Ergonomi ve Antropometrik

ölçümler

Doç.Dr.Halim İşsever

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 1

Semineri-29.03.07
 Ergonomi
• Yunanca
• Ergos =İş
• Nomos =Yasa sözcüklerinden
türetilmiş
• Uyum, uyumluluk anlamına gelir.

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 2

Semineri-29.03.07
 Ergonomi
• Çalışma yerlerinin kişilerin , anatomik,
fizyolojik ve psikolojik özeliklerine
göre düzenlenerek , çalışma
yerlerinin insana uyumunun
sağlanması
• İşin çalışana uygun hale getirilmesi.

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 3

Semineri-29.03.07
 Ergonomi
• “ Ergonomi (insansal faktörler) insanlar
ve sistemin diğer unsurları arasındaki
etkileşimin anlaşılması ile ilgili bilimsel
disiplindir “.
• İnsanın iyiliğini ve genel sistem
perofomansını optimize etmek üzere
teori, ilkeler, veri ve yöntem tasarımı
sunan uzmanlıktır. (IEA 2000)

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 4

Semineri-29.03.07
 Ergonomi

Genel sistem performansı

Evet € Hayır
Gerçek Sınırlı
Evet ergonomi Ergonomi
İyilik
durumu
Kötü Kötü iş süreci
Hayır Ergonomi

Sadece performansta gelişmiş Kaynak :J.Dul. Ersamus .Univ.Dept of Ergonomics

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 5

Semineri-29.03.07
 Ergonomi –İş Sağlığı ilişkisi

SAĞLIĞIN DOĞAL GİDİŞİ

ETKEN ÇEVRE İYİLEŞME

ÖZÜRLENME
ÖLÜM

SEMPTOMLAR
İNSAN ORGANİZMASI KONAKÇI
REAKSİYONU
HER ÜÇ FAKTÖR GRUBU HASTALIK
KARŞILIKLI OLARAK ETKİLEŞİR UYARANI

KLİNİK ÖNCESİ DEVRE KLİNİK DEVRE

TERSİYER
PRİMER KORUMA SEKONDER KORUMA
KORUMA

SAĞLIK
ÖZGÜL ERKEN TANI VE İŞGÖRMEZLİĞİN KAZANMA GÜCÜNÜN
KAPASİTESİNİN
KORUMA UYGUN TEDAVİ DURDURULMASI İADESİ
YÜKSELTİLMESİ

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 6

Semineri-29.03.07
 Ergonominin Amacı

• Ergonominin başlıca amacı insan –makine

sisteminin maksimum verimle çalışmasını
sağlarken, diğer yandan insanın en rahat,
en uygun çevre koşullarında çalışması için
gerekli bilimsel verileri ortaya koymayı
amaç edinir.

Kaynak : Babalık F.Mühendisler için

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 7
Ergonomi ,Nobel Yayın Dağ. Semineri-29.03.07
 Ergonominin  diğer amaçları
• Daha az yorulma
• Daha az iş günü kaybı
• Daha az meslek hastalığı
• İş memnuniyetini artırmak
• Yaşam kalitesini artırmak
• Üretimin kalite ve kantitesini artırmak
• Meslek hastalığı maliyetini azaltmak işe
dönüşü kolaylaştırmak
• Şirkete rekabet olanağı sağlamak
• Yatırımın geri dönüşünü sağlamak

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 8

Semineri-29.03.07
 Ergonominin ilişkili olduğu bilimler

Ergonomi

• Anatomi Antropometri (Vücut ölçü standartları)

Biyomekanik (Kuvvet uygulaması )

• Fizyoloji Çevre fizyolojisi

İş fizyolojisi

• Psikoloji İş Psikolojisi
Beceri Psikolojisi

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 9

Semineri-29.03.07
 Temel ergonomi prensipleri

• Çalışırken vücut en doğal pozisyonda

olmalı
• Hareketler ritmik olmalı
• Hareketler simetrik olmalı
• Dinamik çalışmalar(özellikle pozitif
dinamik) tercih edilmeli

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 10

Semineri-29.03.07
 Kuvvet uygulanması-Genel prensipler

• İş yaparken vücudumuz en doğal

pozisyonda olmalı

• Kuvvet uygularken mümkün olduğunca

fazla sayıda kas ve kas grubuna görev
bölüştürülmelidir

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 11

Semineri-29.03.07
 Kuvvet uygulanması-Özel prensipler

• Vücut ağırlığımızı kaldırma işlemlerinde

ters kuvvet olarak lehimize
kullanmalıyız

• Uygulanan kuvvetin tatbik noktası

ağırlık merkezine yakın olmalı

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 12

Semineri-29.03.07
 İş fizyolojisi

• İş hayatının insanın fizyolojik

özelliklerine göre nasıl düzenleneceğini
belirten bilim dalı

• Çalışma ortamında fiziksel etkenler

• Gürültü aydınlatma ,nem ,ısı, titreşimler ….

