‫ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت‬

‫ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻟﻤﻮت‬

‫ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه‪:‬‬

‫ﻧﺴﺘﺮن ﻣﻼزاده‬

‫ﺳﺎل ‪1384‬‬

‫‪0‬‬
0
 ‫ﭼﻜﻴﺪه‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت وﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺑﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﻣﺎزﻧﺪران‪ ,‬ﺗﻬﺮان و ﺑﺨﺶ ﻣﺮﻛﺰي ﻗﺰوﻳﻦ و وﺿﻌﻴﺖ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات ارﺗﻔﺎع‬
‫ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻨﻄﻘﻪ)‪4000 -1000‬ﻣﺘﺮ( ﻣﺬﻛﻮراﻳﺠﺎدﺷﺪه و ﻧﻴﺰﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻪ در‬
‫ارﺗﻔﺎﻋﺎت اﻟﻤﻮت رود ﺗﺎ ‪ 800‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ در ﺳﺎل ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ,‬ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﺗﻨﻮع ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از‪ 600‬ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي آن ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺎﻣﻞ درﺧﺖ‪ ,‬درﺧﺘﭽﻪ و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻔﻲ اﺳﺖ‪.‬از ﭘﻮﺷﺶ درﺧﺘﻲ و درﺧﺘﭽﻪ اي ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ آﻟﻮﭼﻪ وﺣﺸﻲ‪,‬اﻧﺎر وﺣﺸﻲ‪ ,‬ارس‪ ,‬زاﻟﺰاﻟﻚ‪,‬ازﮔﻴﻞ‪,‬ﺳﻴﺐ وﺣﺸﻲ ‪,‬ﻓﻨﺪوق‪,‬ﮔﺮدو‪,‬ﺳﻴﺎه ﺗﻠﻮ‪,‬اﻧﺠﻴﺮ‬
‫وﺣﺸﻲ ‪,‬ﺳﻴﺎه وﻟﻴﻚ ‪ ,‬ﺳﺮخ وﻟﻴﻚ و‪ ...‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬ﭘﻮﺷﺶ ﻋﻠﻔﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻮع ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫اراﺿﻲ ﭘﺮﺷﻴﺐ و داراي ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﻲ روﻳﻨﺪ‪.‬از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻔﻲ اﻟﻤﻮت ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﻮن‪ ,‬ﮔﻠﭙﺮ‪ ,‬ﻛﻤﺎ‪,‬‬
‫ﮔﺰﻧﻪ ‪,‬رﻳﻮاس‪ ,‬ﭘﻮﻧﻪ وﺣﺸﻲ‪ ,‬ﭘﻨﻴﺮك‪,‬ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺑﻴﺎن‪ ,‬اﻧﻮاع ﮔﺮاﺳﻬﺎ‪ ,‬ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﺮاﻣﻴﻨﻪ و ﮔﻴﺎﻫﺎن آﺑﺰي اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻔﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ داراي ﺧﻮاص داروﻳﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻫﺎﻟﻲ ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه و ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬از ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ ﻣﻬﻢ ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮدرو ﻣﻲ روﻳﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﻮن ﻛﺘﻴﺮا‪ ,‬ﮔﻠﭙﺮ‪,‬ﮔﻞ ﮔﺎوزﺑﺎن‪ ,‬ﭘﻨﻴﺮك‪ ,‬ﭘﻮﻧﻪ وﺣﺸﻲ‪ ,‬ﺑﻮﻣﺎدران‪ ,‬ﺧﺎﻛﺸﻴﺮ‪ ,‬اﺳﭙﻨﺪ ﻛﻮﻫﻲ‪,‬ﺷﻴﺮﻳﻦ‬
‫ﺑﻴﺎن و‪ ...‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬ﻛﻼ در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺗﻴﭙﻬﺎي ﻓﻴﺰﻳﻮﮔﺮاﻓﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻴﭙﻬﺎي ﻣﺮﺗﻔﻊ‪,‬‬
‫ﺗﻴﭙﻬﺎي ﻫﻤﻮار و ﻣﺴﻄﺢ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻴﭗ ﻛﻮه‪ ,‬ﺗﻴﭗ ﺗﭙﻪ ‪,‬دﺷﺘﻬﺎي رﺳﻮﺑﻲ و رودﺧﺎﻧﻪ اي و ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻮع اﻗﻠﻴﻤﻲ اﻧﺘﻈﺎر‬
‫وﺟﻮد ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻏﻨﻲ و ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع راﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬ازﻃﺮﻓﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺜﻞ وﺟﻮد ﺧﺎﻛﻬﺎي‬
‫آﻫﻜﻲ‪ ,‬ﻣﻨﺎﺑﻊ آب داﺋﻤﻲ ﻣﺜﻞ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﻧﻬﺮﻫﺎي داﺋﻤﻲ ‪,‬ﺧﺎﻛﻬﺎ ي اﺳﻴﺪي‪ ,‬وﺟﻮدآﺑﻬﺎي ﭘﺎك ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ و‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺿﺮوري و‪ ...‬ﻣﻲ روﻳﻨﺪ‪ ,‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺣﻈﻮر اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﺑﻪ وﺟﻮدﺑﻌﻀﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص‬
‫درﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼﺑﻌﻀﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎدرآﺑﮕﻴﺮﻫﺎ و ﺣﺎﺷﻴﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ روﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺎك‬
‫اﺳﻴﺪي دارد‪.‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪Agrostis caninal‬‬

‫اﻫﺪاف‬
‫‪ -‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﻠﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارزﻳﺎﺑﻲ ارزﺷﻬﺎي ﺳﺒﺰﻳﻨﮕﻲ دره اﻟﻤﻮت‬
‫‪ -‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ آﺛﺎر ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ‬

‫‪1‬‬
 .

2
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﮔﺰارش ﻣﺬﻛﻮر ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺮ ﻓﻠﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت اﺳﺖ ﻛﻪ روﺳﺘﺎي ﮔﺎزرﺧﺎن و ﻣﺤﺪوده اﻃﺮاف آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫اوﻟﻮﻳﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ دراﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫روﻳﺸﻲ )ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ( ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﺗﺤﻮﻻت ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﺎل‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮ روي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻣﺜﻞ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺟﺎﻧﻮران ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺘﺮ آن‬
‫روﻳﺸﮕﺎه ﻳﺎ زﻳﺴﺘﮕﺎه و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﺑﻬﻴﻨﻪ ازﻣﻨﻄﻘﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬و ﻫﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺒﺎرزه و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺧﺎك و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﭘﻲ رﻳﺰي‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت اﺻﻼﺣﻲ ﺑﺮاي اﺣﻴﺎي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺣﻔﻆ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻛﻪ ﻗﺪم اول آن‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‪,‬‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ,‬ﺧﺎك و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت دﻗﻴﻖ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﮔ‪‬ﻴﺮد‪ .‬و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﻴﭗ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻮﺟﻮد و ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﺗﻐﻴﻴﺮات و ﺗﺨﺮﻳﺐ‪ ,‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﻫﺎ ي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد و اراﺋﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﻠﻮر و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ داﺋﻤﺎ در ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﻠﻮر ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ داﻧﺴﺘﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ دارد زﻳﺮا ﻏﻨﺎ و ﻓﻘﺮ ﻓﻠﻮر‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎ و روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ,‬ﻋﺎدات وﺳﻨﻦ ‪,‬ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺤﻮﻻت اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺮدم ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫ﺣﻮادث ﻣﺨﺮب ﻳﺎ ﺑﻬﺒﻮد دﻫﻨﺪه ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ,‬وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪,‬ﺑﺮﺧﻮرد و رﻓﺘﺎر ﻣﺮدم ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ و‬
‫ﻧﻮع و ﻣﻴﺰان اﺳﺘﻔﺎده اﻫﺎﻟﻲ از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻛﺎﻣﻞ دارد ‪.‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ وﻧﻮع ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده)درﺻﻮرت وﺟﻮد اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪ( ﺑﺨﺸﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﺿﺮوري از اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﻠﻮرﺳﺘﻴﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺎزرﺧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺬﻛﻮر اوﻟﻴﻦ ﺳﻨﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺎزرﺧﺎن اﻟﻤﻮت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد ﺗﺎ در ﻛﻨﺎر ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري از آﺛﺎر ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ اﻟﻤﻮت‬
‫ﺑﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻮﻣﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻴﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫داروﻳﻲ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ و اﺷﺘﻴﺎﻗﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه در اﺳﺘﻔﺎده از داروﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮدم و ﭘﺰﺷﻜﺎن‬
‫دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﻪ درآﻣﺪزاﻳﻲ و ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي درك اﻫﻤﻴﺖ‬

