Toplumsal Cinsiyet Eþitliði

Toplumsal Cinsiyet Eþitliði

Hazýrlayan
Dr. Sarp Üner
T.C. Baþbakanlýk
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü

Ekim 2008

Bu kitabýn basým, yayýn, çoðaltým ve daðýtým hakký

T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü’ne aittir.

Bu yayýn Avrupa Birliði desteði ile oluþturulmuþtur.

Hiç bir þekilde Avrupa Birliði’nin görüþlerini yansýtmamaktadýr.
 Önsöz
Kadýnlara yönelik aile içi þiddet, temel insan haklarý ve özgürlüklerinin ihlali olup,
kadýnlar ve erkekler arasýndaki eþit olmayan güç iliþkilerinin bir sonucu olarak
ortaya çýkan önemli bir sorundur. Aile içi þiddet özel alanda meydana geldiði için
çoðu zaman gizli tutulmakta, bu nedenle boyutlarýnýn tespiti son derece güç
olmaktadýr. Oysa son yýllarda uzun süreli çabalarýn sonucunda þiddete maruz
kalan kadýnlara sunulan hizmetlerin niteliðinin deðiþmesi için gerekli düzenlemeler
yapýlmýþtýr. Bu düzenlemelerin baþýnda Türk Medeni Kanunu, Türk Ceza Kanunu
ve Ailenin Korunmasýna Dair Kanun’da yapýlan deðiþiklikler ile 2006/17 Sayýlý
“Çocuk ve Kadýnlara Yönelik Þiddet Hareketleriyle Töre ve Namus Cinayetlerinin
Önlenmesi Ýçin Alýnacak Tedbirler” konulu Baþbakanlýk Genelgesi ve 2007/8 tarihli
Ýçiþleri Bakanlýðý Genelgesi gelmektedir. Uygulamanýn geliþtirilmesi için T.C.
Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü (KSGM) tarafýndan “Kadýna Yönelik
Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planý: 2007-2010” hazýrlanmýþtýr.

Kadýna yönelik aile içi þiddet; saðlýk hizmetleri, kolluk kuvvetleri, adalet hizmetleri
ve sosyal hizmetler gibi pek çok hizmet alanýnýn ortak çabalarýyla önlenebilecek
bir sorundur. KSGM tarafýndan Birleþmiþ Milletler Nüfus Fonunun teknik, Avrupa
Birliðinin mali katkýlarýyla yürütülen “Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele
Projesi” kapsamýnda, þiddete maruz kalan veya risk altýndaki kadýnlara sunulan
hizmetlerin güçlendirilmesi ve hizmet sunan kamu kurum ve kuruluþlarýnda çalýþan
polis memurlarý, avukatlar, hakimler, savcýlar, sosyal çalýþmacýlar, saðlýk personeli
gibi çeþitli meslek gruplarýna, medya ve sivil toplum kuruluþu çalýþanlarýna hizmet
içi eðitim paketleri hazýrlanmasý amaçlanmýþtýr. Bu kapsamda tüm meslek gruplarý
için Aile Ýçi Þiddetle Mücadelede Temel Eðitim baþlýðý altýnda 1) Toplumsal Cinsiyet
Eþitliði, 2) Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet, 3) Aile Ýçi Þiddetle Ýlgili Yasal Düzenlemeler,
4) Þiddete Maruz Kalan Kadýnlara Sunulan Hizmetler ve 5) Þiddete Maruz Kalan ve
Þiddet Uygulayanlarla Ýletiþim ve Görüþme konularýnýn yer aldýðý bir eðitim paketi
ile þiddete maruz kalanlara hizmet sunanlarýn kendi meslek gruplarýna yönelik,
mesleki sorumluluklarýný içeren eðitim dokümanlarý hazýrlanmýþtýr. Sýnýf içi
uygulamalarýn etkililiðini saðlamak üzere her bir doküman için Eðitici Rehberi
hazýrlanmýþtýr. Ayrýca eðiticiler için yetiþkin eðitimi yaklaþýmlarýný ve tekniklerini
anlatan Yetiþkin Eðitimi Kýlavuzu hazýrlanmýþtýr.

Elinizdeki dokümanýn hazýrlanabilmesi için Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele
Projesi çerçevesinde 2007 yýlý Haziran ve Temmuz aylarýnda proje illerinden Ankara,
Ýstanbul, Trabzon, Gaziantep ve Þanlýurfa’da eðitim ihtiyaç analizi çalýþmalarý
yürütülmüþ; söz konusu meslek gruplarýnýn temsilcileriyle derinlemesine görüþmeler,
grup çalýþmalarý yapýlmýþ ve sonuçlar bu dokümana yansýtýlmýþtýr. Ayrýca, dokümanýn
hazýrlýk çalýþmalarý sýrasýnda ve deneme eðitimlerinde ilgili kamu kurum ve
kuruluþlarý ve sivil toplum kuruluþlarýnýn temsilcilerinin, meslek kuruluþlarýnýn ve
akademisyenlerin görüþlerinin alýnmasýna ve katkýlarýnýn saðlanmasýna özen
gösterilmiþtir.

Bu dokümanlar, eðitim uygulamalarý sýrasýnda, kolaylaþtýrýcý ve katýlýmcý olarak,

zamanlarýný ve enerjilerini ayýracak olan meslek elemanlarýnýn katkýlarýyla geliþecektir.

Çalýþmaya katkýda bulunan tüm kiþilere, kurum ve kuruluþlarýn temsilcilerine

teþekkür ederim. Bu dokümanýn kadýnlarýn insan haklarýnýn korunmasý ve
geliþtirilmesi, toplumsal yaþamda konumlarýnýn güçlendirilmesi, eþit hak, fýrsat ve
imkanlardan yararlanmalarý amacýna katký saðlamasý dileðiyle.

Esengül Civelek
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürü
 ÝÇÝNDEKÝLER
5

