1

MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ
Mühendislik ekonomisi, sınırlı kaynaklar altında alternatif kullanımları belirleyen, ihtiyaç duyulan
bilgileri toplayan ve bu bilgileri en iyi alternatifi seçmek için analiz eden operasyonel seviyede
ekonomi bilimidir. Dersin hedefi, mühendislik öğrencilerine, karşılaştıkları ekonomik problemleri
analiz edebilme, alternatifleri karlılık ölçütüne göre kıyaslayabilme ve karar verebilme yeteneği
kazandırmaktır.

MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ VE TARİHÇESİ

Bu bölümün hedefi, mühendislik ekonomisinin ne olduğunun diğer bir ifadeyle ilgi alanının
öğrenciye öğretilmesidir. Öğrenci, mühendislik ekonomisinin tarihçesini, uğraşı alanının sınırlarını
öğrenecek ve problem çözme sürecini tanıyacaktır.

1.1. Mühendislik Ekonomisi Ve Tarihçesi

Belirli bir işin yapılması gerektiğinde, çoğu zaman alternatif yollar vardır. Bir işletmede veya
şahsi yaşamımızda, her alternatife ait bilgilerin büyük bir kısmı Y.T.L. cinsinden, gelir ve gider
olarak ifade edilebilir.

Mühendislik alternatifleri, malzeme, teçhizat, işçilik v.b. için sermaye yatırımları ihtiva ettiği
zaman, en iyi alternatifi belirlemek üzere ekonomik analiz teknikleri kullanılabilir. Genellikle
parasal değerler, her bir alternatifin uygulamaya konulması halinde ortaya çıkacak maliyet ve
kazançların gelecek tahminleridir. Bu tahminler, geçmiş bilgiler kullanılarak, deneyimle veya
benzer projelerle karşılaştırma yolu ile yapılabilir.

Çoğu kez analizi, bir ekonomistten, muhasebeciden, bankerden veya bir vergi uzmanından çok,
teknik detayları iyi bilen bir mühendis yapar. Mühendislerin analiz prosedürlerini öğrenmesi
ve uygulaması diğer alanlardaki insanların teknik detayları öğrenmesinden çok daha kolaydır.
Bundan dolayı, ekonomik analiz ve mühendislik ekonomisinin, mühendislerin profesyonel veya
şahsi yaşamlarında yatırım alternatiflerini değerlendirmesinde önemli bir yeri vardır.

Mühendislik ekonomisi, sınırlı kaynaklar altında alternatif kullanımları belirleyen, ihtiyaç

duyulan bilgileri toplayan ve bu bilgileri en iyi alternatifi seçmek için analiz eden operasyonel
seviyede ekonomi bilimidir.

1.1.1. Mühendislik Ekonomisinin İlgilendiği

Problemler
Mühendislik ekonomisinin ilgilendiği problemler nelerdir?

Bu soruyu cevaplandırmak için problemleri önce üç sınıfa ayırıyoruz:

Mühendislik ekonomisinin ilgilendiği problemler, orta dereceli problemler kapsamına girmektedir.

Mühendislik ekonomisinin ilgilendiği endüstriyel problemlerden bazıları aşağıda verilmektedir:

 2

1.1.2. Mühendislik Ekonomisi ve Ekonomik Analiz

Mühendislik ekonomisi, paranın para kazandığı gerçeğini dikkate alır. Belirli bir iş için mühendislik
tasarımı, mümkün olan en iyi tasarım olabilir fakat, ekonomik olarak rekabet edebilecek bir
tasarım değilse uygulamaya konulmamalıdır. Tasarım kararları, mamulün ekonomik olarak ve
yüksek kalite ile imal edilebilmesini sağlamak için ekonomik analize dayandırılmalıdır.

Mühendislik ekonomisi, ekonomik karşılaştırma sürecini basitleştiren matematiksel teknikler

bütünü olarak da tanımlanabilir. Mühendislik ekonomisi, en ekonomik alternatifin seçilmesi için
bir karar destek aracıdır.

Mühendislik ekonomisi tekniklerinin uygulanabilmesi için temel terminoloji ve kavramların

bilinmesi gerekmektedir. Bu terim ve kavramların bazıları burada ve ilerideki bölümlerde
tanımlanacaktır.

Alternatif, verilen bir problemin tek başına çözümüdür. Yaptığımız her işte alternatiflerle
karşılaşırız. Ulaşımda, ev satın alırken veya kiralarken, ekmek veya ayakkabı satın alırken hep
alternatiflerle karşılaşırız. Benzer şekilde, mühendislik uygulamalarında da verilen bir işin
yapılması için çok sayıda alternatif vardır ve en ekonomik alternatifin rasyonel olarak seçilmesi
için karşılaştırmalar yapmak gerekmektedir.

Mühendislik çalışmalarında alternatifler genellikle satınalma maliyeti (ilk maliyet), varlığın

beklenen ömrü, varlığın yıllık bakım ve işletme maliyetleri, hurda değer ve faiz oranı (verim oranı)
gibi analiz öğelerinden (parametrelerden) oluşurlar.
 3

1.1.2.1 Değerlendirme Kriteri

Amacımıza göre farklı yöntemleri karşılaştırmak için, alternatiflerin değerlendirilmesinde bir
değerlendirme kriteri kullanmak gereklidir.

Değerlendirme kriteri, "hangisinin en iyi olduğunu nasıl bileceğim?"

sorusuna cevap bulmak için kullanılır.

Farkında olsak da olmasak da, bu soruyu her gün bir çok kez sorarız.

Örneğin, işe giderken en iyi yolun ne olacağını düşünürüz. Ancak;

“En iyi" nasıl tanımlanır?

En iyi yol; en emniyetli, en kısa, en hızlı, en ucuz, en güzel manzaralı olan yol mudur?

Açıktır ki, "en iyi"yi tanımlamak için kullanılan kritere bağlı olarak, her defasında farklı bir yol
seçilebilir. Ekonomik analizlerde nakit, alternatif karşılaştırmalarında genellikle esas ölçü olarak
kullanılır. Bu şekilde, amaca ulaşmanın birçok yolu olduğu zaman, en küçük maliyetli alternatif
seçilir. Bununla birlikte birçok durumda, alternatifler somut olmayan veya parasal olarak
ölçülemeyen faktörler de ihtiva ederler.

