Doğal gaz (Haziran 2006 113.

sayı) Doğal gaz Teknolojisi, Cihaz ve Sistemleri Dergisinde Yayınlanan Makale

1.GİRİŞ:
Doğal gazın gerek çevreci gerek ekonomik gerekse verimli bir yakıt olması bu enerji kaynağına talebi artırmıştır. Ülkemizde
doğal gazın üretim ve ısınma amaçlı kullanımı hızla yaygınlaşmaktadır. Doğal gazın kaynaktan son tüketiciye kadar geçen
serüveni doğrultusunda iç tesisatların projelendirmesi ve imalatı büyük önem arzetmektedir. Maalesef ülkemizin yapılaşma
konusunda ki çarpıklığı ve kontrolsüzlüğü doğal gaz tesisatlarınında tasarım ve projelendirmesini güçleştirmektedir.Tesisatlar
mevcut bir bina üzerine inşa edilmektedir.Servis kutularından başlayıp yakıcı cihaz ve bunun son noktası olan atık gazın tahliye
edildiği bacalar iç tesisatta en önemli yeri oluşturmaktadır.Özelikle İstanbul gibi bir metropolde binaların çarpıklığı ön plana
çıkmaktadır. Bu güne kadar yapılan tespitlerde İGDAŞ ın sorumluluk alanı içerisinde bulunan bölgelerde meydana gelen
kazaların büyük çoğunluğunun bacadan kaynaklı olduğu görülmüştür. 3 milyon’u aşkın abone kitlesine sahip olan İGDAŞ
Avrupanın önde gelen gaz şirketleri arasında yerini almıştır. Gerek ileri teknolojisi ile gerek bünyesinde barındırmış olduğu
uzman kadrosuyla baca gazı zehirlenme olaylarını minimize etmek için gerekli çalışmaları başlatmıştır.

2.BACA NEDİR?
Baca, atık gazların açık havaya atılması için, binanın içinde, binaya bitişik veya açık havada serbest olarak inşa edilmiş ve inşaat
tekniği kurallarına uygun şartları sağlayan sistemdir.

2.1 ADİ BACALAR

Tek kolon halindedir. Zeminden çatıya kadar yükselir. Birden fazla birim kullanır.(Şekil1)
Bu tip bacalara doğal gaz cihazları bağlanmaz.

Şekil 1: Adi baca

2.2 MÜSTAKİL (FERDİ) BACALAR

Tek kolon halinde hitap edeceği birimden çatıya kadar yükselir. Sadece bir birimin kullanımı
mevcuttur. Ortak atık gaz boruları sadece ferdi bacalara bağlanabilir.

Şekil 2: müstakil baca

2.3 ORTAK (ŞÖNT) BACALAR

Zeminden çatıya kadar yükselen ana baca ve buna bağlanan her birime ait branşmanlardan meydana gelen bacaya ortak (şönt)
baca denir.
Bu tip bacalara doğal gaz cihazları bağlanmaz.
3. YANMA TEORİSİ NEDİR?
TAM VEYA EKSİK YANMA SONUCU OLUŞAN
BACA GAZLARI EMİSYON DEĞERLERİ VE ÖZELLİKLERİ

Yakıt gazları tutuşturuldukları zaman havanın oksijeni ile birleşerek yanarlar . Bir gazın yanması, gaz içerisinde bulunan
kimyasal enerjinin kuvvetli bir sıcaklık ve ışık üreterek ortaya çıktığı kimyasal ve fiziksel bir olaydır.

Doğal gaz başlıca metan gazından oluşmuştur. Metan (CH4) havanın oksijeni ile birleşerek karbondioksit gazı ve su buharı
oluşturur . Eğer baca kesiti, konstrüksiyonu, malzemesi ve yalıtımı yeterli değerleri sağlamıyorsa ; baca gazındaki su buharının
baca içinde yoğuşmasına neden olur. 1kg odunun yanması sonucu 1kg, 1 litre fuel-oilin yanması sonucu 1kg, 1m3 doğal gazın
yanması sonucunda 2 kg su buharı çıktığı göz önüne alındığında doğal gaz kullanılması halinde bacada yoğuşmanın daha fazla
meydana geleceği anlaşılır. Doğal gazlı yakıcı cihazların bağlandığı baca konstrüksiyonu standartlara uygun olması ve
standartlara uygun hesaplanması çok önemlidir.

