T.C.

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

BİR SOĞUTMA ÇEVRİMİNİN DENEYSEL

OLARAK İNCELENMESİ

BİTİRME PROJESİ

Emrah KARAMANLI

Projeyi Yöneten
Yrd. Doç. Dr. Serhan KÜÇÜKA

Haziran, 2007
İZMİR
 TEZ SINAV SONUÇ FORMU

Bu çalışma … / … / …. günü toplanan jürimiz tarafından BİTİRME PROJESİ olarak

kabul edilmiştir.
Yarıyıl içi başarı notu 100 (yüz) tam not üzerinden ……… ( …………….…. ) dir.

Başkan Üye Üye

Makine Mühendisliği Bölüm Başkanlığına,

………………….. numaralı ………………… jürimiz tarafından … / … / …. günü saat
…… da yapılan sınavda 100 (yüz) tam not üzerinden ……. almıştır.

Başkan Üye Üye

ONAY
 TEŞEKKÜR

Bu çalışmamda bana rehberlik eden sorularıma ve sorunlarıma değerli vaktini

ayıran, anlayışı ve sabrı ile bana destek olan değerli hocam Yard. Doç. Dr. Serhan
Küçüka’ya şükranlarımı sunarım.

Emrah KARAMANLI
 ÖZET

Bu projede buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimi esasına göre çalışan, soğuk su üretilmesini
sağlayan bir soğutma devresi üzerinde deneysel çalışmalar yapılmıştır. Deney süresince ısıl
çiftler aracılığı ile, soğutma çevrimi elemanları üzerinden sıcaklık ölçümleri yapılmıştır.
Elde edilen bu veriler sonucunda, sitemin performans değerleri (COP) ve kompresör verimi
hesaplanmıştır. Bulunan sonuçlar hem ideal hem de gerçek çevrim için karşılaştırılmıştır.

Projenin ilk bölümünde soğutma hakkında ve çalışma ile ilgili genel bilgiler verilerek
giriş yapılmıştır.

İkinci bölümde buhar sıkıştırılmalı soğutma çevrimi anlatılmış ve soğutma çevrimi

elemanları tanıtılmıştır.

Üçüncü bölümde deney düzeneği ve düzenek üzerindeki soğutma çevrimi elemanları

tanıtılmıştır.

Dördüncü bölümde deneyden elde edilen veriler doğrultusunda soğutma çevrimi hesapları
yapılmıştır.

Sonuçlar bölümünde ise hesaplamalar sonucunda bulunan değerler karşılaştırılmış ve

yorumlanmıştır.
 İÇİNDEKİLER

İçindekiler V
Tablo Listesi VIII
Şekil Listesi IX

Bölüm Bir

GİRİŞ

Sayfa
1. Soğutma Çevrimi Hakkında Genel Bilgiler 1

Bölüm İki

BUHAR SIKIŞTIRMALI SOĞUTMA ÇEVRİMİ

2. Buhar Sıkıştırmalı Soğutma Çevrimi 2

2.1. İdeal Buhar Sıkıştırmalı Soğutma Çevriminde Hal Değişimleri 2
2.2 . İdeal Çevrim İle Gerçek Çevrim Arasındaki Farklar 4
2.3. Soğutma Çevriminde Yer Alan Elemanlar 5
 2.3.1. Kompresör 5
2.3.1.1. Pozitif Sıkıştırmalı Kompresörler 6
2.3.1.1.1. Pistonlu Kompresörler 6
2.3.1.1.2. Scroll (Döner) Tip Kompresörler 6
2.3.1.1.3. Helisel Tip Döner Kompresörler 7
2.3.1.2. Santrifüj Kompresörler 7
2.3.2. Evaporatör 8
2.3.2.1. Hava Soğutucu Evaporatör 8
2.3.2.2. Sıvı Soğutucu Evaporatör 9
2.3.2.3. Katı Soğutucu Evaporatör 9
2.3.3. Kondenser 10
2.3.3.1. Hava Soğutmalı Kondenserler 10
2.3.3.2 Su Soğutmalı Kondenserler 10
2.3.3.3. Evaporatif Kondenserler 11
2.3.4. Genleşme Valfi 11
2.3.4.1. Elektromanyetik Genleşme Valfleri 11
2.3.4.2. Sabit Basınçlı Genleşme Valfleri 12
2.3.4.3. Termostatik Genleşme Valfleri 12
2.3.5. Soğutucu Akışkanlar 12

Bölüm Üç

BUHAR SIKIŞTIRMALI SOĞUTMA ÇEVRİMİ DENEY DÜZENEĞİ

3. Buhar Sıkıştırmalı Soğutma Çevrimi Deney Düzeneği 13

3.1. Deney Düzeneğinin Tanıtılması 13
3.2. Deney Düzeneğinde Yer Alan Soğutma Çevrimi Elemanları 15
3.3. Düzenekteki Çevrim Elemanlarının Tanıtılması 15
3.3.1. Scroll Tip Hermetik Kompresör 15
3.3.2. Evaporatör 17
3.3.3. Kondenser 17
 3.3.4. Termostatik Genleşme Valfi 19
3.3.5. Drayer 20
3.3.6. Elektrikli Isıtıcı 21
3.3.7. Alçak-Yüksek Basınç Presostatı 21

Bölüm Dört

SOĞUTMA ÇEVRİMİ HESAPLARI

4. Soğutma Çevrimi Hesaplamaları 22

4.1. Formüller 22
4.2. Kabuller 23
4.3. Deney Verileri 23
4.4. Kondenser Kapasitesinin Hesaplanması 24
4.5. Kondenser Çıkış Basıncı ve Evaporatör Giriş Basıncının Hesaplanması 24
4.6. 1I Noktasındaki Basınç, Entalpi, Entropi Değerlerinin Hesaplanması 25
4.7. 2 II Noktasındaki Basınç, Entalpi, Entropi Değerlerinin Hesaplanması 25
4.8. 3 Noktasındaki Entalpi, Entropi Değerlerinin Hesaplanması 25
4.9. 2 Noktasındaki Sıcaklık ve Entalpi Değerlerinin Hesaplanması 26
4.10. 4 Noktasındaki Entalpi, Entropi Değerlerinin Hesaplanması 26
4.11. 1 Noktasındaki Entalpi, Entropi Değerlerinin Hesaplanması 26
4.12. Soğutucu Akışkanın Kütlesel Debisinin Hesaplanması 26
4.13. 2 I Noktasındaki Sıcaklık, Entalpi Değerlerinin Hesaplaması 27
4.14. Gerçek Çevrim İçin COP Değerinin Hesaplanması 28
4.15. Kompresör İzantropik Veriminin Hesaplanması 28
4.16. İdeal Çevrim İçin COP Değerinin Hesaplanması 29