Bir proses değişikliğinin, çalışanların morali üzerindeki etkisi ekonomik analizde dikkate alınmak
zorunda kalındığı zaman, bu faktörü parasal olarak ölçmek mümkün olmayabilir. Alternatifler,
hemen hemen aynı eşdeğer maliyete sahip oldukları zaman sayısallaştırılamayan veya somut
olmayan faktörler, en iyi alternatifin seçimi için esas teşkil edebilirler.

1.1.3. Tarihçesi
1887’de Arthur M. Wellington isimli inşaat mühendisi, ekonomik değerlendirmelerde
mühendislik yönünün de ihtiva edilmesi gerektiğini öne sürmüş ve demiryolu hatlarının kavislerinin
veya tercih edilecek uzunlukların seçiminde kapitalize edilmiş maliyet (indirgenmiş maliyet)
yönteminin kullanılmasını önermiştir. Wellington, bu amaçla Demiryolları Yapımının Ekonomik
Teorisi isimli kitabını yazmıştır.

1920’lerde J.C.L. Fish, bir yatırım modelini tahvil piyasası ile ilgili olarak formüle etmiştir. Yine
1920’lerde O.B. Goldman, Finansal Mühendislik kitabında karşılaştırmalı değerleri hesaplamak
için bileşik faiz prosedürünü tanıtmıştır.

1930’da Eugene L. Grant, Mühendislik Ekonomisinin Temelleri isimli kitabında klasik

mühendislik ekonomisinin sınırlarını çizmiştir. Grant, mühendislik ekonomisinin babası
sayılmaktadır.

1.2. Problem Çözme Süreci

Ekonomik analizler, genel problem çözme sürecinin bir parçası olarak yapılır. Yeni bir
mamulün, bir imalat sürecinin veya bir başka sistemin tasarımında, aşağıdaki karar verme
adımları izlenir:
 4

Problem çözme süreci, karar verici bir konudan memnun kalmadığı veya bir ihtiyaç duyduğu
zaman
başlar. Karar verici problem hakkında bir şeyler yapmaya karar verir. Süreç, ihtiyacın
karşılanması veya memnuniyetsizliğin giderilmesi için planların yapılması ile sona erer.

Problem terimi, bundan dolayı genel ve sınırsız bir kapsama sahiptir. Problem örnekleri,
imalatta yüksek ıskarta oranları, emniyetsiz çalışma koşulları ve kötü kapasite kullanımı gibi
kolayca tanımlanabilecek problemlerden "işletmenin yaşaması için birşeyler yapılmalı" gibi
bulanık problemlere kadar çeşitlilik gösterirler.

1.2.1. Problemin Formülasyonu

Problemin formülasyonu, problemin sınırlarının belirlenmesinden ibarettir. Bu aşama kara
kutu yaklaşımı ile açıklanabilir.

Kara kutu yaklaşımına göre, bir işletmenin bulunduğu A durumundan kurtularak bulunmak istediği
B durumu vardır. Aşağıda gösterildiği gibi A durumundan B durumuna geçerken bir dönüşüm
olmalıdır. A durumundan B durumuna dönüşüm yapılmasında birden fazla yöntem vardır ve bu
yöntemler farklı tercih derecelerine sahiptir.

Problem çözümü, A girdisi ve B çıktısına sahip tanımlanmamış, bilinmeyen içerikli bir kara kutu
olarak gösterilmektedir.

1.2.2. Problemin Analizi

Problemin analizi, problem karakteristiklerinin göreceli olarak ayrıntılı ifadesinden oluşur.
Bunlar alternatifleri değerlendirmekte kullanılan kısıtlar ve ölçütlerdir. Böylece bütçe, kalite,
emniyet, personel, çevre ve hizmet seviyesi kısıtları belirlenmiş olur.

Problem çözme sürecinin bu adımında, problem tanımı kritik bir unsurdur. Bir problemin
çözümü, doğrudan doğruya problemin tanımıyla belirlenir. Bütün ekonomik analiz problemleri
kaçınılmaz olarak üç gruba ayrılır. Sabit girdi, sabit çıktı ve ne sabit girdi ne sabit çıktı
problemleri.

Problem grubuna göre ekonomik ölçütler aşağıdaki gibidir:

 5

1.2.3. Problemin Alternatif Çözümlerinin

Araştırılması
Mühendislik tasarımı, problem çözme süreci boyunca yapılır. Problemin alternatif çözümlerinin
araştırılması, tasarım problemine uygulanabilir çözümler geliştirmek için mühendisin
yaratılıcığının kullanılmasını içerir. Ancak, pratikte genel eğilim alternatiflerin değerlendirilmesi ile
alternatif çözümlerin üretilmesini birleştirmektir.

Sonuç olarak, araştırma süreci genellikle ekonomik olduğu görülen ilk alternatifin geliştirilmesi ile
sona erer. Araştırma prosesini seçim prosesinden ayırarak, birkaç ekonomik alternatifin üretilmesi
şansı artırılabilir.

1.2.4. Tercih Edilen Çözümün Seçimi

Tercih edilen çözümün seçimi, uygun ölçütleri kullanarak alternatiflerin ölçülmesinden
ibarettir. Alternatifler kısıtlar altında karşılaştırılır ve uygulanabilir olmayanlar elenirler.

Daha sonra uygulanabilir alternatiflerin sağlayacağı kazançlar karşılaştırılır. Alternatifler arasında

seçim için gözönüne alınan ölçüt, her alternatifin ekonomik performansıdır.

