Ligjërata e parë

Hyrje në biznesin ndërkombëtar

Mësimdhënësi: Bedri Ademi, PhD in
management
b.ademi@seeu.edu.mk
Cellular: +389 70 389 585
Office : +389 44 356 015
 Historia e biznesit ndërkombëtar

• Think globally, act locally!

• Para Erës sonë fenikasit dhe grekët e vjetër tregtonin
• Në viti 1600 kompania British East India Company,
hap degët e saja nëpër Azi.
• Në vitin 1868 Amerikanët ndërtojnë fabrikën e parë
jashtë vendit, konkretisht në Skoci.
• Shumë të njohura janë sot kompanitë: Alcoa,
American Tobacco, Amor, Coca-Cola, Eastman
Kodac, Gillete etj
GDP Gross Domestic Product

Bruto prodhimi vendor)

GNP Gross National Product

(neto prodhimi vendor)

GNP per capita

GDP per capta në nivel botëror
 GNP per capita 1998

Albania 1.2 72 810 76

Armenia 1.1 74 460 ..
Austria 0.4 79 26,830 ..
Azerbaijan 1.4 71 480 ..
Belarus 0.3 68 2,180 ..
Belgium 0.2 78 25,380 ..
Bosnia and Herzegovina -0.5 73 m ..
Bulgaria -0.4 71 1,220 ..
Croatia -0.1 73 4,620 63
Czech Republic 0.0 75 5,150 ..
Denmark 0.2 76 33,040 ..
Estonia -0.1 70 3,360 ..
Finland 0.4 77 24,280 98
France 0.5 78 24,210 100
Georgia 0.4 73 970 ..

Germany 0.3 77 26,570 ..

Greece 0.5 78 11,740 ..
Hungary -0.3 71 4,510 ..
Ireland 0.5 76 18,710 ..
Italy 0.1 78 20,090 ..
Kazakhstan 0.3 65 1,340 ..
Kyrgyz Republic 1.4 67 380 81
Latvia -0.2 70 2,420 ..
Lithuania 0.5 72 2,540 ..

Macedonia, FYR 0.3 73 1,290 ..

 BN

• BN ka lidhshmëri me shumë me lëndë të

tjera, jo vetëm në lëmin e ekonomisë por
dhe në lëmitë tjera si:
• shkencat politike,
• antropologjike, sociologjike etj,
• dhe mbi të gjitha me gjeografinë
Lënda e Biznesit ndërkombëtar

Qeveria nacional
-politika
-ligjet

Sistemi Gjeografia
Ekonomik dhe Burimet
financiar natyrore

Biznesi
Ndërkombëtar

Komunikimi Sipërmarrjet
dhe Ndërkombëtare
Sistemi transportues

Kultura dhe
Normat
sociale

Dimenzionet e Biznesit ndërkombëtar

(burimi: M.Vagheti et al. , 1991, Taylor&Fransiss, International business)
ç`është Biznesi Ndërkombëtar

• Me BN nënkuptojnë të gjitha transaksionet

e bizneseve qofshin ata private apo
shtetërore me një apo më shumë vende të
huaja.
• Bizneset private bëjnë BN vetëm për
profit, ndërsa bizneset shtetërore bëjnë
transaksione jo vetëm për profit.
Pse duhet mësuar Biznesi Ndërkombëtar?

• Lënda e BN studiohet sepse bizneset

vendore ndikohen nga konkurrenca e
jashtme e vendeve tjera.
• Çdo biznes vendor mundet të futet në BN
nëpërmjet të formës së eksportit dhe
importit që ndryshon nga forma e
shitblerjes në vend
Në lëndës së BN, shjellojmë lëmit si vijojnë:1

• Hyrje në BN (Ndryshimet e shpejta në

BN)
• Teoritë për tregëtin ndërkombëtare
• Tregtia dhe investimet e huaja
• Organizatat ekonomike ndërkombëtare.
• Mjetet e politikës së tregtisë së jashtme
Në lëndës së BN, shumica e autorëve i
shtjellojnë lëmit si vijojnë:2

• Sistemi monetar ndërkombëtar

(Pagesat ndërkombëtare dhe kurset
devizore)
• Ndikimi i kulturës në BN
• MBNJ në BN
• Marketingu ndërkombëtar
• Bashkëpunimi ekonomik ndërkombëtar
i Kosovës etj.
 Specifikat e BN