Bölüm Beş

SONUÇLAR

5.1. Sonuçlar 31
 TABLO LİSTESİ

Sayfa
Tablo 4.1. Isıl Çiftlerden Alınan Veriler 23
Tablo 4.2. Gerçek Çevrime Ait h, S, T, P Değerleri 27
Tablo 4.3 İdeal Çevrime Ait h, S, T, P Değerleri 28
 ŞEKİL LİSTESİ

Sayfa
Şekil 2.1. Buhar Sıkıştırmalı Soğutma Çevrimi 2
Şekil 2.2. Sıcaklık-Entropi Diyagramı 3
Şekil 2.3. Basınç-Entalpi Diyagramı 3
Şekil 2.4. Soğutma Çevrimi Elemanları 5
Şekil 2.5. Pistonlu Kompresör 6
Şekil 2.6. Scroll (Döner) Tip Kompresör 7
Şekil 2.7. Helisel Tip Döner Kompresör 7
Şekil 2.8. Santrifüj Kompresör 8
Şekil 2.9. Hava Soğutucu Evaporatör 9
Şekil 2.10. Sıvı Soğutucu Evaporatör 9
Şekil 2.11. Hava Soğutmalı Kondenser 10
Şekil 2.12. Su Soğutmalı Kondenser 11
Şekil 3.1. Deney Düzeneği Şeması 13
Şekil 3.2. Deney Düzeneği 14
Şekil 3.3. Deney Düzeneği 14
Şekil 3.4. İnvolut 15
Şekil 3.5. Üst ve Alt Spiral 16
Şekil 3.6. Scroll Tip Hermetik Kompresör 16
Şekil 3.7. Su Soğutucu Evaporatör 17
Şekil 3.8. Hava Soğutmalı Kondenser 18
Şekil 3.9. Kondenser Hava Girişi 18
Şekil 3.10. Termostatik Genleşme Valfi Basınç Eşitliği 19
Şekil 3.11. Termostatik Genleşme Valfi 20
Şekil 3.12. Drayer 21
Şekil 3.13. Alçak-Yüksek Basınç Presostatı 21
Şekil 4.1. Soğutma Çevrimi 24
Şekil 4.2. R-134a T-S Diyagramı 30
 BÖLÜM BİR

GİRİŞ

1. Soğutma Çevrimi Hakkında Genel Bilgiler

Termodinamiğin önemli uygulama alanlarından birisi de soğutmadır. Bir soğutma

çevrimi her ne kadar termodinamik sahasına girse de bir soğutma sisteminin meydana
gelmesinde mühendislik bilimlerinin birçoğuna ihtiyaç duyulur. Soğutma düşük sıcaklıktaki
bir ortamdan yüksek sıcaklıktaki bir ortama ısı geçişidir. Soğutma işlemi soğutma makinaları
veya ısı pompaları tarafından gerçekleştirilir. Bu makinaların içerdikleri çevrimlere de
soğutma çevrimleri denir. En yaygın olarak kullanılan çevrim, buhar sıkıştırmalı soğutma
çevrimidir. Bu çevrimde akışkan dönüşümlü olarak buharlaşır, yoğuşur ve buhar
fazındayken sıkıştırılır. Diğer bir soğutma çevrimi de gaz akışkanlı soğutma çevrimidir. Bu
çevrim sırasında akışkan sürekli gaz fazında kalır.

Isı geçişinin sıcak bir ortamdan soğuk bir ortama doğru gerçekleştiği bilinmektedir. Bu
işlem doğada kendiliğinden gerçekleşmektedir. Ancak bir ortamdan, daha yüksek
sıcaklıktaki başka bir ortama ısı geçişini sağlamak için soğutma makinalarına ihtiyaç
duyulur. Düşük sıcaklıktaki bir ortamdan yüksek sıcaklıktaki bir ortama da ısı geçişi de
kendiliğinden gerçekleşmez bunu sağlamak için de ısı pompalarından yararlanılır.

Bu çalışmada, soğuk su üretilen bir soğutma devresi deneysel olarak incelenmiştir.

Çevrimin çeşitli noktalarında soğutucu akışkanın termodinamik özellikleri ölçülmüş ve
sonuçlar ideal çevrim sonuçları ile karşılaştırılmıştır. Çalışılan çevrim için kompresör
izentropik verimi ve soğutma performans katsayısı hesaplanmıştır. Çalışılan soğutma
düzeneğinde performans katsayısının ideal çevrime göre %44 düşük olduğu görülmüştür.
 BÖLÜM İKİ

BUHAR SIKIŞTIRMALI SOĞUTMA ÇEVRİMİ

Şekil 2.1 Buhar Sıkıştırmalı Soğutma Çevrimi

Buhar sıkıştırmalı soğutma makinalarında, iklimlendirme sistemlerinde ve ısı

pompalarında en çok kullanılan çevrimdir.

2.1. İdeal Buhar Sıkıştırmalı Soğutma Çevriminde Hal Değişimleri

Bu çevrimi oluşturan hal değişimleri şu şekildedir.

1-2 Kompresörde izantropik sıkıştırma
2-3 Yoğuşturucudan çevreye sabit basınçta ısı geçişi
3-4 Kısılma (genleşme ve basıncın düşmesi)
4-1 Buharlaştırıcıda akışkana sabit basınçta ısı geçişi
Şekil 2.2 Sıcaklık-Entropy Diyagramı (C=constant)

Şekil 2.3 Basınç-Entalpi Diyagramı

 İdeal buhar sıkıştırmalı soğutma çevriminde, soğutucu akışkan kompresöre 1 halinde
doymuş buhar olarak girer ve izantropik olarak kondenser basıncına sıkıştırılır. Sıkıştırma
işlemi sırasında soğutucu akışkanın sıcaklığı çevre sıcaklığı üzerine çıkar. Soğutucu akışkan
daha sonra 2 halinde kızgın buhar olarak kondensere girer ve kondenserden 3 halinde
doymuş sıvı olarak ayrılır. Yoğuşma sırasında akışkandan çevreye ısı geçişi olur. Soğutucu
akışkanın sıcaklığı bu durumda da çevre sıcaklığının üzerindedir. Doymuş sıvı halindeki
akışkan daha sonra bir genleşme valfi aracılığı ile evaporatör basıncına kısılır. Bu hal
değişimi sırasında soğutucu akışkanın sıcaklığı soğutulan ortamın sıcaklığının altına düşer.
Soğutucu akışkan evaporatöre kuruluk derecesi düşük doymuş sıvı buhar karışımı olarak
girer ve soğutulan ortamdan ısı alarak tümüyle buharlaşır. Soğutucu akışkan evaporatörden
doymuş buhar olarak çıkar ve kompresöre girerek çevrimi tamamlar.

