i<;iNDEKiLER
---
I. BOLUM
NEDEN BORSA? NEDEN HiSSE SENEDi?
1. Neden Borsa? Neden Hisse Senedi?
2. Heikes kazamrken kazanmak miimkiin mii?
3. Giiciiniiz ne kadar?
4. Porti6y ne demektir?
5. TekyolBorsarru?
6. Borsa insam bstutr rru?
7. Kalbiniz sag-lam rru?
8. Ucundsn k6~sinden nssil bsslsmr?
9. Biiyiik para rru lazrrn?
10. Tek bir Senede mi yiiklenmeli?
11. Devemli kszsnmsk miimkiin mii?
12. Herkes milyoner olur mu?
II.BQLUM
BORSA NEDiR? NASIL C;AL~m?
13. Borsa ne demek? Menkul Kiymetler Borsesi nedir?
14. A Yl-Boga-KayWl ne demek? Sabah'ln okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 6

15. Borsa nasuyall§IYOr?

16. Birinci-el Piyasajlldnci-el Piyasa ne demektir?

17. AraCIhk ne demektir?

18. AraCI kurumJar j kisiler kimlerdir?

19. Borsa'da kay tiir aracr var?

a) Bankalar

b) Araci kurumJar

c) Borsa komisyouculsrt-Borse banker1eri 1- Arecilerui aksn

2- Arsailsrui poxtioy sahibi olmeleruun teh1ikesi

20. Fiyat nssil olusuyor?

- AgirlIklI ortalama fiyat

- Taban fiyat

- Tavanfiyat

- Kaparuq tiyet:

- En duqiikjEn yiiksek fiyat

21. Borsa dismd« halka arz nssil yepilmsktedir?

22. Borsa dl!j1 arzda fiyatlar nssil belirlenmektedir?

23. lsteyen gidip Borsa 'da slutt-setun yapabilir mi?

24. Hisse senedi eltp-sstmsk: kolay bir i!j mi?

25. Borsa emrini nssil vereceksiniz? - En iyi fiyat

- Limitli fiyat

- Aylllq fiyati j l!k fiyat

- Kspsius iiyet:

- Aracmm takdirine gore

- Ortalama fiyat

- Yeklssik fiyat

-Dur keyith emir

- Bagh emirler

- Yahep, yahiy

- Alternatifli emir

- Hemen uygulanarruyorsa iptel emri

- lptsle kadar qecerli emir

26. "Yaz Tahtaya ... Al Haftaya" usulii nedir?

27. Tahtalar hergiin dolup dolup boselu: ttu?

Sabah'ln okuyuculanna armaganldlf. SAYFA 7

28. A11lT1-sipariq emrinin psrssi ne zaman odenir?

29. SatJ1an hisse senedinizin persstni ne zaman alabilirsiniz?

30. istanbul disuidskiler Borsa 'dan nssii yararlanacak? 3J. Saklama hizmeti ne demektir?

32. Takas hizmeti nedir?

33. Dtizenleyici shm-sstim ne demek?

34. $irketler kendi hisse senetlerini ehp-setsrsk diizenJeyici rol oynamak icin Borsa 'ya qirebilir mi?

3B. Ysbsnciler Borsa 'dan neden ehs-veris ysper?

36. Tiirkiye Ponlsri nedir?

37. Borsa ne kadar derin?

III. BOLUM

BORSA ENDEKSi NEDiR?

38. Borsa Endeksi ne demek?

39. Endeksin onemi nedir? 4QUnluendekslerhangileri?

4J. Risse Senedi gibi endeks de sluup satJ.hr ttu?

42. Borsa Endeksi ile Hisse Senedi fiyatmdaki deg-igim neden k~llaql:lrJ11r?

IV. BOLUM

HiSSE SENEDi NEDiR?

43. Menkul kiymet ne demek?

44. Risse Senedi nedir?

4B. Hisse Senedi sahibine ne haklar sag-Jar?

46. llmtihsber-Geciai Hisse Senedi ne demektir?

1) Knrulus ilmiihaberi

2) Sermaye ertuimi ilmiihaberi 4Z, Apel ne demektir?

48. Hisse Senedi sahibine ne sorumJuluklar yiikler?

49. Kay ye!}it Risse Senedi var?

BO. Hamiline ve Nama-Ada ysials Hisse Senedi nedir? Bl, Adi ve imtiyezli Hisse Senedi nedir?

Soboh'm okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 8

65. iyi hisse senedi nssil seciiir?

66. Satm almacak hisse senedi ussil secilir?

1) Yeni ksqttler

2) Ucuz kafjItlar

3) Oynak kafjItlar

4) AfjIr kagltlar

67. Hisse bagma verim ne demektir?

68. Hisse senetleri ussil deger1endirilir?

1) Fiyat/Kazant; oram ne demektir?

2) Yatmmm (Aktifin) verimliliqi nedir?

3) Ozkaynak verimliliqi tie demektir?

4) Ozkaynak nedir?

5) Ozkaynak oram ne demektir?

6) Temettii oram (Da{j1tJ.lan temettiiiin odenmis sermayeye oram) ne demektir?

52. Kurucu Hisse Senedi nedir? 83. intifa Hisse Senedi nedir?

54. Hisse Senedi 'nin degeri nedir? Fiyeti nedir?

1) Nominal deger

2) ihrat; degeri

3) Defter degeri

4) Piyasa degeri

55. Kupur nedir?

56. Kupon ne demektir?

57. Kuponsuz-kuponu kesilmis Hisse Senedi nedir?

58. Hisse senedini zayi eden-keyip eden tie yapabilir?

59. Hisse senedi zamanla get;ersiz hale gelir mi?

60. Kuponlarda zaman agImI siiresi ne kedsrdir?

61. Riit;han hakla kullammmda zaman agIml ne ksdsrdir?

62. Bedelsiz hisse senedi dagitmunda zaman ssutu var tiudu?

63. Bir koqede un utulm us hisse senedinin sshibi ne kaybeder?

64. Hisse senedi sahip1eri ne kadar vergi oder?

V.BOLUM

iYi HiSSE SENEDi NASIL SEQiLiR?

Soboh'm okuvuculonno armaganldlr. SAYFA 9

1) Anonim sirketin biinyesinden (doqrudsn riskler)

2) Cevreden (doleyli riskler) - Finansal risk

- Yonetim riski

-Is riski

- Konjonktiir riski

- Faiz fiyatIjDoviz fiyatIj AItm Iiyst: riski

'.,

7) Hisse besuu: kazany ne demektir?

8) Piyasa degerijDefter degeri oram ne demektir?

9) Hisse senedinin piyasa devir siirati nedir?

69. Bilsncosune bskip sirketin durumu nssil degerlendirilir?

70. Amortisman nedir? Kar1illgI nesil etkiler?

71. Bedelsiz hisse senedi dagItzmI, hisse besms verimi naszl etkiler?

72. RUyhan bekki kullsnimi hisse bssins. verimi naszl etkiler?

VLBOLUM

BORSA'DA FIT ATLAR NASIL OLU~UR?

73. Borsa neden etkilenir? Fiyatlar neden inip ctker?

74. Konjontiir borssyt nssil etkiler?

75. Borsa 'daki fiyat olusumu dissriden nesil etkilenir?

76. Spekiilstorler Borsa 'yi ussil etkiler?

77. lceiidekilerin ticareti veya iceridekilerin einklsmslen ne demektir?

78. lceridekilerin ticareti veya iceridekilerin eciklsmslsri nssil denetlenir?

79. Fiyatlar inerken kar etmek, ciksxlcen zarar etmek miimkiin mii?

80. Arbitraj ne demek?

81. Risk unsuru nedir?

Sobch'm okuyuculanna armaganldlr. S~YFA 10

- Enflasyon riski

VII.BQLOM

~iRKETLER NASIL yALI~IR?

82. Anonim sirket ne demektir?

83. Anonim $irketJer nssil yCinetilir?

84. Sermaye ararmu nssil yepilir?

85. Ksyitb' sermaye ne demektir?

86. Yeniden degerlemenedir?

87. Vekaleten oy kullanma ne demektii?

88. $irket ele geyirmek ne demektir?

89. $irketJerin bagImSlZ dl$ denetimi, bagImSlZ dl$ denetci raporu nedir?

90. Halka sink $irket ne demektir?

91. Kspeli aile sirketleii ne demektir?

92. Holding ne demektir?

93. $irketJer neden halka ecihr?

94. $irketJer halka scilmsktsn neden cekinir?

95. $irketJer halka nssil ecilu?

96. $irketJer neden daha cole halka scilmiyor?

97. Bir sirketin hie bir aile ve grubun hakimiyeti kslmiyecek olyiide halka eczimsss yararll mi?

98. Sermaye Piyesssi Kurulu nedir? Ne i$ yapar?

99. istanbul Menkul Kiymetler Borsssi '111 kim yonetir?

100. Sermaye Piynsesi Kuruiu ve borsa yonetimi

qozetim ve denetimde neden etkili olmak zorundsdu?

101. Borsa Kotu nedir?

Soboh'm okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 11

VIII.BOLUM

YATIRIM ORT AKLIKLARI VE FONLARI

102. Yatmrn ortaklgi ne demektir?

103. Menkul Kiymetler Yatmm Fonu ne demektir?

104. Menkul Kiymetler Yatmm Fonlsri'tuu yepis: nssil olur?

105. Yatmm Kuliipleri uedir, Yatmm Danl~an11gl nedir?

1) YatmmKuliip1eri

2) Yatmm D~man11fjJ.

Soborun okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 12

Soboh'm okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 13

Kaba anlatimryla "Borsa" hisse senedinin "pazaridir.' Borsa, kayidi-kuyudu, kaidesi -usulu olan bir pazardir.

Hisse senedi sadeee Borsa'da alirup sanlmaz, Bu nedenle borsa dismdaki hisse senedi ahm-satimlarma da Borsa'daki fiyat esas teskil eder.

Risse senedi denilen ~ey bir "kaglt parcasidir." Bu kaglt parcasirun deqerini kilo He, metre He, olcmeye bicmeye imkan yoktur.

Hisse senedi denilen kaglt parcasirun degerini, fiyatiru belirleyen pek cok etkenler vardir. Nihai fiyati saner veya ahcirun bu kaglt parcasma verdiqi "onemi" belirler.

Borsa da, Hisse Senedi ahm satnru da, "kar etmek icin' icad olunmus seylerdir.

Bu isekarisanlarin, Borsa ve Risse Senedi He il-

Sobch'm okuyuculanna armaganldlf. SAYFA 14

gilenenlerin hepsinin tek bir amaci vardir: Kar etmek.

Hisse senedini cikaran da, satan da hep kar pe-

sindedir. ,

o halde birileri kaybedecek ki, bir baskalari kar edebilsin ..

Borsa'da, Hisse Senedi ahm satirrunda kar-zarar'm ikiz kardesidir,

Her zaman kar etmeye, devamh kazanmaya imkan yoktur.

Bunun icindir ki., bazi kimseler Borsa'yi kurnarhaneye, Hisse Senedi ahp satmayi kumar oynamaya benzetirler. Bu benzetme qercek olmasa bile bir olcude benzerlikten s6zedilebilir.

"Bazi kimseler Borsa"da herkes kazaruyormus, Ben de butun pararru Hisse Sene dine yanrayim ben de kazanayim" derler.

Bu cok hatah bir seydir. Herkes kazarurken, kaybetmek cok kolaydir, Bunun tersi de mumkundur, Herkes kaybederken cok para kazananlar da olabilir.

Borsada kazanmak ve kaybetmek sadece "sansa" baglanamaz.

~ans, kader, kismet mutlaka cok 6nemlidir. Fakat hie bilmeden, olur-olmaz hisse senedi alanlarm, yanlis hisse senetlerine para baqlayanlarm, baskalarmm oyununa gelenlerin, sansdan, kader ve kismet den yardim beklemeleri komik olur.

Soboh'm okuyuculanna orrnoqorudu. SAYFA 15

Temel kural sudur: Borsa'da risk ahrur, tehlikeye girilmez.

Anadolu'da "Ne kadar kofte, 0 kadar ekmek ... " diye bir halk deyimi vardir.

Ne kadar pararuz var ise, Borsa ile Hisse Senetleri ile 0 kadar ilgilenmeniz gerekir.

Borsa "bir imkan isidir.' Borsa'da mutlaka "kendi pararuzla' oynaym. Sakm "baskasmm parasi ile, borclanarak, kredi alarak Borsa"da oynamaym.

Anadolu'da " ... Baskasmm seyi ile gerdege girilmez ... ·' derler. Bunu hatirdan hie cikarmayin,

Ben size birkac olyu vereyim. Bu olculere gore "haddinizi" bilin. Yerinizi belirleyin. (Burada verdiqim olculer 1990 Yl11 Sonbaharmdaki Turkiye geryeklerine uyan olculerdir.)

Hisse Senedi'ne ilgi duyuyorsunuz. Bunun icin ayiracaquuz paraya bakahm:

. - 1 milyon lira ayirabiliyorsunuz.

Bu kadar para ile Borsa'da istikbali olan bir hisse sene din den 200 adet alabilirsiniz. Bilenlere sorun. Bu kitapcikda anlatilanlara gore kendi akhruzi kullarun, Hangi hisse senedini alacaqiruza karar verip 200 tane alm,

Bir kenarda bekletin. Baska birsey yapamazsiruz, ilerde bu hisse senetleri doqurur, Fiyati artar. sizin hisse sene dine ayiracaqiruz baska pararuz olu~. 0 zamana kadar hisse senetlerini yastik

Soboh'm okuyuculonno armogonldl!. SAYFA 16

altinda saklaym. Arada sirada fiyati duser gibi 01- sa da moralinizi bozmaym.

- 5-10 Milyon lira ayirabiliyorsunuz. .

Bu kadar para ile Borsa'da ufak bir portfoy olusturabilir, ufak ufak Borsa oyunlanna girebilirsiniz. 9iinkii bu para ile Borsa'da istikbali olan hisse senetlerinin herbirinden 200 adet olmak iizere 2-3 farkli hisse sene dine yatmm yapmaruz miimkiindiir.

Bel? kart ile oyun oynar gibi, bilenlerin yardmu ve kendi kafaruzi kullanarak ii<;: farkh hisse senedinin bir kismiru saklar, bir kismiru satar, yerine baska hisse senedi alabilirsiniz. Veya bir sure sonra hepsini satar, portfoyunuzun yapismi degil?tirebilirsiniz.

Boylece icinize kurt veya seytan girer. Huzurunuz kacar. Siz de bir Borsa Hastasi olmaya baslarsiruz.

- 50 Milyon liradan fazla parayi hisse senedine yatirmaya karar verdiniz.

Hapi yuttunuz. Arnk qunun en al?agl bir saati, "ne yapsam, hangisini ahp, hangisini satsam?." diye caba gostermeniz sart. Bir araci kurulusla, kisi ile baqlanti kurup, Borsa'da devamh ahm satim imkaru saglamak zorundasiruz, Ne yazlk ki 50-100 milyon parasi olan musterilere araci kuruluslar kisiler yUzvermez.

Allah yardrmcnuz olsun,

- 250 Milyon liradan fazla parayi hissse senedine yanrma durumundasiruz.

Giinde en a§agl iki saatiniz "ne alsam, ne satsa-

Sobch'm okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 17

mi" dusunrnekle geyecek. Hergiin fiyatlara bakacaksiruz. Devamh ahp satan bir sistemi il?lete-

ceksiniz, .

- Daha fazla-cok daha fazla para ayirabiliyorsunuz. borsa'da oynamada daisrarhsiruz.

000000 ... Siz artik "Borsa" hastasisiruz. En iyisi bu il?i "profesyonel" olarak benimseyin. Sadece bununla me~gul olun. Veya bu ise bakacak bir profesyonel He anlasm,

Borsa'cilar "Portfoy" kelimesini, bir kisinin sahip olduqu degi~ik hisse senetlerini ifade etmek icin kullarurlar,

Basit anlannuyla Portfoy sizin yumurtalarm (Hisse Senetlerinin) sepetidir. Eger sizin sadece bir kurulusun hisse senetlerine sahip iseniz, portfoy'den soz edemezsiniz.

Orneqin isi qelistirdiniz. fie;: degi!ilik anonim sirketin hisse senedini satin aldnuz, Arhk sizin de "portfoyiinuz olusmus" demektir.

- Portfoyuruizde kay senet var? diye sorduklarmda 3 senet var (3 deqisik sirketin demek istiyorsunuz) diyeceksiniz.

- Portfoyuntiz kay liralik? Portfoyiinuzun biiyiiklgii ne? dediklerinde, portfoydeki toplam senetlerin giinliik borsa krymetlerinin toplam rakarrundan sozedeceksiniz,

- Portfoyunuziin karsihqi nasil? dive sorduklarmda portfoydeki toplam hisse senetlerinin fiyat degi~imini Borsa El}deksi ile karsilastiracaksiruz,

Soboh'm okuvucuonno armaganldlr. SAYfA 18

Eger toplam hisse senetlerinizin fiyati Borsa Endeksinden daha iyi gelil?me g6steriyor ise, Portf6yiiniiz karhdir. A<;:ik anlanmryla hisse senedi secimini iyi yapmll? sepetinizi iyi doldurmus-

sunuz demektir. .

Borsa, tasarruflarm alternatif deqerlendirme alanlanndan sadece biridif,

Bir kirnsenin tasarruflarmm tamarruru (diinyanm baska koselerinde ve de Tiirkiye'de) Borsa'da degerlendirrneye kalkmasi, hisse senedine baqlamasi yanhs olur.

Tasarruf sahipleri sunlarr unutmamah:

(1) Tasarrufunuzun hie; olmazsa 1/3 uniin likit alana yatmlrnasma dikkat edin. Likidite demek istenilen an pararun ele gee;irilrnesi demektir. Orne gin bankaya para yatirdrruz, lstediqiniz an cekebilirsiniz, Orneqin altm, doviz aldiruz. Istediqiniz an bunlari satabilirsiniz.

Orneqin gaynrnenkul aldiruz. Istediqiniz an fiyatrru dusurseniz de satamryabilisiniz. Gaynmenkuller de farkh farkhdir. Apartman dairesini satmak, miistakil evi satrnakdan daha giie;tiir. Evi satmak, arsa satmakdan daha giie;tiir.

(2) 'I'asarruflaruuzi, enflasyon karsismda erimeyecek alanlara yatmn. Omeqin enflasyon yiizde 70 iken, banka rnevduati net yiizde 40 getiriyor ise, ana para eriyor demektir.

(3) Tasarruflara alternatif yatmrn alanlarmm her ay ve her yil ne kadar net gelir saqladiqi gazetelerin

Soboh'm okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 19

ekonomi sayfalannda her hafta aciklarur, Bu tablolara bakip kendiniz karar verin. lste size birkac formiil:

(1) 1 milyon liraruz var:

Yarrsi ile doviz alin, yansiru bankada her ihtimale karsi mevduat hesabmda saklayin.

(2) 5 milyon liraruz var:

Bir milyon lirayi bankaya koyun. 2 milyon lirahk doviz alm, 2 milyon lirayi hisse senedi.ne yatmp §ansiruzi deneyin.

(2) 25 milyon Iiraruz var:

Belil milyon lirayi bankada saklaym. 10 milyon lira ile doviz alm. 10 milyon lira ile borsada oynaym. Borsada isler cok iyi gidiyor ise bankadaki parayi da borsa isine eklersiniz.

(3) 250 milyon liraruz var:

Bes milyon lirayi bankada saklaym. 100 milyon lirahk doviz veya arsa satin alm, Kalan para ile borsada oynaym.

(4) Dahafazla pararuz var:

Ucte birini doviz olarak tutun. Ilcte biri ile arsa veya miistakil ev alm. U<;:te biri ile borsada oynaym.