3.1 BACA GAZI EMİSYONLARI DEĞERLERİ

Baca gazlarından tüm canlılar etkilenmektedir. Tehlike yaratan emisyonların zararlı olmaması için max. değerler belirlenmiştir.
Bu değerler ppm yada mg/m3 olarak endüstriyel kaynaklı hava kirliliğinin kontrolü yönetmeliğinde verilmiştir (Şekil4 ) . Tehlike
yaratan baca gazı emisyonları

a) Yakıta bağlı emisyonlar;

Tozlar, halojenler ve ağır metaller
Karbondioksit (CO2)
Kükürtdioksit (SO2)
b) Prosese bağlı emisyonlar;
Karbonmonoksit (CO)
Karbonhidrojen (CXHY)
c) Yakıt ve Prosese bağlı emisyonlar;
Tozlar, halojenler ve ağır metaller
Azot oksitler ( NOX) şeklindedir.
Şekil 4: Baca gazı emisyon sınır değerleri

3.2 KARBONDİOKSİT
Karbondioksitin yüksek konsantrasyonu beyin hücrelerini uyuşturur. Düşük konsantrasyonu ise nefes alma zorluğuna sebep
olur. Atmosferde % 0,0314 (314 PPM) olan değer, çalışılan ortamlarda % 0,5 (5000 PPM) olduğunda insan organizması için
zararlıdır.

KARBONMONOKSİT
Doğal gaz yapısı gereği zehirlenme özelliği olan bir gaz türü değildir. Ancak tam yanmanın oluşmaması halinde, yüksek
zehirleyici özelliğe sahip karbonmonoksit gazı oluşur. Çalışılan ortamlarda CO sınır değeri; 30 PPM yani, %0,003 tür.
Karbonmonoksit renksiz ve kokusuz olup başlangıç aşamasında hissedilmez, kandaki hemoglabin ile hızla birleşerek
karboksihemoglobin oluşturur. Solunum halinde, hayati önem taşıyan kandaki oksijeni bloke ederek ani bayılmalara neden olur.
Solunum havasında 300 PPM değerinde CO olması halinde 2 saat içerisinde kandaki hemoglobinin % 20’si ile birleşir ve iş
göremez hale gelinmesine neden olur(Şekil 5). Çalışma durumunda veya ağır çalışma durumunda insanın daha fazla solumaya
ihtiyacı olacağı için zehirlenme süresi kısalır.
Bu oran % 60’a ulaştığında ölümcül olur.

AZOT OKSİTLER
• Azot renksiz ve tatsız bir gazdır
• Çok yavaş reaksiyon gösterir.
• Yanma olayına katılmaz
• Belli sıcaklıklarda O2 ile birleşerek NOX’leri oluşturur
• NOX’ler çok zehirlidir
• NO2 için çalışılan ortamlarda max. sınır değeri 5 PPM dir.
Şekil 5: CO oranının çalışma durumu ve zamana göre zehirlenme etkisi ve ölüm

4. BACA GAZI ZEHİRLENME OLAYLARININ NEDENLERİ

Bu çalışmalar kapsamında İGDAŞ’ın sorumluluk alanı dahilinde meydana gelen baca gazı zehirlenme olaylarının nedenleri
araştırıldığında aşağıda belirtilen verilere rastlanılmaktadır.

1. Doğal gaz yakıcı cihazlarının bağlandığı kagir bacaların temizlenmemesi , bakımı yapılmaması veya baca malzemelerinin
standartlara tam uygun olmaması nedeniyle zaman içerisinde deformasyona uğraması

Resim 1: Örnekte baca aynen sırrı dökülmüş saksının ufalanması gibi ufalanıp duman
kanalında yığıntıya neden olmuştur.