• a) Lëvizshmërinë e faktorëve të prodhimit

• b) Sistemet e ndryshme monetare
• c) Kufizimet politiko-ekonomike
• d) Largësia territoriale
• f) Kulturat e ndryshme
• g) Kompleksiteti në sjelljen e vendimeve etj.
a)Lëvizshmëria e faktorëve të prodhimit 1

• faktorëve të prodhimit nënkuptojmë:

puna (fuqia punëtore) dhe kapitali
disa autor përmendin edhe faktorët: toka
dhe teknologjia
puna dhe kapitali si faktor prodhues kanë
vështirësi për lëvizje nga një vend në tjetër
dëshira për të ekzistuar në treg edhe për
fitimet më të vogla i eliminon barierat
a) Lëvizshmëria e faktorëve të prodhimit 2

• Dëshira për fitim e motivon fuqinë

punëtore që gjithnjë e më shumë të
migron prej një vendi në tjetrin.
• Barierat në komunikim !
• Dukuria „brain drain“ (migrimi i truve),
• Shtetet mundohen ta luftojnë ate ose
favorizojnë!!
• Si?
b) Sistemet e ndryshme monetare

• Në territorin e çdo vendi qarkullojnë valutat

kombëtare, si mjete ligjore të pagesave,
(Shqipëria e ka lekun si valutë kombëtare, në
Kosovë përdoret Euro etj.)
• kur kalohen kufijtë shtetëror, çmimi i mallit me
valutë kombëtare duhet të kthehet në valutën e
atij vendi
• vlera e valutës kombëtare të një vendi, si
shprehje e aftësisë blerëse të saj në tregun
kombëtar, ndryshon prej aftësive blerëse të saj,
kur krahasohet me çmimin e mallit në vendet
tjera
• Caktimi i paritet me valutave?
valuta

• Valuta konvertibile?
c) Kufizimet politiko-ekonomike

• regjimin doganor,
• caktimi i kontingjenteve,
• masa të proteksionizmit tërthoras,
• obligimit për shitje të devizave Bankës
qendrore etj.
• Embargo etj.
d) Largësia territoriale

• Largësit territoriale midis vendeve të

ndryshme bëjnë që në BN të rriten
shpenzimet e transportit.
• Nuk është apsolute?? !!!.
• Largësia në mes të Shkodrës dhe
Podgoricës është më e vogël sesa ajo
midis Shkodrës dhe Korçës
f) Kulturat e ndryshme

• Kultura paraqet shumën totale të: besimeve,

rregullave, teknikave, institucioneve dhe
artefakteve që e karakterizojnë një grup apo
popull.
-Karakteristikat e kulturës janë:
• Kultura është e mësuar, nuk është e lindur
• Aspektet e ndryshme të kulturës janë të
ndërlidhura.
• Kultura mund të huazohet
• Kultura i ndan grupet e ndryshme
Kompleksiteti në sjelljen e vendimeve

• duhet siguruar informata për indikatorët

ekonomik dhe politik të vendit ku duhet të
investohet apo bëhet ndonjë transakcion
ekonomik që të mund të sillen vendime të
mira.
• P.sh. Sa informata dhe sa duhet të jenë
ata të besueshme kur duhet menaxhmenti
i lart të sjell vendim për të ndërtuar një
fabrikë në një shtet të huaj?.
Specifikat tjera për BN

• Menaxhimi i burimeve humane.

• Menaxhimi i operacioneve në nivel
ndërkombëtar
• Marketingu ndërkombëtar
• Investimet e jashtme etj.
 Ç`ka është globalizimi? 1
Ç`ka është globalizimi? 1
Ç`ka është globalizimi? 1

• Ky termë përmendet dhe diskutohet çdo kund:

lajmet televizive, nga interneti, demonstratat
politike, parlamentet, takimet e punës etj.
• Megjithatë definimi duhet të nisë nga aspekti
politikë, social, ekologjik, historik, gjeografik dhe
aplikimi kulturor i globalizimit. Disa autor nisen
nga globalizimi teknologjik, globalizimi
politikë
• Definimi më i pranueshëm, që përdoret në
biznesin internacional (ndërkombëtar) do të
kishte qenë përsëri në lidhje me globalizimin
ekonomik .
Ç`ka është globalizimi? 2

globalizimin ekonomik,- pra ai është

integrimi ndërkombëtar i të mirave,
teknologjisë, punës dhe kapitalit në lidhje
me koordinimin dhe lidhjen e aktiviteteve
ekonomike në nivel botëror.
Kështu bëhet shkrirja e tregjeve të veçanta
(nacionale) në një treg të fuqishëm global.
Kontribut në globalizim!

