Intf:rpreblttofi;__ Transodpeion, Index, Pacsimile and Microfi9he ' "

Published at ,:>~k '

The Department of N,'ar, Easrern' Languages and Civilizations

Harvard II n~"lersity

1~95 ~'v~·~

en o c: :a n m en

Q -n

o :D

-

m

:z

S

r-

...

1 n 'f'

:: :.

~:

~.

,

~"

~,

.""'-"',\ , <~".

"

........ ~ _.

, .......

· ~

.FiRDEvsj~i TAVIL AND HIS DA'VET-NA.ME by Fatma BOVUKKARC]

SQU'RCES OF' ORIENTAL LANGUAGES AND LITERATURES 29

Edited by Sinas! Tekin & Goniil Alpay Tekin

TURKISH SOURCES XXVI

FiRDEVSl-,j TAViL

. . -

-,

AND HIS DAcVET-NMm

Interpretation, Transcription. Index, Facsimile and Microfiche

by Fatm,a BUYUKKARCI

Published at

The Department of Near Eastern Languages and Ciyilizations Harvard University I

1995

nOG'U DtLLERi VE ED'EBiYATLARININ KAYNAKLARI 29

...

Yaymlayanlar

Sinasi Tekin • GonUI. Alpay Tekin

•

TURKCE KA YNAKLAR XXVI

FiRDEVSj .. t TAvIL

.'

AND HIS DA'VET .. NAME

Ineeleme Metin, Dizin, Tipkibastm ve Mikrofi~

Fatma BUYUKKARCI

Yaymlandigi yer Harvard Universitesi

Yakmdotu Dilleri ve MedeniyeUeri BOIGmu 1995

Copyright e 1995 by the Editors All rights reserved

'. ~

Biitlin telif haklan yaymlayanlara aittir,

Managing Editor Carolyn L CROSS

Library of Congress Catalog Card Number 70-131003 This Volume has been typeset

- by Fatrna BUYUKKA RC'I

· ..

Sevgili agabeyim Ali Riza BUYUKKARCl'ya sevgilerimle.

ir;iNDEKiLER

ONSQ'Z (IX) KISALTMALAR (XI)'

1. FiRDEVSI-l TAVn:iN HAYATI VEESERLERi [1-8]

- .

1.1. HAYATI (1)

1.2. ESERLERi (2)

1.3. ~A_iRLiGi VB YAZARLlGI HA.KKJNDA SQYLENENLER (7)

2 .. DA'VET-NAME [9-16]

2.1. NUSHA TAVSlFi (IO)

2.2. ESERiN DiL VB OSLOP OZELLiKLERi (] 3) 2.3. ESERiNOZEli (14)

3. DA'VET-NAME'DEELEALINAN KONULAR [17-76] 1.1. ASTROLOJl (17)

3.1.1. Divan Edebiyatmda Astroloji (19) 3.1 .. 2. Da'vet-name'de Astroloji (27) 3.2. MELEKLER. CiNLER (43)

32 .. 1. Di'valil Edebiyatmda Melekler, Cinler (48) 3.2.2. Da'vet-narne'de Melekler, Cinler (51)1 3.3. BOYi), DAVET (60)

3.3.1. Dtviin Edebiyatmda Buyu, Davet (62) 3.3.2. Da'vet-name'de Buyu, Davet (64)

4. HALK RESiMLERi [77-93]

4.1 .. DA'VE'f-NA.1\.ffi'DEKi RESTh1LERiN LisTESi (78)

· ..

S.1NCELEME BOLUMUNON oiziNi U;J:5-102] 6. SONU(,; []03~I04]

BiBLiYOGRAFY A [105-108]

7. TRANSKR1PsiYONLU METtN [109-187]

7.1. METNiN TRANSKRiPSiYONUNDA lZLENEN YDL (109)

7.2. MET[NDE KULLANILAN 'fRANSKRiPSIYON ALFABESi (t (0) 7.3: TRANSJ{RjPSiYONLU METiN (111)

7..4, DiziNLER (179)

7.4.1. Metinde Gecen Ozel Isnnlenn Dizini (179)

7.4.2. Metmde Gecen Astrcnomt Terlmlerlnin Di:dni (181~1'87)

8. TIPKIBASIM [189]

,~ .,

ON S.OZ

Bu calismada, xv. yuzyll §<ll!i ve yazarlanndan Ftrdevsl-I Tavll'in istanbul Universitest KtltUphanesi, Ti1rlkij=e Yazmalar, 208 numarada kaynh Da 'vet-name adh esert incelenmtstir.

Div.a.u edebiyati satrterf, 'ilm-i nucum ve 'ulum-: garibe gibi Illrnlere alt kelime ve terimleri ~Hilerinde, yerl geldlkce stk sik kullandiklanndan dolayi divan edebtyattmn (j.nemt~ kayn.aklan arasmda sayilabtlecek olan bu ilimlere ail bilgtleri ilJ:eren eserlerin 'IrOK buyuk oneml vardir, Da'vet-ndme de 'ilm-i nucum ve 'ulum-« garfbeye nit bilgiler Iceren bir eserdir.

Bu cahsmada, eserin metnini ortaya koyrnamn yamsira eserdeki bilgtlerln de slstemauk bir ~ekHde venlmesl amaclanrmsttr. Ayrrca eserde ele alman konularla ilgUi genel bir bilgl vedlmi§. 'lie bu konularm divan edebiyatma nasil yansidigi omeklerle gosterilmlstir. Ornek olarak aldlglmlz beyttlerin okunuslarmdaki rurarsizhklarm nedem, bu beyitleri kaynaklardan o1dugu gibt almannzdir, Kaynaklar dipnotlarda gosrerHmi§tir.

Call§mamn blrteci bolumunde yazann hayan ve eserleri ile UgiJi bilgi. ikinci bolurnde eserin nusha tavsifi, dil ve uslup ozelhklen ve ozeti verllmistlr, O~tincti boltlmde, Da'vetname 'de ele alrnan konular astrclojt, melekler ve cinler ve bUyu ve davet ana bashklauna ayrrlarak lncelenmis, bu konular hakkmda genel btlgiler verilrnis, divan edebiyannda ve Da 'vet-ndni:e 'de nasrl gectt kleri an lat. ImL§tH. Dordilncu bolumde halk resml hakkmda kisaca bHgi ve·fildikten sonra eserde bulonan resimler metlndeki sirasma gore tamnlrmsnr. Be§inc~ bolurnde tnceleme bolnrnunun dtzlnt, alunci bolumde sonuc ve bibliyografya, yedinci biJUimde transkripsiyonlu metin ve Da 'vet-name 'de gecen ozel lslmlertn ve astronomi terirnlerlntn dizlnl vertlmisur. Son olarak nushanm upkibasimr ve resimlenn mikroftslen eklenmisttr. Metntn transkripstyonu yapihrken, mustcnslhln sik srk tekrarladigi hatalar gostertlmemrs, bunlara genel olarak nusha tarunrrukismmda deginilrmstir.

Bucahsmamm her asarnasmda btlgi ve destegini estrgemeycn, her konuda bana yardimct ohm hocam Prof. Dr. Gunay KUT'a, eserin incelenmesinde degerli bilgtleriaden yararlandlg'lm hocarn Yard. Doc, Dr, Zehra TOSKA'ya, Arapcakrssmlann okunmasi ve tercumesinde yardrmci olan saym Yard. Doc, Dr. ZUlfikar TUCCAR'a. hocalarrm Dr. Esra KARABACAK ve Dr. Tahsln Orner T AHAOGLU'na. kntuphane cahsmalanm sirasmda ban a yardsmci olan Istanbul Oniversitesi Kutuphanesi, Nadir Eserler Bolumu ~ube MiidUrii Harice <;E$MECl'ye tesekkuredertm.

Bu <;ah~mayl. degerlendirerek eaerin basrrrnm saglayan ve bana buyuk btr cesaret veren saym Doc. Dr. Gonill A_ TEKiN ve Prof. Dr. $inasi TEKiN'e tesekkur etmeyi bore bfltrim,

'. ~

ab a.g.e. a.g.m. a.g.t, a.g .. y. bkz , bs.

c. haz, Hz,. MEB

mm. No st.. t.y , RAL QGS

vr ,

yk.

yy. y.y. ZDMG

KISAL TMALAR

yazma varak numaralan yamnda on ve arka ynzler ad! gecen eser

ad. gecen makale

adr gecen tez

adt gecen yazrna bakmiz

basim

cilt

hazirlayan Hazret-i

Mini Egitirn Bukanhg: rnilimetre

numara

satir

basi m tarihi yok

Rendlcont: dell' Academia del Lincei Qvelleristudter zur Geschiste des Schachsplel varak

yaprak yiiz:Ol

basun yen yok

Zettschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellchaft

I. FiRDEVSI-.i TAVIL'tN HAYATI VE. ESERLERi i.t. HAYATI

Ftrdevsi-t .Riim], Firdevsi-l Tavil, Uzun Firdevsi veya Turk Firdevsl olarak tanman

'" yazann asil ad] Ser-efu'd-din Musa'dn, Osmanli Mtiellijleri yazan Bursal! Mehmet Tahir Efendi, Istanbul Arkeoloji Muzes: Ktltuphanestndeki bir Gulista» nushasim kaynak gostererek istinsah.ka~dmda "Ilyas b. J:l1!zr el-mutahallls bi'l-Pirdevst'' adt bulundugunu kaydedert, Fuad KoprtilM. E. Blochet'in Pads MiUi Kutuphanesinde bulunan bir Siileyman-nanze Q'ushasindaki muelhf tfadestne gore Ftrdevst'nin adun ~ereflird-din Musa olarak gostermesine day anarak. bu GiiUslan nushasimn baska btr Firdevsl tarafmdan yazllml~ olabilecegtni soyler2. Suleymanname adh eserin 75. ctizulilun tmsozune gore, 'Ilyas b. Hizr ayru ~a,gda yasayan Morah Firdevsi nlabiltrs. Aynca, yazann Tefhfsu'l-in:uin4 adli eserlnde varak 7b'de ad] Orhan bin Kenek olarak geger.5.

Silleyman-name adh eserin 75. cuzunun onsozunde Pirdevsi'nln hayati ve eserlert hakkmda onernlt bilgiler bulunmaktadrr. Ki}kW bir aileye sabip alan Firdevsl'nin soyu III. Alaaddin Keykubat donemlne kadar uzamr. Dedesinin atasi Gazt Genek Bey, Sultan Alaaddil1-i Selcuki'ntn hlzmetinde iken Bilecik fetht sirasmda Osman Gazi'ye intisap etmis, kendislne Sultan Oyugu (Esktsehtr) dirllk otarak verilmis ve burada bir cami .... e hamarn insa ettirrnlsur. Orhan devrinde olen Gazi Genek Bey'tn oglu, Gelibolu sancak beyi alan Hyas Bey'dir. Ilyas Bey'in oglu Hizr Bey. Murad devnnde dedesinin zeameti elan Sultan 0Yligunu tasarruf eimlsnr. Oglu Bazarlu Bey Ankara Savasmda Yrldinm Beyazit'm yamnda yer alnus ve onun oglu Haci Genek Bey Istanbul fethl ride bulunmus g,osterdigi yararliklar kar~lbgmda Edincik kendtsme zeamet olarak verilrnistir. Firdevsi'nin annesi Edlncik dolaylarmdaki Kesr-r Suleyman harabeleriru gezerken, Belkrs Pinan civarmda :857[1453]'de Firdevst'yi dogurmusture, Vekaytnamelerde Pirdevst'nin atalan hakkinda herhangl bir kayda rastlanrnarnakla heraber bugtin Eskisehir'de ayrn adla arulan bir mahalle mescidinin halen vat oldugu $'u!b-n:iime'de7 belirtilmektedir. SozU edilen rnescidin hicbir rrumart Qzemgill11n hulunmarnasi Hrdevsfnin soyu hakkinda verdigi bilgileri dogrulamaktadrr''.

1 Bursah Mehrnet Tahir Etendi, Osmanl: Miie.ll~fleri, 1_299-1915 (Istanbul: Meral YaYIIlLan, 1972),2:106. 2 M_ Fuad Koprulu" "Ftrdevsi," lslam Ansiklopedisi, (Istanbul: M:EB. 1977) 4: 649'.

3 Firdevsj-l Rami, KrHb-niJme, haz. Ismail Olgun ve Ismet Parmaksizoglu, (Ankara: Turk Tarth Kururrgr, 1980), XU.

4 Istanbul Unlversuest, EdebiyatFakultest, TUrk Dill ve Edebiyan Bolumu Seminen Kttaphgi'ndadu.

5 Asuman Ahmed Abdo Shaban, "Flrdevsl SUleyrmm-name (44. Cilt) Mettn ve Fiiller Olefine Bir

Inceteme," (Basrlrnnrmj Doktora Tezl. Istanbul O[liV~ileSj, 1(90), II X.

6 M. Fuad KoprtUU. a,g.m_. 4: 6S0~ Ibrahim Olgun ve Ismet Parmaksrzuglu, a.g.e., XII. 7 Slileymaniye Ktnuphanest, Halet Efendt, 643 nurnarada kayithdrr,

:8, Ftrdevsi-i Rumi, a.g.e., XU.

2

Firdevsl, I;utb-niime adh esennde hlcbtr ogrenlm gorrnedtgtnt, marifet yolunda oldugunu - ve daha zlyade kendi kendinl yeH~tirdigini soyler:

Ne aruz L1 nahv okudum ne hod sarf Cehlile ttdurn heba ornri tclef

Lik kesf oldu meanl vird ilah Marifetde olrmsarn Hanum agah

( ~ utb-name ,] b, 2-a)9

Koprulu'ye gore Ftrdevsi aruz bilirnini Bursah Melihi'den ogrenmi~tir. Gem; yasra silr, tarth, kisas, ilm-i nucum, temsilat, felsefe, hendese, nb gibi konularla ilgllenen Ftrdevsi, ytnc

... Fuad Koprttlu'ye gore Simavh Naks! ~eyhi Abdullah-i ilahi muridlerindendtr!". Bellg'In Giddesuin-i 'Irfan' I adh eserinde Flnlevst'nin Abdullah-i Ilahi'ye bir rnenkabe YU.zdlgl kaydma ""rruitlamr. Yazrlannda yer yer Hz. Ali ve Hasan ve Huseyin medhiyeletine, Ebu Musltm-i Horasani rnurtdlennden Ishak Nebi, islam kahrarnanlanndan ve Abdalan-: Rurn'un onderlennden Seyyld Battal Gazi ve Haci Bektas-t Vel, hakkrnda ovgtl dolu sozlere rastlamr O.

Firdevsi I' Edjncik, Bursa, Manisa, Bahkeslr 'iff lstanbul'da yasannsnr. Bahkesir'de hulundugu srrada Da'vet-name adh eseri Turkceye eevtrmis, aynca Firaset-name adh bir eser yazrmsur. En tanmrms ve en ortemli eseri Stueyman-name'vc. de burada baslarrusur'>,

Firdevsl'nin, II. Bayezid'e sundugu 330-380 ciltlik Siileyman-name adh eseri padlsah turafmdan cok hacirnli bulunup icinden 80 cuzu sectlerek digerlerlnln yaktmldrgi, bunun uzerine padtsaha duydugu krrginhkla mahlasnu ta§ldlgl Firdevsi gibi padlsahi hlcvederek ] 512'den once Iran'a veya Horasan'a ka~tlgJ ve orada 61dUgU soylenrnesi ne ragmen 1517'de lstanhul'da oldugu yine kendi eserlerinden anlasilmaktadrr!+. Bugun eserin var olan 81. cUzlinu tamamladrgtm Istanbul'da yazdlgl /:layiit U Mema: risaleslnde belirtir. 8'~. cuze Yavuz Sultan Sehrn'e dua ve ovgii He haslamasi, Firdevsi'nin H. Bayezid'in olumtlnden sonra lstanbul'da oldugunu gostertr, Pakat olum tarihi ve yeri kesln olarak btlinrnernektedir'>.

1.2. E.SERLERi

i, SUleymdn-niime-;: Kebir16:

Firdevsi bu eseri Fatib Sultan Mehrned udina Bahkesir'de yazrnaya baslarmsnr, Fatih'In olumunden soma II. Bayezid'in istegl uzertne yazmaya dev am ederek eseri ana Hhaf etmisur. Fatlh Sultan Menmed ve It Bayezld OIlU tesvik etrnislerdir, hatta musvcddelertni temize

9 Firdevsi-i Riimi. a.g.e. XU.

10 M. Fuad KoprulU,. a.g.m., ~,; 650; Flrdevsl-i RUlTIi. a.g,e.. XIl II lsmaH Bellg, Giddestan-s irIan (Bursa: ry.y,l, 1302), 142.

12 Ftrdevsl-i Rumi, a.g.e.. XlI-XIU. .

13 Firdevsi-l Rilmi. a.g.e .. XUI: M. Fund Knprultl, a.g.m .• 4: 650,

14 M. Fuad KtiprulUJ, a.g.m" 4: {lSI ~ Flrdevsl-t Rum!. a.g.e., X[V-XV, 15 Frrdevst-i ROmi. u.g.e.. XlV~XV; M. Fund Koprulu, n.,g.m., 4: 651.

Ifi Eserln yazma nushalan l-rin bkz .. Firdevsi-t Rumi. (I..g..e., XVI-XVII.Aynca bkz, dipnot 5 ve Atii v::lukku§,. "Flrdevsl-Rflrnt'ni n S ii leyrnan-nfuue- i Kebir'i (72. Cilt.) Gramer-Sentaks-Lhgat-Meun," (Basllmam~~ Doktora Tezl, ht;udllJI Univerxitesi, 1979)

3

_ cekmek Icin tuttugu yazicrlann ttcretleri dahl bu padlsahlar tarafmdan odenmi.§Eir . . Kaynaklarda Siileymim-name ve Ftrdevst'nin eserinl padisaha sunusukonusunda btr takim , ~ soylentiler vardir, Bu olaylara neden olarak SUleyman-nam.e'n.in hacmi gosterilmektedtr.

Plrdevsi, 330-380 cilUik esertnl n. Bayezid'e snnmus.padlsah eseri cok hacirnli buldugu i!fin i~indel!1 80 cuzilntl secerek d~gerlerini yaknrrmstir. Ftrdevsi, padisaha duydugu kirgmhkla mahlasirn tru,ldlgl Flrdevsi'yi taklit edip padrsalu hicvederek 1 S12'den once Iran'a veya Horasan'a kacmrstrr. Kutb-name adh eserinde bu olayin dogrulugunu ~u beyitlerle kam tlamaktadir:

Soz tavil olur ideltim muhtasar Kim mutavvel 50Z dilemez namves Gel dilersen sem-i §aha ire soz

SOl rnutavvel olmasm dt az u oz

( ~u.1b-name, 79b }17

At! <;atlkka~, Firdevst'nrn Patth zamamnda 1.-5. cirntleri. II. Bayczid zamamnda 6,.:8.0. ci.1.IJeri ve Yavsz Sultan Selim zarnamnda 8]. clldi tamarnladrgiru. aynca 82 cilt elarak tesbn edllen eserin ilk :S cildini.n ortada otmadrgiru beltrtmektedir!".

Kaynaklardan Latin He Ali eserin .360 cnt oldugunda birlesirler, Fuad Koprtilti., blr Latifi Tezkiresi nushasinda eserin 1836 mecliseaynldiguun, her meclrste bir kissa nakledsldiginin ve 720 tevhid ve kasldeyt iyerdiginin kaynh oldugunu soyler. Hasan Celebi, Beyanl ve ~emseddin Sami ise esen 380 cuz olarak tamnrlar, :?emseddin Sami esere 8eyanr Tezklresin: kaynak alarak $ah-name adirn vermistir. Katip Celebi Ke~fiijz-ziinun'da $eh-niime maddesmde bu eseri zrkrederek eserin 330 cilt oldugunu belirtir, Bursalr Mehmed Tahir Efendi He bundan naklen Bahinger ve V .. Minorsky Siile,Yl.nan-name'nin 360 cllt ve 499 meclis oldugunlJ aciklarlar, Tahir Efendi tse eserin 366 cuz ve 399 meeltsten [baret oldugunu belirtmektedir. Paris'deki nusha eserin ilk 75 ctlzunun (htisanndan meydana gelrnlstir. MUelUf bunun rnuhtellf yerl,erinde asil eserin 371,373 ve 375. meclislerinl zikretmektedir!".

SiUeyman-name'nin mukaddirnesinde verilen bilgiye gore n. Murad, Ahmedi, ,Seyhi, .$eyhQglu ve Ahmed Dai g~bi buytlk §airlere bir SUleyman~11dm.e yazrnalanru teklif etrnis, hi~bjrinin boyle bir konuyu yazrnaya gu~leri yetmernisttr. Yalmz 0 mecliste bulunan Sirozlu Sadi 3500 beyithk bir SUleyman-ntime yazabtlmistlr. Bu Firdevsi'nin deyimiyle kendi eseri yanmda denizden btr katre rnisalt kalmaktadlf20.