‫‪3‬‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻛﻨﺘﺮل ﺳﻴﻼب ‪,‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺟﺎري ﺷﺪن رواﻧﺎب و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎك در داﻣﻨﻪ ﻫﺎ و اراﺿﻲ‬
‫ﺷﻴﺒﺪار ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ و اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻴﺎه در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻤﻪ ﻋﻮا ﻣﻞ از‬
‫ﺧﻮد واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬و ﻣﻲ ﺗﻮان از روي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﭘﻲ ﺑﺮد‪ .‬از‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار در ﺗﻨﻮع و ﺗﺮاﻛﻢ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﺷﻴﺐ‪,‬‬
‫ﺟﻬﺖ و ارﺗﻔﺎع( ﻫﻮا و اﻗﻠﻴﻢ )ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و درﺟﻪ ﺣﺮارت ‪,‬رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ‪,‬ﻣﺪت و ﺷﺪت ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و‬
‫وزش ﺑﺎدﻫﺎ( ‪,‬زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ ‪,‬ﺧﺎﻛﺸﻨﺎﺳﻲ ‪,‬ژﺋﻮ ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي و وﺟﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﻧﻴﺰ دوري و ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫آب و ﻋﻮاﻣﻞ زﻧﺪه)اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت( اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ زﻧﺪه ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ در ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺨﺮﻳﺐ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺴﻴﺎر وﺧﻴﻢ ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺸﻮر و ﻧﻴﺰ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫اﻟﻤﻮت ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺧﺸﺒﻲ ﺑﺨﺼﻮص درﺧﺘﺎن و ﻛﻢ ﺷﺪن ارﺗﻔﺎع ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪن ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺧﺎر دار ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﻏﻮب ﻣﺮﺗﻌﻲ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﻴﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 36‬درﺟﻪ و‪ 17‬دﻗﻴﻘﻪ و ‪ 36‬درﺟﻪ و ‪ 35‬دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﺷﺮﻗﻲ ﺗﺎ ‪50‬‬
‫درﺟﻪ و ‪ 18‬دﻗﻴﻘﻪ ﺗﺎ ‪ 50‬درﺟﻪ و ‪ 25‬دﻗﻴﻘﻪ ﻋﺮض ﺷﻤﺎﻟﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎزﻧﺪران‬
‫‪,‬ﺗﻬﺮان ‪,‬ﺑﺨﺶ ﻣﺮﻛﺰي ﻗﺰوﻳﻦ و رودﺑﺎر ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﺤﺼﻮر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻗﻠﻴﻢ و آب و ﻫﻮاي ﻣﻨﻄﻘﻪ‬

‫وﺿﻌﻴﺖ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻣﺤﺪوده از ‪1000‬‬
‫ﻣﺘﺮ ﺗﺎ ‪ 4000‬ﻣﺘﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﺗﻔﺎوت ﺳﻄﺢ دارد‪ ,‬اﻗﺎﻟﻴﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ارﺗﻔﺎﻋﺎت آواﻧﻚ از ﺑﺨﺶ رودﺑﺎر اﻟﻤﻮت ﭘﻮﺷﻴﺪه از ﺑﺮﻓﻬﺎي زﻣﺴﺘﺎن اﺳﺖ ‪.‬ﺑﺨﺸﻬﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻪ‬
‫در ارﺗﻔﺎﻋﺎت ‪ 1000‬ﻣﺘﺮي واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ,‬درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﺎﻻي ‪ 20‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﻮع‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺗﺤﻮل ﺷﮕﺮف از ﺣﻴﺚ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺧﺎﻛﺴﺎزي‪ ,‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻛﺸﺎورزي‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﺳﻴﻼب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس آﻣﺎر و اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪ ارﺗﻔﺎع ﺑﺮف در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺑﻪ ‪ 2‬ﻣﺘﺮ و ﺣﺘﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در ارﺗﻔﺎﻋﺎت اﻟﻤﻮت رود ﺗﺎ‪ 800‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ در ﺳﺎل ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻣﺠﻤﻮع‬
‫رﻳﺰﺷﻬﺎي ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺎﻫﺮود ‪ 2098,‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ در ﺳﺎل ﺑﺮآورد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي آب و ﻫﻮاﻳﻲ ‪ ,‬اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﺰء اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫ﺟﺪول )‪ (1‬ﺟﻤﻊ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ رودﺑﺎر اﻟﻤﻮت اﺳﺘﺎن ﻗﺰوﻳﻦ‬

‫‪77-76‬‬ ‫‪76-75‬‬ ‫‪75-74‬‬ ‫از ﺳﺎل ‪74-73‬‬ ‫ارﺗﻔﺎع‬ ‫ﻧﺎم اﻳﺴﺘﮕﺎه‬ ‫ردﻳﻒ‬
‫ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‬
‫‪611‬‬ ‫‪542‬‬ ‫‪798‬‬ ‫‪718‬‬ ‫ﻣﺘﺮ‪1570‬‬ ‫ﻳﺎرﻓﻴﻊ‬ ‫‪1‬‬
‫‪686‬‬ ‫‪672‬‬ ‫‪771‬‬ ‫‪587‬‬ ‫ﻣﺘﺮ‪2140‬‬ ‫اواﻧﻚ‬ ‫‪2‬‬
‫‪552‬‬ ‫‪298/5‬‬ ‫‪678‬‬ ‫‪734/5‬‬ ‫ﻣﺘﺮ‪2540‬‬ ‫ﻗﺴﻄﻴﻦ ﻻر‬ ‫‪3‬‬
‫‪268/5‬‬ ‫‪195/5‬‬ ‫‪393‬‬ ‫‪403‬‬ ‫ﻣﺘﺮ‪1070‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ آﺑﺎد‬ ‫‪4‬‬
‫اﻟﻤﻮت‬

‫زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت داراي ﭼﻴﻨﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﺮي ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎي دوران دوم و ﺳﻮم و‬
‫ﭼﻬﺎرم ودر ﻧﻘﺎﻃﻲ ﺳﻨﮕﻬﺎي آذرﻳﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺮﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎي زﻳﺮ را ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ ﻻﮔﻮن‪-‬ﻣﺒﺎرك‪-‬درود‪ -‬روﺗﻪ –اﻟﻴﻜﻪ‪ -‬ﺷﻤﺸﻚ – دﻟﻴﭽﺎي –ﻻر ﺗﻴﺰﻛﻮه‪ -‬ﻛﺮج‪- -‬ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﻗﺮﻣﺰ اﺋﻮﺳﻦ‪-‬‬
‫ﻫﺰار دره‪-‬ﻛﻬﺮﻳﺰك‪.‬‬

‫ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺳﻨﮕﻬﺎي ﻣﺎدري و زﻣﺎن و ﻣﻴﺰان ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﭘﺬﻳﺮي ﺳﻨﮕﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎك و ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺟﻨﺲ و ﻋﻤﻖ ﺧﺎك در ﺗﻨﻮع ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و اﺣﺘﻤﺎل روﻳﺶ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﺎص اﻧﻮاع ﺳﻨﮓ‬
‫ﻣﺎدري ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺰان ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﭘﺬﻳﺮي آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت داراي اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ رودﺧﺎﻧﻪ اي ‪,‬ﺧﻨﺪﻗﻲ ‪,‬ﺷﻴﺎري و ورﻗﻪ اي‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره)‪ (2‬ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺳﻨﮕﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺲ آن‬
‫ﻧﻮع ﺳﻨﮓ‬ ‫ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ‬
‫ﮔﺮاﻧﻴﺖ ﭘﺮﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻢ‬
‫ﺗﻮﻓﻬﺎي آﻧﺪزﻳﺘﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﺮج‪,‬ﮔﺪازه ﻫﺎي ﺑﺎزﻳﻚ ﺑﺎﺳﻨﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪,‬رﺑﻮﺳﻴﺘﻬﺎي‬ ‫ﻛﻢ‬
‫ﭘﺮﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ ﻻر‪,‬ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﻴﺰ ﻛﻮه و ﺑﺨﺶ ﻛﻮﻧﮕﻠﻮﻣﺮاﻳﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﺮج‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﺧﻂ رﻳﺰ ﺳﺎزﻧﺪ ﺷﻤﺸﻚ ‪,‬ﺗﻮﻓﻬﺎي آﻫﻜﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﺮج‪ ,‬ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﻣﺮ اﺋﻮﺳﻦ‬ ‫زﻳﺎد‬
‫ﻛﻨﮕﻠﻮﻣﺮاي ﻫﺰار دره ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻬﺮﻳﺰك‪,‬آﺑﺮﻓﺘﻬﺎ‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد‬

‫‪7‬‬
 ‫ﺧﺎك ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﺎﻛﻲ در ﺣﻮزه آﺑﺨﻴﺰ ﺷﺎﻫﺮود ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺧﺎﻛﺰاﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ اﻗﻠﻴﻢ ‪ ,‬ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ‪,‬ﻣﻮاد‬
‫ﻣﺎدري ﺳﻨﮓ ﺷﺪه وﭘﺴﺘﻲ و ﺑﻠﻨﺪي در ﻃﻮل ﺳﺎﻟﻴﺎن ﻣﺘﻤﺎدي ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در زﻣﺎن ﺣﺎل ﻧﻴﺰ در ﺣﺎل‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ از ﺣﻴﺚ درﺟﻪ ﺣﺮارت و ﻓﺸﺎر ﻫﻮا‪ ,‬رﻃﻮﺑﺖ‪ ,‬ﺷﻴﺐ‪,‬‬
‫ارﺗﻔﺎع‪ ,‬ﺟﻬﺖ ﺷﻴﺐ‪ ,‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪ ,‬ﻧﻮع ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ,‬درﺻﺪ ﺗﺎج ﭘﻮﺷﺶ و‪ ...‬ﺗﻨﻮع ﻓﺮاواﻧﻲ را در ﺧﺎﻛﻬﺎي ﺣﻮزه‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت از‬ ‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺑﺎر آورده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮع ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﻜﻪ در ﻧﻮاﺣﻲ ﺷﻤﺎل ﺗﺎ ﺷﻤﺎل ﺷﺮق داراي ﺑﺎﻓﺖ ﺳﺒﻚ‪ ,‬در‬
‫ﻧﻮاﺣﻲ ﺷﺮﻗﻲ ﺗﺎ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ داراي ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ,‬در ﻧﻮاﺣﻲ ﺟﻨﻮﺑﻲ داراي ﺑﺎﻓﺖ ﺳﺒﻚ و ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ,‬در‬
‫ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﺮﻛﺰي و ﻏﺮﺑﻲ داراي ﺑﺎﻓﺘﻬﺎي ﻣﺘﻮﺳﻂ‪,‬ﺳﻨﮕﻴﻦ و در ﺣﻮزه اﻟﻤﻮت رود ﺧﺎك داراي ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﺎ‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﺧﺎك ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻧﻈﺮ ﻛﻼس ﺑﻨﺪي ﺑﻪ ‪ 5‬ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﻜﻪ ﻣﺮﻏﻮﺑﺘﺮﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺧﺎك در ﺣﻮزه و ﺣﺎﺷﻴﻪ اﻟﻤﻮت رود ‪,‬ﻃﺎﻟﻘﺎن رود و ﺷﺎﻫﺮود ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺎزرﺧﺎن ﻛﻪ ﻧﺎم دﻳﮕﺮ آن ﻣﺴﻌﻮد‬