Ýçindekiler
1. Kavramlar 6
1.1. Cinsiyet / Toplumsal Cinsiyet 6
1.2. Toplumsal Cinsiyette Eþitlik / Eþitsizlik / Ayrýmcýlýk 7
1.3. Toplumsal Cinsiyette Hakkaniyet 8
2. Toplumsal Cinsiyet ile Statü Arasýndaki Ýliþki 9
2.1. Öðrenim Durumu 10
2.2. Gelir Getiren Bir Ýþte Çalýþma 11
2.3. Siyasi Yaþama Katýlým 12
3. Statü ile Saðlýk Arasýndaki Ýliþki 14
3.1. Toplumsal Cinsiyet ve Þiddet Ýliþkisi 17
3.2. Toplumsal Cinsiyetin Üreme Saðlýðý Üzerine Etkisi 18
4- Sonuç 20
Kaynakça 21
 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ
6 TO P L U M S A L C Ý N S Ý Y E T E Þ Ý T L Ý Ð Ý
Kavramlar
Biyolojik özelliklerin toplumsal, kültürel,
politik, ideolojik ve ekonomik yapýlarla
etkileþimi sonucu farklýlaþarak, biyolojik
cinsiyetten baþka bir hal alýþý ve iki farklý
yaþam alanýnýn oluþmasý eþitsizliklere
neden olmaktadýr. Eþitsizliklerin temel
alýnacaðý; cinsiyet, toplumsal cinsiyet
ve saðlýk iliþkisinin inceleneceði bu
yazýda, öncelikle kavramlar üzerine
odaklanýlacaktýr.
1.1 Cinsiyet / Toplumsal Cinsiyet
Cinsiyet, kiþinin kadýn ya da erkek olarak
gösterdiði genetik, fizyolojik ve biyolojik
özellikleri; toplumsal cinsiyet ise toplumun
verdiði roller, görev ve sorumluluklar,
toplumun bireyi nasýl gördüðü, algýladýðý,
beklentileri ile ilgili bir kavramdýr.
Cinsiyet
Kiþinin kadýn ya da erkek olarak gösterdiði
genetik, fizyolojik ve biyolojik özelliklerdir.
Toplumsal Cinsiyet
Toplumun verdiði roller, görev ve
sorumluluklar, toplumun bireyi nasýl gördüðü,
algýladýðý ve beklentileri ile ilgili bir kavramdýr.
Cinsiyetin kiþisel özellikleri ötesinde,
toplumsal yapýlarla ve iliþkilerle baðlantýlý
bir öznellik boyutu olan toplumsal cinsiyet
kavramý, ‘kýz’ ve ‘oðlan’ bebekler olarak
dünyaya gelen insanlarýn yaþamda
baþlarýna gelen pek çok olay sonucu ‘kadýn’
ve ‘erkek’ e dönüþmeleridir (Bora ve Üstün,
2005). Toplumsal cinsiyet üzerine yapýlan
araþtýrmalarýn çoðunluðu kadýnlar ya da
kadýnlarýn erkeklerle kýyaslanmasý þeklinde
biçimlenirken, 1980’lerin sonuna doðru
araþtýrmacýlar toplumsal cinsiyetin
erkekleri de etkilediðini fark etmiþlerdir.
Kadýn ve erkek arasýndaki köken bakýmýn-
dan biyolojik nitelikte olmayan farklýlýklar
ve onlarýn yüklendikleri rollerin ve
iliþkilerin sosyal olarak yapýlandýrýlmasý
olan toplumsal cinsiyet; kiþinin kültürel,
toplumsal rolü, ruhsal - içsel tanýmlamasý
ve onlarýn temsil edilmesi anlamýnda
kullanýlmaktadýr. Cinsiyeti doða belirlerken,
toplumsal cinsiyeti kültür belirlemekte ve
toplumsal cinsiyet kimliði hakkýndaki

anlayýþlar, bunlarla baðlantýlý olan cinsel
tutum ve eðilimlerle birlikte, çok erken
yaþlarda oluþmaktadýr (Johnston ve ark.,
2001).
1.2 Toplumsal Cinsiyette Eþitlik / Eþitsizlik
/ Ayrýmcýlýk
Kadýna Karþý Her Türlü Ayrýmcýlýðýn
Önlenmesi Sözleþmesi (CEDAW)’ nin birinci
maddesi siyasal, ekonomik, sosyal, kültürel,
kiþisel veya diðer alanlardaki kadýn ve
erkek eþitliðine dayanan insan haklarýnýn
ve temel özgürlüklerin, medeni durumlarý
ne olursa olsun kadýnlara tanýnmasýný
içermektedir. Kadýnlarýn bu haklardan
yararlanmalarýný veya bu haklarý kullan-
malarýný engelleme veya hükümsüz kýlma
amacýný taþýyan veya bu sonucu doðuran
cinsiyete dayalý herhangi bir ayrým,
dýþlama veya kýsýtlama anlamýna
gelmektedir (KSGM, 2001). Dünya Saðlýk
Örgütü toplumsal cinsiyette eþitliði karar
verme, seçme, fýrsatlarý kullanma,
kaynaklarýn ayrýlmasý, kullanýlmasý ve
hizmetleri elde etmede cinsiyete baðlý
ayrýmcýlýk yapýlmamasý olarak tanýmla-
maktadýr. Toplumsal cinsiyet rolleri her
iki cinsiyete de farklý yükler getirmektedir
(WHO, 1998). Toplumsal cinsiyete baðlý
eþitsizlikten daha fazla etkilenen cinsiyetin
kadýn olduðu kabul edilen bir diðer
gerçekliktir. Kadýnlara karþý ayrýmcýlýk
dünyanýn hemen her ülkesinde görül-
K AV R A M L A R
7
mekte; ancak farklý þekillerde karþýmýza
çýkmaktadýr. Dünyanýn farklý bölgelerinde
cinsiyetinden dolayý bir fetus kürete
edilmekte, yeni doðan bir kýz çocuðu
boðulararak öldürülmekte, bir kýza sünnet
(genital mutilasyon) uygulanmakta, bir
baþkasýnýn cinsellik konusunda eðitim
alma hakký engellenmekte, bir genç kýz
tecavüz sonucu oluþan gebeliðini ailesinin
dini inanýþlarý nedeniyle sürdürmek
zorunda kalmakta ya da saðlýðý önemli
görülmediðinden hekime baþvura-
mamaktadýr.
Toplumsal cinsiyet ayrýmcýlýðýna maruz
kalan kadýnlar siyasal, yasal, sosyal ve
ekonomik haklara sahip olmada, bu
haklarý kullanmada, toprak ve sermaye
gibi kaynaklara sahiplikte eþitsizliklere
uðramaktadýr.
Ayrýmcýlýða yol açan geleneksel yaklaþýmlar
ve erkeklere göre daha deðersiz görülmesi
gibi nedenlerle kýz çocuklarýnýn eðitime
ulaþmasýnda zorluklar vardýr. Ekonomik
faaliyet alanýnda da birçok eþitsizliklerle
karþý karþýya kalan kadýnlar benzer
sebeplerle aile reisliði, mülkleri yönetme,
iþ kurma ve yürütme gibi konularda
erkeklerle eþit deðildir. Kadýnlar daha çok
kayýt dýþý sektörlerde, geçici, gündelik, yarý
zamanlý, düþük ücretli, kötü koþullu, ücret
karþýlýðý olmayan iþlerde (aile iþçiliði)
 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ
8 TO P L U M S A L C Ý N S Ý Y E T E Þ Ý T L Ý Ð Ý