2.2. [1] İdeal Çevrim İle Gerçek Çevrim Arasındaki Farklar

1) Ekspansiyon valf girişinden önce sıvılaştırılmış akışkan aşırı soğutularak, soğutma

gücü arttırılır. Böylece soğutulacak ortamdan daha fazla ısı çekilebilir.
2) Evaporatör çıkışında soğutucu akışkan doymuş buhar noktasından, kızgın buhar
noktasına geçirilerek yine soğutma gücünün artması sağlanabilir. Ayrıca soğutucu
akışkanın tam olarak buharlaşması sağlanarak, kompresöre sıvı girmesi engellenmiş
olur ve soğutma kapasitesinden tam olarak faydalanılmış olur.
3) Soğutucu akışkan gazın sıkıştırılması gerçek çevrimde sabit entropide
gerçekleşmemektedir. Bunun olabilmesi için kompresör silindir cidarı ile soğutucu
akışkan arasında sürtünmeden dolayı bir ısı alışverişi olmaması gerekir, bu ise
pratikte mümkün değildir.
4) Kompresörün emiş ve basma valflerinde, silindir tarafı ile valfin dış tarafı arasında
daima bir basınç farkı olacaktır. Aksi halde valfin açılması ve gazın geçmesi mümkün
değildir.

5) Evaporatör ve Kondenserde soğutucu akışkanın ilerlemesi sırasında mutlaka basınç

düşümleri meydana gelecektir.
2.3 Soğutma Çevriminde Yer Alan Elemanlar

Şekil 2.4 Soğutma Çevrimi Elemanları [3]

Soğutma çevriminde yer alan elemanlar Şekil 2.4 de görülmektedir.

2.3.1. Kompresör

[1] Kompresör evaporatörden çıkan doymuş buharı, sıkıştırarak kızgın buhar haline
dönüştürür. Kompresörün sistemdeki görevi, evaporatördeki ısı yüklü soğutucu akışkanı
buradan uzaklaştırmak ve böylece arkadan gelen, henüz ısı yüklenmemiş akışkana yer temin
ederek akışın sürekliliğini sağlamak ve buhar haldeki soğutucu akışkanın basıncını,
kondenserdeki yoğuşma basıncına ulaştırmaktır.
Soğutma kompresörlerinin ilk modelleri tipik amonyak makinalarıdır. O dönemlerde
amonyok en çok tutulan soğutucu akışkan olduğu için kompresörler çok yüksek basınçları
karşılayabilmek için çok ağır yapılırdı, modern kompresörlere oranlar çok yavaş çalışırlardı.
Valf tasarımı, kompresör mil contaları, yataklar ve yağlama sistemindeki ilerlemeler tasarım
hızının kademeli olarak artmasını sağlamıştır. Bu da belli bir beygir gücü için
kompresörlerin daha küçük olmasına olanak sağlamıştır. Ayrıca yeni soğutucu akışkanların
kullanılması kompresörlerin tasarımlarını ve gelişmelerini önemli ölçüde etkilemiştir.
Amonyak kullanımı sırasında kompresörün soğutucu akışkan ile temas eden kısımlarının
çelikten yapılması gerekirken, yeni soğutucu akışlarda, yüzeyler demir dışı metallerle de
üretilmeye başlanmıştır.
Kompresörler pozitif sıkıştırmalı kompresörler ve santrifüj kompresörler olmak üzere
ikiye ayrılır.

2.3.1.1. Pozitif Sıkıştırmalı Kompresörler: Pozitif sıkıştırmalı kompresörler kendi

arasında pistonlu, döner ve helisel tip olmak üzere üçe ayrılırlar.
2.3.1.1.1. Pistonlu Kompresörler: Bir silindir içerisinde gidip gelme hareketi
yapan bir pistonla sıkıştırma işlemini yapan bu tip kompresörlerde tahrik motorunun
dönme hareketi bir krank-biyel sistemiyle doğrusal harekete çevrilir. Bu günkü pistonlu
soğutma kompresörleri genellikle tek etkili, yüksek devirli ve çok silindirli makinalar
olup, açık tip (kayış- kasnak veya kavramalı) veya hermetik tip (hava sızdırmaz) motor-
kompresör şeklinde dizayn ve imal edilmektedir.

Şekil 2.5 Pistonlu Kompresör [3]

2.3.1.1.2 Scroll (Döner) Tip Kompresörler: Scroll kompresörler geliştirilerek son

yıllarda geniş ölçüde kullanılmaya başlanan, dönel, pozitif sıkıştırmalı makinalardır.
Birisi sabit diğeri uydu şeklinde dönen ve dar tolerans aralıklarıyla çalışan iki spiral
elemandan oluşmaktadır. Aşırı sıvı oranlarına daha dayanıklı olmaları, daha yüksek
verime sahip olmaları ve ses-titreşim seviyelerinin düşük olması gibi üstünlüklere
sahiptirler. (Bölüm 3’te detaylı bilgi verilmiştir)
 Şekil 2.6 Scroll (Döner) Tip Kompresör [6]

2.3.1.1.3. Helisel Tip Döner Kompresörler: Vidalı kompresörler piston yerine

birbirine geçmiş rotor çiftinin kullanıldığı pozitif yer değiştirmeli makinalardır. Rotorlar
bir mil üzerindeki helisel loblardan oluşur. Rotorlardan biri erkek rotor olarak adlandırılır
ve onun helisleri dolgun yuvarlak çıkıntılardan (loblardan) oluşur. Diğer rotor dişi rotor
olarak adlandırılır ve erkek rotorun loblarına karşılık gelen yivleri vardır.

Şekil 2.7 Helisel Tip Döner Kompresör [6]

2.3.1.2. Santrifüj Kompresörler: Buhar sıkıştırma çevrimiyle soğutma işlemi yapan

santrifüj kompresörlerin, diğer kompresörlerden farkı pozitif sıkıştırma işlemi yerine
santrifüj kuvvetlerden faydalanarak sıkıştırma işlemi yapmasıdır. Santrifüj kompresörlerle
özgül hacmi yüksek olan akışkanların kolayca hareket ettirilmesi mümkün olduğu için sık
sık büyük kapasiteli soğutma işlemlerinde kullanılmaktadır.
 Şekil 2.8 Santrifüj Kompresör

2.3.2. Evaporatör

Bir soğutma sisteminde evaporatör sıvı soğutkanın buharlaştığı ve bu sırada soğutulan

ortamdan ısıyı aldığı cihazdır. Diğer bir değişle evaporatör bir soğutucudur. Evaporatörün
yapısı soğutkanın iyi ve çabuk buharlaşmasını sağlayacak, soğutulan maddenin ısısını iyi bir
ısı geçiş sağlayarak, yüksek bir verimle alacak ve soğutkanın giriş ve çıkıştaki basınç farkını
en az seviyede tutacak şekilde dizayn tasarlanmalıdır. Ancak bu sonuncu koşul ile ilk koşul
birbirine ters düşmektedir. Çünkü evaporatörde iyi bir ısı geçişinin sağlanabilmesi için
girintili yüzeylerin ve kılcallığın daha fazla olması istenmektedir. Bu durum ise basınç
düşümlerinin artmasına ve verimin düşmesine neden olmaktadır. Bu nedenle evaporatör
yapımı incelik isteyen bir konudur. Deneyler sonucunda en uygun koşullar saptanır ve
istenilen evaporatör üretimine geçilir.
Evaporatörler hava soğutucu, sıvı soğutucu ve katı soğutucu olmak üzere üçe ayrılır.