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 13

Semineri-29.03.07
 Aydınlatma
• Genel prensipler
• Işık ışınları direkt
olarak veya herhangi
bir yüzeyden
yansıyarak gelmemeli
• Özel prensipler
• Okuma alanında obje
ile obje fonu arasında
maksimum kontrast
olmalı

• Çalışma ortamında • Obje fonu ile arka

keskin gölgeler fona arasında
oluşmamalı minimum kontrast
• Pırıldama olmamalı olmalı

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 14

Semineri-29.03.07
 Farklı yük taşıma pozisyonlarında oksijen tüketimi

Kaynak : Grandjean E.Fitting the task to the man. A textbook of Occup.ergonomics Taylor&Francis, 1997
Farklı yük taşıma pozisyonlarında nabız sayısında artış

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 16

Semineri-29.03.07
 Dinamik ve statik çalışmada kassal kan akımları

Dinlenme Dinamik çalışma Statik çalışma

Kan kan
Kan kan Kan kan
gereksinimi dolaşımı
gereksinimi dolaşımı gereksinimi dolaşımı

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 17

Semineri-29.03.07
 Doğal olmayan çalışma koşulları ve getirdikleri riskler

Sırt bölgesine gelen risk Omuz ve kol bölgesine gelen risk

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 18

Semineri-29.03.07
İtme ve çekmede maksimun güç

Vücüt ağ.%si Vücüt ağ.%si

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 19

Semineri-29.03.07
 Ağırlık kaldırma esnasında vücut postürü

Vertebral
disklerdeki
stres(L3-L4)

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 20

Semineri-29.03.07
Kaldırma esnasında disklere binen yükün dağılımı

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 21

Semineri-29.03.07
 Gün boyu fizyolojik iş yapabilme gücü

Ortalama
performans çizgisi

Kaynak : Ozok F. İşbilim Ders Notları

.İTÜ .İşletme Fak. H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 22
Semineri-29.03.07
H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 23
Semineri-29.03.07
 Yorgunluk havuzu

İş süresi ve
yoğunluk Sorumluluk -çalışma

Çevre koşulları
Hastalık-ağrı

Gece ve
gündüz ritmi Beslenme

Yorgunluk seviyesi

Dinlenme

Kaynak : Grandjean E.Fitting the H.İşsever.

task to the man.İTF Halk of
A textbook Sağlığı AD
Occup.ergonomics Taylor&Francis, 1997 24
Semineri-29.03.07
• İşyerinde kassal yorgunluğu ve
değişik zedelenmeleri önleyebilmek
için uygun tasarım şarttır.

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 25

Semineri-29.03.07
• Çalışan insanların fiziksel rahatlıkları ve beden
yeteneklerinin en üst düzeyde kullanabilmeleri;
kullandıkları malzemelerin, çalışma yüzeyleri ve
hacimlerinin kendi boyutları ile uygun olmasına bağlıdır.

• İşle ilgili fiziksel stresin en önemli nedeni, çalışanın

boyutları ile çalışma yeri boyutlarının uyumsuzluğudur.

• İşin insana uyumunun temel dayanağı beden ölçüleridir.

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 26

Semineri-29.03.07
 Antropometri
• Vücut biçimleri ve büyüklüğü ile ilgilenen
anatomi dalı
• Kim için tasarım yapıldığına karar
verilmesini sağlayan temel veri ve bilgiyi
sağlar
• Yunanca Antropos (insan),
• Metrikos(ölçü )
• İsim babası Belçikalı Matematikçi Adolphe
Quetelet 1870 de ilk kitabını yayınlamış
H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 27
Semineri-29.03.07
 Ergonomik tasarımda insana yönelik amaçlar

Kullanıcıya Kullanımı
uygunluk kolay Rahatlığı arttırmalı

ERGONOMİK TASARIM

Performansı
arttırmalı Sağlık ve güvenliği
arttırmalı

Doğruluk,kesinlik
Hız hassasiyet Güvenilirlik Kaynak:Ç.Güler:Sağlık Boyutu ile
ergonomi.Palme Yay.2004
H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 28
Semineri-29.03.07
 Antropometri

Statik (Yapısal ) antropometri

• Vücut boyutları sabit, standart duruşlar ile
ölçülmekte
• Ayakta ve oturur durumda ölçümler vb.
Dinamik (İşlevsel) antropometri
• Vücut boyutları belirli bir fiziksel etkinlik yaparken
ölçülür.