çalýþmakta; pazarlýk gücünden yoksun Toplumsal cinsiyette eþitlik kavramýnýn

olduklarýndan iþe alýnmada, ücret ve fýrsatlarýn kullanýmýnda eþitliði ifade
yükselmelerde de ayrýmcýlýða uðramak- ettiðinden yukarýda söz edilmiþti. Buna
tadýr. Kadýnlar dünya nüfusunun karþýn kadýn ve erkek arasýnda toplumsal
%50’sinden fazlasýný temsil ettikleri, iþ
cinsiyet açýsýndan birçok eþitsizlik
saatlerinin %66’sýný doldurduklarý halde
mevcuttur ve kadýn hemen her alanda
dünya gelirlerinin ancak %10’una,
dezavantajlý durumdadýr. Burada bir adým
mülkiyetlerin de %1’ine sahiptirler (Akýn
daha ilerleyerek erkekler ve kadýnlarýn bu
ve Ark. 2004). Bunlarýn sonucunda
dünyada yoksulluk giderek “kadýn”laþ- fýrsatlarý nasýl kullanabilecekleri ve
maktadýr. Yeryüzündeki mutlak yoksulluk aralarýnda adil ve hakkaniyetli bir dengeyi
sýnýrýndaki 1,5 milyar kiþinin yüzde 70’ini nasýl kurabilecekleri konusuyla ilgilenen
kadýnlar oluþturmaktadýr (Women, 2000). hakkaniyet kavramýný açýklamak
gerekmektedir.
Ýnsan haklarý ve temel özgürlükler baðla-
mýnda deðerlendirildiðinde kiþilere yönelik
Toplumsal cinsiyette hakkaniyet, erkeklere
her türlü ayrýmcýlýk kabul edilemezdir ve
ve kadýnlara karþý adil, hakkaniyetli ve
bunun önüne geçilmesi gereklidir. Kadýna
doðru davranma niteliðidir.
yönelik ayrýmcýlýk, tüm ayrýmcýlýklar
içerisinde önemli bir yere sahiptir ve
Toplumsal Cinsiyette Hakkaniyet
insanlýðýn varoluþundan bu yana kadýnlar,
Sorumluluklarýn kadýnlar ve erkekler
çeþitli þekillerde ayrýmcýlýða maruz
arasýndaki bölüþümünde, kaynaklara
kalmaktadýr.
eriþimde, kaynaklarý kontrol etmekte ve
faydalara eriþimde adil ve hakkaniyetli
1.3. Toplumsal Cinsiyette Hakkaniyet davranmaktýr.
Kadýnlarýn insan haklarý, evrensel insan
haklarýnýn ayrýlmaz bir parçasýdýr ve ulusal,
Kadýn ve erkeðin farklý gereksinimleri ve
bölgesel ve uluslararasý düzeyde siyasi,
güçlerinin olduðu kabul edilmeli,
sivil, ekonomik, sosyal ve kültürel yaþama
CEDAW’ýn ikinci maddesinde olumlu
kadýnlarýn eþit ve tam katýlýmý; cinsiyete
ayrýmcýlýk kavramý ile ifade edildiði þekilde
dayalý her türlü ayrýmcýlýðýn ortadan
kaldýrýlmasý, uluslararasý toplumun birincil iki cinsiyet arasýndaki dengeyi saðlayýcý

hedefidir (Vienna Declaration and þekilde gerekenler yapýlmalýdýr (KSGM,

Programme of Action, 1993). 2001).

Toplumsal Cinsiyet ile
Statü Arasýndaki Ýliþki
Günümüzde kalkýnma anlayýþýnýn
ekonomik, sosyal ve kültürel faktörlere
çevre faktörünün eklenmesiyle geniþle-
diðini görmekteyiz. Kalkýnma, sürdürüle-
bilir ve katýlým esasýna dayalý, çevreye
duyarlý ve saygýlý geliþme ve büyüme olarak
ele alýnmaktadýr. Toplumlarýn kalkýnma-
sýnda bireylerin “statü”lerinin yüksek
olmasý önemli bir yer tutmaktadýr.
Kadýnýn toplum içindeki yeri zaman içinde
farklýlýklar göstermiþtir. 1950' lerin sonunda
ortaya çýkan "Kalkýnmada Kadýn" yakla-
þýmý kadýnýn özgürleþmesi, üretim
sektöründe kadýnýn yer almasýnýn
artýrýlmasý ve üretim sürecindeki kadýna
karþý yapýlan ayrýmcýlýðýn azaltýlmasý
üzerinde durmuþtur. 1970'lerin baþýndan
itibaren temel amacý kadýnýn gelir getirici
aktivitelerini artýrmak olan "Kalkýnma ve
Kadýn" yaklaþýmý ön plana geçmiþtir.
"Toplumsal Cinsiyet ve Kalkýnma" ise
1980'lerde ortaya çýkmýþ olan eþitsizliklere
dikkat çeken, kadýnla ilgili kalkýnma
TO P L U M S A L C Ý N S Ý Y E T Ý L E S T A T Ü A R A S I N D A K Ý Ý L Ý Þ K Ý
9
yaklaþýmýdýr. Bu yaklaþýmda kadýnýn
yaþamý hem üretim hem de yeniden
üretim içinde ele alýnmýþ ve toplumsal
cinsiyet, etnik yapý ve kalkýnma iliþkisinin
kadýn hayatýndaki yerinin önemli olduðu
vurgulanmýþtýr (JICA, 2002). Bireyin
statüsünü, toplumsal cinsiyet, öðrenim
durumu, düzenli gelir getiren bir iþte
çalýþma ve siyasi yaþama eþit katýlým gibi
faktörler belirlemektedir. Bu faktörler
aþaðýda açýklanmýþtýr.
Dünya ülkelerinin geliþmiþlik düzeyleri
belirlenirken, toplumsal cinsiyet eþitliðini
gerçekleþtirme performansý açýsýndan
Toplumsal Cinsiyet Eþitliði Geliþim Endeksi
(GDI) ve Toplumsal Cinsiyet Eþitliðini
Güçlendirme Endeksi (GEM) kullanýl-
maktadýr (UNDP, 2007). GDI kadýnlara
sunulan fýrsatlarý, ülkenin toplumsal
cinsiyet eþitliðini saðlamadaki baþarýsýný
ölçerken, hesaplanmada üç temel gösterge
kullanýlmaktadýr:
 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ
10 TO P L U M S A L C Ý N S Ý Y E T E Þ Ý T L Ý Ð Ý
• Kadýnlarýn ve erkeklerin beklenen
yaþama süreleri,
• Yetiþkin kadýn ve erkek okur-yazarlýk
oranlarý,
• Kadýn ve erkeklerin okullaþma oranlarý.
GEM sunulan fýrsatlardan kadýnlarýn
yararlanabilme ve kararlara katýlabilme
düzeyini ölçmektedir ve hesaplanmada
dikkate alýnan üç temel gösterge þunlardýr:
• Parlamentodaki kadýn oraný,
• Üst karar ve yönetim düzeyindeki
(yargý, bürokrasi, iþ yönetimi) kadýn
oraný,
• Mesleki ve teknik iþlerde çalýþan kadýn
oraný.
Bu bölümde toplumsal cinsiyetle statü
arasýndaki iliþki tartýþýlýrken geliþmiþlik
göstergelerinde yer alan öðrenim durumu,
gelir getiren bir iþte çalýþma ve siyasi
yaþama katýlým konularý incelenecektir.
2.1 Öðrenim Durumu
Ayrýmcýlýða yol açan geleneksel yaklaþýmlar
ve kýz çocuklarýn erkek çocuklara göre
daha deðersiz görülmesi gibi nedenlerle
kýz çocuklarýnýn eðitime ulaþmasýnda
zorluklar vardýr. Bütün çocuklar için eðitim
önemli olmasýna karþýn kýzlar genel olarak
tüm dünyada eðitim olanaklarýna
ulaþmada çok daha dezavantajlýdýr
(UNICEF, 2005). Anneleri eðitimli olan
çocuklarýn okula gitme olasýlýklarý, anneleri
eðitimli olmayanlara göre iki kattan daha
fazladýr. Bazý ülkelerde bu farklýlýk beþ
kata kadar çýkmaktadýr. Geliþmekte
olan ülkelerde temel eðitimi almayan
çocuklarýn %75’inin annelerinin de hiçbir
öðrenimi yoktur.
Ülkemizde 1935 yýlýnda okuma yazma
bilme oraný erkeklerde %29,3, kadýnlarda
%9,8 ve okuma yazma bilen erkek kadýn
farký %19,5’ti. Türkiye’de cumhuriyetin ilk
yýllarýndan günümüze kadar eðitim
alanýnda yapýlan çalýþmalarla önemli
ilerlemeler saðlanmýþtýr. Okur-yazarlýk
oraný yýllara göre giderek artmýþ olup bu
artýþ trendi her iki cinsiyet için de
benzerdir. Türkiye’de 2000 yýlýnda yetiþkin
okur-yazarlýk oraný erkeklerde %95,7,
kadýnlarda % 81,1'dir ve okuma yazma
bilen erkek kadýn farký %14,6’dýr (TÜÝK,
2006). Geçen 80 yýlda kadýn ve erkek okur-
yazarlýðýndaki fark çok az kapanmýþtýr. Bu
durum ülkemizde toplumsal cinsiyet
eþitliðine duyarlý olmayan bir eðitim
politikasý uygulandýðýnýn önemli bir
göstergesidir. Bir çocuðun okula gitme-
sinde yoksulluk ve yerleþim yerinin yaný

