T.C.

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 

 
TAHRİBATSIZ TESTLER
 
 
LİSANS DERSİ

Doç. Dr. AHMET TÜRK

 
SAKARYA
2010
İÇİNDEKİLER
1.Tahribatsız Muayenenin Önemi, Tahribatsız Muayene Eğitimi ve
Türkiye’deki Durum

2.Tahribatsız deneylerin tanımı ve içeriği

3. Tahribatsız deneylerin tahribatlı deneyler ile karşılaştırılması

4. Tahribatsız deneylerin kullanılma amaçları

a) Emniyet faktörünü yükseltmek

b) Ekonomik amaçlar

-Müşteriyi memnun etmek

-Ürünün geliştirilmesi
-Red ve iade oranlarının azaltılması
-Üretim giderlerinin azaltılması
-Düzenli optimum bir kalitenin sağlanması

2/49
5. Tahribatsız deneyler ile saptanabilen malzeme hataları

6. Tahribatsız deneylerin sınıflandırılması

7. Tahribatsız deneylerin kullanım yerleri

8.Malzeme Süreksizlikleri
-Kaynak hataları,
-Döküm hataları,
-Mekanik İşlem Hataları,
-Isıl İşlem Hataları ve
-Korozyon Hasarları

9. Endüstride yaygın olarak kullanılan tahribatsız deneyler

-Radyografik yöntem (X ve  ışınları yöntemi)

-Ultrasonik yöntem
-Sıvı penetran yöntemi
-Manyetik toz yöntemi
-Girdap akımları (Edyy akımları) yöntemi
-Diğer yöntemler 3/49
Tahribatsız Muayenenin Önemi
 
 Günümüzde açık pazar koşulları ve rekabet ortamı nedeniyle bir malı
sadece üretmek yeterli olmamakta; güvenilir, kaliteli, çevre dostu ve rekabet
edebilir maliyetlerde üretim ve imalat gerçekleştirmek gerekmektedir.

 Piyasalardaki amansız rekabet bir teknoloji savaşı olarak devam ettiğinden,

firmalar sadece üretimi değil, sürekli olarak gelişen, güvenilir ve sonuçta
tüketicinin ihtiyaçlarına cevap veren ürünleri üretmek için gayret sarf
etmektedirler.
 
 Son yıllarda ortaya çıkan bu yeni anlayış, yurt içi ve uluslararası ticarette
mal ve hizmetlerin alışverişinde belirli kriterlere göre belgelendirme veya beyan
zorunluluğu getirmektedir. Özellikle Avrupa Birliği ülkelerinde sistem, ürün,
laboratuar ve personel vasıflarının belgelendirilmesi Avrupa Standartları’na
göre yapılmaktadır. 4/49
 Kalite güvence bilincinin gelişimi ile birlikte, ürün ve tesis güvenilirliğinin
sağlanmasında tahribatsız muayene yöntemlerinin önemi artmıştır. Bunun
sonucunda, özel cihazlar ve donanımları ile personelinin eğitilmesi, ve bunu
takiben de vasıflandırma ve sertifika verilmesi ile sonuçlanan bir yapı
oluşmuştur.

 Özellikle imalat sanayisindeki uygulamaların yanı sıra kimya, Petro-kimya

ve rafineri tesislerinde ve enerji santrallerinde tesis güvenliği, ekonomik işletme
ve çevre koruması ile ilgili kurallar nedeniyle tahribatsız muayene alanındaki
gelişmeler daha hızlı olmuştur.

 Ayrıca, ülkemizin coğrafi ve stratejik konumu, ticari ilişkilerinin artması ve

AB’ne giriş çabaları ile otomobil, makine, donanım, imalat, gemi inşaat ve
elektronik sektörleri ve bunların yan sanayilerindeki gelişmeler tahribatsız
muayene konusuna olan gereksinimi arttırmaktadır.
5/49
Türkiye’de Tahribatsız Muayene Eğitimi ve Gelişimi
 
 Türkiye’de tahribatsız muayene alanındaki eğitim faaliyetleri, ilk olarak
1970’li yıllarda ağırlıklı olarak kaynak dikişlerinin muayenesi konusunda
SEGEM, Oerlikon gibi kurum ve kuruluşlarda seminerler şeklinde başlamıştır.