Bakiruz bu anlanmda ifadeler cok dikkatli kullarulrrustir:

- Borsaya yatmn denmiyor. Borsa'da oynaym deniyor. yiinkii borsa (ileride aciklanacaqi gibi) bir oyundur. Ama ciddi bir oyundur.

- Hie altm alm da denmiyor. Qiinkii altm ne umdurur, ne huldurur, San san olduqu yerde durur.

- Apartman dairesi satin almak, kiraci ile uqrasmak, gerektiginde satmak zor seyler, Tabii ki parasi olarun oncelikle basiru sokacaqi bir ev veya daire sann almasi esas ama, Idraya vermek icin apartman dairesi satin almmaz,

Soboh'm akuyuculanna ormouoruchr. SAYFA 20

Borsada zarar karin ikiz kardesidir demistik, Borsa-

da kar etmek kadar zarar etmek de doqaldir.

Borsada zarar nasil edilir:

(1) Genel olarak Borsada fiyatlar duser .

(2) Ozelolarak bir hisse senedinin temsil ettigi fir.ma guc;: dururna gi.rer veya batar.

Eger Risse Senedi'nin temsil ettigi firma batnus ise yapacak birsey yoktur. Tasarrufunuz sifir olmus demektir, (Gecmis olsun!)

Eger firma guc;: duruma dusmus ise, Risse Senedi'nin deqeri duser, Bu durumda yapllacak iki ~ey vardir:

(1) Kac para ediyor ise elden bir an once cikanrsiruz,

(2) Firmanm duzelmesi umidi var ise, Risse Senedini bir yana atar, bir sure unutursunuz.

Borsa'da fiyatlar genel olarakdusuyor ise yapabileceqiniz bir ~ey yok. Anadolu'da ne demisler " ... Rerkesle gelen dugun bayram ... " Zarara ugrayan sadece siz deqilsiniz ki. ..

Son bir soz: Risse Senedine yatan para birkac deqisik hisse arasmda daqinlrrus ise, tamanurun bir gunde sifrr olmasi sozkonusu deqildir.

Elinizdeki Risse Senetlerinin deqeri orneqin 150 milyon lira iken fiyatlar "qumler ... " Bakarsmiz elinizdeki Risse Senetleri 50 milyon lira ediyor. Hatta satmak da guc;:le§mi~ ... Olur boyle vakalar. Uzulmeyin ... lsin "raconu bu ... " Her cikism bir inisi olduqu gibi her inisin de bir C;:OO!?l mutlaka vardir,

Soboh'in okuvuculcnno armaganldlr. SAYFA 21

Risse Senedine yatmm yapmak, ozellikle kuC;iik tasarruf sahiplerinin kendileri icin cok onemli olan uC;bes kuruluslanru borsaya baqlamalan "yurek ister" .

Endiseli bir yaprya sahip iseniz, yiireginiz cok pimpirikli ise, kalbiniz pat-cat ediyor ise, pararuzi baska yerlerde deqerlendirin.

Para kazanacaqim dive akil saghgmlzl, vucut saghgmlzl kaybetmeyin.Hisse Senedi yatmmi, "heyecaru tukenmeyen' bir yatmmdir.

Fiyatlar her giin oynadiqmdan, eger hassas bir yaprya sahip iseniz, herqun etkilenme durumundasiruz, Ya sevineceksiniz, ya uzuleceksiniz ... Her sabah fiyatIan izleyeceksiniz.

Zor il? ..

Gelin. En iyisi siz bu i~e ucundan kosesinden bal?laym. Qunku gunumuzde Risse Senedi sahibi olmak kacirulmaz bir §ey ...

Eskiden kimin aklma gelirdi ki, her ailenin bir buzdolabi olacak, her aile bir renkli televizyon alacak ... Eninde sonunda siz de Hisse Senedi alacaksuuz. ister bir tane, ister bin tane ...

iyisi mi, yavas yavas, fazla riske girmeden bu ise . baslaym, Bu ise baslamadan once:

- lmkan olduqu kadar, bu konuda yazilrms kitaplardan yararlanm. Neyin ne olduqunu ogrenmeye cali-

Soboh'm okuyuculanna ormoqorudu. SAYFA 22

sin,

- SagmIzda, solunuzda daha once Hisse Senedi satin alrruslarla konusun, Onlarm tecriibesinden yararlarun,

- Gazetelerin Hisse Senedi ile ilgili sayfalariru ko~elerini okumaya baslaym, Yaymlanan bilgilerin neyi anlatnqnu bilene sorun. Ogrenin.

- Kafaruzdan bir veya iki tane Hisse Senedi secin, Sanki onlara sahipmissiniz gibi (futbol takimlarnun mac; sonuclariru izlercesine) hergiin fiyatlanmn nasil inip c;ikhgmi izleyin. Fiyat cikmca kazanrrus gibi sevinino lnince "Tiiiiiiiiiiiihhhhh ... Gene iceri girdik" diye uzultin,

Bakm bakahm seciminiz ne kadar isabetli. Bir siire sonra durumunuzu tartm, Kazanch bir senede mi gomil koymussunuz, yoksa yanhs secim mi yaprrussimz?.

Ufak bir imkan ayirarak, birkac kisi ile ise baslaym, Mutlaka biiyiik paralarla veya elinizdeki avucunuzdaki pararun tamanu ile ise baslamak gerekmez.

Diyelim ki, 500 bin lira veya I milyon lira ile Borsa'ya girmek istiyorsunuz, (Daha ger<;:ekc;i anlatimryla Hisse Senedi alacaksnuz.)

Eger imkaru var ise, bu parayi ailede daqitm, Orneqin yarisiru kariruza veya cocuqunuza verin. "AI bu para He de sen oyna ... " deyin.

Bununcok yaran vardir. Once kanruzi veya cocugunuzu ekonomiyi, borsayi izlemeye itiyorsunuz.

Sonra onlarla ortak bir konuyu, ortak bicimde izleme, heyecaru paylasma irnkaru doquyor.

En onemlisi Borsayi iki ayn goz izliyor.

Soboh'in okuvuculonno ormoooruou SAYFA 23

Aile icinde bu tip bir destek imkammz yok ise, bir arkadasmizla, dostunuzla birlikte yola cikm,

Bu tip destekler, riski daqitmayi, Borsayi daha iyi izlerneyi, daha basanh bir portfoy yonetimini rniimkiin kilar.

Sepeti cesitlendirin.

Tek basma oynuyorsamz bile imkan olcusunde farkh Hisse Senetlerinden satin alin, Evde kanmz veya oglunuz ile birlikte oynuyorsamz, birakiruz onlar da istedikleri Hisse Senedinden satin alsmlar,

Tek bir Hisse Senedine imkan olcusunde baqh kalrnaym.

lnisi, ylkl§l onceden kabullenin.

Ufak bir kazanc sizi cildirtmasm, Kayip sizi bu isten scqutmasm. Borsa'run kurah inisler, cikislardir, Inisler ve cikislan zarnanla kar'a cevirmeyi ogreneceksiniz.

Beklernenin faturasmi icinize sindirin. Tabii ki bu faturanm hazrnedilebilir olcude olmasi gerekir.

Kazanc sizi cildirtrr, hep kazanacaqiruzi sarup, elinizdeki avucunuzdakini Hisse Sene dine baqlarsaruz, biiyiik bir vurgun yiyip, perisan olabilirsiniz.

Soboh'm okuvoculonno ormoqomdr. SAYFA 24

Biiyiik urnitleriniz olmasm,

Her Hisse Senedi satm alan milyoner olamaz. Makul bir kazanc sizi tatmin etsin, Biiyiik iimit1erle yola C;1- karsaruz sonra cok kmhrsiruz.

Hemen en cok kazandirma sansi olan hisse senetlerinden mi ahrur?

Saglam Hisse Senet1eri ile ise baslaym.

Basanh kisi veya kuruluslarm yonetimine hakim 01- duqu, basanh sirketlerin hisse senetleri, istikrarh inis cikisi olan kaqitlardir. Oncelikle bunlan satin alarak Borsa'yi ogrenin. Sonra yavas yavas ve imkaruruz 01- cusunde kazanc sansi yUksek (fakat aym olciide riskli) senet1ere gec;i~ yaparsiruz.

Scboh'in okuyuculanna orrnouorudir. SAYFA 25

sobcrnn okuvuculcnno orrncqorudu. SAYFA 26

Borsa, ahci veya saticirun veya onlann vekillerinin belli mallari ahp-satmak amacryla biraraya geldikleri, cahsrna yeri, cahsrna saatleri, cahsma sekli onceden belir lenmis bir pazardir.

Diqer pazarlardan farki Borsa'da ahrup satilan mallann aynen deqil, bu mallan temsil eden belgelerin el deqistirmesidir. Veya bircok durumda yazih olmayan, sozhi ahm satirrun qerceklesmesidir.

Borsa'lar belli konularda ihtisaslasabilir. Orneqin altm, doviz, rnenkul kryrnetler, deqerli taslar borsalan gibi. Orneqin hububat, canh hayvan, maden borsalangibi...

Bilindiqi gibi iilkemizde uzun ylllardu Ticaret Borsalan faaliyetini siirdiirmektedir.

Konumuz "Risse Senedi" ahrn sanrru olduqu icin, burada sadece Menkul Krymetler Borsalanndan ve 6zellikle istanbul Menkul Krymetler Borsasi'ndan sozedilecek.

Sobch'm okuyuculonno orrncqorudrr, SAYFA 27

, Bazi iilkelerde Borsalarm kurulusu ve cahsma usulleri kanun ile duzenlenir. Bazi iilkelerde ilgili1er (genel hukuk ilkeleri cercevesinde) tiiziikler, sozlesmeler hazirlryarak, sirket-dernek kurarak borsalarm kurulus ve cahsma usullerini kendileri belirlerler .

Tiirkiye'de istanbul Menkul Krymetler Borsasi'run kurulus ve cahsma sekli kanun ile duzenlenmistir.

istanbul'da yukanda aciklanan kurulus sekilleri dismda kendiliqinden olusmus ve onceden belirlenmis yazili herhangi bir usul ve kaideye tabi olmadan yahsan iki Borsa daha vardir .

Bunlar:

- Kapahcarsr'run Nuruosmaniye kapisi dolaymda Aga Sokakta faaliyet qosteren "Altm Borsasi" He

- Karakoy'de Rihnm Caddesinde Istanbul Menkul Kryrnetler Borsasi binasi oniinde faaliyetini siirdfiren "Ayakh Borsa'Idrr.

Borsa'run en onernli ozellikleri:

- AhcI ve saner veya vekillerinin birbirlerini bulmalanna irnkan saqlamasi,

- Ahclya veya saticrya, devamh olarak "istedikleri zaman alma, istedikleri zaman satma" imkaruru vermesi,

- Ahcr ve saner veya vekillerini karst karsiya getirerek, qercek arz-talep ilkesine uygun bicimde fiyatlann serbestce olusumunu temin etmesidir.

Borsa qercek bir serbest piyasa mekanizmasidir. Borsada ahci da, satici da her tiirlu risk ve kar kendine ait olmak iizere ahrn-satim yapar.

Borsayi kuran ve isletenlerin sorumluluqu serbest fiyat olusumunu saqlayacak tedbirleri almak, aciklik ve serbestiyi onleyecek engelleri bertaraf etmektir.

Sobohm okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 28

Borsada her bir Hisse Senedinin fiyan deqisik nedenlerle inip cikar. Fakat tum fiyatlar bazi donemlerde devamh tirrnarus veya devamh inis egilimine girebilir.

Bu egilimler "her zaman rastlanmayan boyutlara" ulasmca, ahci ve saticilarm davrarusiru "psikolojik olarak" da etkileyebilir.

Almaya niyeti olmayanlar bile "isler iyi gidecek, Borsa devamh kazandiracak" havasma girip ahma qecebilir. Iste bu iyimser ortama yabancilar "Boqa Davrarusi" adiru verir.

Bunun tersi olur. Isler kotuye gidecek. Fiyatlar ini!?e qeciyor paniqine tutulanlar, bu psikoloji icinde ellerindeki Hisse Senetlerini satmak icin Borsa'ya kosar, Buna da yabancllar "AYl Davrarusi" adim verir.

Bir de gozii hep baskalarmda olan, baskalan ahyor ise suursuzca alan, baskalari satryor ise, dusunmeden satanlar vardir. Bu.nlar da baskalanrun pesine takilnus "Koyunlar"du. Bunlarm kurda, cakala yem olmasi her zaman rruimkundur.

Tiirkiye'de tek bir "Menkul Kryrnetler Borsasi" var. 0 da, istanbul'da. Yeri sirndilik Karakoy'de Rihtim Caddesinde 245 numarah binada. Eger istanbul

Soboh'm okuyuculonno ormoqorudu. SAYFA 29

Teknik Universitesi bugiine kadar deqerlendiremedigi, harap sekilde bos yere tuttuqu bina iizerindeki hak iddiasindan vazqecer ise, yakmda giizel bir binaya, Macka'daki tarihi kisla binasma tasmacak,

Bugiin icin Borsa'dan Hisse Senedi satm almak veya satmak icin mutlaka bu binada bir islemin yapilmasi !?art.

(Borsa dismda da kisiler arasmda hisse senedi ahm sanrru miimkiindiir. Ayakh Borsa veya Sokak Borsasi denilen pazarlar da vardir. Bunlardan soma sozedeceqiz),

Borsada Hisse Senedi fiyatlan bir salonda olusur.

Hisse senetleri ahrup satihr. Bu salona Borsa Salonu denir.

Borsa Salonu'nda ahm satimlar "Borsa Seansi" denilen saatlerde, Cumartesi-Pazar haric, haftarun bes giinii saat 10,00 He 12.30 arasmda yapihr,

Borsa Salonu'na sadece borsada ahm-satima yetkili araci iiyeler veya bunlann gorevlileri girebilir.

Tabii olarak Borsa'run qorevli memurlan da ahmsanrru qozlemek, diizenlemek icin seans sirasmda salonda bulunur.

Araci iiyelerin bir kisrru hem kendi adlarma hem de musteri arona ahm satim yapmaktadir.

Hisse senetlerinin Anonim ~irketler tarafmdan "Borsa dismda" satildiqi piyasaya "Birinci-el Piyasa" denilrnektedir.

Sobch'm okuvuculonno armaganldlr. SAYFA 30

Yiiriirliikteki kanunlar cercevesinde bazi firrnalann kurulus safhasmda veya ilk defa halka acilmalannda, hisse senetlerinin bir bolumunun "Birincil Piyasa" da satilmasi miimkiin olabilmektedir.

"Ikinci-el Piyasa", halka arz edilrnis Hisse Senetlerinin ahrup satildiqi piyasadir. Ancak burada bir !?eye dikkat etmek gerekir. Herhangi bir yeni kurulan firma veya halka ilk defa acilacak eskiden kurulmus bir firma, hisse senetlerini "Birinci-el Piyasa"da (Borsa dismda) satacak yerde doqrudan Borsa'da satmayi da tercih edebilir.

"lkinci-el Piyasa" halka arzedilmis hisse senetlerinin el deqistirdiqi piyasa olduquna gore, illa da "sadece Borsa Ikinci-el Piyasa'dir" denilemez. Eger hisse senetleri Borsa dismda islem qoruyor ise, bu borsa disi islemler de "Ikinci-el Piyasa Islemleri" olarak kabul edilmelidir. Turkceye "Tezgah Disi" diye terciime edilebilecek bir yabanci deyim vardir: "Over the counter market". Bu bizim, "Borsa Disi i!?lem" diye ifade ettiqimiz islernleri ifade etmek icin kullaruhr.

Yeni kurulup hisse senetlerini halka arz eden vyea daha once kurulmus olup halka acilan bir Anonim ~irket, kendi hisse senetlerini "Birinci-el Piyasa"da kendi imkanlanyla satabilir.

Veya bu sans icin "Araclhgl Meslek Edinmis" bir kisi veya kurulustan yararlanabilir.

Borsa'da her tiirlii ahm satmu sadece "Aracihq; Meslek Edinmis" ki~i ve kuruluslar yapabilir.

Borsa dismdaki alim-sanmlara (Borsa Dl~l ikinci-el

Soboh'm okuyuculanna orrnocoruon: SAYFA 31

Piyasa'da) alim-satimlar "Aracihq; Meslek Edinmemis" kisi ve kuruluslar bulasamaz, Bu isleri doqrudan alici ve saticilar yapar.

Hisse Senetlerini:

- Baskasi adma ve hesabma

- Kendi adiru qostererek, baskasi hesabma,

- Hem kendi arona hem kendi hesabma,

ahp-satmayi "Meslek Edinmis" ve bu meslekle ilgiIi gerekli belgeyi alnus kisilere ve kuruculara "Araci Kurum, Araci Kisi' denilmektedir.

Borsa'da ve Borsa dismda aracihk yapan kurum ve kisilere baska iilkelerde (yaptiklari isin capma, niteligine gore) "broker, dealer jobber, agent, specialist, market maker" gibi isimler verilmektedir. Tiirkiye'de heniiz kimin ne olduqu, kimin ne yaphgl bilinmediqinden "araci, araci kurum, borsa bankeri, banker" gibi genellemeler yapilrcaktadir.

Mevcut kanunlara gore Tii.rkiye'de aracilar genel olarak iki grupta toplamr:

A Grubu A.racllar: Bunlar "Taahhiitlii Aracihk" (Underwriting) yapabilen ve Birinci-el Piyasa'da ve de Ikinci-el Piyasa' da faaliyet qosterebilen aracilardir.

B Grubu Aracilar: Bunlar sadece Ikinci-el Piyasa'd.a faaliyet qosterebiien aracilardir.

Sermaye Piyasast Kanunu'na gore, Araci'larm mutlaka kannnda yazih sartlan yerine getirdiklerini Sermaye Piyasa Kurulu'na belirtip, "Borsa Bankerliqi

Soboh'm 'okuvuculcnno orrnoqorudtr. SAYFA 32

Belgesi" denilen belgeyi almalari sartnr,

Bunun anlarru sudur. Online gelen ben Araci'yim diyemez.Aracl'hgm "BeIgeIenmesi" sartnr. BeIge sahibi Aracilar Sermaye Piyasasi Kurulu tarafmdan denetlenir.

Halen Borsa'da 3 tur Araci faaliyettedir:

1) Bankalar

Bazi kamu ve ozel sektor bankalari "Menkul Krymetler Servisi" kurarak, "Aracihk belgesi" almakta ve bankacihk yanmda aracihk da yapmaktadir.

2) Aracl Kurumlar

Bunlar ozel olarak aracihk yapmak iizere kurulan ve sadece aracihk konusunda faaliyet gosteren Anonim $irket statiisiinde firmalardir.

3) Borsa Komisvoncularl-Borsa Bankerleri Bunlar, Borsa'run kurulusu sirasmda yiiriirliikte olan mevzuat cercevesinde belli imtihanlardan gecerek, kisisel olarak Borsa' da Aracihk yapmalanna izin verilen saluslardrr.

Deqisen mevzuat, belli sure sonra bunlann firmaya donusmelerini, Anonim $irket halinde orgiitlenmelerini onqormektedir. Fakat bunlar halen kendi isimleriyle, Borsa'da aracilik faaliyetini siirdiirme imkaruna sahiptirler.

Soboh'in okuvuculonno crmoqorudu. SAYFA 33

1990 Yl11 sonuna doqru banka, anonim sirket ve sahis olarak turn belgeli aracilarm sayisi lSO'yi asmamaktadir.

istanbul Menkul Krymetler Borsasi'run salonunun biiyiikliigii "yaz tahtaya al haftaya" usulii basit islem sekli, salonda daha fazla aracirun faaliyetine imkan vermediqinden, Sermaye Piyasasi Kurulu yeni araci kuruluslarm kurulusunu sirurlamaktadir.