HI.1 eser Firdevsi'ye "Uzun" sarura kazandirrmstrr. $[,~.ra~JUin1.e-': Saleymtm 'Aleyhi's-selam adh mensur eserlnden ayirt edilrnek ~9in bu adla anrhr. Cocuklugunu gectrdig! Belkrs

l7 Flrdevst-! Rami. a.g.e .. XlII-XIV.

18 Dr. M, A~a C;allkh~, "Turk Firdevsl'sl ve Suleymarmarne-t Keblr' Turk D.iiny(lSI AraftmrUlltm (Agustos (983): ·m69-E78.

19 Flrdevsl-I ROrni,CI.g.e., XLV; M. Fuad Koprulu, a.g.m., 4: 649,650; Bursah Mehmet Tahir Erendt, a.g.e.,2:: 105.

20 M. F'lIad K6prmU, a.g.m., 4: 650.

4

- harebeleri ve Edinclk cevresinin etkisi ile zthni Stlleyrnan Aleyhisselam blkayeleri ile dolu . olan Firdevsi, eserinl bu etkllerln sonncu meydana getlrrrusttr-'.

. .. Anstklopedik bir eser niteligf nde olan Suleyman-neme, butun dtnl hlkayeleri ve

rivayetleri bir araya toplar. Aynca felsefe, hendese, ilrn-l niJcCinli ve tibba ait brlgtleri de i~'erir. Manzum ve rnensur kansik yazilrms alan eserde Ftrdevst sik sik kendlstnl over22.

2. ~utb'-name:

KI~~a-i Cezire-i .Midillf adryla da bilinen ve destan bicimlnde yazilan Kutb-name'siu: konusu Midilli baskrrudrr. l499"da baslaytp l503'e dek suren Osrnanlt-Venedlk savasmda Venediklilertn lnebahn, Moden, Koren ve Dirae kalelerlni kaybetmeleri uzerinel501 "Eklminde Midilll'ye yajnlan dernz harekati anlatilrrustrr, Firdevsl, gorgU taruklarrmn eserine

kaynakhk ettiglnl soylemektedir. Bu nedenle eser Midilli tarthl ve II. Bayezid devrl i9in onernli bir kayn.aktl.r23.

3. MUntll.ara-i Sty! u Kalem:

Bu eserln 980'de Balrkesir'de telif edtldigtn! Tahir Efendi soyluyorsa da, eser 890 [1485)'da telif edilmistir. Bir nushasi Ali Emiri, Manzum Eserler 576 numarada bulunmaktadir. Bu esertn mukaddimesinden yazann, Hadl~at'ul-.?1.a~aYlkJ Piraset-name, Tecnisat. SUieymdn u Bell:cl~-n.dme. MusaUa('i-niinw, Tali-i mevlud-i kebir, Hadis-i ahsen adh eserlerl teltf ettiginl 5grel1iyoruz24.

4. g'·~la-name-i Siileyma.n 'Aleyhi's~selam:

Siiley.miill-name-i Kebir"den once Firdevst Bursa'da iken telif edilen eser mensurdur. Hz.

Suleyrnan kniS!.ISInI ele alan eser Flrdevsi'nin bu konudaki ilk eserldtr. Basmda ve sonunda birer kaslde vardrr. Tupkapi Sarayi Muzesi Kutuphanesi Hazine 1231 numarada kay til niisha 21 sanrh ve 35:7 yapraktirt>.

5. Si'liihl'iJr-nam.e.'

Topkapi Sarayi Muzesi H.625 numarada kayulrdir. Baron O. M. V. Schlechta Wssehrd tarafmdan Alrnancaya cevn lip yaymlanan eserin (ZDMG, XVIII (1864), s, 509-522) Turkce rnetni nl 2") say fa olarnk Vi yana'da M. Wlckerhauser yaym lamisur. Aynca R. Bonelli 1892 'de Rorna'du (RAL'de V. L 435-454) ikinci kez 20 sayfa olarak bastlrml~t1f26.

6. $a,lran,-nii.me-i Kebir:

1,503'h! Bahkesir'de tellf edt len esc]" satranc oyununun tanhcesi ve teknigmi anlaeir.

Manzurn ve men sur kansrk btr eserdir. Icinde 77 cestt satranc oyunusekilleri vardir, Eser

21 Firdevsi-i Rfimi, a.g.e .. XV -XVI; M.Fuud K6~lrli Ill, a.g.rn., 4: 650. 12 M. Fuad Koprtiltl. a.g.rn., 4: 649; Firdevsi-i Rurni, CI.g.C" XVI.

23 Bu eser bir lnceleme He basilnusur. bkz, dipnot 3,

24 Aynca bkz. M. Fuad Kopr,ulli .. u.g.m, 4: 650~ Firdevsl-I Rflmi, a.g,« .. XVH; Bursal! Mehmet Tahir Efendl, a.g,e .• 2: 106.

25 Ftrdevst-: Ruml. a.g, e., XVII.

26 M. Fund KoprulU. a.g.rn .. 4: 651: F'irdevsi-i Rurni. a.g.e .. XVU; Bursal! Mehmet Tahir Efendi" a.g.,e .. 2: 105: Asuman Ahmed Abdo Shaban, <1.g..1.. XVI.

5

sekiz babdan olusrnaktadir. N uruosmanlye (4073)t Berlin (l ,63] J ve Munih (250) kutnphane. Jerinde 3 yazrnast vardir. Bu eser hakkinda A~ v. D. Linde QGS'de tanmct btr makale yaymla. ~ rmsnr, Eser, 1 892'de basrlrmstrr, Firdevsi , burada kirk kadar baska esert de oldugunu bell rtmi§ti.r27.

7. Tereume-i Came,ily~name:

Nasireddin-i Tusi'nin (672 [1274]) ayru adh ve 9 babdan olusan Farsca eserini, Firdevsl blr bolum ekleyerek Turkceyecevirmistir, 914 [] 508]"te tamamlanan eser, bazi kumaslardakl lekeleri 11 temizlenmesi yontem lertnden bahseder-".

8. f:layii.t iii MemiH (f/'ayat-ntime):

Firdevsf'nin soe yillannda Istanbul'da Farscadan Turkceye terciime etti,g"i bu risalentn bir niishasL_~iileymaniye Kutuphanest, Haci Mahrnud Efendi, No. 2333 arasmdadir, 914 Rebiu'levvelde ba~layan eser, ayrll yil Receb ayinda sona ermlstlr. IS sanrh ve 95 varak olup zarnan zaman heyitlerle suslenrnls mensur bir eserdir, Ahlak ve tasavvuf konularmdanbahseder. Hrdevst Sa'da, SiUeynui.n-name-i' Keblr'u: 82. cildinlternarnlarhgiru, Ga'da Ise bu makalenm 30 bab uzerine telif oldugunu beltrtrnektedire'.

9. TulJfetu'l-tz,adi (.ua·fcaYI~-nam.e - #a(c;:~.at-mime):

~yh Abdullah-r Ilahi Menkrbesinl Icercn bu esere f![u.lb-nil1ne 'de Milli Knruphane 2251/1 numarada rastlamldig; bfldlrilmektedlr. Suleyrnaniye Kutuphanesl, Sehtt A li Pasa Bnlttrnu 1399/2 ve ] 343/4. Naffz Pasa ] 509t1 ve Hac] Mahmud Efendi 2587/2 numaralarda da kayulrdrr. Firdevsi bu esert Hazincdarbasi Ali Aga'rnn oglu Mehmed Bey'e armagan olarak yazml~tlr. Yazihs nedent ~u dizelerde behrtilmistlr:

Haua Firdevs olur cun e§lgUn

Yuz surup bende hizmet dilerum Hizmetiimdur tapuna hayir dna Hizmettimde sanrna mirmet dilerum Minnetiirn bu hakka gevherdur sozum Ltkin SOle sanma kryrnet dilerurn Kiymetudur sek deyul nazm -1 durer Agadan arnmakt kryrnet dilerurn

Hi rnmet edup alvere inam -I Sah

Yahsr harcluk eytl hilat dilerii.m3U

27 M. Fuad KopriUii. a.g.m., 4: 651: Firdevsi-] Rtlrui, a.g.e, XVUl; Bursah Mehrnet Tahir Efendi, a.g,e., 2: 105; ASLJm811 Ahmed Abdo Shabnn, a.g.t., XVU;, M. Alit <:;atlkka~, "Pirdevsi-t Rfimi'rnn Satranc~'t1i.£fi.e,-i Fi.l"devsj"si" Turk Dunyas« .. lral~tlrmalan, sayl 37 (Agustcs 1985) : 186-198.

28, M. Fuad KQprlfulil, a.g.rn., 4: fi5~; Pirdevsi-i Rum], a.g.e., XVITI; Bursal. Mehmet Tahir Efendl, a,g..e .• 2: 106.

29 M. Fuad KopnUu, a.g .. rn .. 4,: 650; Fndevsi-i Rumi', a.g.e, XVHI; Bursal. Mebmet Tahir Efendi, a.g.e., 2: 106; Ftrdevst-t Tavll, f:/aytlt u Memat , (Stlleymaniye kiiruphanesl - Haci Mahrnud Efendi No; 2333), vr.5a;.6a.

30 Firdevsl-i Rum!, a.g.e .• XVUI.

6

Suleymaniye Ktltuphanesi, Haci Mahmud Efcndi No: 2587/2'de kayitlt nusha 17 satirh ve ·37 v araktir. Mensur alan eserin 7b varagmda 11 beyitlik bir manzume \'ardlr31,

" ..

'10. l.lacl Bektti.1 VelrViUiyet~namesi:

Abdulbak] Golpmarh eserin, Hac! Bektas Veli'nin hayan hakkinda tarihi ve rnenkabevi . hilgiler i((erel1 manzum bir eser oldugunu belirtmektedirt-,

Nihant'ntn. 1296 D 878-18791'da yazidig: rnanzum Vilayet-namide "Der beyan-t sebeb-i nag.m-z kUiib,i bolumunde :~u beyttler vardir ":

Ki ya'ni rIllem Bekta~-] Velt'ntn Kedimanndan 01 srrr-t Ali'nln Veli nesr idi 01 kim soylemlsd:

Heman Flrdevsi bir nazmeylemisdi Hurtlfun vakt tle alCtde idi

Dahl evrak: gey fersude idi Silinmi§ ba'zrylrde lafz u harfi

<;'0 mazrufr yiter olrnaya zarft

11. Tel'lzi#l'l-in.sijn:

istanbul Universitest. Edebiyat Pakultesi, TUrk DiB ve Edebjyan Bulumu Sernineri Kitaphgl'nda bulunan eserin Farscadan Turkceye tercilrne tarthi 886 i[1481 ['dtr; eser Ahmet Pasa'ya ithaf edilmistlr>.

12., FE'riis'fr:-niime::

Bu eserin ad. SUleymiin-name ve Miin{q,ara-i Se_yfu Kalem adh eserlerde gecmektedir. Bu iki eserdeki kayttlara gore II. Bayezid'in culusundan once Bahkesir'de yazilrmsur, Hicbir rnlshasr elde mevcut degildtrJ5.

13. Pend-name-i E!lalun:

Sagllk ve temizlik konularmda kti~(jk bir risale olan eser Farsca'dan Turkce'ye cevlrtdlr.

Koprulu, bu esert Tahir Beyi n gordiJ,gUnU bi ldirl1'36"

] 4. fladffFa'tu'l-luJ~aYlki'

Bu eserin adt Milndplra-i Seyfu Kalem,'de gecmektedir-".

3] Firdevst-I T3ViI, I:J~;~U-n(lme, (Suleymantye Kutuphanesi - Haci Mahmud Efendl No: 258712), vr.Zb, 32 Abdulbiliki Gtilpinarh, Manakub-: Han Bektas-« v'eli- VilayeH:dme,. (Istanbul: Inlk.ilab Kltabevt, 1958),

XXll-XXUL

33 AbdUlbaki Golpmarh, a.g.e., XXU.

34 Asuman Ahmed Abdo Shaban, a.g.t., xvm.

35 M. Puad Ko'priiHi, ,m.g.m" 4: 650; Ftrdevsl-t Rlimi" a.g.e., XVII; Bursah Mehmet Tahir Efendt, a.g.e" 2: 100; Firdevst-t Tavil, Mti"az/~m-i Se>f£i Kolem. (Millet Kurphanest -All Ennri manzum 576) vr.Sb.

36 M. Fuad K,uprUli.i. il.g.m" 4: 650-6,j]: Pirdevsi-i Rum!, a.g.e.; XVI1; Bursah Mehmet Tahir Efendl, a.s.e., 2:106 ..

37 Firdevst-l Tavtl, a.g.y .. vr.Sb,

7

1.5. Tecnisat;

Bu eserin adi Munii;.ara.-i Se)lu {(alem'de ge.;:mektedir3R .

. ~

16. Tali-i mevllid-; kebrr,:

Bu eserin ad:IMiintif.ara-i Seyfu ~alem"de gecrnektedirv'.

17. Saleyma:n,-,uime vU Bel~rs-name:

Firdevsl, bu eserden $a.!ranf-niime~i Kebir'de sO·z eder ve yedi bin beyitten olustugunu soyler, Aynca Miina;.ara-l Seyf u Kalem. ide de g~mektedjr40.

Fuad Kop:rUlii ve Bursah Mehmed Tahir Efendi41 Firdevsl'nln Hadis-iahsen adh bir

.. eserinin varlrgmdan soz ederler, Munii'{.ara-i Seyf u I:;alem ide diger eserlerinm de adt gectigi "Ender sebeb -i te "lif-i Seyf-name -i Firdevsi" kismmda §oyle gecrnektedir: u .... Amma ba'dehu b'lf risnle-i Seyf-name. 'nun mU'ellifi Firdevsi-i bende kim na-tuvan u efgende kim SU1eyman~niime'nufl mU$armifidiir, eydilr kim hicret-i nebevfl',an sallo'llahu 'aleyhi ve sellem toku: y.iiz sekizinci yzlmda Vilayet'-i Karasi'de jehr-i Baltkesir'de kunc-i balvelde makdm-t "uzletde oturmu~ldum, uf yiir altm1§ air, mucelled SUleyman-1'Iii.me'nUn iki vu: seksen yedinci cildin kaleme geriiriip bitiirm.i~fidam, .$dhufl deviim-t devletine du'ii eyyam-I rif'atin« sena fs.dup bir nice mucelled kitab« ,da!JI ,envtl 'indan te'lif itdumise tladi~dtu·l-I)al;.ii* V€ Firasetname ve ~a.rranc-name~i Kebir Ve' Tecnisat ve Siileyman u BelJfJs-mime ve Musellab-name ve Tali-i MevUd -i Kebir ve f!:u_rb-name mi§ali dalJl ba' Zl Pars,' den terceme kilup ve ba' i1 da!Jt sayif kiriiblardan istifJrac /!,dup ~"adl~-i ahsen emliihti. 'l-kelam. bide men~·ur manz;um tasni] ~tl,up soyledUmse min ba'd bu. Munazara-i Sey] ii Kalem J.zadi~-i mUGtiinla ebyiit u e~ s 'iinla le'lI! tasni] eyiedum, kaleme ra*ama gerilr.iip bitiirdiim. Tuf:JfetU'l-Hadi'yi dergah-: a'laya getilrdf.im ttl kim Sulttin bin. Suluin , .. "42 Pirdevst'ntn burada "/;ladi~-i ahsen" derken eserlerini guzel bir deyi§Je mensur ve manzum olarak kaleme aldrgmi soylemek tstedigt, dolayisiyla bunun bir eser adt olamayacagr kanaatindeyiz.

1.3. ~AIRLiGi VB Y AZARLICn HAKKINDA SOYLENENLER

Latifl Tel.kiresi"nde, Firdevsi'nln tarih alanmda me~hur otdugu, SiUeyman~Fujme'de jlrn-i hikmet, hendese ve nUcfim lle HgUi konulardan bahsettigi blldirtlmektedir+', Ibrahim Olgun, Firdevst'ntn ';'3gmm bit' ansiklopedisti oldugunu, butun eserlerimn, omm kendi gUnul1de gecerlt s.aydlgl hilgilerden haberlt oldugunu g6sterdigini beltrtmektedir. Bu bilgiler arasmda dogu mitclojtsl. eski Turk rnitolojisi, peygamber krssalan, tarih, din, tasavvuf, tarikat ululartru n l1ikayel.er.i, geometrl, astrolojt, satranc, bintct lik, sa va~ taktikleri says labl lie.

38 F~rdevsl-i Tavil, a.g.y., VT,5b. 3,9 Ftrdevsl-l Tavil, ,a.g.y., vr.Sb,

40 Flrdevsi-I Tavtl, a.g.y .. vr.5b; Asuman Ahmed Abdo Shaban, a.g.t., XIX;

4. Bursan Mehmed Tahir Efendl, "a.g.e.", 2; 106; Fuat Koprulu, "a.g.rn,", 4: 65U, 42 F'irdevsi- 1'.1.'llil, a.g.y., yr. 5a:-6a:

43 Latifl, Te'lkil"e~i LaliJr. (lstanbut: Ikdarn Marbaasi, 1314), 261.

8

- Firdevsl, edebiyati, bu bllgllert sergilemek icin bir arac olarakkultanrmstsr. Bserlerl ogretici

- nneliktedir .

. , ~ Kendi kendini yettsnren yazarm saglam ve yontemll bir bt lgiye saltjp olmamasr, ~Hr)erinde srk sik dilbilgisi, 01\=i1 ve kafiye yanlishklan yapmasina neden olmustur. Olgun, . hemen hernen btlttin beyitlerde 61~.ii zorlarnalanyla sozcuklertn birbtriicine sokuldugunu, bazi hecelerln kaybotdugunu, aruz 619ttsftne uyrnak i9in sozciiklerln uzatrhp kisaltrldsgrm ve bunlarm yer yer anlarn ekstkliklenne neden oldugunu belirtmekredtr.

Yazar. bildigi herseyi her ftrsatta tekrarlarnaktadrr. Fakat, kendismden once Ya§ayan Ahmedi, Ahmed-i Dai ve ~eyht gibi ,§alr]erm saygt ve takdirle anar, Kendisinin, onlar kadar olmamakla birlikte de,gedi bir §aJr oldugunu soyleyerek ovuntir. Kendisini her firsatta lran'h

..

Firdevsi'ye benzetir+'. Firdevsi kendistni degerll btr ~aIDr olarak gorrneslne ragmen kaynaklar bunun te.r,sini soylemektedtr. Beyaru, §iiJi hakkrnda "lrad oltnacok kadar §i'ri yokdur" der4.'l. Hasan <;eleti'j ise "E§ 'ar-t bl-~afasl hemana keldm-« mevziin ve mu~affii ma~ule:l'idiir" der46• Gelibolulu All, "Nolaydi her ltl'ir liyal¢.tine gore mahlus iGliyar edeydi' demektedtr-". Fuad KOplfi:ilti. onun 'i(ok velut bir yaaar oldugunu, fakat ~airlik kabiliyetinden rnahrum oldugunu, §air stfati He gerek ftagda§lan ve gerek tezktreciler tarafmdan hie deget vertlmedlgirn bell rtmw ~tir48.

Olgun, Ptrdevsi'run dtlirun TUrk dili yonunden cok onemli olduguuu, ¥ulb-mlme'de,ki Turkce sozctlklenn yalmz Anadolu'ya ozgti olmayip Tiirkce'nin kuljamldrgi r;e.§itli alanlarda da ya~adlgHliI, ku II andl,gl eklerm ~ok i§ lek oldugu n u ve sdzcilklere yepyen i anlamlar kazandirdtgnu belirtrnektedtr".

44 ~~rahim Olgun,"Uwn Ftrdevs: ve Turl"l;:ecili~i," (jrllerAslfrz Aksu)' Armajam (Ankara: Ankara Unlversrtesl, 197t!) : 190- ]92: Ftrdevst-] RDmi. a.g.e .. XXVI-XXXHI.

45 Beyanl, Bf!yiinf Tezkiresi, (istanbul Unlveranesi Ki.Huphanesi.TY 2568). vr. 64b-65a ..

46 Kmab-zMe Hasan {:elebi" Tezkire/'u '~"$i<jara, haz. Ibrahim Kutluk 2. bs. (Ankara: Turk Tarih Kurumu,

1989) 2: 745.

47 Gelibolulu Ali, Kiil!1111 'l,o/:iMir, (Suleymamye Ktltuphanesi - Falih NQ: 4225),'Ir. 1.94b. 48 pll~d KoprtiHiI.a.g;.m .• 4: 651.

49 Ibrahim Olgun, u.g.m .• 193-194.

· ..

2. DA jVET~NAME

Istanbul Untversitesl Kutuphanesi, Turkce Yazrnalar, 208 numarada kayuh olan eser tek ntishadir. Yirrnt ii.y sanrh ve doksan varak olan eserin bazt sayfalarmda satir sayrst, sayfalarda .. resim veya tilsun bulundegu icin azalmaktadtrvFtrdevsi, eserin sekiz babdan olustugunu soylemesine ragmen -"(lbIl4-lS) Ve isbu kitiib seki; biib uzerine m'i~temildiir."- eserde altt bab bulunmaktadrr,

Bursah Mehmet Tahir Efendi eserin, 893 [1487]'te Bahkesir'de meydana getlnldlginm mukaddlrnede yazih oldugunu. garip ilimlere vakif kirnseler arasmda onemli sayrlan "Davetiye"lenn cin .;:agumaya alt ~e§it]erindel1 bahsettigtnl ve sekiz bab ilzerine tertiplendtgtni soyl.emekLedir50• KopriWj, 'ulum-: garibe eshltbi arasmda onemh bir yeri olan davetiyelerin ·ge~idi:nden bahseden eserin seklz babdan olustugunu, Tahir Bey'in 893'te Bahkesir'de telif ,e,dildigini soy lernesine ragmen eserin 11. Bayezld'i n cuhlsundan once 886 [148hTda Ball kestr'de Farsca'dan tercume edildiglnt belirtmektedir+l.