2.3.2.1. Hava Soğutucu Evaporatörler: Bu tip evaporatörlerde içersinden ısı

çekilen ortamdaki havadır. Hava soğutucu evaporatörlerde havanın ısı geçirme katsayısı
düşük olduğundan, bunu telafi etmek ve hava geçiş yüzeylerini arttırmak amacı ile
kanatçıklar kullanılır. Ayrıca hava geçiş hızlarını arttırmak için vantilatörlerden
faydalanılır.
 Şekil 2.8 Santrifüj Kompresör

2.3.2. Evaporatör

Bir soğutma sisteminde evaporatör sıvı soğutkanın buharlaştığı ve bu sırada soğutulan

ortamdan ısıyı aldığı cihazdır. Diğer bir değişle evaporatör bir soğutucudur. Evaporatörün
yapısı soğutkanın iyi ve çabuk buharlaşmasını sağlayacak, soğutulan maddenin ısısını iyi bir
ısı geçiş sağlayarak, yüksek bir verimle alacak ve soğutkanın giriş ve çıkıştaki basınç farkını
en az seviyede tutacak şekilde dizayn tasarlanmalıdır. Ancak bu sonuncu koşul ile ilk koşul
birbirine ters düşmektedir. Çünkü evaporatörde iyi bir ısı geçişinin sağlanabilmesi için
girintili yüzeylerin ve kılcallığın daha fazla olması istenmektedir. Bu durum ise basınç
düşümlerinin artmasına ve verimin düşmesine neden olmaktadır. Bu nedenle evaporatör
yapımı incelik isteyen bir konudur. Deneyler sonucunda en uygun koşullar saptanır ve
istenilen evaporatör üretimine geçilir.
Evaporatörler hava soğutucu, sıvı soğutucu ve katı soğutucu olmak üzere üçe ayrılır.

2.3.2.1. Hava Soğutucu Evaporatörler: Bu tip evaporatörlerde içersinden ısı

çekilen ortamdaki havadır. Hava soğutucu evaporatörlerde havanın ısı geçirme katsayısı
düşük olduğundan, bunu telafi etmek ve hava geçiş yüzeylerini arttırmak amacı ile
kanatçıklar kullanılır. Ayrıca hava geçiş hızlarını arttırmak için vantilatörlerden
faydalanılır.
 sağladığı, yani bir ara akışkan (antifiriz vb) bulunmadan yapılan soğutma işlemleri de katı
madde soğutulması gurubuna girer.

2.3.3 Kondenser:

Kondenser kompresörden çıkan kızgın buhar halindeki soğutucu akışkanın içerisindeki

ısıyı atarak ideal çevrimde sabit basınç ve sıcaklık altında doymuş sıvı haline dönüşmesini
sağlar. Kondenserler su soğutmalı, hava soğutmalı ve evaporatif kondenserler olmak üzere
üçe ayrılır.

2.3.3.1. Hava Soğutmalı Kondenserler: Hava soğutmalı kondenserler kızgın buhar

halindeki soğutucu akışkan üzerindeki fazla ısıyı almak için hava akımından yararlanır.
Bu işlemin daha verimli bir şekilde yapılabilmesi için fanlardan yararlanılır. Özellikle 1
hp’ ye kadar kapasitedeki sistemlerde çok yaygın bir şekilde kullanılan bu sistemlerin
tercih nedenleri; basit oluşu, kuruluş ve işletme masraflarının düşük oluşu, bakım ve
tamirlerinin kolay olmasıdır.

Şekil 2.11 Hava Soğutmalı Kondenser [7]

2.3.3.2. Su Soğutmalı Kondenserler: Bu tip kondenserler soğutucu akışkanın

soğutulmasında sudan yararlanır. Kondenser üzerinde su giriş ve çıkışları bulunur.
Soğutucu akışkan üzerindeki fazla ısı su yardımıyla alınır ve soğutucu akışkan kondenseri
çıkışında sıvı halinde terk eder. Özellikle temiz suyun bol miktarda, ucuz ve düşük
sıcaklıklarda bulunabildiği yerlerde gerek kuruluş gerekse işletme masrafları yönünden en
ekonomik kondenser tiplerindendir.
 Şekil 2.12 Su Soğutmalı Kondenser [3]

2.3.3.3. Evaporatif Kondenserler: Hava ve suyun soğutma etkisinden birlikte

faydanılması esasına dayanılarak yapılmışlardır. Evaporatif kondenserler üç ana kısımdan
oluşur; soğutucu serpantin, su sirkülasyonu ve püskürtme sistemi, hava sürkülasyon
sistemidir. Soğutma serpantinin içinden geçen soğutkan, hava soğutmalı konderserde
olduğu gibi yoğuşarak gaz deposuna geçer. Serpantinin dış yüzeyinden geçirilen hava,
ters yönde gelen atomize haldeki suyun bir kısmını buharlaştırırarak soğutma etkisi
meydana getirir. Evaporatif kondenserler günümüzde bakım ve servis güçlükleri, çabuk
kirlenmeleri, sık sık bozulmalarından dolayı çok fazla tercih edilmemektedirler.

2.3.4. Genleşme Valfi (Ekspansiyon Valfi)

Genleşme valfi soğutma sisteminin yük gereksinimine göre, soğutucu akışkanın akışını
başlatan, durduran ve ayarlayan soğutma çevrimi kontrol ekipmanıdır.
Genleşme valflerini genel olarak üç grupta toplayabiliriz;

2.3.4.1. Elektromanyetik genleşme valfleri: Günümüzde, bu tip genleşme valfleri

yaygın olarak kullanılmatadır.
a) Isı-motor kontrollü
b) Elektromanyetik modülasyonlu
c) Darbe modülasyonlu
d) Adım –motor kontrollü
 2.3.4.2. Sabit Basınçlı Genleşme Valfleri: Bu tip genleşme valfleri soğutma
sistemlerinde ilk kullanılan genleşme valflerindendir. Sabit basınçlı genleşme valfleri
evaporatöre girmesi gereken soğutucu akışkan miktarını, evaporatör veya valf çıkış
basıncına göre belirler.
2.3.4.3. Termostatik Genleşme Valfleri: Bu tip valflerde, evaporatöre girmesi
gereken soğutucu akışkan miktarı, evaporatörü terk eden soğutucu akışkanın kızgınlık
derecesine göre belirlenir. (Bölüm 3’te detaylı bilgi verilmiştir)