1.2.5. Tercih Edilen Çözümün Ayrıntılı Olarak

Tanımlanması
Tercih edilen çözümün ayrıntılı olarak tanımlanması, problem çözümünün performans
karakteristiklerinin tahminini içerir. Tercih edilen çözüm başarılı şekilde uygulanana kadar,
problem çözülmüş sayılmaz.
 6

PARANIN ZAMAN DEĞERİ

KAVRAMI (B:2)
Bu bölümün hedefi, nakitlerin değerlerinin farklı zaman
noktalarında farklı olacağını öğrenciye açıklamaktır. Faiz
kavramının açıklanması, faiz çeşitlerinin ve formüllerinin elde
edilmesi, nakit akış diyagramının nasıl çizileceğini öğretmektir.

2.1. PARANIN ZAMAN DEĞERİ:

FAİZ
Farklı zaman noktalarında gerçekleşen nakit akışları, eşit
veya farklı büyüklükte olabilirler ve birbirleriyle doğrudan
karşılaştırılamazlar. Bu gerçek, paranın zaman değerinin
olmasındandır. Farklı zaman noktalarındaki nakit akışlarını,
gerçekleştikleri zaman noktasına göre değerlendirmenin birçok
nedeni vardır.

Bunlardan bazıları şu şekilde ifade edilebilir:

 7

2.2. FAİZ ÇEŞİTLERİ

Faiz çeşitleri, anaparaya faizin ne şekilde ilave edildiğini veya anaparanın faizi ne şekilde
kazandığını ifade etmesi bakımından basit faiz ve bileşik faiz; yıl içindeki birikmelerin etkisini
gözönüne alıp almamasına göre etkin faiz ve nominal faiz; iskontolamanın yapıldığı yıl içindeki
dönemlerin sayısına göre kesikli bileşik faiz ve sürekli bileşik faiz olmak üzere sınıflara
ayrılırlar.

Finansal bir kuruluşa bir miktar para yatırılırsa, düzenli zaman aralıklarında bu para üzerine faiz
birikecektir. Her zaman aralığı, bir faiz dönemini (periyodunu) temsil etmektedir. Başlangıçtaki
miktar üzerine kazanılacak faiz, faiz döneminin sonunda, belirlenmiş bir faiz oranına göre
hesaplanır. Kazanılan bu faizi hesaplamak için iki yaklaşım kullanılmaktadır: Basit faiz ve bileşik
faiz.

2.2.1. BASİT FAİZ

Basit faiz yaklaşımı, kazanılan faizin zamanın doğrusal bir fonksiyonu olduğunu kabul eder. Bir
bankadan şimdi P YTL borç alınır ve N dönem sonra bu borca karşılık F YTL geri ödenirse, (F-P)
farkı anaparanın (P) kullanımı için bankaya ödenilen faiz miktarı (I)’dır. Kazanılan faiz ana
parayla doğru orantılı olduğundan, i faizi ‘basit faiz’ olarak isimlendirilir ve
 8

I=F-P=(Pi)N ve F=P+(Pi)N=P(1+iN)

eşitliklerinden hesaplanır.

2.2.2. Bileşik Faiz

Bileşik faiz yaklaşımı dönem sonunda kazanılan faizin çekilmediğini ve otomatik olarak gelecek faiz
dönemine anapara ile ile birlikte bırakıldığını varsayar. Bu şekilde biriken faize bileşik faiz denir.
Sembolik olarak, 0 zamanında P YTL’nin N dönem sonundaki değerini (F) bileşik faiz yaklaşımı ile
bulalım. i, dönem faizi olsun.

Birinci dönem başında yapılan P YTL’lik yatırım n dönem sonra F=P(1+i)n olacaktır. Bu eşitlikten
P=F(1+i)-n eşitliği de elde edilebilir. Bu formüllere, tek bir nakitin gelecek değeri veya şimdiki
değeri hesaplandığından, tek ödeme formülleri denmektedir.
 9
Diğer faiz çeşitleri daha sonraki kısımlarda ele alınacaktır.

Birinci dönem başında yapılan P YTL’lik yatırım n dönem sonra F=P(1+i)n olacaktır. Bu eşitlikten
P=F(1+i)-n eşitliği de elde edilebilir. Bu formüllere, tek bir nakitin gelecek değeri veya şimdiki
değeri hesaplandığından, tek ödeme formülleri denmektedir.

Diğer faiz çeşitleri daha sonraki kısımlarda ele alınacaktır.

2.3. Denklik (Eşdeğerlik)

İki şey, sonuçta aynı etkiyi üretiyor ise denk oldukları söylenir. Paranın zaman değeri denkliği
hesaplanırken, paranın denk satınalma gücü değerleri değil, paranın denk nümerik değerleri
belirlenir. Paranın zaman denkliği, paranın kazanma gücüne dayalı hesaplamaların yapılmasını
gerektirir.

Örneğin,

1.000 YTL %10 yıllık bileşik faiz ile bir bankaya yatırılırsa 2 yıl sonra 1.000(1+0,10)² = 1.210
YTL elde edilecektir. Bundan dolayı, bugünkü 1.000 YTL 2 yıl sonraki 1.210 YTL’ye denktir.

Benzer şekilde, 2 yıl sonra 1.000 YTL elde edebilmek için, %10 yıllık bileşik faiz ödeyen bir
bankaya şimdi 1.000/(1+0,10)²=826,45 YTL yatırmak gerecektir. Teorik olarak, %10 yıllık
bileşik faiz oranı kabul edilen bir faiz oranı olduğunda, yatırımcı, şimdi 826,45 YTL’ye sahip olmak
ile 2 yıl sonra 1.000 YTL elde etme garantisi arasında kayıtsız kalacaktır.
 10

2.3.1. Örnek
Paranın kazanma gücü ile ilgili diğer bir durumu inceleyelim:

1.000 YTL, yıllık 500 YTL’lik iki taksiti ödemek için kullanılabilir. Ancak, 1.000 YTL, %10 yıllık
bileşik faiz ile değerlendirilirse 1 yıl sonra 1.100 YTL olacak ve bu miktardan 500 YTL ödeme
yapılacak; geriye 600 YTL kalacaktır. 600 YTL de %10 yıllık bileşik faiz ile 1 yıl sonra 660 YTL
olacaktır. Bu miktardan 500 YTL’lik ikinci taksiti ödedikten sonra, ikinci yılın sonunda geriye 160
YTL kalacaktır.