Firdevsi, eserm 1 b varagmda eserin yazihs tarihini, yerini ve sebebinl ,~oyle anlatmaktadir: "Bu f~ir Firdevsl tarilJ-i htcretuf seklz yuz toksan ij~Linci salinde §iebr~i Bahkesir'de bir rnakam-i galvetde siikin olup 'omrumt taQ~n-i ma'artf-i kulllyye ve hayriyye bahstnde ge~tiri.lp 'ulum-i riyaziyyata me~gfil :iken bu haktr Sultan Bayezid JJan meclis-i serlflerinde zikr olunup 01 rneclisde bulunan ehibbalanrnuzdan btn bu faktri medh eylemis, anlar dabl sa'adetle blr a§.arm gorsek dtrntsler. Bina'en ~ala ~iUik bu zlba. nushayi te'Iif eyleyup huzur-r 'alilerme ihda eyledurn, ta kim bu cihetden ma'rifetum a§i.kir olup erhab-i rna'arif ~adrled katlannda 'lUi o]a.".

Ptrdevsl'nin de belirttigi gibi eser Bahkesir'de, Hicri 893 [J 487] yilinda tellf ve tercurne edilerek Bayezid'a ithaf edilmistir. Eserln istinsah tarihi ise 1114 [1702-3.1'Wr. Firdevsl, escrinl Arapca ve Farsca ye§itli kitaplardan terctime ettigmi ~ayle bellrtmektedir: "Ve bu. Kitab-, Da'vet-name'yi $emsifl-rl'l(l 'arlftl'~-~agjr'den ve .Mu:~·lj({fii'l-keviikib'denve Da~ay*u 'l-fta,f!:ay*,'dan ve buniardan rna 'ada mucerreb ve m'ifaf"ba~1 da'vet-name kiuiblanndan kim kii.' inilt ifinde nddtrU'l-yu~u. 'dur anlaruii 'Arabisinden ve dall! Ftirisisindes« Tiirki lisana tercume eyledum .... "

Da 'vet~name 'de, yukanda adlan ru vererek tercume etttgi ni belirttigi, fakat yazarlari run adrm vermedig! eserlerden ikisl tespit edi I mi ~tir. Semst! 'l-ma 'ariJ.i'~-$a!fir §ekl.i nde zikredi len kaynak, Muhyi'd-dln Ebu'l- 'Abbas Ahmed b. 'Ali al-Kuresl al-Bunl'ntn (0.622 [1225]) $em.Y

50 Bursal! Mehmet Tahir Efendi, a.g,« .• 106. 51 Fuad KoprUlU. a.g.m., 4: 650.

10

- aloma 'ad! ve'l-leta 'if al- 'Q va.rif.ad I I eseridir52. Da~aYl*U '1~J:!a~iiyds· ise Bedreddin M. b. M. b. "Slbt el-Maridini'nln (d.826 [1422"1- 0.891 [148,6]) Dal¢'i~ (Ra~cri~) al-J:!a~ii'ilf.(ad-dal:ra'i~),fi • rna' rife: J;isab' ad-derec ve 'd-da"lf-ti' il!: adli eseridir5J.

2.1. NOSHA TAVsiFi

Bulundugu YeT Eser Adt Yazan

Telif tantJi

Istinsah tad hi Mtistensthi CJI.\;il

Varak sayisi Satir saYISI Resi:m SaYlsl Yazi

,Kfiglt

Ci]t

istanbul Untversnesi Kutuphanesi-Tttrkce Yazmalar 208 DC! 'vet-name-l Firdevsi-i Tavt!

Pirdevsl-l Tavil

893 [1487]

I,] 14 [1702~3] Yok

245)(153 rnm., 186x90mm.

. 90

23 141

Ta'Ilk, yer yer Nesih, Bazi kelimeler krrmtzi rnurekkeple,

Krem, kahn ve orta kahn, aharh, ffligsanh, mistarlt, abadi kaglt. Bazi sayfalarda lekeler var, Bazi sayfalar tamlr gorm(j~"

Mukavva uzertne mor renkli rnesin cilt. Kapaklarda kenarlar bash eerceveli vekosebeotli. Cilt kenarlan ve sirti yer yer yrpranmis, Sirazeli, bazi sayfalar ciltten aynlrms.

Bismil'lahi'r-rahmani'r-rahtm, el-hamdii li'lldhi Rabbi'l- 'iilemin. ve's-

- r - ,~. - - .-

~'aliitu ve's-selam 'ala seyyidlnii Mul;ammed.in ve iilihi lie $a!.wi.hi ecma'tn.

Temmeti'l-kitabu hi- 'avni 'llahi'l-meliki 'l-vehhabi kad va~a 'a 'l-faraga min ~uhuri RamaZlmi'l-miibdrek. li-seneti erba'a 'asere ve mi'e ve elfrnin hicretin men lehu '/-' itru ve '1-~:ere.f.

istanbul Universitesl Kutupharresl envanter defterinde, nushanin eskt kayn numarast 1482 olarak verilmis, nushamn yazildrgr yer bos brrakrlrrus, istinsah tarihi 1 t .14 olarak verilmis, yaznun 'ta~ik oldugu, l.35 adet reslm bulundugu ve ftatimn 40 kurus oldugu bellrtilmistir. Aynca cilt rengi styah mesin olarak beltrttlmtstir. Eser, daha sonrakt bir tarihte tarnir gormii~ ve Avrupa usQJO ciltlenmistlr,

am cilt kap.agmm i~inde Edebiydt Kiitiibbt:mesi damgasi vardrr .. i~ kapakta, yansi Ylrtl1ml§ bir etikette 1419 nurnarasi ve alttnda Darii;l~fuliun mUihtiru bulunrnaktadir. MiJhiirUn altinda ~u

80m!!

52 Carl Brockelmann, Geschichte Der Arabischen Litteratur (Letden: EJ.Brill, 1937) SlIPP. I: 19B; KfiUp yelebi, K.e;Jf d-Zmum .. hal. Serefetnn Yaltkaya ve Kilisl] Rifat Bilge ([Ankara:] MMf'if Ma'l:b!UISI, 1941) 2: 1062.

53 Car] Brockelmann, (J,g. e, .. GAl:ll: :2] 6-21 B: Kdtlp '':;e1ebi, a.g.e, 1: 758.

11

btlgi vardrr: "DaI'U'l-jttmin miidiiriyyel-i 'umumivesinin (252) numaralt ve 7 Eylul 334 . taribli Je~kiresi me!fuJulur." 252 sayismm iistti sonradan 9izilmi§tir.

Sayfa ] a'da, "Edebiyat KiUlibbanesl, 20'8, Da 'vet-ncime-i Firdevsi-i ,Tavil "kaydi, DiiNi'l-

jiinlln muhuru, muhrun ustOnde usCG ~iznmi§ 252 ve altinda yine UsW ~izilmi,~ 1334 numaralan vardir, AYTIca kitapla Ugili ~'U bllgi bulunrnaktadir: "DrY-uz seksen 'aded meclisden 'ibiire: alan $ii.h-ntlme mii'eU~fi Firdevsi'nin muhim te'tfidur. Yilz otuz bes 'aded levha-i tasviri ~Hivjda.r. II' Sayfanm sol List kosestnde ustti ~izili 208 rakarrn vardir. Bundan sonraki varak bostur.

l a'dan itibaren sayfalann sol list kosest nde 208'den baslayan sayfa numaralan vardir, 208 .. rakamrmn tistii 'ri.zilmi~n diger sayfalardakt rakamlann usttlcizilmernistir. Rakamlar 90a'da 29Tye kadar devam etmektcdlr, Bu escr baska bir clltten aynlip tek cilt hajine gettrtlmis olrnalrdir, ~ayt:a numaralan, sol fisl koselerde siyah, list ortalarda ise kirnuzi murekkepledir, Yazrlar tek ~[zgiden olusan bir cerceve tctndcdir. Kimt sayfalarm entnde muhternelen ciltlenmeden veya tarnirden kaynaklanan degi~iklikler vardir. Aynca restmlertn ve bazi nlsirnlann cevrelen krrrmzi yer.;;eve Icmeahnrmsnr.

En vanter detteri nde eserde 135 adet res im oldugu beli lit! mesi ne ragmen resirn sayist 141 'dtr, "istanbul Unrversttest Kuruphanesmdeki TUrk Minyaturleri'w' adli lisans teztnde ise eserde 34 minyatur ve bir kay tane geornetnk ~ekil oldugu soylenmektedir. Aynca eserin 297 varak oldugu belirtilrnistir. BUt bilgi list ko~edeki sayfa numaralan goz online alrnarak yanhshkla vernmi§ olrnalrdir.

Restrnler genelltkle cerceve icindedir, fukat baztlan eerceverun disma tasrrusnr. Baz: resirnlcr dogrudan sayfamn tisttine ~Izilml§., bazilan lse sonradan yaprsunlrmstir, Bundan restrnler iu;:in onceden yer aynldigt, sonradan buraya ya resim 9izildigi. ya da baska bir yere ytzUip yapl~tlnldl~1 sonucu ~:tkmaktadlr,. Bu da bize reslmlerin baska bir nttshadan kopya edllmis olabilecegini gosterir, l l a'da resim yeri birakrlmasina ragmen reslm bulunmamaktadir. Sayfada resmtn yapisunhp sonradan ~Iktlglna dair Izler vardir, 28a; 74a ve 79b'de da resim yeri aynlrms, fakatresirn 9iznmemi~tir. Sadece bir kereye mahsus olmak uzere, 20a'da resmln kagldm arkasinda, yani b yuzunde oldugu belirtilmistir.

Aynca yikhzlarla il gil i. bir cetvel ve on dalre ~ekli bulunmaktadir. Bu seklller Kamer felegmin dalresi, 'Utarid feleginln datresi vb, ile Ilgilidir . ..((amer'in yirrni sekiz menztli antanhrkee her rnenzilin yildrzlardan olusan §ekli de ciztlmtsttr. Fakat yirmi alunci ve ylrmi yedinci menziller bernbereizildtgt I~in yirmi yedi §ekil vardir. (bkz, yr. 30b-34b)

BUI kellrneler ve ozellikUe ayetler kirmrzi mlirekkeple yaztlrms, bazi kelrmelerm i..1st'ii ise krrmrzi murekkeple ~mz]lmi§Hr. Eger bir sonraki kellme kirrmza murekkepleyse reddade de kirmm murekkepledlr, Reddadeler genelltkle tutmaktadir. Fakar bazi suyfalarda tamir gorup uzen kapandtg), YlrttldlgJ, ya da unutuldugu i~in reddade bulunmamaktadir: 4b, 5b, 6b, ] 6b, 19b ... 83b ve 88b'de lse uzerlerme reslm yapl§tmlchgl j~in reddadeler gorulmemektedtr.

54 f.,.yde Tu~ah, "Istanbul Unlversltesl KUllipl1t'1llesindeki TiJrk Minyaturleri," (Basilrnarrus Lisans Tezt, Istanbul Universltest. ]961),35.

12

Zb'dekl reddade 3a ile tutmamaktadir, ~Dnkti 2b'dekl son kelirne 3n'da tekrarlanrrnstir,

• 49b'dekj reddade 50a'da yoktur. 82b'deki rcddade de- tutmamaktadir.

Eser ctltlenirken bir varak yanlrs yere knnmustur. 82b'den sonra 87a gelrnelidtr. 82b'dekj reddade 83aHe tutruarnakta.B'Ia i Ie unrnaktadrr. 82a ve 82b'dell sonra 873 ve 87b gelmeltdtr, 86b'deki reddade ise 88a ile tutmaktadir. 88b'de ise reddadentn iizerine resim geMigi i9in reddade okunamamakttr. Buna gore ~ll sayfalar blrhirtni izlemelidir: 82ab. 87ab, 83ab. 84ab, 85ab, 86ab, 88ab; 89ab,. 90a. Nushanm ust ko§elerjndeki sayfa numaralan tse 289'a dek normal srrasim takip etrnis, bundan soma ~Ll srrayi izlernistir: 289; 29], 292, 293, 294. 290, 295" 296 297.,

58b, 59ab ve 60..1 sayfalan daha sonra doldurulmak llzere bo§ brrakslnusnr, Bu durum rnetinde §-oyle acrklanrnaktadir: "(60b-6J a) Nus!J.amlzda bu mahalde iki bunkuii a~kiirlH ya2,l1mqyup Js,al'nI~du,.. MIl[wrrir-i kitab falsir dabl be~ .m(ll.fe bey-a? kag!d komisdur, ill~alllahu fa 'aM tamamiyla n.asbmll bulundukda tahrir oltna. " Bu curnlelerden bu nusharun asrl nushadan kopya edllmedigi, yanm ohm bir ara nushadan kopya edildrgi anlasrlmaktadir.

15a, 43a, 45b, 80a, 84a'da derkenar vardrr, 43a, 45b ve 46a'daki derkenarlar krrrmzi murekkepledir .. Bazi sektllerm adlan derkenarlardadtr: 16a, 17ab" l Sab, 19-ab. 20ab, 2] ab, 22ab; 23ab, 24ab, 25ab" 26ab, 27ab, 28ab, 29ab. Slave 84a'da nlstrnlar derkenarda veri lmi~ti r,.

90a'ya yaprstmlrrns sayful§lga tutulunca altta baska yuzrlann val' oldugu gorulmektedlr. 90b sayfasi da beyaz bir sayfa He kapatrhrnsur, altta yazilar gOriilmektedir.

MlJstel1sihrun, nushayr istinsah ederken esere aslmda olmayan baz: eklemeler yaptlgl anlasilmaktadrr. Eseri n 28b- 13 ve 29a-4 sayfalan arasinda 1067 [1656] tarlh Ii bi r olay anlatslmaktadir. Oysa Firdevsi'rnn eseri yazdlgl tarih 1487'dir. ltalya'rnn Mesne adasi'na Kanturu« adh takrrnyrldtzm dusmesini anlatan bu olay ve tarihi hakkrnda yaptigmuz arasnrrnalarda herhangi bir ipucuna rasdamadrk, Bu nedeale tek nusha olan bu eserde verilen bilglnin dogrullLlgunu kabul edlp bu kismm esere sonradan eklendigini, dolayrstyle elimtzdeki nushamn dayandrgt nushamn mtiellif nushas: olmadigmm da keSinle~ti.ginj soyleyebiliria.

I b-14'te. eserin sekiz babdan olustugu suylenmesine ragmen eserde altt bab vardrr, Alnnci babm baslangict 62b-S'te mustensih tarafindan yanlishkla dokuzuncu bflb -bdb-; tasi -, olarak yazrlmrsur. 42b-] Tde Arapca bi r beyit ve 42b-21-23'te Turkce rubai vardir ..

Bazt rnjlstensth hatalan srk sik tekrarlanmrsnr. Bu hutalar transkrtpsiyonlu rnetinde duze I til mis .. aynca bel i rti lmemi ~ti r.

~ ve I] 11 arfleri srk srk yanh§ yazilrrusur: 20-15 ve 11 b&22: mu(1,teliflmu!Jtelif, 2b-20: vubu~'/vubuj. 2b-2]:, daJ:tiJda[Ii ,15a-7: mul:lljlijlmublU~f, 15b-14: /.lafiyye/bajiyye.

z ve ~ harfleri de kansnnlnusur: 2a-1 I; menzil/mensil. sve Z harflerinde kansikhk yapIIJTII~tu: 3a-7: ~al:U(I;/~·alj.!z • ve g harflerinde hata yapihrusnr: 9a-12: 'iiliblg(ilib

t ve t harflert nde hata y apt lrm !;!Llr: 10(1-· J 4: muttasd/muttastt.

13

Irnia hatalart cia yapilrmsur: 2b-7 ve 8: yaltii kelimesi iki turlu yazrlmrs, 7'cleki ii Ile, - 8'deki nile; 5b-l: eUniin kellmesinde nun harfinden sonra vav kullarulrms.

"', Bazen keljmelerin harf'leri eksik yuzrlrrusnrvbunlar metinde ktl~eli parantez ir;inde

gosterilmi§.tir: Jb-7: {frIedli/err 7b-12: vairldu», 9h-7: olmc:a[ya}, 12b-23: ~w),r[arJtrna*". 34b-

] 8: vairldur. Bunlar koausrna dilmln yazi diltne aksedtstsekllnde yorumlanabilir.

Bazen kellmeler yanhs yazilrrusnr, bunlar cumledeki anlurna gore dttzeltilmtstlr: 3a-I.4:

bir/bu ..

Bazen kellmeler iki kez yazrlnusur: 2b-23 VB 3a-1: mekiin.

Bazen kelimeler unutulrnustur, bunlar da anlama gore tamamlanmrsnr: 6a.-4: e.viidiir .. Baglama guruplannda, "ve' bazen hi~ gosterHme.mi~, hazenharfle (.J ) goscertlmis, bazen

de hareke tle (otre) gosterilrnistir. Goslerilmeyenler: sayd (uj ~ikar (6b-ll); cenk {Ii} cidal (5a- 5). Harfle (vav) ile gostcrilen: nesv U numa (42 a- '14). Hareke (otre) i Ie gosteri len: 'or}' ti 'am (43a-l)

2.2. ESERiN OiL VE -OSLUP QZELLiKLERll

Da 'vet,name'IDIin dili oldukca basit ve sadedlr, Sana! amaci gUd.lilmeden yaztlrrusnr, Esertn arnaci 5gretmektir. yanl dldakti]; bir eserdir. Eserde cuk sayrda Arapca ve Farsca tamlama bulunrnasimn nedeni.esertn ~eviri olmast ve blrcok terim icermestne baglanabtlir. Flrdevsi, Da 'vet~fH!me<yi Arapca ve Farsca eserlerden Turkce'ye ~evjrdjgini eserm girisinde bel i rtmektedtr.

Curnleler, btrcok yerde btrbrrtne "ve" baglact ile baglanoll§ ve oldukca UZUI"lI ciimleler olu~mLl§ttlr .. Devrtkcumleler de sik slk kullarulrmstrr: "(3a) Bir adem bir mekanda basta. olsa ol mekiin.uJj muvekkellerini ~·a(l.ib-da. 'vet alan kimesne da 'vet idup ve 'Ahd-name-i Sllleymdn'l O*,UYIW kasem vire ol lJ astan uii ~ifasl ifiin!!, "(22b) Anun kevakibindendiir ~iireyya ve Deberan ki m.enazil-i Kamerdendur", ·'(42.i.!:) ve bir melek yapisdsrur suret-i 'apn kesi» ideni 'azme ve suret-i (9) lahm kesb ideni labme".

Sik sik "kl' vel'ktm' baglaclan kullamlnustrr: "(9a) ve bava~·~·-l Kamerdendiir ki eubba dimi§lerdiir ki her basta ki ayufi m~rl evvelinde man: old", "(43a) pes of ne ,t"rif:. duta kim bu ;,ikr onlari tamele getiire ... "

Tarnlnmalunla hem Arupca, hem de Farsca soyleyi~ ozellikleri kudlamlrmsttr: felek-i buruc (34b-16, 34b-17) I Jeleku'l-haruc {ISb-1, 35a-] 4); Batn-: Jjcu (30b~ Th 9) I 8a,tnii'I-l:u1t (2201-5, 28b-1 0); !ylric-i merkel (8b-6) I ba;ricii'l-merkez (8a-12) ..

Hazen 3)1111. anlamh Arapca, Farsca ve Turkce kelimeler beraber kullamlrmstir: Kamer (8b-3)., meh. (36a-II), ay (8b-2).

Konu bushklan genellikle Farscu verilmtsnr: "(3a) S'a!;ratfi'n-nar meshur est", "(4a.) Del" twva;r ;;-1 in can ki $a!:JraUi'n -nardur", "(4b) De r beyan-i bure-t Cevlcr', t> (43a)Der beyan-t ~\'erayi!-i do. 'vet-kerden-i erva.~1;1

Firdevsr, astroloji veya meleklerle ilgili saurlan yazarken soyledikleriru srk SlK ayel,ibare VI! hil<ayclerle teyit etmistir,

14

2.3! BSERIN QZETi

'. ~

Bu bolumde eserin nerede, ne zarnan, ne sebeple yazlldig1, hangl eserlerden cevrildig], kac babd,an olustugu ve bablar hakkmda krsa bilgi verilmisttr.