2.3.5 Soğutucu Akışkanlar:

Bir soğutma çevriminde ısının bir ortamdan başka bir ortama gönderilmesinde ara madde
olarak kullanılan soğutucu akışkanlar genelde ısı alışverişini sıvı halden buhar haline ve
buhar halden sıvı haline dönüşerek sağlarlar. Bu durum özellikle buhar sıkıştırmalı çevrim
için geçerlidir.
Soğutucu akışkanların yukarıdaki görevleri yerine getirebilmesi, yani sistemin verimli ve
emniyetli bir şekilde çalışabilmesi için bir takım fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip
olmaları gerekir.
Genel olarak bu özellikler şunlardır:
1) Daha az enerji tüketimi ile daha çok soğutma elde edilebilmelidir.
2) Soğutucu akışkanın buharlaşma ısısı yüksek olmalıdır.
3) Evaporatörde basınç mümkün olduğu kadar yüksek olmalıdır.
4) Yoğuşma basıncı düşük olmalıdır.
5) Viskozitesi düşük, yüzey gerilimi az olmalıdır.
6) Emniyetli ve güvenilir olmalı, nakli, depolanması, sisteme şarjı kolay olmalıdır.
7) Yağlama yağları ve soğutma devresindeki elemanlar ile zararlı sonuç verebilecek
reaksiyonlara girmemelidir.
8) Soğutma devresinde bulunmaması gereken rutubet ile bulunması halinde bile çok
zararlı reaksiyonlar meydana getirmemelidir.
9) Sistemden kaçması halinde yiyecek malzemelerine ve çevredeki insanlara zarar
verecek bir etki yapmamalıdır.
10) Havaya karıştığında yanıcı ve patlayıcı bir ortam oluşturmamalıdır.
 BÖLÜM ÜÇ

BUHAR SIKIŞTIRMALI SOĞUTMA ÇEVRİMİ

DENEY DÜZENEĞİ

3.1 Deney Düzeneğinin Tanıtılması

Bu projede kullanılan düzenek buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimi esasına göre

çalışmaktadır. Düzeneğin kuruluş amacı, soğutma çevriminde yer alan evaporatör üzerinden
geçen sudan soğutucu akışkan yardımıyla ısı çekilerek, suyun istenilen oranda soğutulmasını
sağlamaktır. Deney süresince okunan verilerin kaydedilmesi için kompresör giriş ve çıkışına,
evaporatör giriş ve çıkışına, kondenser giriş, çıkışına ısıl çiftler (thermocouple)
yerleştirilmiştir. Bu ısıl çiftler sayesinde soğutucu akışkanın evaporatör giriş-çıkış sıcaklığı,
kompresör ve kondenser giriş-çıkış sıcaklıkları saptanabilmektedir. Deney süresince ısıl
çiftler aracılığı ile okunan bu veriler “data logger” adı verilen bir cihaz sayesinde Excel
dosyası halinde bilgisayara aktarılabilmektedir. Deneyde kullanılan evaporatör su soğutucu
evaporatör olduğundan, deney süresince sabit debili bir su akışına ihtiyaç duyulmuştur. Bu
nedenle debinin sabit kalması için düzenek değişken şebeke su hattı ile değil, bir depodan
pompa aracılığı ile su çekilerek beslenmiştir.

Şekil 3.1 Deney Düzeneği Şeması

Şekil 3.2 Deney Düzeneği

Şekil 3.3 Deney Düzeneği

3.2 Deney Düzeneğinde Yer Alan Soğutma Çevrimi Elemanları

1) Hermetik Scroll Kompresör

2) Su Soğutucu Evaporatör (R134-A soğutucu akışkanlı)
3) Hava Soğutmalı Kondenser
4) Termostatik Ekspansiyon Valfi
5) Drayer
6) Elektrikli Isıtıcılar
7) Alçak-Yüksek Basınç Presotatı

3.3 Düzenekteki Çevrim Elemanlarının Tanıtılması

3.3.1. [6] Scroll Tip Hermetik Kompresör: Scroll Kompresörler spiral şeklinde iç
içe geçmiş iki eleman ile sıkıştırma yapan yörüngesel hareketli, pozitif yer değiştirme
makinalarıdır. Spiral (scroll) Kompresör tasarımında önemli bir yeri olan involut spiral
şekil 2.16’dan anlaşılacağı gibi, sabit bir eksen üzerindeki temel dairenin çevresine göre
sürekli değişen yarıçap ile tanımlanan spiraldir.

Şekil 3.4 İnvolut [6]

 Şekil 3.5 Üst ve alt spiral [6]

Bu tip kompresörlerde şekil 2.17 de görüldüğü gibi bir spiral seti bulunur. Spiral seti
birbiri ile aynı geometriye sahip iki spiralden oluşur. Bunlardan biri 180 derece döndürülerek
ters yüz edilir ve ikincisinin boşlukları içine sokulur. Spiral Kompresörlerin bir çoğunda
cihazın çerçevesi üst spiralı sabit tutar. Bir eksantrik motor mili alttaki spirali yörüngesel bir
şekilde hareket ettirir. “Oldham” olarak adlandırılan özel olarak tasarlanmış bir kavrama
alttaki spirali sabit bir açısal pozisyonda tutar, dönmesini engeller ve yörüngesel bir
güzergahta radyal olarak hareket etmesini sağlar.
Şekil 2.17’ den de görüleceği gibi alt ve üst spiraller monte edilince kanatların yan
yüzeyleri yarım ay şeklinde spiraller oluşturur. Alt spiral kendi ekseni etrafında döndükçe
kanatların yan yüzeyleri üzerindeki teğet noktaları içe doğru ilerler ve yarım ay şeklindeki
cepleri involutun merkezine doğru iter. Cepler hareket ettikçe hacimleri azalır ve aradaki gaz
sıkışır.

Şekil 3.6 Scroll Tip Hermetik Kompresör [6]

3.3.2. Evaporatör (Buharlaştırıcı): Evaporatörler hava, su ve katı soğutmalı olmak
üzere üçe ayrılır. Bu deneyde kullanılan evaporatör su soğutmalı evaporatör sınıfına aittir.
Evaporatörde soğutucu akışkan olarak R134-A kullanılmıştır. Evaporatörün görevi soğutucu
akışkan aracılığı ile üzerinden geçen sudan ısı çekerek suyun soğutulmasını sağlamaktır.

Şekil 3.7 Su Soğutucu Evaporatör

3.3.3. Kondeser (Yoğuşturucu): Kondenser, kompresörden gelen kızgın buhar

halindeki soğutucunun, üzerindeki fazla ısının alınarak, yoğuşmasını sağlar. Bu deneyde
hava soğutmalı kondenser kullanılmıştır. Bu nedenle kondeserden önce kondenserin
soğutulması kondenserin soğutulması amacı bir fan yerleştirilmiştir. Bu fan sayesinde dış
ortamdaki hava emilerek kondenserden geçmesi sağlanır ve böylece kondenser daha etkili
bir şekilde soğutulmuş olur. Ayrıca kondenzasyon (yoğuşma) sıcaklığını aşma riski ortadan
kalkar. Fana hareket verebilmek için genellikle elektirik motorlarından faydalanılır.
Şekil 3.8 Hava Soğutmalı Kondenser [3]

Şekil 3.9 Kondenser Hava Girişi

 Şekil 2.20’deki, deney düzeneğinde kullanılan hava soğutmalı kondenserde de fana
hareket sağlayabilmek için elektrik motorundan yararlanılmıştır.