 Tahribatsız muayene alanındaki düzenli eğitim faaliyetleri 1987 yılında

TMMOB Metalurji Mühendisleri odası bünyesinde kurulan Tahribatsız Muayene
Komisyonu ile başlamıştır.

 Bunu takiben 1988’de ODTÜ’de Almanlar ile ortak Kaynak Teknolojisi ve

Tahribatsız Muayene Araştırma Merkezi kurulmuş ve sistemli olarak eğitim ve
sertifikalandırma çalışmaları başlamıştır.

6/49
 Aynı yıl bu faaliyetlerden ayrı olarak Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
Çekmece Nükleer Araştırma Merkezinde ve iki yıl sonra ise İTÜ Nükleer Enerji
Enstitüsünde tahribatsız muayene eğitimi başlatılmıştır.

 1990-95 yılları arasında KOSGEB-Ankara bünyesinde teknisyenler için

eğitim faaliyetleri düzenlenmiştir.

 1999 yılından itibaren ise TÜBİTAK-MAM’de eğitim kursları yapılmaya

başlanmıştır. TSE-Çayırova Kalite Kampüsünde de kurulan tahribatsız muayene
laboratuarları eğitim amaçlı kullanılmaktadır.

 Bu eğitimin verildiği kurslar temel tahribatsız muayene yöntemlerinde (UT,

RT, ET, MT, PT) seviye-1 ve seviye-2 olarak EN 473 standardı esas alınarak
düzenlenmekte ve bu standart çerçevesinde sınavları yapılarak sertifika
verilmektedir.
7/49
 Kalite Bilinci ve Tahribatsız Muayene

 İlerleyen teknoloji ve gelişen endüstriyel prosesler, toplam kalite anlayışını da

beraberinde getirmekte ve bu da sanayiciye ağır sorumluluklar yüklemektedir.
Artık hatalı bir ürünün veya yanlış bir sistemin işletmelere verdiği maddi ve
manevi yükün ağırlığı çok iyi anlaşılmış durumdadır. Dolayısıyla prosesi
aksatmadan ve üretim aşamalarının her kademesinde kusursuz ürün elde etmek
için tahribatsız muayene teknikleri ile kalite ve proses kontrolü yapmak hayli
önem kazanmıştır.

 İnsanların güvenliğinin sağlanması, müşteri ve üçüncü şahısların hak ve

beklentilerinin güvence altına alınması, ilave işçilik ve hurda oranlarının
azaltılması, kaynakların ve doğanın korunması öngörüsü tüm tarafların
tartışmasız üzerinde hemfikir olduğu temel ilkeler olarak kabul edilmektedir

8/49
 Tahribatsız testlerle gerçekleştirilen muayenelerde, malzemenin makro
yapısında oluşan süreksizliklerin anında ve malzemeyi tahrip etmeden her türlü
işletme şartlarında kontrol edilmesi söz konusudur.

 Malzemelerde meydana gelen süreksizlikler veya hatalar üretim, işlem ve

işletme aşamalarının herhangi birinde olabilir. Bunların süreksizlik mi yoksa
hata mı olduğu ise ancak standartların kullanılması ile anlaşılmaktadır.
Tahribatsız testler bugün;
 
-Her türlü metal endüstrisinde
-Termik, hidrolik ve nükleer güç santrallerinde
-Kara, hava ve deniz ulaşım sektörlerinde
-Köprü, baraj, fabrika gibi inşaat alanlarında
-Petrol ve petrokimya tesislerinde
-Elektronik ve tıp konularında
9/49
Bu alanlarda uygulanan TM’lerin genel olarak kullanım amaçları beş ana
grupta toplanabilir. 