Eserm, Hlcr] 893'te Baltkesir'de cevnldlgl be u rtlli r. Firdevsl omr(jni.i tenha bir yerde i1im ogrenmekle gecirirken ve matemartk tlrniyle ugrastrken, adi Sultan Bayeztd'in meclisinde anrlrms, mecliste bulunan dosttarmdan birlst kendlsini ovmu§tOr. Bunun uzerine, Firdevsl'n:i,n biro eserrni gormek istemislerdrr. Firdevsi, ustahgimn ortaya '~lkIp Him adamlan

.. arasinda iyj bir yere sahtp olmak i,,(ill bu suslu nushayi padisaha sundugunu behrtir,

Da 've t-name'yi S e msli 'l-ma 'a rifi 's-sai; lr, M U$ ~,afii 'l-kevakib, Dafs,iiyzl;:u 'l-!1:Q~ay,* ve bunlardan baska nadir olan, denenmis ve sahih Arapca ve Farsca davetname knaplunndan Turkceye 'revirdigini soyler, Sekiz babdan olustugunu belirttlr ve srrayla babler hakkinda kisaca bilgi verir. Burada yedinci ve seklzincl bablar hakkmda bilgi vertlmestne ragmen eser a1tmcl babda sona ermistir, Ycdlncl babda Mulf.arrebun meleklerintn davetlerinia. §ardan:nm, buhurlannm ve rnenzillerlnin anlaulacagr, sekizlnci babda -Kamer'in ytrmt sekiz rnenzili bir ayda devr ettig:i, her menzile geldlgt gllnlerin ve bu menzillertn kutlu ve kutsuzlugunun anlatilacagi, davetederken ayrn saatl, menzilt, kutlu ve kutsuzlugu ve bundan baska aln yildizm durumu btltnmezse davetin dogru olmayacagi belirttlnristir,

Btrtnc! Bib (2a-4,a): Bu bab melekler ve cinler hakkmda bilgt verrnektedir.

Once Allah'm ruhlar flJ.emini hungi sebeple yarattigr, bunlann kac kisirn oldugu, her birlslnln neye muvekkel oldugu ve vatanlarmin nerede oldugu anlatihr. Davet ve nlsim ilminin ustadlan clan klsllerin isimleri sayrh r. Bu alemin,cinierin ve insamn yaratrhsi bu tlstadlann agzmdan ayetlerle de desteklenerek anlanhr ..

Allah, melek ve cinlerl ~,e~il t;{'!~it yaratnusnr. Dlnleri ayndir. Mulkleri ve bu rnulklerin vezirlert, kad]I~Ul; muderrisleri, muhteslbleri, hutipleri, casuslan ve tercumanlart vardir. Makamlan hava, yeraln, yuksek daglar, harab deglrmenler, harnamlar, dentzler, bulutlar, mezarlar, su yollan,ocaklar. flfln~ar. eski yikrk yerler ve Kaf Dagl gihi acaip ve garip yerlerdlr. Vah~i hayvanlara, kualara, aslanlara, ejderhalara, yrrnci canavarlara, dentz hayvanlarma, binalara, Kabe, Kudns ve Medine gibi kutsal yerlere rnuvekkellerdir. Ornegln blr ki~i bir mekanda hasta nlursa davet eden ki~i 0 mekarun muvekkeli nl davet etmek zoru ndadi r.

Bu bfl.bda son olarak butull cinlertn anasi olan ~SalJtatu 'n-nar adh cin hakkinda bilgi v erili r.

Butun cinlerin bunun neslinden oldugu ve Allah'm hepsintn uzerlne birer melek rnuvekkel eUi~i beltrultlr. Basmda, eltnde, ayagrnda ve karnrnda toplarn dortbin yiizii olan btr msan ~kHnde tasvlr edllrmstir.

lkinci B,ab (4a.-43a):: Bu bah on iki burctan olusan felekler, aynca melekler ve zaman kavrarru hakkinda bilgi vermektedtr,

15

Once strasi ile oniki burc, ~ekilleri ve Kamer her burca gellnce neleri yapmanm jy~ oldugu anlanhr ve burcun resmi venltr, Btl burclar ~unlardlr: Hamel, Sevy, Cevz!7., Sereta», , ~Esed, Siinbiile, Mhu.n.,'A~reb, Kavs, Cedy, Delv w;, Hu«.

Bundan soma felek tarumlanrr ve felekler sirast ile vertlir. ilk yedi felek sunlarrhr: . Felek-i Kamer, [elek-i 'Utarid, felek-i Ziihre, [elek-i Serns, [elek-i Min/u, felek-i Mu§ter[ ve felek-i Zubal.

Feleklertn her btrinin bir mekam oldugu, buradan aynhuadrklan, harekerlerirun ,~ok hizh o.ldug;u, bazssmm [etek-i a'ram gibi dogudan batiya, bazrsuun felek-l seviibi: ve eflak-, seyyarat gihl bandan doguya, hazrsmm dolabi; bazismm rahavi ve bazrsuun Yllankav'i hareket

.. ettigi belirtilir; BUZI felegin rnerkezi dokuz ejllik gib; alemln merkeztdtr. Bazl felegin merkezi bdricu'l"merke1. felekler gibl alemjn merkezl deglldlr, Ej7ak-i ledclvir gibi baz: felekler bir mekam kapsamaz, Sabit yildizlann bulunduglljelek-i sevabit ve butun felekleri cevreleyen 'lie hi~. yildizi o]mayanjelekii,'l~{!flcik ifelek~i allm') anlauhr.

Daha sonra yukunda adlan gecen yedi felekteki yrldizlar ikl bolnmde lncelentr. Btrlnct bo~umde her hir yildizm merkezintn ne oldugu, felekler arasmdaki yert, hareketi, biiytikliigli anlauldikjan sonra feleg~n dairesi ~ema halinde verilir. Ikinci buliimde ytkbzlann ntteliklert ve resml verilir.

Feleklerln harekett anlatildrktan sonra sekizinci felek olan.felek-i ~'~?v&bit, yeri, hareketi ve bUyukliigH anlattltr. Sabtt yildtzlarm gorunenlerinin sayilan vertlir ve tarnamunn sayrsrtun btlinemeyecek kadar 90k oldugu beltrttlir. Bu yildizlardan baz: seklller hayal edi Idigi bellrtlldtktea soma kuzey taraftndaki yirmi bir, mintokatu'l-buri«: tizenndeki on lki ve guney tarafmdaki 011 bes takunyildsz anlatihr. Takrmyrldtzlann neye benzettldigi, kat; yrkhzdan olustugu, bu yrldrzlann yerleri ve ozelliklert beltrtiltr ve resmi vertlir.

Birka'i satrrda kuzey kutbunun faydalan anlanldrktan sonra lfamerln neden yirmi sekiz menztle aynlrnasi gerektigi belirtilir ve srrasi ile yirrni sekiz menzilin adlan, seklt, yen, dogus ve batl~ zamanlan, ozelltklert ve her menzildeki yildrzlarm resrniverilir. Kamerin y~rmi seklz menzthntn tsimlerl sunlardir: $erateynl!jere!iin, Butayn, 5iireyya, Deberan, He* 'a, Hell 'a, l-ira', Nesre .. 1 'a rfe, Cebhe, Zubre, Sarje, 'Avva. Simak.Gafr, Zubana, tuu. ~alb, Sevie, Ne'ayim, Belde. Sa'd-i ?ahib. Sa'd-i Bula', Sadu's-Su'ud, Sa'du'l"Abbiye. Ferg-i Evvel, Ferg-i Sanf, Ri~a .

Bundan sonrajelek"i buruc anlauhr, Felekler, hareketlerl, da' ire-i felekii 'l-buruc, dO.' ire-i mu 'addilii 'n-nehiir, mevslmler, burclar, dereceler hakkmda bilgi verihr. BGtUn felekleri gevreleyen fele.ku 'l-efiakda hi~ yildrz: 01 madi gl. dig-er adlan m n felek-i a'zam. 'ars-t 'azim ve feiek-) atlas oldugu soylenir, hareketi hakkinda bllgl verilir ve sema haltnde go,s,terillr.

Slikt adh btr yildszrn varligmdan bahsedtlir. BIJ yildizrn ozelltkleri anlati IIr ve semas: verllir,

Son krsim meleklere aynlrmsnr, Melekler tanrmlamr, ne sebeple yarauldtklan bellrtilir ve varhklanmn ayeflerde de btldirildigl acrklamr ve omeklendiriHr. Meleklerin k.a~ smif oldugu, sekilleri ve gorevleri aciklamr:

16

$alalda, rfiJ:cl~ 'da; siic.u.dda vel:at"uudda olan melekler.

Hamele-i ars, Insan, okuz, arslan ve akbaba ~eklindeki dort melek ve her birisintn . -gorevlert acrklamr,

fUltz. isriifil, Cebrail, Mikail ve 'Azrail melekleri, Gorevlerl ve sekilleri aciklarur.

Bazilanyla Hgi li hi kayeler an lanhr,

Mufs,arrebun iKerrubiyun} melekleri. Gorevlen, yedi relekte ne §ekilde olduklan a~lklanlr.

Kiramen Katibin rneleklerl. Ozel1ikleri ve gorevlert aciklamr ve bunlarla beraber yanlan ndan bi~ aynlmayan bir melegin daha oldugu, bunun ~eJk.1i ve gorevl aciklamr,

Mu 'als!.clbiil melekleri, Munker, Nekir, Seyyii~un rnelekleri ve ~e§.ltl,~ muvekkel melekler.

Sekilleri ve gorevleri aciklamr,

Son olarak zaman hakkinda bilgi verilerek senenin nasil lJ<jlilndiigi..i ve gece ve gunduz anlaulrr,

O.;i:lncU Bib (43a-46a): Bu bab melek ve cinlerin davett ve daverin sartlan hakkmdadir ..

'Imam Ca'fer-i Sadik'tan nakledilerek rtlhlann hangi ~artluda davet ,edildil;H ve davet edecek kl~mni n ozelhkleri hakkmda bilgi verildikten sonra Bellnas Hakim'tn davet sartlan hakkrnda verdig'm bilgi aktanhrv Buna gore davet ilmtnln sekiz ~artm vardir, Bu ~artlar "Da 'vet-name'de Buyii, Davet' bolumunde venlecektir,

DrJ,rdfincu Bib (4'6a.-62b): Bu bfib gunesin dola§ttgl her burca muvekkel olan meleklerin davetl hakkmdadrr. Gunes hangi hurca geldiyse 0 buren rnuvekkel olan melek ve ctnlerin ad Ian, ~eki1leri, davet sartlanmn ne oldlugu (haterni, buhuru, tesbihl, levhi ve nlsimt) anlatihr ve reslrnleri verilir.

Burelardan flamel, Sevr, Cevzc, Seretiin, Esed, Sunbiile, MiUln, 'Akreb, Kavs ve !jiU veri! m i~; Ced.y ve Delv burc lanmn yeri bo§ bl rakil rrus ve nushan In tarnarru bulununca eklenecegi bel lrti Imi~tir.

Be§,:tnci Bib (62b): Bu babgiin.e§in ve ayrn, senenin gtinlerindeki hareketleri hakkindadrr. Gunes ve aym hangi gunde, hangi burcta ve hangt rnenzilde oldugu sematik olarak aetklamr.

A1t11lCl Bib (62b-,90a,): Bu bfib ay, ytrrrtl sekiz rnenztjden her birine geldiginde 0 menzile muvekkel olan meleklerln daveti hakkindadu. Ay her menzfle geltnce bir rnelek ve cinleri gelip muvekkel olur, Mtivekkel olan melek ve cinlcrlnin adlarr, ~ekilleri. davet §>artlanmn ne oldugu (hatemi, buhuru, tesbihi, levhi ve tilstmr) ve melek yeo cinlerin resimleri verilir.

Ondokuzuacu menzilden itibaren menziIJerin tasnifl karl§mm§trr.

3 . .D.A ·VET~NA.ME·DE ELE ALINAN KONULAR

" 3,1. ASTROLOJl

Divan. edebiyatinda ve.Da<vet-name'de astroloji anlanlmadan once astrolojinin mahiyeti hakkmda bnrada gene) bir bUgi verilmi§tir!i:S.

Is Him muell iflerine gore astroloji blliml nin adt, 'ilm (~ina 'at) ubkamu 'n- (ya da [mi.dya 'n-) nUCI~m -yrldizlann hukumlert ilrnl- veya krsaca 'Urn. (~ina 'at) il'l-atlkam'dmr. BaZI Arap muelllflert XIII. yuzyildan itibaren 'ilmii'n-necama adnu da kullanmrslardrr, Bunlarla beraber 'ilmts't-tencim tabtrt, astroloj i. veya astronomi icin kullarnlnnsnr. Astrologlara abkamf. muneccim veyaneccam denir: muneccim astronomlar i~in de kullamhr,

Astrolojl, yeryuzunde rneydana geJen butun olaylann gok cistrnlertuln ozelhkleri ve hareketleri iUeilgi H oldugu prensihi uzerine kurulrnustur, Insanlar ytldizlann etkisi altmdader. Yrldizlann etklsi, herhirinin kendi ozelliklert ya da dunya veya diger yildizlara gore olan durumlanna baghdir. Bu etktleri bilmek ve bunlardan hiikiim cikarmak astrologun gorevtdir,

isUlm astrolojistnln kullantmmda bashca u~ slstern vardir: 1 Me:ta.rl (meseleler) sistemi:

Muracaat eden bid taratrndan gunluk hayata att nlaytara, ornegin kaybolmus bir ki§i hakkinda bilgi almaya, bir lursrzr ortaya cikarmaya veya kaybolrnus btr §eyi bulmaya ait sorulara cevap verrnek. 2 .. ibtiyariit sistemi: Bazr j~leri yaprnak i!(.in en uygun zarnam secrnek, Bu zaman aym on iki evden hangistnde bulundugunu gorrnekle belli olur. Hint usullerini tercih eden milneccirnler ise on iki ev yerine, yirmi sekiz ay menzilini kullanrrnslardtr. 3. Dogum giil1u ststeml ya da sene tahvilleri (tabii.vf.!ii's.sinln) ststeml: Btrklsintn dogumundan, bir sadtanat devrtrnn, mezhebin ya dill dinln baslaugremdan. bir ~ehrin kurulusundan beri gecen veya ge~ti,gi tahmin edilen senenin kisunlarma dayandmhr. Bunda. degum amnda goktekl durumun dogan ki~inin kaderini tesbtt etug: ve bunun degisrneyecegi inanci vardir. Degum anini kesin olarak tayin etmek g(j~ oldugundan bu ststemdeki gti~ltikler diger Ikisjnden daha fazladir,

S5 Bu konuda daha geni§ b:ilgi lcln bkz, A. AdnO:ln Adivar, Osmanu Turklednde fUm 2,bs. (Isranbul.Remzt ~itabevi, I 97U). 40'·109; Carlo Alfonso Nalllno, "Astroloji, A stronom I" j.l',/am AU5lklopedisi,. 5 .. bs. (Istanbul: MEB, 1978) l: ,682-693; Carlo Alfonso Nallino, "Sun, Moon, and Stars," The Encyclopedia of Religion andEthics, (Edinburgh: T.&T. Clark, 1921) 12; 88-101: Muammer Dtzer, Takiyuddln (Ankara:

KmlUr Bakalllligl, 1,990.).1 f>-34.

IS

Astrolojl, halifclerin ve xultanlann saraylannda oldugu gibi halk arasmda da son yuzyilu - dek htlkum sllrmustur. Astronomt kitaplannda heyete ait rnatematiksel konularm yarustra, heyetle Hi~kLU alan astroloji konulanndan da bahsedtlmistlr. Astrolojtntn hukum cikarmaya ait kisrm, sayilun oldukca fazla olan kitap ve risalelerde yer airrusnr.

"Ibn-i tencim yrldrzlann hareket ve dururnlanndan ahkarn cikarmak i1midir. HukUmdar saraylannda rnuneccimbasrhk 90k onemli bir mevki sayrhrdi. Bu illmle mesgul olanlar, hukumdarlann taliblerine bakarlar, onemlt olaylan haber verifier, savas ve bans zamanlanru tayin ederler, krsaca esref-i saat ararlardi. Sonralan yahuz onemlt olaylar lcln degil, onernsiz ve basil olaylar i9in bile ,eFef-imat tayin etmeye basladilar. Gerni yapnrmak, seyahare crkmak, vergi toplamak, nlkah kiydirmak. ev yapnrmak, hamama gttmek ve harta mushtl

"

almak gibi konularda zaman tayin olunur ve yeni doganlann zaylrceleri tanztrn edilirdt.

Astronornl i lmi ne MUs hlrnanlar rarafi ndan 'ilmi; 'l-he y' et (kainatm ruanzarasi tlrm) ve

-a

'Uma'{-ejTak (feleklcr ihni) isrnl verilrnistir. Muslurnanlar Artsto'nun tasnifine uyarak

astrorrornsyi don riyazi ilimden birl olarak saymtslardir. Onlara gore astronorntntn amaci Yunanhlarda oldugu gibi, yrldrzlarm zahirl hareketlerlnin incelenmesi ve geometnk j~areUeril1 tayirunden ibaretti.

Islarmn baslangicmda Araplann bazt ameli astrcnorni bilglleri vardi. Bedevilerm, sik stk yaptiklan gece yoleuluklannda ay ve parlak yildtzlann dOgiU~ ve batl§ yerlerinden baska krlavuzlan yoktu. Seneni n mevsim leri ni, menazili: 'l-kamer denilen yirrni sekiz yildiz grubuna bakarak tayin ederlerdi. Yerlesik kabileler arasmda, tarim mevsimlerini tayin etrnek ve hava tahrninlert '~in menazil U 'l-kamer yl ldrzlanndan bazrlarmm durumlanna bakihrdi. Astronomtntn ilmi gelisrnesi, Htndlstan'dan gelen iki kitabm etkist lie ancak YIn. yilzyilda b~~lam]~,lJr. Bu kttaplardan blri, 771 'de Bagdut'ta Arapcaya nakledilen Brahmasphutasiddhcmta'dl[ .. Digert, 500 yrhnda tehf edllmis alan bir krtapnr, Bunlara daha sonra, Sasanilerin son devrlnde Zica'~·-~ehriyar·w Arapcu tercumeleri eklenmisttr. Yunun etkisl en o,nemli olarudrr, Almag.est;in terciimelen yapslrms, bunu Batlamyns'un, Theon'un, Aristarkhos'un ve d i ger]erinin eserlerin in tercurneleri iz.lemistlr.

[slam dlninde namaz vakitleri ve din! gunler, gunes ve aym gokyuzundeki konumuna gore ayarlarur, sivi I tukvirmn diizenlenmesi ve ~e~itU bolgelerde krble dogrultusunun tayint, astronorni gozlem ve hesaplurma dayarurdr. Bu ihtiyac rasathanelerin ortaya cikrnasma neden olmustur. IX. yuzyrh n baslannda kurulrnaya baslanan rasathaneler uzun YIUar onerruni korurnustur. Kuzey Iran'du, Sultan Celaleddln Me liksah tarafmdan Nisabur'da yaptmlan rasarhanede onun haleflerlnden Sultan Sancar narmna, astronom el-tHlzinI, ez-Zieu 'sSancari'yi yazmrsur, Daha sonra Ilhanhlardan Hulagu'nun ban Iran'da yaptirdrgt rasathanede Naslru'd-din Tusive arkadaslannca on iki yil suren bfrcaltsmadan sonra, Farsca meshur Zic-! i1luln,l'yi nesretmtsnr, Tusi'nin jjgrencisi Kutbu'd-dln Mahrnud e§~SirazI. Kahlre'de tbniJ/~~utir. Semerkand'du Timur'un torunu Ulug Bey He birlikte Cemsid el-Ka~i, ~fLi:l-zade erRamt ve 'Ali Kuscu onern I! rasotlur yaprmslardrr. islam dunyasmda astronominin bilirnsel mcelenmesl lug Bey ile son bulmustur.

19

Islam Ida rasathanelertn omrOnun ~ok az olrnasmm bashca nedeni, rasathanelen hiiklirndar ~ ve vezlrlerin kurmasi, bunlann destegt kalktlgJ zuman rasathanelerin kapanmasidir. Diger .. ",onemli neden Ise, dini ibuyaclar il,(in gerekll olan zieler tamamlandrgi zarnan, rasathaneye ihtiya~ olmarnasidir. <;unkti lslamda rasathanenin asil amaci zlc duzenlernektlr, dclayistyle btllrnsel amac soz konusu degtldtr, Bu nedenler, {fah~maliJfI XI. yuzyilda duraklama donemtne sokrnusuir. BUlla karstltk bu yuzyrl ban dunyasr i~in bir donum nuktasidir. Osmanh imparatodugunda ise, XVI. yuzyihu ilk yansma kadar mllsbet btlimler alarunda onernli btr gelisme geze ~arpmamaktadlr.

