DEBİ ÖLÇME YÖNTEMLERİ

1- Belirli Hacim Yöntemi ile Debi Ölçülmesi

2- Safralı Yüzücülerle Debi ölçülmesi
3- Muline Yardımı ile Debi Ölçülmesi
4- Su Sayaçları ile Debi Ölçülmesi
5- Savaklar Yardımı ile Debi Ölçülmesi
6- Orifismetre ( Pitot tüpü ) ile Debi Ölçülmesi
7- Boya Yöntemi ile Debi Ölçülmesi
 1- Belirli Hacim Yöntemi ile Debi Ölçülmesi

Kova veya dekalitre gibi bilinen hacimler yardımı ile debi

ölçülmesinde Q=V/t eşitliğinden yararlanılır. Hatanın azaltılması
için V hacminin 20 saniyeden daha fazla bir zamanda dolması
gerekir.

Q= Debi (1/s)
V= Bilinen Hacim (Litre)
t= Bilinen Hacim Dolma Süresi (saniye)
 2- Safralı Yüzücülerle Debi ölçülmesi

Bu yöntemle debi ölçümünde su yolunda, suyun kesit alanı

ve hızının tayini gerekmektedir. Bunun için yatağın ve
kenarlarının oldukça muntazam akması, akıntının yavaş olması,
dere genişliğinin hızın ölçüldüğü mesafede muntazam olması
gerekir. Hızın saptanması için, akarsu yolu üzerinde seçilecek
iki nokta arasında suya, şişe ve vb. ile türlü ağırlıkta
hızlanabilen safralı yüzücüler atılır.
Şekilde de görüldüğü gibi A ve B
noktaları arasındaki L yolunun kaç
saniyede alındığı kronometre ile saptanır.
Ölçü suyun farklı derinliklerinde yüzen
maddeler tekrarlanır. Yapılan ölçülerde
bulunan saniyeler toplanıp, ölçü sayısına
bölünürse ortalama zaman (=tm ), bu da L
yoluna bölünerek buradaki ortalama hız
(=Vm ) elde edilir. O halde:
Debi Q= S. Vm. k eşitliğinden hesaplanır. k, akarsu yatağının
cinsine göre değişen bir katsayıdır. k değerleri:
İnce çakılda : 0,4-0,6
Kum için : 0,7
Muntazam zemin: 0,75
Sıkılaşmış zemin (cimentolu) : 0,8-0,9
alınır. Akarsuda hız tayini yapılırken, safralı yüzücüleri tek tip
değil, çeşitli tiplerde seçmek gerekir.
 3- Muline Yardımı ile Debi Ölçülmesi
Genellikle çay veya nehir gibi
büyük akarsuların debileri bu
yöntemlerle ölçülür. Mulineler
suyun akım hızını tayin ederler.
Akım hızından akarsuyun debisi
hesaplanır. Pervaneli ve kepçeli
tipinde mulineler vardır. Çalışma
prensipleri aynıdır. OTT tipi bir
muline, bir gövde ve ucunda
pervanesi bulunan bir alettir.
 Pervane akış yönüne karşı tutulur. Gövde bir demir çubuk
üzerinde hareketlidir. Muline bir kural dahilin de istenilen
derinliğe indirilerek, pervanenin o derinlikteki birim zamanda
dönüş hızı saptanır. Sonra muline için birim zamanda dönüşe göre
hızlanan abak üzerinden akarsuyun hızı bulunur. Her ölçüm
alanında muline ile hız belirlenerek hesaplanan debiler toplanır ve
akarsuyun toplam debisi elde edilir.

Dönüşe bağlı hız abağı Hıza bağlı debi abağı

 4- Su Sayaçları ile Debi Ölçülmesi
Sayaç ile debi ölçümünde bazı şartların ve özel tesisatın
gerçekleşmesi gerekir. İçi pervaneli sayaçlarda pervane kanatları
dayanıksız olduğundan, su ile beraber araziye ait parçaları beraber
çıkaran sondajlarda kullanılması uygun değildir. Tesisatta, sayacın
kuyu dirseğinden kendi çapının 30 misli vana dirseğinden de 20
misli konulmasına dikkat edilmelidir.
Bu şekilde debi Q=V/t formülü ile hesaplanır.
 5- Savaklar Yardımı İle Debi ölçülmesi:
Madeni plaklardan yapılan savakların pek çok çeşitleri vardır.
a)Dikdörtgen Savaklar: Tabanı yatay olan bir kanal veya su yolunda, suyun
önüne koyulan bir metal plakadan ibarettir.Plakanın üst kenarı suyun savaktan
boşaldığı yönde yontulmuş olmalıdır. Savağın kenarları kil veya çimento ile
sızdırmaz hale getirilmelidir. Böyle bir sistemde debi, Bazin formülü ile
hesaplanır