‫آﺑﺎد اﺳﺖ ﻳﻜﻲ از روﺳﺘﺎﻫﺎي دﻫﺴﺘﺎن‬
‫رودﺑﺎر‬ ‫ﺑﺨﺶ‬ ‫ﺑﺎﻻي‬ ‫اﻟﻤﻮت‬
‫اﻟﻤﻮت‪,‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻗﺰوﻳﻦ ‪,‬اﺳﺘﺎن ﻗﺰوﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ‪.‬ﻃﺞ ‪ 50‬درﺟﻪ و ‪ 35‬دﻗﻴﻘﻪ‪,‬ﻋﺞ ‪36‬‬
‫درﺟﻪ و ‪ 36‬دﻗﻴﻘﻪ و ارﺗﻔﺎع‪ 1830‬ﻣﺘﺮ‬
‫دارد دره اي اﺳﺖ و داري آب و ﻫﻮاي‬
‫ﺳﺮد و ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب اﺳﺖ و در ‪ 18‬ﻛﻴﻠﻮ‬
‫ﻣﺘﺮي ﺷﺮق ﻣﻌﻠﻢ ﻛﻼﻳﻪ ﻗﺮار دارد‪.‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﺰره ﻻت از ﺷﺮق و ﺟﻨﻮب آﺑﺎدي ﻣﻲ ﮔﺬرد‪.‬از رﺳﺘﻨﻴﻬﺎي ﻣﻬﻢ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﻞ ﮔﺎوزﺑﺎن‪,‬ﺷﻨﮓ‪ ,‬ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺑﻴﺎن‪ ,‬ﻛﻨﮕﺮ ‪,‬آوﻳﺸﻦ‪ ,‬رﻳﻮاس ﺑﻮﻣﺎدران‪ ,‬ﮔﻮن ‪ ,‬روﻧﺎس ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد داروﻳﻲ و ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻧﻴﺰ دارﻧﺪ اﺷﺎره ﻛﺮد وﻧﻴﺰ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭼﺮاي دام اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪0‬‬
 ‫روﺳﺘﺎي ﮔﺎزرﺧﺎن و ﻣﺤﺪوده اﻃﺮاف روﺳﺘﺎ‬

‫ﻣﻮاد و روﺷﻬﺎ‬
‫ﻣﻮاد و وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‬
‫‪ -1‬ﺑﻴﻠﭽﻪ ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﻲ‬
‫‪ -2‬ﻗﻴﭽﻲ ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﻲ‬
‫‪ -3‬ﭼﺎﻗﻮي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و ﺳﺒﻚ‬
‫‪ -4‬ﻛﻴﺴﻪ ﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ‬
‫‪ -5‬ﻛﺎﻏﺬﻫﺎي ﺧﺸﻚ ﻛﻦ ﻳﺎ روزﻧﺎﻣﻪ‬
‫‪ -6‬ﭘﺮس ﻳﺎ وﺳﻴﻠﻪ اي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﺻﺎف‬
‫‪ -7‬دﻓﺘﺮﭼﻪ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻮﭼﻚ و ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻤﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻳﻚ ﻣﺪاد‬
‫‪ -8‬ﻓﺮﻣﻬﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﺛﺒﺖ ﻣﺸﺨﺼﺎت‬
‫‪ -9‬ﻛﻠﻴﺪﻫﺎ و رﻓﺮاﻧﺴﻬﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬

‫‪1‬‬
 ‫روش ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع و ﭘﻴﺮوآن ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﺗﻨﻮع ﺧﺎك‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‪ ,‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻬﺘﺮ و دﻗﻴﻘﺘﺮ ﻧﻮع ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻻزم ﺑﻮدﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ زوﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدد‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺤﺪوده ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﻣﺮزﻫﺎي آن ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ ‪.‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﺪوده‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﺑﺎزدﻳﺪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻠﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺑﺮرﺳﻲ و ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ﻣﺤﺪوده ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻐﻴﻴﺮات ارﺗﻔﺎع‪ ,‬ﺷﻴﺐ و ﺟﻬﺖ و ﻧﻴﺰ دوري و ﻧﺰدﻳﻜﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻣﺜﻞ ﻧﻬﺮﻫﺎي ﺟﺎري در ﻣﻨﻄﻘﻪ وﭼﺸﻤﻪ ﻫﺎ ‪ ,‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻣﺤﺪوده ﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﺮ ﻣﺤﺪوده ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﺮداري ﺷﺪ‪).‬ﻓﻘﻂ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ داراي اﻧﺪاﻣﻬﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ( در ﻫﺮﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺳﺎزي از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻜﺲ ﺑﺮداري ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺖ در ﻛﻴﺴﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﻳﻠﻮﻧﻲ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﺮ روي ﻓﺮﻣﻬﺎي ﻣﺸﺨﺼﺎت‪ ,‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺎم ﺟﻤﻊ آوري ﻛﻨﻨﺪه ‪ ,‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻤﻊ آوري ‪,‬ﻧﺎم‬
‫ﻣﺤﻞ وﻛﺪ ﻫﺮ زون ‪ ,‬ﻧﺎم ﻋﻠﻤﻲ ﮔﻴﺎه و ﻧﺎم ﻣﺤﻠﻲ ﮔﻴﺎه ﻳﺎدداﺷﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻌﻀﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﺧﺎص ﻛﻪ‬
‫اﻣﻜﺎن ﺛﺒﺖ آﻧﻬﺎ در ﻓﺮﻣﻬﺎي ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﺒﻮد ﻣﺜﻞ ﻣﻜﺎن روﻳﺶ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﺮ روي ﺻﺨﺮه ﺑﻮده ﻳﺎ در ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺮ‬
‫‪,‬رﻧﮓ ﮔﻞ‪ ,‬اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮراﻛﻲ ﻳﺎ داروﻳﻲ ﮔﻴﺎه ﺗﻮﺳﻂ اﻫﺎﻟﻲ ﻣﺤﻠﻲ و‪ ..‬ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از روزﻧﺎﻣﻪ و ﭘﺮس ﺧﺸﻚ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﺮﺑﺎرﻳﻮم ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻊ و‬
‫رﻓﺮاﻧﺴﻬﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ)رﺳﺘﻨﻴﻬﺎي اﻳﺮان و ﻓﻠﻮر اﻳﺮان و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺮﺗﻌﻲ( ﮔﻴﺎﻫﺎن اﺑﺘﺪا در ﺣﺪ ﺗﻴﺮه‬
‫ﺳﭙﺲ ﺟﻨﺲ و ﺑﻌﻀﻲ در ﺣﺪ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎﻣﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﺟﺪاوﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﺪﻧﺪ ‪) .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺼﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺮاي از دﺳﺖ ﻧﺪادن ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر از ﻋﻜﺴﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ و ﺑﻪ ﻃﻮر اﺗﻔﺎﻗﻲ‬
‫از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻨﻮز در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻲ روﻳﻨﺪ و‬
‫در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن اﻧﺪاﻣﻬﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ وﺟﻮد ﻧﺪارد دﭼﺎر ﻧﻘﺺ اﻃﻼﻋﺎت ﻫﺴﺘﻴﻢ(ازﺑﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪه ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ داراي ﺧﻮاص داروﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﻮاص داروﻳﻲ آﻧﻬﺎ ازﻛﺘﺐ وﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮاﺳﺘﺨﺮاج ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻧﺘﺨﺎب روﺳﺘﺎي ﮔﺎزرﺧﺎن و ﻣﺤﺪوده‬
‫اﻃﺮاف آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﻮﻳﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻧﺰدﻳﻜﻲ اﻳﻦ روﺳﺘﺎ ﺑﻪ دژ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﺴﻦ ﺻﺒﺎح و ﻧﻴﺰﻋﺪم وﺟﻮد ﻫﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در ﻣﻮرد ﻓﻠﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺎزرﺧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ و ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر‪:‬‬
‫‪-‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺮزﻫﺎ و ﻣﺤﺪوده ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ از روي ﻧﻘﺸﻪ‬

‫‪2‬‬
‫‪-‬ﺑﺎزدﻳﺪ اوﻟﻴﻪ از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪ وﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ‬
‫‪ -‬ﺗﻌﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻓﺮﺿﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻴﻤﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﻲ ودوري و ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‬
‫‪ -‬ﺑﺮداﺷﺖ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﻬﻴﻪ ﻋﻜﺲ از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺳﺎزي ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫‪-‬ﺧﺸﻚ ﻛﺮدن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪-‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﺣﺪ ﺧﺎﻧﻮاده ‪,‬ﺟﻨﺲ و ﮔﻮﻧﻪ‬
‫‪-‬ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮﺑﺎرﻳﻮم ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫‪-‬اﺳﺘﺨﺮاج ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ ازﺑﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه و ﺟﻤﻊ آوري اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮاص داروﻳﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ‬
‫‪-‬ﺟﺴﺘﺠﻮي اﺳﺎﻣﻲ ﻣﺤﻠﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﺮدم ﻣﺤﻠﻲ و اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺎي ﺧﻮراﻛﻲ و داروﻳﻲ اﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻫﺎﻟﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫‪ -‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﺧﺎﻧﻮاده ‪ ,‬ﺗﻬﻴﻪ ﺟﺪاول اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ و وارد ﻛﺮدن ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺪاوﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دره اي روﺳﺘﺎي ﮔﺎزرﺧﺎن‬