• Preferencat e konsumatorëve gjithnjë e më

tepër afrohen Të përmendim në këtë rast: Coca
colla, Levis dhe Marboro.
• Nevojat e përgjithshme për të mira: alumin,
bakër, naftë, drithna, kompjuter, aeroplan e
shumë të tjera.
• Për shkak të zhvillimeve në industri nuk mund të
flitet për: tregun amerikan, gjerman , japonez etj,
por flitet për një treg botëror, treg global.
Forcat të cilat e shpejtojnë procesin e
globalizimit

• 1) Politika
• 2) Teknologjia
• 3) Tregu (market)
• 4) Kostoja (Cost)
• 5) Konkurenca
1) Politika

• Ekziston një trend i gjithë pranuar drejt

unifikimit dhe socializimit të krejt
shoqërisë.
• Ekzistojnë shume organizata botërore të
cilat gjithnjë e me tepër bashkëpunojnë
dhe integrohen.
1) Politika 2

• dy arsye tjera:
• 1) Reduktimi permanent i barriera për
tregti dhe investimet sa më të mëdha në
vendet tjera duke i shfrytëzuar përparësitë
ekonomike që i afron vendi tjetër dhe
• 2) Privatizimi i shumë kompanive në
vendet postkomuniste.
2) Teknologjia 1
• Përparësitë e teknologjive e reja të komunikimit
kanë kontribuar në rritjen e qarkullimit të ideve
dhe te informatave duke i eliminuar barrierat e
kufijve.
• Në më shumë vende të mund të prodhohen
prodhime të ndryshme (gjysëfinale) për të
realizuar një prodhim final në vend krejt tjetër.
• Interneti sot ju mundëson edhe kompanive të
vogla që të konkurrojnë globalisht në tregun
botëror.
2) Teknologjia 2

• Video konferencat ju mundësojnë shitësve që ti

tregojnë prodhimet e veta te blerësit potencial në
gjithë botën pa pasur nevojë që të udhëtohet
• Kompanitë mund të mbajnë mbledhje edhe kur
menaxherërt nuk ndodhen në të njëjtin vend.
• Në kohën e fundit komunikimi me e-mail
praktikohet me të madhe sepse është më i shpejt
se komunikimi me postën klasike, bile edhe më i
lirë se sa telefaksi.
2) Teknologjia 3

• Interneti ndihmon shumë edhe në formën B2B të

biznesit, gjegjësisht komunikimin në mes të dy
bizneseve pa marr parasysh se ku ata ndodhen
gjeografikisht.
• Ai ndihmon edhe në krijimin e kompanive join-
venture
• Në vitin 1999 kompanit Ford General Motors dhe
Daimler Chrysler formojnë join-venture që të
zhvillojnë një strategji të përbashkët për të
konkurruar në tregun botëror nëpërmjet
përparësive të internetit
 3) Tregu (market)

Sa më shumë që globalizohen kompanitë aq më

tepër globalizohen edhe myshterinjtë
(konsumatorët), bota bëhet një treg i madh.
• When do you want us there? (kur do ti ne atje
na ke?)
• kompanitë kanë mundësi më tepër që të
zgjedhin përparësitë komparative në me
vendeve të ndryshme
• Shpesh edhe ngopja e tregut të brendshëm i
detyron menaxherët të kërkojnë tregje
alternative.
4) Kostoja (Cost)

• Duke globalizuar prodhimin apo shërbimin

sipas çmimeve që ofrohen në vende të
ndryshme menaxheri bëhet efektiv dhe
efikas
• Shembull: Nëse biznesi kërkon shumë
fuqi punëtore, atëherë do të zhvillohet atje
ku ajo është më e lirë.
5) Konkurenca

• Konkurrenca e fort e brendshme dhe jo

lojale i detyron kompanitë të kërkojnë
tregje të jashtme
• Nuk është njësojë të jesh i jo konkurrent
në Belgjik dhe të jesh jo konkurrent në
gjithë Evropën.
• Shembëll (dy shok ne xhungël)!