Kanuni Sultan Suleyrnan zamanmda devlet htzmetlne giren Seydi AU Reis yalmz denizciltk konulanru degll, dentz astronomtsint ve cografyassrn da tyt blliyordu. Arapca ve Farsca

"

eserlerden derlenmis alan Mir'iuu'l-memaiik ad], eserl seyahatname :nUeligindedir. Gozlem

ve deneyimlerini tceren Mubf.t adh eseri deniz astronomisi ve cografyasl tle, Mlr'atU'l-kil'i;ujt

.,

adh eseri ise astronorni ileilgilidtr, Ali Kuscu'nun ljulii~'atii'l-Hey'e adh eserini bazi flavelerle

Turkeeye gtwirm.i~tir .. Mustafa bin 'Allyu'l-Muvakkit, TubJetii'z-z.amilrl ve b,aridetU'l-e'van. adh risalesinde, gokkurelednin ve yrldrztann niteliklerinden, deniz ve daglardan bahseder. III. Murat zamaninda Mahmud bin 'Ali Sipahizade, Evzab'l-mesallk rna 'rifeti'l-memalik adh eserlnde yeryuzu, deniz, irmak ve gollerden bahseder .. Mehrned bin 'Orner B,eyiz~d bill iA~lk, Mend.'l.iru'l-'awilim adh eserinde, cografya ve astronomlden hahseder. Mustafa Zekl, Gryaseddin Cernsid'in Sutlemu's-sema adh eserinl Turkceye cevirmistir. Abdullah bin Perviz, Ali Kuscu'nun Risale fi'l-Hey 'e adh eserini lrfirl!drlfs-sema ad! ile cevirrnistir. Takiyti'd-dln XVI. yuzyrlda lstanbul'da btr rasathane kurmus ve astronomi lie i1gHi eserler vermistir. Erzurum lu Ismai 1 Hakki 'run 1756'da yazdi g:J ve oldu kca fin kazan ml~ Ma' rife t-ndme adh eserinin bir bolurnu bu konuya aynlml§tlr56.

3.1.1. Divin Edebiyatmda Astroloj!

Divan edebiyannda, kozmografya, 'ilm-i nucum, 'ilm-i sihr ve 'ilm-i kimyil: gJbi ~e~itH i1imlere alt kellme ve tebtrlen kullamrken ~airler. eserlerine ilmi blr hava verrnek veya bu iltmlere De derece vakif olduklaruu gosterrnek arnacmda degtldtrler. Sair, bu bllgileri kullamrken kellrne ve tabirlerle daima belirli tesbihler ve mazmunlar yapar; bu kU~e te§bihler. mazmunlar ve di.ger hayal ststernlertyle kendt his ve dU~lince]erini anlatmaya t;alm~lr. Bunu yaparken gosterdikleri rnaharet ve incelik onlar i9in cok bi1ylik onern t~lr57.

<jlm-l al!.kam-I nucienu: esas olan, yedi gezcgcn ile on iki burctur. Bu ilimle mesgul olanlara gore, her insan, hayvan, bltkl ve maden yrldrzlarm etkisi altindadir. Gezegenlerin her btrtrun hisler, ahlak, tabiat ve saghk uzenne etkilert vardir. Her btrinin delalet etbgi renk ve ozellik baskadir, Insanlar, etkisi altinda bulunduklan yildizin ozelliklerme gore iyi veya kntll, comert veya clmrr, talihh veya tallhstz olabihrler. XV. yuzyilda .Bali taraftndan n. Murad adma yazm1ml§ olan Murad-ruime'de bu ilmin onemi ~oyle anlanlmaktadrrts:

56 Erzurumlu Ismail Hakka Miirifet,ilime, haz, M. Faruk Meyun.Hstanbul: Bedlr Yayrnevt, 1993), 2.8-301. 57 Ahrned-l Dai, {:engrUlme. Critical E(.U~io!1 and Textual Analysis by Gonul A. Tekln, (Harvard Oni,versilesi: YakmdQgll Diller! ve Medentyetten BblHmOJ, 1992), ! 48= 149.

:58 Agall SJ.rr1 Leveed, a.g. e .• 197= 199: Ah med-l Dat, a.g.e .• 150.

20

ilm~i NiJ.cOm Muneccim olursan dilru~ her zarnan Ki tlm-i rlyazet bulasm hernan Mukavvtmlige kaadir olrnak gerek Hem 02'. vaktine hfizrr olmak gerek Durus zice tahsll ide gor tarnarn

Ki muhtac nlalar sana has-u-,am Huda nfirdan yun yaratti melek Dahi duzdu bit" yerle dokuz felek Yen snffa etl2iki say van kodu

Bu rneydanda oyuncu hayvan kodu K:i done felekler sure i~leri'

Ala yazlan gotulf'e kislan

Ne denlu dilcr Ise seyran ide

Kimi purferah kimi hayran ide Dahi her fclekte ki yrldiz kodu

B iris~ nde ef'ftli bin yuz kodu Burucu dckaayik yaram bile

Ki ahkarrum bikmet ehli bile

~u kim okurnus ola ilrn-i niicflm Havadis ahadislul andan urn Bular noliserdur bili.ir ekserin Nice ekserln belki bilur vann Pes anla ki alemde ilkil ki§i

Am hasil etmeye koya i~i

Hususa kt dunyada sultan ol'a

Bir iklirne hukrnedici han ola Gerekdur kl ilm-i niiciirn okuya Kalan islerin hep anmcun koya:'i9

Felek: Gok, gokyuzu, serna, talih, buht, kader olarak da gecer, Cogulu eflakur.

Batlarnyos'un slstemine gore dunya kainatm merkezidir. Dunyayi i~ige ge<;mi~ bir ~ekHde; sogan zan gibi dokuz felek cevreler, Yedisi, yedi gezegcnln felegidir. Birinci felekte Kamer ve srrastyla . Utarid, Ziihre, Sems, lVlirrib, jY1a~terf ve ZU!'I-al gezegenleri bulunur, Bunlann lnsanlar Lizer~nde iyi ve koHl etkileri vardrr. Sekiztnci felek sablt Ylldll,lar ve burclar fele.gi olan [elek-i J'€vubittir. Dokuzuncusu Ise, cisimden annnus nlup butun felekleri saran en bilyUk. en yuksek felektir. Felek-i atlas.felek-i (1 ';.am,feJ.ekii'l-efliik adlanyla am hr. Hukema felsefesine gore sekrzinci felege Kursi, dokuzuncuya cia 'AF_I\' denir. Felek-i arias devrini yirmi dart saatte tarnamlar. Dogudan bauya dogru drinup butun feleklen de dondilrilr. Diger

59 Aguh SlrrI Levend. a.;,:.e., 19H- i 99.

21

- feleklenn bareken ise iki turludur; birt felek-i atlas i le dogudan banya, digerm de bandan

- doglJya dogrudur, Felek-i atlasv» donrnesiyle kendl Istikarnett dismda donmeye zorlanan sekiz

.• felek, insanlann talihleri, refah ve mutluluklan uzennde de,gi§ken ve aksi durumlar ortaya ~Ikanr. Felekler uzerine ~ikayet etmenin nedent budur. "Kahpe felek, donek felek" gibi ~ikayetledn nedeni dokuzuncu fe~egjn ters donrnesidir. "Kanbur felek" tabiri felegin srrnmn yuvarlak olu§undandlu·60•

Felek bazr birle~ik srfatlarda olumlu anlarnlarda da kullamlrmsur; fetek-cah, felek-rif'at, felek-paye, felek-mesreb, felek-reftar gibi. Eflftk, cerh, gcrdun, slplhr, serna, asuman ve gek gibi e§anlamh kelimelerle gecen felek, divan §airleri tarafmdan yuksekltk, yucelik, gentslik, sonsuzluk, parlakhk gibi ozellikleriyle amhr. Felegjn a.ldrng.1 renkler nedeniyle plrfrze, ~ini •

..

mina-reng, surh-ab gibi deyimler kullanrhr. Don[i~(1yle sergerdan olarak nltelenlr, Cami-i

eflak~ sakf, tak, kubbe, giinbed, kerner, tennfir, keman, hokka, devat, durc, [as, legen, fanus. ~elilber, degirmen" dolap, ((ark, sadef, sanduka, besik, kayik, merdiven, kapi, bostan, sebzedr. gu.l§en~ll1azra, gul-zar, s,agar; kadeh, §i~e. sayeban. yfuier. perde, saz, ceng, abu, ormanhk (bi§'e), yah,. ayine. bezm, encumen, cermet; pIT, zal, pire-zen, zen, rakkase, sa.ki. a§lk. stkestedtl, ustid, sitem-kar, musahlb, cubbe-i ezrak, kurk-i sincab, kaba, gaddar, kahhar, sarraf, hirsrz, h.ayyal. milder, rahlm, subha-gerdan, mthman-hane, dey, ehrimen, hindu. slmurg, heva-dar, bi-karar, la'l, defter, darnen, kan: kasr, saray •. eyvan, kiiy, asttan, esik, taht, rninber, rneydan, top" at, ahar, Sami~ zmh, stper, kal'a, bilr~, kafes, fulk, bahr, habab, gii~, suturlab, su'ban kelirneleriyle blrer ilgi nedentyle kullanilan felek, ihtiyarhgi, donekligi, klmseye yar olrnamasr, kahpeligi gibi ozel likleriyle ~ikfiyet].ere neden olur6l.

Yddlzlar: Kevkeb, necm, ahter, sitare, tflbende, taban. b'l-hisab g.tbi sifatlarla kullamlan yildizlar, buyukltik, kucukluk rnukayesesi sozkonusu oldugu zaman, kucukluk ifade eder; mukayese edildigi varhk ise gok veya gunesnr, Btl [fade h;:in aldrg: slfat kem-terindir. Bulunduklan yerin sektzlnct felek olmasi ve burclarda kumelenmis olmalan nedenlyle cok yerde bun; kelirneslyle beraber kullamhr, Cesm, esk, katre-l ~ebnern, akca, jale, dane, arpa, dan, fun duk, nukl, 9ak11 (hasi), min, ~ilkUfe. sibab, basern, mum, kandil, rnes'al, -roc IJJk , sevgill, le~ker, geda, a~]k, mihman, nokta, goz. yumurta gibi kelimelerle tesbih yapihr, Genellikle yuvarlaklik, parlakhk, renk, kucuk kiiciik parcalar halinde ve serptlmis olarak bulunrnalan nedeniyle benzetmeler yaplhr62.

Seyy,areler:: _f(amere olan uzskhklanna gore ~oyle stralamrlar: Zul;zal, .Mlijteri, Mirrltl, ~em5, Zuhre. 'Utarid, !p1mer. Semsin iistiinde clan Zuhal, Mii~teri VS MirrlfJe efliik-i selase-i ulviyye, ~em;!i;n altmda clan Ziihre He 'Upiride sufliyyin, beslne birden hamse-i mutehayyire denlr, f[am,er ve SIEms bunlara eklenince seb'a-i seyyare tarnarnlanrms olur, Bu yedi seyyareye kevakib-i seb'a-i seyyare, heft ayine veya heft banu derler, Bu yildrzlar, sahip olduklan ,jjzeUjk~ere gore belli s.faUar~a vusrflandrrehrlar. Ornegmn Zu~al, nahs-i ekber-tl Hindupeyker:

60 ist.ender Parna. a.s:;e. ,164-165; Ahrned-t Dill. a.g. e .. 149; Harun Tolasa, A.hm.et Pasa ~/!Itl. ~ii'r DU1!)'a,~1 (AnluD',a: AtaU.irk Umversttest, [973),425-426; M. Nejat Sefercioglu, Ne~i't Dival'u'nm TuhW.i (Ankara: "'ultor B,akanhgl. 1990). 317-31!t

61 Iskender Pala, a.g:« .. 165-]66; Hamil Tolasa, u.g.e., 427-431; M. Nejat Seferciugll!. a.g,e., 318-330. 62 Harun Tolasa, a.g. e.. 43] -433: M. NeJ3t Sefercioglu, u.g,e .• 330~333.

22

_ Mli~'tteri. sa'd-i ekber-u saadetguster; Mirri!J, Mirrih-i ahmer, nahs-i asgar-s celladmanzar: '., z.ahre, sa'd-i as gar, banu-yi azra, zlihre-i zehra; 'Utarid, debtr-i sema, Utarld-i hOb~sima; $ems. Sems-i munir, neyyir-l a'zam: Kamer, Kamer-I hub-manzar, Kamer-i peripeyker, neyytr-i asgar, Sahtp olduklan ozelltklere gore bunlardan baska sifatlar dill allrlar63.

Kamer: Neyyir-i asgar alan ¥ameri n tabtatt soguk ve nem lidir. Sa' d-s mutavasstt da denir. Bu seyyareye mensup olanlar sebatsiz, ihrnalci, kararsrz, hayalperver, zayif ve dayamksiz, bencil ve endlseli olurlar. Birinci felege. pazartesi gOnti He cuma gccesine hakimdtr . .f[amerin yert birinci kat goge Farscada sipihr denir. Beyaz renk ona aittir .. Dosru $emstir, du~m~m yoktur. Keten, karms ve kuru ot gibt seyleri ~liru:tme 6zemg~ vardu. Bu etkisi ayin Ilk yansmda fazla, ikinci yartsmda az O]UI:04.

RagipPasa:

01 rnehtn ser t5 bepa nCir~1 rnucessemdir teni Tar-t kettan-t nigehten olmuyor pfrahenW'i;

Ne~ati:

C;un basn kadern sipihre 01 ~§'b Gosterdt kusfirun arz edip mah6E1

Eski edebtyatta kryamet veahtr zarnan manasma kullamlan devr-i Kamer rabin vardtr, Inanca gore, yedi seyyareden her birine ail ve blner sene clan yedm devir v arch r .. Bunlann ilki, devr-i Adem de denen Zu!mi devridir. Adem ve Zub·al kellrneleri ebced hesabina gore ayru rakarm (45) verirler, Zal)al, Mirrf!J, Miigteri. S'ems, Zuhre ve 'Utarid devirleri gecmtstlr, i~inde bulundugumuz devir ise devr-i Kamerya da devr-i Muhammedf dtr,

Bald:

Gerdun-i dana aid1 isen ltme i'timad

Donsun pi yale devr-i Kamerden hudur mumd61

Seyh Gahp:

Vabeste ise ay~-ij tarab hukm-i nucurna Mehtab ideriz ya.:r He devr-t Kamer"dirOs

Devr-i ¥atner tabirt, genellfkle fltnc kelimesiyle beraber kullamhr, fitne ahir zaman demektir. Peyk-ifelek, kaastd-tfelek: tabirleri de .({mnerden kinu.y.edir69,

Kamer, gunesten aldlgl mlrla geceyi aydmlatan, yol gosteren, dogaya guzellik ve gekicIUk veren birl~lk kaynagldu. E] degmernislik, yamna yaklasitamarna, uzaktan seyr edilme, her gece gortlnmerne ve bir yerde karat kilmama, karanhgi aydmlatma, yilksekte bulunrna, yuzundekl slyah lekeler gibt ozelllklenyle sevgill tie blrlikte kullamhr, Yildizlarla padisahasker ili~kisi.y]e kUUaJ11.lIr. Yrldtzlar, aytn kaybolrnasi iizerine doktilen gozyaslanna benzettlir. Giine~ He ay a§lk-ma~uk i1i~kisi m~indedir. Gece lie ay, dairna sevgiltnin sa~] ve yuzi.i (veya

63 Agilh SU':fI Leveed, a.g.e., 200 ..

M Agfilh Sien Levend, a.g. e. 20 I; Iskender Pala, a.g.e. ,. 56~ Ah rile! Talat Onay, Eski TUrk Edebiyaunda

Maz_numlar, haz, Cernal Kurnaz, (Ankara: Tlirkiye Dlyanet VaMl, ~992), 48. 65 Agah Srm Levend, a,g. e .• 20 I.

,66 Ahmet, Talat Onlay, a.g.e., 48.

,67 Ag§.h 81m Levend, a.g,e .. 202.

68 Ag5.h Sim Levend, a.g., e .• 202.

69 Agah SII:'f'I Levend, a.g.e., :2H 1 ~202.

23

yanagl) cercevestnde ele alrrnr, Yeni ay (hilal), sevgiltnin kasma henzetilir. Aynca, hilalln ~ g,orUnmes,iyle orucun (Ramazarnn) bitip bayramin baslarnasi ve bayramla baslayan i~ret ve . ~ eiUellce ile ele ahmr, Oruclu nasil bayrarru beklerse, a§lk da sevgtltnfn yiiztlntl gostermestnl oyle bekler. HiUil. i,ekU nedenlyle felek noksaru, nakis ve: eksik olarak nltelendrrilir. Eksigim tamarnlamek iI;in g(lne§ l~lgmailltiyacl vardir, Aynca dill, nun ve lam harflerine benzetilir. Dolunay, gUzeUik ve cernal, yuvarlaklik ve parlakhk ile aruur. Ayrica hedr ayrn en 1§lkll devresl oldugu i~:in, gece yo] bulmayi kolaylastinci ozelligi lle kullaruhrtv.

'Ulllr,id: Merkur gezegerndir. Eskl Yunanlrlara gore bir ad] da Hermes'tir. Zeus'un ogludur. Babasuun kararlanru 0 Han eder, Lirin mucididir, Tabian soguk ve kurudur, Dlger

.. yildezlann tabiatlanyla uyusma 5zelHgindel1 dolayi mumtezk; "Ie mUnafllk. olarak vasrflandmhr. Buna rnensup olanlar zeki, faal, duzgun konusan, uysal ve sanata yatkm olurlar, Neseh, hassas, .. aym zamanda hilekar ve vefasrzdsrlar. Ikinci felege 'lie pazar gecesiyle carsamba gtlnune hakimdlr. Kansik renkler buna aittlr. Dostu Kamer, dl:i~manlan Sems ile Ziihredir. Edebtyatta debtr-i felek (felegin kattbi), debir-i serna, munsi-i cerh, tir gjbi tabirler 'Utarids: kinayedtr?t.

Bakt: Dest lJ.rmu~ Jdi kilk-i ~ihaba debir-i cerh Tugn1n(lvis-i. hukrn-l Hudavend-l lns-n can 72

S.finb(Uzade: Necrn-t hahtmda bulur lfunia-i is'adr

Ne zaman kilk-l Uc!rjd cikanrsa takvlm'"

Zilh,.e: Venus gezegenidir. Nfthid. Cobanyrldizt ve Kervankiran da derur, Tabiati soguk Vie nemlidsr. Bu yildiza bakmak kalbe sevinc verir, Buna rnensup olanlar guzel, zarif, sevdaya meyilli. sanatkar, zevke ve gosteri~e du§kul1. olurlar, Sa'd-i asgar dir. D~uncii felege ve sal! geeesiyle cuma gunune haklmdir, Yesll renk, ayrica inci ve gumii§, buna aittir, Efsaneye gore Zuhre lranlr, Qok~uh ve guzel hir kadmrms, Harut ve Marui adh meleklerden go~e yukselmenln ynlunu ogrenip oraya ~lkml.§. Sazende olarak vasiflandmhr. Divan ~iidnde §arkl, a~k, gtlzellik vie 9alg1 He btrlikte arnhr. $emsi seyyareler arasinda sultan-i cihfin kabul eden eski muneccirnler, dig,er seyyarelere 0 sultanm mahiyetinde birer hizmet verrnislerdir, Kamer veztri, Ziih.re calgicrsi, Mfi~terl kadtsi, 'Utarid katibi, ZulJal hazinedan ve MirrilJ seraskendtr, Yunan mrtclojtsme gore ask ve muzik tanncasi Afrodit veya Venustur, Gok He gundttzun kizidir. ZuJ:wl babasim oldurdugu zarnan birkac damla 1<3[0, denizde bir kopuge dil~mU~. Afrodit bu kan He kopukten dO,gmu§tur'74.

70 Harun Tolasa, a.g.e., 443~449'~ M. Nejat Seferclogl», u.g.e., 347-353.

7 W Ag,ah Sirn Levend, a.g,e., 202-203; iskender Pala, a.g.e., 504; Ahmer Talat Onay, a, g, e .. 423~ Ahmed-i

n5.r, a.g,« •.• 152; Harun Telasa, a.g.e., 443 .. n Agru. Sirn Levend, a.g.e., 203.

73 Agah Sll~.F1 Levend, t1.,g.e., 203 ..

74 Agih SnrsLevend, a.g.e.; 204; Iskender Pala, a.g.e., 538: Ahmet Talat Onay, a.g.e., 446-447; Ahmed-t Dfit. a.g. e., LSI. 152.

24

Baki: Bezrn-i felekte urmus idi ZUhre saza ceok Ay~'-li safada hurrern-u handan-u §adman7'5

. ~

Cengnam,e'de eeng kendlni Zlihreye te§bih etmisttr:

Felekde ~imdj kim var Zuhre yildiz Benem sazm anufi her gice gi.induz76

Zuhre, bezm-i ay~ duzenler: hem sazende, hem hanendedir. Sah bezmlerinde dolasir.

Sazrm calarken gok ve felekler, bazen de gunes oynayip serna yaparlar, Ayru zarnanda bestekard,mr77.

" 3ems: Afitab, hur~id. mihr, gun de denir. Neyyir-i a'zam ya da sultan-t a'zam dentlen

$emsin tabian sicak ve kurudur, Bum! rnensup olanlar kuvvetli, zekt, sanatka:r.i~]erinde ba§anh. giin.e~, gibi halkr cezbeden, gosterts, zevk ve sataya dU~kunduder. Dordtmcn felege ve pazar gilnti tle persembe gecesine haktmdir. San renk ana aitttr. Klmyagerler alnna §,ems derlerdi. $emsin hareketi, kuzey burclart olan Hamel, Sevr, Cevl.Q, Seretan, Esed ve Sii.nbiJ.le burclanndaagrr, guney burclan olan Mf;.im, Akreb, Kavs, Cedy, Delv ve }fut burelartnda htzhdu78_

l§lk veaydinhk verrnest, pan]U8,h lSI tasnnasi ve dagitmasi, bitkilerln gellsrnesinde rol oynamasi ve la'l gtbi degerli taslann olusmasma neden olusu, dtger seyyarelenn sultam o1ma..sl, dogu~u ve batrst bakrrnlanndan ele ahmr79.