‫‪3‬‬
 ‫آﻗﺎي ﺣﻴﺪر ﻋﻠﻲ ﻧﺴﺎﻳﻲ)ﮔﻴﺎه ﺷﻨﺎس ﻣﺤﻠﻲ(‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ‬

‫وﺿﻌﻴﺖ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻪ ﻣﺘﺎﺛﺮ از ﺷﺮاﻳﻂ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻧﻮار ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻟﺒﺮز و ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮع ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ را از ﻟﺤﺎظ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ آب و ﻫﻮاﻳﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺸﻜﻲ ﻫﻮا ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎ و ﻳﺨﺒﻨﺪان ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ارﺗﻔﺎﻋﻲ‬
‫ﺑﻴﻦ ‪ 150-33‬روز در ﺑﻌﻀﻲ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﻧﻮﺳﺎن آن ﻛﻪ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺎ‬
‫‪ 800‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ در ﺳﺎل ﻣﻲ رﺳﺪ‪،‬ﭘﺴﺘﻲ و ﺑﻠﻨﺪﻳﻬﺎ و ﺟﻬﺖ ﺷﻴﺐ داﻣﻨﻪ ﻫﺎ و ﻣﻴﺰان ﺷﻴﺐ ﻛﻪ ﺧﺎك ﻣﻨﻄﻘﻪ را‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻖ و ﭘﺎﻳﺪاري ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻣﺘﺎﺛﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت ﺑﺎ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺬﻛﻮر و ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪه از ﺗﻨﻮع‬
‫ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺠﻮم ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﻢ و زﻳﺎد ﺷﻮﻧﺪه)ﺗﻤﺸﻚ( و ﻛﺎﻫﺶ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﻮﺷﺨﻮراك و‬
‫ﻣﻬﻢ از ﻧﻈﺮ ﻣﺮﺗﻌﺪاران در ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻘﺎط ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﻜﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﻓﻘﻂ در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺑﺎﻏﺎت ‪،‬ﻛﻨﺎر آب‬
‫ﮔﺬر ﻫﺎ و در داﺧﻞ دره ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻛﻤﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد‪:‬‬
‫…‪Stipa ,Medicago Spp, ,‬‬

‫ﺟﻨﮕﻠﻬﺎي ارس از ﺟﻮاﻣﻊ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻬﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻗﺒﻼ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و در ﺣﺎل ﺣﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻣﺨﺮﺑﻲ ﻣﺜﻞ آﺗﺶ ﺳﻮزي ﻓﻘﻂ ﺑﻘﺎﻳﺎي آن در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮﺟﻮ د ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و در زﺑﺎن ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ آن اُوِرس ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫‪spp Juniperus‬‬

‫از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻌﺮف ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ دﻏﺪﻏﻚ و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﻴﺮه ﻧﺴﺘﺮن‬
‫اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻌﺮف وﺟﻮد ﺧﺎﻛﻬﺎي ﻣﺮﻃﻮب در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ)‪.(3‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﻮآﺳﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻓﺮاوان ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻴﺮه ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ ﻣﻌﺮف ﻣﺮاﺗﻊ ﺗﺨﺮﻳﺐ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ در ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪(3).‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻮﻧﻜﻮس ﻣﻌﺮف ﻣﻨﺎﻃﻖ داراي ﭼﺸﻤﻪ ﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮ آﺑﻲ اﺳﺖ‪(3).‬‬
‫‪Juniperus spp‬درﺧﺖ ارس ﻣﻌﺮف ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻴﻤﻪ اﺳﺘﭙﻲ ﺗﺎ ﻣﺮﺗﻔﻊ اﺳﺖ‪(5) .‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺮف ﺣﺎﺷﻴﻪ آﺑﻬﺎي ﺟﺎري ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ Salix spp .‬و‪Nasturtium officinalis‬‬
‫از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻛﻢ ﺷﻮﻧﺪه درﺧﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮا ن ﺑﻪ ارس و دﻏﺪﻏﻚ و از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻛﻢ ﺷﻮﻧﺪه ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﻳﻮﻧﺠﻪ و ﺑﺮم اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬ﺑﺮم ﻛﻪ از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﻮﺷﺨﻮراك اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻂ داﻣﻬﺎ ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﺧﻮرده ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ,‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ ﺷﺪه و ﭘﻮآ وﻛﺎرﻛﺲ)ﺟﮕﻦ( ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎ ﻧﺸﺎن داد در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺎزرﺧﺎن اﻟﻤﻮت ﺑﻴﺶ از‪43‬ﺗﻴﺮه ﮔﻴﺎﻫﻲ وﺑﻴﺶ از ‪ 135‬ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻴﺎﻫﻲ وﺟﻮد‬
‫دارد ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﻨﺪﻣﻴﺎن ‪,‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺮﻛﺒﺎن ‪ ,‬ﺧﺎﻧﻮاده ﭼﺘﺮﻳﺎن و ﭼﻠﻴﭙﺎﺋﻴﺎن‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﺗﻨﻮع ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﻴﺘﻮان ﻛﺎﺳﻨﻲ‪,‬ﮔﻮن‬
‫‪,‬ﻗﻨﻘﺎل‪ ,‬ﺷﻜﺮ ﺗﻴﻐﺎل ‪,‬آﺗﺮﻳﭙﻠﻜﺲ ‪ ,‬ﺟﮕﻦ ﻫﺎ وﭘﻮآ را ﻧﺎم ﺑﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﻴﻤﻪ اﺳﺘﭙﻲ ﺑﻮدن‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺻﺨﺮه دوﺳﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻨﺲ زﻳﮕﻮﻓﻴﻠﻮم اﺳﺖ و ﮔﻮﻧﻪ اﺳﭙﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﻮاﺣﻲ‬
‫ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ .‬از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي درﺧﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ارس ‪ ,‬وﻟﻴﻚ و ﮔﺮدو اﺷﺎره‬
‫ﻧﻤﻮد ﻛﻪ درﺧﺖ ارس ﺑﻪ ﺷﺪت در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻫﺎﻟﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻨﮕﻞ‬
‫ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻌﻲ از ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺑﻮده ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻫﺪي ﺑﺮ وﺟﻮد زﻳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻨﮕﻠﻬﺎي ﺧﺸﻚ در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺑﺎﻳﻮم اﻳﺮان و ﺗﻮراﻧﻲ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ اﻣﻜﺎن اﺣﻴﺎي ﻣﺠﺪد‬
‫آن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺟﺪول ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه در ﻣﻨﻄﻘﻪ در ذﻳﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره )‪(3‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت‪-‬روﺳﺘﺎي ﮔﺎزرﺧﺎن‬

‫ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫ﻧﺎم ﻣﺤﻠﻲ‬ ‫ﻧﺎم ﻋﻠﻤﻲ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻧﺎم ﻋﻠﻤﻲ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪Parientaria judaica‬‬ ‫‪URTICACEAE‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﮔﺰﻧﻪ دو ﭘﺎﻳﻪ‪,‬ﮔﺰﻧﻪ‬ ‫ﮔﺰﻧﻪ‬ ‫‪Urtica dioica‬‬

‫ﺟﺒﻞ ﻫﻨﺪي‬ ‫‪Datisca cannabina‬‬ ‫‪DATISCACEAE‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺗﻴﺮه روﻧﺎس‬ ‫روﻧﺎس‬ ‫‪Galium setaceum‬‬ ‫‪RUBIACEAE‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﺗﻴﺮه آﻻﻟﻪ‬ ‫ﻻﻟﻪ وﺣﺸﻲ‬ ‫‪Delphinium aquilegifolium‬‬ ‫‪RANUNCULACEAE‬‬ ‫‪4‬‬
‫آﻻﻟﻪ ﻏﻮﻃﻪ ور‬ ‫ﺷﺎﻧﺎﻛﻮﻳﻚ‬ ‫‪Ranunculus spp‬‬

‫‪5‬‬
‫ﻧﺴﺘﺮن ﻳﺎ ﮔﻞ ﺳﺮخ‬ ‫ﮔﻞ ﺳﺮخ‬ Rosa canina ROSACEAE 5
‫وﺣﺸﻲ‬
‫ﺗﻤﺸﻚ‬ ‫ﺗﻤﺸﻚ‬ Rubus chamaemorus
‫ﺗﻮت ﺷﻮﻛﻲ‬ ‫ﺗﻤﺸﻚ‬ Rubus fruticosus
‫ﺳﺮخ وﻟﻴﻚ‬ ‫وﻟﻴﻚ‬ Cratagus oxyacantha
‫ﺳﻴﺎه وﻟﻴﻚ‬ ‫وﻟﻴﻚ‬ Cratagus ambigua
‫ﮔﻞ ﻣﻴﻤﻮن‬ ‫ﮔﻞ ﻣﻴﻤﻮن‬ Pedicularis pycnantha SCROPHULARIACE 6
‫ﺳﻴﺰاب‬ Veronica beccabunga AE

‫ ﮔﻮش ﻣﻮش‬,‫ﮔﻞ ﻣﺎﻫﻮر‬ ‫ﺷﻴﺮ ﻓﺖ ﻳﺎ ﻣﺎﻫﻮري‬ Verbascum spp

‫ﻳﺎ زﺑﺎن ﺑﺮه‬
‫ﺗﺮﺷﻚ‬ ‫رﻳﻮاس‬ Rumex alveolatus POLYGONACEAE 7
‫ﺗﺮﺷﻚ‬ ‫ﺑﺎﻻ ﺑﻠﻨﺪ‬ Rumex scutatus
‫ﭘﻬﻦ ﺑﺮگ ﺗﺮﺷﻚ‬ Rumex obtusifolius
‫ﭘﺮﻧﺪ ﻳﺎ ﻛﺎرواﻧﻜﺶ‬ Pteropyrum olivieri
‫ﺗﺮﺷﻚ‬ ‫رﻳﻮاس‬ Rumex hydrolaphatum
‫ﮔﻮن‬ ‫ﮔﻮن‬ Astragalus michauxianus PAPILIONACEAE 8
‫ﮔﻮن‬ ‫ﮔﻮن ﮔﺎو‬ Astragalus jessenii
‫ﮔﻮن ﻛﺘﻴﺮا‬ ‫ﮔﻮن ﻛﺘﻴﺮا‬ Astragalus gummifer