2.Baca başlığı olmamasından dolayı rüzgarlı havalarda baca tepmesi olması ve yağmur
suyunun baca içerisine girerek baca malzemesine zarar vermesi
3.Baca sensörünün olmaması veya yetkisiz kişiler tarafından iptal edilmesinden dolayı standartlarda belirtildiği görevini
yapamaması ve dışarıya atılamayan baca gazının iç ortama yayılarak risk oluşturması

Baca sensörünün cihaz üzerindeki yeri

Baca çekişinin bozulması durumunda gaz yakıtlı cihazların emniyetli kapanmasını sağlayacak yanma ürünleri emniyet tertibatı
( baca sensörü) cihazda bulunmaktadır. Baca sensörü TS EN 297 , TS EN 625, TS EN 613 standartına göre baca enkesitinin %
100 kapanması durumunda maksimum 2 dakika içerisinde, % 60 kapanması durumunda maksimum 8 dakika içerisinde
emniyetli kapamayı sağlaması gerekmektedir.

4.Abonelerin yakma tesisinin bakım, onarım ve bacanın temizlenmesini yönetmeliklerin gerektirdiği

şartlar ve zamanda yaptırmaması

5.1997 yılı öncesinde standartlarda baca sensörü zorunluluğu olmadığı için bu cihazların can emniyeti açısından risk oluşturması

6.Baca sensörü yetkisiz kişiler tarafından iptal edilmiş ve zehirlenme olayının yaşandığı
bir cihaz

1. Bacalı ve açık yanmalı cihazların kullanıldığı mahale açılmış olan menfezlerin sonradan iptal edilmiş veya
kapatılmış olması

Havalandırma menfezi

7. Doğal gaz kullanan abonelerin tesisata yönelik ve izinsiz olarak tadilat işlemleri yaparak tesisatı uygunsuz hale getirmeleri

Bacalı şofbenin bağlı olduğu bacaya izinsiz olarak gaz açıldıktan sonra izinsiz olarak aspiratör bacası
bağlanmıştır
 8. Baca yapımında kullanılan malzemelerin standart dışı malzemeler oluşundan dolayı bacada meydana
gelen yoğuşma suyunun baca malzemesine zarar vermesi .

Yoğuşmanın meydana geldiği bir baca

9. İnşaat aşamasında baca yapılırken baca iç enkesitlerinin daraltılmasından dolayı baca çekişinin sağlanamaması

10. Baca çekişinin bozulması ve baca gazının dış atmosfere tahliye edilememesi sonucu bacada ve yakıcı cihaz davlumbazı
etrafında yığıntıya neden olması

11. Abonelerin doğalgazlı yakıcı cihazlarının bakımını yaptırmamaları veya yetkisiz kişilere yaptırmaları

5. BACA İLE İLGİLİ YÜKÜMLÜLÜKLER VE YÜKÜMLÜLER

5.1. YETKİLİ SERVİSLER VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Yetkili servislerin gaz yakan cihazların devreye alınması esnasında aşağıda belirtilen kontrolleri yapması zorunludur.

“ Her tüketim cihazının ısı yükünün ayarlanabilmesi için yaklaşık 5 dakikalık işletme süresinden sonra, pencere ve kapıların
kapalı olduğu durumlarda ek olarak 5 dakikalık süre içerisinde tüketim cihazlarının emniyet valfinden ( akım sigortasından) atık
gaz çıkıp çıkmadığı kontrol edilmelidir.

Bu kontrol sırasında atık gaz sürekli atılamıyor, güvenilir bir ayarlama yapılmıyorsa ve yığıntı, geri tepme varsa, sebebi
araştırılıp bulunduktan sonra hata tam olarak giderilmelidir. Tüketim cihazı başka bir gazdan doğal gaza çevrilmişse cihazda tam
yanma olup olmadığı dönüşüm yapan yetkili servisce yanmış gaz analizi yapılarak kontrol edilmelidir. Atık gazın atılmasında
yığıntı ve geri tepme olup olmadığı; ayrıca cihazın anma yükünde çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir”

( TS 7363:Doğal gaz- Bina İç Tesisat Projelendirme ve Uygulama Kuralları )

5.2 ABONELER VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Abone doğal gazı kendi kullanımı için dağıtım şirketlerinden almak zorunda olan gerçek veya tüzel kişilerdir. Yakma tesisi ile
ilgili yükümlülükleri aşağıdaki şekildedir.