1) Laboratuar ve araştırma çalışması olarak;

a) Yeni bir ürün veya üretim işlemi geliştirmek

b) Mühendislik tasarımını yönlendirmek
c) Gelişen teknolojiye paralel olarak yeni TM yöntemleri ve cihazları
geliştirmek
 
2) Üretim sürecinde, ürünün üniform kalitede ve önceden saptanan özellik
sınırları içinde olduğunu tetkik etmek suretiyle proses kontrolu olarak;

a) Prosesin aksayan noktalarının en kısa zamanda bulunması ve kullanılan

cihazların daha verimli çalışmasının sağlanması

b) Malzeme, işçilik ve üretim zamanındaki israfın önlenmesi

10/49
 
3) Üretim sonrası elde edilen ürünün istenen özellikleri taşıdığından emin olmak
ve güvenilirliğini arttırmak amacıyla kalite kontrol uygulaması olarak
 
4)Servis sürecinde ;

a) Yıpranma ve yorulmadan doğan hataların saptanması amacıyla bakım ve

onarım çalışması olarak
b) Servis dışı kalacak parçanın önceden tayini ile “bütün”e zarar vermeden
yenilenmesini sağlamak

5) Baraj, köprü, döner fırın, yüksek fırın, petrol boru hattı gibi tesislerin
yapımında, montaj işlemlerinin kontrolu için şantiye çalışması olarak.

11/49
Tahribatsız Muayenenin Mühendislik Eğitimindeki Yeri ve Önemi
 
 Tahribatsız muayene eğitimi özel nitelikleri olan bilginin yanı sıra büyük
oranda pratik ve tecrübe ile bütünleştirilmesi gereken bir süreci gerektirmektedir.
Bu nedenle tüm dünyada tahribatsız muayene eğitimi, standart eğitim sonrası bir
eğitim olarak ele alınmaktadır.

Ancak tahribatsız muayene olgusunun anlam ve gereğinin yüksek öğrenim

sürecinde mühendislik adaylarına aktarılması uzman personel yetiştirmek amacı
ile değil, bilinçlendirme ve özellikle disiplinler arası geniş bir bakış açısı sağlama
açısından çok önemlidir.

12/49
 TM uygulamalarının anlam ve gereğinin vazgeçilmez olduğu konular
ve bu konuların disiplinler arası karakteri mutlaka göz önünde
bulundurulması gereken bir durumdur.

 TM uygulamalarının söz konusu olduğu başlıca uygulama konuları ve

mühendislik alanları aşağıda şematik olarak verilmiştir.

13/49
14/49
TAHRİBATSIZ TESTLER

 Bir malzemenin kullanılma amacı için gerekli özelliklerine zarar verecek

ölçüde hasar yapmadan o malzemenin muayenesine imkan veren deneyler
Tahribatsız Deneyler adı altında toplanmıştır. Hasarın derecesini bu şekilde
sınırlamak, deneylerin tahribatsız olarak nitelenebilmesi için gereklidir.

 Günümüzde X-ışını ve -ışını radyografisi, ultrasonik yöntem, elektrik

ve manyetik deneyler, optik deneyler, ısıl deneyler, sızdırma ve penetrasyon
deneyleri, kimyasal deneyler ve bazı mekanik ölçme deneyleri tahribatsız
deneyler olarak kabul edilmektedir.

15/49
Tahribatsız muayene yöntemlerinin kullanılmaması durumunda;

 Üretimin ilk kademelerinde malzemede varolan hataların farkına

varılamaması, ürünlerin hurdaya çıkabilecek kadar kusurlu olmasına neden
olabilir.

 Bu durum üretim harcamalarının ve ürün maliyetlerinin artmasına neden olur.

Bunun yanı sıra hatalı parçalarla imal edilmiş makina ve yapıların emniyet
faktörleri azalacağından kazalar artar ve insan hayatı tehlikeye girebilir.

16/49
 Tahribatsız testler ile malzemelerin muayenesi sadece üretim
aşamasında değil, ayrıca makina parçalarının ve cihazların serviste
kullanım esnasındaki kontrollarında da yaygın olarak
kullanılmaktadır. Ayrıca bu yöntemler teknolojik araştırma ve
geliştirme faaliyetlerinde de önem arzetmektedir.

