta lengua, porque asi se usan en espafiol, como: a la cometa que flota en los aires, le llamas papalote, que es mariposa; al saltamontes también lo conoces como chapulin, répidamente identificas al ocelote, al coyote, al guajolote, al tecolote, etc. Muchos de estos animales son de origen mexicano o propios de América. Tu puedes jugar, observando las figuras de los animales y tratando de adivinar su nombre. Si en algunos no aciertas, investiga su significado en el vocabulario de la ultima pagina. Se les pusieron unas letras a cada figura, para saber de cuales cédices se copiaron, en esta tercera edicién del libro para nifios, y para adultos, porque quienes no conocen Ia belleza de las figuras en los cédices, ni la lengua de nuestros ancestros, necesitan tener la curiosidad y sensibilidad del nifio para amar sus raices. ‘Ahora que conoces el patrimonio cultural que nos han heredado nuestros antepasados, ensefia a los demas a respetar y querer el mundo indigena que ahora ti vas descubriendo. En néhuatl pronuncia las letras como en espafiol, aunque son diferentes la Il que se dice como dos "eles", asi cuetzpalli es cuetzpal-li. La x es como "sh" para callar a alguien, asi huexélotl es hueshdlotl; 1a h es muda y dentro de la palabra es como un espacio, asi cuduhtli es cudu-tli Profr. Carlos Sandoval Linares océlotl mazatl tochtli citli ozomatli SS 2) A iP 3M 2 N & W Sy oy F miztli techalotl mototli quimichin ahuizotl épatl cozdmatl tzinacantli fae) SS cuduhtli 98828, 9 EO AP, EV a(S a oN Co? é Oe® A tototl centzontlatolle & S g g 3 = T & S xg 3 aztatl —S atétotl huilotl quecholli 4 cuetzpdlin - cuetzpalli cuéyatl Sue 6 cipactli michin op, ZEEE Soe —2e cp XE A £8 SEI oat Seis LAD Aine e tecciztli ok 2 Be WA atecocéli cilin atzcalli ey 0 BS g96. atecuicitl Es 7 N achacdlin tocatl OXO, chiquilichtli papdalotl gene asa »”—5 ® Emp SRS. ee zayélin ©) yacatototl FUENTES DE LAS ILUSTRACIONES AC = Cédice Alonso de Santa Cruz Sc Sello Coatlichan AN = Archivo de la Nacién SCh= Sello Chiapas ‘z= Cédice Azcatitlan SG = Sello Guerrero B= Cédice Borgia SM = Sello México b= Cédice Borbonico ‘Sm = Sello Michoacéin | CF = Césice Florentino St= Sello Tepottin, Mor | F = Cédice Féésviry-Mayer ST ~Sello Tabasco L= Cédice Laud STe~ Sello Teotibuacan L¢= Lienzo de Tuxpan SV = Sello Veracruz | LT=Lienzo de Tlaxcala SY = Sello Yucatan | m= Cédice Magliabecchi T = Cédice Telleriano-Remensis | M= Césice Mendocino/Matricula de Tributos| Te Mural o relieve de Teotihuacan | MT-= Mapa Ttzin V-~ Oédice Vindodonensis (Viens) | N= Cédice Nuttall P="Tira de la Peregrinacién/Cédice Boturini ice Vaticano 3738 (Rios) Reconstruccién "Tlahcuilo* BIBLIOGRAFIA Diccionario de Zoologia Nahuatl, (César Macazaga Ordofio / 1982 / Editorial Innovacin, $.A. Flora y Fauna Mexicana, ‘Carmen Aguilera / 1985 / Editorial Everest Mexicana, S.A. Design Motifs of Ancient Mexico, Jorge Enciso / 1953 / Dover Publications, In,, New York, US.A. Animales Prehispénicos, serie de informacién grifica, ‘Archivo General de la Nacién / 1979 / México, ‘The Codex Nuttall, a picture manuscript from Ancient Mexico, Zelia Nuttall / 1975 / Dover Publications, Ine, New York, U.S.A. Cédice Mendoza, facsimil, Francisco del Paso y Troncoso / 1980 / Editorial Imnovacién, S.A. EI Pensamiento Nahuatl Ciffado por los Calendarios, Laurette Séjourns / 1983 / Siglo Veintiuno Editores, S.A. TLAHTOLTECPANTILIZTLI ‘vocabulario NAHUATL - ESPANOL achacélin = camarén ahuizotl = ahuizote, perro de agua, nutria alo = guacamaya atecocéli = caracol cit! — cangrejo, langostino leatraz