Bu örnekte paranın kazanma gücünden dolayı, 500 YTL’lik iki taksiti ödemek için şimdi 868
YTL’ye sahip olmak yeterlidir. Şimdiki 868 YTL, 1 yıl sonra ödenecek 500 YTL + 2 yıl sonra
ödenecek 500 YTL’ye denktir. 868 TL’nin nasıl bulunduğu aşağıda gösterilmektedir:

Denklik kavramı, paranın zaman değeri karşılaştırmaları için kilit kavramdır. Denklik,
mühendislik ekonomisi kararlarının kalbidir.

2.4. Nakit Akış Diyagramı

Nakit akış diyagramı, üzerinde farklı zaman noktalarındaki nakitlerin oklarla gösterildiği bir
zaman eksenidir. Nakitler dönem sonlarında gösterilirler. Bir dönemin sonu, bir sonraki dönemin
başlangıcıdır.

Daha büyük bir nakit, daha uzun bir ok ile gösterilir.Yukarı yönlü oklar genellikle kazançları,
aşağı yönlü oklar ise maliyetleri gösterirler. Diyagramda 0 noktası içinde bulunulan zaman
noktasını gösterir. 1 noktası ise şu andan itibaren bir dönemlik sürenin sonunu gösterir.

Aşağıda örnek bir nakit akış diyagramı gösterilmektedir:

 11

ETKİN VE NOMİNAL FAİZ ORANLARI (B:3)

Bu bölümün hedefi bileşik faizin ifade biçimlerinden nominal ve etkin faiz oranlarının anlamını
örneklerle açıklamaktır. Problemlerde etkin faiz oranı düşüncesinden nasıl yararlanılabileceğini
göstermektir.

3.1. Nominal Faiz ve Etkin Faiz

Finansal kurum veya kuruluş faizi bileştirirken yılda bir faiz döneminden daha fazla dönem
kullanıyorsa, faizi genellikle yıllık tabana göre belirtir. Örneğin, her ay için %1,5 faiz ödeniyorsa,
yıllık bileşik faiz %1,5x12=%18 olarak söylenir.

Faiz oranı bu şekilde ifade edildiğinde, %18 faiz oranı nominal faiz oranı olarak ifade edilir.
Finansal kurum veya kuruluşlar için işlemlerinde nominal faiz oranlarını kullanmak uygun olmasına
rağmen, nominal faiz oranları yıl içindeki birikmelerin etkisini ifade etmezler. Yıl içindeki
birikmelerin etkisini tanımlamak için etkin faiz oranı terimi kullanılır.

Etkin faiz oranı belirli bir zaman döneminde kazanılan veya borçlu olunan gerçek faizi temsil
etmektedir. Buradaki zaman dönemi için bir yıl veya ödeme dönemine eşit bir zaman dönemi
kullanılabilir. Bir yıl esas alınarak hesaplanan etkin faiz oranına etkin yıllık faiz oranı denir.

Ödeme dönemine bağlı olarak hesaplanan etkin faiz oranına ödeme dönemi başına etkin faiz oranı
denir. Önce, etkin yıllık faiz oranı terimini açıklayalım.

Farzediniz ki, bir banka verdiği kredilere üç aylık bileşik %12 faiz oranı yüklemektedir. Bu
demektir ki, bir yıl süresince her üç ay için faiz oranı %3 (=%12 / 4)’tür. Yıl başında bu faiz
oranı üzerinden tasarruf hesabına yatırılan 1 YTL’nin yıl sonundaki değeri

olacaktır. 1 YTL’nin kazandığı faiz, “1,1255 YTL – 1 YTL = 0,1255 YTL” olarak hesaplanır. Şimdi
şu sorunun cevabını arayalım:
 12

Bu sorunun cevabı, aşağıdaki bir bilinmeyenli denklemin çözümüdür:

Buradan çıkarılacak sonuç şudur: %12 yıl içerisindeki birikmelerin etkisini gözönüne almayan yıllık
nominal faiz oranı iken, %12,55 yıl içindeki birikmelerin etkisini gözönüne alan etkin yıllık faiz
oranıdır. Yıllık etkin faiz oranının 1 YTL’nin bir yıl sonunda kazandığı faiz miktarına eşit olduğuna
dikkat edilmelidir. Yukarıda 1,1255 TL sonucunu veren iki eşitliği eşitleyerek yani etkin yıllık faiz
oranı (EFO) bulunur:

3.1.1. Sembollerle Gösterim

Yaptığımız işlemleri sembollerle ifade edecek olursak:
 13

Burada c, yıl içinde etkin faiz oranının hesaplanmak istendiği dönem sayısıdır.

Dönem uzunluğu bir yıl ise ve k yıl için etkin faiz oranı hesaplanmak isteniyorsa,

3.1.2. Örnek
 14

Kendimizi Değerlendirelim: 2
 15

KESİKLİ İSKONTOLAMA (B:4)

Bu bölümün hedefi, tek ödeme iskonto formüllerinin fonksiyonel gösterimlerinin öğretilmesi ve bu
gösterimlerin niçin kullanıldığının açıklanmasıdır. Düzgün ödemeler serisinin iskonto formüllerinin
elde edilmesi, fonksiyonel gösterimleri, sürekli iskontolama halinde kesikli ve sürekli ödemeler için
hesaplamaların nasıl yapılacağını göstermektir.

4.1. Faiz Formüllerini Türetmekte Kullanılan Seri

Toplamları
 16

4.2. Tek Ödeme Formülleri Ve Fonksiyonel

Gösterimleri
Bundan önceki bölümde tek bir nakitin gelecek değerini veya şimdiki değerini veren tek ödeme
formülleri elde edilmişti. Önce, şimdiki değeri veren tek ödeme formülünün fonksiyonel
gösteriminin nasıl yapılacağı anlatılacaktır :
 17

Şimdi de gelecek değeri veren tek ödeme formülünün fonksiyonel gösteriminin nasıl
yapılacağını anlatalım:

Tek ödeme şimdiki değer faktörü ile tek ödeme gelecek değer faktörü arasındaki ilişkinin

4.2.1. Fonksiyonel Gösterimler Neden Kullanılır?

Bütün mühendislik ekonomisi kitaplarının ekler kısmında çeşitli faiz oranları için hesaplanmış
gelecek değer faktörleri, şimdiki değer faktörleri ve bundan sonraki bölümlerde verilecek
diğer faktörler verilir. Bu değerler hesap yapana kolaylık sağlamayı amaçlamaktadır.