 Tahribatsız deneylerin makina endüstrisinde uygulama alanları,

işlevleri ve bazı örnekler aşağıdaki şekil ve tabloda verilmiştir.

17/49
18/49
19/49
Tahribatsız Deneylerin Tahribatlı Deneyler ile Karşılaştırması
 
 Deney uygulanan malzeme veya ürünlerin tekrar kullanılması olanaklarını
ortadan kaldıran deneylere tahribatlı deneyler adı verilmektedir.

 Bunlar; Çekme, basma, burma, eğme, yorulma, sürünme, darbe, derin

çekme, sertlik ve korozyon deneyleridir. Bu tip deneyler deney parçasını tahrip
ettikten sonra sonuç veren deneylerdir.

 Kullanılacak bütün malzemelerin tahribatlı deneyinin yapılması

düşünülemeyeceğine göre, bunları temsil eden birkaç numune üzerinde deney
gerçekleştirilir ve geri kalan malzemelerin de aynı olduğu kabulü yapılır. Bu her
zaman geçerli olmayabilir.

 Tahribatsız deneyler ise her bir parça üzerinde yapılabildiğinden daha

gerçekçi sonuçlar vermektedir.
20/49
Tahribatsız Deneylerin Tahribatlı Deneyler ile Karşılaştırması

Tahribatsız Deneyler Tahribatlı Deneyler

 Üreticiye bitirilmiş parça- Deney uygulanan parça
ları muayene etme olanağı diğer parçaları temsil eden
verir,aynı şekilde alıcıda par- numunedir ve diğer parça-
çaları kullanmadan önce ların aynı olduğu kabulü
muayene etme imkanına yapılmaktadır.
sahiptir

 Parça tahrip olmadığından Parça tahrip olur ve ticari

sadece hatalı parçalar hurdaya değerini kaybederek hurdaya
ayrılır, başka hurdaya ayrılma ayrılır. Bu nedenle çok fazla
ihtimali olan parça yoktur yapılması genellikle mümkün
değildir.

21/49
 Üretilen parçaların tümünde  Pahalı malzeme ve üretim
yapılabilir. Özellikle pahalı yöntemleri ile yapılmış parçalar
malzeme ve üretim veya sayıca sınırlı parçalarda
yöntemleriyle hazırlanmış uygulanması doğru olmayabilir.
parçalar sayısına bakılmaksızın
muayene edilebilir.

 Parçadan parçaya değişme  Parçadan parçaya değişmenin

fazla ve önceden bilinmeyen fazla olduğu hallerde sadece
şekilde olsa bile uygulanabilir. alınan örnek numunelere
uygulanabilmesi ve diğerleri-
ninde aynı olduğu kabulünün
yapılması sonuçlara bir miktar
belirsizlik getirir.

 Aynı parçaya birkaç farklı  Deneyin yapıldığı parçada

deney beraberce veya birbirinin başka deneylerin yapılması
peşi sıra uygulanabilir. Aynı genellikle imkansızdır ve farklı
deney aynı parçada tekrar tipte deneyler numunelere
edilebilir. gereksinim gösterir.

22/49
 Deney servisteki parçalara da  Deney uygulanan parçalar
uygulana- bilir (Tesisi durdurmadan tekrar serviste kullanılamaz.
veya parçayı sökmeden).

 Servisteki parça üzerinde  Kümülatif etki aynı parça

herhangi bir kümülatif etki üzerinde doğrudan ölçülemez,
doğrudan doğruya ölçülebilir. sadece farklı süre- lerde kullanılmış
Kırılma mekanizmasını meydana farklı parçalarda yapılan farklı
çıkar- mak bile mümkün olabilir. deneyler ile sonuca varılır.

 Numune hazırlama işi yoktur  Parçadan deney numunesinin

veya minimum düzeydedir. çıkarılması birçok işleme ve diğer
hazırlama işlerini gerektirmektedir.