(1) Aracllar'tn glkarl?

Aracilar'm ana qorevi ahm satima aracihk dernektir. Gecirnlerini bundan saqlarlar ,

Hem ahmda, hem satimda, ahm satim deqeri toplarru iizerinden Borsa dilinde "kurtaj"diye adlandinlan bir komisyon ahrlar.

Komisyon oraru i~ hacmine gore degi!?ir. Islem rakkarmrun yiizde 1 'i ile yiizde 5'i arasmda belirlenir.

Baska iilkelerde genellikle Aracilar'm aracihk dismda bir I!? yapmalan, kendileri icin Hisse Senedi alip-satmalarr, Portfoy sahibi olmalan yasaktir. yiinkii bu durumda, "Once can, sonra canan ilkesi ile" Borsa'da hareket edip, musterilerinin menfaatlerini hep ikinci plana atabilirler.

Tiirkiye'de Araci bankalann da, kurumlarm da, kisilerin de Portfoy sahibi olmalari, kendi adlarma hisse senedi alip satmalari, saklamalari serbesttir.

(2) Aracllarln Portfoy sahibi olrnalarmm tehlikesi

Hisse senedi ahp satmak icin Araci seciminde dikkat edeceqiniz !?ey, Aracl'mzm portfoyunun olup 01- mamasi, kendi portfoyunu aracihk islemlerine bulastmp bulastirmadiqidir.

Eger Araci (banka-kurum-kisi) kendi portfoyu He

Sobah'rn okuyuculorrna orrnocorud«. SAYFA 34

aracihk sorumluluqunu icice yiiriitiip kariru artirmak istiyor ise, almmayacak zamanda (kendi portfoyiinii bosaltma arayismda) size hisse senedi aldirabilir.

Satilmayacak zamanda (sizin hisse senetlerini kendi satin alrnak icin) ucuz fiyatla sizin hisseleri sattirabilir.

Bir de bakarsiruz, ahm emirleriniz en yiiksek fiyattan qerceklesiyor, sat dediqinizde ise, 0 giinkii seansm en dusuk rakkammdan sansnuz yapihyor.

Boyle bir durumda yapabileceqiniz bir !?ey yoktUI. Tek yapabileceqiniz !?ey araciruzi deqistirmektiro

Borsa'da her Seans'da her hisse senedinin birden fazla fiyati olusur. Bu fiyatlann ne olduqunu, nasil olustuqunu bihnekte yarar vardir,

$imdi sirasryla size bu fiyatlan anlatahrn: -Aguhkh Ortalama Fiyat:

Bir onceki Seans'da satilan hisse senetlerinin deqisik fiyatlan, satilan hisse senedi sayisi ile carpilir, soma toplamr. <;lkan rakkam, sanlan toplam hisse senedi sayisma boliimir. boylece 0 giin, hisse senedinin

aguhkh ortalama islem fiyati bulunur. .

- Taban Fiyat:

Belli hisse senedinde bir onceki seansm Aguhkh Ortalama Fiyatmdan yiizde 5 dusulerek bulunan rakkamdir. Bir sonraki seansta Taban Fiyatm altmda bir fiyat ile ahm-satim yapilamaz.

- Tavan Fiyat:

Belli bir hisse senedinde bir onceki seansm AglI-

Soboh'm okuvuculonno armaganldlr, SAYFA 35

hkh Ortalama Fiyatina yi.izde 5 eklenerek bulunan rakkamdrr, Bir sonraki seansda Tavan Fiyatirun iizerinden bir fiyat ile ahm-satim yapilamaz .

- Kaparus Piyati:

Belli bir senedin bir onceki seansda en son islem gordiigii fiyatnr, 0 seansda esas alim satimlar baska fiyatlardan yapilrrus olabilir, Bu nedenle kaparus fiyati bir onceki seansdaki gen;ek durumu yansrtmaz.

- En Dii~iik/En Yiiksek Fiyat:

Belli bir seansda, belli bir hisse senedinin ahm san. rrunda sozkonusu olan en diisuk ve en yiiksek fiyatlardlr.

Borsa'da Hisse senedi ahm-satim kararnu bilincli vermeniz icin bu fiyatlann hepsini izlerneniz gerekir.

Bir sonraki seansm en dusuk fryan, bir onceki seansda Hisse Senedinin ortalama fiyan olarak ac;aklanan fiyatm uzerinde ise, 0 hisse senedinde yukselis egilimi var demektir.

Eger kaparus fiyati en yiiksek fiyan yakm ise, 0 hisse senedi ertesi seansa yiikselme egilimi icine girmekte demektir.

Biiyiik paketler halinde halka arzm, bankalar aracihglyla, Borsa dismda, banka subelerinde veya araci kuruluslarm qiselerinde yapilmasina Sermaye PiyasiSI Kurulu'nca izin verilebilmektedir.

Bu gibi satislar onceden duyuru yapilacak belli bir giinde baslanmakta, kisa siirede sonuclandmlmakta, daha soma Halka Arz edilen Hisse Senetleri ile ilgili islemler belli bir giinden itibaren Borsa'ya intikal etmektedir.

Soooh'm okuyuculanna orrnoqorndtr. SAYFA 36

Borsa Dismda Halka Arz'da daha once kurulmus ve uzun suredir faaliyet qosteren Kapah $irketler veya Holdingler, Hisse Senetleri'nin "Piyasa Deqerni belirlemek icin bazi cahsmalar ya.pmakta, bilirksi denilen uzmanlardan yararlanmakta, sonra bulunan rakkarru Sermaye Piyasasi Kurulu'na onaymca sunmaktadirlar, "

Sermaye Piyasisi KuruJ.u da bu rakkarru onaylar ise, "Serbest Piyasada arz ve talebe gore olusmarrus, bir on cahsma He belirlenmis sabit fiyatdan" Borsa dismda Halka Arz baslatilmaktadrr.

Borsa Dismda belli sure sans bu sabit fiyattan surdurulmekte, sure sonunda islernler Borsa'ya intikal ettirildikten sonra Borsa'da ilk seansdan baslanqic fiyah bu onceden belirlenmis sans fiyati olmaktadir. Daha sonra Borsa'da fiyat, arz-talebe gore deqismektedir.

isteyen gidip Borsa'da alim-sanm yapamaz. Mutlaka bir araci kullanmasi gerekir.

Ancak bir arkadasmdan, tamdiqindan veya satmak isteyenden doqrudan ahm-sanm yapabilir.

Veya Borsa'run onundeki Ayakh Borsa'da alim-sa-

Soboh'm okuyuculanna armaganldir. SAYFA 37

tim yapabilir.

Borsa disinda alim-sanm yapmak sue degildir. Kanuna karst bir yonu yoktur. Ancak gerek fiyatda gerekse Hisse Senedinin sahteliqi konusunda dikkatli olmak gerekir.

Hisse Senedi ahp-satmak ulkemizde, su giinlerde cok kulfetli, cok zaman alan bir istir,

Ne ahp-satacaqiruza karar vermis olsaruz bile, formalitesi, yorgunlugu vardir.,

- Once bir araci bulacaksnuz. Aracilar il? hacimleri yog-un olduqu icin nazh kimseler, Kue;:uk musterilerine yuz vermezler. Telefonlan devamh mesquldur,

- Aracmm isyerine gidip ya alim icin para yanracak ya da satrm icin Hisse Senetlerinizi teslim edeceksiniz.

- Ertesi gun Borsa seansmda Araci'run sizin alim-satim ernrinizi yerine getirip qetirmediqini, getirdi ise kac lira fiyattan islernin sonuclandmldiqiru ogrenrnek icin Aracryi bulmaya cahsacaksrruz.

- Ue;:uncu gun tekrar Araci'run isyerine gidip ahm yapildr ise Hisse Senetlerini, satim yapildi ise pararuzi alacaksiruz.

- Aracilar sabahlan Borsa' da seansda, ogleden sonralan 'I'akas'da rnesqul olduklarindan saat 16.00- 11.00 arasmda onlan yakalamaya cahsacaksuuz.

Allah kolayhk versin! ..

Sobah'ln okuvuculonno orrnoqorudr. SAYFA 38

(lste bu nedenledir ki Ayakh Borsa'da i~ hacmi Borsa'daki ili\ hacrrurun ucte birine ulasrrustir, Ayakh Borsa'da ahmlar yuzde 10 pahah, sanslar yuzde 10 ucuz olduqu halde halk, arunda islem yapilan Ayakh Borsa 'Y1 tercih etmektedir.)

"Borsa Emiri" demek, alici veya saticirun "Araci"ya Borsa'da kendisi icin ahm veya satim yapacak kili\i ve kurulusa verdiqi talimatdir,

Bu talimatda sunlar s6ylenebilir:

- Benim icin su sirketin hisse senedinden su kadar adet hisse senedi satin al veya sat.

Sadece bunlar soylenmis ise "Borsa Emri" eksik dernektir. Esas onemli nokta unutulrnustur:

- Hangi fiyata?

Eksik emir :i1e "Araci'tya teslim olmak cok biiyiik bir risk almaktir, yok pahalrya ahp, cok ucuz satarak sizin zarara ugramamza sebep olabilir, C;iinkii riski tasryan sizsiniz, Arac1 her halde kornisyonunu alacaktIL

Mutlaka ahm veya sanm emrinde "fiyat talimatiruZ1" veriniz,

Ali\a~r1da "fiyat talimatlanmn cesitleri'tni siralayacagIm. Bunlar size karisik geliyor ise, daha isin baslanqicmda iseniz, hie olmaz ise li\u sekilde fiyat emri verin:

- $u fiyatdan yukanya sakm alma.

- $u fiyatdan a~ag1 sakm satma.

Soboh'm okuyuculanna ormoqonrdn, SAYFA 39

$imdi size ufjyat talimaOannJn" fefiOerini sualayaIun:

• En iyi fiyat,

Burada Araci'ya gUven gosterip, sorumluluk veriyorsunuz. Seansa sirasmda en iyi fiyan AracIruz belirleyecek. Siz baslanqictan mutabakanruzr veriyorsunuz.

- Limitli fiyat,

~u fiyatdan yukanya alma, su fiyatdan ~aglya satma seklindeki emirler bu fasila giriyor .

• At;lll§ Fiyan/ ilk Fiyat

A<;:lh~ fiyati ahm ve sanm icin Aracirun limitini teskil eder.

- Kapanl§ Fiyan

Bir gUn onceki kaparus fiyan ahm veya sanmm ilimitidir. Ancak bazi ozel durumlarda 0 seansin kaparus fiyati da hedef olarak verilebilir. Bu durumda qercek kaparus fiyan degil dek, orneqin kaparusdan 15 dakika onceki fiyat alim sanma esas olabilir.

- Araclnm takdirine gore

BiiyUk miktardaki ahm sanmlarda alici veya satier Aracl'ya takdir yetkisi tarur. Seansda fiyatlarm qelisimine ve arz ve talebe gore, takdirini kullanmasiru, takdir edeceqi fiyatdan ahm ve satim karan vermesini isteyebilir.

- Ortalama Fiyat

Bir onceki ortalama fiyat ahm sanm fiyatI olarak:

Sabah'ln okuyuculanna arrnaganldlr. SAVFA 40

L~ ~ __ . . .~_

Scboh'm okuyuculanna armaganldlr, SAYFA 41

belirlenebilir.

- Yakla§lk FiVat

Ahm satim fiyatlanru kesin olarak (limitli fiyat) belirlemek yerine, ahm sanm icin limitler konulduktan sonra, bunlara yakm fiyatdan (biraz altmda, biraz iistiinde) fiyat olustuqunda ahm ve sanm yapilmasi talimati verilebilir.

- Dur kaVlth emir

Aracrya limitli fiyat, taliman verilirken buna (dur kayidi) eklenebilir. Biiyiik miktarda ahm satrrnlarda, seans sirasmda ruzh fiyat inis cikislari ortaya ciktiqmda, alim veya satim emri veren kisi bu kere Aracrya "Dur" emri veribilr. Limit dahilindeki ahm ve satimlari zarar etmemek icin durdurabilir.

- Bag-b emirler

Bir sirketin hisse senetlerini sanp, aym seansda bir baska sirketin hisse senedinin almmasi emri Aracrya verilebilir.

- Ya hep, va hiQ

Belli bir mil dar hisse senedi ahp satmak isteyen, bir seansta tamarrurun ahnmasiru veya sanlmasiru istiyor ise "Ya hep, ya hie" emri verebilir. Bu durumda Araci bulduqu kadar alamaz, Satabildiqi kadar satamaz. Paket halinde ahp, satma zorundadir.

g lUte:rl1.atifli emir

Ahcl iki rakkamh Limitli Fiyat belirler. Ve ahm ve satim miktan icin alternatifverir. Fiyat su olur-

sa bu kadar al, fiyat bu olursa su kadar al dive Aracrya talimat verebilir .

• Hemen uygulanamlyo:rsa iptal ernri

Alici veya saner belli bir seans icin Araclya emir verebilir. Emrin 0 seansda uygulanarruyor ise iptalini istiyorum diyebilir .

• iptale kadar gec;erli emir

AIlel veya saner bir Aracrya ahm ve satim icin verdiqi talimann yerine getirilinceye kadar (istedigi fiyatdan alim veya sanm yapllmcaya kadar) ge<;erli olmasiru isteyebilir. Araci bu fiyattan ahm satim yapmcaya kadar arayisiru surdurur.

Bizim Borsarmz heniiz bilgisayara ge<;memi~tir.

Kara Tahka (Simdi Beyaz Tahta oldu) uzerine yazarak-cizerek cahsrnaktadir.

Borsa Salonu'nda Risse Senedi icin bir Tahta aynlrrusnr.

Her tahta iizerinde alicilar-sancilar icin iki bolum vardir.

Borsa'da Risse Senetleri'nin istenilen sayida satrna veya satm alma imkam yoktur. brnegm 6 tane ondan 37 tane bundan ahp sanlamaz.

Risse senetleri icin a.sgari (en as) alibm. o19iisii 200 adet hisseyi temsil eden "balY;(!l"lardu. Bu teknik balya deyimi verine borsada "Lot" deyimi kullarulmaktadir,

Sabah'lrt okuyuculartrta orma~nld(c SAlYfA 42

"Bana 1 lot 0 hisse senedinden al, 3 lot bundan sat" denildi mi, bunun anlarru, 200 tane hisse senedinden almacak 600 tane bundan satilacak demektir.

Lot'lann bucuklu olarak islern qormesi (1 Lot 200 olduquna gore bucuqu 300 adet hisse senedi demektir) mumkundur.

Bir defada ahm-satim tahtasina bir araci iiyenin en fazla 50 lot yazmasi mumk iindur. AC;:lk anlatimryla bir defada bir arci iiye 50x200= 10.000 adet hisse senedi ahp satabilir demektir.

Borsa'da seans acilmca, her Tahta'da ahm satim isleminin fiyatma bir onceki giin onceki fiyati esas olur.

Bir giin once 0 hisse senedinin kaparus fiyan ne ise, (bugiinkii Borsa usuliine gore) ertesi giin Borsa'da Hisse Senedinin bu fiyatm yiizde 5 altmda veya yiizde 5 iizerinde bir deger koridorunda islem gormesi esastir. Borsa Seansi acildiqmda tahtaya ilk ahm veya sanm istemini yazan araci iiye ve koridor icinde kalmaya dikkat edecek demektir.

Bir iiye gelir tahtaya 0 hisse senedinden kac lira fiyattan kac lot satmaya hazir olduqunu yazar. Bir baskasi gelir 0 hisse senedinden kac lira fiyattan kac lot almak istediqini yazar. her iiye bunlari yazarken yanma kendi adiru veya firmasiru belirleyen isareti de koyar.

Eger tahtaya yazih fiyatlar ahci veya saner tarafindan kabuledilebilecek rakkamlarda ise, ahci veya saner tahtada yazih rakkarrun iizerini cizip kendi adiru veya firmasiru belirleyen isareti yazar. Bu demektir ki 0 fiyattan alim veya satim ger-

Sobch'm okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 43

ceklesmistir.

Salonda bulunan Borsa qorevlileri bu islem ile ilgili olarak hemen bir sozlesme formu doldururlar. Bu formdaki bilgiler salondaki bilgisayara ge9irilir. B6ylece, hangi hisse senedinden ka<; liraya ne kadar alim-satim yapihdiq; kayitlara girmil? olur.

Bilgisayar'a yiiklenen bilgiler, deqisik kanallardan yiiriiyen bantlarda veya baqli ekranlarla, Borsa Salonu disma aksettirilir.

Boylece Borsa'da ne olup bittiqini arunda ogrenmek isteyenIer, Seans sirasmda hangi hisse senedinin ne miktarda kac liradan ahrup satildigml izleme imkaruru bulurlar.

Tahtalar hergiin dolup-dolup bosalmaz.

- Tahtaya alim isteklerini yazanlar cok iken, saUrn istegi yazan olmaz. veya satim istekleri ahm isteklerini karsilayarruyacak kadar yetersiz kalir.

- Tahtaya yazilan ahm ve satim isteklerinin fiyatIan arasmda uyumsuzluk olur.

Bu nedenlerle Seans sonunda bazi tahtalarda iizeri cizilrnemis satim veya iizeri cizilmemis ahm istekleri kalabilir. Kahr.

Bu tahtalarda kalan alim ve sanrn istemleri, hisse senedinin ait olduqu firma, miktar ve fiyat bakirrundan, bir sonraki Seans'da ahm-satim kararlan- 111 etkileyecek qosterqelerdir.

Eger fiyatI,bir giin onceki fiyat dolaymda dolas-

Sobohtn okuyuculanna armaganldlf. SAYFA !l4

ttgl halde iizeri cizilmis sanm islemleri var ise, bir giin sonra 0 Hisse Senedi'ne talep olmayacak, talep zayif kalacak, fiyati artmryacak demektir.

Belli hisse senetlerinde ahm istemleri tahtada kalrrus, sans istemlerinin tamarru cizilmis ise, bir sonraki seansda 0 mala talep olacak fiyan artacak demektir.

Ahm-Siparisi Emri'ni Araci'ya verdiqinizde, Araci, piyasadaki ortalama fiyati dikkate alarak sizden emrinizin toplarru kadar parayi hemen talep edecektir. Buna karsilik size bir makbuz verir. Veya parayi banka hesabma yatmp, bankadan makbuz alabileceqinizi soyler.

(Hisse Senetlerini ahrru takip eden gun teslim alabilirsiniz.)

Eger Hisse Senedinizi araci Borsa'da satrrus ise sans bedelini, seansi takip eden gun size 6deme durumundadir.

(Hisse Senetlerini Araci'ya sans emri verdiqiniz giin teslim etmek zorundasiruz. Kaquhgmda size makbuz verirler.

Soboh'm okuyuculanna armaganldir. SAYFA 45

istanbul dismdakilerin Borsa'dan yararlanmalari oldukca giiy, kiilfetli bir istir, iki yol vardir:

- Menkul Krymetler Boliirrui alan bankalardan biri aracihqryla ahrn sanm emri vereceksiniz. Banka Aracihk hizmetini iistlenecek.

- Devamh olarak ahm satirn yapmaya niyetiniz var ise, bir Araci Kurulus veya Borsa Komisyoncusu ile iliski kuracaksiruz,

Bu Araci, sizin adiruza bir cari hesap acacak, Bu hesapda daima bir miktar pararuz bulunacak. Araci sizin adiruza Saklama Hizmeti vermeyi de kabul edecek. Aylk anlatmuyla Hisse Senetlerinizi sizin adiruza kasasmda sakhyacak.

Vereceqiniz telefon talimanna gore ahm-satim yapacak. Ahrn-satim bedellerini adiruza acilan cari hesapa kaydedecek.