3.3.4. [5] Termostatik Genleşme Valfi (Ekspansiyon Valfi): Termostatik

genleşme valflerinde evaporatöre girmesi gereken soğutucu akışkan miktarı, evaporatör
çıkışındaki soğutucu akışkanın kızgınlık derecesine göre belirlenmektedir. Eğer kızgınlık
derecesi yükselmeye başlamışsa genleşme valfi devreye girer ve evaporatöre daha fazla
soğutucu akışkan girmesini sağlayarak, kızgınlık derecesinin düşmesini sağlar. Kızgınlık
derecesi düşmeye başladığında genleşme valfi tekrar devreye girerek, bu sefer
evaporatöre daha az soğutucu akışkan bırakılmasını sağlar ve kızgınlık derecesi bir süre
sonra yükselmeye başlar.
Termostatik genleşme valflerinin ana görevi, evaporatör alanının en verimli şekilde
kullanılmasını ve kompresöre sıvı fazında akışkanın girmesini engellemektir.

Şekil 3.10 Termostatik Genleşme Valfi Basınç Eşitliği

Şekil 2.21’de termostatik genleşme valfinin çalışmasını etkileyen bütün basınçlar

gösterilmiştir.
Ps= Yay basıncı
Pb= Bulp basıncı (evaporatör çıkışındaki basınç)
Pe= Evaporatör basıncı

Termostatik genleşme valfinin basınç eşitliği “Pb=Ps+Pb” şeklindedir. Bu eşitlikte sabit

olan “Ps” yani yay basıncıdır. Evaporatöre soğutucu akışkan girişinin sağlanabilmesi için, bu
eşitliğin “Ps+Pe<Pb” olması gerekir. Bu durumda valf içerisinde bulunan diyafram soğutucu
akışkanın geçmesine izin verecek şekilde açılır. Kompresör ilk devreye girdiğinde
evaporatör basıncında ani bir düşme meydana gelir, bunun sonucunda basınç eşitliği bozulur
ve evaporatöre soğutucu akışkan girişi başlar. Böylece evaporatör çıkışındaki akışkanın
kızgınlık derecesinde bir miktar düşme meydana gelir. Kızgınlık derecesinin daha fazla
düşmemesi için Pb basıncı düşerek, diyaframın açıklık derecesini azaltır ve kondensere daha
az soğutucu akışkan gitmesini sağlar. Böylece evaporatör çıkış noktasındaki kızgınlık
derecesi istenen seviyede tutulmuş olur.

Şekil 3.11 Termostatik Genleşme Valfi [3]

3.3.5. Drayer (Dryer): Çevrimde konderser çıkışı ile genleşme valfi arasında bulunur.
Drayer sistemde bulunan fazla nemin alınmasını sağlayan bir elemandır. Çevrimde
bulunan nem kompresörde korozyona sebep olur, ayrıca genleşme valfinde aşırı basınç
düşümünden dolayı suyun donmasına sebep olabilir. Bunun sonucunda soğutucu akışkan
geçişi kesilebilir. Bu nedenlerden dolayı çevrimdeki nemin sistemden uzaklaştırılması
çok önemlidir.
 Şekil 3.12 Drayer

3.3.6. Elektrikli Isıtıcı: Şekil 2.13’den de görüleceği gibi, kanal üfleme havasına ön
ısıtma yapmak amacı ile kondeserin önüne yerleştirilmiştir. İstenilen noktada sıcaklık
ayarlaması yapılabilen, 16 Kw kapasiteli kanal tipi elektrikli hava ısıtıcısı kullanılmştır.

3.3.7. Alçak-Yüksek Basınç Presostatı: Kompresörler soğutma çevrimini

tamamlayan elemanlar oldukları için çok önemlidirler, bu nedenle kompresörler bazı
beklenmeyen durumlara karşı korunmaları gerekmektedir. Bu durumlardan birisi de çok
yüksek basma basınçları veya çok düşük emiş basınçlarıdır. Bu tür durumlar için alçak ve
yüksek basınç presostatları kullanılmaktadır. Bu eleman kompresörün emiş ve basma
basınçlarını mekanik olarak algılayıp, basınçlar ayarlanan değerlerin üzerine çıktığında
kompresörü korumak amacı ile enerjiyi keser.

Şekil.3.13 Alçak-Yüksek Basınç Presostatı

 BÖLÜM DÖRT

SOĞUTMA ÇEVRİMİ HESAPLARI

Bu bölümde, yapılan buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimi deneyi sonucunda elde edilen
veriler neticesinde kondenser kapasitesi, evaporatör kapasitesi, kompresör işi hesaplanmıştır.
Bu hesaplamalar hem gerçek çevrim hem de ideal çevrim için ayrı ayrı yapılarak, sonuçta
ideal ve gerçek soğutma çevrimi arasındaki farklar (kompresörün izantropik verimi, çevrimin
COP değeri gibi) matematiksel olarak ifade edilmiştir. Hesaplamalar yapılırken birtakım
kabuller yapılmıştır. Hesaplamalarda geçen noktalar bölümün sonundaki T-S diagramı
üzerinde belirtilmiştir.

4.1. [2] Formüller

COPSM = Qevaporatör / Wkompresör (1) (soğutma makinası için COP değeri)

COPIP = Qkondenser / Wkompresör (2) (ısı pompası için COP değeri)

Qevaporatör = Qkondenser - Wkompresör (3) (evaporatör kapasitesi)

Qevaporatör = m · ´ (h1 - h4 ) (4) (m● = kütlesel debi, h=entalpi)

Wkompresör = m · ´ (h2 - h1 ) (5)

Q = m · ´ C p ´ DT (6) (∆T= sıcaklık farkı, Cp=özgül ısı)

h iz = Wkompresör -ideal / Wkompresör - gerçek (7) ( η iz= kompresör izantropik verimi)

m · = kg / s , Wkompresör = Kw , Q = Kw , DT = C o , C p = Kkal / kg × C o
4.2. Kabuller
Bu bölümde yapılan hesaplamalarda, gerçek çevrim için birtakım kabuller
yapılmıştır.

1) Evaporatör çıkış sıcaklığı ölçüldü ve Evaporatör çıkışındaki soğutucu akışkan

doymuş buhar olarak kabul edildi.
I
2) (DP) evaporatör = P4 - P1 (evaporatördeki basınç düşümü eşitliği)
II
3) (DP ) kondenser = P2 - P3 (kondenserdeki basınç düşümü)

4) Kondenser çıkışı doymuş sıvı olarak kabul edildi.