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 29

Semineri-29.03.07
 Tasarımın amacı ve göz önüne alınacak ölçüler ve öncelik verilecek
kullanıcı grupları

Tasarım Tasarımın uyması

Tasarımın amacı örnekleri Ölçüm gereken kullanıcı
Otobüs En kısa kullanıcı
Kolay ulaşım bagajı,raflar Kol uzunluğu 5.persantil
  Omuz
  yüksekliği  

İstenmeyen Sinema En geniş kullanıcı

temas veya koltukları Omuz genişliği 95. persantil

Sıkışmayı önleme Otobüs

mesafesi koltukları Kalca genişliği
  Giriş çıkış yerleri    

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 30

Semineri-29.03.07
 Persentil Nedir?
• Persentil değeri ile bebeğinizin yaşıtları arasında
100 kişi içinde sıralama yapılırsa boy ve kilosuna
göre sıralamadaki yerini saptamaktadır.
• Persentiller, belli bir yaş grubundaki kız ve erkek
çocuklarının kilo ve boy dağılımını gösterir. Örneğin;
eğer 3 aylık bir kız bebeğin ağırlığı 35. persentile
denk geliyorsa, kilosu o yaştaki kız çocuklarının
%35’inden fazla, %65'inden ise daha az demektir.
• 50. persentil değeri orta değerdir. Çocuklara ait boy
değerlerinin %50 si bu değerin üzerinde, %50 si bu
değerin altındadır. Bu değere "standart değer" adı
verilir.

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 31

Semineri-29.03.07
 Tasarımın amacı ve gaz önüne alınacak ölçüler ve öncelik verilecek
kullanıcı grupları

Tasarımın uyması gereken

Tasarımın amacı Tasarım örnekleri Ölçüm kullanıcı
Çim biçme Dirsek Maksimum dağılım
makinesi Yüksekliği yelpazesi
Oturma
Ekran yerleşimi göz yük. 5. ve 95. persantil
Rahat ve güvenli
postür Oturur yada
  Çalışma masası ayaka dirsek
  Tezgah yüksekliği yüksekliği.  

Kavrama En kısa yada güçsüz

Vidalı şişe kapakları kuvveti kullanıcı 5.persantil
Kolay çalıştırma El genişliği
kapı kolları  
Elektrik düğmeleri,
  kumada Boy
  düğmeleri  

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 32

Semineri-29.03.07
 Tasarımın amacı ve göz önüne alınacak ölçüler ve öncelik verilecek
kullanıcı grupları

Tasarımın uyması gereken

Tasarımın amacı Tasarım örnekleri Ölçüm kullanıcı
Kavrama En kısa yada güçsüz
Vidalı şişe kapakları kuvveti kullanıcı 5.persantil
El genişliği
Kolay çalıştırma
Kapı kolları  
  Boy
  Elektrik düğmeleri  

Makine koruyucu Parmak En kısa kullanıcı

kalkanı genişliği 5.persantil
Herhangi bir şeye
ulaşma Tehlikeden uzak Kol En büyük kullanıcı
  tutan engeller uzunluğu 95. persantil

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 33

Semineri-29.03.07
 Normal Dağılım

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 34

Semineri-29.03.07
Normal Dağılım ve Yüzdelikler

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 35

Semineri-29.03.07
 Antropometrik verilerin tasarım amaçlarına yönelik olarak
kullanılmasında uyulması gereken ilkeler

• Uç değerlere göre tasarım

• % 5 ve % 95 persantil arasında kalan kitlenin
kapsanması esas alınır.
• Hacim için %95
• Erişim için %5 esas alınır.
• Asansör boyu %95 ( Mehmet Okur-210 cm)
• Kontrol düğmeleri %5 ( Halil Mutlu 150 cm)

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 36

Semineri-29.03.07
Antropometrik verilerin tasarım amaçlarına yönelik olarak
kullanılmasında uyulması gereken ilkeler

• Ayarlanabilir aralıklara göre tasarım

• Değişik kullanıcıları kapsayacak şekilde
ayarlanabilir özelliğe sahip olabilir.
• Otomobil koltuğu ileri –geri
• Sandalye-Aşağı yukarı
• %5 ve %95 persantil bölgesinde herhangi
bir noktaya ayarlanabilinecek şekilde
tasarım yapılır.

