Öğrencinin

Adı:
Soyadı:
Numarası:

DENEY

2 Tam ve yarım
dalga doğrultucular
Amaç

Yarım dalga ve tam dalga diyot doğrultucu devrelerin incelenmesi

Deneyde Gerekli Malzemeler

Ölçüm Aletleri ve Kaynaklar

DMM ( Sayısal Çoklu Metre (= Dijital Multi Metre) )

Osiloskop
Sinyal üreteci

Devre Elemanları

Dirençler:

(2) 2.2-kΩ
(1) 3.3-kΩ

Diyotlar:

(4) Silisyum

1
TEORİ:

Yarım Dalga Doğrultucu: Bir yöndeki akıma çok küçük bir direnç, zıt yöndekine ise
büyük bir direnç gösteren elektriksel düzenek doğrultucu olarak adlandırılabilir. Pratikte
doğrultucu alternatif, yani şebeke geriliminden (AC) doğru gerilim (DC) elde edilmesi
amacıyla kullanılır. Yarı iletken bir diyotla gerçekleştirilebilen ve yarım dalga doğrultucu
(“half-wave rectifier”) olarak isimlendirilen en basit doğrultucu Şekil 1’deki gibi
gerçekleştirilebilir.

Doğrultucu girişine sinyal üretecinden

uygulanan gerilim; Vi  Vm sin  t
R L yük direncinden geçen akım i ,
   t ise,
0     için i  I m sin  d (1-a)
    2  için i  0 (1-b)

Şekil 1 Yarım Dalga Doğrultucu

dir. Vi ve i’nin değişimleri Şekil 2’deki gibidir.

Devrede kullanılan diyotun ideal diyot olarak kabul edilmesiyle, R L yük direncindeki akımın
I m genliği

Vm
Im  (2)
R f  RL

şeklindedir. Bu bağıntıdaki R f ideal diyotun geçirme yönündeki sabit direncidir.

Devrenin i akımının ortalama değeri, (1.2) ile

2
1 Im
I dc 
2  I m sin d  
(3)
0

2
olarak verilir. Akımın etkin veya rms değeri ise

 1/ 2
 1  Im
 I sin  d  
2 2
I rms (4)
2
m
0  2

şeklindedir.

Doğrultucu çıkışında elde edilen gerilimin yüke bağlı olarak değişeceği aşikardır. Yük
olmadığı durumda Vdc çıkış geriliminin, teorik olarak

Vdc  Vm /   0,318Vm (5)

olacağı kolayca anlaşılabilir. Gerçekte çıkış gerilimi, transformatörün ikincil bobin çıkış
geriliminden diyot üzerinde düşen miktar (örneğin Si diyotta VD  0,7V ) kadar daha azdır.

Tam Dalga Doğrultucu: Bir tür

tam dalga doğrultucu devresi Şekil 3’deki
gibi gerçekleştirilebilir. Böyle bir devre
tam-dalga köprü doğrultucu olarak anılır.
Köprü düzeninde bağlanmış dört diyottan
ikisi, örneğin D2 ve D3 diyotları iletimde
ise diğer ikisinin yalıtımda olacağı kolayca
anlaşılabilir. Vi geriliminin negatif
döngüsünde ise D1 ve D4 diyotları
iletimde, diğerleri yalıtımdadır.

Vi giriş gerilimine bağlı olarak R L yük direncinden geçen i akımının değişimi Şekil 4’deki
gibidir. Bu takdirde tam dalga doğrultucu için (3) ve (4) ifadelerinin benzerleri

3
 2I m
I dc  (6)

I
I rms  m (7)
2

şeklindedir. Dolayısıyla doğrultucu çıkışında yük olmadığı durumda elde dilebilecek Vdc
gerilimi teorik olarak

Vdc  2Vm /   0,637Vm (8)

olmalıdır. Gerçekte ise bu gerilim giriş gerilimine göre 2VD kadar daha azdır.