Hesap yapanı, kuvvetini alma ve bölme işlemlerinden kurtarır. Fonksiyonel gösterime bakılarak bu
tablolardan aranan faktör değeri bulunur ve geriye sadece çarpma ve/veya toplama işlemleri
kalır.
 18

4.3. Düzgün Ödemeler Serileri Ve Fonksiyonel

Gösterim
Alttaki şekil, dönem başına %i faiz oranı ile n dönem boyunca her dönemin sonunda gerçekleşen
A YTL’lik nakit akışı serisini içeren bir nakit akış diyagramını göstermektedir.

Tek ödeme formülleri kullanılarak yukarıdaki nakit akışının gelecek değeri,

ile hesaplanır. Daha önce verdiğimiz geometrik seri toplamını dikkate alarak ve x=(1+i)
dönüşümünü yaparak F değeri,

olarak elde edilir. Düzgün ödemeler serisinin gelecek değerini veren bu ifadenin fonsiyonel
gösterimi ise

ile yapılır. Burada;

eşitliğinin geçerli olduğuna dikkat edilmelidir.

 19

4.3.1. Bir Gelecek Değerin Düzgün Ödemeler

Serisi Haline Dönüştürülmesi
Düzgün ödemelerin gelecek değerini veren bir önceki sayfada yer alan eşitlikten yola çıkarak, bir
gelecek değerin düzgün ödemeler serisi haline dönüştürülmesi de mümkündür. Bunu
aşağıdaki eşitlikle yapabiliriz:

Yine bu eşitliğin fonksiyonel gösterimi,

ile yapılır ve

eşitliğinin geçerli olduğuna dikkat edilmelidir.

Düzgün ödemeler serisinin şimdiki değeri ise tek ödeme eşitliğinde F değeri yerine

değeri konarak elde edilebilir.

Sonuçta, düzgün ödemeler şimdiki değer eşitliği,

ile hesaplanır. Bu eşitliğin fonksiyonel gösterimi,

ile yapılır. Burada

 20

eşitliğinin geçerli olduğuna dikkat edilmelidir.

4.3.2. Bir Şimdiki Değerin Düzgün Ödemeler

Serisi Haline Dönüştürülmesi
Düzgün ödemeler serisinin şimdiki değerini veren bir önceki sayfada yer alan eşitlikten yola
çıkarak bir şimdiki değerin düzgün ödemeler serisi haline dönüştürülmesi de mümkündür:

Bu eşitliğin fonksiyonel gösterimi,

ile yapılır. Burada,

eşitliğinin geçerli olduğuna dikkat edilmelidir. Düzgün ödeme faktörleri arasındaki ilişkilerden
bazıları aşağıda verilmektedir:
 21

4.4. Sürekli İskontolama

Sürekli iskontolama (continuous compounding), kesikli iskontolamada yıl içindeki dönem
sayısının sonsuz olarak kabul edilmesi sonucu ortaya çıkmış bir kavramdır. Başka bir ifade ile,
sürekli iskontolama kesikli iskontolamanın özel bir halidir. Kesikli iskontolama, sürekli ödemeler
ve kesikli ödemeler olmak üzere iki durum için geliştirilmiştir. Bu iki durum ayrıntılarıyla
incelenmeden önce, her iki durum için de geçerli olan sürekli iskontolamada tek ödeme ifadeleri
elde edilecektir.

Kesikli iskontolamada tek ödeme ifadeleri F=P(1+i)n ve P=F(1+i)-n ile verilmişti. Bu eşitliklerde
yıl içindeki dönem sayısını sonsuz kabul edersek eşitlikler nasıl değişecektir?

Yıl içindeki dönem sayısı M, nominal faiz oranı r olsun. Bu durumda kesikli iskontolama tek ödeme
ifadeleri,

olarak yazılabilecektir. (M, sonsuza yaklaşıyor) olur ise yukarıdaki eşitlikler,

ve

dönüşümünü yapacaklardır. Elde edilen bu iki sürekli iskontolama tek ödeme eşitliği hem
sürekli ödemeler durumu için hem de kesikli ödemeler durumu için geçerlidir. Kesikli
iskontolamada elde edilen etkin faiz oranı ve nominal faiz oranı eşitlikleri, sürekli iskontolama için
de elde edilebilir:

P = 1 YTL olsun. 1 dönem sonra 1 YTL’nin gelecek değeri, sürekli iskontolama ile, F=Pem = er
olarak elde edilir. Kazanılan faiz miktarı er - 1 YTL’dir. Bu faiz miktarını dönem başındaki
anaparaya bölersek, bir dönem içinde bize ödenen gerçek faiz oranını bulmuş oluruz.

(er-1)/1=er-1 bize ödenen etkin faiz oranıdır (EFO). r ise, daha önceden de belirtildiği üzere
nominal faiz oranının (NFO) kendisidir. Özetlersek:

4.4.1. Kesikli Ödeme

Sürekli iskontolama tek ödeme eşitlikleri elde edildi. Şimdi birden fazla düzgün ödemenin
yapıldığı durumu gözönüne alalım.

Tek ödeme eşitlikleri kullanılarak bu nakit akışının şimdiki değeri veya gelecek değeri
kolaylıkla bulunabilir. Ancak düzgün ödemeler durumu ile karşılaşıldığında kolaylık sağlaması
 22
açısından aşağıda elde edilecek olan sürekli iskontolama düzgün ödemeler eşitlikleri
kullanılmalıdır.