II
5) P2 = P3 + (DP ) kondenser

6) (DP ) kondenser = (DP ) evaporatör kondenserdeki basınç düşümü evaporatördeki basınç

düşümüne eşit kabul edilmiştir.

7) Q = 0 kompresör adyabatik olarak kabul edilmiştir, yani kompresörden dışarı ısı
kaybı olmadığı düşünülmektedir.

4.3. Deney Verileri

Aşağıdaki tabloda deney düzeneğine bağlı ısıl çiftlerden alınan veriler yer almaktadır.
Tablo 4.1 Isıl çiftlerden alınan veriler
Isıl Çiftler Bağlı olduğu nokta Sıcaklıklar [C°]
101 Kompresör çıkışı 58,2
102 Kondenser çıkışı 42,4
103 Evaporatör girişi 6,4
104 Kompresör girişi 3,5
105 Hava girişi (kondenser) 23,1
106 Hava çıkışı (kondenser) 30
107 Su girişi (evaporatör) 16,5
108 Su çıkışı (evaporatör) 13,5

m · Hava = 2645,7 kg / h = 0,735kg / s (kondenserdeki hava debisi)

m · Su = 0,315kg / s (evaporatördeki su debisi)

 Şekil 4.1 Soğutma Çevrimi

4.4. Kondenser Kapasitesinin Hesaplanması

Tablo 4.1’ de kondenser hava giriş-çıkış sıcakları belirtilmiştir ve kondenser hava debisi
de bilinmektedir. Bu verileri kullanarak formül (6)’ dan kondenser kapasitesi hesaplanır.

Qkondenser = m · ´ C p ´ DT C p hava = 1,005kJ / kg.C o = 0,24 Kkal / kg .C o

Qkondenser = 0,735 ´ 0,24 ´ (30 - 23,1) = 4381,279 Kkal / h = 5,1Kw

4.5. Kondenser Çıkış Basıncı ve Evaporatör Giriş Basıncının Hesaplanması

T3 = 42,4C o P3 = 1085,736 Kpa

R-134a termodinamik tablosundan doymuş sıvı için interpolasyon yapılarak P3 değeri
bulunur.
T4 = 6,4C o P4 = 369,07 Kpa
R-134a termodinamik tablosundan doymuş sıvı buhar karışımı için interpolasyon
yapılarak P4 değeri bulunur.
4.6. 1I Noktasındaki Basınç, Entalpi, Entropi Değerlerinin Hesaplanması

I
T1 = 3.5C o (gerçek soğutma çevrimindeki evaporatör çıkış sıcaklığı)
R-134a termodinamik tablosundan 3.5 C°, doymuş buhar için interpolasyon yapılarak P,
h, S değerleri bulunur.
I I I I
T1 = 3.5C o P1 = 333,83kPa , h1 = 400,432kJ / kg , S1 = 1.7246kJ / kg - K

4.7. 2 II Noktasındaki Basınç, Entalpi, Entropi Değerlerinin Hesaplanması

II
T2 = 58.2C o (gerçek soğutma çevrimindeki kompresör çıkış sıcaklığı)
II
P2 = P3 + (DP ) kondenser (kabul 3)

(DP ) kondenser = (DP ) evaporatör (kabul 4)

1
(DP ) kondenser = P4 - P1 = 369,07 - 333,83 = 35,24 Kpa
II
P2 = 1085,736 + 35, 24 = 1120,976 Kpa

II
R-134a termodinamik tablosundan 58,2 C°, kızgın buhar, P2 basıncı için interpolasyon
yapılarak entalpi, entropi değerleri bulunur.

II II
h2 = 437,76kJ / kg , S 2 = 1.7621kJ / kg - K

4.8. 3 Noktasındaki Entalpi, Entropi Değerlerinin Hesaplanması

T3 = 42,4C o (kompresör çıkış sıcaklığı)

R-134a termodinamik tablosundan 42.4 C°, doymuş sıvı için interpolasyon yapılarak
entalpi ve entropi değerleri bulunur.
h3 = 260,17 kJ / kg , S 3 = 1.2kJ / kg - K
4.9. 2 Noktasındaki Sıcaklık ve Entalpi Değerlerinin Hesaplanması

İdeal çevrimde 1 ve 2 noktaları arasında sabit entropi doğrusu izlenmektedir ( S1 = S 2 ),

aynı zamanda bu noktalar arasında basınçlar da eşit olduğundan ( P3 = P2 ), 2 noktasındaki

sıcaklık değerini hesaplayabiliriz.

R-134a termodinamik tablosundan S1 , kızgın buhar, P3 için interpolasyon yapılarak, 2

noktasındaki sıcaklık değeri bulunur.

S1 = 1,7233kJ / kg - K
P3 = 1085,736 Kpa T2 = 45,56C o

T2 değerini bulduktan sonra, R-134a termodinamik tablosundan kızgın buhar için P3 ,

S 2 değerlerini kullanarak h2 değerini bulabiliriz.

P3 = 1085,736 Kpa h2 = 423,179kJ / kg

4.10. 4 Noktasındaki Entalpi, Entropi Değerlerinin Hesaplanması

T4 = 6,4C o (evaporatör giriş sıcaklığı)

h3 = h4 sabit entalpi eğrisi takip edilerek 6,4 C° için R-134a T-S diyagramından entropi
değeri bulunur.
S 4 = 1,22kJ / kg - K

4.11. 1 Noktasındaki Entalpi, Entropi Değerlerinin Hesaplanması

T1 = 6,4C o (ideal soğutma çevriminde kompresör çıkış sıcaklığı)

R-134a termodinamik tablosundan 6,4 C°, sıvı-buhar karışımı için interpolason yapılarak
entalpi ve entropi değerleri bulunur.
h1 = 402,135kJ / kg , S1 = 1,7233kJ / kg - K

4.12. Soğutucu Akışkanın Kütlesel Debisinin Hesaplanması

 II
Qkondenser = m · R -134 a ´ (h2 - h3 )

Qkondenser = 5.1Kw[kJ / s ] (4.4)

II
h2 = 437,76kJ / kg - K (4.7)

h3 = 260,17 kJ / kg (4.8)

5,1 = m · R134 - a ´ (437,76 - 260,17) m · R -134 a = 0,0287 kg / s

4.13. 2 I Noktasındaki Sıcaklık, Entalpi Değerlerinin Hesaplanması

Kompresör için ideal soğutma çevrimi şartlarını düşünecek olursak, 1I noktasında

I I
kompresöre giren soğutucu akışkan sabit entropi doğrusunu izleyerek ( S 2 = S1 ) 2 I

noktasında kompresörden çıkar. Aynı zamanda 2 I - 2 II noktaları arasında sabit basınç

I II
eğrisi takip edildiği için bu noktalardaki basınçlar da ( P2 = P2 ) eşittir. 2 I noktasına ait
basınç ve entropi değerlerine sahip olduğumuzdan dolayı, bu noktadaki sıcaklık, entalpi
değerlerini hesaplayabiliriz.
II I
R-134a termodinamik tablosundan P2 , kızgın buhar, S1 için interpolasyon yapılarak

2 I noktasına ait basınç ve sıcaklık değerleri bulunur.

I I
S 2 = S1 = 1,7246kJ / kg
I II II I
P2 = P2 = 1120,976 Kpa T2 = 47,13C o , h2 = 425,54kJ / kg

Aşağıdaki tabloda hesaplamalar sonucunda bulunan, gerçek çevrime ait h, S, T, P

değerleri görülmektedir.