Hisse Senetlerinin sayisi yogaldlkya bunlan saklamak bunlarla ilgili islemleri zamarunda yerine getirmek giiyle!?ir.

Bazi bankalarm Menkul Krymetler Boliimleri musterileri adma saklama Hizmeti vermektedir.

Bu durumda, rmisteri Hisse Senedini bankaya teslim ettikten sonra, kar daqrtimmda banka ge-

Sobon'm okuyuculanna armaganldir. SAYFA;46

rekli tahsilati yapmakta, sermaye artmrrunda musteri adma sermaye artmmma katilmakta, Rii9- han Hakki'ru zamarunda kullanmakta, Bedelsiz

Hisse Senetlerini zamarunda almaktadir, .

(Baska iilkelere Saklama Hizmeti goren bankalar musteri adma, onun vekili olarak Genel Kurul'lara da katilmakta, oy kullanabilmektedir. Ayru Hisse Senedi'nden 90k miktarda saklayan bankalar tabii ki Genel Kurullarda etkili olabilmektedir.

istanbul menkul Kiymetler Borsasi Borsa tTyeleri'ne takas hizmeti vermektedir.

Gergek anlamda Takas Hizmeti, bir uye'nin bir Seans'da ayru Hisse Senedi'nden toplam aldiklan ile toplam satnklan arasmdaki fark kadar hisse senedini vererek veya alarak islem dengesini sag-Iamasi, ayru sekilde toplam odemeler ile toplam alacaklar arasinda da benzer bicimde hesaplas-

maYl sonuclandirmasidrr. .. .

Basit anlatirruyla, ahm-satim ve borc-alacak arasmdaki bakiyeler uzerinden giinliik islernleri dengelemesidir.

Halka arz ile i:;; bitmemektedir. Borsa devamh

Soboh'in okuyuculanna armaganldir. SAYFA 47

bir surectir. Alun satim devam edecektir.

Bizirn borsanuzm kiis:iikliigu, Halka Arz edilen senet sayismm azhgl, halka arz edilen senetlerin toplam deqerinin kiis:iikl'iigii nedeniyle, belli hisse senetlerinin fiyatlarirun kendiliqinden veya spekulatorlerin etkisinde cok hizh inip cikmasmi saqlayacak ortamm olusmasi veya olusturulmasi murnkundur.

Halka arz ettikleri Hisse senetlerinin "namusunu" (deqerini korumak, sirketlerce bir sorumluInk olarak gorillroektedir. Bunun icin bir araci kurulus veya banka eliyle duzenleyici ahm-satim yaptmlmaktadir,

Diizenleyici ahm-sanrrun amaci, fiyatlann normalden hizh diismesini onlemek, spekiilatif amacla normalin iizerinde artisiru frenlemektir. Bu Borsa'da diizenleyici alim satim ile mumkiin olabilmektedir.

(Ozellestirilen Kamu Iktisadi Kuruluslarirun Borsa'da islem goren senetleri ile ilgili olarak bu tip Diizenleyici Ahm-Satun'i kamu bankalan aracihglyla Kamu Ortakhqi ldaresi yaprnaktadir.)

Kanunlarirruza gore Anonim $irketler kendi hisse senetlerini satin alamaz. Bunun neticesi olarak kendi hisse senetlerini de sa.tamaz.

Soboh'ln okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 48

Diizenleyici ahm-sanm yapnrmak, sirkette buyiik paya sahip kisi ve gruplann isidir. Bunlar bir Araci veya banka ile anlasarak kendilerine ait hisse senetleri ve kendi fonlan ile bunu yaptirmaktadir,

Biitun diinyada Borsa'lar acik bir pazar seklinde cahsrr, Bugiin Tiirkiye'ye doviz sirurlamasi olmadiqma gore isteyenin Araci'ya talimat vererek New York, Londra, Tokyo borsasmda istediqi Hisse Senedini ahp satmasi mumkiindur.

Bu tip uluslararasi islemlerde yatmmcilar icin onemli olan hangi borsanm kisa siirede cok kazandirdiqidir.

istanbul Borsasi bir donem diqer borsalara cok kazandirdiqinda, yabancilar Borsa'ya ilgi duymus, Aracilari vasitasryla istanbul Borsasi'ndan hisse senedi ahp satrruslardir.

Yurt dismdaki bankalar, kisi ve kuruluslar belli miktarda parayi biraraya getirip, bir fon olusturabilirler. Sonra bir banka veya Araci'yi bu fondaki birikim ile istanbul Borsasi'ndan hisse senedi ahp-

Soboh'rn okuyucularrno armaganrdrr, SAYFA 49

satmakla goreviendirebilirier.

Fonun gelirini veyazaranru kendi aralarmda, ona katkilari olciisiinde bolusiirler.

Fona kanlanlar istedikleri istedikieri zaman fondaki katkilanru bir baskasina veya fonun diqer katihmcilanna, portfoyun giinIiik deqerindeki payIan dikkate almarak kar ile veya zarar ile devretme sansma sahiptirler.

Boyle kurulmus fonlarm istanbul Menkul KrymetIer Borsasi'ndan olusturduklari onemli biryiikliikte ve cok sayida fon vardir .

. SORU 31. Borsa ne lcadar d

Sermaye Piyasasi Tiirkiye icin yeni bir konu.

Borsamiz geny. Hisse Senedi 'ne yatmm yapmayi halk yeni ogreniyor. Borsa'run organizasyonu cok kisinin emirlerini yerine getirmeye imkan vermiyor. Bilgisayara qecilmekte gecikilmesi, geni~lemeyi onluyor, Borsarun ve aracihk isteminin cahsrna tarzi istanbul dismdan Borsa'ya ulasirru giic;lel?tiriyor. Uygulanan usuller nedeniyle ahm-satim cok zahmetli ve zaman alryor.

Budurumda:

- Borsa'da alim sanm yapanlar az sayida kisiler.

Ve de belli kisiler,

- Borsa'da ahm satima tahsis edilen imkanlar SIrurh imkanlar.

- Genellikle oyun ayru kisilerin belli paralanyla oynaruyor, Alim-satrm ile dostlar bizi "ahsveriste"

Soboh'm okuvuculonno orrnoocrudr. SAYfA 50

goruyor. Bunun herkesin bilmediqi gostergeleri var:

- Eger bir kurulus portfoyiinden 3-5 milyar lira toplam degerde bir hisse senedini borsa'da satmaya kalkarsa fiyat hemen dusuyor.

- Eger bir kurulusun, bir bankarun fon fazlasi nedeniyle ahma ges:ecegi duyulsa fiyat hemen artryor,

- Belli btiyuk portfoy sahiplerinin alim-satirn davraruslari fiyatlan hemen etkiliyor.

Borsarun "Derin olmamasi", fiyatlann gers:ek arz-talep ortarrunda olusrnasma imkan vermemektedir.

Sobch'rr, okuyuculanna armaganldlr, SAYFA 51

'---~---------.----.----.-

Soboh'in okuvuculonno ormogonldlr SAYFA 52

Scbch'm okuvuculonno armaganldlr. SAYFA 53

Her Borsa'da fiyatlann genel deqisimi "ozel bir endeksten" izlenir. Her borsa kendi endeksinin nasil hazirlanacaqina kendi karar verir. Ve de endeksi hesaplama rnetodunu aciklar,

istanbul Menkul Krymetler Borsasi'run da bir endeksi vardir, Tiirkiye'de tek bir borsa oldugundan buna kisaca "Borsa Endeksi" veya "Hisse Senedi Endeksi" denilrnektedir.

Bizirn Borsa Endeksimiz kabaca soyle hesaplanmaktadir:

- Endeks, Borsa'run "Birinci pazarmda islem goren Hisse Senetlerindeki fiyat deqisimini" yansltmaktadir. Birinci Pazarda simdilik 50 senet islem gorrnektedir.

- Birinci Pazarda islem goren hisse senetlerinin herbirinin 1986 ylh Ocak aymdaki "Odenmis Serrnaye" rakkamlan bulunmus, sonra bu sirketlerin 1.0oq TL'lik bir hissesinin 1986 Yl11 Ocak aymda Borsa'daki ahrn-satim fiyah, nominal (kaglt iizerindeki) sermaye miktan ile carpilarak, 0 sirketlerin o andaki "Piyasa Degeri" hesaplanrrus.

(Bunu bir ornek ile daha acik anlatayim: Bir sirketin kurulustaki odenrnis sermayesi toplam I milyar TL. Fakat bu sirketin 1.000'lik Hisse Senedi Borsa'da 3.000 TL'dan islern goriiyor. 0 halde bu sirketin bugiin icin "Piyasa Degeri". kurulus tarihindeki 1 milyar TL deqil. I milyar TL x 3 = 3 milyar TL'dlr.) "

Soboh'm okuyucuianna armaganldlr. SAYFA 54

- Hergiin, Borsa Seansr kapandiqmda, Borsa ilgilileri Birinci Pazarda islem goren her hisse senedinin ortalama fiyatiru, sirketin odenmis serrnayesi ile carparak her sirket icin 0 giintin "Piyasa Deqeri'tni hesaplar.

Sonra biitiin bu sirketlerin Piyasa Deqerleri toplarur, Bulunan rakkam, 1986 Oeak ayi (baz-baslanqic) rakkamma boliiniir, Bir oran cikar. Bu oran, bir gUn onceki, bir hafta, bir ay, bir Yl1 onceki oranlarla rnukayese edildiginde Borsa'nm "genel olarak' fiyatlarmm artisiru veya eksilisini izleme sansma kavusulur,

(Sirketlerin bedelli sennaye artmmlarmda baz degeri diizeltilrnektedir. Endeks hesaplamasirun teknik yaru vardir. Burada basit anlatun icin bu tekniklere deginilmemektedir.)

Borsa endeksinin yiikselmesi rnutlaka her hisse senedinin kazanc sagladlgml, tersi ise zarar verdigini gosterrnez. Endeks yiikselirken bazi Hisse Senetleri kaybettirebilir. Diiserken, kazandirabilir.

Bir baska onemli nokta sudur: Borsa'da islem goren sermaye paylan biiyiik sirketler ile hisse senedi piyasa degeri yiiksek sirketlerin fiyat degi~meleri borsa endeksinin yukselme ve dusmelerinde etkili olmaktadir, Omek vereyim. Bir §lirketin. sermayesi 100 milyar TL.,1.000 TL'hk hissesi 100 bin TL'ya islem goriiyor. Hergiin 10 bin senet

Soboh'm okuvuculonno armaganldlr. SAYfA 55

el degil?tiriyor. Fiyatlar hergiin yiizde 5 nrmamyor.

Buna karsi sermayesi 10 milyar TL dolaymda 5- 6 sirket var. Bunlann 1.000 TL'hk senedi 3-4 bin liradan islem g6riiyor. Hergiin bu 5-6 sirketin hisse senetlerinin el degifjtirme sayisi toplam 10 bin dolaymda. Fiyatlan olduqu verde duruyor. Hatta bazen inise bile qeciyor,

Endeksin yapisi ve hesap1anrna sekli bakirrundan 0 bir tek biiyiik sermayeli sirketin, cok yiiksek birim fiyatma ulasrrus hisse senetlerinin cok islem g6rmesi ve fiyatmm hergiin yiizde 5 dolaymda nrmanmasi nedeniyle bizim Borsa Endeksi Borsa'daki fiyatlarm devamh bir yiikselme icinde olduqu g6riiniimiinii verecektir.

Dunyarun en iinIii, en eski Borsa Endeksi "DowJones" endeksidir,

Charles Henry Dow, mali konulardaki cahsmalany1a tarunrrus bir gazetecidir. 1851-1902 yillarinda. yasarrusnr, Dow, Jones Co.yi kurmus, Wall Street Journal isimli iinlii gazeteyi yaymlanusnr. Borsada fiyat hareketlerini iz1emek icin bir sistem gelil?tirmenin oncusu olmus ve Dow Jones endekslerini bulrnustur.

Dow Teorisi admda, borsalardaki uzun donemli dalgalanmalan tesbit etmek icin gelifjtirdigi bir de teorisi vardir.

1984 yilmdan bu yana Wall Street Journal isimli gazetede yaymlanan Dow Jones endeksleri 4 ayn

Soboh'm okuyuculanna orrnoqorudtr. SAYFA 56

grupta ABD'deki hisse senetleri fiyatlarmm geli~mesini izler. Sinai sirketler ortalama, Ulasim sirketleri ortalamasi, Hizmet ~irketleri ortalamasi, Birlesik ~irketler ortalamasi, Endeksin 30 sanayi, 20 demiryolu, 15 hizmet sirketi hisse senedini izleyen bir yapisi vardir.

ABD'de 4oo'ii biiyiik, 500 sirketin hisse senedini kapsayan "Standart and Poor's" endeksi yarunda 1500 hisse senedi fiyatmi kapsayan NYSE, New York Borsasi Endeksi, borsada islem goren tum hisse senetlerinin fiyatlanru kapsayan AMEX, Amerikan Hisse Senedi Borsasi Fiyat Endeksi, onemli endekslerdir.

ingilizlerin iinlii "Financial Times" Gazetesi'nin "FT Endeksi'5 ile [aponlarm "Tokyo-Nikkei" Endeksleri de iinlii endekslerdir. Yabanci gazetelerde hergiin diinya borsalarirun endekslerindeki degi~im toplu olarak verilmektedir.

Bunun iki nedeni vardir:

- Diinya borsalarmdaki geli~meler, birbirini etkilemektedir.

- Artlk yatmmcilar sadece kendi iilkelerindeki borsalara degil, hangi borsa cazip ise oraya yanrim yapmaya baslarrustrr.

Gazeteci Abdurrahman Yildmm anlatir: "Fiyatlann luzla tirmandiqi 1990 Ocak'i sonuna doqru her haliyle Anadolu'dan geldigi belli, orta yash bir vatandas, Borsa binasirun kapismda ilk rastladigi komisyoncuya, "Bana Endeks al" diyor.

scoomn okuyuculanna orrnouorucnr. SAYFA 57

Komisyoncu ise, vatandasm bu kadar bilincsizce Borsa'ya gelmesine cok kizryor, Epey suren bir tarnsmadan sonra adamcaqizi kovalamaya baslryor. "Ogren de gel" diye arkasmdan baglnyor ...

Halbuki Anadolu'dan gelenin ogrenecegi bir ~ey yok. Anadolu insaru iygiidusu ile nevin ahrup, nevin alinamayacaqmi biliyor ama ... Turkiye'de istim geriden geliyor. Disarida "Borsa Endeksi alirup satilabiliyor.'

Diinyarun en iinlii Borsa Endeksi ahm-sanm piyasasi ABD'deki ~ikago Borsasi'dir, (Chicago Mercantile Exchange - CME)

Dow Jones Endeksini hazirlayan kurulus kendi endeksinin alirn-satimda kullarulmasina izin vermediqinden Stand art and Poor's, "NYSE Composite", "Value Linee-VL Composite", "Tokyo Nikkei", "Financial Times- FT SE 100" endeksleri ahrup satilmaktadir,

Endeks ahm satimlmari, belli bir vade ve bir "kontrat ile" yapihr, Vade icinde "kontrat da alirup satilabilir. "

Endeks ahm-satirrurun "bir kumar olup olmadigl" uzun sure tartisilrrustir, Satin almarun sekline gore, oyunun kumar yarunm ve riskin aglrhgl artIP azalmaktadrr,

'I'urkiya'de heruiz endeks ahrup satilmadiqmdan bu sistemin isleyisi ile ilgili daha geni~ bilgi vermekte y~rar yoktur.

Soboh'm okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 58

Hisse Senedi grafigindeki inisler cikislar tek basma geryegi yansitmayabilir.

Mutlaka bir inis ve cikislarm Borsa Endeksinin inis cikislarryla karsilastmlmasi gerekir.

Eger genel egilim bakmundan iki grafigin cizgileri ayru giinlerde benzer ini::;: cikislar qosteriyor ise, 0 Hisse Senedinin fiyanrun Borsa'daki genel fiyat geli~imine uyduqu anlasihr,

Tersine iki yizgi arasmda fark var ise, 0 Hisse Senedi'nin fiyati cok ozel bir degi~im gosteriyor demektir.

Ozellikle bu durumda Hisse Senedi icin ozel grafik cizip fiyat hareketini izlemekte yarar vardir,

Soboh'm okuyuculanna orrnoqoruorr, SAYFA 59

Scboh'in okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 60

Hisse Senedi bir "Menkul Kryrnet'tdir. istanbul Borsasr'run gergek iinvaru "istanbul Menkul KIYmetier Borsasi'dir. Acaba 'Menkul Krymet' , ne demektir?

Sermaye Piyasasi Kanunu'na gore "Menkul KIYmetier" sunlardrr:

- Hisse senetleri ve ge9ici ilmiihaberleri ,

-Tahvil

- intifa senedi

- Kar ve zarar ortakhqi belgeleri

- Hazine bonolari, deviet ve diqer karnu kuru-

luslarmm tahvil ve bonolan- Tertip halinde cikanIan ve 2 yil veya daha uzun sureli ipotekli bore ve irat senetleri "Menkul Krymetlerin" ozellikleri ise ~oyle siralanmaktadir:

1. Hukuken krymetli evrak niteliqindedir.

2. Standart ve yuvarlak meblaqh, misli nitelikte, belli sekil sartlanru haiz krymetlerdir,

3. <;:ok sayida ihrac edip halka arz edilen kitle senetleridir.

4. A:z. veya 90k devamhhk arz eder, alacak ya da ortakhk aklanru temsil ederler.

5. Periyodluk (donemsel) gelir saqlar.

6. Herbirinin bir itibari (nominal-iizerinde yazt-

11) deqeri, bir de piyasada arz talebin olusturduqu piyasa deqeri vardir. Tahviller, ihrac eden tiizel kisi tarafmdan vade sonunda nominal deger iizerinden odendikleri icin piyasa deqerleri genellikle nominal deqerin fazla altmda veya iistiinde olusmaz.

7. Menkul Krymetler nama ve hamiline yazih

soocmn okuyuculanna orrnoqorudir, SAYFA 61

olabilirler. Harniline yazih kIymetler para gibidir, kimin elindeyse onun mall sayilir, sadece teslimle sahip deqistirir, Nama yazili kryrnetlerde ise ciro hanesi vardir, buraya ciro islemi kaydedilir.

Borsa'da sadece .Anonim $irketler'in hisse senetleri satilir. Anonirn $irketler Turk Ticaret Kanunu'na gore kurulur. Turk Ticaret Kanunu'na gore her Anonim sirketin bir Statusti Ana Sozlesmesi bulunur. Bu Statu-Ana Sozlesme Ticaret Bakanhgl'nca onaylarup, gazetede ilan edilir. Sonra da Anonim $irket tarafmdan yogaltlhp (bastmhp) isteyene daqitihr,

Satiitii - Ana Sozlesme'de Anonim $irketin sermayesi, bu sermayenin kay paya boliindugu, her bir paym (Hissenin) kay lirahk sermayeyi temsil ettiqi yazihdir.

Ticaret Kanunumuza gore bir hisse senedinin krymeti 500 liradan a~agl olamaz, Genellikle giinumuzde bir hisse senedi 1.000 TL veya 10.000 TI deger ile cikanlmaktadir,

Hisse senedi "Kryrnetli Evrak" niteliqi tasir.

Devredildiqinde ona bagII butun haklar da devredilmis olur. Hisse senedine bagh haklar onsuz devredilemez.

Hisse senedi hukuki deyimi ile "Tedaviil Kaabiliyeti" (ahrup-satilma niteiqi) olan bir belgedir. Bu nedenle ahrup-satilmasr doqaldir. kanunda belirlenen sekilde, kanunda belirtilen bilgileri iceracek duzenlenmesi gerekir.