• Gaz kullanıma geçen abone gaz yakıcı cihazlarının bağlı olduğu bacalarını 3 ayda bir kez temizletmekle yükümlüdür. (Binaların
Yangıdan Korunması Hakkında Yönetmelik)

• Aboneler, yakma tesisinin bakımı, onarımı, bacanın temizlenmesinden sorumludur. (Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin
Kontrolü Yönetmeliği)

• İç tesisatta yapılacak izinsiz tadilat, uygunsuz ve kötü kullanım, yanlış ve bozuk ekipman kullanılması, proje dışı tesisat yapımı
ile tesisatın bakımsızlığı nedeniyle doğabilecek zarar ve ziyandan dağıtım veya iletim şirketleri sorumlu değildir. İç tesisatta
meydana gelebilecek gaz kaçağı veya kazalara karşı önlemlerin alınması müşterinin yükümlülüğündedir. (EPDK Doğalgaz
Piyasası İç Tesisat Yönetmeliği)

5.3 SERTİFİKALI FİRMALAR VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ

• Baca tipinin ve kesitinin uygunluğunun kontrolünden,

• Baca temizlik ve bakımının yapılmış olduğunun kontrolünden,
• Baca duman testi yaparak baca çekişinin ve sızdırmazlık testinin olumlu olduğunun ve bunun baca test sonuç beyanı ile
taahhüt edilmesinden,
• Cihazların; gaz dağıtım şirketlerinde onaylanmış projesine uygun, bir bacaya bağlanmasından.
• Konut ve benzeri binalarda bacalı cihazların bağlandığı bacaların tasarımında ve yapımında TS 11386 da belirtilen kurallara
uyulması, Hazır Form Baca Elemanı ( HaBaEL), Hazır Form Baca Taşı (HaBaTaş) veya baca yapımında standartlara uygun baca
malzemesinin kullanıldığının kontrolünden Sertifikalı Firmalar sorumludur.
• Sertifikalı Firmalar, 4646 Sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu ile ilgili yönetmeliklerde belirtilen hususlara ve sertifikalandırma
işlemi için İGDAŞ’ a sundukları taahhütnamelere uymakla yükümlüdür.

5.4 GAZ DAĞITIM ŞİRKETİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

• Müşteri tarafından yaptırılan iç tesisatın proje onayı, yapım uygunluk kontrolü ve işletmeye alınması, dağıtım şirketinin
yükümlülüğündedir.

• İç tesisatta meydana gelebilecek gaz kaçağı veya kazalara karşı alınacak önlemler hususunda müşterilerin bilgilendirilmesi;
ilgisine göre dağıtım şirketi veya iletim şirketinin sorumluluğundadır. Söz konusu önlemlerin alınması ise müşterinin
yükümlülüğündedir. (EPDK Doğalgaz Piyasası İç Tesisat Yönetmeliği)

6. TÜM BU ÇALIŞMALAR VE TESPİTLER DOĞRULTUSUNDA İGDAŞ AŞAĞIDAKİ UYGULAMARI YAPMAKTADIR.

6.1 Müşterilerinin can ve mal emniyeti açısından doğal gazın güvenli kullanımının sağlanması için; kanunlar, yasal mevzuatlar,
standartlar ve teknolojik gelişmelere paralel olarak teknik şartnamelerini revize etmiş ve EPDK tarafından onaylatarak 2005
yılında yürürlüğe girmiştir.
Teknik şartnamede bacalarla ilgili olarak;