Tolmadan peymanesi mahun mey-i hUll'fdden Girmeden raksa felekler nagrne-t nahidden80

Ahmet P3.§a: Oykune]Oen yUztine hergiz bakilrnaz yuzine Bi-hayadur ki oldi bu vech He mustahkar gUne.~81

Nev'i:

MirrffJ: Merth, Mars gezegenidlr. Nahs-i asgur denilen Mirribfn tabiatt asm derecede steak ve kurudur, Buna mensup olanlar kuvvetli, htddetll, sert, curetkar, dengell, kavgaci ve mucadelecidlrler. Cellattar, fesatlar ve yol kesictler bun a mensuptur. Besinci fe~ege ve curaartesl gecesiyle saIl gUnUne hakimdir. Kirrmzi renk buna ail oldugu i~in .Mirrih-i ahmer derler. Sava~.a alamettir. Bir elinde klh~ veya hancer, cUgerindekesik insan ba~1 iJe tasvir edillr, f"elegin seraskerldir. Yunan rnitolojtsinde savas tannsi olarak blllntr. Eski kimyada derntr ve bakira i.§arettir. Edebtyatta Behram, Behrarn-i felek, tir-i per-tabi ve tigzen-l asman gtbt tabirler Mirria.ml.en kinayedir!i2.

75 Ag:iih Srrn Levend a.g.a., 204. 16 Ahmed-I D.ill • a.g.e., 152.

77 Harun Tolasa, a.g.e., 4.n

78 Aglih Sun Levend, a.g.e .. '2;05; lskender Palac.g.e., 194-195; Ahmet Talat On8Y, (J.,8,€ .• 182. 79 Haran Tolasa. (l,g.e.", 437442: M. Nejat Sefercio!l;ltI, o.g.e., 339-346.

80 M. Nejat Sefercio~Eu, a.g.!?" 340.

81 Hiln.Hi Tolasa, a.g.f:., 437. .

82 ~gahi Stm Levend, a.g.e .. , 205~206~ Iskender Pala, {I.g.e., 352: Ahmet TaJat On8)" a.g. e., 293~ Ahmed-i n~i. a.g.e., 153.

25

Nefi,: M§.h-I nev sanma felekte gortcekpeykarnm Tilredi Behram elinden diJ~tu zerrin han~.ri83

Baki: Felek-lisrete btr ahter-l ferhunde iken

Yine Mirrih'srfut durma {Hiker kuru kadeh84

~eyh. GaUp:

Mlrrilr'ln ell donup ~Hadan Du~tu yere hanceri sem.adul185

MUlte,rf: Jupiter gezegenidir. SQ'd-~ ekber olan MUjferinin tabtau steak ve nemlidir, Buna mensup olanlar cesur, bagl~laYlcl, zarif, talihli, dlizgun konu§an, rntltevazl ve yumusak

.. huyluohirlar, Altmct felege ve pazartesi gecesjyle persembe gunune hakirndir, Mavi renk buna. aiUlr. Mirrib ve Kamer dostlan, Zuhre lie . Utarid dU§man1andlT., t;lplak gozle g5rlj].en tek gezegery ohnasr ve parlakhg; nedeniyle kullamhr .. Hatib-i felek, kadi-~ felek gtbt rabirler M,j.i~terfd,ef] kinayedir, Birds" Hurmuz, Erendiz, Sukit da denir86.

Baki: Tedbir-t mu'zamat-i umur-l cihan I~un Yakrrusn §em'-i fikreti Bircis-i ntiktedans?

Kellrne anlaemadan hareket edilerek ah§veri§ i~lerinde rnusten olarak go,steriUr88.

Zu~al: Saturn gezegenldtr. Mttolojiye gore gok ile yerin ogludur, Zaman tanrtst olup ekip bi.ymeyi korur, Keyvan denilen Zu.Q:alin tabtati asm derecede soguk ve kurudur, Gam ve k ed -. '11-' - B· -- 9, ,m-e -s'up eta alar ahmak. cahtl bilg isiz korkak krskanc 'Ie· yalanc oh 1-·'

.eer ,enr. .un"" n. - .. ", i:U!L __ , . _.11._, i)1",,1 , __ . __ .1\, ._",_.u ''> ....• d .. 1 . ur ar.

Hurafelere tnamrlae ve hayalctdirler, Madeni kursundur: eskl kimyactlarda kursunun adi zuha.ldir, Yedinci felege ve carsarnba gecesiyle cumartesi gllnune hakimdir, Siyah renk buna siittir .. Dostlan Zuhre He 'Utarid, dusmanlan Sems lle .f(amerdir. Zu~al de MirrO) gibl kotii:lliglin alametidir. Nahs-t ekberdir. Felegin hazinedandir,

Vehbi:

Nahs-I ekberle tulu Uti siireyya-:o stiihan89

Riya;z;i:

Kevkeb-i nahs-i ekber-i Hili' Bag-l ikbale didebammdu·90

ZIlJ~alin fet,egi, dlger feleklerln hepslnden btiyLilk ve yuksek, yrlltk devrl de onlarm devtrlertnden daha uzundur. Yedinci iklime hakim ulan ba yedinci seyyare, bu lklimdeki memleketlerden Hindtstan'a da baklmdtr .. Siyah renk ZuJ:wle aittlr, Hjntlilerin siyah otmalan bundan clo~aYldn-9l,

83 AhmeL Tala~ Onay, a.g .. e., 293. 84 Agil1 SIITI. Levend, a.g.e., 206, 85 Ag.~h S!!TI Leveed, ,a.g.e., 2:06.,

86 Agih SIITI. Levend, a,g.e., 2:07; Iskender Pala, a.g.e., 374; Ahmet Talat Onay, a.g.e., 307-308, Ahmed-i

Dftt a,g.fl.,. 1.52'; M, Nejat Seterctogiu, a.g.e., 337.

B7 Ag:ah Sun Levend, a.g.e" 207. 88 Harun Tolasa, a.g.e.,. 436-437. 89' AgaJ1J Sirn Levend, li:.g.tl., 208.

90 Ag§.h S!tn Levend, .:l.g.e., 20K .

91 Agah! Srm Levend, a.g, e. 208-209; Iskender Pala, u.g. e .. S38~ Ahrnet Talat Ona),., G.g.tl., 446,

26

BOCOn seyyarelerln en ustunde olmasi nedentyle yuoeHme ve ytlkseltme amacryla -kullaruhr, Hindu olarak tasavvur edilir, En nsue olmasi ona gozctlluk, bekcllik, pasban 'g:tlrevllellini verir .. Eskiden bu i~j yapanlar, basta Hindu olmak uzere koleler idi9'2.

Burelan $emsin donencesi bun; denen untki kisma aynlrmstir. Her krsnnda mevcut

. sablteler, dururn ve §.ekiHeriyle i1gili isirnler alrmslardtr. Bunlar, flamed (kOI;). Sevr (boga), Cevzd (ikwzter), Seretdr: (yengec), Esed (aslan), Siinbtde (basak), Mfzall (terazt), "A~reb (akrep), Kavs (yay), Cedy (oglak), Det» (kava) ve flut (bahkjrur. Burclar nevruzdan baslar, Hamel Marta rastgeltr, digerleri bunu taktp edet-93,

Feleka'l-bur~c veyafelek-i ,Jevabit adh sekizinci felek, sabn yildrzlarla doludur, Eskiler sablt Ylldlz.lan~ sayist ru tahmtn etmistrr. Pakat her birine ayn igjm vermek irnkansiz

~ - -

oldugundan altrms kisma ayirrruslar, yrldizlann yakmhk ve gori:inii~lerine gore isim

vermislerdir, Bunlardan on ikisiMm,talf;aUi'l'-huruc uzerindedtr. Digerlert ise btl bolgentn kuzey ve guneyinde bulunurlar. Sonradan felekler donrneye baslayinca her btri aynlarak kendi fe~eg{ne glder. BUfC; bure-t seref, bure-t saadet, burc-i devlet, bure-t melahat gibi tablrlerle kullarulrr. Mah-I bUfC-1 siplhr, meh-i bUTC-J seref, bare-t devlet ahterl, bure-t devlet gtlnes], bUfC-1 melahatte ay gibi tabirlerle yuceltilrnek istenen guzelllk, baht, mertebe ve bazi .~ahl.slar i~in kullaruhr'".

Sevr, sozliik manasi oktlzdur. Eflflkin yukunu 0 tastrnaktadtr. Cevza., yticelik, yukseklik, ululuk gibi manalann ifadesl i~in kullarnhr .. Kamer; Akreb burcunda ike" sefere ~Ikt)mayacag~ inane. yoluyla, sevgilinin kaprsindan aynlmarnak is:in bahane lead edilir, Kavs, kelime manasi (yay) He ka§ .~in kullanihr. Delvden, keltme manasi (kova) He felek dolabmm su dokmesi hayah ~Ikartl:tr,ljut, ~l(u-lfelek ~ekUnde g~er9S.

Bunlardan baska 'ilm-i tencime ait blrcok tablr vardir. Her seyyarenin hareket ettigi noktaya donjj~U, 0 seyyarenin ZaJ1'lan-1 ~erffi olur. Seref-i $ems, seref-! Kamer, §er.ef-i 'Utdrid gibt tabtrler bunu ifade eder .. Uflirt.lk9iner duzenleyeceklen nusha veya vefkleri gUy! zaman-.! ierej de yazarlliar,96

Baki; ROyinde [ali uzre hat-I tumU~kbar-l yiir ~ltil1Hk yazar ~eref-i fiftfibda:97

Kiriin-: kevakib, H~i yildiztn ayru burcun aym derecesinde bulunmasidir.

Seyyit Vehbi: Bindi bir zevraka Damad'; tle Hazret-i ~ah Burc-iabide kiran eyledi san mihr He miTh9B

Ktrtin-t sa'deyn, Ma~terl sa'd-i ekber, Zuhre de sa'd-i asgar oldugundan bu yildizlann krranma denir.

92 Harun Tolasa, Q,g.e .. 436;, M. Nejat Seferclnglu, a.g.e., 336-337. 93 Agahi 81m Levend, a.g.e., 2.09: Iskender Pala, a.g.e .• 90.

94 Harun Tulasa, a.g. e., 434-435.

95 Harun Tolasa. Q..g.e., 435-436.

96 Ag.m. SIn! Levend, a.g,« .. , 214-215. 97 Ag~h Sirn Levend.zi.g.e., 215.

9'S Agah Sirn Levend, ,a.g.e." 215.

27

Nedim:

Bu meclts-i purmeyrnenettn virdigi feyzi Bahseyltyernez ltdeme sa'deyn kuam99

gengname'de,glizellerin bir araya gelince bu toplulugun ugurlu o~u~unu ~awr ik.i ugurlu ylldlzm bir araya geltsine telrnihle anlutrmsnr:

Kara g,o.zUl guzel yuzlu perrler Ozi Ztihre cernali M(j~ternerIOO

Nahseyn-] [elek; Zu{l.ai He Mirri!J yrldizrdrr. Ihtirak, .f{amerde.n baska diger yildizlarm $emsle ayrn derecede bulunmasidir. Sitare suhtegcin, yildrzlann ihtirakinc telmihtir. Hari; ve .. eve; seyyarelerin donencelerinln $emse en yakin noktasma nokta-i haziz., en uzak noktasrna nokta-i eve deniriOi.

Ayrroa, Bakt, Fuznli'~ HaydJl Beg, Nev'i ve Yahya Beg dlv§.nlannd.aki kozrnlk unsurlan lnceleyen doktora tezi bu konuda ayrmuh bilgl edinmek icin onemli blr 9ah~madlr]o:l,.

3.1.2. Do. 'l'e't-ndme'de Astrole]]

Metinde astroloji ile ilgtl~ ~u btlgiler bulunrnaktadrr:

Peleklen Btlgmlenn dediklerlne gore felek, bir clsm-i basi! ker.idir. Felekter katman halindedir ve kendi yortingelerinde donerler, Haflflik, agirhk, yumusaklrk, sertltk, ya.~hk, kuruluk ve aynca ysrtelma ve bltlsrne g~bi ozelltklere sahip degHierdir.

Felekler birbirlerini cevrelerler ve hepsi alemi olusturur. Yeryuzune en yakm felek, felek-i .((amerdir, sonra sirasiyla 'Utarid; Ziihre, Sems, MirritJ, Mii.~terl ve Zubal gelir, Her felegin bir mekarn vardir; burada hareket eder ve buradanayrrlmaz. Hareketleri hicbir nesneyle karsrlaannlameyecak kadar hizhdrr. Feleklerden bazisi felek-i a 'zam gtbt dogudan banya, bazisi [elek-i sevabit ve eflak-i seyyarat gibi bandan doguya, bazrsi dalli.bi, bazis: ra,tlavf, bazlsi bama' ili hareket eder,

Felekler merkezlerlne gore Ikiye aynhr; merkezi .fHemin merkezt olanlar ve olmayanlar, Ornegin yukanda ismi gecenlertn merkezi filemdir .. t!ii.riCii'l-merke'l. feleklerus rnerkezi alem degildir. Efliik-i te'dcivfrin rnekaru yoktur. Felek-i sevabin« cok sayrda sablt yrldiz bulunur, ButUn felekleri cevreleyen felek [eleku 'I -eflal..:tl r, burada hir; yrldiz olmadigi icin felek-i atlas da derur, (bkz, vr, 7b .. 8a)

Felekler srrasryla sunlardtr:

1. FELEK-i~AMER

_«amerin iki yuzeyi vardir. Mu!wddeb denilen list yuzeyi [elek-i 'Uliiridln i~ yaruna, mu~a' 'ar denilen all yuzeyi kurre-i nann ust yuzeylne temas eder. Felek-i Kamenn merkezi alemi.n merkezidir. Felek-i Kamer dart kisma ayrihr: Birinci krsrnacevzear dentr ve [elek-i

99 Ag§h SUm'! Levend, a.g.e., 215. 100 Ahmed-i Doli, a.g.e., 152.

101 Agah Srm Levend, a.g.e. 2.15-2.16.

102 Sa.bahar Oen~l, "! 6. Yi.lz;yll Bazi Divan ~air]eril1in T(i.'k\rc Diva:nlanoda Kozrntk Unsurlar (Baki, FuzUlr, Hay§li Beg, Nev'i, Ynhy5 Beg)," (Basrlmamis Doktora Tezi. Marmara Oniversitesi, 1992).

28

'U,tdride temas eder, ikinci krsrrn [elek-i cevzehre temas eder. 'O~uncii kisim baric-i ~mef'k,ezdir. Bunun alundaki krsrm ise Jelek-i tedVirdir, ,c:amerin bulundugu bu klsma.jelek-i . esfe! denir. Kamer bunun hareketiyle beraber harekereder. Kamer karanhkur, fakat gtine§,ten ]~.k ahr .. B'UtGn yildrzlarm en kil.r;Ugudiir" a§,agl felekde olup btze yakin oldugu lyi.n . buyUk gOriinur. Devrtni yirrni sekiz gUnde tamarnlar ve batidan doguya dogru hareket eder, Felek-i ledviri on dort gunde blr devreder. Birmci devirde parlak ylizu, iktncl devirde de karanlik yiizti dunyaya donuktur.

If:am:ere butnn yildizlardan mzh oldugu i~in peyk-i felek. dentr, Cirrni yerln otu: ,.to~uz c(.iz"inde,n bir cuz've bir rub" cuz:"dur.. datresi dort yuz elli iki mil. daireslntn kutru yiiz kirk dart mildl r .

..

¥amerin tabiat olaylan ve butun canhlar uzertneetktsl vardir, BlI etki, onun rutubetli olmasma baghdir. Bu etkiler metinde su sekilde srralanrmsur: Kamer, med ve eezir

..

ol . aylanmn rneydana gelrneslne neden olur. Ay parlak oldugu zaman, hayvanlann bedenleri

daha kuvvetli ve nemli olur, Insanlann damarlan dolu olrnaz. AYIll ilk yansinda hasta olarun Iyilesme o~.aSEhgm. ikinci yansmda basta olandan daha fazladrr; ~Unkti Ilk yanda 1~lg1 fazla oldu,gu :I~in kuvvet verir. Aym l§Jgl fazla olunca hayvanlann bedenlerinde killar cabuk bilyur" sutleri artar. Yumurta akrna da olumlu etkl eder, Ay parlak olunca rutnbetl nedeniyle ,e~ya cabuk bozulur, Ay l~lgmda ~ok oturan insarn rutubet nedenlyle uyku basar, Et, blr gece ay l.§~gmd,a kalsa bozulur, Ayrn Hk yanstnda bahklar artar ve serniz olur; yilan, bocek gibi haserat yerden disan cikrp sokarlar ve zehirleri daha etkiltdtr,

Aym ilk yansmda dlkllen agaclar kolay tutar 'ole meyveleri ~ok olur. Ay l;~lgl fazla oldugu zaman agaelar daha cok t;i~ek a~JP meyve verir. Ay l~lgl azahrken veya ay gokte kaybolurken meyve az olur. Otlarm ve yemislerin buyumesi ay bed" oluncaya kadar altar. maf1a.~a vannca bGytlme azahr. :$eftali. susarn, kavun, karpuz, hiyar ve kabak ay l~lgmcla buyur .. Yemislere vuran aYl§l£l renk verir ve ilk yanda verdig] renk sondaklnden daha guzeJdjr. Aym Uk yansinda olusan madenler son yansmda olusanlardan daha fazladir,

A~a,gl snnftan olan Insanlar, yalancilar, gammazlar ve kiskanclar aya mensupmr. (bkz, Yr.

B.a-9b)

(Ca.merin Yirmi Sektz MenziU ve Bunlarda Bulunan Yrldizlar

Araplar yolde yasadiklan icin G(ine§ yilma ihtiyac duydular. Boylece her rnevsimde neyle illgtlenrnek, yaylakda ve krslakda nasil hareketetmek gerektigini bileeeklerdl. Sonra gamerin durumlanni lzlediler. Feleklert otuz gecede kat ettigini ve sonunda lki gece g6rUnmed~g~ni gordtiler. Bu ikt geceyi hesaplanndan ~Ikarlp yirmi sektz geceye boldtiler, Yam felegin devrini yirmi seklze aymp her birtne bir menzii deyip Kamer her gece bu menztllerden birindeolur dedller, Her menztle bir aHimet vaz edip bu a]ametleri,.(Gamerill yoluna yakm olmak uzere sabit yildizlardan ayrrdslar,

Bu ytrml seklz menzilin hergece oa doedu yerden yukan, on dordU yerden a§agJda olur, Dogudan dogup banda batarlar, Bunlara dugduklannda tali', battlklanndagarib yada ra~ib denlr, Araplar 0111 dort menzile $ami. on dort rnenztle Yemanr derler, Fecr zamanmda,

29

blrtntn baada batrp digeril1in doguda dogmasma nev" derler, Hie rnenzilin nev"inde olusan '. her nesne i!;in, yag:mtlf, kar, ruzgar, sicak ve soguk etkinli~ini gostertr, Nev'ler bltttginde Yl! · .. tamernlenmas olur, $iimi menaillerin iUd Seratey.n, sonuncusu Simak-! A 'rel, Yefl'lani menzUlerin ilkiGa!r, sonuncusu Ri~'\a du.

Bilgteler felegin devrmi onikt krsma bolduler ve her bir kisma bir burv dedller. Araplar da felegln devrmi yirmi sekize bolUp her btnne bir menzil dediler. Bun;lariyj,n sabtt yildrzlardan sektller hayal etuler, Araplar da yirmi sekiz menzil icin §ekillerhayal etttler. Mtn!aJs.a:tJj,'l-buruca yakm alan sabit yildrzlara menzil-i J5:amerde,diler. (bkz, vr, 30ab)

Metlnde her menzll, bu menztlde buhman yl1dlziac ve menziltn ozetllkleri anlanlmis, ayrrca her menzilin yrldizlardan olusan ~ekli de verilmi~tir.,,"amerin rnenzillert ve buolarda

~

buhman yrldrzlar ~Ulnlatl:hr:

L S~ra_feyn: Bu menaillerin tlkidtr. Alamet anlarmndadir, ~iinkii hu rnenzil, 'alamet-i a~viJ.l"i sintn ve 'imaret-i tebdil-i zemindjr. Serateyn, Hamelu» krhcmdakl iki parlak 'ylldlzdH. Ikistnin arasmdaki nzakhk bir yayin iki basi arasmdaki uzaklrk kadardir. Gage ylktlklanoda, blri kuzey, bfri gilney tarafmda olur, Gu:ne~ bunlara eri§tigirlde zaman mutedil olup gece ve glindiiz e§U OIUf. Bunlann birisinln yarunda gorilnmeyen bir yildrz vardtr. Araplar, buna E~'rii} der ..