Kanuna, gore bir Hisse Senedinde en az su bilqiler bulunur:

Sobch'm okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 62

- ~irketin unvaru,

- Ticaret sicill numarasi ve tescil tarihi,

- Kayttli esas sermaye,

- Hisse senedinin nev'i (nama-hamiline, adi-ku-

rucusu vs),

- Hisse senedinin itibari (nominal) degeri.

- Nama yazih hisse senetlerinde hisse senedinin

adi, soyadi ve ikametqahi, - Yetkili iki irnza,

Zorunlu olmakla beraher, hisse senetlerine, esas serrnayenin kay hisseye bolunmus olduqu, sirketin kurulusuna izin veren Ticaret Mahkemesi Karan ve Ticaret Bakanhqr'run sirket ana sozlesmesini tasdikinin tarih ve numaralan, hisse senetlerinin tertip ve gruplan gibi hususlar da yazilmaktadir.

Hisse Senedi sahibine, bir Anonim ~irketin varhgma belli bir pay orarunda ortak olma imkaru veren, hukuken ortakliqi belirleyen bir belgedir. Bu . belgeyi ellerinde bulunduranlar Anonim ~irkete ortakhk sifatiru kazannus olurlar. Ortak olarak Anonim ~irketin karma, zararma istirak ederler.

Hisse Senedi sahibine su haklan saqlar: - ~irket kanndan pay alma hakki

- ~irketin y6netimine katilma ve oy kullanma

hakki

- Riichan hakki

- Tasfiyeden pay alma hakki

- :?irketin faaliyetleri hakkmda hilgi alma hakki,

Soboh'm okuvuculonnc orrnoqorucnr. SAYFA 63

(1) Kurulu~ ilmiihaberi

Anonim $irketler kurulur kurulmaz ortaklarma hemen hisse senedi bastmp daqitarnaz.

Anonim $irketin hisse senedi bastirabilmesi icin, kurulus formalitelerinin tamamlanmasi, kuruIus sermayesinin tamarrurun odenrnis olmasi gerekir. Kurulus doneminde Anonim $irketlere ortak olmak isteyenler, satin almak istedikleri Hisse Senedi bedellerinin bir bolumunu (genellikle yiizde 25'ini) oder, Kalan bolumleri Yonetim Kurulu'nun tesbit edeceqi tarihlerde taksitler (Apeller) halinde odeyeceklerini belirten birer taahhutname imzalarlar.

Taahhiit ettikleri Risse Senedi bedelinin tamarru odeninceye kadar ortaklara "Gecici Hisse Senedi-llmuhaber" verilir. Halk arasmda buna "Muvakkat ilmiihaber" denilmektedir.

Ilmuhaber-Gecici Hisse Senedi nama-ada yazihdir, Nama-ada y~lh Hisse Senedi gibi ahrup-sanlabilir. Ancak, Ilmiihaber'i devreden devir ile taahhudunden kurtulamaz. Devir alan biitiin taksitleri (Apelleri) odeyinceye kadar devredenin de sorumluluqu devam eder. Butun taksitler - Apeller odendikten sonra iImiihaber- Gecici Hisse Senedi, tamanu odenmis Hisse Senetleri (normal Hisse Senetleri) ile degi~tiri1ir.

(2) Sennaye Artlnml ilmiihaberi

Sermaye artmmlarmda, ortaklar Hisse Senedi

Scbch'm okuyucukinno armaganldlr. SAYFA 64

bedelini bir defada odeseler bile yeni Hisse Senetleri bastlnncaya kadar kendilerine llmuhaberGecici Hisse Senedi verilir.

Sermaye artmmlarmda aynen kurulusda oldugu gibi paylarmm taksit-Apel odemeleri ile tahsiline karar verilebilir. Bu durumda da llmiihaber sahibinden bir taahhutname imzalamalari istenir. Kurulus llmuhaberlerindekine benzer bicimde taahhudunun tamanu odeninceye kadar sorumluluklan devam eder. llmuhaberler-Gecici Hisse Senetleri deqisik miktardaki Hisse Senetleri icin tek bir kaglt parcasi-belqe olarak verildiqinden ahmp sanlmasi giiytiir. Fakat ahrup-sanlir. Borsada diqer Hisse Senetleri gibi islem qorur.

Anonim sirket kurulurken veya sermayesinin artmrruna karar verildiqinde, kurulus sermayesinin veya sermayenin artan kisrrurun tamarrurun hemen odenmesi zorunlu deqildir, En az yiizde 2S'lik kismi hemen odenme sarti He kalan kisrrun ihtiyaca gore, Yonetim Kurulu'nun belirleyeceqi oranlarda ve zamanlarda ortaklardan istenmesi mumkundur,

Anonim $irketin sermayesinin bolumler halinde odenmesi halinde ortaklarm odeyecekleri her bolurn (taksit) Apel olarak adlandrnhr . Birinci Apel odemesi, Ikinci Apel odernesi, Son Apel odernesi gibi.

Yonetim Kurulu'nun yapacaqi yagnya da "Apel" (Apel kelimesinin ingilizce ve Fransizca anlarru yagn demektir) denir. Ortaklann «agnya uymalan, Apel taahhutlerini yerine getirmeleri zorunludur. Aksi halde ortakhk haklariru kaybedebilirler. Belli sorumlu-

Soboh'm okuyuculonno armaganldlr. SAYFA 65

luklar altma girebilirler.

Bedeli tamamen odenmis bir hisse senedini elinde bulunduran kisinin hicbir sorumluluqu, hicbir yukiimliiliigii yoktur. Tek riski Ananomim l;iirketin/iflasl halinde, Risse Senedi'ni satin almak icin odediqi pararun kismen veya tarnarnen yok olmasidir.

Anorum l;iirketler kurulurken veya sermaye artmrken egen herhangi bir kisi belli sayida Hisse Senedi satin almak ve bu Risse Senetlerinin hicbiri icin belli miktar para 6demek iizere bir "taahhiitname imza eder" ise, bu taahhudunii yerine getirmek zorundadir, Bu tip taahhiitler acik-sirurh taahhiitlerdir.

Omegin: "Nominal (Risse Senedi uzerinde yazih) degeri 1.000 TL.dan 10 adet Hisse Senedi satm almayi taahhiit ediyorum. Yiizde 25 ini 6diiyorum. Kalan miktan Y6netim Kurulu'nun talep ettigi tarihlerde 6deyecegim" seklinde bir taahhiitnarnedir.

Bu tip "taahhutnarne" irnzalayan Risse Senedi sahiplerinin sorumluluqunun smm, genellikle satin almayi taahhiit ettikleri ve bedelini tam olarak 6demedikleri hisse senetlerinin nominal (iizerlerinde yazih) deqerleri toplamiru asamaz,

Anonim l;iirketler, bu tip taahhiitnarne imzalarrus Hisse Senedi sahiplerinden borclariru zamarunda 6demeyenlerden "Gecikrn.e Faizi" talep edebilir. Bunlari ortakhktan cikarabilir. Gecikme faizini veya oezai sartlan daha 6nce yapnklan klS:ma. 6demeden dU§lebilir. Sermayenin tamanu odenmis bir Anonim ~irket IDa eder veya tasfiyeye tabi tututulur ise, hisse sened.i sahiplerinden taahhiitlerinin henUz odenmeyen kisrru talep edilebilir. ,

Socoh'm okuyuculanna armaganldir. SAYFA 66

Bu anlanlanlar konuya yabanci olanlarm akhru kanstirmasm. Borsa'da ahrup satilan, ortalikta dolasan Risse Senetleri'nin hele hele "Hamiline Yazih" hisse senetlerinin tamarru mutlaka odenmistir,

Anonim l;iirketler'in Risse Senetleri ahm-satim giiciine, sirket y6netimine ve karma istirak giiciine ve sermayeyi temsil qucune gore tiirlere aynhr.

Genelde 2 tiir Risse Senedi s6zkonusudur:

1) Hisse Senedi: Usulune uygun bicimde basih kaglthr.

'I'amarru odenmis ortakhk payiru temsil eder.

2) Ilmiihaber - Ge~ici Hisse Senedi: Basili olmayan, geyici bir belgedir.

a) Ortak, Risse Senedi bedelinin tmarruru odemediqi icin, sadece 6dedigi bedeli g6stermek uzere tanzim edilir.

b) Veya ortak, Risse Senedi bedelinin tamarruru odediqi halde, hisse Senetlerinin usulune uygun bicimde basilip daqmrru tamamlanmadiqindan geyici bir beIge olarak tanzim edilir.

Hamiline Risse Senedi, uzerinde kime ait olduqu yazili olmayan Risse Senedi'dir. Klmin eline qecer ise, sahibi odur.

Nama Yazih Risse Senedi'nin tizerinde sahibinin ismi yazihdir, Sadece 0 kadarla kalmaz, Anonim $irket'in merkezinde tutulan bir Pay Defteri'ne nsahibinin ismi, adresi yazihr. Baskasma devir ancak Pay Defteri'ne kayit ile hukum ifade eder.

Soboh'm okuvuculcnno armaganldlr. SAYFA 67

I

Anonim $irketlerin ana sozlesmelerinde Hisse Se-

netlerinin Hamiline rni, yoksa Nama-Ada rru yazih olacagl veya ne kadannm harniline, ne kadarirun NamaAda yazllacagl belirtilir.Ana sozlesme ile, Pay Defteri'ne kayit edilmeden Nama Yazih hisse senetlerinin devrine imkan verilebilir.

Bu imkan var ise, Nama Yazih Hisse Senedi iizerinde ismi bulunan Risse Senedi'nin son sahibi, "A<;:lk Giro" denilen sekilde Hisse Senedi'nin arkasiru imzalar, A<;:lk Giro isleminden sonra bu gibi Hisse Senetleri Borsa' da Hamiline Yazih Hisse Senetleri gibi islem qorur,

(Kanundan gelen zorunlukla Bankalann ve Sigorta $irketlerini Hisse Senetleri Nama Yazihdir. Halbuki bunlar Borsa'da islem g6rmektedir. Bu isleme imkan vermek icin bu hisse senetlerinin arkalanru son sahipleri A91k Giro denilen sekilde imza ederler.)

Anonim $irketlerin ana sozlesmelerinde aksine kaylt yok ise, Hisse Senetleri sahiplerine esit oy hakki, esit oranda kardan yararlanma Hakki saqlar, Bunlara "Adi Risse Senetleri" denir.

"lmtiyazh Risse Senetleri" ise, sirketlerin ana sozlesmeleri ile hisse senetlerinin iki veya daha fazla gruba ayrilrnasi ve Adi Hisse Senetleri yanmda ayricahkh haklara sahip hisse senedi guruplan yaranlmasryla ortaya cikar,

Orneqin sirketin kurulusunda, kurcularm sahip 01- duklari hisse senetlerine ana sozlesme He kar b61winlmiinde imtiyaz verilebilir. Oylamalarda birden cok oy kullanma hakki tarunabilir,

sooornn okuyuculanna armaganldir, SAYFA 68

Anonim ~irketlerin kurulusunda emekleri qecenlere, belli bir ortakhk paymi temsil etmeyen, y6netime kanlma hakki (oy hakki) vermeyen, sadece 'her yil dagltllan kardan belli bir pay alma hakki veren "Kurucu Hisse Senedi" verilebilir.

Bedelsiz olarak verilen Kurucu Hisse Senetleri kurucularm adlarma yasih olarak ihrac edilir.

Anonim ~irketlerin kurulusundan sonraki donemlerde, Genel Kurul Karan ile sirkete yara!1 dokunan kisilere "Intifa Hisse Senedi" verilebilir. Intifa Hisse Senetleri "Kurucu Risse Senetleri."ne benzer. Ortakhk payiru temsil etmez. Y6netime istirak (oy) hakki vermez. Bedelsiz daqitilir. Sahibi sadece kar daqmrrunda belli bir pay ahr.

(Turk 'I'icaret Kanunumuz, "Imtiyazh Hisse Senetlerine" kardan pay aynlmayi belli kaidelere baglaml~tlr. Halka AS;lk ~irketlerde kardan ortaklan yiizde 50 orarunda birinci kar payl ayrilmadan bu senetlere 6zel temettii 6dgenemez. Ozel ttemettu miktan kalan karin onda birini qecemez.)

Deger He fiyat farkh seylerdir: Deger, hisse senedinin farkh acilardan farkli olculerle belirlenen "krymeti"dir.

(1) Nominal Deger: Hisse Senedi'nin ihrac edilirken (bastmhrken) iizerinde yazih olan deqer (rakkamjdir, Tiirkiye'de her hisse senedinin uzerinde (1 hisse en az 500 'I'L, olmak iizere) 0 kaqidin kay hisseyi temsil ettigi ve kay lira. degerle cikanldiqi yazihdir.

Soboh'm okuyuculanna ormoqorudn. SAYFA 69

(2) ihra~ Degeri: Bazi Anonim ~irket1er, Hisse Senetlerini way ederken (ilk defa satarken) Nominal Deqer'den (Risse Senedi'nin iizerinde yazih rakkam ile) deqil, bunun iizerinde bir fiyatla satabilirler. Ornegin 1.000 TL'hk Hisse Senetlerini 1.500 TL'dan halka arz edebilirler. lste bu yiiksek deqerlendirmeye "furay Deqeri" denir. (Bu dururnda Nominal Deger ile ib.ray Deqeri arasmdaki fark Anonim ~irketin kasasma kar olarak girer.)

(3) Defter Degeri: Hisse Senetleri'ni kururnlar ahp satarlarken, kanuni defterierinde bu islemi ahm-satim fiyatmdan muhasebelestirirler, lste bu isleme konu fiyata "Defter Deqeri" denir. Hakiki sahislar (kisiler) icin boyle bir zorunluluk ve defter kayidi sozkonusu olmadiqr halde, onlarm da alim-satim fiyatmdan "Defter Deqeri" dive sozettikleri qorulur.

(4) Piyasa Degeri: Borsa'da Risse Senetierinin fiyatIan devamh degi~irn gosterir. Fakat kisa zaman siirelerinde, orneqin bir ay icinde veya bir hafta icinde, her Hisse Senedinin fiyatmdaki qelisme egilirni dikkate almarak ortalama bir Piyasa Deqeri'nden sozedilebilir, Piyasa Deqeri, kisa siiredeki fiyat hareketlerine gore 0 Hisse Senedi'nin ahrnp-sanlmasi miimkiin olabilecek rakkarru ifade eder.

"Hisse Senedi" deyimi genellikle bir pay icin kullarulrr, Hisse Senedi olarak tarunan "Basih Kaglt"lann her birinin tek bir payi temsil ettigi bilinir.

Fakat pay sahiplerine kolayhk saqlamak icin birden fazla payi temsil eden Hisse Senetleri ihrac edilebilir.

Her "Basih Kaglt" iizerinde kay adet paYI, kay adet hisseyi temsil ettiqi yazihdir, 1-5-10-100-1000 Risse gi-

"

Soooh'm okuyuculonno armaganldir. SAYFA 70

bi. Birden fazla payi temsil eden Basih KagIt1ara "kupuru biiyiik" Hisse Senet1eri denir.

Biiyiik kupurler, sahip1erine sak1ama kolayhqi, i~lem kolayhqi verir. Ancak iilkemizde Hisse Senedi ahm sanmlannda ta1ebin kuctik miktarda ve daqiruk olmasi nedeniyle biiyiik kupurler zor ahci bu1abilmektedir.oBiiyiik kupur1u pay sahipleri Hisse Senetlerini satmakta zorlukla karsilasmakta ve bu Hisse Senet1eri borsadaki fiyatm yiizde 10 dolaymda daha diisuk fiyattan satilabilmektedir.

(Bugiin icin Borsa'da en az ahm-sanrn miktan 200 Risse Senedi olduquna gore, 100 veya 200 payhk Basih Kaglilar, normal kupurlar olarak kabul edilebilir.)

Her hisse senedinin iizerinde 2 tiir kupon bulunur, (1) Temettii (Kar payi daqmrru) Kuponu,

(2) Ruchan hakki kullarurru veya Bedelsiz Hisse daqinrrunda kullarulan kuponlar.

Bu kuponlann hepsi numarahdir,

Bazi Hisse Senetlerinde Temettii kuponlanrun uzerinde sira ile (1990-1991-1992 gibi) yillar yazilrrusnr. Her faaliyet donemi sonunda Gene1 Kurul kar daqmrruna karar verdiqinde, Hisse Senedi sahipleri bu kuponIan keserek, temettii (kar payi) tahsil eder1er. Kuponlar "hamiline" yazihdir. Ac;:lk anlatimryla temettii kuponu kimin elinde ise, karsihqiru 0 tahsil eder.

Anonim sirketler her hesap donemi sonuda eger

Soboh'in okuyuculanna orrnoqorudir. SAYFA 71

kar etmisler ise, bu karin ne kadanrun, Hisse Senedi basma ne miktarda ve hangi tarihte daqmlacaqma Genel Kurul karar verir. Temettii daqitirrurun basladiqt gfutden itibaren Hisse Senetleri kuponsuz-kuponu kesilmis olarak ahrup sanhr. Borsa deqeri buna gore belirlenir.

Eger kupon bedelleri odenmeye baslamadan kuponlar kesilerek Hisse Senedi ahm-satim konusu olur ise, krymeti Hisse Senedi'nin Borsa'daki fiyatmdan, kupan bedeli kadar iner.

Bu nedenle, Hisse Senedi ahm satimlannda, kuponlann tam olup olmadiqiru tetkik etmek zorunludur,

Hamiline yazih Hisse Senetleri kimin elinde ise onun mali sayihr, Bu nedenle bir Hisse Senedi kayip edilmis ise, yannus ise, calmrrus ise, yanhshkla baskasirun eline qecmis ise genellikle yapilacak birsey yoktur. Hirsizhk halinde, durumun Mahkeme tarafmdan tesbiti ve Hisse Senedinin bulunmasi sarn ile malikine iade edileceqi tahiidir.

Bir Hisse Senedi, satin ahndiktan sonra bir kosede unutulsa, aradan bel? yil, on yil, otuz yil ge9se, degerini yitirir mi? Gecersiz hale gelir mi?

Hisse Senedi bir millkiyeti belgeler. Vade tasimaz. Bu nedenle zaman asirru yoktur.

Soboh'm okuyuculanna ormoqorudu, SAYFA 72

Hisse Senetlerinin temettii kuponlari, temettii daqitmu tarihinden itibaren 5 yilli zaman asnruna tabidir.

Acik anlatirruyla Hisse Senedi sahibi kuponlanru kesmemis veya kesip de tahsil etmernis ise, 5 Yl1 sonra temettii isteme hakkiru kaybeder.

Ancak, Hisse Senedi'nin ait olduqu Anonim ~irket tasfiye 01- rnus ise, 0 zaman tasfiye tarihinden itibaren 10 yilhk zaman asirru soz konusudur.

SORU 60. Kuponlarda zaman a,JmJ siiresi ne kadardJr?

Anonim 9irketler sermaye artmmlarmda, eski ortaklann, ozel fiyat He (ya nominal deqerden ya da Borsa fiyatmdan daha dusuk bir fiyat ile) artan sermayeden pay sahibi olabilme imkanlanru bir sure ile tahdit eder.

Ruchan Hakki kullarummda son basvuru tarihini ilan eder.

Bu tarihten sonra ortaklarm Ruchan Hakki kullanma haklan duser, Sona erer.

Eger Hisse Senedi sahip1erine sirket "Bede1siz Hisse" daqituruna karar vermis ise, bu bede1siz hisse, daha once mevcut bir Hisse Senedine baqh bir hak olarak ortaya cikmis olduqundan, zaman asnru yoktur.