sýra annenin öðrenim düzeyi de çok
önemli belirleyicilerden bir tanesidir.
Eðitimde eþitliði saðlamak, toplumsal
cinsiyet eþitliðini saðlamakta önemli bir
adýmdýr.
2.2 Gelir Getiren Bir Ýþte Çalýþma
Kadýnlar dünya nüfusunun %50’ sinden
fazlasýný temsil ettikleri, iþ saatlerinin
%66’ sýný doldurduklarý halde dünya gelir-
lerinin ancak %10’ una ve mülkiyetlerin
de %1’ ine sahiptirler (Akýn ve Ark. 2004).
Kadýnýn kalkýnma sürecine katýlýmýnýn
artýrýlmasý ve ekonomik özgürlüðünün
saðlanabilmesi çok yönlü bir bakýþ açýsýný
gerektirmektedir. Kadýna sadece iþ saðlan-
masý yeterli deðildir. Kadýnlar, meslek
yaþamlarýnda erkek rakipleri ile yarýþma-
larýnýn yaný sýra, kadýnlýk rollerini de
aksatmamaya çalýþarak iki misli sorum-
luluk üstlenmekte, "özgürleþmelerinin
bedeli"ni aðýr bir þekilde ödemek
durumunda kalmaktadýr. Kadýnýn çalýþma
yaþamýna katýlýmý ile birlikte, kadýnýn
evdeki sorumluluklarýnýn paylaþýlmasý,
bakmakla yükümlü olduklarý kiþiler için
bakým olanaklarýnýn saðlanmasý, iþ
yaþamýnda ayrýmcýlýklarýn giderilmesi
karar vericiler, yasa koyucular ve toplum
tarafýndan göz önüne alýnmalýdýr.
TO P L U M S A L C Ý N S Ý Y E T Ý L E S T A T Ü A R A S I N D A K Ý Ý L Ý Þ K Ý
11
Kadýna Karþý Toplumsal Sorumluluklar
Öncelikle;
• Kadýnýn evdeki sorumluluklarýnýn
paylaþýlmasý,
• Bakmakla yükümlü olduðu kiþiler için
bakým olanaklarýnýn saðlanmasý,
• Ýþ yaþamýnda ayrýmcýlýðýn giderilmesi
gerekir.
Günümüzde birçok toplumda olduðu gibi
bizim toplumumuzda da kadýn, toplum
içindeki geleneksel rolüne (analýk) baðlý
olarak aile içinde görevlidir. Kadýnýn
ekonomide geri planda kalmasýnýn
temelinde onun sosyal üretim sürecinden
koparýlýp üreticinin yeniden üretimiyle
(analýk) görevlendirilmiþ olmasý yatmak-
tadýr. Kadýn iþgücü tarih boyunca yedek
iþgücü olarak deðerlendirilmiþtir. Ekonomi
darboðazda iken ya da erkeklerin savaþa
katýldýklarý dönemlerde iþgücü talebini
kadýnlar karþýlamýþlardýr. Kadýnlara uygun
olduðu düþünülen meslekler daha düþük
konumda olan mesleklerdir. Cinsiyete baðlý
bir "yatay meslek ayrýþmasý" söz
konusudur. Öte yandan bir erkekle ayný
iþi yapan bir kadýn genelde, cinsiyete baðlý
bir ayrýmcýlýkla karþýlaþmaktadýr. Kadýnlar
iþe alýnýrken, meslekte yükselirken, dýþ
görev veya eðitim verilirken, izin verilirken,
tayin edilirken ve emeklilikte ya da iþten
ayrýlýrken ayrýmcýlýða uðramaktadýrlar. Bu
durum "dikey meslek ayrýþmasý" olarak
adlandýrýlmaktadýr. Avrupa Birliðine üye
 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ
12 TO P L U M S A L C Ý N S Ý Y E T E Þ Ý T L Ý Ð Ý
ülkelerde, kadýnlarýn %73 gibi büyük
çoðunluðu hizmet sektöründe çalýþmak-
tadýr ve bu oran ayný kesimde çalýþan
erkek oranýna yakýndýr. Ancak hizmet
kesiminde çalýþan kadýnlar, daha çok
kadýnlara uygun olduðu düþünülen birkaç
sektör veya iþte yoðunlaþmýþlardýr. Bunlar
sekreterlik, öðretmenlik, saðlýk hizmetleri
(hemþirelik, ebelik), güzellik uzmanlýðý gibi
iþlerdir. Buna karþýn çalýþan kadýnlarýn
yalnýzca %20' si, erkeklerin ise %42' si
sanayi kesiminde çalýþmaktadýr. Sanayide
kadýnlarýn çoðu tekstil, hazýr giyim gibi
genellikle emek yoðun iþlerde toplan-
mýþlardýr. Ülkemizde ise daha kötü bir
yapý olduðu görülmektedir. Ýþgücüne
katýlým oranlarý 2004 yýlýnda erkeklerde
%73,8 iken, kadýnlarda sadece %26,2’dir
ve kadýnlarýn istihdam alanlarý arasýnda
tarým %82,5 ile önemli bir yer tutmaktadýr
(TUSÝAD - KAGÝDER, 2008).
2.3 Siyasi Yaþama Katýlým
Yirminci yüzyýlda dünyanýn birçok
ülkesinde kadýnlar oy kullanma hakkýný
elde etmiþlerdir. Ancak oy kullanma,
kadýnlarýn parlamentoya seçilmeleri için
yeterli olmamýþtýr. Bu konudaki geliþme
oldukça yavaþtýr. 1945 yýlýnda dünyada
sadece 26 parlamentoda kadýn parlamen-
ter vardý ve sayýlarý tüm parlamenterlerin
%3’üydü (Walby, 2000). O günden itibaren
bütün dünyada ulusal parlamentolarda
kadýn sayýsý büyük oranda artýþ göster-
mesine karþýn günümüzde, ulusal parla-
mentolarda kadýnlar erkeklere göre çok
daha az yer almaktadýr. 2008 yýlýnda 188
ülkenin parlamentolarýnda yer alan kadýn
parlamenter oraný ancak %18,2’ye kadar
yükselmiþtir (Inter-Parliamentary Union,
2008).
Türkiye’de ise kadýn parlamenterler meclis-
te en yüksek oran olan % 9,1’e 2007 yýlý
genel seçimlerinde ulaþmýþlardýr. Daha
önceki seçimlerde ancak %0,6 ile
%4,6 arasýnda deðiþen oranda kadýn
parlamenter meclise girebilmiþtir (TÜÝK,
2008).
Ülkemizde kadýn parlamenterlerin genel-
likle kadýn cinsiyetine uygun olduðu
düþünülen kadýn, aile ve çocuk konularý
ile ilgili çalýþmalar yapmak zorunda
býrakýlmasý da bir baþka önemli sorundur.
Siyasetin bu en üst düzeyinde görülen
yatay meslek ayrýþmasý sonucu kadýnlar
gerçek anlamda karar verici olama-
maktadýrlar. Bazý ülkelerin kadýn istihdamý
ve parlamentodaki temsilleri Tablo 1’de
görülmektedir.
 TO P L U M S A L C Ý N S Ý Y E T Ý L E S T A T Ü A R A S I N D A K Ý Ý L Ý Þ K Ý
13