Daha hassas sonuçlar için µ değeri aşağıdaki formülle hesaplanır

Bu formül h değerinin 0,05 – 0,07 m arasındaki değerleri için geçerlidir.
Debi bu şekilde % 1 – 2 hata ile hesaplanabilir.
b) Yanlardan Daraltılmış Dikdörtgen Savak: Savaktan suyun aktığı
açıklığın genişliği değişik olabilir. Suyun savak üzerindeki h yüksekliği
2 metre memba tarafında ölçülür. Değerler Francis formülünde yerine
konur:
c) Üçgen Savaklar: Suyun üzerinde aktığı taban
açısına göre çeşitli savaklar vardır. Bu açı 30-45-60-
90 derece olabilir. Ölçülecek debi ne kadar az ise
oranda taban açısı küçük olan bir savak tercih
edilmelidir. Üçgen açıklığın her iki kenarı dışa
yontuk olmalıdır.
h yüksekliği taban açısının bulunduğu noktadan ölçülür ve bulunan
değerler Gourley-Crimp formülüne uygulanır.
Yanlardan daraltılmış dikdörtgen savakta h ve l’ye bağlı
değerleri
6- Orifismetre ( = Pitot Tüpü ) İle Debi Ölçülmesi: Buna borudan
serbest akımla debi hesabı yöntemi de denir. Kuyularda pompaj
esnasında çıkan suyun debisi genellikle bu yöntemle ölçülür. Kuyudan
çekilen su, çapı D olan bir borudan geçer. Bu borunun çıkışında çapı d
olan ve keskin kenarı dışa doğru yontuk olan bir diyafram bulunur. Boru
tesisatı üzerine şeffaf bir boru yerleştirilir. Bu şeffaf boru madeni
borunun yanından orta eksenine eklenir. Diyaframın nende olduğu
basınçtan dolayı manometre görevi yapan şeffaf boruda su herhangi bir h
değerine kadar yükselir. h’ın değişen değerleri, yanına konan bir
metreden okunur. h değerinin doğru olması için şu şartların
gerçekleşmesi gerekir.
•Diyafram taşıyan boru yatay olmalıdır.
•Şeffaf boru, çıkış ağzından 3d mesafesinden uzağa konulmalıdır.
Tesisata ait dirsekten de 3d mesafesinden uzakta bulunmalıdır.
•Diyagram açıklığı muntazam bir daire şeklinde olmalıdır. Köşeleri
kırıksız, aşınmamış ve parlak olmalıdır.
•Suyun dışarıya atılışı serbest yani önü engelsiz ve yeterince basınçlı
olmalıdır.
•Yatay boru tamamen su ile dolu olmalı ve manometrik boruda hava
kabarcıkları bulunmamalıdır.
Bu koşullara bağlı olarak debi şu formülle hesaplanabilir.
C Katsayısının hesabı: Bu değer bir anahtar eğrisi ile
bulunur. Yatay eksende C değerleri, düşey eksende d/D
değerleri bulunur. Bilinen d/D değerine karşıt gelen C
değeri yatay eksende okunur.
7- Boya Yöntemleriyle Debi Ölçülmesi (= Kimyasal Yöntem):
Belirli bir c1 konsantrasyonundaki boya çözeltisi, sabit bir q1 debisi ile A
noktasından devamlı olarak debisi ölçülecek suya akıtılır. Akım yönünde,
A noktasından belirli uzaklıktaki B noktasından su numunesi alınarak
içindeki boyanın c2 konsantrasyonu saptanır. Aşağıdaki eşitliğe göre de
akan suyun Q debisi hesaplanır.
c1 . q1 = ( Q + q1 ) . c2
Burada c2 konsantrasyonu c1’e oranla çok küçük olduğundan c1 yanında
ihmal edilebilecek miktardadır. O halde:
ALİ HAKİM KURT
FATİH ŞAL