Sürekli iskontolama kesikli ödeme durumu için düzgün ödemelerin gelecek değeri formülü
yukarıda çıkartıldı. Bu eşitlikten düzgün ödemelerin şimdiki değerini veren eşitlik kolaylıkla elde
edilebilir. Yukarıdaki eşitlikten düzgün ödemelerin gelecek değerinin F YTL olduğunu biliyoruz.

Bu F YTL’nin şimdiki değeri sürekli iskontolama tek ödeme kolaylıkla

formülü hesaplanır.

Tek ödeme formülündeki F değeri yerine F’nin yukarıdaki karşılığı yazılabilir. Sonuç olarak,

ifadesi elde edilir.

 23

4.4.2. Sürekli Ödeme

Sürekli ödeme ifadelerinin geliştirilmesinden önce bazı varsayımlardan bahsedilecektir:

Öncelikle yine yukarıdaki gibi kesikli iskontolama ifadelerinden faydalanılarak yola çıkılacaktır.
Buradaki en önemli varsayım dönem sonundaki bir nakitin (A) bir nominal nakit olarak
değerlendirilmesidir.

Böylece, bir dönem M eşit alt döneme bölünürse, her bir eşit alt döneme A/M kadar nakit
düşecektir. r, yine nominal faiz oranı olarak kabul edildiğinde her bir eşit alt döneme r/M kadar
faiz oranı işleyecektir:

Bu eşitlikte alt dönem sayısı sonsuza yaklaştığı zaman,

elde edilir. Bu eşitliğin karşılığı olan nakit akışı diyagramı aşağıda gösterilmektedir:
 24

Sürekli ödeme durumunda birden fazla nominal düzgün ödemelerin yapıldığını varsayalım. Başka
bir ifadeyle, n dönem boyunca her dönem sonunda yukarıdaki şekilde gösterilen nominal A
ödemesi yapılsın. Bu durumu aşağıdaki nakit akış diyagramı göstermektedir. Her bir F* değeri
yukarıdaki şekilde gösterilen M adet A/M YTL’lik düzgün nakit akışının gelecek değerini
göstermektedir. F ise, herbiri F* olan düzgün nakit akışının gelecek değeridir.

Kesikli ödemeler durumu için kullanacağımız düzgün ödeme formülü, artık sürekli ödemeler
düzgün nakit akışı için de kullanılabilecektir:

ve yine tek ödeme eşitliğinden ,

bulunur. Aşağıda sürekli iskontolama düzgün ödemeler serisi için nakit akış diyagramı
gösterilmektedir:
 25

4.4.2.1. Sürekli İskontolama Sürekli Ödeme

Eşitliklerinin İntegral Yardımıyla Elde Edilmesi
Sürekli iskontolama sürekli ödeme eşitlikleri integral yardımıyla da elde edilebilirler.

Kesikli iskontolamadaki n yerine t; Fn yerine

yerine
Ft ;

ve (1+i)-n yerine e-rt kullanılacaktır.

veya

dönüşümü yapılacaktır. Şimdi aşağıdaki düzgün ödemeler serisini gözönüne alalım:

yazılırsa,
 26

ve

olarak bulunur.

4.4.3. Kesikli İskontolama Formüllerinden

Sürekli İskontolamaya Geçiş
Kesikli iskontolama eşitlikleri ile sürekli iskontolama eşitlikleri karşılaştırılırsa formüllerin
akılda kalmasının son derece kolay olacağı görülecektir. Karşılaştırma sonucu aşağıdaki gibidir:
 27

Kesikli iskontolamada verilen formüllerin sürekli iskontolamadaki karşılıkları seri toplamları

yardımıyla elde edilebileceği gibi, yukarıda verilen karşılaştırma sonuçları kullanılarak da elde
edilebilir.

DÜZGÜN, ARİTMETİK VE GEOMETRİK ARTIŞLI

NAKİT AKIŞLARI VE İSKONTOLONMALARI (B:5)

Bu bölümün hedefi, aritmetik ve geometrik artışlı nakit akışlarının iskontolanmaları ile ilgili
formüllerin elde edilmesi, fonksiyonel gösterimlerinin verilmesidir. Özellikle geometrik artışlı nakit
akışlarının ilerideki bölümlerde enflasyon oranı kadar artışlı problemlerde kullanılacağına dikkat
çekilmektedir.

5.1. Düzgün Artışlı Nakit Akışı Serileri Ve

Fonksiyonel Gösterim
Bazen düzgün nakit akışları, düzgün artan değerlerden meydana gelirler. Yani, A, A+G, A+2G,
A+3G, ..., A+(n-1)G, ... şeklinde olabilirler.Bu düzgün artış serilerindeki nakit değerlerinin
şimdiki ve gelecekteki değerlerini bulmaya çalışalım. Düzgün artış değerlerini,
 28
şeklinde gösterebiliriz.

P=P'+P'' ile toplam şimdiki değer bulunur.

5.1.1. Düzgün Artışlı Bir Nakit Akışı İçin Gelecek

Değer
Düzgün artışlı bir nakit akışı için gelecek değer aşağıdaki şekilde bulunabilir:
 29

olduğundan,

5.2. Geometrik Nakit Akışı Serileri Ve

Fonksiyonel Gösterim
Birçok durumda periyodik ödemeler, zamanla sabit bir miktarda değil de sabit bir yüzde ile artar
veya azalırlar. Bir dönemden diğerine ödemedeki yüzde değişmeyi ‘g’ ile gösterirsek n. ödeme Fn

ile verilir. Burada F1, ilk ödeme miktarıdır. Aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi nakit akışının tipine
bağlı olarak ‘g’ pozitif veya negatif olabilmektedir.

g > 0 ise, seri artacak; g < 0 ise, seri azalacaktır.

Şimdiki değer ifadesini bulmak için, serinin her terimine tek ödeme şimdiki değer faktörünü
uygulayalım:
 30

F1(1+g)-1 terimini toplama sembolünün dışına alırsak,

(5.8) Eşitliğindeki toplam bir geometrik serinin ilk N terimini temsil etmektedir. Bu toplam,
aşağıdaki bağıntıya eşdeğerdir:
 31

ile verilir ve fonksiyonel olarak (F/A, g, i, N) ile gösterilir.