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 37

Semineri-29.03.07
Antropometrik verilerin tasarım amaçlarına yönelik olarak
kullanılmasında uyulması gereken ilkeler

• Ortalama değerlere göre tasarım

– Ortalama değere göre yapılan tasarımlar
kullanıcıların büyük bir bölümünü
kapsamayabilir.
– Hacim ve giysi tasarımında ortalama
değerlere göre yapılmaktadır.
– Kazak , çorap, elviden tasarımı

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 38

Semineri-29.03.07
 Antropometrik tasarımın aşamaları

1. Hedef grubunun tanımlanması

2. Tasarım parametrelerinin hiyerarşik dizilimi(D)
3. Tasarım yapılacak nesnenin analizi
4. Her bir işlev için duruşun tanımlanması(P)
5. Her tasarım parametresi ile ilgili vücut boyutlarının belirlenmesi(A)
6. Her tasarım parametresi ile düzeltme faktörleri belirlenir (C)
1. Uç değerler göre mi?
2. Ayarlanabilir tasarım mı ?
3. Ortalama değerlere göre mi?

7. Her tasarım parametresi için uygun antropometrik tasarım ilkesi belirlenir

8. D,P,A C arasındaki ilişkiyi gösteren bir fonksiyon tanımlanır
9. Model denemesi, prototip denemesi vb gibi yöntemler ile geçerliliğin
sağlanması

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 39

Semineri-29.03.07
Ayakta ve oturur durumda bazı antropometrik ölçümler

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 40

Semineri-29.03.07
Ayakta ve oturur durumda bazı antropometrik ölçümler

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 41

Semineri-29.03.07
 Ayakta uzanma yüksekliği

Boy

Ayakta göz yüksekliği

Ayakta omuz yüksekliği

Kaba et kıvrım yüksekliği

Kaynak:David M, Rempel MD,Ira

Janowitz.Ergonomics&Prevention of Occup.Inj.
Lange,Occup&Envir.Med
H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 42
Semineri-29.03.07
 Omuz genişliği

Oturma yüksekliği

Oturur durumda göz yüksekliği

Oturur durumda kalça genişliği

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 43

Semineri-29.03.07
 Oturur durumda erişim mesafesi

Omuz yüksekliği

Dirsek parmak ucu mesafesi

Diz yüksekliği

Kaynak:David M, Rempel MD,Ira

Janowitz.Ergonomics&Prevention of Occup.Inj.
Lange,Occup&Envir.Med,2004

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 44

Semineri-29.03.07
 11-Oturur durumda dirsek yüksekliği

12 Kaba et yüksekliği

15 –Kalça diz uzunluğu

16-Kalça diz arkası uzunluk

17 –Oturma yüksekliği
(popliteal yükseklik)

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 45

Semineri-29.03.07
 Diğer ölçüler

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 46

Semineri-29.03.07
sıra Ölçüm yeri Ortalama S.Sapma Mak Min
1 Boy 166,08 6,37 189,20 143,60
2 Ayakta göz yüksekliği 157,22 6,23 178,20 135,20
3 Ayakta omuz yüksekliği 135,26 5,79 157,50 117,50
4 Omuz genişliği 40,55 2,24 51,00 45,60
5 Ayakta yukarı uzanma mesafesi 212,20 8,62 242,00 187,00
6 Yumruk zemin mesafesi 69,69 3,83 84,00 44,80
7 Parmak ucu zemin mesafesi 62,44 3,46 73,80 46,10
8 Kaba et yüksekliği 75,13 4,61 88,50 60,00
9 Ayakta kanat genişliği 171,12 7,03 196,60 151,00
10 Kalça genişliği 33,62 1,80 40,40 28,30
11 Ayakta ileri uzanma mesafesi 90,14 4,09 102,50 78,50
12 Ayakta paramak ucu mesafesi 82,79 3,57 96,00 70,80
13 Ayakta dirsek yüksekliği 102,25 4,74 130,00 76,00
14 Ayakta dirsekler arası mesafe 44,60 4,11 64,80 33,30
15 Gögüs çevresi 91,14 7,03 122,00 60,00
16 Bel çevresi 82,81 10,03 121,00 61,50
17 Kalça çevresi 94,50 6,55 121,00 77,00
18 Üst baldır çevresi 51,81 4,60 64,80 43,30
19 Alt baldır çevresi 35,14 2,75 46,50 26,00
20 Ayak bileği çevresi 22,03 1,54 28,50 18,50
H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 47
Özok .F:
Semineri-29.03.07Türk sanayi işçileri üzerine antropometrik bir araştırma-Doğa
Bilim Dergisi,1981-Cilt 5
 Diğer ölçüler