‫ﺷﺒﺪري‬ Colutea buhsei

‫دﻏﺪﻏﻚ‬ ‫ﺗﻖ ﺗﻘﻚ‬ Colutea spp
‫اﺳﭙﺮس‬ Onobrychis altissima
‫ﮔﻮن‬ ‫ﮔﻮن‬ Astragalus semnanensis
'
‫ﻳﻮﻧﺠﻪ‬ ‫ﻳﻮﻧﺠﻪ‬ Medicago setiva

‫ﭘﻨﻴﺮك ﻳﺎ ﺑﻨﻔﺸﻪ ﮔﻠﻲ‬ ‫ﺧﺘﻤﻲ‬ Malva neglecta MALVACEAE 9

‫ﭘﻨﻴﺮك‬ ‫ﺧﺘﻤﻲ‬ Malva silvestris
‫ﻻﻟﻪ ﻛﻮﻫﻲ ﻳﺎ ﺷﻘﺎﻳﻖ‬ ‫ﺷﻘﺎﻳﻖ‬ Tulipa biflora LILIACEAE 10
‫ﭘﻴﺎز‬ ‫ﭘﻴﺎز ﻋﻠﻒ‬ Allium schoenoprasum
‫زرا‬ Trifolium repens

‫اﺳﭙﺮك‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻋﻠﻒ ﺧﻮش ﺧﻮر‬ Reseda lutea RESEDACEAE 11

(‫زرد)ورث‬
‫ﭘﻨﺠﻪ ﻣﺮغ ﻳﺎ دﻧﺪان‬ ‫ﻋﻠﻒ ﻣﺮغ‬ Cynodon dactylon POACEAE 12
‫ﺳﮓ‬
‫ﻳﺎل اﺳﺒﻲ ﻳﺎ زﻟﻒ ﭘﻴﺮزن‬ ‫زﻟﻒ ﻋﺮوﺳﺎن‬ Stipa hohenacheriana

‫ﺟﻮ وﺣﺸﻲ‬ ‫ﺟﻮ ﭘﺎﻳﻴﺰي‬ Hordeum glaucum

‫ﻣﻠﻴﻜﺎ‬ ‫ﺳﻨﺒﻠﻪ‬ Melica persica

6
 ‫ﻋﻠﻒ ﺑﺎﻏﻲ‬ Dactylis glomerata

‫ﮔﺮﺳﻮم‬ Glyceria fluitans

‫ﮔﺮﺳﻮﻣﻪ‬ Glyceria maxima

‫ﻋﻠﻒ اردو‬ Agrostis canina

‫دم روﺑﺎﻫﻲ‬ ‫ﭼﺴﺒﻜﻲ‬ Alopecurus geniculatus

‫دم روﺑﺎﻫﻲ‬ ‫ﭼﺴﺒﻜﻲ‬ Alopecurus

‫ﻳﻮﻻف‬ ‫ﺟﻮ ﺧﺮ‬ Avena fatua agrestis

‫ﺷﻐﺎل دم‬, ‫ﺟﻮ ﭘﻴﺎزدار‬ Hordeum bulbosum

‫ﭼﭽﻢ‬ ‫ﺷﺒﺪري‬ Lolium

‫ﻣﻮرﺗﻲ‬ ‫ﻣﻮرت‬ Schaenus nigricans CYPERACEAE 13

Trichophorum pumilum

‫ ﻟﻮح‬, ‫ﻋﻠﻒ ﺑﻮرﻳﺎ‬ Scripus setateus

‫اوﻳﺎر ﺳﻼم‬ Scripus sylvaticus

‫ﺟﮕﻦ‬ ‫ﺳﺎزو‬ Carex echinata

‫ﺟﮕﻦ‬ ‫ﺳﺎزو‬ Carex paniculata

‫ﺟﮕﻦ‬ ‫ﺳﺎزر‬ Carex panicea

‫ﺳﺎﻳﻪ ﻛﻴﻨﻪ ﻳﺎ ﺳﻴﺎه‬ ‫ﭼﻮرﻛﻲ‬ Dendrosterella lessertii THYMELAEACEAE 14

‫ﭼﻮرك‬
‫ﭘﻴﭽﻚ ﺻﺤﺮاﻳﻲ ﻳﺎ ﺑﺎﻏﻲ‬ ‫ﭘﻴﭽﻚ‬ Convolvolus arvensis CONVOLVULA 15
CEAE
‫اﺳﻔﻨﺪ‬ ‫اﺳﭙﻨﺪاﻧﻪ‬ Peganum harmala ZYGOPHYLLACEAE 16

‫اﺳﻔﻨﺪك ﻳﺎ ﻗﻴﭻ‬ ‫اﺳﭙﻨﺪ‬ Zygophilum fabago

‫ﺳﻨﺒﻞ‬,‫ﮔﺮﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﻒ‬ ‫ﺳﻨﺒﻞ اﻟﻄﻴﺐ‬ Valeriana sisimbriifolia VALERIANACEAE 17

‫اﻟﻄﻴﺐ‬
Valerianella dufresnia

Gentaurium minus GENTIANACEAE 18

‫ﻛﺎﻛﻮﺗﻲ‬ ‫ﻛﺎﻛﻮﺗﻲ‬ Ziziphora tenuior LAMIACEAE 19

7
 ‫ﻣﺮﻳﻢ ﮔﻠﻲ‬ Salvia verticillata

‫ﭘﻮﻧﻪ آﺑﻲ‬ ‫ﭘﻮﻧﻪ وﺣﺸﻲ‬ Menth aquatica

‫ﮔﻮﮔﺎﻟﻚ‬ Marrobium volgare

‫ﭼﺎي ﻛﻮﻫﻲ‬ ‫د ل درد واش ﻳﺎ دم ﮔﺮﺑﻪ‬ Stachys lavandulifolia

Origanum majorana
‫ﻣﺮﻳﻢ ﮔﻠﻲ ﻳﺎ ﻛﻠﭙﻮره‬ ‫ﻛﻠﭙﻮره‬ Teocrium polium

‫ﻣﺮﻳﻢ ﻧﺨﻮدي‬ Tteocrium chamaedrys

‫ﻣﺮﻳﻢ ﻧﺨﻮدي‬ ‫ﻛﭙﺮ ﮔﻞ‬ Euphorbia petiolata EUPHORBIACEAE 20

Aethionema arabicum BRASSICACEAE 21

‫ﻋﻠﻒ ﭼﺸﻤﻪ ﻳﺎ ﺷﺎﻫﻲ‬ ‫ﺑﺎﻟﻨﮓ ﺑﻮ‬ Nasturtium officinalis

‫آﺑﻲ‬
‫ﺧﺎﻛﺸﻴﺮ‬ ‫ﺧﺎﻛﺸﻴﺮ‬ Descorainia sophia

‫ﻛﺎﻣﻠﻴﺎ‬ Camelia sativa

‫ﺧﺮدل ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ‬ Sinapis arvensis

‫ﻛﺎﺳﻨﻲ‬, ‫ﻛﺎﺳﻨﻲ دﺷﺘﻲ‬ ‫ﻛﺎﺳﻨﻲ‬ Cichorium intybus ASTERACEAE

‫ﺗﻠﺦ‬ 22
‫ﺷﺠﺮه اﻟﻤﺮﻳﻢ‬ Chrysanthemum partenium

‫ﺑﺎﺑﻮﻧﻪ‬ Heteropappus altaicus

‫ﺧﺎﺧﺮون ﻳﺎ ﮔﻠﺮﻧﮓ‬ ‫زرد ﺗﻴﻒ‬ Carthamus oxyacantha

‫وﺣﺸﻲ‬
‫ﺗﻴﺮ ﻣﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﮔﻞ ﮔﻞ‬ ‫زرده ﮔﻠﻚ‬ Centaurea solstitialis
‫ﻛﻨﺪم ﺧﺎردار‬
‫ﮔﻞ‬ ‫وﻟﻬﺎ‬ Centaurea bruguierana
‫ﮔﻨﺪم‬
Tanacetum pathenium