 Cihazlar genellikle muayene  Cihazlar genellikle sabittir ve

yerine taşınabilen portatif taşınabilme imkanı yoktur.
cihazlardır.

23/49
 Deneyler hızlı sonuç verir ve  Hazırlama ve deney
muayene için harcanacak sürelerinin uzun olması belirli bir
zamandan tasarruf sağlanabilir. muayene süresi içinde denenecek
Daha az zamanda daha çok sayıda parça sayısını sınırlar.
parça kontrol edilebilir.

 İşçilik giderleri, özellikle aynı İşçilik ve tesisat giderleri için

cins parçaların tekrarlanan gerekli yatırım genellikle
muayenelerinde genellikle düşük yüksektir.
olmaktadır.

24/49
 Tahribatsız deneylerin sınırlılıkları ve tahribatlı deneyler ile
karşılaştırması
Tahribatsız Deneyler Tahribatlı Deneyler
 Deneyde özellikler dolaylı  Deney sonuçları parçanın
olarak ölçülür ve genellikle tahrip olmasına neden olan
kalitatif veya karşılaştırmalı koşulların kantitatif ölçüsüdür ve
ölçmeler yapılır. genellikle güvenilir değerler elde
edilir

 Sonuçların yorumları tec-  Sonuçların yorumlanmasında

rübeli ve iyi eğitilmiş bir eleman çok iyi yetişmiş bir elemandan
tarafından yapılmalıdır. yararlanmak gerekmez.

 Deney sonuçlarının birbiri- ne  Deney sonuçları ve servis

uymaması halinde farklı gözlemci- koşulları arasındaki karşılıklı
ler deney sonuçlarının anlamı ve bağıntı genellikle doğrudan
kanıtladıkları üzerinde anlaşmazlı- doğruyadır.Deney sonuçlarının
ğa düşebilir. anlamı ve kanıtladıkları üzerinde
anlaşmazlıklar için gözlemcilere
çok az serbestlik bırakılır.
25/49
 Her deney her malzemeye  Malzeme çeşidinin uygulana-
uygulanamaz. Malzeme bazı hal- cak deney bakımından önemi
lerde deneyi uygulamada bir yoktur.
sınırlılık oluşturabilir.

 Deney parçasının geometrik  Parça şeklinin genellikle bir

özellikleri yani parçanın şekli bazı önemi yoktur, deney numunesi
hallerde uygulamayı sınırlayabilir. çeşitli standartlardan birine uygun
olarak hazırlanabilir.
Otomatizasyonun gerekli olduğu  Deneyler tek tek yapılır, bir
bazı hallerde büyük yatırım otomizasyon söz konusu değildir.
giderleri gerekebilir.

26/49
Tahribatsız Deneylerin Kullanım Amaçları
 
1. Emniyet faktörünü yükseltmek
2. Ekonomik amaçlar
 
1.Emniyet faktörünü yükseltmek:

 Günümüzde kullandığımız makina, araç ve yapılarda insan hayatını

etkileyen büyük felaketlerin yaşanmaması emniyet faktörünün yüksek
olmasından kaynaklanmaktadır. Emniyet faktörünün yüksek olması ise
tahribatsız testler ile mümkün olmaktadır.

 Endüstriyel ürünlerde emniyet faktörünü yükseltmek oldukça kapsamlı bir

çalışmayı gerektirmektedir. Bunu bir örnek ile açıklayalım;

27/49
 
Bir makinanın (n) adet kritik yani kazaya neden olabilecek parçası
varsa; 
Her parçanın hasara uğrama olasılığı eşit ve (h) olsun 
Her parçanın hasara uğramama olasılığı (emniyet faktörü)
 
e = 1-h
olur.
Makinayı oluşturan n adet parçanın hasara uğramama olasılığı ise 
E = en
olur.
Bu durumda makinanın hasara uğrama olasılığı
 
H = 1-E
olarak yazılabilir.
28/49
Örnek: 100 adet kritik parçadan oluşan bir makinayı ele alalım.
 