Tablo 1: Her 100 Çalýþan Erkeðe Karþýn Ekonomik Olarak Aktif Kadýnlar ve Parlamentoda
Yer Alan Kadýn Parlamenterler

Her 100 çalýþan erkeðe Parlamentoda yer

karþýn ekonomik olarak alan kadýn
aktif kadýnlar parlamenterler (%)

Ülke 1970 1994 1970 1995

Kanada 47 63 0,4 18
ABD 53 65 2 11
Finlandiya 70 82 17 34
Norveç 40 68 9 39
Fransa 53 64 2 6
Ýsveç 54 77 14 40
Birleþik Arap Emirlikleri 9 23 - -
Tunus 13 33 4 7
Zambiya 34 41 2 7
Sirilanka 37 36 4 5
Avustralya 45 61 0 9
Kaynak: TÜÝK . Seçim Yýlý ve Cinsiyete Göre Milletvekili Sayýsý, 28 0Cak 2008,
https://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi

Kadýnlarýn istihdamýndaki artýþ, kadýnlarýn parlamentodaki temsil oranlarýný da

arttýrmaktadýr. Ancak, bu artýþ endüstrileþmiþ ülkelerde, geliþmekte olan ülkelere göre
daha yüksektir. (Tablo 1)
 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ
14 TO P L U M S A L C Ý N S Ý Y E T E Þ Ý T L Ý Ð Ý
Statü ile Saðlýk Arasýndaki Ýliþki
Dünya Saðlýk Örgütü (DSÖ)’nün saðlýk
tanýmýnda1 geçen “sosyal yönden saðlýklý
olma”, eðitim, çalýþma ve ücretlerde eþitlik,
karar verme ve seçmede özgürlük ve saðlýk
hizmetlerinden tam anlamýyla yararlanma
anlamýnda kullanýlmaktadýr. Toplumsal
cinsiyet eþitliði ve hakkaniyet, kiþinin
öðrenim durumu, düzenli gelir getiren bir
iþte çalýþmasý ve siyasi yaþama katýlýmý
gibi faktörler tarafýndan belirlenen statü,
kiþinin saðlýðýný doðrudan etkilemektedir
(Gruskin ve Tarantola, 2002). Dünyanýn
deðiþik yerlerinde farklýlýklar olmakla
birlikte özellikle geliþmekte olan ülkelerde
toplumsal cinsiyet rolünden kaynaklanan
olumsuzluklar sonucu kadýnlar daha
saðlýksýz koþullarda yaþamakta, saðlýk
hizmetlerinden daha az yararlanmakta,
þiddete ve strese daha fazla maruz
kalmakta (Akýn ve Ark., 2004), daha fazla
hastalanmakta ve hekime daha sýk
baþvurmaktadýr (Mechanic, 1986). Saðlýk
1 Saðlýk, herhangi bir sakatlýk veya hastalýðýn olmamasý deðil, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir
(DSÖ 1948).
hizmetlerine ulaþmada maddi zorluklarýn
yanýnda kültür, dini inanýþlar ve gelenekler
de saðlýk hizmeti elde etmede cinsiyet
farklýlýðýný ortaya koymaktadýr. Dünyada
birçok toplumda cinsiyetçi öðelerle
þekillendirilen roller gereði, kiþilere verilen
fýrsat ve sorumluluklar da kadýn ve erkek
olarak ayrýlmýþtýr (Sheth, 2000).
Kadýn ve erkeðin karþýlaþtýklarý saðlýk
sorunlarýnda ve saðlýk davranýþlarýnda
farklýlýklar bulunmaktadýr (Gren, 2002). Bu
farklýlýk sadece biyolojik ayrýmdan deðil,
toplumun sosyal ve kültürel yapýsý, kadýna
ve erkeðe biçtiði roller ve davranýþlardan
kaynaklanmaktadýr (Gren, 2002;
Mechanic,1986).
Saðlýk durumundaki cinsiyete göre
farklýlýk yaþam boyu görülmektedir. Birçok
toplumda doðumlarýn %48,8’ini kýz
çocuklar oluþturmakta, yani her 100 kýz

çocuðuna karþýlýk 105 erkek çocuðu
doðmaktadýr. Bu farklýlýk erkek ölümlü-
lüðünün aþýrýlýðýna baðlý olabilir. Ayný
sosyo-ekonomik düzeydeki kadýnlarýn
erkeklere göre daha uzun yaþadýðý tespit
edilmiþtir. Kadýnlar ve erkekler için en
uygun þartlar saðlandýðýnda doðumda
beklenen yaþam süresi kadýnlarda
erkeklerden 1,03 kez yüksektir (Sheth,
2000). Türkiye’de doðumda beklenen
yaþam süresi erkekler için 68,8 yýl iken
kadýnlarda 73,6 yýldýr (TUÝK, 2006). Birçok
geliþmiþ ülkede bu fark 6-8 yýldýr. Bazý
ülkelerde 12 yýldan daha fazladýr. Örneðin,
Rusya Federasyonu’nda 1995 yýlýnda
kadýnlarda doðumda yaþam beklentisi
71,6 yýl iken erkeklerde 58,3 yýldýr. Bunun
sonucunda toplumlarýn ileri yaþ
gruplarýnda kadýnlar çoðunlukta
olmaktadýr (Beaglehole, 2002). Bununla
beraber kadýnlarýn sosyo-ekonomik
þartlardan olumsuz etkilendiðinin bir
göstergesi olarak, geliþmekte olan ülkelerin
birçoðunda kadýnlar için doðumda bekle-
nen yaþam süresi giderek düþmektedir
(Beaglehole, 2002).
Toplumsal cinsiyet ayrýmcýlýðýnýn bir baþka
önemli konusu kýz çocuklarýnýn istenme-
mesidir. Çin'de 2000 yýlýnda ülke genelinde
yeni doðan erkek- kýz oraný 1,17 ve ülkenin
bazý bölgelerinde 1,44 olarak hesaplan-
maktadýr. Çin'in son on yýldaki nüfus ve
STATÜ ÝLE SAÐLIK ARASINDAKÝ ÝLÝÞKÝ
15
cinsiyet seçimi ile ilgili uygulamalarý, bu
ülkeyi yeni doðan cinsiyet dengesizliðinin
en üst düzeydeki ülkesi haline getirmiþtir.
Ýlk olarak 1990 nüfus sayýmýnda her 100
kýz yeni doðana karþýn 111 erkek yeni
doðanýn saptanmasýyla ortaya çýkan bu
sorun giderek artmaktadýr.
Erkek / kadýn ölüm oraný yüksekliði en
fazla intihar ve cinayette karþýmýza
çýkmaktadýr. Ýntiharlarda erkek / kadýn
oraný deðiþik ülkelerde yapýlan
çalýþmalarda 1,6 ile 4,3 arasýnda deðiþmek-
tedir (Monk, 1986). Ancak, intihara
teþebbüs etme hýzý kadýnlarda daha
yüksektir. 40’lý yaþlarýn altýnda kadýnlarýn
intihara teþebbüs hýzý 2-3 kat daha
yüksekken, ileriki yaþlarda erkek ve kadýn
arasýndaki fark azalmaktadýr. Kadýnlarda
depresyon tüm dünyada hastalýk yükünün
önde gelen nedenidir ve intihar, geliþmekte
olan bölgelerde kadýnlarda ilk dört hastalýk
yükü nedeni arasýnda yer almaktadýr.
(Murray, Lopez, 2002).
Genel olarak yaralanmalar incelendiðinde
erkeklerin yaþamlarýnýn erken dönem-
lerinden itibaren yaralanma hýzlarýnýn
daha yüksek olduðu görülmektedir. Erkeksi
tavýrlar, risk alma ve saldýrganlýk gibi
 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ
16 TO P L U M S A L C Ý N S Ý Y E T E Þ Ý T L Ý Ð Ý