Bu menzil Nisan ayinm on alnsmda dogar, Tesrin-levvelln on sekizinde barar. Bunun dogmasl ugurludu«, zarnan vc hava iyileiiir,ruzgar yumusak cser, sular artar. Bunun raklbt Gajrdu. (bkz vr, 30b)

2 .. B,ulayn: U'r yrldtzdan olusur, Batmn ku~iUtmmii§ haltdlr ve Batn, Batn-t (lameldIr.

Batn-t tIuta oranla kii~uk oldugu 191n kti90ltiilmU~tiir. Nisan ayuun son gecesi dogar ve Te!lrin~j evvelln son gecesi batar, Batngmda denlzler dalgah OIUf. Kartallar ve krrlangrclar sahile, kanncalar yer aluna girerler, Dogusu ise kottidi1r; yagmur yagarsa 0 yil krtlrk olur, Araplar, buna $erii'.l-envif' derler, Dogdugl.lnda adar kurur, arpa hasads zamaru gelir .. Bunun raklbl Zub.ana drr, (bkz, VI', 30b-31 a)

3 .. ~areyyij: Bunaer- oIi.t.:! el-Hamel derler. Ortalarmda krth;ilk yildizlar bulunan alb yrldizdan olusur, Buna yildialaruun ~oklugu nedeniyle $iireyya demislerdlr. Dugdugurule yagmur,zenginUk ve bolluk olur, $Ureyy.a mal 90klugu, zengmlik demektir, Eyyann Oil u~unde dogar, Tesrin-l ahlrin on i1~iinde batar, Dogudan dogdugunda kl§ geltr, Her gece ytikseHl",iyice yukseldlginde In§-Ili en ~iddetli zamamdir: sular donar, Dogusu mubarektir: meyveler olgunlastr. Araplara gore de dogusu ugurludur; yagmuru oldukca yararlidrr ve dtmyanm kurudugu, suya ihtiya~ duydugu zaman dngar, Birr kisi bunun dogusundan sonra gemiye binse Allah'm koruyuculugundan uzaklasir. Bunnn nev'i nedenlyle hava rsunr, rneyveler olgunlasir. Sonlannda Nil nehri yukselirvhayvanlann sutleri artar, Raktbi lklildk $iireyyci menztltertn ell ill91k ve belli olarndir. Menzilleri 6grenmeklsteyen kt§j once $iir:eyyadan baslar, Daha sonra Deberam, $erateyni. $eraleyn ve $'iireyya ortasmdakt Bu.laym ogr-endikt.en sonra dlger menztllerl ogrenmek zor degildir. Bu menziller biltnlnce on iki. burc da bilini.r. Her burc, bu menzillerden iki menzi I ve selase menztle esittl r, (bkz .. vr. 3 U ab)

30

4. D,eberdn: Bu Klzil bir yrldizdir. $iireyyadan soma dogar, Buna TabUi'~-SUreyyii da -denjr. Bunun yarnnda gizll yrldizlar da vardrr. deve eyeri uzertndedtrler, Bunlann yen

-$evrim arkasidir, Brumm dogu§u ugurlu degtldir, Yagmur yagarsa 0 ytlkithk rrQk 01Uf. Bunun

mn/inde sicaklrk artar, Dogdugu ZElman k(j~lik guller kurur, steak rti.zgadar eser, Dogu~u .Eyyannon altisrnda, bal1§l Tesrin-t evvelin ytrml alusrndadir. Bu menztldeki yrldszlara Deberan kopeklen derler, KIZ1) yildrza Fahl; etrafindaki kiiC;tik yrtdizlara ~lli¥ dentr. Rakibi .i{albdir. (bkz, vr, 3Ib)

5. He~ 'a: At gtH!'stindeki datreye denir. CevzAnm basidir. Uy yildizdan olusur. Dogu§u Haziranm dOKUlzunda ve ban~l Kanftn-l evvelin dokuzundadir. Dogu~u ugurludur. Nev'"inde kavun ve dlger meyveler elgunlasjr, sicakhk artar, steak ruzgarlar eser. Bunun raklbi

..

Sevledir. (bkz, vr. 31 b-32a)

6. He~ ~a: Boyun alnndaki ntsana denir, CevzdmJl sol omuzudur, Bazilanna gore ise CeVliumn ayalpdlr. iki beyaz ve parlak yrldizdan olusur, Birl Zer, biri Melisadlr. Bunlan 'tevre'h~,yen uIj[ yddLZ daha vardir .. Bunlarla beraber balf-r Kf{fi He yazilmrs eltf gibi bes yildiz olurlar .. Bazrlanna goreise sol el ile y,azIl.ml~ "lam" ham gibidir. Dogl1~llI Haziramn yirmi lkistnde, bau§l Kanun-i evvelm ytrrni iklslndedir. Nev"inde sicaklar sona erer, hu.rma ve lncir yetislr, Bunun raklbl Ne 'ayim dir. (bkz. Yr. 32.a)

7. ?'ird ': ?ird"-~ Esed ikt yaldiza denir, bin ~am tarafmda elan Ma/sbuz,. bin Yemen tarafinda ol.anMebsil.ldur. fi,'"amerin menztllerinden elan ?inl'-I Ma{cbuidur. Dogusu Ternmuzun dordunde, bansi Kanun-r saninin dordundedir. Nev"i, ugurludur. Bu zamanda yagmurun yagmachgm fazla gorulrnez, Raklbi Bddedir. (bkz, yr. 32a)

8. Ne~re: Burun diregt alunda, [ki biysk ortasmdakleukura denir, Birbirinden uzakhgi iki kan§ gonlnen ik.i yrldizdrr .. Ikislnln ortasr butut gibi beyaz gorunilr. Buna, arslan burnu derler, Do~u~u Ternmuzun on yedisinde, batist K!niln-t ahirin on yedtstndedir. Bunun dogusu koWdtir, sebze ve meyvelere kotU geltr, Rakibi Sa'd-i Zrlbibdir. (bkz, vr, 32,a-32b)

9. rar/e': Buna goz anlaminda Jar! da denir, iki ytldizdan olusur, Ferkadan gfbi bir parea egrtdir. Buna arslan gozleri dentr. Dogusu Ab ayrmn birtnclgunu, batl~l Kanun-I saninln birtnci gurnldilr .. Nell" i Iyldlr, Yagmur yagarsacok faydah olur. Hurma uz.timi1 kestllr, sicakhk azahr, gece ve gunduz esit nhip geceler uzarnaya baslar. Sonbahar mevaiminin baslangicrdrr. Raklbt Sa 'd-i Bula"dlr. (bkz, vr .. 32b)

10 •. Cebke: Buna Cebhe-! Esed de dentr. Dort egri ~ekmi yrldszdan olusur, Her iki yrldrzm ortasi btr karnct uzunlugunda gorunur, Dogu§u Ab ayuun on dordtmde ve banst ~ubatHl on do'rdLinded:ir. Nev "i iyldir; yagrnur yagarsa bitkiler buyur, aga'\rlar yapraklanmaya baslar, Rabbi Sa 'du's-Su 'uddllr, (bkz. yr. 32b)

11 •. Ztlbre: Demir parcasr demektir. Yanmda bir kiiCiik ytldiz clan parlak bir yildizdir.

Bunlara Kanit-i Esed denlr, Dogu~u Eylulun fktslnde, bat1§~ Azertn tktsindedir. Nev"! iyidir; yagmuf yok yaaar, geceler soguk olur. Rakibi Abhiyedir. (bkz .. Yr. 32b)

12., $arfe: Zubre He beraoer olan parlak bir yildizdir. Buna KalbU'l-esed de denir, Zira', Cebhe, Zitb're ve Sar]«, Esed seklimn parcalanndandirlar, Dogusu He soguklar, batJ~L He

31

. srcaklar azahr .. Dogusu Eylllltin on beslnde, batl~1 Azertn on besindedir, Nev' inde Nil . yllksellr, sogukk]~ gunleri gelir. Rakibi Fer'>i mukaddemdiL (bkz, vr, 32b)

.. '!I.

[3. 'A vvo;: Uructi anlammdadir. Hen' agibi, solei fie yazil ml~ "lam II sekl indeki be~ yildizdan olusur. Bu, arslan ardmdan havlayan kopeklere benzetllrrusttr. Vereka't~esed de denir. Do~u§u Eytulun yirmi sekizlnde, battsi Azerm yirrnl sekizindedir. Nev "j iyidir. Rakibi Fer'i-i '1.Iu'ahhardu. (bkz, vr, 32b-33a)

';.!';,;,!

14. Simdk: Buna stlahsiz anlammda Simak-: A 'ul de denir, Bunun yarunda baska yrldiz yoktur, fall;:at Simiik-l Ramib yarnnda onun Rum/.tu oldugu soylenen bir yrldtz vardir, Bu nedenle. Simak-: A 'lei. Simdk-l RamilJe oranla stlahsrzdir. Simak-t A "zel, ekvatur ... yakunndadn. $arje gibi parlak btr yrldrzdir. DOgU§ll Te§rin-i evvelin besinde, bans, Nlsamn dordundedlr. Nev"s i.yidir; genelltkle yagmur yagar.Raklbt Ba.tn(J'l-.fJuttur. (bkz, yr. 33a)

1.5. Gall': Ortmek anlamindadrr. f(avsa benzeyen ti9 glzll yildtzdan olusur, Bulundugu yerMizandadLL Dogdugunda yeryuzunun canlihgi ortiildugu icin Gafr derur, GtzIi oldugu i!;innazardan kcrunur. Dogu§u Te§fTn-i evvelin on sekiztnde, ball~m Nisanm on alusrndadir. Raktbi $erelandlf. (bkz, yr. 33a)

Ui. Zuoalla: lki parlak yildizdsr. Bunlara akrep boynuzu denlr, Dogusu Tesrin-t evvelin sonunda, ball§il Nlsamn sonundadir .. Nev"irnde rtizgarlar eser, Btl nedenle Babll'de halk evlertne girer, KI~ §iddetH oIU1" .. Rakibl BU;lQyndu .. (bkz .. yr. 33a)

] 7. ilclrl: Ta~ anlarmndadir. Dart ytldrzdan olusur: U9u Re 's-i 'A~reb uzerindedir, Bu nedenle ikUI denmtstir, Re' s-i 'Akreb uzerinde alan sayilmayip, il9 yildrzdan olustugu da, soyl.en]c, Dogu~u Tesrin-i ahirin OIl dokuzunda, batisr Eyyann on dokuzundadtr. Nev"inde sujar artar, Rakibi $lireyyadlr. (bkz, vr. 33ab)

18. '-'alb: Buna ¥alb-i 'Alcreb denir, Parlak krrmrz: bir yrldszdir. Yanmda, bin bundan daha asagrda bulunan Ikl kti~lik yrldizdaha vardtr, Bunun ve Nesr-i Vai!:"i' 'run dogusu Tesrin-i ahlrin ylrmi a]llsmda, bah~l Eyyarm yirmialnsmdadtr, Nev"! iyi degildir; hava sogur ve aga:'ilar kurur, Rakibi Deberandu .. (bkz. VI. 33b)

19.~evle; Akrep kuyrugu anlanundadrr, Birbtri rue yakrn itl parlak yildszdan OIU.~Uf. yijksek~e oldugu iyin akrep Ikuyrugu denmi§ur. Dogu§:u Te~rin-i evvelin ylrrni besinde, batl§l Hazlramn yirml besindedir, Nev"inde aga<;:lann yapraklan doktllur ve yagmur 901<: yagar, Rakibi Heka'dlr. (bkz, vr .. 33b)

20. Ne 'iJy,im: Ne 'arne nln qoguludur. Ne 'arne, deve klll§una dentr, Aynca, kuyunun carhmm ya..plldlgl agaca denir. Sevl.e yanmdaki sekiz yildszdan 01 usur, dordu samanyolundadir, Bunlara Ne 'dyim-i Viiride dentr. Guya samanyolundan SlI i~e.rler. Dtirdu sarna:nyolurum dl§mdadlr. Bunlara Ne 'ayim-i Sadire denir. Bunlarsa samanyolunun dismda olduklan i<;:iD gtiya su i9ip drsan gitmlslerdsr. Dogusu Kanun-: evvelm ylrmt ikisindedir, Nev'i kJ~m baslangictnda, gece ve gunduztin e,~rut oldugu zamandadrr, Rakib] Hen 'adrr. (bkz. yr. 3Jb)

21. Belde: Bu, Ne 'ayim Jle Sa 'd~l ?abi~ ortastnda bir meydandir. Hi~ yildrzi yoktur.

Sadece c;ok zor gon-ilmm gizli bir yildiz; vardir. Bazilanna gore ise bu,l5.aw,' gibi aln yildizdan

32

. olusur. Dogu§u KanCin-'J ahlrtn dordunde, batl§l Temmuzun dordundedir. Nev"inde sular -donar. Rakibt ?Qbifrdir. (bkz. VI. 33b)

. ,~ 22,. Sa 'd-« Zdbilz: iki 1I;,u,~uk yildizdan olusur, Biri kuzey, dtgeri guney tarafmdadsr, BUHun yanmda glzlt blr yildiz vardir, buna Araplar turnturriu derler, Sa 'd-t ?dbi{li oldiirrnek . :ister gibtdir, Doill~u Kanfin-J ahlrin on yedisinde, batl§l Temrnuzun on yedisindedir.

Nev'inde ,ag.a~]ar ye~ermeye baslar, badem ve cevlz agaci da yeserir, Rakibi NegrediI. (bkz, vr, 33b-34a)

:23" Sa ·d~1 Bula': Beraber hareket eden iki yrldrzdir. Birisi digerinden bi1yiikn.iir. Guya. digerini mahvetmektedir, Sanki onu yuunak is;in agzun a.~ml§tlf. Dogusu KAni1n-l santnln sondan bir gece oncesi, batisr Ab aymm bastan bir gece sonrasidir, Nev' Inde yagmur 'If,ok

...

yagar, kurbagalar otmege baslar, sereeler 9iftle§ir. guney ruzgarlan eser, Rakibi Tarjedir.

(bkz, vr, 34a)

~

.24. Sa. ~du 'S-8U tad:: Biri parlak, tklsl glzlt u'i ydd1Zdlf., Bunun zarnamnda hayvan ve Insanlar 'jiok yer ve i~erler. Araplar, hunu mubarek sayarlar, Dogu~u ~ubatm on Iklslnde, batl.~1 Ab aymm om dordundedtr. Nev'i Iyldir; otlar buyur, kuslar oter. agaflar yapraklamr, kirlangielar gerl geltr, Rakibi Cebhedir. (bkz, vf.34a)

25. Sa "d.u 'l~alJb,iye: ijlbdmn Qoguludur. Cadir anlammdadrr. Vitti ijlba §eklinde elan dort yildizdan olusur. Biri ortadadsr, Giiya diger iir;:li de onun cadmdir. Bunun zarnanmdakis nedeniyle haserat yer altma gizlenir. Bu nedenle bu sekilde adlendmlnusnr. Dogusu ~ubatm yirmi be§i1mde, batl~l (adi yazilmanus) aynnn dordundedir. Nev": i.yi degildir .. Yagmur cok O]Uf. baglar kesilir. Rakibi Zilbredir., (bkz. yr. 34.a)

26. F,erg~l Bvvel: Burna Ferg-i Delv-i Mulsaddem de denlr. Ferg-i Evvelin dogusu Azertn dokuzunda, bal1~l EyHiliin dokuzundadir, Nev'i iyidir, Bunua zamarunda jj~;i.lncii. cemre du§er .. Rakibi $aifed1r. (bkz. vr, 34a)

27. F'erg-i $dni: Buna Ferg-i Delv-i Mu "abbar da denir. Kovadan su ookLilen yere Ferg denir. Ferg-i Evvel ve Ferg-i $ani tktser yildizdan olusur, Bunlann zamamnda yagmur ~ok oldugu i'viR bu §ekilde adlandmlmislardrr. Ferg-i Saninjn dogu§u Azerin ytrmi tktsinde, batt§1 Eylulun yirmi fkisindedir. Nev'i tytdtr, Rakibi 'AvvadlI. (bkz, vr, 34ab)

28. R'ila: Kova urgam anlammdadir, Hut burcunun karrnnda parLak blr yildizdir. Bu nedenle buna Ba!llii'I-.I;Iut da denir, flu,t diye adlandmlan kii.'(uk YlldlZ~U kovaya, Ris« ise kova argamna benzetilmtsur. Dogusu Nisamn dordunde, hatl§l Tesrin-i evvelm besindedir. Nev~inde sular tasar, otlar buyur ve ~hrekler altar. Rakibi SimaktlL (bkz. vr. 34b)

2. FE.LEK-i (UrA.Ri:D'

Felek-l 'U.taridin rnerkezi 11'Iemi£1l merkezidlr. Dst yiizeyife.l,ek-i Ziihrenin alt yuzeyine, alt yuzeyi feiek-i ((amedn list yuzeyine ternas eder. Devrl batidan doguyadtr ve bir yilda ramamlarnr .. 'U/drid in yii:ricu'l-merkez btr felegE daha vardir, felek-i tedvi» denir, Bundan baricii',l-merkez bir felek aynlir buna 6(lricU'l=merke'l-i .Jiini denlr ve 'Uuirid felek»! tedvir-i merke1.dir.

33

Felek-i 'UJiir.idin biri felek-i kiJUide ve biri felek-i tedvirde olmak ttzere Iki ucu vardrr, Felek-i ·U/ii.ridin§ibanJ iir;:yuz bin sekiz yiiz seksen bin dort yuz seksen rnildir. Clrml, arzm '., cirminin yigirmi iki .ciiz'finden bir cuz"dl1r. ve cirmlnin dairesi, iki yuz seksen alti fersahnr, Kutru, tkt yuz yetmi§li~ mildtr, Her bir burcda yirmi yedi gun kahr. Surekli gtlnes etrafrnda dolasrr.

Muneccirnler 'Utaride miinaflk derler, ~(jnkil ugurlu ytldrz i1e ugurlu, ugursuz yildrz Ile ugursuz olin. Bir elinde tlJttugu kalemle yazi yazsp aya sunar .. Ehl-i divan olanlar, katipler, vergl toplayanlar, tliccarlar, ogretmenler ve hakimler 'Utarids: mensuptur, (bkz. yr. ] Oab)

...

3. FELEK-i ZOHRE

Felek-i Ztihrenin merkezi liemin merkczidir.Jki yuzeyi vardrr; list yiizeyi felek-i Sems in

~ .

alt yuzeyitie. alt yuzeyi [elek-i 'Utaridus list yuzeylne temas eder. Bandan doguya dogru hareket eder, ve devrtnt bit yrlda tamarnlar. Felek-i Zuhre felek-i l~amere ve felek-i $emse benzer, Felek-i Ztihrenin cirmt, U~ yuz bin yedi yilz doksan bes mildtr, Z~¥hrenin ctrmi dunyarun cirmlnin otuz don cia'inden bir cijZ"dur. Kutru, dort )fill. ~rr" Jol{Uz mil lie sudus mildir. Her bureta otuz yean gun kaltr,

Ugurlu bir yildizdir. Muneccimler buna sa "d-t asgar derler, 9unktl MUjterid.en daha az ugutludur. Bu yrldiza sazende-i j'elek de dentr, Zuhreye hakmak ferahhk ve sevinc vertr, A§k derdt olan bir ki~i Ziihreye baksa derdi hafffler. A~k, dostluk ve cinselltgin semboludur. Bir erkek uzgun oldugunda bit kadmla nikahlansa aralanndakl ask artar, Kizagalan, hanmlar. yfyip i~meye ve eglenceye dii.~kUn olanlar Ztihreye mensuptur. (bkz, vr . .I Ob-ll a)

4 .. FELEKei ~EMS

Felek-i $emsin merkezt .alemin rnerkezidir ve iki ayrt yuzeyle ~evrIHdir. Ust yUzey felek-i .Mirri~in altina, a.lt yuzey felek-! ZUhrenin ustune temas eder. Bandan doguya dogru hareket eder. n~ yuz altmis altt ve rub"gunde devrinl tarnarnlar. Bundan btr mekamkaplayan bir fe~ek aynhr; merkezi aJemjJl merkezinin dismdadrr. $emsin [elek-! tedviri yoktur: eger olsaydi yazm steak. kism soguk §iddetJi olup her bid aln ay surunce hayvanlar ve bitkiler ya§amazlardl. Felek-i $emsin kuhnllgl u~ yuz elll bes bin ye[mj~ dort mildir. Semsin ctrml ytlz allml~ alu ctrm-i arz kadardur. Cirrninin kutru kirk btr bin dokuz yuz doksan sektz mildir. Sems yildrzlarm ell parlagtdir.

$emsin rnekam dordtmeu felektir. Muneccimlere gore Sems ytldtzlann p,adi§ahl.f(amer veztri, 'Utarid katibl. Min-ib sahib-ceysi, Mtlfterf kadisr, Zuha! hazlnedan, Zultre cariyestdir. Felekler iklim, burclar ~ehjr. dereeejer ve dakikalar koyler g:ibidir.