Tablo 4.2 Gerçek çevrime ait h, S, T, P değerleri

h[kJ / kg ] S [kJ / kg - K ] T [C o ] P[Kpa]

1I Kompresör emiş 400,432 1,7246 3,5 333,83

2 II Kompresör çıkış 437,76 1.7621 58,2 1120,976

3 Kondenser çıkışı 260,17 1,2 42,4 1085,736

4 Evaporatör girişi 260,17 1,22 6,4 369,07

2I Kompresör çıkış 425,54 1,7246 47,13 1120,976

(tersinir adyabatik)
 Aşağıdaki tabloda hesaplamalar sonucunda bulunan, ideal çevrime ait h, S, T, P değerleri
görülmektedir.

Tablo 4.3 İdeal çevrime ait ait h, S, T, P değerleri

h[kJ / kg ] S [kJ / kg - K ] T [C o ] P[Kpa]
1 Kompresör emiş 402,135 1,7233 6,4 369,07
2 Kompresör çıkış 423,179 1,7233 45,56 1085,736
3 Kondenser çıkış 260,17 1,2 42,4 1085,736
4 Evaporatör giriş 260,17 1,22 6,4 369,07

4.14. Gerçek Çevrim İçin COP Değerinin Hesaplanması

COPSM = Qevaporatör / Wkompresör

I I
Qevaporatör ( gerçek ) = m · R -134 a ´ (h1 - h4 ) Qevaporatör ( gerçerk ) = 4,0255 Kw
II I
Wkompresör ( gerçek ) = m · R -134 a ´ (h2 - h1 ) Wkompresör ( gerçek ) = 1,06 Kw

COPSM ( gerçek ) = 4,0255 / 1,06 COPSM ( gerçek ) = 3,8

4.15. Kompresör İzantropik Veriminin Hesaplanması

h iz = Wkompresör -ideal / Wkompresör - gerçek

II I
Wkompresör ( gerçek ) = m · R -134 a ´ (h2 - h1 ) Wkompresör ( gerçek ) = 1,06 Kw
I I
Wkompresör (izantropik ) = m · R -134 a ´ (h1 - h2 ) Wkompresör (izantropik ) = 0,724 Kw

h iz = 0,724 / 1,06 h iz = %68

4.16. İdeal Çevrim İçin COP Değerinin Hesaplanması

Qevaporatör (ideal ) = m · R -134 a ´ (h1 - h4 ) Qevaporatör (ideal ) = 4,074 Kw

Wkompresör (ideal ) = m · R -134 a ´ (h2 - h1 ) Wkompresör (ideal ) = 0,6 Kw

COPSM (ideal ) = 4,074 / 0,6 COPSM (ideal ) = 6,79

Şekil 4.2 R-134a T-S Diyagramı
 Bölüm Beş

SONUÇLAR

5.1 Sonuçlar
Bu projede yapılan hesaplamalar sonucunda, gerçek ve ideal buhar sıkıştırmalı soğutma
çevrimi arasındaki farklar matematiksel olarak gösterilmiştir. Gerçek ve ideal çevrim için
COP değerleri hesaplandıktan sonra gerçek çevrimde sitemin veriminin azaldığı
anlaşılmıştır. Aynı durum kompresör için de geçerlidir. Gerçek soğutma çevriminde
kompresör ideal çevrime (tersinir adyabatik) göre daha fazla iş yapmaktadır. Bu durum da
kompresör izantropik verimine %68’ lik bir oran olarak yansımıştır.
Kompresör işinin gerçek çevrimde daha fazla çıkmasının sebebi mekanik sürtünme
kayıplarıdır. Eğer sistemde kullanılan kompresör kabuller kısmında adyabatik olarak kabul
edilmeseydi bu durumda kompresör işine ısıl kayıpların da eklenmesi gerekecek ve
kompresör işi daha fazla olacaktı. Böylece hesaplanan COP değeri kompresör işi ( Wkompresör )

arttığı için daha az çıkacaktır. Şekil 4.2’ deki T-S diyagramına bakıldığında, kompresör
tersinir adyabatik durumda, 1I - 2 I noktaları arasında sabit entropi doğrusunu takip ederek
çalışmaktadır. Gerçek çevrimde ise 1I - 2 II noktaları arasında çalıştığı görülmektedir.
Gerçek soğutma çevrimde evaporatörde basınç düşümleri meydana gelmektedir. Basınç
düşümlerinin sebebi evaporatörde soğutucu akışkanın dolaştığı hatlarda meydana gelen
kayıplardır. Bu kayıplardan dolayı ideal çevrimde 3 - 1 noktaları arasında sabit basınç

doğrusunu takip ederken, gerçek çevrimde ise 1’den 1I noktasına doğru bir basınç düşümü
gerçekleşmiştir. Basınç düşümünden dolayı da sıcaklık 6,4 C°’den 3,5 C°’ye düşmüştür. T-S
I
diyagramından da görüleceği gibi h1> h1 olduğundan bu durumda evaporatör kapasitesi de
azalmaktadır.
Gerçek soğutma çevriminde kondenser girişinde, kompresör işinin artmasından dolayı
(2 II noktası) o noktadaki sıcaklık değeri artar, buna bağlı olarak basınç değeri de yükselir.
Sonuç olarak, gerçek çevrimde sistem performansı ideal çevrime göre %44 oranında
düşük olmaktadır. Aynı zamanda kompresör veriminde %32 oranında bir kayıp
görülmektedir.
 KAYNAKLAR

[1] UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ, yayın no: MMO/2004/115/6, 6.

Baskı, Nuri Özkol, s 91–140
[2] MÜHENDİSLİK YAKLAŞIMI İLE TERMODİNAMİK, ekonomik baskı
ISBN 975–8431–91–9, Literatür yayıncılık, Dr. Yunus A. Çengel, Dr.
Michael A. Boles, s 527–533
[3] REFRIGERATION AND AIR-CONDITINING, A. R. Trott. and T. Welch,

[4] http://www.alarko-carrier.com.tr/eBulten/TekBulten/TekBulten3.htm, 20.04.2007

[5] “ Termostatik Genleşme Valfi”, Danfoss Refrigeration And Air-Conditioning

[6] “Spiral (Scroll) Kompresörler” Alarko Carier Sanayi Ticaret A.Ş TEKNİK
BÜLTEN.
[7] “ Ticari tip hava soğutmalı kondenserler” Friterm Termik Cihazlar Sanayi
Ticaret A.Ş