Bede1siz Hisse senedi hakki kullarulrnarrus Hisse Senetleri sirketlere ibraz edildiqinde, aradan ne kadar zaman gec;:mi!jl

Sobch'm okuyuculanna orrnoporndn. SAYFA 73

olursa olsun, sirket, 0 Hisse Senedi'nin payma dusen Bedelsiz Hisse'yi Hisse Senedi'nin son sahibine vennek zorundadir.

Bir Hisse Senecli'nin bir kosede yillarca unutulduqunu varsayahm. Bunu bulan acaba ne kaybetmistir? Hangi haklan saklidir?

- Zamanla Hisse Senedi 'nin hukuki deqeri giicii kayip olmaz,

- Bu Hisse Senedi'ne bagIt olarak sirketce dagltunma karar

verilen Bedelsiz Hisse senetlerinin tamarrurun sirketten isteme hakki kayip ohnaz.

- Daqitirn kararirun iizerinden bell yih qecmis temettii haklan zaman asmuna ugramllltlr. Ancak bes yildan yeni temettii haklan istenebilir.

- Siiresi icinde kullarulmayan tum Ruchan Haklan kayip edilmistir,

Hisse senedi sahibi hichir sekilde vergi odemez. Hisse Senedi alim-sanmlan vergiye tabi degildir.

Hisse Senetleri sahiplerinin tahsil ettikleri kar paylan icin herhangi bir vergi yiikiirnliiliikleri yoktur.

Hisse Senetleri sahiplerine dagltllan kar paylarmm vergileri Anonim ~irketler tarafmdan kesilip odemeler net .olarak yapihr.

(Bu vergi istisnasi hakiki saluslar-kisiler icin sozkonusudur.

Kururnlar da ahm sanrn karlarirun vergilendirilmesi ile ilgili farkh vergi uygulamalan vardir.)

Sobch'm okuyuculanna armaganldir. $AYFA 74

Kavun ahrken dibine bakihr, Dibi koklarur. Karpuz ahrken kiitiirdeyip kuturdemediqi kontrol edilir. iyi Hisse Senedi nasil secilir?

Bunun da belli olculeri vardir, Bu olculer "teknik" bilgi isteyen, tecriibe isteyen olculerdir, Fakat sunu belirtmek gerekir ki, bu olciileri kullanmayi bilen.~f!E-be . .!~j£L.lfi§H~.( .. ~:mu.Ua7 .. ~n...i¥.U!§S(:im~ yapar d~gil§m~g.,.J~:fP..1!@CI:.ml.Y!."h~:r:._?~ Y..9.I.d.u: •. ·_,,_ ..

Hisse Senedi satin ahrken, hangi Ononim $irketin Hisse Senedini alahm sorusundan once Nasil Bir Hisse Senedi alahm? sorusuna cevap vermek gerekir.

Borsa'da genel cizqileriyle 4 cesit Hisse Senedi vardir:

1- Yeni Kagltlar: Sadece halka arz edilen yeni Hisse Senetlerinin alrrru yapihr, Bunlar bekletilir. Kar egilimi var ise elde tutulur. Kar egilimi yoksa elden cikarrlir,

2- Ucuz Kagltlar: Bunlar nominal deqeri dolaymda ve hatta altmda sanlan Hisse Senetleridir.

Soboh'm okuvuculcnno orrnoqorudu. SAYFA 75

Az para ile 90k sayida Risse Senedi satm ahnabilir. Nominal degere yakm fiyatla almdiqmdan biiyiik risk vermez.Fakat ileride bir patlama olduqunda biiyiik kazanc sansi sagJayabilir.

3- Oynak Kagltlar

Bunlar kisa siirede Borsa'da fiyat1an ini§-tyikl!? yapan Risse Senetleri'dir. Borsa'yi iyi izleyenlere kisa siirede biiyiik kazanc saglayabilir1er. Fakat kaybeden de biiyiik kaybeder.

4- Aglr Kagltlar: Ekonorninin eski ve gUty1ii kuruluslanna ait Risse Senetleri'nin fiyatlan Borsa'da nominal degerin cok uzerinde bir yere oturmustur, Bu kuruluslara ait Risse Senetlerinde spekiilatif inis tylkl§1ar ender goriiliir. Bunlari satin alanlar giiven saikiy1e hareket eder. Uzun siirede giivenityinde saqlayacaklan verimi dii§iiniir.

Risse Basina Verim, bir Risse Senedi'nin sahibine belli bir donemde sagladigi ne verimi (net kazanci) qosterir.

Belli donem tarurru degi!?ir:

- Oniki ayhk verim denildiqinde, Risse Senedinin satin ahs tarihinden itibaren geyen 12 ayhk donemdeki verimden sozedilmis olur.

- Bir ayllk verim genellikle belli bir aym 1 'j ile 30/31 'i arasmdaki tarihdeki verimi,

- Bir yilhk verim, belli bir yilm 1 Ocak'indan 31 Aralik'ma ka-

darki donerndeki verimi gosterir.

Klasik anlatunda Risse senedi verimi iki !?eyden kaynaklarur: 1- ~jrketin faaliyeti nedeniy1e bir ylld.a dag1ttl91 kar payi,

2- ~irketin donern basmdaki Borsa Fiyati ile, donem sonundaki fiyatt arasmdaki fark. (Kazanc veya kayip.)

Tiirkiye'de Risse Senedi verimi bu klasik nedenler dismda en cok iki !?ey etkiler:

- Bedelsia Hisse Senedi daqinmi,

- Sermaye artmrrunda Ruchan Hakki kullarurru,

Soboh'in okuvuculcnro armaganldir. SA~A 76

3.000: 300 = 10

1- Fiyat/Kazancr Oranl: Her iilkenin sartlarma gore ortaya tyllanll}, ortalama oranlarla, her Hisse Senedine ait orarun karsilastmlmasi seklinde bir degerlendirmeye imkan verir,

Acaba bir Anonim ~irketin temettii olarak daglttl9't 1 TL'1lk temettii (kar payijna kasi Hisse Senedi'ne baglanan para nedir?

Bir ornek verelim: I Hisse Senedinin Borsa'daki fiyan 3.000 TL.dlr. Bu Hisse Senedi sahiplerine getyen yil 300 'I'L. temettii (kar payi) odenrnistir, ~imdi hesabmuzi yapahm:

Demek ki, bu Hisse Senedine Fiyat/Kazany oraru 1 O'dur. Temettii 300 TL. verine 600 Tl. olsa idi, oran 5'e dusecek, 300 TL. yerine 150 TI,. olsa 20'ye cikacakn, Demek ki, bu orarun diil}iik olmasi karhhq-verimi ifade etmektedir.

Tiirkiye'de 1990 yihnda ortalama Fiyat/Kazan<;: oraru 22 dolayinda, Diinya'da 17 dalaymdadir. Elin:izdeki Hisse Senedi icin bu hesaplamayi yaplp, ortalama 22 rakkarm He karsilastmp, Hisse Senedinizin ortalamaya gore yerini belirleyebilirsiniz.

fivat/Kazan~ Oram = "isse Senedinin Flyatl : "isse Ba~lRa Dagltlm Temettii

2- Yatuu:mn (Aktifin) Verimliligi: Bir sirketin faaliyetlerine tahsis ettiqi paraya (yatmmlarma) karsihk ne kadar kazanc sagladl91m qosteren orana Yatmmm (Aktifin) VerimIiligi denir. Bu :;;oyle hesaplarur:

Aktifin Verimliligi % = Vergiden Senra Net Kar x 100 : Aktif Toplama

3- Ozkaynak Verimlilig'i: Bir sirketin yatmmlan (Aktifi) sadece ozkaynakdan finanse edilmez. $irket belli olciide borcla-

Sabah'ln okuyuculanna armaganldir. SAYFA 77

1.5 : 3.0 = % 50

Temettii Dram % 50 demeidir.

narak yatmm yapar. Aktifin verimliliqi (ozkaynak + borclanma yoluyla bulunan imkanlarm) verimini gosterir. Acaba sadece ozkaynak ne verirn saglamll}Ur? Bu da I}oyle hesaplarur:

Ozkaynak Verimliligi (%. = Vergldun Suera Net Kar x 100 : Ozkaynak

4- OZkayna1t: Ozkaynak (ozsermaye), sirketin belli bir do-

nemde a§ag1daki kalemlerinin toplarruru ifade eder.

1. Odenmis sermaye

2. Donem Kan

3. thtiyat akceleri

4. Yeniden Degerlendirme Fonu

S- Ozkaynak Oram: $irket toplam varhqnu acaba nasil edinmis? Ne kadar ozkaynak mevcut? Ne kadar borclarulmis? Borelanmarun toplam varhk icindeki payi ne?

Bu da §oyle hesaplamr:

iizkavnak Oraml%) = Ozkaynak x 100 : Aktil Toplaml

6- Temettii Oranl: (DagltIlan temettiiiin odenmis sermayeye oraru) Bir sirketin, YJ.l sonunda, odenmis sermaye rakanurun yiizde ne kadan biiyiikliig;.mde temettii daglttlgml gosteren orana "Temettii Oraru" denir. Orneqin bir sirketin odenmis sermayesi 3 milyar lira iken bu sirket 1.5 milyar TL temettU dagluyor ise:

Temelt" Dram (%) = Temettu x 100 : Odenml~ Sermaye

7- Risse Ba.\ima Kazanc;: $irketin aciklanan kar rakanurun biiyiikliigii yanhs degerlendirmelere neden olabilir. Onemli olan "Dagltunma Karar Verilen Net Kar" rakamirun toplam hisse senedi sayisma bolimmesidir.

Boylece Hisse Senedi Basma Kazanc ortaya cikar,

Hisse Senedi ~~lRa Net Kazan!} = Net Kar: Tuplam Nisse Senedi SaYlsl

Sabah'ln okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 78

H. Sen. Devir Surati(%)"' 1 Ynda Borsada Allnlp Satllan H. SaYlsl x 100: YII Sonundaki Top. H. SaYlsl

8- Pivasa Deg-eri I Defter Deg-ed Oranl: Anonim sirketlerin bilancolan incelenerek bilancoda ver alan "Ozvarlik" rakarru "Odenmis Sermaye" rakarruna bolunur. Boylece defter (muhasebe) kayitlarmda lOOO TL. odenmis sermayenin kar:;;lhgl kac liralik Ozkaynak bulunduqu tesbit edilmis olur.

Sonra bu sirketin Borsada 1000 TL. nominal degerdeki Hisse Senedinin sans fiyatrrun ne olduqu ogrenilir. Onceki rakam bu rakama bolununce Piyasa Deqeri / Defter Degeri oraru ortaya cikar. Bu oran Tiirkiye'de ortalama. 4-5 dolaymdadir, Diinya ortalamasi 2.15'dir. Demek ki Tiirkiye'de Hisse Senetleri Borsada Defter (muhasebe) Deqerlerinin 4-5 katina ahmp, satilabilmektedir.

Piyasill Deg. / Deiter Oeg. = Borsa Fivatl : Ozkaynak Top.liidenmi~ Sennaye

9- IIisse Senedinin pivasa devir siirati: Bir Hisse Senedinin Borsada ahrup sanlabilirliqi cok onemlidir, Istediqiniz zaman satabilir misiniz? Bu soruyu devamh olarak kendi kendinize sorun. Bazi Risse Senetleri belli donemlerde "moda" olur, ilgi gOriir. Sonra, dusuk fiyatdan satmaya razi olsaruz bile ahci bulamazsiruz. Piyasada her zaman islem goren Risse Senetleri "makbuI" senetlerclir.

durumu :nasl1

Hisse Senedi satm almadan ve aldiktan sonra bu Risse Senedini cikaran sirketin bilancolarirun izlenmesi, Hisse Senetlerini ahm-sanm veya saklama kararlanrun saqhkl; olusmasiru saglar. Fakat bu i§ biraz teknik ister. Burada kaba hatlan ile anlanlacaknr. Fakat herkesin bunu yapabilmesi zordur.

Bir fikir sahibi olmak icin kaba hatlan ve basit anlanmla bilancoya bakip, sirketi degerienclirmenin yollanru ozetleyelim: (1) Finansal Yapl: $irketin kaynaklanrun ne kadarirun bony-

soboh'm okuyuculanna orrnoqorudir. SAYFA 79

Car; Oran = Donen Varhklar (Carl Aldi') : Kusa Vadeli Bertlar

lanarak bulunduqunu ortaya koyar. Acaba sirketin ozkaynakIan borclarnu karsilryor mu? Yoksa f;!irket ozkaynaklarm.m cok cok iizerinde mi borclanmis. Bu oran onu gosterir:

Finansal Yapi = Bor~lar Toplaml : iizkavnaklar

.

Eger bu oran 2'den yiiksek ise, ~irket 6zITarhglIlln 2 mislinden fazla borclarums demektir. Normal olarak bu oramn 2'den dusuk olmasi gerekir.

(2) Cad Oran ~ $irketin parasal giiciinii, bore; odeme yetenegini gosterir. Acaba sirketin "likidite" durumu nedir, leap ettiginde sirket varhklanrun ne kadarhk b6liimiinii hemen paraya cevirebilir. Bu'oran onu gosterir:

Cari Oran 1 'den biiyiik olmahdir. Eger Cad Oran 1 'den kii-· c;:iik c;:lkar ise, demek ki, :;;irket 1 yll icinde vadesi gelecek borclan 0 Yl1 icinde eide edilecek para ile odeyemiyeoek durumdadir.

(Cari Aktif veya Donen Varhklar dive adlandmlan rakam, bilancoda goriilen "kaza + alacaklar + stoklar" kalemlerinin toplanu ile bulunur.

Amortisman bina, makine ve techizat ile nakil araclarmm, donarurrun eskime payi olarak heryll hesaben ayrilan fondur. (Hesaben diyoruz C;iinkii amortisman degeri kadar nakdi bir varhk herhangi bir yerde biriktirilmez.)

Giiniimiizde Tiirk Vergi Kanunlan, Anonim $irketlerin yeni makine ve te!(hizat yatmmlanm tesvik etmek icin, uretim araclarirun ~irket defterine kaydolduqu yil % SO oran.mda (maliyet-

Soboh'm okovuculonno armaganldlr. SAYFA 80

lerinin yansi degerinde) arnortisrnana, (bu rniktar parayi, 0 Yllin kar rakarrundan indirmeye, karin bu indirilen kadar kismmdan vergi odenmernesine) izin vermektedir.

Bina, makine, ulasim araclari, biiro malzemesinde, toplarn maliyet bedelinin her yi! en cok ne orarunda arnortisman aynIabilaceqmi Maliye Bakanhqi belir lemistir,

$irket yonetiroi, eger 0 yil (kanunun verdiqi imkanlan kullanarak) az vergi vennek ister, ortaklara az kar daqitrnayi kararlastmr ise, en yiiksek oranlardan arnortisrnan aymr. (Bu durumda karin biiyiik kisrru sirkette kalacaqindan sirketin mali biinyesi gUtylenir, fakat ortaklann temettiileri duser, Risse Senedinin borsa degeri kisa siirede ~a9"i iner.)

Bunun tersi de miimkiindiir. $irket yonetimi ortaklara fazla kar daqitma arayismda en dusuk amortisman oranlanru uygular. 0 yil satin alman makinelerin deftere kaydiru geciktirir. $irket daha fazla vergi oder, Fakat ortaklara da daha yiiksek temettii daqrtma imkaru ortaya cikar, (Kisa siirede Borsada Hisse Senedi fiya.tlan cazip hale gelir.)

Donem icinde daqmlan Bedelsiz Hisse Senedinin - Donem sonundaki Borsa fiyati ile

- Donem icinde bu senet icin ~irketin daglttlgl net kar payi

toplarur, Bulunan rakamm Hisse Senedinin donem verimine ilave edilmesi gerekir.

Donem icinde Anonim ~irket ortaklanna Ruehan Hakki kullandirmis ise:

Soboh'm okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 81

Borsa (bir ba$ka anlatlm ile genel olarak Hisse Senedi fiyatlan)' cok seyden etkilenir.

Hani hassas blinyeler vardlr. Soguk su i~er ise i:iksiirlir. Rlizgarda kailr ise zaturree olur. lste onun gibi. ..

Fakat BorsaYI en cok etkileyen alternatif vamm alanlardaki degi$melerdir. . AClkcasl su insanlar veya kurumlar paralanm baska yerlerde daha verimli- . kullanacaklanm gi:iriirlerse Borsadan paralanm cekmek icin Hisse Senetlerini satmaya baserlar veya Hisse Senedi allmlm keserler. Borsada fiyatlar diiser,

Tersi olur. Borsaya talep artar. Fiyatlar tlrmanmaya baslar.

- Eger doviz fiyatlan (dolann, markm fiyatl) enflasyon orarunm lizerinde ayarlamyor se, ' insanlar dovize daha fazla para baglar.

- Altln fiyatl urmamyor ise, insanlar anm ahmma yonelir.

- Arsa, konut talebi canll, fiyatlar tlrmafllsta ise, insanlar bu alanda yatlflm yapmaya

baslar.

- Bankalann tasarrufa verdikleri net faiz oranlan yliksek lse, tasarruf sahipleri bu Iikit tasarruf araclm tercih eder.

- Hatta ve hatta, enflasyon oldugu ir;:in, otomobil ailp satmak, buzdolabl veya: televizyonu biran once ailp bir koseye atmak karh gi:irlini.iyor ise, insanlar perackanm bu isler icin kullamr.

lste boyle durumlarda Borsaya akan dere kurur. Borsaya para gelmeyince, fiyatlar genel bir inise gei;er. is hacmi kiiciili.ir. Ti.irkiye'de bankalar da BorsaYI cok etkilemektedir. Ciinkii bankalar dogrudan veya dolayh olarak Borsada Hisse Senedi ahp satmaktadr.

- Bankalann elinde kredi olarak kullandlramadlklan para var ise Hisse Senedi satin almak icin borsaya kosarlar,

- Bankalann paraya ihtiyaclan var ise Hisse Senedi sansma gecerler.

- Merkez Bankasl bankalann kasalannda kalan kullamlmayan paralan degerlendirmeye

yardimci olan "Blr Gecelik Falz Oranlannt" yi.ikseltirse bankalar tazla paralanm Merkez Bankas araclhglyla satar. Bu oran aSagl iner ise bankalar Borsaya yonelir.

- Doviz tutmak cazip ise bankalar Hisse Senedi sannma geGer. Tersi olursa Borsadan Hisse Senedi toplar.

Bankalar bi.iyi.ik olclide allm sanrn yapbklanndan ahma gectiklerinde Borsada liyatlar canlamr, sansa gectiklerinde fiyatlar duser.

Soboh'm okuyuculanna orrnoucrudn. SAYFA 82

"Konjonktur" denilen poUtik ve ekonomik hayattaki ini~ <;lkl~lar da BorsaYI etkiler. Tiirkiye disa aclldlgi icin, bugiin iC konjonktiir kadar dl~ konjonktUr de Borsarnn etkilemekte.

Hatta diger Ulkelerin borsalanndaki ini~ Clkl~lar bile, Tiirkiye Borsasmda etkisini

gostermekte. .

Ornegin Irak oiaYI Borsanua etkiledi. Ornegin secmer Borsanua etkiliyor. Hiikiimet'in degigme ihtimali, Hukumet politikasmdaki degi~meler Borsamzt etkiliyor.

Borsada ideal olarak alici ve satici hiGbir etki altlnda kalmadan kar~lIlkh buusur, uyusur, fiyat olu~ur.

Fakat yurt dsmda olsun Tiirkiye'de olsun Borsa dl$lndan baa glicler, (kanunlar, usuler cercevesnde kalmak sam ile) BorsaYI etkileyebilmektedirler.