davranýþlara baðlý olarak erkekler daha
fazla istemli yaralanmalara maruz
kalmaktadýr. Buna karþýn yaþlý kadýnlar
akranlarý erkeklere göre daha çok, düþerek
yaralanmaktadýrlar. Kabul edilen toplum-
sal rollerden kaynaklanan psikolojik ve
ekonomik nedenlerle, erkekler birçok
toplumda daha fazla riskli davranýþlarda
bulunmakta, kadýnlar ise ev kazalarý ile
daha sýk karþý karþýya kalmaktadýr.
Geliþmekte olan ülkelerde 15 - 44 yaþ arasý
seçilmiþ bazý hastalýk nedenlerin daðýlýmý
Tablo 2’de görülmektedir.

Tablo 2: Geliþmekte Olan Ülkelerde 15–44 Yaþ Arasý Seçilmiþ Bazý Hastalýk
Nedenlerin Daðýlýmý (%)

Hastalýk nedenleri Erkek Kadýn

Savaþ 4,2 1,8

Alkol Baðýmlýlýðý 2,7 0,4
Kendi Kendine Yaralanma 4,0 3,2
Motorlu Araç Yaralanmalarý 8,2 2,1
Cinayet ve Þiddet 6,1 1,0
Depresif Bozukluklar 2,9 5,8
Anemi 1,5 2,5
Solunum Yolu Enfeksiyonlarý 2,4 2,5
Tüberküloz 8,4 7,0
Cinsel Yolla Bulaþan Hastalýklar 1,5 8,9
HIV/AIDS 9,3 6,6
Anneliðe Baðlý Nedenler - 18,0
Kaynak: (Akýn ve Özvarýþ, 2006)

Þiddet ve üreme saðlýðý toplumsal cinsiyet
ayrýmcýlýðýnýn saðlýk üzerine en önemli
etkilerinin görüldüðü iki alan olarak
karþýmýza çýkmaktadýr. Bu konular iki ayrý
alt baþlýkta incelenecektir.
3.1 Toplumsal Cinsiyet ve Þiddet Ýliþkisi
Toplumsal cinsiyet rolleri baðlamýnda
kadýn da erkek de toplumdan ve birey-
lerden þiddet görmektedir. Erkek ve
kadýnlarýn þiddete maruz kalýþ þekilleri,
suçu iþleyen ile yakýnlýklarý ve zarar görme
biçimleri farklý olmaktadýr.
Toplumumuzun kanayan yaralarýndan
biri olan kan davalarý toplumun erkekler
için biçtiði rollerden birisi, her iki yönden
erkeðe yönelik þiddetin bir örneðidir. Töre
ve namus cinayetlerinde de esas olarak
kadýna yönelik þiddet söz konusu olmakla
beraber toplumsal cinsiyet ayrýmcýlýðýndan
her iki cinsiyet de etkilenmektedir. Kurban
kadýn olduðunda suçu iþleyen kendi
gücünü kanýtlama, kabul ettirme ve kadýný
kontrol etme amacýný gütmektedir.
Kadýna yönelik þiddet cinsiyete dayanan,
kadýný inciten, ona acý veren fiziksel, cinsel,
ruhsal hasarla sonuçlanan veya sonuçlan-
ma olasýlýðý bulunan, kamusal alanda ya
da özel yaþamda ona baský uygulanmasý
STATÜ ÝLE SAÐLIK ARASINDAKÝ ÝLÝÞKÝ
17
ve özgürlüklerinin keyfi olarak kýsýtlan-
masýna neden olan her türlü davranýþ
olarak tanýmlanmaktadýr (BM, 2003).
Geliþmiþ ve geliþmemiþ tüm ülkelerde
rastlanan þiddet farklý ülkelerde farklý
biçimlerde karþýmýza çýkmakta, ancak
boyutu ne yazýk ki tam olarak bilinme-
mektedir. Birçok ülkede kadýnlara eþleri
ya da tanýdýklarý erkekler tarafýndan ev
ortamýnda þiddet uygulanmaktadýr (WHO,
1998). Tüm dünya nüfusunu temel alan
48 çalýþmanýn verilerine göre eþleri ya da
partnerleri tarafýndan þiddete uðrayan
kadýnlar % 10 - 69 arasýndadýr (Krug ve
ark., 2002). Ülkemizde yapýlan çalýþma-
larda da her üç kadýndan birinin yaþamýn-
da eþinden en az bir kez fiziksel þiddet
gördüðü saptanmýþtýr. (Altýnay, Arat 2007).
Kadýna karþý þiddet toplumsal cinsiyet
eþitsizliðinin en aðýr biçimde ortaya
çýkmasýdýr. Genç kadýnlar ileri yaþtakilere
göre, eðitimsiz kadýnlar eðitimlilere göre
daha fazla þiddetle karþý karþýya
kalmaktadýr (Altýnay, Arat 2007). Þiddet
nedeni ile kadýnlarýn, %5 - %16’sý ya
beklenenden daha az süre yaþamakta ya
da özürlü ve sakat olarak hayatýný
sürdürmek zorunda kalmaktadýr.
 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ
18 TO P L U M S A L C Ý N S Ý Y E T E Þ Ý T L Ý Ð Ý
3.2 Toplumsal Cinsiyetin Üreme Saðlýðý
Üzerine Etkisi
Saðlýk üzerine cinsiyetçi yaklaþýmýn olum-
suz etkileri en çarpýcý olarak kadýnlarýn
üreme rollerinden kaynaklanmaktadýr.
DS֒ nün 1998 yýlýnda yayýnladýðý bildiri,
kadýnýn fizyolojik görevi ile ilgili tabloyu
özetlemektedir (Sheth, 2000): Dünyada
her dakika 380 kadýn gebe kalmakta
(yaklaþýk yarýsý planlanmamýþ ya da
istenmeyen gebelik), 110 kadýnda gebeliðe
baðlý istenmeyen durumlar geliþmekte, 40
kadýn saðlýksýz düþük yapmakta ve bir
kadýn ölmektedir. Üreme saðlýðýna baðlý
hastalýk yükü esas olarak geliþmekte olan
bölgelerde ortaya çýkmaktadýr. Bütün
dünyada 15-44 yaþ grubu kadýnlarda
hastalýk yükünün ilk on nedeninden
üçünü anneliðe baðlý nedenler
oluþturmaktadýr (Murray ve Lopez, 2002).
Anne ölümlerinin %99' u geliþmekte olan
ülkelerde meydana gelmektedir. Anne
ölümü ve kadýnda beklenen yaþam süresi,
kadýnlara yönelik hizmetlerin iyi bir
belirleyicisi olmasý yanýnda ülkelerin
sosyal ve ekonomik kalkýnmalarýnýn da
göstergesidir (Shteh, 2000). Bu olumsuz
sonuçlarýn bu ölçüde yüksek olmasýnýn
diðer bir nedeni -ve en önemlisi- annelik
ve üremenin bir hak olarak görülmemesi
ve bu konu ile ilgili kadýnýn söz sahibi
olamamasýdýr. Kadýnlarýn toplumsal
statülerinin yükselmesi ile birlikte üreme
saðlýðý sorunlarýnda azalma görülmektedir.
Statüsü düþük olan kadýnlar doðurgan-
lýklarý ile ilgili olarak kendileri karar
verememekte, var olan saðlýk hizmetlerine
ulaþamamakta, doðum öncesi bakým,
saðlýklý doðum, doðum sonrasý bakým
hizmetlerinden yeterince yararlanama-
makta, etkili aile planlamasý yöntemlerini
kullanamamakta ve istenmeyen gebelik-
lerini saðlýklý koþullarda sonlandýra-
mamaktadýr (Akýn ve Mýhçýoðlu, 2003).
Geliþmekte olan 99 ülkede yapýlan bir
araþtýrmaya göre kadýnýn toplumsal
statüsü ve doðurganlýðý arasýnda ters bir
iliþki vardýr ve toplumsal statü artarken
doðurganlýk azalmaktadýr (Akýn ve
Demirel, 2002). Kadýn öðretim düzeyinin
yükselmesi, anne ölümü, beklenen yaþam
süresi ve saðlýk hizmetlerinden yararlanma
oranlarýný da etkilemektedir.
Dünyanýn belirli bölgelerinde kadýn ve
kýzlar için aile üyelerinin daha az saðlýk
harcamasý yaptýðý bilinmektedir. Bu
durum, kadýnlarýn düþük sosyal statülerini
ve karar verme güçlerinin yetersizliðini
yansýtmakta, dolayýsýyla saðlýk hizmetine
ulaþmada ve harcama yapmada onlarý
engellemektedir. Türkiye’de ortaokul ve
üstünde eðitim alan her 100 kadýndan
97,2’si doðum öncesi bakým almakta ve