Her tip parçanın hasara uğrama olasılığı % 0.1 olsun. ( Yani her 1000
parçadan biri hatalı olabilir). 
Her parçanın emniyet faktörü;
e = 1 - 0.001 = 0.999
 
Makinanın sağlamlığı yani hasara uğramaması;
E = (0.999)100 = 0.9057
olur.
Makinanın hasara uğrama ihtimali;
H = 1-E
=1-0.9057
= 0.0943 = 0.1
olarak bulunur.
29/49
 Görüldüğü gibi her bir parçanın hasarlı olmasına 1000 parçada bir
rastlanmasına rağmen, her 10 makinadan arızalı olabilmektedir.

 Dolayısıyla, makinanın hasara uğrama olasılığı (H) parça sayısı (n) ile
artmaktadır. ( Binlerce parçadan oluşan füzeler, yapay uydular, uzay araçlarında
bu durum oldukça önem arz etmekte ve göz önüne alınması gereken bir durum
olarak karşımıza çıkmaktadır.).
 

30/49
2. Ekonomik amaçlar: 
 Tahribatsız deneylerin kullanılmasındaki ekonomik amaçlar aşağıdaki
şekilde sınıflandırılır.

(1) Müşteriyi Memnun Etmek: Tahribatsız deneyler ile hatalı ürünlerin

belirlenmesi ve piyasaya arzedilmemesi pazar rekabeti açısından oldukça
önemlidir. Çünkü hatalı bir mal alan müşteri daimi olarak kaybedilir ve
ürünün adının kötülenmesine neden olabilir. Bu nedenle hataların önlenmesi
önem kazanmaktadır. 

(2) Ürünün Geliştirilmesi: Tahribatsız deneyler ile hatalar belirlendikçe,

bunların giderilme çareleri de araştırılır ve daha mükemmel ve minumum
hataya sahip ürünler elde edilebilir. 

31/49
(3) Red ve İade Oranlarının Azaltılması: Tahribatsız deneyler ile muayene
edilen ürünlerde reddedilen ve iade edilen parça oranının azalması ile doğrudan
doğruya ekonomik bir kazanç elde edilir. Bu da işletmenin daha fazla kar
etmesine katkı sağlar.

(4) Üretim Giderlerinin Azaltılması: Parçalarda malzeme ve üretim hatalarının,

mümkün olduğunca üretimin erken aşamalarında belirlenmesi ile ileride hurdaya
ayrılacakların başlangıçta tesbit edilmesi tahribatsız deneylerle sağlanabilir.
Örnek; Dökülen bir parçaya dövme veya talaşlı imalat yapılmadan önce hataların
belirlenmesi ile hatalı parçalara dövme işlemi ve talaşlı imalat yöntemlerinin
uygulanması engellenir ve fazladan harcama yapılması önlenmiş olur.

(5) Düzenli bir optimum kalite sağlanması: Endüstride genellikle en

mükemmel kalite yerine en fazla kazanç sağlayan optimum bir kalitenin
sağlanması için gayret gösterilir.
32/49
 Bu optimum kalite aşağıda görülen diyagram yardımı ile yapılabilir.

Optimum kalite diyagramı

 
 Eğriden görüldüğü gibi belirli bir kalitenin altında ürünün bir satış değeri
yoktur. Buna karşılık çok yüksek kalitede ise eğri yatay hale gelmektedir.

 Fakat en kalitesiz ürünün dahi bir maliyet değeri vardır ve kalitenin artması
ile birlikte ürünün maliyet değeri de hızla artmaktadır.

 Maksimum kar optimum kalitede üretim yapıldığında elde edilebilmektedir. 33/49

 Burada, ürün kalitesinin sürekli aynı olması kullanılan tahribatsız deneyler
ile mümkün olmaktadır.

 Ürün kalitesinin sürekli bir şekilde muhafaza edilerek pazarlanmasının

ürünün piyasadaki itibarını artıracağı ve bu sayede satışının da artarak ekonomik
bir kazanç elde edileceği aşikardır.