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 48

Semineri-29.03.07
 Altın oran
• Altın oran, örneğin bir dikdörtgenin göze en estetik gözükmesi
için uzun kenarı ile kısa kenarı arasındaki orandır. Buna benzer
olarak, bir doğru parçasının ikiye ayrıldığında göze en hoş gelen
ikiye ayrılma oranıdır. Altın oran, sadece dikdörtgen ve doğru
için değil, neredeyse tüm geometrik cisimler ve yapılar için
kullanılabilir.
Altın oranın matematiksel açıdan basit bir tanımı şu şekilde
yapılabilir:
Altın oran, 1 sayısına eklendiğinde kendi karesine eşit olan iki
sayıdan biridir. Altın oran 1,618033.... olarak devam eden
ondalık sayıdır. 1 sayısına eklendiğinde kendi karesine eşit olan
diğer sayı da - 0,618033... olarak devam eden ondalık sayıdır.
Altın Oranın Görüldüğü Ve Kullanıldığı Yerler:
1) Ayçiçeği: Ayçiçeği'nin merkezinden dışarıya doğru sağdan
sola ve soldan sağa doğru tane sayılarının birbirine oranı altın
oranı verir.
H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 49
Semineri-29.03.07
• 4) İnsan Vücudu: İnsan Vücudunda Altın Oran'ın
nerelerde görüldüğüne bakalım:
a) Kollar: İnsan vücudunun bir parçası olan kolları
dirsek iki bölüme ayırır.(Büyük(üst) bölüm ve
küçük(alt) bölüm olarak). Kolumuzun üst bölümünün
alt bölüme oranı altın oranı vereceği gibi, kolumuzun
tamamının üst bölüme oranı yine altın oranı verir.
b) Parmaklar: Ellerimizdeki parmaklarla altın oranın
ne alakası var diyebilirsiniz. İşte size alaka...
Parmaklarınızın üst boğumunun alt boğuma oranı
altın oranı vereceği gibi, parmağınızın tamamının üst
boğuma oranı yine altın oranı verir.

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 50

Semineri-29.03.07
sıra Ölçüm yeri Ortalama S.Sapma Mak Min
21 Oturur durumda yukarı uzanma mesafesi 126,95 5,96 175,50 95,10
22 Oturma yüksekliği 88,75 3,52 99,60 76,30
23 Oturur durumda göz yüksekliği 77,56 3,68 87,70 59,10
24 Oturur durumda omuz yüksekliği 59,37 3,06 83,10 49,10
25 Dirsek parmak ucu mesafesi 46,21 2,19 55,80 37,80
26 Oturur durumda dirsek yer yüksekliği 67,81 3,29 81,50 56,80
27 Uyluk yer yüksekliği 56,88 2,57 67,00 49,70
28 Diz yüksekliği 50,30 2,52 58,00 40,70
29 Oturur durumda kanat genişliği 170,72 6,96 192,70 149,70
30 Oturur durumda kalça genişliği 35,63 2,34 44,80 29,50
31 Oturma yeri yüksekliği 43,17 2,21 53,00 34,00
32 Baş çevresi 55,78 1,78 61,50 50,00
33 Oturur duruma çimdik uzanma mesafesi 91,46 4,43 107,00 75,00
34 Oturur durumda sırt parmak ucu measfe 82,00 4,07 96,80 64,30

Özok .F: Türk sanayi işçileri üzerine antropometrik bir araştırma

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 51
Semineri-29.03.07
sıra Ölçüm yeri Ortalama S.Sapma Mak Min
35 Kalca diz mesafesi 61,02 2,76 85,30 46,10
36 Sırt ayak parmak ucu mesafesi 75,86 3,77 97,60 60,50
37 Sırt ayak taban taban mesafesi 106,42 4,94 122,10 79,40
38 Göz bebekleri arası uzaklık 6,39 0,35 8,00 5,00
39 Göz çene arası uzaklık 11,74 0,63 14,00 9,50
40 Ayak boyu 26,09 1,26 30,00 20,00
41 Ayak genişliği 10,14 0,71 12,50 8,00
42 El genişliği 10,49 0,62 12,50 7,50
43 El uzunluğu 17,19 0,94 21,00 14,50
44 El bileği çevresi 18,38 0,30 21,00 16,30
45 El yüksekliği 4,62 0,48 6,00 3,00
46 Yumrukçevresi 25,21 1,64 35,00 18,50
47 Kafa genişliği 16,13 0,63 18,00 14,00
48 Kafa boyu 22,01 1,39 26,60 18,30
49 Kafa yüksekliği 22,01 1,39 26,60 18,30

Özok .F: Türk sanayi işçileri üzerine antropometrik bir araştırma

H.İşsever. İTF Halk Sağlığı AD 52
Semineri-29.03.07