5.3. Sürekli İskontolamada Aritmetik Düzgün

Artışlı Nakit Akışları
Aşağıda sürekli iskontolamada sürekli ödemeli aritmetik düzgün artışlı nakit akış diyagramı
gösterilmektedir.

5.4. Sürekli İskontolamada Geometrik Artışlı

Nakit Akışları (Kesikli Ödeme)
 32
g, geometrik artış oranı ve F1 , birinci dönem sonundaki ilk nakit olmak üzere, şimdiki değer
eşitliği,

ile verilir. Bu eşitliğe ait nakit akış diyagramı aşağıda gösterilmektedir:

Azalan geometrik ve artan geometrik olmak üzere iki tür nakit akışı incelenebilir

5.4.1. Azalan Geometrik Sürekli Ödeme

Ft=ce-gt eşitliği ile ifade edilen nakit akışı diyagramı aşağıda gösterilmektedir:

Şimdiki değer,
 33

ile hesaplanır.

5.4.2. Artan (Eksponansiyel) Geometrik Sürekli

Ödeme
Ft=cegt eşitliği ile ifade edilen nakit akışı diyagramı aşağıda gösterilmektedir:

Şimdiki değer,

ile hesaplanır.

5.4.3. Büyüyen Geometrik Sürekli Ödeme

Ft=c(1-ejt) eşitliği ile ifade edilen nakit akışı diyagramı aşağıda gösterilmektedir:

Şimdiki değer,
 34

ile hesaplanır.

ŞİMDİKİ DEĞER ANALİZİ İLE YATIRIM

KARARLARI (B : 6)
Bu bölümün hedefi, sermaye bütçeleme tekniklerinden en çok kullanılanlarından biri olan şimdiki
değer analizi ile yatırım alternatifleri arasında seçim yapmayı öğretmektir. Analiz sürelerinin
alternatif ömürlerinin sürelerine bağlı olduğunu, bunun dikkate alınarak analizin yapılması
gerektiğini öğretmektir.

6.1. Yatırım Alternatiflerinin Karşılaştırılmasında

Eşdeğerlik Yöntemleri
Yatırım alternatiflerini karşılaştırırken birkaç farklı ekonomik etkinlik ölçüsü kullanılır. Bu bölüm,
bir projenin ekonomik çekiciliğinin incelenmesi ve iki veya daha fazla projenin göreceli ekonomik
çekiciliklerinin karşılaştırılması için çeşitli sermaye bütçeleme tekniklerini vermektedir.

Bu teknikler aşağıda verilmektedir:

6.2. Yatırım Alternatiflerinin Tanımlanması

Yatırım alternatiflerinin tanımlanmasında, alternatifler kümesinin birbirleriyle bağdaşmadığını
söylemek “ya ...ya da..., fakat her ikisi birden değil” demekle eşdeğerdir. Bu durumda bir
alternatifin seçimi bir diğerinin seçimini engelleyecektir. Yatırım fırsatları, projeleri, önerileri ve
yatırım için temin edilebilir diğer seçenekleri ifade edecektir.

Örnek olarak, A ve B gibi iki yatırım fırsatının olduğunu varsayılsın. Bu durumda dört adet
birbiriyle bağdaşmayan alternatif oluşturulabilir: Ne A ne de B, sadece A, sadece B ve hem A
hem de B.

Genel olarak, m adet yatırım fırsatı varsa, 2m adet yatırım alternatifi oluşturulabilir. Tabii ki, 2m
adet alternatifin hepsinin gerçekleştirilebilir olması gerekmez. Çünkü bütçe limitleri, yatırım
fırsatları arasındaki bağımlılıklar ve diğer kısıtlar söz konusudur.

Örneğin, bir ambar müdürünün ambara satın alınacak bir forklift için iki alternatif endüstriyel
forklifti (A ve B) gözönüne aldığını varsayalım. İlave olarak, iki alternatif endüstriyel forklift
bağlama takımı (C ve D) da gözönüne alınmaktadır. A ve B fırsatları birbiriyle bağdaşmamaktadır.
C ve D de kendi aralarında birbiriyle bağdaşmamaktadır. Bir bağlama takımının satın alınması,
forkliftlerden birinin satın alınması şartına bağlıdır.
 35
Yatırım fırsatları arasındaki birbiriyle bağdaşmazlıklardan dolayı ve koşula bağlılıklardan dolayı
dokuz alternatif ( * ile işaretli olanlar ) yapılabilir değildir. Böylece, sadece yedi alternatif
gözönüne alınmalıdır.

6.3. Yatırım Alternatiflerini Karşılaştırmak İçin

Sistematik Bir Prosedür
Alternatifleri karşılaştırmak için yatırım fırsatları çeşitli kombinasyonlar halinde birleştirilmek
istenebilir. Örneğin, bir traktör ve bir römork kombinasyonunun satın alınacağını varsayınız. İki
traktör alternatifi (A ve B) ve iki römork alternatifi (C ve D) olsun. Bu durumda dört adet traktör-
römork alternatifi (AC, AD, BC, BD) şekillendirilebilir. İlave olarak, hiç bir şey yapmama
alternatifi de unutulmamalıdır.

Analiz süresi, analizin yapılacağı zaman periyodunu tanımlar. Analiz süresinden önce ve sonra
gerçekleşen nakit akışları, analiz süresince gerçekleşen nakit akışlarını etkilemediği sürece
gözönüne alınmaz. Analiz süresi, incelenen teçhizatın yararlı ömrü ile aynı olabildiği gibi farklı da
olabilir. Analiz süresi, bir varlığın yararlı ömründen daha kısa ise, analiz süresinin sonunda varlığın
hurda değeri tahmin edilmelidir. Analiz süresi, bir varlığın yararlı ömründen daha uzun ise,
varlığın daha sonraki yenilemelerine (yeniden satın alınmasına) ait nakit akışlarının tahminleri
yapılmalıdır.