Deneyin Yapılışı
Bölüm 1. Eşik geriliminin belirlenmesi
Silisyum diyotlardan birini seçiniz. Dijital multimeterenin diyot kontrol ünitesinden eşik voltajını
VT, ölçünüz ve kaydediniz.

Bölüm 2. Yarım Dalga Doğrultucu (1. Kısım)

a. Şekil 5’deki devreyi kurunuz. Önce direncin değerini ohmmetre ile ölçüp direncin ölçülen
değerini kaydediniz. Osiloskopta Vpp = 8V ve f = 1 kHz olacak şekilde sinüzoidal gerilim
sinyalini sinyal üretecinden ayarlayınız.

Şekil 5. Yarım Dalga Doğrultucu

b. Şekil 5’deki sinüs tipi giriş sinyali Şekil 6‘da çizilmiştir. Osiloskopun ekranında yatay ve düşey
eksenlerin duyarlılıklarını belirleyiniz ve yatay eksenin 0V seviyesinde olduğuna dikkat ediniz.
 Şekil 6
Yatay duyarlılık =……………
Dikey duyarlılık =……………

c. Şekil 5 için teorik çıkış voltajının ne olacağını belirleyiniz. Bölüm 2(b) ‘deki aynı yatay ve
düşey eksen duyarlılıkları kullanarak bir tam periyot için dalga şeklini çiziniz. Tepe noktalarının
değerlerini belirleyiniz.
d. v0 çıkış voltajının değerini okumadan önce osiloskobun AC-DC-GND düğmesini GND (toprak)
konumuna getirerek v0= 0V seviyesinde olduğundan emin olunuz. DC konumuna getirerek v0 çıkış
voltajının dc değerini bulunuz. Bölüm 2(b) ‘deki aynı yatay ve düşey eksen duyarlılıkları
kullanarak dalga şeklini Şekil 7‘ ye çiziniz.

5
 Şekil 7
Bölüm 2(c) ve Bölüm 2(d) ‘deki sonuçları kıyaslayınız.

e. Bölüm 2(d)’deki yarım dalga doğrultucunun dc değerini hesaplayınız. Denklem 5’te verilen
formülü kullanarak giriş sinyalin dc değeri yada ortalama değerini belirleyiniz.
(hesaplanan)VDC = ……………
f. Sayısal Çoklu Multimetrenin DC ünitesinden v0 çıkış voltajın DC değerini ölçünüz ve
aşağıdaki denklemden Bölüm2(c)’deki ölçülen ve hesaplanan değerlerinin yüzdelik farkını
bulunuz.
V DC ( hesap )  V DC ( ölçülen )
% Fark  x100% (9)
V DC ( hesap )

g. Osiloskobu AC konumuna getiriniz ve v0 çıkış sinyalinde ne tür değişiklikler olduğunu

gözlemleyiniz.? Çıkış sinyalin x- eksenin altındaki alan x-ekseni üstündeki alana eşit midir?
Dalganın bir tam periyot boyunca AC konumunun etkisi nedir ? Açıklayınız ?

h. Şekil 5’deki diyodu ters çevirip bağlayınız. Ve v0 çıkış voltajını gözlemlemeden önce
osiloskobun AC-DC-GND düğmesini GND konumuna getirerek v0= 0V seviyesinde
olduğundan emin olunuz. AC konumuna getirerek v0 çıkış voltajını Şekil 8‘e çiziniz. En
yüksek ve en düşük gerilim değerlerini gösteriniz.

6
 Şekil 8
i. Şekil 8’deki dalganın DC değerini voltmetre kullanarak ölçünüz ve Denklem 5’i kullanarak
hesapladığınız değerle karşılaştırınız ? Arada fark var mıdır ? Neden oluşmuştur ?
(hesaplanan) VDC= ……………
(ölçülen) VDC= ……………

Bölüm 3. Yarım Dalga Doğrultucu ( 2. Kısım )

a. Şekil 9daki devreyi kurunuz. Önce R direncinin değerini ölçerek kaydediniz.