• Bacaların hesap yöntemleri revize edildi

• Bacalarla ilgili sorumluluklar açıklandı
• Yönetmeliklere göre şönt baca uygulaması kaldırıldı
• Yoğuşmanın meydana gelmemesi için gerekli azami yükseklikler ve önlemler açıklandı
• Cihazların baca bağlantıları , malzemesi ve baca kesiti ile ilgili detaylı bilgiler verildi

6.2 EPDK nın gaz şirketlerine verdiği yükümlülükler gereği abonelerimize;

Sayaç üzerine uyarı ve bilgilendirme etiketleri
Bilgilendirme broşürleri
Faturalarda bilgilendirme notları
Medya yolu ile duyurular v.b. yöntemlerle
yakma tesisinin bakım , onarım ve baca temizliğinin önemi bigilendirmesi yapılmıştır.

6.3 Sertifikalı firmalara Şartname eğitimleri verilerek WEB tesisat ve Maillerine atılan
e-bültenler aracılığıyla Konutlarda ve ısı merkezlerinde bacalar ve sorumluluklar konusu detaylı olarak işlenmiştir.

7. DİĞER KURUM VE KURULUŞLARLA BİRLİKTE YAPILAN ÇALIŞMALAR

Doğalgaz iç tesisatlarının proje onayı yapım ve uygunluk kontrolü ve işletmeye alma işlevini; müşterilerinin can ve mal emniyeti
açısından doğalgazın güvenli kullanımının sağlanması için kanunlar, yasal mevzuatlar, standartlar ve teknolojik gelişmelere
paralel olarak hazırladığı teknik şartnameler çerçevesinde yapmakta olan İGDAŞ teknik ve idari mevzuatlar ile bunlardaki
değişim ve gelişimleri yakından takip etmektedir. Bu anlamda ilgili kurum ve kuruluşlarla ( EPDK, TSE, Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı..v.b.) eşgüdümlü çalışmalar yapmaktadır. Baca gazı zehirlenme olaylarının minimize edilmesi için İGDAŞ
yönetmelikler ve standartlar konusunda ilgili kurumlarla da eşgüdümlü çalışmalara başlamıştır.

7.1 BACA MEVZULARININ GEÇTİĞİ YÖNETMELİKLER ve REVİZE ÇALIŞMALARI

• Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik
• İstanbul İmar Yönetmeliği
• 3030 Sayılı Kanun Kapsamı Dışında Kalan Belediyeler Tip İmar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
• Belediye Ve Mücavir Alan Sınırları İçinde Ve Dışında Planı Bulunmayan Alanlarda Uygulanacak İmar Yönetmeliğinde Değişiklik
Yapılmasına Dair Yönetmelik
• Gecekondu Kanunu Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
• Binalarda Isı Yalıtımı Yönetmeliği
• Doğal Gaz Piyasası İç Tesisat Yönetmeliği

Teknolojik gelişmeler , revize edilen standartlar ve kanunlar çerçevesinde yönetmeliklerde de değişikliğe gidilmiş yangın ve imar
yönetmeliklerinin revize çalışmalarına başlanmıştır.

7.2 TSE ve STANDART REVİZYONLARI

TÜRK SATANDARTLARI ENSTİTÜSÜ baca standartlarını revize etmeye başlamış ve aşağıda belirtilen standartlar tamamlamıştır.

TS 2165 iptal edilmiş : TS 11389 EN 13384-1 (Bacalar – Isı ve akışkan dinamiği hesaplama metotları – Bölüm 1: Tek ısıtma
tertibatına bağlı bacalar )
TS 11388 iptal edilmiş : TS 11388 EN 13384-2 (Bacalar – Isı ve akışkan dinamiği hesaplama metotları – Bölüm 2: Birden çok
ısıtma tertibatına bağlı bacalar
TS 11389 iptal edilmiş : TS 11389 EN 13384-1 (Bacalar – Isı ve akışkan dinamiği hesaplama metotları – Bölüm 1: Tek ısıtma
tertibatına bağlı bacalar)
TS EN 1443 iptal edilmiş : TS EN 1443:2006 ( Bacalar – Genel kurallar )