Bu etkileme genellikle fiyatlan destekleme, fiyatlann dligli$unii onlerne, fiyatl bir rakarna oturtrna amaCIOI gutmektedir.

Bizim Borsarruzda bu i$i onciilliglinii Devletin Kamu Ortakhgl Fonu yoneticileri yapn.

Belli kamu bankalanyla anlasarak, Ozelle~tirrne kapsammda Borsada halka satdan hisse senetlerinin fiyatmm oiisrnesini omemek icin destekleme allml yaplldl.

Bunu goren baa firmalar, baa bankalarla anasarak, kendi hisse senetlerinin fiyatlanmn du~mesini onleyecek benzer uygulamalan siirdiirdliler.

Mutlaka bu etkilemenin bir banka araclliglyla yapllmasl sart degi!. Borsadaki herhangi r" araci kuruluS ile anla$ilarak da bu yapllabilir. Gerekli fon firma tarannden klr$llandlglnda, zarar firma taraflndan kar$llandlgmda, zarar firma tarafmdan kabul i;dildiginde, Borsada aracsk yetkisi olan ki$i, kurulu~ veya bank a bir Hisse Senedi !!yatlmn belli bir rakarrm anna dli~rnesini onlemek lcln, 0 rakamdan ailml surdlirlir.

SURD 76. SpekOlalorler BorsaYI BaSil elkiler?

Eger bir ki~i, kurulus veya grubun elinde, belli bir Hisse Senedinden cok miktarda var ise, speklilatif hareket ile fiyatl etkilemek rniimkiindiir.

Ornegin, bir Hisse Senedinin fiyatmm cok yiil<seldigi bir donemce bu tip bir speki.ilator biiyiik miktarda ve devarnh sansa basar, Bu sans ve sansn devarnll olacaqmm beklenmesi ksrssmda Hisse Senedinin fiyatl gerilemeye baslar. Hareketi baslatan spekuatorun elinde rnal kalmasa, satl$1 kesse bile bu ini~ siirer gider. Fiyatln yeterli rakama indigini goren speklHator aynl Hisse Senedinden allma qecer.

Soboh'm okuyuculanna armaganldir. SAVFA 83

Bu ahm fiyatln nrmansau hlzlandlnr.

scnucta spekiilator karh Clkar. Ciinkil pahah sattlgl hisse senetlerini daha ucuza tekrar toplaml$ olur.

Borsada fiyatlar belli bir 9izgide iken tek bir hisse senedinde fiyatlarln beklenmeyen • -, bicimde inip Clkmaslnda bu i~in arkasmda bir spukeasyon oyununun olup olmadlglnl arastm,

Yabancilann, (Insider Trading, Insider Information) dive ifade ettikleri bizde heniiz kar~lhgl olmadlgl icin (iceridekilerin Ticareti veya lcendeknenn AClklamalan" dive terciime edilen sey ~udur:

Anonim $irketlerin smama vaklf olanlar, bu snlan baskaanna szduarak veya kendi yararlanna kullanarak Borsada baskalanna veya kendilerine biiyiik menfaat saghyabilirler.

Ornegin bir Anonim $irket'in iinernli miktarda kar dagltacagml veya cok sayida bedelsiz tiisse dagltacaglm bilen cah~anlan bunlar diger pay sahipleri bu bilgileri iigrenmeden, Borsada dii~Uk fiyatdan cok saYlda Hisse Senedi toplayabilirler. Kararlar aClklandlglnda Hisse Senetlerinin bu kararlann etkisinde fiyatlan yiikselnoe, biiyiik kar saglayabilirler.

Tiirkiye'de bugiln icin bu tip iceridekilerin Ticareti ve igeridekilerin Ticareti sinup

gitmekte, bu yoldan bazian hakslz kazanelar saglamaktadlr.

Batl illkelerinde bu yasaknr, Bunu yapanlar biiyiik ceza goriir. Batl iilkelerinde "iceridekiler" denilince Sunlar anl~lhr:

- Anonim $irkette 9all~an yoneticiler.

- Yiinetim Kurulu iiyeleri

- $irketin yuzde 1 O'undan fazla paYllla sahip ki$i ve gruplar.

Bu konuda tecriibe kazanml$ Bah iilkelerinde ilgin(,: uygulamalar vardlr. 1) h;eridekilerin bilgi slzdlrarak, b~kalannm ayncahkh menfaat saglamaanna imkan vermeleri yasekur, Bunu yapanlar buyiik para ve uzun hapis cezalarlyla kar$lla$lr.

2) k:eridekilerin sahip olduklan bilgileri kullanarak ayncahkh menfaat saglaJ11a1anm Sllliriamak i9in degi$ik te,dbirler ahnml$tlr:

a) $irketler kurulurken, halka a(,:lhrken ve yilhk raporlannda, igeridekiler grubuna girenlerin sahip olduklan hisse senetleri kamuoyuna mutlaka aClklamr.

Soboh'm okuyuculanna armaganldlr. SAVFA 84

b) ic;eridekiler kendi ~irketlerinin hisse senedinden yaptlklan ahrn-satmlan belli bir siirede Sermaye Piyasaslm Denetleme kurulusuna duyurmak zorundadr.

c) ic;eridekiler, "kendi $irketleri"nin hisselerini allm tarihini takip eden 6 ayllk sure ic;inde tekrar satar ve bundan kar saglarlar ise bu kan $irkete devretmek zorundadrler, Altl aydan lazla portfoylerinde tutup tekrar satnklan hisse senedi karmm tarnarmna sahip olabilirler. (Boylece ksa surede spekulatif allm sanrn onlenmektedir.)

Hisse senedi liyallan Borsa'da dogru bir e;izgi takip ederek ylikselmez. Dogru bir e;izgi takip ederek dusmez. AGlk anlatlmlyla inerken basarnaklardan teker teker inmez. iki iner, lie; e;lkar, dart iner, bir e;lkar. Clkarken de, teker teker nrrnarmaz. Bes basamak nrmanr, lie; basamak iner. iki tlrmaOlr, bir iner...

lste, Borsa'YI iyi izleyenler ic;in bu kisa slireli bu olagandl$1 hareketler: - Fiyatlar inerken kar etme imkaOl verir.

- Fiyatlar e;lkarken zarar etme tehlikesini ortaya koyar.

Fiyatlann genel ini$ egiliminde belli bir an Hisse Senedini satin ahp, ufak bir tlrmam$da bunasam kar etmek mlimkundur. Aym hareketin tersi fiyatlar t1rmamrken yaplldlglnda, zarar ortaya C;lkar.

AyO! malin ayO! zamanda farkll fiyatl olabilir. Veya aym malin aym yerdeki fiyatl klsa siirelerde degi$ebilir. Eger bu mal kolay allmp satJIabilen bir mal ise, bir ki$i mall ucuz verden altp pahalt verde satarak, veya ucuz iken altp, pahalt iken satarak klsa sirede kazanc; saglayabilir. lste bu i$lemlere Arbitraj denir.

Hisse Senedi Arbitraj'a cok mlisait bir menkul klymettir. Tlirkiye'de tek bir borsa oldugundan, aym hisse senedini bir ba$ka borsadan allp, bir baska borsada satmak "Piyasa Arbitrajl" yapmak mlimkiin degildir.

Buna kar$ln istanbul Menkul KlYmetler Borsasmda aym seans ic;inde ayO! hisse senedini ucuza allp, pahallya satarak "Zaman Arbitrajl"ndan kazanl{ saglama $anSI vardlr.

Genel anlamda "risk" kelimesi kaybetme-zarar etme ihtimali kar$lligl kullamlan bir kelimedir. Hisse Senedi'nin Borsa'daki fiyatl iki kaynaktan gelecek olumsuz geli~melerden etkilenir.

Soboh'm okuyuculanna armaganldlf. SAYFA 85

(1) Anonim $irketin BOnyesinden (Dogrudan Riskier) (2) Cevreden (Dolayll Riskier)

Dogrudan Riskier ~irketinlyatlrlmlndan, mali yaplsrndan, i$letilmesinden, sektordeki geli~melerden kaynaklamr.

-Flnansal Risk

Sirketin mali yaplslndan kaynaklanan risktir. Eger $irket buyOk bore yuKO a1trnda se, veya normal borclanmaYI klsa vadeli ve pahah kredilere dayandlrml~ lse, belli sure sonra bu risk ortaya ~Ikabilir.

- Yonetim Rlski

Sirketin yi.inetiminin sahibi yok ise, veya yiinetimi elinde bulunduranlann bilgi ve yetenekleri zaYlf ise ~irke1 sorunlarla kan;aIaSlr.

- i, Riskl

Sirketin faaliyet gtisterdigi konuda teknoloji sOratle degi$ebilir. T alebin yap'sl degi$ir.

Uretilen malin verine gelen baska mallar piyasaya Glkabilir. Daha ucuz fiyatla ithalat b~layabilir. Grev olur. Elektrik kesilir. Uretim aksar. Butun bunlar is riskleridir.

Dolaylr Riskier, sirketlerin kendi kontrolleri dl$lnda olu~an, sadece 0 $irketi degil, tUm $irketleri etkileyen Risklerdir.

- Konjonktiir Riski

Pazar ekonomilerinde konjokturel geli!)meler, ini$ler v1kl$lar olur. Bunlar gercek

nedenlere dayanacagl gibi psikolojik, pOlitik etkenlerden de kaynaklanabilir.

Bu ini$ler 9lkl$lar her !Urlu talebi e1kiledigi gibi Hisse Senedi fiyatlannr da etkiler. - Faiz fiyatl/Oiiviz fivalll Allm fivat, Riski

Ozellikle TOrkiye'de altematif yatlnm kararlannl etkiledigi ve de $irketlelin maliyetlerini

ucuzlatlp pahahlandlrdlgl i~in faiz, doviz fiyatlanndaki degi$im bUyiik onem ta$lr. '

.. Enflasyon Riski

Hlzlr fiyat artt$lartnrn oldugu, enflasyon oranrnrn yOkseklerde seyrettigi donemlerde, ekonomide dengeler ({ok cabuk bozulabilir. Belli biT dengeye gore olu~mu~ diizen, kar arant, birden riske diinu~ebilir.

I

I

L

Borsa'da sadece Anonim Sirket'lerin hisse senetleri allntp satllrr. Anonim Sirket, bir Unvana sahip, sermayesi belli miktarda paylara biilunmu$ olan ve borclarmdan sadece varllgl ile mesul bulunan bir ~irl<ettir.

Anonim ~irket'in hisse senetierinin satliplerinin (ortaldannrn) sorumlulugu sadece taahhiit ettikleri (i.idedikleri) sermaye paylan Be slmrlldlr.

AClk anlatlmlyla bir Anonim $irket, buyuk bore yukii ile batsa bile hisse senedi sahibi \

hicbir sorumluluk altlnda kalmaz. Olsa olsa elindeki hsse senedinin degeri slflra iner. I

Anonlm ~~"'&, Tu~ 'ncarct 'an"",,,,, ve Or"'~"1C' "'.,nen ~r s,"1iiyc gore _J

socon'm okuyuculanna arrnoganldlr. SAYFA 86

ytinetilir. Karlanm daMIr.

StaW ile ortaklar arasmda ytinetime i~tirak veya kar dagltlml baklmrndan farkllilklar yapmak miimkiindiir.

- Kurucu ortaklarm (veya belli nitelikteki ortaklann) her yll kar dagltlmmdan daha fazlapay almalanm saglayacak maddeler statuve konulabihr.

- Hisse Senetleri gruplara aynlarak, belli grup hisse senedi sahiplerinin ytinetim kurulu iiyeleriilin set;:iminde (yiinetimde) ayncahkh bir hakka sahip olmalarlnl, belli grup hisse senedine sahip olanlarm oy hakklmn artlnmlnl saglayacak maddeler statiiye konulabilir.

Anonim $irketlerin en ust yiinetim orgam Genel Kurui'lardlr.

Genel Kurul, ortaklann (hisse sahiplerinin) katlimasl ile clusan topluluktur.

Adi ve fevkalade (olagan veya olaganiistli) olarak topanr, Adi (olagan) toplann her hesap donemi sonundan itibaren lit;: ay icinde (Hesap donemleri genellikle takvim donemi aldugundan 31 Arailk'da sana erer ve genel kurulun 31 Mart'a Kadar topianmasl gerekir) ve en az bir defa yapillr.

Gereken durumlarda fevkalade (olaganiistli) genel kurul topanns yaplhr.

Yiinetim Kurullarl her i~ YIII sonunda, bilant;:o He, $irketin faaliyetlerini ozetleyen birrapor ve kar varsa bunun dagltllmasl it;:in bir tekli! hazmar. Genel Kurulun toplantl giiniinii belirler. Bilanco, rapor ve kar dagltlml teklifi genel kurul toplanhlanndan en az 15 giin once ortaklann bilgisine sunulur.

$irketlerin Genel Kurullan sermayenin en az 1/4'iinli temsil eden hisse seredi sahiplerinin huzuru ile toplamr. ilk toptantda bu cogunluk olmaz ise, ikinci toplannda naar bulunanlann temsil ettikleri hisse senedi oranl ne olursa olsun toplantl yapillr. genel Kurul teplannsmda her hisse senedi sahibine en az bir oy hal<kl verir. Statu ile belli gruptaki hisse senedi sahiplerinin oy hakkl ve ozellikle yiinetim kurulu liye secimindeki. yetki ve aglrllklan arttlnlml$ olabilir.

Adi bir Genel Kurul Toplantlsl giindeminde genellikle $U konular bulunur. .1. ioare meclisi ve muraklplar taraflndan verilen raporlann okunrnast

2. $irketin bilant;:o ve kar ve zarar nesaom ve kazanorun dagltllmasl hakklndaki tekliflerin tastiki veya degi$tirilecek $ekilde kabul yahut reddi;

3. ldare meclisi azalanyla muraklplann iicret ve aidatlan mukavelede muayyen degilse tayini;

4. Miiddetleri sana emus alan idare meclisi azalanyla muraklplann tekrar secirnelen veya degi$tirilmeleri;

5. liizumlu gorUlen sair hususlar.

Giindemde qosterlmeyen hususlar miizakere olunmaz.

Soboh'm okuyuculonna armaganldlL SAYFA 87

Esas sermayeye k~lhk olan hisse senetlerinin bedellerinin tamarrn odenmedikc;:e, sermayenin yeniden artlrllmaslna karar verilemez.

Esas sermayenin artlnlan klsmlna hafk i~tirake aC;:lkc;:a davet olundugu takdirde bu davet, Yonetim Kurulu aclina ortakllgl temsile safahiyetli oan bir kimse taranndan imza olunacak bir izahnarne ile yapilir.

izahnarne, a~glda yazlh bususlan ihtiva eder:

1. Sirket;n ticaret sic;line tese;1 olundugu gun;

2. Sirketin ticaret unvanl ile merkezi;

3. Esas sermayenin halihazlr miktan ve nelerden ibaret oldugu, hisse senetlerinin itibari

klymetiyle nev'i ve c;:e$itleri ve varsa riichan haklan;

4. Varsa intifa haklan ile sagladlklan menfaatler;

5. ldare meclisi ve murakabe heyetinin kurulu$ tarzr

6. Muraklplarm raporu ile beraber son kar ve zarar hesabiyla bilanc;:o;

7. Son bes yll icinde dagltllan kar paylannln nisbet ve bedelleri;

8. Sirketin tahviller Clkarmak suretiyle yaptlgl istikrazlar;

9. Yeni hisse senetleri ihracma ait karar ve senetlerin tarnarnlnln tutan, itibari klymeti, ihrac fiyah, miktar ve nevt

10. AYln nev'inden sermaye ile devrahnacak mallar ve saglanan hususl menfaatler;

11. Yeni hisse senetlerinin ne zamandan itibaren kar payma hak kazandlracaklarl, bu hakkl tahd;t eden hiikiimler ve nichan haklarl;

12. i$tirak taahhiidunun ne zarnana kadar liizum ifade edecegi.

Anonim Sirketlerde sermaye artlflml uzun formaliteler gerektirmekte, uzun zaman afmaktadlr.

KaYlth Sermaye, ekonomideki konjonktiirel degi$im ve $irketin ozelligi nedeniyle sik sik sermaye artlflml gereken durumlarda teroh edilen bir imkandlr.

KaYlth Sermaye sistemine gecmeyi Genel Kurullannca kabul eden Anonim Sirketler, belli bir tavan belirlerler.

Bu tavan icinde Yiinetim Kurullan ihtiYG duydukc;:a, kademeli olarak sermayenin hangi rakkama kadar artlmlacaglnl belirler. KaYltl1 Sermaye sistemini kabul eden $irketlerde:

- Once bir "Ba$langIC Sermayesi" vardlr. B~langlC Sermayesi'nin tabam Maliye

Sabah'ln okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 88

Bakanligmca 250 milyon TL olarak belirlenmi~tir.

- KaYlth Sermaye rakkamlnl Genel Kurul isted;g; sekilde belirler. (Diyelim ki 5 milyar TL olsun)

- Yonetim Kurulu karan ile tavan ve taban arasnda belirlenen rakkam "Clkanlml$ Sermaye" rakkamldlr. (Ornegin Vonetim Kurulu, birinci asemsda Clkanlml$ Sermaye icin 1 milyar TL. rakkamlnl benimser. Bir YII sonra bu rakkarm 3 milyar TI...'ya Clkarlr.)

Clkanlan hisse senetlerinin bedeUeri tamamen odenmeden, Clkanlml$ Serrnaye rakkarm artmlamaz. Yeni Hisse Senetleri Clkanlamaz.

BOyilk oranda fiyat artl$l, hlzl! enflasyonlar, srkenenn sahip oldukan binalann, makinelerin ve diger varhkarln degerinin dllrdugu verde artmasra neden olrnaktadr, Ornegin bir YII once 1 milyar liraya alman bir makinenin degeri, enflasyon ve doviz fiyatlmn degi$mesi ile bir YII sonra 1.5 milyar liraya yukselmektedir. Halbuki bu makine $irketin defterine all$ tarihindeki degerden 1 milyor lira olarak kaydedilmi$tir.

Yeniden Degerleme, $irketlerin aktifinde bulunan bina, makine, nakil vasitalan ve benzeri varhklann defterde kaYltl! degerlerinin, enflasyon nedeniyle artan "piyasa degerine" Clkarmak icin yapllan dOzeltme i$lemidir.

Maliye Bakanhgl her yil $irketlerin yeniden degerlmelerne esas olacak oram 0 YII gercekle$en fiyat artl$lanm dikkate alarak belirleyip aClklamaktadlr. BOtOn $irketler bu orana uygun Yeniden Degerleme Yapmak zorundadrlar. $irketlerin yeniden degerleme sonunda belirleyecekleri deger artl$ rakkaml, bilancoda bir deger arns fonunda toplanmaktadr. Genel Kurul Kararl ile bu fonda biriken deger artl$lanmn "Sermaye" rakkamma eklemnesi miimkOndur. Bu durumda sermayeye eklenen rakkam kadar "Bedelsiz Hisse Senedi" bastlnl!p, ortaklara dagltlhr.

Hamiline hisse senetlerinde, hisse senedi kimin elinde ise, Genel Kurul toplantllanna giri$ belgesi almak icin ilgililere hisse senet1erini kim tevdi eder ise onun oy kuUanmak hakkl oldugundan "vekaleten oy kullanma" dive bir sorun yolctur. Nama Vazl" Hisse Senetleri ile GeCip ilmiihaber sahipleri genel kurula katilma ve oy kullanma iCin vekil tayin edebilirler.

scoch'm okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 89

Sirkel Ele Gel;irmek (yabanci dilde Acquisition· Takeover) halka aClk bir Anonim Sirketin yonetimine ve denetimine hakim olma olaYldlr.