Şekil 9
b. Şekil 9’daki devrenin v0 teorik çıkış gerilimini hesaplayınız. Bölüm 2b’de kullandığınız
osiloskobun aynı yatay ve düşey eksen duyarlılıkları kullanarak bir tam periyot için dalga
şeklini Şekil 10’a çiziniz. Dalganın en yüksek ve düşük gerilim değerlerini gösteriniz.

7
 Şekil 10
c. v0 çıkış gerilimini ölçmeden osiloskobun önce AC-DC-GND düğmesini GND (toprak)
konumuna getirerek v0= 0V seviyesinde olduğundan emin olunuz. Tekrar AC konumuna
getirerek v0 çıkış geriliminin şeklini Şekil 11‘e çiziniz. Bu çizimi yaparken Bölüm 3b’deki
yatay ve düşey eksen duyarlılıklarını kullanınız.

Şekil 11
d. Bölüm (2h)’deki çizilen dalganın şekli ile Şekil 11’deki çizilen dalganın şekli arasındaki en
belirgin farklar nedir? Bu farklılıklar neden kaynaklanmaktır ?

8
e. Aşağıdaki formülden Şekil 11’deki dalganın DC değerin hesaplayınız.
toplamalan 2Vm  (VT )
V DC    0,318Vm  VT / 2
2 2
(10)
(hesaplanan)VDC = ……………
f. Sayısal çoklumetrenin DC ünitesini kullanarak v0 çıkış voltajın DC değerini ölçünüz ve
Bölüm (2f) deki denklemi kullanarak yüzdelik farkı hesaplayınız.
(Ölçülen)VDC = ……………
%fark = ……………

Bu fark anlamlı mıdır ? Neden kaynaklanır ? Açıklayınız ?

Bölüm 4. Yarım Dalga Doğrultucu ( 3. Kısım )

a. Önce Şekil 12’deki R1 ve R2 dirençlerinin değerlerin ölçüp kaydediniz. Daha sonra devreyi
kurunuz.

Şekil 12
b. Bölüm1’deki ölçülen eşik gerilimi ve yukarıda ölçülen direnç değerlerini kullanarak, v0
çıkış geriliminin dalga biçimini tahmin olarak Şekil 13’e çiziniz. Çizimi yaparken yatay ve
düşey eksen duyarlılıklarını Bölüm 2b’dekinin aynısı olmasına dikkat ediniz. Dalganın en
yüksek ve en düşük gerilim değerlerini gösteriniz.

9
 Şekil 13
c. v0 çıkış gerilimini ölçmeden önce osiloskobun AC-DC-GND düğmesini GND (toprak)
konumuna getirerek v0= 0V seviyesinde olduğundan emin olunuz. Osiloskoptaki AC-DC-GND
düğmesini DC konumuna getirerek v0 çıkış geriliminin şeklini Şekil 14‘a çiziniz. Seçilen
duyarlılıkları kullanarak dalganın en yüksek ve en düşük gerilim değerlerini belirleyiniz ve
şekildeki dalganın üzerine belirtiniz.

Şekil 14
Şekil 13 ve Şekil 14’teki dalga şekilleri büyüklük ve görünüş olarak birbirlerine benzer midir?
Farklı mıdır? Açıklayınız?

10
 d. Diyodun yönünü ters çevirip bağlayın ve osiloskopta elde edilen dalgayı Şekil 15 ’a çiziniz.

Şekil 15
Şekil 14 ve Şekil 15 ‘teki dalga şekillerini kıyaslayınız. Farklılıklar nelerdir? Neden?
Açıklayınız?

Bölüm 5. Tam Dalga Doğrultucu (Diyot Köprü Devresi)

a. Şekil 16’daki tam dalga köprü doğrultucu devresini kurunuz. Diyotları topraklamanın
gösterildiği gibi ve düzgün bir biçimde yerleştirildiğinize dikkat ediniz. Emin değilseniz yardım
isteyiniz. Devredeki direncin değerini ayrıca ölçüp kaydediniz.