‫ﮔﻞ ﻗﺎﺻﺪك‬ ‫ﻗﺎﺻﺪك‬ Taraxacum calliops

‫ﻗﻨﻘﺎل‬ ‫ﺧﺮ ﻛﺮوچ‬ Crisium rivulare

‫ﻗﻨﻘﺎل‬ ‫ﺧﺮ ﻛﺮوچ‬ Crisium heterophyllum

8
 ‫ﻗﻨﻘﺎل‬ ‫ﺧﺮ ﻛﺮوج‬ Crisium palustre

‫درﻣﻨﻪ‬ ‫درﻣﻨﻪ‬ Artemisia oliveriana

‫ﺑﻮﻣﺎدران‬ ‫ﺑﻮ ﻣﺎدران‬ Achilea millefolium

‫ﮔﻞ ﮔﻨﺪم‬ Cantaurea virgata

‫ﻛﺎﺳﻨﻲ زرد ﻳﺎ ﺷﻴﺮ‬ ‫ﻛﺎﺳﻨﻲ‬ Taraxacum officinal

‫دﻧﺪان ﻳﺎ ﮔﻞ ﻗﺎﺻﺪ‬

‫ﺷﻨﮓ‬ ‫ﭼﺎﻳﺮي‬ spp Tragopogon

‫ﺷﻜﺮ ﺗﻴﻐﺎل‬ ‫ﺧﺮ ﻛﺮوچ‬ Echynops spp

‫ﺧﺎر‬ ‫ﻛﻨﺪﻛﻲ‬ Onopordum spp

‫ﺑﺎد ﺑﺮ ﻳﺎ ﻋﻠﻒ ﺷﺎﻫﭙﺴﻨﺪ‬ Ceratocarpus arvenarius CHENOPODIACEAE 23

‫آﺗﺮﻳﭙﻠﻜﺲ‬ ‫ﻛﺎﻛﻼﻗﻮﺗﻲ‬ Atriplex leococlada

‫ﮔﻞ ﮔﺎوزﺑﺎن‬ ‫ﮔﺎوزﺑﺎن وﺣﺸﻲ‬ Borragospp BORAGINACEAE 24

‫ﮔﻞ ﮔﺎوزﺑﺎن‬ ‫ﮔﺎوزﺑﺎن‬ Anchusa italica

‫ﻛﺎﺳﺮ اﻟﺤﺠﺮ‬ Lithospermum officinale

‫ﮔﻞ آﻓﺘﺎب ﭘﺮﺳﺖ‬ ‫ﮔﻞ آﻓﺘﺎب‬ Heliotropium europaeom

‫ﮔﻞ آﻓﺘﺎب ﭘﺮﺳﺖ‬ ‫ﮔﻞ ﺧﻮﺷﻪ‬ Helioptropium lasiocarpum

‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﻢ ﻣﻜﻦ آﺑﻲ‬ Myosotis scropioides

‫ﮔﻞ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻢ ﻣﻜﻦ‬ Myosotis arvensis

‫ﺗﺎج ﺧﺮوس ﻳﺎ زﻟﻒ‬ ‫ﮔﻞ ﺧﺮوس‬ Amaranthus retroflexus AMARANTHACEAE 25

‫ﻋﺮوس‬
‫ژرك‬ ‫ﺳﺎزو‬ Juncus effusus JUNCACEAE 26

‫ژرك‬ ‫ﺳﺎزو‬ Juncus Acutiflorus

‫ﺧﻠﻨﮓ‬ ‫ﺟﺎروﻳﻲ‬ Ledum paluster ERICACEAE 27

‫ارس‬ ‫اورس‬ Juniperus excelsa CUPRESSACEAE 28

9
 ‫ﻓﻨﺪق‬ ‫ﻓﻨﺪق‬ Corylus arellana CORYLACEAE 29

‫ﮔﺮدو‬ ‫ﮔﺮدو‬ Juglans regia JUGLANDACEAE 30

‫ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻴﺨﻚ‬ ‫ﻣﻴﺨﻚ‬ Vaccaria pyramidata CARYOPHYLLACEA 31

E
‫ﺧﺮﻓﻪ‬ ‫ﺧﺮﻓﻪ ﻳﺎ ﻋﻠﻒ آﺑﻜﻲ‬ Portulaca oleracea PORTULACACEAE 32

‫ﮔﻞ ﺣﺴﺮت‬ ‫ﮔﻞ ﺣﺴﺮت‬ Colchicum latifolium COLCHICACEAE 33

‫ﺷﻮﻛﺮان‬ Conium maculatum UMBELLIFERACEA 34

E
‫ﻛﻤﺎي ﻳﻴﻼﻗﻲ‬ ‫ﻛﻤﺎ‬ Ferula gummosa

‫ﮔﺎوﻛﺶ‬ Cicuta virosa

‫ﮔﻠﭙﺮ‬ Herocleum persicum

‫ﮔﻠﭙﺮ‬
‫ ﺷﺎه ﺗﺮه‬,‫ﮔﻞ ﺳﻔﻴﺪك‬ ‫ﺷﺎه ﺗﺮه‬ Hypecoum pendulum PAPAVERACEAE 35
‫ﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫ﺑﻨﮓ داﻧﻪ‬ Hyoacycamus niger SOLANACEAE 36

‫ﺑﻴﺪ‬ ‫ﺑﻴﺪ‬ Salix spp SALICACEAE 37

‫ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺑﻴﺎن‬ ‫ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺑﻴﺎن‬ Glycyrrhiza FABACEAE 38

‫آﻟﻴﻮم‬ (‫)ﻻﻟﻪ‬ Allium schoenoprascum LILIACEAE 39

‫ﻋﺪﺳﻚ آﺑﻲ‬ ‫او واش‬ Lemna minor LEMNACEAE 40

‫ﻋﺪﺳﻚ آﺑﻲ‬ ‫او واش‬ Lemna polyrhiza

Aethionema arabicum CRUCIFFERAE 41

Plantago spp PLANTAGINACEAE 42

‫ﻧﻴﻠﻮﻓﺮ اﺑﻲ‬ ‫اﺳﺐ ﺳﻢ‬ Numphea spp NYMPHACEAE 43

10
 ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮔﻮ ﻧﻪ ﻫﺎي داروﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت و ﺧﻮاص داروﻳﻲ آﻧﻬﺎ‬
1- Camelia sativa
2- Nasturtium officinalis
3- Descorainia Sophia
4- Sinapis arvensis
5- Reseda lutea
6- Vaccaria pyramidata
7- Portulaca oleracea
8- Malva silvestris
9- Malva neglecta
10- Peganum harmala
11- Zygophilum fabago
12- Medicago setiva
13- Astragalus spp
14- Centaurea solstitialis
15- Artemisia oliveriana
16- Achilea millefolium
17- Chrysanthemum partenium
18- Cichorium intybus
19- Taraxacum officinal
20- Convolvolus arvensis
21- Lithospermum officinale
22- Heliotropium europaeom
23- Anchusa italica
24- Hyoacycamus niger
25- Veronica beccabunga
26- Cratagus oxyacantha
27- Rubus spp
28- Rosa canina
29-Officinalis spp
30- Valeriana sisimbriifolia
31- Ferula gummosa
32-Stachys lavandulifolia
33- Glycyrrhiza

11
 ‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره)‪(4‬ﻓﻬﺮﺳﺖ و ﺧﻮاص ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ داروﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت‪-‬روﺳﺘﺎي ﮔﺎزرﺧﺎن‬
‫ﺧﻮاص داروﻳﻲ و ﺧﻮراﻛﻲ‬ ‫ﺷﻤﺎره‬
‫ﮔﻮﻧﻪ‬
‫داراي ﻣﺎده اي روﻏﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻮ و ﻃﻌﻢ آن ﺷﺒﻴﻪ ﻃﻌﻢ ﺳﻴﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان داروي ﻣﻠﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺷﺐ ﺑﻮ‬
‫روﻏﻦ آ ن ﺑﺮاي ﻟﻄﺎﻓﺖ ﭘﻮﺳﺖ و در رﻓﻊ اﻟﺘﻬﺎﺑﻬﺎي ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻣﻮﺛﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻒ ﭼﺸﻤﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎم در ﺳﺎﻻد و ﺳﺒﺰي ﺧﻮردن در ﺑﺴﻴﺎري ازﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ودر‬ ‫‪2‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت ﻫﻢ ﻣﺮدم آن را ﺑﺎﻧﺎم ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺎﻟﻨﮓ ﺑﻮ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎم و ﭘﺨﺘﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺳﺎﻧﺲ آن در زﻣﺎن ﮔﻠﺪﻫﻲ اﺳﺖ ﺗﻤﺎم اﻧﺪاﻣﻬﺎي ﮔﻴﺎه و ﻗﺘﻲ ﺗﺎزه ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺧﻮردن اﺳﺖ و داراي‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎدي آﻫﻦ ‪،‬ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﮕﻨﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻣﻨﺒﻊ ﻏﻨﻲ وﻳﺘﺎﻣﻴﻨﻬﺎي آ و س ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬در درﻣﺎن‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻣﺰﻣﻦ رﻳﻪ و ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻣﺠﺎري ادراري ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪.‬ﺑﻌﻀﻲ ﭘﺰﺷﻜﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻣﺎﻟﺶ دادن ﺷﻴﺮه‬
‫اﻳﻦ ﮔﻴﺎه روي ﭘﻮﺳﺖ ﺳﺮ از رﻳﺰش ﻣﻮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﻲ ﮔﻴﺎه ﺧﺎﻛﺸﻴﺮ اﺳﺖ و از ﺗﻴﺮه ﺷﺐ ﺑﻮ و در رﻓﻊ اﺳﻬﺎل و ﺑﻬﺒﻮد ﺟﺮاﺣﺎت ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود ‪.‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫‪3‬‬
‫ﺗﺐ ﺑﺮ و ﻣﻠﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﻮش زﻳﺎدي ﻛﻪ دارد در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﺴﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ادرار آور و ﻣﻠﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و در‬ ‫‪4‬‬
‫درﻣﺎن ادم ﺑﺎﻓﺘﻬﺎ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺷﺘﻬﺎ آور اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺳﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﮔﻠﺪار آن در درﻣﺎن و دﻓﻊ ﻛﺮﻣﻬﺎي روده ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ‬ ‫‪5‬‬ ‫رزداﺳﻪ‬
‫رود‪.‬‬
‫داﻧﻪ ﻫﺎي اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان داروي ﻣﺪر و ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺧﻮن ﻛﺎﺑﺮد دارد‪.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫ﮔﻞ ﻣﻴﺨﻚ‬
‫ﺧﺮﻓﻪ ﻧﺎم دارد‪.‬ﺗﺐ ﺑﺮ و ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺧﻮن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در رﻓﻊ اﻟﺘﻬﺎﺑﻬﺎي دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش و ﻧﻴﺰ ﺳﻮﺧﺘﮕﻴﻬﺎي‬ ‫‪7‬‬ ‫ﺧﺮﻓﻪ‬
‫ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﺛﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت از اﻳﻦ ﮔﻴﺎه در ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺧﻮرش اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻨﻔﺸﻪ ﮔﻠﻲ ﻳﺎ ﭘﻨﻴﺮك و در درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻛﻠﻴﻪ و ﻣﺜﺎﻧﻪ ‪،‬ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي اﻟﺘﻬﺎﺑﻲ و ﺗﻮرم اﻋﻀﺎ‬ ‫‪8‬‬ ‫ﺧﺘﻤﻲ‬
‫‪،‬ﺳﺮﺧﻚ‪،‬ﻣﺨﻤﻠﻚ و درﻣﺎن ﺧﺎرﺷﻬﺎي ﭘﻮﺳﺘﻲ و ﺟﻮش ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬
‫ﺧﻮاص آن ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪9‬‬
‫اﺳﻔﻨﺪ ﻧﺎم دارد‪ .‬در ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻮاب آور و ﺿﺪ ﻛﺮم اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﺪه‪ .‬داﻧﻪ ﻫﺎي اﺳﻔﻨﺪ اﺛﺮ ﺳﻤﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫اﺳﻔﻨﺪ‬
‫اﺳﻔﻨﺪك ﻧﺎم داردو ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪11‬‬
‫ﻳﻮﻧﺠﻪ ﻛﻪ از ﺗﻴﺮه ﭘﺮواﻧﻪ آﺳﺎﻳﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ ﻧﻮش ﻓﺮاوان و ﻣﻌﻄﺮ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﺴﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ‬ ‫‪12‬‬ ‫ﭘﺮواﻧﻪ آﺳﺎ ﻫﺎ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ و اﺳﻴﺪﻫﺎي آﻣﻴﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻨﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و دم ﻛﺮده ﺧﺸﻚ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه در درﻣﺎن ﻋﻮارض‬
‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫ﮔﻴﺎﻫﺎن اﻳﻦ ﺟﻨﺲ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻔﻲ ﻳﺎ ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎي ﺧﺎردار ﻳﺎ ﺑﺪون ﺧﺎر ﭼﻮﺑﻲ ﺑﺎ‬ ‫‪13‬‬ ‫ﮔﻮن‬
‫ﮔﻠﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺻﻮرﺗﻲ ‪،‬ﻗﺮﻣﺰ ‪،‬آﺑﻲ و زرد و ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎﻗﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺻﻤﻐﻲ وﺟﻮد دارد و ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ‬
‫ﻛﺘﻴﺮاﺳﺖ و در ﻧﻮاﺣﻲ ﺧﺸﻚ و ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﻲ روﻳﺪ‪ .‬اﺛﺮ درﻣﺎﻧﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﺪاردو ﺑﻴﺸﺘﺮ در داروﺳﺎزي ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻗﺮص و ﻛﭙﺴﻮل ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎرﺑﺮد ﺻﻨﻌﺘﻲ دارد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻴﺎ ه از ﺗﻴﺮه ﻛﺎﺳﻨﻲ اﺳﺖ و از ﮔﻠﻬﺎي اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺐ ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫ﻛﺎﺳﻨﻲ‬