95,6’sý saðlýk kuruluþunda doðum
yapmakta iken, herhangi bir diplomasý
olmayanlarda doðum öncesi bakým
%53,4’e ve saðlýk kuruluþunda doðum
yapma %48,3’e düþmektedir (TNSA, 2003).
Cinsel yolla bulaþan hastalýklar (CYBH) tüm
dünyada her iki cinsiyet için önemli bir
hastalýk, sakatlýk ve ölüm nedenidir.
Korunmasýz cinsel iliþkide kadýnlar HIV
yönünden 2 ile 4 kat daha fazla enfeksiyon
riski altýndadýr. Diðer CYBH kadýnlarda
daha fazla görülmektedir. Bunun nedeni,
kadýnlarýn erkeklere göre daha duyarlý
olmalarý ve CYBH olan kadýnlarýn %50-
80’inde belirti olmamasýdýr. Baþlangýçta
çok az sayýda kadýný etkileyen AIDS’in,
heteroseksüel geçiþin ön plana çýkmasýna
baðlý olarak kadýnlarda da giderek artmasý,
kadýnlarýn biyolojik olarak hassas
olmalarýnýn yaný sýra, kadýn ve erkek
cinselliði üzerinde sosyal yapýnýn ve
eþitsizliklerin etkisini göstermektedir
(WHO, 1998; Beaglehole, 2002).
Bebeklik döneminde anne sütü alma-
malarý ve gýdalara ulaþmadaki yetersiz-
likleri geliþmiþ ülkelerde her iki cinsiyet
için sorun alaný olarak tanýmlanýrken,
sosyo-kültürel yapýnýn katý, toplumsal
cinsiyet bakýþ açýsýnýn zayýf olduðu
geliþmekte olan toplumlarda beslenme
STATÜ ÝLE SAÐLIK ARASINDAKÝ ÝLÝÞKÝ
19
sorunlarý kýz çocuklarý için çok daha
önemli bir sorundur. Bebeklik ve çocukluk
dönemlerinde kýz çocuklarýnýn erkeklere
göre enfeksiyon hastalýklarýna karþý
koruyucu biyolojik avantajlarý olmasýna
raðmen sosyal olumsuzluklar bu avan-
tajlarý geride býrakmaktadýr. Ergenlik
döneminde erken evlilik, erken gebelik,
erken yaþta cinsel deneyim, cinsel istismar,
cinsel yolla bulaþan hastalýklar gibi saðlýk
riskleri ile kadýnlar daha sýk karþý karþýya
kalmaktadýr.
Dünyanýn birçok bölgesinde halen bir halk
saðlýðý sorunu olan A vitamini eksikliði
sýklýðý kýz ve erkek çocuklar arasýnda
farklýlýk göstermezken, cinsiyet ayrýmcýlýðý
yapýlan bazý toplumlarda bu eþitlik kýzlar
için olumsuz yönde bozulmaktadýr.
Ergenlik döneminden itibaren kýz çocuðun
besin gereksinimi ve demir ihtiyacý
artmaktadýr. Bu dönemde kýz çocuklarýnýn
yetersiz beslenmesi onlarýn fiziksel
geliþimlerini yakýndan etkiler. Bu dönemde
sýk görülen demir eksikliði anemisi, önlem
alýnmazsa ileri yaþlarda da saðlýðý olumsuz
etkiler. Dünyada, çoðu geliþmekte olan
ülkelerde olmak üzere yaklaþýk 450 milyon
yetiþkin kadýn çocukluk döneminden
itibaren süregelen protein enerji mal-
nütrisyonu ile karþý karþýyadýr.
 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ
20 TO P L U M S A L C Ý N S Ý Y E T E Þ Ý T L Ý Ð Ý
Sonuç
Dünyada birçok toplumda cinsiyetçi öðe-
lerle þekillendirilen roller gereði, kiþilere
verilen fýrsat ve sorumluluklar da kadýn
ve erkek olarak ayrýlmýþtýr. Toplumsal
cinsiyet rolleri her iki cinsiyete de farklý
yükler getirmektedir. Toplumsal cinsiyete
baðlý eþitsizlikler dünden bugüne
ortaya çýkmýþ bir sorun olarak deðerlen-
dirilmemeli, tarih ve kültür tarafýndan
biçimlendirildiði kabul edilmelidir.
Özellikle geliþmekte olan ülkelerde
toplumsal cinsiyet rolünden kaynaklanan
olumsuzluklar kadýnlarda daha fazladýr
ve statüleri genellikle daha düþük olan
kadýnlar daha saðlýksýz koþullarda yaþa-
makta, saðlýk hizmetlerinden daha az
yararlanmakta, þiddete ve strese daha fazla
maruz kalmaktadýrlar. Ayrýmcýlýk yapýl-
masý, eðitim hakký ve benzeri insan
haklarýnýn ihmal ya da ihlali, saðlýk
hizmetlerine ulaþmada maddi zorluklarýn
yanýnda kültür, dini inanýþlar ve gelenekler
kadýn saðlýðýný belirgin olarak etkile-
mektedir.
Toplumsal cinsiyet eþitsizliðinin bir diðer
sonucu olan þiddet acilen çözülmesi
gereken önemli bir sorundur. Kadýnýn
sosyo-ekonomik statüsünün güçlen-
dirilmesi uzun dönemde kadýna yönelik
þiddetin azaltýlmasýnda anahtar müda-
haledir (Akýn ve Demirel, 2002).
 K AY N A K Ç A
21