atzclli = ostién, ostra ayot! = tortuga ayotéchtli = armadillo azcatl = azquil, hormiga diztatl = garza cacélot! = cuervo ccanduhtli = pato, énade centzontlatélle = centzontle chapilin = chapulin, saltamontes, langosta chichtli = lechuza chiquilichtli = cigarra cilin = caracolito cipdctli = lagarto, cocodrilo itl = Hiebre serpiente, vibora céchot! = loro célotl = alacrin, escorpién luciérnaga épatl = zorrillo, mofeta hhuexélotl = guajolote, pavo huilotl = huilota, paloma itzflin = colibti huitzitzilin = colibri itzcuintli = perro, escuincle ‘mapachtli = mapache mézatl = venado, ciervo chin = pez, pescado leén, puma gorrién motétli = arditla ‘mosquito, zamoudo ocelote, jaguar, tigre papilot! pipiélin quechélli = quechol, espétula rosada quetzaltétotI =quetzal quiltétotl = periquito quimichin = ratén tamazélin tecolote, buho tlacudtzin = tlacuache, zarigiieya ‘técatl = arafia ‘conejo pava, gallina pajaro, ave toznénetl = papagayo natl = zanate, estornino ‘tzéinat ESPANOL - NAHUATL abeja = pipiélin abejorro, jicote, avispa = xicétli Aguila = eudubti ahuizote, perro de agua, nutria = ahuizot! alacrin, escorpién = célotl alcatraz = atétotl nade, pato = canduhtli fia = técatl motétli ardilla de tierra, techalote = techalotl armadillo = ayotéchtli ave, pajaro = tétotl 35 TLAHTOLTECPANTILIZTLI ‘vocabulario avispa, abejorro, jicote = xicétli azquil, hormiga = ézcatl buho, tecolote = tecslotl camarén = achacélin cangrejo, langostino = atcoufcit! caracol = atecocéli ccaracol marino = teceéztli caracolito = oflin ‘centzontle = centzontlatélle chapulin, saltamontes, langosta = chapii ciervo, venado = mézatl cigarra = chiquilichtli cocodrilo, lagarto = cipéctli codorniz = zélin colibri = huitzilin, huitziteflin ‘comadreja = cozimatl conejo = téchtli coyote = céyotl ccuervo = cacélotl cculebra, serpiente, vibora = cat! escorpi6n, alacrén = célotl escuincle, perro = itzeuintli spatula rosada, quechol = quechélli estornino, zanate = tzénat! gallina, pava = totélin sgarza = état] ‘gorgojo = yacatétotl gorrién = mélotl guacamaya = alo guajolote, pavo = huexdlot! gusano = ocuilin hormiga, azquil = dzcatl hhuilota, paloma = huflotl jabali = coyémetl Jaguar, tigre, ocelote = océlotl jicote, avispa, abejorro = xicétli lagartija = cuetzpalin, cuetzpélli lagarto, cocodrilo =cipactli langosta, chapulin, saltamontes langostino, cangrejo = atecuicitl chapiilin liebre = citli oro = céchotl Tuciérmaga = cépitl ‘mapache = mapéchtli ‘mariposa = papélotl mofeta, zorrillo = épatl ‘mono, simio = ozométli ‘mosea = zayélin mosquito, zancudo = méyotl rmureiélago = tzinacdnthi nutria, ahuizote, perro de agua = ahuizotl ocelote, jaguar, tigre = océlotl ostién, ostra ~ atzclli stra, ostin = atzcilli péjaro, ave = ttotl paloma, huilota = huflot! apagayo ~ toznénetl pato, nade = candubti ppava, gallina = totdtin pavo, guajolote = huexslotl periquito ~ quiltototl perro de agua, nutri, ahuizote = ahuizotl perro, escuincle = itzeuint pescado, pez = michin pez, pescado ~michin puma, leén = miztlt quechol, espatula rosada = quechélli queteal ~ quetzaltétotl ratn saltamontes, langosta, chapulin = chapiilin sapo = tamazélin serpiente, vibora, culebra = céatl quimichin simio, mono = ozométli techalote, arilla de tierra = techalotl tecolote, buho = tecdlotl tejon = cuauhpezétli tigre, jaguar, ocelote ‘lacuache, zarigieya tortuga = dyot! venado, ciervo = mézatl vibora, culebra, serpiente = céatl zanate, estornino = tzanat] zancudo, mosquit zarigieya, tlacuache zopilote = tzopilotl zorrillo, mofeta = épatl élotl ‘lacuatzin 36

You might also like