‫‪12‬‬
 ‫در اﻳﺮا ن ﻣﺼﺮف دم ﻛﺮده ﺑﺮگ و ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي آن در درﻣﺎن ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻫﺎي ﮔﻮارﺷﻲ ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪.‬‬ ‫‪15‬‬
‫ﺑﻮﻣﺎدران ﻛﻪ از ﺗﻴﺮه ﻛﺎﺳﻨﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻨﺪ آورﻧﺪه ﺧﻮن ‪،‬ﺿﺪ ﺗﺸﻨﺞ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه و رﻓﻊ ﻧﻔﺦ ﻣﻌﺪه‬ ‫‪16‬‬
‫ﻛﺎﺑﺮد دارد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ داﺷﺘﻦ ﺗﺎﻧﻦ و ﻣﻮاد ﺗﻠﺦ و ﻋﻄﺮي در درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻗﻠﺒﻲ و ﻋﺼﺒﻲ ﻣﻮﺛﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻴﺎه ﻣﺬﻛﻮر ﺷﺠﺮه اﻟﻤﺮﻳﻢ ﻧﺎم دارد و ﺧﻮاص آن ﺷﺒﻴﻪ ﮔﻞ ﺑﺎﺑﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﺿﺪ ﻋﻔﻮﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪه ‪،‬ﺿﺪ ﺗﺸﻨﺞ و ﺿﺪ‬ ‫‪17‬‬
‫اﺳﻬﺎل اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﻧﻴﺰ از ﺗﻴﺮه ﻛﺎﺳﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺎﺳﻨﻲ ﻧﺎم دارد و از ﻧﻈﺮ درﻣﺎﻧﻲ رﻳﺸﻪ ‪،‬ﺑﺮگ ‪،‬ﺳﺎﻗﻪ و ﮔﻞ آن ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ‪ .‬ﻃﻌﻢ ﺗﻠﺦ آن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد‬ ‫‪18‬‬
‫ﮔﻠﻮﻛﻮزﻳﺪ ﺷﻴﻜﻮرﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬ﻣﻘﻮي ﻣﻌﺪه و ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺧﻮن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﺷﺘﻬﺎ آور اﺳﺖ و در در ﻣﺎن ﺟﻮش‬
‫ﺻﻮرت ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪.‬‬

‫ﮔﻞ ﻗﺎﺻﺪ ﻳﺎ ﺷﻴﺮ دﻧﺪان ﻛﻪ از ﺗﻴﺮه ﻛﺎﺳﻨﻲ اﺳﺖ و رﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه داراي ﻣﺎده ﺗﻠﺦ ﺗﺮاﮔﺰاﺳﻴﻦ ‪،‬ﻗﻨﺪﻫﺎ و‬ ‫‪19‬‬
‫اﺳﻴﺪﻫﺎي ﭼﺮب اﺳﺖ ‪.‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه و ﺿﺪ اﺳﻜﻮرﺑﻮت اﺳﺖ در دﻓﻊ ﺳﻨﮕﻬﺎي ﺻﻔﺮا و اﻟﺘﻬﺎب ﻛﺒﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ‬
‫رود‪.‬‬

‫ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﻲ ﮔﻴﺎه ﭘﻴﭽﻚ ﺑﺎﻏﻲ اﺳﺖ از ﺗﻴﺮه ﭘﻴﭽﻚ ﺻﺤﺮاﻳﻲ‪ .‬در ﻣﺰارع و ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺟﺎده ﻫﺎ داراي ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ‬ ‫‪20‬‬ ‫ﭘﻴﭽﻚ‬
‫زﻳﺎدي اﺳﺖ‪ .‬اﻋﻀﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﻴﺎه داراي اﺛﺮ ﻣﺴﻬﻞ و ﺻﻔﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ در ﺑﺮگ ‪،‬ﮔﻞ وداﻧﻪ آن‬ ‫ﺻﺤﺮاﻳﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎﺳﺮ اﻟﺤﺠﺮ ﻧﺎم دارد واز ﺗﻴﺮه ﮔﻞ ﮔﺎوزﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻠﻴﻪ ﻫﺎ وﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺧﺎرج ﻛﺮدن اﺟﺴﺎم ﺧﺎرﺟﻲ از‬ ‫‪21‬‬ ‫ﮔﻞ ﮔﺎوزﺑﺎن‬
‫ﭼﺸﻢ و ﺿﺪ ﻋﻔﻮﻧﻲ ﭼﺸﻢ ﺑﺴﻴﺎرﻛﺎرﺑﺮد دارد‪.‬‬
‫ﮔﻞ آﻓﺘﺎب ﭘﺮﺳﺖ ﻧﺎم دارد و از ﺗﻴﺮه ﮔﻞ ﮔﺎوزﺑﺎن اﺳﺖ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺰارع و ﻣﻮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻣﻲ روﻳﺪ ‪.‬ﺑﺮگ‬ ‫‪22‬‬
‫ﺳﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﮔﻠﺪار آن ﻣﺼﺮف داروﻳﻲ دارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻴﺎه زﺑﺎن ﮔﺎو دارد‪ .‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﻲ روﻳﺪ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻞ ﮔﺎوزﺑﺎن در ﺑﺎزار وﺟﻮد دارد‬ ‫‪23‬‬
‫ﮔﻠﻬﺎي ﺧﺸﻚ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻴﺎه اﺳﺖ‪ .‬و از زﻣﺎﻧﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪﻳﻢ در اﻳﺮان ﺑﺮاي درﻣﺎن ﮔﺮﻳﭗ و ﺳﺮﻣﺎﺧﻮردﮔﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲ رﻓﺘﻪ و از ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ اﺻﻴﻞ اﻳﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻴﺎه در اﻣﺎﻛﻦ ﺑﺎﻳﺮ و ﻣﺨﺮوﺑﻪ ﻣﻲ روﻳﺪ و در اواﺧﺮ ﺑﻬﺎر ﻓﺼﻞ ﮔﻠﺪﻫﻲ آن اﺳﺖ‪.‬ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﮔﻴﺎه‬ ‫‪24‬‬ ‫ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ‬
‫ﺑﺮگ و داﻧﻪ آن اﺳﺖ‪.‬آرام ﻛﻨﻨﺪه درد ‪،‬ﻣﺨﺪر و ﺧﻮاب آور اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺰاب ﻛﻪ از ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎﺷﻴﻪ رود ﻫﺎ و ﭼﺸﻤﻪ ﻫﺎ ﻣﻲ روﻳﺪ از ﺗﻴﺮه ﮔﻞ ﻣﻴﻤﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﮔﻬﺎي‬ ‫‪25‬‬ ‫ﮔﻞ ﻣﻴﻤﻮن‬
‫اﻳﻦ ﮔﻴﺎه اﺛﺮ داروﻳﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺳﺮخ وﻟﻴﻚ اﺳﺖ و در ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻬﺎي اﻟﺒﺮز ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و از ﺗﻴﺮه ﮔﻞ ﻧﺴﺘﺮن اﺳﺖ و‬ ‫‪26‬‬ ‫ﻧﺴﺘﺮن‬
‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺳﺎﻗﻪ و ﺑﺮگ آن در درﻣﺎن ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي ﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﻣﺜﻞ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي‬
‫روده ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪.‬ﻣﻴﻮه اﻳﻦ ﮔﻴﺎه در اﻳﺮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎم ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻤﺸﻚ ﻧﺎم دارد و از ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﺴﺘﺮن اﺳﺖ‪ .‬و ﺧﻮاص داروﻳﻲ و ﺧﻮراﻛﻲ ﻓﺮاواﻧﻲ دارد‪.‬‬ ‫‪27‬‬
‫ﻧﺴﺘﺮن از ﺗﻴﺮه ﻧﺴﺘﺮن اﺳﺖ‪ .‬داراي ﻣﻘﺎدي زﻳﺎدي وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ﺳﻲ اﺳﺖ و ﺧﻮاص داروﻳﻲ زﻳﺎدي دارد‪.‬ﻣﺮدم‬ ‫‪28‬‬
‫ﻣﺤﻠﻲ از آن ﻋﺮق ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺒﻞ ﻫﻨﺪي از ﺗﻴﺮه داﺗﻴﺴﻜﺎﺳﻪ اﺳﺖ و ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﺎﺑﻘﺎ در اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﺑﺮاي درﻣﺎن ﻣﺎﻻرﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر‬ ‫‪29‬‬ ‫داﺗﻴﺴﻜﺎﺳﻪ‬
‫ﻣﻲ رﻓﺘﻪ و ﻣﺴﻬﻞ و ﻗﻲ آور اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﺤﻠﻲ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺒﻞ اﻟﻄﻴﺐ اﺳﺖ از ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻴﺮه اﺳﺖ‪.‬رﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه داروﻳﻲ اﺳﺖ در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺻﺮع و ﺑﻴﺨﻮاﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ‬ ‫‪30‬‬