Nakit akışı tahminleri, çeşitli teknikler kullanılarak her alternatif için ayrı ayrı yapılmalıdır.
Bazen varlık, analiz süresinin ötesinde de kullanılmaya devam edilebilmesine rağmen, hurda
değerin tahmini, varlığın analiz süresinin sonunda elden çıkarılacağı varsayılarak yapılmalıdır.

Kullanılacak faiz oranı veya iskonto oranı, firma için minimum çekici verim oranıdır. Minimum
çekici verim oranı, firmanın herhangi bir yere yatırım yaparak kazanabileceği verim (fırsat
maliyeti kavramı) olarak tanımlanabilir.

Alternatifleri değerlendirirken birkaç farklı ekonomik etkinlik ölçüsü kullanılabilir. Ele alınacak
bütün yöntemler, aynı seçimi yapacaklardır. Ancak geri ödeme süresi yöntemi, daha sonra
açıklanacak sebeplerden dolayı, diğerlerinden farklı bir seçim yapabilir. Belirli bir ekonomik etkinlik
ölçüsünün seçimi için tavsiye edilen kural iletişimdir. Yönetim tarafından en iyi anlaşılan yöntemin
kullanılmasına devam edilmelidir.

Bir ekonomik etkinlik ölçüsü kullanıldığı zaman, alternatifler birbirleriyle karşılaştırılmalı ve en

ekonomik alternatif belirlenmelidir. Şimdiki değer, yıllık değer ve gelecek değer
karşılaştırmalarında, alternatifler bulunan değerlerine göre sıralanabilirler. Verim oranı ve
kazanç/maliyet oranı karşılaştırmaları kullanıldığı zaman, bir artış analizi yapılmalıdır.

Yatırım alternatiflerinin karşılaştırılması, gelecek ekonomik koşulların tahminlerinin yapılmasını

geretirdiğinden, hatalar meydana gelebilir. Bunun sonucu olarak, verilebilecek kararlarda
meydana gelebilecek hataları gözönüne almak gerekmektedir. Duyarlılık analizleri, her
alternatifin ekonomik performansına ait tahmin hatalarının etkisini belirlemek için yapılırlar.

Tercih edilen alternatifin nihai seçimi, parasal olmayan faktörlerin, iki veya daha fazla sayıda
amacın ve geleceğe ait risk ve belirsizliğin de analize dahil edilmesi ile karmaşık bir hal alır.

6.4. Yatırım Fırsatlarının Ekonomik Değeri

Ekonomik etkinlik ölçütleri, her bir yatırım fırsatının ekonomik değerini ölçmek için
kullanılabilirler. Bu bölümde, her yatırım fırsatının, değerlendirilecek diğer yatırım fırsatlarından
bağımsız olduğu varsayılacaktır. Bundan başka, değerlendirmeye alınacak bu yatırım fırsatlarının
sayısında hiç bir kısıtlama olmadığı varsayılacaktır.
 36
Karar, bir çok yatırım fırsatından hangisinin en iyi olduğuna dair değil, hangilerinin yatırım
yapmaya değer olduğuna ilişkindir.

Bir yatırım fırsatı, negatif olmayan bir şimdiki değer, yıllık değer, gelecek değer veya en azından
minimum çekici verim oranına veya en azından 1’e eşit bir kazanç/maliyet oranına sahip ise
yatırım yapılmaya değerdir.

6.5. Şimdiki Değer Analizi

Şimdiki değer terimi, analiz süresi içinde gerçekleşen kazanç ve maliyetlerin sıfır döneminde, yani
içinde bulunduğunuz zamandaki eşdeğeri anlamına gelmektedir. Sadece maliyetlere ait nakit
akışlarının şimdiki değeri bulunmuşsa buna maliyetlerin şimdiki değeri (MŞD) denir. Sadece
kazançlara ait nakit akışlarının şimdiki değeri bulunmuşsa buna da kazançların şimdiki değeri
(KŞD) denir.

6.5.1. Alternatif Projelerin Karşılaştırılmasında

Analiz Süresi
Şimdiki değer analizi ile yatırım alternatiflerinin karşılaştırılmasında, bütün alternatiflerin aynı
zaman uzunluğunda değerlendirilmesi esastır. Alternatiflerin her biri aynı beklenen ömre
sahipse, problem yoktur. Bu ömür, analiz süresi olarak seçilebilir.

Alternatifler farklı beklenen ömürlere sahip iseler, analiz süresi olarak ömürlere ait en küçük
ortak kat (EKOK) değerini kullanmak tercih edilmektedir. Eğer ihtiyaç duyulan hizmet süresi
uzunluğu, EKOK’ tan daha küçük ise, bu hizmet süresi analiz süresi olarak seçilebilir. Örneğin, iki
alternatif, sırasıyla 3 ve 4 yıllık beklenen ömürlere sahip olsunlar.

Analiz süresi olarak kullanılacak dönem sayısı, ömürlerin EKOK’ u olan 12 yıldır. Bununla birlikte,
sadece 9 yıllık bir hizmet süresine ihtiyaç duyulması bekleniyorsa, analiz süresi olarak 9 yıl
seçilmelidir. 2. Alternatifin 9. yılın sonundaki piyasa değeri tahmin edilmelidir.

Bazen yatırım alternatifleri sonsuz ömre sahip olabilirler. Özellikle devlet yatırımlarında sonsuz
ömür kavramı ile karşılaşılır. Bu yatırımlar genellikle altyapı yatırımlarıdır. Bunlara örnek olarak
karayolları, demiryolları, barajlar ve boru hatları gösterilebilir. Bu durumlarda maliyetlerin şimdiki
değer analizleri sonsuz analiz dönemi için yapılır. Bu maliyete, kapitalize edilmiş maliyet veya
indirgenmiş maliyet denir.

İndirgenmiş maliyet, servis veya diğer gerekler için kullanılan para giderlerini oluşturan
sermayenin şimdiki değeridir. Gelecekteki bu giderleri karşılayabilmek için bir fonun oluşturulması
gerekebilir. Hazır tutulan bu paranın faizi harcanabilir. Bu fonun zaman içinde azaltılmaması,
artırılması esastır.