Biiyiik oranda halka aClk ~irketlerde, toplam sermayenin yiized 15 veya yiizde 20'lik payllli toplayabilen ki~i veya gruplar "$irket Ele Gecirme" ba~anslnl saQlayabilmektedirler. Sermayenin $irketin yonetimine ve denetimine hakim olacak miktanm ele gel;;irmenin YOllan

- Oaha on~e biiyuk paya sahip olan veya olanlardan borsa disnda "paket halinde Hisse Senedi sann almak",

- Borsa'dan devamll Hisse Senedi toplamak,

- Veya aok bir $ekilde bu amao ilan ile halka duyurarak, Hisse Senedi toplama

karnpanyas acmaknr. .

Tiirkiye'de "Sirket Ele Gecirrne" ile ilgili diizenleme, bunu yapanlann halkl aydlnlatma sorumlulugu henuz du!}iiniilmemi$tir. 8atl ulkelerinde, halka aClk bir Anonim $irket'in yuzde S'den fazla paYIIll toplu olarak alanlann ve ozellikle $irket Ele Gel;;inne niyeti olanlann bu konuda halkl aydmlatma, ilgili denetim kuruluslanna bilgi verme sorumluluklan vardlr.

SORU 88. ,irkel Ele liefirme Be demeldir?

Anonim Sirketler Genel Kurullarca seGilen denetcier taranndan belli donernlerde denetlenir. Bu denetcier her YII Genel Kurul'a rapor ile denetim sonuclarm ozenener

Oriaklara dagltilan Faaliyet Raporlan, bilanco, Kar ve larar Hsatn ile birlikte bu denetd raporlan da daglbllr. Butun dunyada, i$i sadece "denetirn yaprnak olan" profesyonel "Oenetim Kuruuslan" faaliyet gostermektedir. Bu kurulu$lar, talepde bulunan firmaYI "taratsz" bir gozle inceler. Bulgulannl raper haline getirir.

Tiirkiye'de de yabanci Baglmslz Oenetim Kurulu$lann suoeleri ve Turk denetim $irketleri faaliyet gostermektedir. Sermaye Piyasasl Kanunu'na gore cikanlan bir yonetmelikle Halka AClk Anonim $irketlerin ve Borsa ile ilgili kururn ve kurulu$lann Bagl~slz Denetim Kuruluslannca denetlenmesi iingorulmu$tUr. Sermaye Piyasasl Kurulu Baglmslz Denetirni "AnonimSirketierin kendi yetkili kurullannca hazntansn mali rapor ve tablolarlli gercege uyup uyrnadlglnln belirlenmesi" olarak kabul etmi$tir. Baglmslz dl$ denetleme sonucunda denetdlerin bulgularl "olumlul olumsuz/$affh", rapor halinde ortaklann bilgisine sunulur.

sooomn okuyuculanna armaganldlr. SAYFA 90

Turklye'de kanunlara gore "ortak sayismm 100'den fazla oldugu herhangi bir $ekilde tesbit edilen Anonoim $irketlerin hisse senteleri "Halka Arz Ohmmus" saYllir ve bu $irketler "Halka AClk" sirket haline gelir. Sermayesi 100 milyar TL. olan bir anonim sirketde sermayenin 99 milyar 999 milyon 900 bin TL.lik Hisse Senedi biner liradan 100 ki$iye dagltllml~ ise, bu sirket konunumuza gore:

- Hisse Senetleri Halka Arz Edilmi$ $irket, - Halka AC;lk $irket saYllmaktadlr.

Turk Ticaret Karunu'na gore bir Anonim $irketin kurulabilmesi ic;in en az 5 ortak gerekir. Eger bu 5 ortak (veya 99 ortaga kadar) bir ailenin fertleri ise, veya sadece kanuna uyum icin aile yakmlan veya yoneticilerine sembolik ortaklik payl dagltllml~ lse, bu kurulu$lara "Kapali Aile Sirketi" denir.

sony 92. Holding ne demeklil'?

Holding'ler normal birer Anonim $irket'dir. Anonim $irket kuruculan isterler ise, uncanlanna Holding kelimesini ekliYebilir. Gerc;ek anlamda Holding, dogrudan bir ekonomik faaliyet uosterecek yerde (bir tesis kurup iiretim yapacak, alm-satm, ihracatla ugraSacak yerde) sermayesi ile baska Anonim $irketlere yatrm yapan ve boylece belli bir sirkeller (birden lazla srkete) grubuna sahip olan bir Ananim-$irkettir.

II $irketin paylanm elinde tutan aile veya grup, bu paylan piyasa degerinden sanp, elde edecekleri para ile, yeni yatlnmlar yaprnak arzusundadir, II $irketin finansman yapisl saglam degildir. Biiyuk olciide kredi kullanmaktadlr. Toplam kaynaklar icinde ozkaynagm paylill arnrrnak, pahah kredilerden kurtulmak iGin sermaye artnmnda yarar goriilmektedir. Sermaye arnnhp, arran sermaye Arz edilir. Bu yoldan $irkete akan para ile borcar odenir.

SOllY 94. ,irkeller Halka Afllmaktan Neden ~ekinir?

Sabah'll) okuyuculonna armaganldir. SAYFA 91

• ~irket kendilerinin mah oldugundan, genellikle kar dagltlmma gitmek yerine, karlan ~irket biinyesinde blrakmaYI, 9irketi giiclendirmeyi teroh ederler .• Kanunlann verdigi imkanlan kullanarak, en az vergi vereeek bicimde, kar qostermemeye, kan en az rakkamda tutmaya GaIl~lrlar. II Kanunda belirlenen resmi kurulu!;1lar dtsmda kimseye

. , bilgi ve hesap vermek zorunda degillerdir. Halbuki Halka AClldlklarl andan itibaren, tam tersne bir uygulama ba~lar .• Halk ortakllklarml memnun etmek icin kan yiikseltmek ve her yil olusan karin en az yiizde 50'sini dagltmak zorundadlrlar .• Periyodik olarak tum ortaklara ve kamu ovuna $irketle ilgili her tiirlii bilgiyi yaYlnlamak zorundadlrfar.

$irkeller dart degi~ik $ekilde Halka aC;:llabilir. (Ortak saYlslnJ 100 rakkerrsnm lizerine Clkarabilir):

1- Kurulusta $irketin Halka AClk kurulmasl kararla$tlnhr. Hisse Senedi halka arz edilir.

Yuzden tazla 011aga Hisse Senedi sann.

2- Kapall Aile $irketlerinde $irkete hakim alan ki$i veya aile:

.. Ellerindeki hisse senetlerinin bir baliimiinii yiizden lazla ortaga satarlar. • Kendilerine ait sermayenin belli bollimiinli sermaye pivasasm diizenleyen kanunlar l;en;evesinde halka arz ederler. • Sermaye artmmlna gidip, arlan sermaye paYl11! halka ar? ederler.

2- Birden fazla Kapah Aile $irketi'ne sahip kisi ve aileler, bir Holding kurarlaJ. Kapah Aile $irketlerine ait sermaye paylanmn belli bir boliimiinli Holding'e satarlar. Holding Hisse Senetlerini Halka Arz ederler. Holding'i Halka AClk hale getirirler.

Gruba dahil $irketler Kapali Aile Sirketi ozelligini siirduriir. Hall( Holding'e ortak olur.

4- Halka AClk $irketleril1 sermave arnrmmda kullamlmayan Ruchan Haklan Borsa'da sallhr ise, bu ~irketlere yeni ortaklar gireL

Devamil bir soru gundeme gelir "Neden her sirket halka aGtimlyor? Neden btiyiik kurlllu~lar halka daha cok hisse samsyor?" Samhr ki, piyasaya ne oksa mutlaka sanlacak ... Yarusnr. Tlirkiye'de piyasamn "talep" vam canh degildir. En ba!?anh kuruuslenn bile hisse senetlerini halka arz ettiklerinde belli bir rakkamm uzerindeki toplam satislann tlkandlgl goriilmektedir.

Soboh'm okuyuculanna armaganldlr. SA-lFA 92

Turkiye'de "sahipsiz srkener" basan sagllyamamaktadlr. Sahipsiz slrket demek, Anonim $irket statlisundeki cok ortakh sirketlerde yonetimde herhangi bir klsi veya grubun hakim olmamasr 4. kontrolli eline gec;irememesi demektir. Tilrklye'de Hemsehri $irketleri, i$Ci $irketleri deneyimleri ve hatta Turkiye'nin en basarn Holdinglerinill olu$turdugu Toplu Konut $irketi'nin kiitli sonu bunu ortaya kymustur. $irketlerde devamh, istikrarli, sorumlu bir yonetim ic;in mutlaka bir aile, ki$i veya grubun hakimiyetinin yaran vardlr.

istanbul Menkul Klymetler Borsasrru 5 ki$iden olusan bir yonetim kurulu idare eder.

Borsa Baskanm Hiikilmet atar. Borsa yonetiminill sorumlulugu:

- Kotasyoll. basvaulanru inceleyip karar vermek, - Borsa'nm cahsrnasuu saglamak, - Borsa He ilgili istatistikleri hazlrlaYlp yaYlnlamak, - Uyusrnaztktan cozmeknr.

Her lilkede, Borsa ve hisse senetlerinin ahm satnu belli usul kaidelere baglanrm$tlr.

Devlet bu ·usul ve kaidelere uyulup uyulmadlQlnI denetleyecek kurulu$lar meydana getirmi$tir. Turkiye'de Hisse Senetlerinin halka am ile ilgili dlizenlemeleri yapmak, uygulamalann bu diizenlemeler dogrultusunda yiiriiyiip yiiriimedigini denetlemek ilzere Merkezi Ankara'da bulunan ve 7 iiyeden ousan bir Sermaye Piyasasl Kurul otustururnusfur, B kurulun memurlan, uzmanlan vardlr.

SOIlU gO. istanbul Menkul Klvmetlet Borsasl'RI kim yonetir?

Borsa Kotu, Borsa'da islem gorecek Hisse Senetlerinin ve Tahvillerin listesidir. Borsaya Kate Ettirmek demek, Hisse Senedi'nin borsanm lslem listesine almnaa demektir.

Soboh'in okuyuculanna armaganldir. SAYFA 93

Sermaye Pivasas Kanunu'nda belirlenen huklimlere uyularak, sadece "Menkul K Iymetlere" (hisse senedi, tahvil ve benzeri degerlere) yahnrn yapmak arnacyla ozel Anonim Sirketler kurmak rnimkundiir. Bunlara Yatum Ortakhgl denilir.

Ornegin, her bir hissesi 1.000 TL. olrnak uzere 5 milyon adet hisse senedi Glkanlirak 5 rnilyar T\. serrnayeli bir Yamm Ortakhgl Anonirn $irketi'nin kuruldugunu varsayalnn. Bu sirket, ortaklanf1ln hisse senedi karf/lligl iidedigi paramn tamanurn hisse senedi, tahvil ve benzeri degerli kaglt ahrnll1da kllanrnak zorundadlr. Baska anlatlmla sermayesi ile bir portfoy ousturacaktr.

Bu sirketin tek amac bu portfoyu en iyi $ekilde olusturmak, riski en iyi sekilde dagltmak, en verirnli $ekilde i$lemektir.

Bunu yapacak bir profesyonel kadrosu olacak, bunun iCin isieune gideri olacaktr. Kuruusta serrnayenin tamarru hsse senedine yatlTlldlglna gore, Yatrrn OrtakliQI'ntn her 1.000 TL.hk hisse senedi, qercek anlarnda $irketin satin ahndlQI gun 5 milyar lira deger tasvan portfoyun 5 milyonda birini temsil etmekte, kar$lhgmda, satm ahnma degeriyle 1.000 TL.llk degi$ik hisse senedi "Ii/len" $irketin kasasmda mevcut bulunmaktadlT.

Yannrn Ortakhgl sirketinin 5 milyar lira satm ahnma degerindeki portfoyi.i Borsa'daki Hisse Senetleri'nin degerindeki degi!)ime, Tahvil ve diger benzer yannrn araclannm getirilerine gore devamh degi$meye baslar.

vatnm Ortakhgl sirketinin yonetimi, bu degi$ikligi devamh clarak aGlklamak zorundadir,

5 Milyar lirahk por1foy degerinin bir sure sunra (i~letme rnasratlan kazancdan di.isi.ilerek) 10 milyar liraya ulastlgllll varsayahm. Toplam degeri 5 milyon adet hisse senedi paylastlgll1a gore, 10 milyar liraYI, 5 milyon adede bolelim: 2.000 rakkaml ortaya i{lkacak. Demek ki, Yatlrlm Drtakhgi'l1In her biri 1.000 TL. alan Hisse Senetlerininin "Piyasa Degeri" 2.000 TL.ya Q1kmlstlr.

Bu hisse senenen 0 gun Borsa'da veya Borsa Disl Piyasa'da 2.000 Iiradan alll1lp satllabilir.

Menkul Klymetler yatlTlm ortakhklan sadece kar etmez. Zarar da edebilir. 0 zarnan

SORY 102. Yatmm Orlakllgl ne demeldir?

Soborun okuyuculanna orrnoqorndu. SAYFA 94

zarar 61c;usunde port1iiy kuCiiliir. Hisselerin degeri diiser. Yukandaki anlatlm qostermektedir ki, Menkul Klymetler Yatmrn Ortakllgl, bir "menkul klymet" sepetini olasturrnak, isletmek ve kan da!jltmak iCin belli kimselerin ortaya paya I<oymalarl, soma kan zaran paylasmalandu.

Yukanda anlatilan "Menkul Klymetler Yatrm Ortakhgl"mn sadece protfiiy olu$turmak ve yiinetmek amaoyla bir Anonim Sirket kurulmaslm iingorduglinii bellrtmlstik.

Yuriirliikteki kanunlan, aym i$i, bir "Anonim Sirket" olasturmadan, bir "ton aYlrarakavans iideme ile" Bankalann ve Sigorta Sirketlerinin yapmalanna izin vermi$tir. Sigorta $irkelleri heniiz bu alana girrnemi$tir. Fakat bankalann olw;;turduklan, i$lettikleri cok saYlda "Yatmrn Fonu" vardir,

Bankalar belli bir portfiiy oustormak iizere belli rakkamda bir avans para tahsis etmekte, bu para ile Hisse Senedi ve tahvil satin alarak portliiy custunnakta sonra porlioyu belli parcalara bolup her bir parca iein bir katlhm belgesi (Yatmm Ortakhgmdaki hisse senedinin benzeri) C;lkarmakta ve bu katilim belgelerini 0 gunku deger iizerinden isteyene satmaktadr.

I<atllim belgelerinil1tamaml satlldlgmda banka'mn bu amada tahsis ettigi "avansaYlrdlgl on" geri iidenmi!) olmaktadlT.

Artlk 0 noktadan soma, bankamn Yatmrn Fonu ile ilgisi, islefme giderlerini fonun gelirlerinden tahsil ederek, fonu yiinetme sorurnluluqudur, Fondaki Hisse Senetleri ve tahvillerin gelirine ve gunliik degerine gore "Portfoy"iin degerini Banka hergiin ilan eder, Bu toplarn degeri okanlan katlhm belgesi basna bolerek, herbir Katilim Belgesi'nin 0 gun kac lira ettigini aC;ll<lar. isteyenler Katlhm Belgelerini giinluk degeri iizemden ahp satabilir. Bu alim satm Yannm Fonu'nu kuran ve isleten bankada ve banka drsnda yapabilir.

Bankalar, Yanrm Fonu kurabilir; Yatrm Ortakhgl kuramaz. Sirket + $ahlslar, Yatmrn Ortal<lIgl kurar; Yatmm Fonu kuramaz.

Menkul Klymetler Yannm Fonlan'llI kuran bankalar, katlun belgelerini sansa arz

ederken ton ile ilgili geni$ bilgileri gazetelerde yaymlarlar: - Fon iein kac lira aynrns.

- Hangi hisse senetleri veya tahviler sann ahnml$.

- Her bir katllim belgesi kac liradan sansa Clkanlacak. Bu iie temel bilgiyi verirler.

- Bugune kadar Bankalar'da teskil olunan vatnrn Fonlan genellikle

L . ._ ....

SCI [-)1 11 ,'In okuvuculomo armaganlolr. SAYFA 95

- Devlet Tahvili veya Hazine Bonosu

- Ozel Sektiir Tahvili

aglrhkh portfiiylere baglanml:?tlr. Bu tip yatmm fonlan "riski az tonlardr," Tahvil ve Bono geliri iilcUsUnde buyur, katlhm belgesi sahiplerine bu iilcude devamh gelir saglarlar.

Halbuki Hisse Senedi alrhkh Yatmm Fonu, kazandlrabilecegi gibi kaYlba da ugratabilir.

Ciinkii Hisse Senetleri'nin Borsa'dakl deqenne bagh olarak porttoyin degeri artacak veya duseceknr, Yatnrn Fonlanndan kamm Belgesi almak istiyorsamz oncelikle Fonun portfby yapism inceleyip ona gore tercih yapmz, 1990 Yllma kadark donemoe Hisse Senedi aglrllkh Yatmm Fonlanm baa bankalanrruz olusturdu Ban bankalar bir aom daha anp, New York Borsasmda islern goren Amerikan firmalanna ait hisse senetlerinden olusan bir Menkul Klymetler Fonu'da kurdu. Bu fonun kallhm belgelerinin degeri New York Borsasi'ndaki fiyal degi$imi ve de dbvizdeki degi:?eme gore inip ClklYor.

, YatJrtm danl,manilli nedlt?

1- Yattrlm Kuliipleri: Yukanda kurulus, olusum caisma esaslan aoklanan Yannm Ortakligl, Yatrrn Fonu benzeri sislemi, hicbir formaliteye bagh olmatan "giiven esasr' ile, kisilerln kendi aralannda oolasturup i$letmeleri de miimkundiir. 0 zaman resmi olmayan, sadece giivene dayanan bu sisteme "Yatmm Kuliibu" denilmektedir.

Ornegin 5 arksdas, yuzbiner lira aymr, 500 bin liranm yonetimini idermden birine verirler. 0 ki:?i bu 500 bin lira ile bir porttoy olusturur, Portloy'jj yiinetir, Kan ve zaran ortak olarak bolu:?iirler.

Katllanlann isfirak paylan larkll ise, herkes i:?tirak payt oranmda kara zarara katilir.

Portloyii yonetene hizmetleri karslhgl belli bir oderne yaplll!".

Tiirkiye'de bu tip (10k saYlda ozel porttov olusturumustar.

Brkac ki$i de gazeteye ilan vererek "Ben vamm kuliibii kuruyorum. isteyen istedigi kadar para koyup katllabilir" diye Gagln yapmca, ise yetkililer kansrrus, bu tip tesebbiislerin boyle gazete ilalll ile, profesyonelce yapllamlyacagl, ciinkii bizim Kanunlanrnmn yatmrn kuliiplerinin catsma seklini diizen altma almadlQI aoklanrnstu.

2- Yatlnm Dam§manllgl: Borsa'da yatmm yapmak isteyenler, bu konuda bilgi ve tecriibesi olan uzmanlardan yararlanmak isteyebilirler. Ban iilkelerinde bu konudaki deneylerini yanrmolara sunan uzrnanlar Borsa konusunda onemli ve etkili yonlendirmeler yapmaktadn. Bunlara "Investment Consultant"; "Yatmm Damsmaru'' denir. Baglmslz cah$lrlar ve sadece "Akll Satarlar". Bu uzmanlardan alman "akil" ile bir araoya gidilip ali:? veya sans emirleri verilir.

Turkiye'de heniiz Yanrm Dalll$manhgi hizmeti verilmiyor. Yakillda baslarnas beklenebilr.

Montaj: MUSTAFA ORNEK

Soboh'in okuyuculartna larmaganldlr. SAYFA 96