Şekil 16
Sayısal çoklumetrenin AC skalasını kullanarak alternatif güç kaynağının Vrms gerilimini
ölçünüz ve değerini aşağıda boş bırakılan yere yazınız.
(Ölçülen)Vrms= ……………

11
b. Alternatif güç kaynağının geriliminin en yüksek değerini ölçülen Vrms etkin değeri
kullanarak hesaplayınız.
(Hesaplanan) Vm = 1,414 Vrms
c. Her bir diyotun 1.Bölümdeki bulduğunuz eşik gerilimi VT değerlerini kullanarak çıkış
gerilimi V0’ın dalga şeklini kabaca Şekil 17’e çiziniz. Şeklin yatay ve düşey ekseninin
duyarlıklılarını alternatif güç kaynağının gerilim değerine göre belirleyiniz. Osiloskop skalasını
inceleyerek eksenlerin duyarlıklılarının ne olabileceğine karar veriniz. Bu duyarlılık değerlerini
aşağıdaki ayrılan yere kaydediniz.

Şekil 17
Yatay duyarlılık = ……………
Dikey duyarlılık = ……………

d. v0 çıkış gerilimini gözlemlemeden önce osiloskobun AC-DC-GND düğmesini GND

konumuna getirerek v0= 0V seviyesinde olduğundan emin olunuz. DC konumuna getirerek v0
çıkış geriliminin şeklini Şekil 18 ‘e çiziniz. Bölüm 5c’deki aynı yatay ve düşey eksen
duyarlılık değerlerini kullanarak en yüksek ve en düşük gerilim değerlerini şekil üzerinde
işaretleyiniz.

12
 Şekil 18
Bölüm 5(c) ve Bölüm 5(d)’daki dalga şekilleri karşılaştırınız. Ne farklar yada benzerlikler var?
Açıklayınız?
e. Şekil 18‘deki tam dalga doğrultucunun DC değerini belirleyiniz.
(hesaplanan)VDC = ……………
f. Sayısal çoklumetrenin DC skalasını kullanarak v0 çıkış geriliminin DC değerini ölçünüz
,ölçülen ve hesaplanan değerler arasındaki yüzdelik farkı hesaplayınız.
(Ölçülen)VDC = ……………
%fark = ……………
g. D3 ve D4 diyotların yerine 2,2 k  değerinde dirençleri bağlayınız. Çıkış gerilimi v0’ın
dalga şeklini her bir diyotun VT eşik gerilimi değerlerini de göz önünde bulundurarak kabaca
çiziniz. Şekil 19’a çizdiğiniz bu dalga şeklinin en yüksek ve en düşük gerilim değerlerini şekil
üzerine işaretleyiniz. Yatay ve düşey eksenlerini duyarlılığını da aşağıya kaydediniz.

13
 Şekil 19
Yatay duyarlılık = ……………
Dikey duyarlılık = ……………
h. Şimdi v0 çıkış gerilimini osiloskopta elde ediniz. Bölüm (5g)’deki aynı yatay ve düşey
eksen duyarlılık değerlerini kullanarak Şekil20’de en yüksek ve en düşük gerilim değerlerini
şekil üzerinde belirtiniz.

Şekil 20

14
Şekil 19 ve Şekil 20‘de elde ettiğiniz dalga şekillerini karşılaştırınız? Aralarında fark yada

benzerlikler var mıdır? Açıklayınız?

i. Şekildeki dalganın DC değerini hesaplayınız.
(hesaplanan)VDC = ……………
j. Sayısal çolumetrenin DC skalasını kullanarak v0 çıkış geriliminin DC değerini ölçünüz.
Ölçülen ve hesaplanan değerler arsındaki yüzdelik farkı hesaplayınız.
(Ölçülen)VDC = ……………
%fark = ……………
k. D3 ve D4 diyotları yerine dirençlerin kullanılması devrede ne çeşit bir etki
yarattı?Nedenlerini açıklayınız?

15