‫‪13‬‬
 ‫رود‪.‬‬

‫ﮔﻴﺎه ﻣﺬﻛﻮر ﻛﻤﺎ ﻧﺎم دارد و از ﺗﻴﺮه ﭼﺘﺮﻳﺎن اﺳﺖ و دﻣﻜﺮده آن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﻜﻦ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫‪31‬‬ ‫ﭼﺘﺮﻳﺎن‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و از ﺧﻮراﻛﻬﺎي اﺻﻠﻲ دام در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دم ﻛﺮده و ﻋﺮق اﻳﻦ ﮔﻴﺎه در درﻣﺎن دل درد و درد ﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﻣﺜﻞ ﺻﻔﺮا ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ‬ ‫‪32‬‬ ‫ﻧﻌﻨﺎﺋﻴﺎن‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﻧﺎم دارد از ﺗﻴﺮه ﻏﻼت اﺳﺖ و اﻫﺎﻟﻲ ﻣﺤﻠﻲ آﻧﺮا در درﻣﺎن ﺳﺮدرد و ﺳﺮﮔﻴﺠﻪ و ﻧﻴﺰ ﻧﺎراﺣﺘﻲ‬ ‫‪33‬‬ ‫ﻏﻼت‬
‫ﻣﻌﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت دم ﻛﺮده ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺴﺘﺠﻮي اﺳﺎﻣﻲ و ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن‬

‫‪14‬‬
 ‫ﻏﻨﭽﻪ ﻫﺎي ﺧﺸﻚ ﺷﺪه ﻣﺮﻳﻢ ﻧﺨﻮدي ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺎآن ﻏﺬا و ﺗﺮﺷﻴﺠﺎت درﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ درﺧﺘﺎن ﺧﻮدروي ﮔﺮدو در ﻣﺤﺪوده روﺳﺘﺎي ﮔﺎزرﺧﺎن‬

‫‪15‬‬
 ‫ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺗﻨﻮع ﺑﺎﻻي ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﺮاﻛﻢ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻛﻢ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺳﻄﺢ ﺗﺎج ﭘﻮﺷﺶ در‬
‫ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺤﺪوده ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺮاﻛﻢ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ‬
‫روي ﺗﭙﻪ ﻫﺎ و داﻣﻨﻪ ﻫﺎي ﻛﻢ ﺷﻴﺐ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻨﺲ آﺳﺘﺮاﮔﺎﻟﻮس ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي اﻳﻦ ﺟﻨﺲ ﺑﻮﺗﻪ اي و ﺑﺎﻟﺶ وش ﻫﺴﺘﻨﺪ و در‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎك و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ داﻣﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﻫﻤﻴﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﻨﺪﻣﻴﺎن ‪,‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺮﻛﺒﺎن ‪ ,‬ﺧﺎﻧﻮاده ﭼﺘﺮﻳﺎن و ﭼﻠﻴﭙﺎﺋﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﺗﻨﻮع ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻓﺮاواﻧﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﻴﺘﻮان ﻛﺎﺳﻨﻲ‪,‬ﮔﻮن ‪,‬ﻗﻨﻘﺎل‪ ,‬ﺷﻜﺮ ﺗﻴﻐﺎل‬
‫‪,‬آﺗﺮﻳﭙﻠﻜﺲ ‪ ,‬ﺟﮕﻦ ﻫﺎ وﭘﻮآ را ﻧﺎم ﺑﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ وﺿﻌﻴﺖ ارﺗﻔﺎﻋﻲ و ﻧﻴﻤﻪ اﺳﺘﭙﻲ ﺑﻮدن‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻴﭗ ﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻴﭗ ﭘﻮآ‪ -‬ﻛﺎرﻛﺲ و ﺗﻴﭗ آﺳﺘﺮاﮔﺎﻟﻮس –‬
‫آرﺗﻤﻴﺰﻳﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻟﻤﻮت ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻞ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ‬
‫‪-‬‬ ‫) ‪(3‬‬ ‫ﻛﺸﻮر در ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻳﺎرو ﺑﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬از ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ‪:‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﻮﺷﺨﻮراك ﻣﺜﻞ ﺑﺮم و اﻗﺰاﻳﺶ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﻢ ﻛﺎرﻛﺲ و ﭘﻮآ در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‬
‫اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮﺷﺨﻮراك داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻇﻬﻮر ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺧﺎردار‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻋﺪم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮ روي داﻣﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﺮ ﺷﻴﺐ‬
‫‪ -‬ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺧﺎك و ﺳﻨﮓ رﻳﺰه در ﭘﺎي ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎ و درﺧﺘﭽﻪ ﻫﺎ‪.‬‬
‫‪-‬ﺗﺮاﻛﻢ ﻧﺴﺒﺘﺎﻛﻢ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪ -‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪن رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻣﺜﻞ ﮔﻮﻧﻬﺎ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻓﺮاواﻧﻲ ﮔﺮاﺳﻬﺎي ﻳﻜﺴﺎﻟﻪ‪.‬‬
‫‪-‬ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي درﺧﺘﻲ و درﺧﺘﭽﻪ اي و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺎج ﭘﻮﺷﺶ‪.‬‬
‫‪ -‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﻜﺮو ﺗﺮاﺳﺘﻬﺎ)‪(3‬‬

‫‪16‬‬
 ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪ -1‬اﺳﺎﻣﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن اﻳﺮان ‪ ،‬ﻫﺎدي ﻛﺮﻳﻤﻲ ‪،‬ﻣﺮﻛﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﺗﻬﺮان ‪1374،‬‬
‫‪-2‬اﻗﻠﻴﻢ و ﭘﺮاﻛﻨﺶ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻴﺮ ﺧﺎﻟﻖ ﺿﻴﺎ ﺗﺒﺎر اﺣﻤﺪي ‪،‬ﻣﺤﻤﻮد راﺋﻴﻨﻲ ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺎزﻧﺪران ‪1374،‬‬
‫‪-3‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺣﻮزه آﺑﺨﻴﺰ ﺗﻬﺮان ‪،‬اردوان ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ‪،‬ﺳﻤﻴﻨﺎر ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ)داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ‬
‫ﻣﺪرس(‪1373‬‬
‫‪-4‬ﺗﻨﻮع زﻳﺴﺘﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان ‪،‬اﺣﻤﺪ ﻗﻬﺮﻣﺎن ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪه ﻋﻄﺎر‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬
‫‪1380،‬‬
‫‪-5‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﺑﺮد ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ(‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﻨﺮﻳﻚ ﻣﺠﻨﻮﻧﻴﺎن‪،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ‪1378،‬‬
‫‪-6‬درﺧﺘﺎن و درﺧﺘﭽﻪ ﻫﺎي اﻳﺮان ‪،‬ﺣﺒﻴﺐ اﷲ ﺛﺎﺑﺘﻲ ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪1344،‬‬
‫‪-7‬رﺳﺘﻨﻲ ﻫﺎي اﻳﺮان ‪،‬دﻛﺘﺮ ﺻﺎدق ﻣﺒﻴﻦ ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ‪1374،‬‬
‫‪-8‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺮﺗﻌﻲ ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ آذر ﻧﻴﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺟﻬﺎد داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ‪1364،‬‬
‫‪-9‬ﻓﻠﻮر اﻳﺮان ‪،‬اﺣﻤﺪ ﻗﻬﺮﻣﺎن ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪1368،‬‬
‫‪ -10‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻗﺰوﻳﻦ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ وزارت دﻓﺎع و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ‪،‬ﺟﻠﺪ‬
‫‪1378، 26‬‬
‫‪-11‬ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ ‪ ،‬ﻋﻠﻲ زرﮔﺮي ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ‪1371 ،‬‬
‫‪- 12‬ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻴﺮ اﻧﺪازي و ﺷﻜﺎر ﻣﻤﻨﻮع اﻟﻤﻮت‪.1376‬‬

‫‪17‬‬