 Temel olarak kaliteyi ve güvenilirliği arttırmak amacı ile uygulanan

tahribatsız muayene yöntemlerinin işletmeye getireceği maliyetin, sağlamış
oldukları ekonomik katkıdan daha az olmaları gerekmektedir.

34/49
 Deney yöntemlerinin maliyetine etki eden faktörler şematik olarak aşağıdaki
şekilde verilmiştir.

 Şekilden görüldüğü gibi, kabul edilecek hataların boyutlarının gereğinden küçük

tutulması, hatalı parça sayısının artması ve bunun sonucu olarak da hurdaya ayrılacak
parça sayısının artması demektir. Bu da ekonomik anlamda fazladan masrafa, belki de
zarara neden olabilir. Ayrıca küçük hataların tespit edilmesinde kullanılan deney
yöntemlerinin pahalı olması da ekonomik olarak fazla bir maliyet gerektirebilir.
35/49
 Tahribatsız Testler İle Belirlenebilen Malzeme Hataları
 
 Bir malzeme veya ürünün kalitesi, kullanılma amacına göre sahip olması
gerekli olan özelliklerin tümü olarak tanımlanabilir. Genellikle,

Mekanik Özellikler
Malzeme Kimyasal Fiziksel Teknolojik
Kalitesi = Bileşim + Özellikler + Özellikler

tanımlanmaktadır.

 Malzemenin servisteki genel davranışı genellikle kimyasal bileşimine

bağlıdır. Mekanik özellikler ise servis esnasındaki belli gerilme tiplerine
malzemenin dayanımını gösterir.

 Herhangi bir nedenle bu özelliklerin şartnamelerde belirtilen kabul

sınırının altında olması halinde, bir malzeme veya imalat hatasının mevcut
olabileceği ihtimalini gündeme getirir.

36/49
Mamül ürünün kalite kontrolu genellikle şu şekillerde olmaktadır:

Kimyasal analiz + Mekanik Öz. Tesbiti + Mikroskop

Muayenesi

 Bu tip bir kalite kontrol işleminde eğer istenen özellikler elde edilebilmiş
ise malzeme yapısının ve uygulanan işlemlerin standartlara uygun olduğu
kabul edilir.

 Ancak, bu tip bir kontrolde belirlenemeyen ve malzemenin servisteki

kullanım aşamasında hasarlara neden olabilecek hatalar bulunabilir.

 Malzemelerin yapı düzeninde çeşitli nedenlerle oluşabilen

heterojenliklere ve süreksizliklere hata adı verilmektedir.

37/49
Mühendisleri ilgilendiren genellikle bu süreksizliklerin mekanik özelliklere
ve bunun sonucu olarak makina parçalarının ve yapıların servis ömrüne olan
etkileridir.
 Makine parçalarının ve değişik amaçlar için kullanılan büyük yapıların,
tankların, boruların ve cihazların servis ömrüne etki eden faktörler genel olarak
aşağıdaki tabloda gösterildiği şekilde özetlenebilir.

 Malzemelerde servis sürecinde oluşabilen değişimler ise şu şekilde

olabilmektedir: 
(1) Yüzeyde çatlakların oluşması (Yorulma olayını başlatabilir)
(2) Mevcut çatlakların büyümesi (ilerlemesi)
(3) Bileşim kaybı (değişimi)
(4) Yapının değişmesi
(5) Yeniden kristalleşme ve tane büyümesi
(6) Taneler arası etkileşim
38/49
(7) Korozyon (pitting)
39/49
40/49
 Malzemelere uygulanan tahribatsız muayene yöntemlerinin temel amacı bu
hataların bulunması ve boyutlarının belirlenmesidir. Hatanın boyutları
küçüldükçe bunların tespit edilmesi ve boyutlarının belirlenmesi de
zorlaşmaktadır.
Hataların Boyutlarına Göre Sınıflandırılması
Hata Boyut (cm) Örnekler

Makro Hatalar 100 boşluklar, çatlaklar, katlanmalar, kaba kalıntılar, blok

segragasyonları,
Mikro Hatalar 10-2 tane yapısı hataları, ince kalıntılar, mikro çatlakalr,
taneler arası korozyon ve oksitlenme,