Kaynakça
1. Akýn, A., Demirel, S. (2002). Toplumsal Cinsiyet ve Kadýn Saðlýðý. Üniversiteler Ýçin Gençlik
Danýþma Birimi Geliþtirme Projesi. UNFPA. Ankara
2. Akýn, A., Esin, Ç., Çelik, K. (2003). Kadýnýn Saðlýk Hakký ve Dünya Saðlýk Örgütü’nün Avrupa’da
Kadýn Saðlýðýnýn Ýyileþtirilmesine Yönelik Stratejik Eylem Planý. Ed. Akýn, A. Toplumsal
Cinsiyet Saðlýk ve Kadýn. Hacettepe Üniversitesi Yayýnlarý
3. Akýn, A., Mýhçýoðlu, S. (2003). Kadýnýn Statüsü ve Anne Ölümleri. Ed: Akýn A. Toplumsal
Cinsiyet, Saðlýk ve Kadýn. HÜKSAM. Hacettepe Üniversitesi Yayýnlarý
4. Akýn, A., Üner, S., Aslan, D., Esin, Ç., Coþkun, A. (2004). Türkiye'de Toplumsal Cinsiyet ve
Saðlýk. TC Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü ve Sorunlarý Genel Müdürlüðü. Hacettepe Üniversitesi
Kadýn Sorunlarý ve Araþtýrma Merkezi. Birleþmiþ Milletler Nüfus Fonu. Ankara
5. Altýnay, A. G., Arat, Y. (2007). Türkiye’de Kadýna Yönelik Þiddet. ISBN: 978-975-01103-2-0
Punto Baský Çözümleri. Ýstanbul
6. Beaglehole, R. (2002). Determinants of Health and Disease, Overview and Framework.
Textbook of Public Health. Volume 1: The Scope of Public Health. Fourth Edition. Oxford
University Press
7. Bora, A., Üstün, Ý., (2005) Sýcak Aile Ortamý, Demokratikleþme Sürecinde Kadýn ve Erkekler.
TESEV Yayýnlarý
8. Gren, LW., Potvin, L. (2002). Determinants of Health and Disease, Education, Health
Promotion and Social and Lifestyle Determinants of Health and Disease. Oxford Textbook
of Public Health. Volume 1: The Scope of Public Health. Fourth Edition. Oxford Uni. Press
9. Gruskin, S., Tarantola, D. (2002). Law, Ethics and Challenges. Health and Human Rights.
Oxford Textbook of Public Health. Volume 1: The Scope of Public Health. Fourth Edition.
Oxford University Press
10. Inter-Parliamentary Union. (2008). Women in National Parliaments. Eriþim: 10 Temmuz
2008. Eriþim Adresi: http://www.ipu.org/wmn-e/world.htm.
 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ
22 TO P L U M S A L C Ý N S Ý Y E T E Þ Ý T L Ý Ð Ý

11. JICA. (2002). Thematic Guidelines on Gender Mainstreaming/WID. Thematic Guidelines

Team. Gender Mainstreaming Unit. Global Issues Division Planning and Evaluation
Department. Japan Internatýonal Cooperatýon Agency. Eriþim: 12.03.2008,
http://www.jica.go.jp/english/global/gend/back/pdf/report1.pdf
12. Johston, KE., Bittinger, K., Smith, A., Madole, KL. (2001). Developmental Changes in Infants’
and Toddlers’ Attention to Gender Categories. Merrill- Palmer Quarterly 2001; 47(4) 563-584
13. Krug, EG., Dahlberg, LL., Mercy, JA., Zwi, AB. ve Lozana, R. (Ed). (2003). World Report on
Violence and Health. Geneva. World Health Organization
14. KSGM (2001).CEDAW, Kadýnlara Karþý Her Türlü Ayrýmcýlýðýn Önlenmesi Sözleþmesi ve
Ýhtiyari Protokol. T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü ve Sorunlarý Genel Müdürlüðü Yayýný.
Ankara
15. Mechanic, D. (1986) Behavioral Factors Affecting Health, Health and Illness Behavior. Page
972. Maxcy-Rosenau. Public Health and Preventive Medicine. 12. Edition. Norwalk. Connecticut
16. Monk, M. (1986). Noncommunicable and Chronic Disabling Conditions, Suicide. Page 1386.
Maxcy-Rosenau, Public Health and Preventive Medicine. 12. Edition. Norwalk, Connecticut
17. Murray, C.J.L., Lopez, A.D. (2002). Determinants of Health and Disease, The Global Burden
of Disease Study, Ed. Detels R, Mcewen J, Beaglehole R, Tanaka H, Oxford Textbook of
Public Health, Volume 1: The Scope of Public Health, Fourth Edition, Oxford Uni. Press
18. Rosenfeld, RA. (2002). What Do We Learn About Difference From the Scholarship On
Gender?. Social Forces. 81(1);1-24
19. Sheth, S. (2000) World Report on Women’s Health 2000. Editorial/International Journal of
Gynecology & Obstetrics
20. TUÝK. (2006). T.C. Baþbakanlýk Türkiye Ýstatistik Kurumu. Türkiye Ýstatistik Yýllýðý. Ankara.
Türkiye Ýstatistik Kurumu Matbaasý
21. TUSÝAD & KAGÝDER. (2008). Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eþitsizliði: Sorunlar, Öncelikler
Ve Çözüm Önerileri. ISBN:978-9944-405-41-6
 K AY N A K Ç A
23

22. Turner, B. (1992). Outline of a Theory of Citizenship, in Dimensions of Radical Democracy:

Pluralism, Citizenship, Community. Ed. Chantal Mouffe. Verso Publishers
23. Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý-2003. (2004). Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri
Enstitüsü. Ankara
24. Türmen, T. (2003). Toplumsal Cinsiyet ve Kadýn Saðlýðý. Ed: Akýn, A., Toplumsal Cinsiyet,
Saðlýk ve Kadýn. HÜKSAM. Hacettepe Üniversitesi Yayýnlarý
25. UN (2005). The Millennium Development Goals Report 2005. United Nations. New York
26. UNDP. (2007). Human Development Report 2007/2008. Fighting Climate Change: Human
Solidarity in a Divided World. ISBN 978-0-230-54704-9. United Nations Development
Programme. New York. USA
27. UNICEF. (2005). The GAP Report. Gender Achievements and Prospects in Education (Part
One). New York
28. Vienna Declaration and Programme of Action. (1993). World Conference On Human Rights.
Vienna. Eriþim: 12 Mart 2008, http://www.unhchr.ch/huridocda/huridoca.nsf
29. Walby, S. (2000). Gender, Globalization and Democracy. Gender and Development.
Türkiye Ýstatistik Kurumu. (2008). Seçim Yýlý ve Cinsiyete Göre Milletvekili Sayýsý. Eriþim: 28
Ocak 2008. http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi
30. WHO. (1998). Gender and Health. A Technical Paper. Geneva
31. WHO. (2005). Multi-Country Study on Women’s Health and Domestic Violence Against
Women: Summary Report of Initial Results On Prevalence, Health Outcomes and Women’s
Responses. Geneva
32. Women 2000.(2000). Gender Equality, Development and Peace for the Twenty-first Century.
New York, 5-9 June 2000. Fact Sheet No.1, Eriþim: 12 Mart 2008. Eriþim Adresi:
http://www.un.org/womenwatch/daw/followup/session/presskit/fs1.html
Tasarým : Necdet Kara
Uygulama : Senem Lefkeli
www.argosreklam.com
Baský : Dumat Ofset
www.dumat.com.tr