Mikroaltı Hatalar 10-4 yaşlanma sertleşmesi (istenmeyen), tavlama ve

temperlemede oluşan bazı yapı değişimleri (temper
gevrekliği v.b. gibi),
Kafes Hataları 10-6 yabancı atomlar, kafes boşlukları, arayer atomları,
dislokasyonlar, dizilme hataları,
Atomsal Hatalar 10-8 değişik iyonizasyon durumları, kararlı ve radyoaktif
41/49
izotoplar,
 Malzemelerde meydana gelen hatalar boyutlarına göre genel olarak
yukarıdaki tabloda görüldüğü şekilde sınıflandırılabilir.

 Tabloda görülen mikro altı hatalar, kafes hataları ve atomsal hatalar

özellikle katı hal fizikçilerinin ilgilendiği konulardır. Makro ve mikro
hatalar ise genellikle mühendislerin ilgi alanına girmektedir.

 Hemen her branştaki mühendislerin başarılarını sürekli tehdit altında

bulunduran makro ve mikro hataların önemleri, hataların karakteristiği ile
bağıntılıdır.

Hata karakteristiği; hataların boyut, şekil, gerilme doğrultusuna göre

uzantısı, dağılımı, parça içindeki durumu (bulundukları bölge), fiziksel
yapısı ve etrafına göre durumu ( tane büyüklüğü, çekme mukavemeti, iç
gerilmeler v.b.) oluşur. Hataların belirtilen tüm bu karakteristiklerini tespit
42/49
etmek ve incelemek tahribatsız deneylerin yardımı ile mümkün olmaktadır.
43/49
Tahribatsız Deneylerin Sınıflandırılması
Tahribatsız deneyleri temel fiziksel prensiplerinin benzerliklerine göre beş ana
grupta toplamak mümkündür.
 
1) Işınlama Deneyleri
a) X-Işınları deneyleri; -Radyografi, Radyoskopi
-X-Işınları difraksiyonu
b) -Işınları deneyleri; -Gammografi, Gammoskopi
-Radyoaktif izotopla izleme
c)Elektron deneyleri; -Elektron mikroskopisi
-Elektron difraksiyonu
 
2) Elastik Dalga Deneyleri; a)Sonik deneyler
b) Ultrasonik deneyler
c) Akustik yayınım deneyleri
44/49
3) Elektrik ve Manyetik Deneyleri
a)Doğru akım deneyleri
b)Girdap (Eddy) akımı deneyleri
c)Manyetik toz deneyleri
 
4) Optik Deneyler; a) Spektroskopi
b) Mikroskopi, Makroskopi
5) Diğer Deneyler
a) Sızdırma ve penetrasyon deneyleri
-Penetran sıvı deneyi
-Basınçlı gaz ve basınçlı sıvı deneyi
b) Mekanik deneyler (Sertlik, Strain gauge v.b.)
c) Kimyasal deneyler (dağlama deneyi v.b)
d) Isıl deneyler (Isıl iletkenlik, Isıya duyarlı boya v.b.)

45/49
 Tahribatsız Deneylerin Kullanım Yerleri
 
Malzemelerin yüzeyinde ve iç kısımlarında yapılan tahribatsız muayenelerde
bu yöntemler, farklı boyutlarda ve derinliklerdeki hataların incelenmesinde kendi
fiziksel prensiplerinin olanak verdiği ölçüde kullanılmaktadır.

Aşağıdaki şekilde çeşitli tahribatsız deneylerin, malzemenin yüzey ve iç

kısımlarında bulunabilen çeşitli boyutlardaki hataların incelenmesinde, genel
olarak hangi hata boyutu ve derinliklerinde başarılı olarak kullanılabildiği toplu
olarak gösterilmiştir.

Ayrıca yüzey hatalarının ve iç yapıdaki hataların muayenesinde kullanılan

tahribatsız yöntemlerde toplu olarak sırasıyla aşağıdaki şekillerde verilmiştir.

46/49
47/49
48/49
49/49