Gune~ nrtulmasi, gUne§in gorunmeslne engel. olur. Gunes ]~Ifl]an once aya gelerek gunestn gorulmesine engel olur. Ancak gtine~ tutulrnasi ball yerlerde gorulrnez. ~em.s, l~Lgl i~e butun Ylldlz,)arl gorunmez yapar ve aya l§lk vertr.

34

Denlze, karaya ve hayvanlara etkl eder. Denizde gunes lSIS.1 nedeniyle buharlasma O:IUf1 • buhn ornu§ur ve yagmura neden nlur. Irmaklar ve kuyular meydana geltr ve bitkilere yararh ·'O]Uf. Bttkller gline~ I~I nlan yardrmryla biter, ekinler saranr ve meyveler olguulasrr.

Hayvanlar giine~ dogdugunda kuvvetlentrler. Aynca madenler ortaya ~lkilr. Altm, giImu§" yakut, zeberced, elva, kibrtt ve zrnuh gtbl madenler g(jne~in etkislyle olusur,

Uzerlerinde gtine~ olan kavirnlerin yuzlen ince renkleri siyah, bcdenleri zaytf ve yrrtict huylu olurlar, bunlar Sudan halkrdir. UzerJerinde gunes ohnayan kavtrnlerin yuzleri yassi, renkleri beyaz, bedenleri kahn ve ham olduklan tcln hayvan yaradiltslr olurlar, bunlar Rus ve Slav halklandrr.

..

butun felekleri otuz bin yrlda dolasirdr. Gilney burclanna vardigtnda mamur yerler harap ve

Brahmanlar $emsin her bir burets 09 bin yrl kaldtgirn du~iinmi.i~lerdir. Eger boyle olsaydi

harap yerler mamur, giiney kuzey ve kuzcy giiney. denizler kara ve karalar deniz olurdu .

..

(bkz. vr. II o-13a)

.5. F ELEK -.I MiRRII!

Felek-i Mirdbin rnerkezi, alemln ruerkeztdir ve ik.i yuzeyi vardir, U-st yiizeyi felek-i Mii~terlye", alt yuzeyl felek-i $emse tern as eder. Bandan dogLlly,a dogru hareket eder. Blr YII, iki ay ve yirmi iki gunde devrlni tamamlar. Buyuk1UgUjelek-i Kamere ve felek-i Zahreye benzer. Kalmhgr, yirmi rnilyon jj,~ yiiz bin dokuz yuz doksan sekiz mildir. Ctrrm, dunyamn cirminln oJr bucuk kaudrr, Kutn», dokuz yuz bin sekiz yGz otuz bes mildir.

Mirrftl UgUfSUZ bir ytldizdrr. Mlinecctmler buna nahs-t asgar derler, ~tinkU ugursuzlugu Zubalden azdrr .. Nite liklert zorlama ve yenmedir. Celtad-t [elek diye adlandmlir .. Yol kesenler ve fesad i§l.cyenler buna rnensuptur. (bkz. Vf. Bab)

6. FELEK-i MO$TE'RI

Felek-i Mti~ler.fnil1 rnerkezl, fllemtn rnerkezidir ve tlcl yUzeyi vardrr, Ust yuzeyi felek-i Zuhal«, alt yUzcyifelek-i Mirr'iO.e ternas eder, Baudan doguya dogru hareket eder. Devrini 011 bes yil, :ikw ay ve on bes gunde tamarnlar. Bir goru~e gore de on btr yrl, onay ve on bes gtinde tamamlar, Felek-i Mfi.$leri,,felek-i l'i1irri!J ve felek-! Ziihreye benzer, Cirmlnln kahnhgi, yirm! milyon US: yiiz otuz iki bin dort yuz otuz iki mildlr, Ctrrni, seksen dart' daUl ~iilii~ V,I'! rub' -I ar: kadardur, ve kutrt dart dahl rub' ve sudus kutr cirm-i art. kadardir.

• ~ .' ';.j • •

Mtlneccimler buna sa'd-i ekber derler, Ugurlu bir yrldtzdrr, Alimler ve veztrler buna

mensuptur, (bkz, VI". 14a)

7. FELEK-i ZUUAL

Felek-i ZU~ldin tki yuzeyi vardrr, Ust yuzeyi felek-i .Jevdbite, aH yuzeyi .felek-i MiJJteriye tenias eder. Bandan doguya dogru hareket eder. Devrlni yirmi dokuz yil, be§ ay ve U9 gunde tamamlar. Her burcta iki ytl kalrr. Cirminin kalinhgr, yirml btr milyon aln yUz otuz aln bin aHI yuz mtldlr. Ci rrni, dunyarnn seksen bir kau, ~u.tru, dunyarnn *,u·Js, da!J1. sUIUsan kan kudardrr.

35

Zu!tal, ugursuz hir yrkhzder, Milneccimler buna nahs-) ekber derler, Haraplrk, oldilrme, . kotiilUk,korku ve huzuniin nedent budur, Turkler ve Avanlar buna mensubdur, Zuhale . ,,_ bakmanm kalbe gam verdigi soylerar. (bkz, yr. 14b)

8,. FELEK-i $EVABiT VB KEVAKjB~i ~ABiTE

Felek-i ~evabil, sekizinci felektir. Merkezt, a:lemin merkezidlr. Iki yuzeyt vardir, Ost yiizeyl felek-i a ';amat alr yuzeyt [elek-i Zu.!lale temas eder, Bandan doguya dogru hareket eder ve her yttz yikla bir dakika yol ahr. Devrinl ntuz alu bin yilda tamamlar, Bu fe[egin kutbu, burelann datrestntn kutbudur, Bilti..irl sabit yildizlar bu fclektedir. Bu nedenle sabn

.. yrldizlann seylrlert yoktur, Felek-i ~evabitin kahnhgl dort milyon yediyuz kirk dart rnildir, BUytik sabit ytldlzb:nn cirrnt toksun dart kerre ve bums cirm-i ari.. kLiltiik sabit yildrzlann clrml on sekiz kerre cirm-i arz. kadardir, Bu felegin mihver-i Jelekii'l~buruc alan kutru, ytlz elli bir rnilyon bes yuz otuz yedl bin ynz seksen dort mildir.

Sabit yrldizlarm buyukliikleri e§it degildil' Bu lhmle ugrasanlar, felek-i sevabit; all] meneoeye ayirrmslar, bunlara a~da.r ve a "zam adlanm vermislerdir. 'A~m-I evvelde on bes, 'apn-I ,~an.lde kirk bes, 'ar.m-L -raligde iki yuz seklz, 'a;:m-t nibCde ddrt yilz yctmls dort, 'ulm-l bamisde iki yUz. on yedi ve 'a~m-[ .~adisde kirk dokuz olmak uzere toplarn bin seklz yildrz vardir. Bunlardan ba§ka on dort yildtz daha vardtr; dokuzuna fJafiyye, bestne sebiihiyye denir. Bunlarla beraber bin yirmi lki olurlar, Bunlar gozlenebtlmis olanlardir, gozlenerneyen sayisrz yildrz vardir. Bu yildizlardan bazr sekiller hayaJ edilmistir, Bunlar hakkmda metinde, Batlamyos'un Kittib-: Micesti adh kitabmda bilgi oldugu beltrttlmisttr. Bunlann baztlan kuzey yanda, bazilan gezcgen yrldizlann yolu olan mintakatu'l-buruc tlzerinde· ve bazilan guney yandadrr. Bazilan insan, bazrlan hayvan ve bazilan terazi gibi cansiz nesneler §-elidindedir. Bazilan J:(1J'atii'l-feres gibi yanrn kalmrs nesnelere benzetllrnls, bazrlan .f[anfurus gibi ikl yansi farkh canhlardan o]u~ml..l§. bazilan Mii.m.sikii '1-' inen glbi baska ~eki lle birlesecek ~eknde yanm kalmisnr. Bu sektller, yrldizlanadlandirmak ve anlatmak h,;:jn tasvir ,edilmi§~erdir .. Bu §ekHlerln yakimnda olan diger ytldizlara bdrjcii'~'-:\:uret denir .. (bkz. VT. ISa-16a)

Btlginjere gore ytl dort parcaya, her part;a yech nev',e, her nev' on u~ gnne aynhr, Cebhe btr gun fazladir, Boylece yil Uf!: yuz altnus bes gun olur. Bu zaman boyunca gtine~ felek-i burucu kateder,

Felek-i buriu: sekizinci fejekrir. Mtlstakil bir burl; degildir, hayal edilmistir. Daha once de s,oylendig"i gibi her yildizm bulundugu, tki kuthu olan bir felek vardir, Bu felek btr kere devr etngtnde bu felekteki ytldiz da bir daire olusturur .. Yrldtzlar, dogudan batrya dogru hareket ederler, Ytldizlann feleklertne an hareketl ise baudan doguya dogrudur, Ornegln, $emsin. biri kendine ozgti. di.geri zorunlu olrnak uzere iki ge§it hareketi vardir. Bir yil boyunca yol ald~SI hareket kendme ozgudur, Felek-i a 'lamm dondurmesi sonucu olusan gece ve gundil.zun bir kere dey!" hareketi ise zorunludur. Sems, bandan doguya bir kez devr edince, iHerni kat eden, ~,ems merkezll blr daire olusur. Bu daireyefelek-i burii«: denir.

36

Bu daireden baska, merkezi alernm merkezi clan btr datre daha oldugu kabul edihr . . Bunun iki kutbu kuzey ve guneydir, Bu datreye mu 'addilii.'n-nehar denlr, FeJekii.'l-bur,ucun '''dairesinin mlil'addilu 'n~nehann dairestnl karsrhkh iki nokta ile kestigi tarz edtlir. Bu noktalardan birtne nokta-i tilidal-i rebi'i; digerine noaa-! i 'tidal-i bariji denlr,

Bundan baska, nokta-i mu 'addilu'n-nehar ve nokta-i feleku'l-buriic uzerinden, biri kuzey ve diger guneyde olmak uzere iki karst hkh nokta ile gecen bir daire daha vardir. Kuzeydeki noktaya, nokta-i inktldb-i ~ayfi, guneydekine nokta-! in~lliib-i sitevi denlr, Bu iki dalre, JelekU'l-buracu dort eslt kisma ayrnr. Ilk ceyrek nokta-i i'udal-i rebi"; ve nokra-iinkuab-i :'iayf'i ortasmdadir. Buna zaman-t rebt' denir. Gunes, bu krsrrun karsisma geldiginde zaman-«

",reb!' olur. In~~lab-.! ,uyfi ve nokta-! i'tiddl-! barifi ortasmda olan ik~nci geyregezQman-~ ~ayf denir. Gunes, bu kisrmn karsisma geldiginde zaman-I ~aYf olur, Nokia-i i'tidal-! &arifi vc nokta-i irJ~flab-i litevl ortasmda olan ij~tincii geyregez.aman-t barif denlr .. Giin~ bu kisrmn karsisma geliilce zaman-t barif olur. Nokta-i in~llab-l ~ritevi ve nols"ta:-ii'tidiU-i rebi'l ortasinda clan dordilncli ceyrege (,(..imal1-l ~it.d denir. Gimes, bu ktsrnm karstsma gelince raman-i lita olur,

Bundan ba~.katjdeku'l-burlic1Lln kutbundan 91kaniki bUyi..ik claire daha oldugu farz edilir, Dorduncil ~:eyregi ve bunun karsismdakt $ayfiyi Uo;:er esit parcaya beler, Hepsi all) olur,

Iki karsihkh nokra uzerinden ftlemi kesen aln claire oldugu farz edilir. Bunlann her birisl feleklerin on iklkisrm olur, Her kisrm blr burctur, Her bure otuza aynhr ve her krsma bir derece denir, Boylece bir daire li<; yuz aHm]~ derece olur, Felek-i ljevabit bmw. gore on ikiye ayn hr ve her kisunda behrh ~eki llerde clan yrldrzlar vardtr, Her kisma bu seklle gore ad verillr, Hamel burcu, Sevr buren gibi. (bkz. vr. 34b-35b)

Kuzeyde yirmi bir, mtntakatu'l-bumc iizermde 011 ikl ve gtineyde on bes olmak ttzere kuk sekiz seki I tasvir edilrnisttr,

A. Kuzey Takrmyrldralarr:

K1I.Izey kuibuna bakrnak, remede (goz agristna) lyi gelir. Gozlert hasta olan kisi, pazar gecesi kuzey kutbuna bakmah, gtimili~ blr mill gill suyuna batmp gozlertne surmelt. bu i§lemlere btr hafta devam etmelidir, (bkz, vr. 29b)

Dahiltnde ii~ yiiz otuz bir ve haricinde yirmi dokuz olmak uzere toplam iiI( yjjz altmts ytldizi olan kuzey takrmyrldrzlan sunlardrr:

1. Dubb-i A~gar: Dahilinde yedi ve haricinde bir yrldrz vardir. Araplar, bu yedi yildiza Benat-i na' ~-l ~mgra derler. Kare seklt ndeki dort yrldiza Na 'I, bunlardan parlak clan i klsi ne Ferkadan, kuyrugu uzerindeki ur;; yrldrza Bendt, kuyrugu ucundakl parlak yrldiza Cudeyy denlr. Ko ble, bu yrldsz sayesinde bilmlr. (bkz. vr.16a)

2. Dabb~i ekher; Diibb-i ekber, basrm a§aga sarkiup kuyrugunu uzatrms, dort ayak uzerlnde duran btr buyuk nyl ~.eklindedir. Dahilinde yirmi yedt, haricindc sekiz yrldizi vardrr, Araplar, kare uzenndekl dart parlak yildsza ve tuyrugtl uzerindekl iirr yrldiza Benat-s !ta'~'-I klibra del. Dorda Na .~; ve ij~i.i Benattlr. Kuyrugu ucundaki yildiza {Ca 'id, ortasmdaki yrldrza 'In.a~, Na if yakmmda ve kuyrugu diblndeki yildiza Cevn, 'jna~ uzertndeki ktlcuk

37

yildiza Selui denlr. Bu yildtzla gtiZUli keskinligt denentr, Bu ytldiza bakan 0 gece zebirli

• hayvanlardan korkmaa, Cre; ayaktaki iki§erden aln yildiza Kafras-« ;.ibii, her ikisine bir Kojze .. ~ denl r, Esedin kuyrugu uzeri ndeki parlak 'j rldiza S arfe den tr. Boynu, gogsu ve iki di zi uzerinde yanm daire seklindeki yedi yildtza Serir-i na '~' ve ya flavi denlr. Kaslan, gozlcrt, kul,agJ ve burnu uzerindeki yrldizlara ~ibii. denir, Arstandan kacip havuzun suyunu i~Ugi soylentr, $urfe uzerindeki toplanrrus yildtzlara fjilyt::, ikisi f}ilye He ~ti 'id nrtasmda alan sektz yildiza Kebidu 'l-esed, iiQUncli J:Cafu: altmda ve sol el uzertndekt aln yrldiza liba. kalanlara Evlad-« ?-ibd denir. (bkz, Yr. 16b)

3. Tinnin: Tinnin, buklum buklum bir ejderha sekllndedir. Otuz hit yildrzi vardir.

"Araplar. dili i.izerind,eki ylM~za Riifii., ba§l LlsWndeki dort yrldiza 'Ava.yid, bunlarm ortasmdaki kiJ.;iik yrldiza deve yavrusu anlamma gelen Rub '" TilUlinin sonundaki kii9tik yildtza Zanebeyn.. lki parlak yildiz yakmindaki ik~ yildrza Ar.ftirii"l.-?,aneb kuyrugu dtbtndeki YI~dlza ." derler, (hkz, yr. 17a)

4 . .f{ayjavu.s: Basinda takkesi olan bir erkek ~ek1indcdir. Miiltehib de denlr. Ayaklan Cudeyy )1I1d1ZI fie i.i<;:Hi sekll olusturur. Dahilinde on bir, harlcinde tkl yildiz v ardrr .. Araplar, gogsUndeki yrldrza ¥ur(r.a, sag ornuzundaki ytldiza Firka, so] ayagJ uzerindeki YlldlzaRa'i, ayaklan ortasmdaki kU~tik ytldtza Kelbti'r-rii'i; ayaklan He Cudeyy ortasindakt kU~iik yrldizlara G.anam derler. (bkz, yr. 17ab)

S. "Avvd: Metinde, uluyucuanlarruna geldi.g.i bellrtilmlstir. Nal!~iir ve Sannac da denir, Dahilinde yirrnfIki, hartcinde bir yrldizt vardir. Mekke ve Benat-t na 's-« kiibr;{i ortasurdadir. Basmde, omuzlannda ve asasmdaki yildrzlara ,?iba. " sol eli ustunde, bileginde ve ehrun etrafmdaki kOyUk yildizlara evliid-: ~iba ',. haricteki uylugu ortasmdaki krrrmzt ve parlak yildiza Simak-l Riimi!), Haristi's-sema ve ya flarisii.'~·-$imal denfr; '~i.inkil "ok parlak bir yildizdrr, sadece giill,e~, l,~lg. oldugu zaman gorunrnez olur .. A~sa.tn-'l sevabitss: kadr-i ewddendir. Sol baldmndaki Ylldlza Ramily. denir. (bkz. vr. ] 7b-18a)

6. Fekle: A~z kenan demektir. Seklz yrldizt vardir, inu.s Sima:ti de denir. Halk, ~ekHIl ortasmda bosluk oldugu ic;in buna dervisler fanagi der: kenan delfk fakirler 9anag1 gibidlr. Seldz ysldrzdan en parlak ojarnna Fekke denlr, (bkz, vr, 18a)

7. Ca,i,: Buna Ra~l~ da denlr, Dahillnde yirmi sekiz, hancinde bir yrldiz vardtr, Ellerini a~lp dizleri uzerine 'tokmii~ bir erkek seklindedtr. S.ag ayag: 'Avvd, sol ayagr Tinnin ba~m uzerindeki 'Avva dentlen do,rt Ylldruz tarafma ddnuktur, (bkz, yr. 19ab)

8,. SelyQ~:Buna Sul~afatJSul(lb:fatda denlr, ~ekHI1 arkasi kaplumbagagtbi yurnru oldugu i~in kaplurnbaga anlarmnda SJllba/atlSulabfar denrnistir, Acernler tse Seng-piist der, On )1I1dlZI vardir. Parlak ylldlzm3 Ne sr- i Va,(d' denir, B unun yamnda i ki kucuk yildiz datu vardir, guya bunlar kanatlandu. tki kanadim dlirilp hir yere konmus kerkes kusuna benzer .. Bu i.l~ yildiza halk sa~ ayak anlamma E~·aff. Irunhlar lse Yek-pa doer. <;linkii bunlann i.i<;u, uzertne ~omlek konmak icin yere konrnus lir;. tasnr, Parlak yildizdan baska yildizm adt yoktur, (bkz, Yr. 18b)

38

9. Deccece: Boynu uzun, kanatlan a~mk btl" ordege benzer. Dahill nde on yedi, harlcinde '. iki ylldizi vardrr, Kanarlan usti.indeki yrldrzlara Fevaris denlr. (bkz. Yr. 19a)

10., ?iJliJ'l-kursi: Sandalyeye otnrrnus blr kadin ~eklindedir. Arkasma yaslammsnr . .f(ay{cdvusun basi ustiindeki ytidizdan yukandadir, On u<;' yrldtz: vardtr. Araplar, dayanagm . ortasmdakl parlak yrldrza Keffiiil-~az[b der, keff-i mebsiue benzetllmistlr. Sendm-t NQ~e, yant deve horg{j~ii, dsye de bllintr. Kef{ii'l-bai.ib gece yansma vannca dualann kabul oLdugu soylenir. ~atfler. bunu parlak oldugu Ictn guzellerin alruna tesbih etmislerdir, (bkz. vr, .19ab) 11.. .fliim.il~i Relsii.'!-giil: Buna Be,.~;avu:s;" da denir. Sag ayagim kaldtrrms, sol ayagJ uzerinde duran bir erkek seklinde ~fznmi§tir. Sol elinde hir kul bU§l vardir. (;,ul yaban adanu dernektir, Dahthnde yirmi alti, haricinde ti9 ytldiz vardtr, Keslk bastaki parlak yrldiza

..

Re 'siJ.'I-gul denir, Bu YI]dIZ kadr-isanidetuut. (bkz, vr, 19b)

12 .. ~am8ika'l~ "iruin: Oyan (yular) tutucu anlannndadir. Bir ellnde karnct, di~erinde yujar tutarak ayakta duran blr erkek seklinde eiztlmistlr. On dort yildizr vardir, Sol omuzundsk! parlak yildiza 'Ayyulc denir, kadr-i evvel dendtr, Sol dtrsegmdeki yildiza 'Ayn, sol bHegjndeki iki yildrza Cidyan, topuklanndaki iki yrldiza Tevabi'i-i 'A)'yu~ denir, Metinde, sag omuzundakt yildtzin ad, yazrlmarms, bosluk btrakrlrmgttr. (bkz, vr, 20a)

13. Ua:vva: Ellerinde yilan tutan bur erkek seklindedlr. Dahiltnde yirmi dort, harlcinde be§ YlldlZ vardrr, Metinde, hiij:bir yildizrn ismi yazilmarmstrr. (bkz .. vr. 2081)

14. fl,ayye; f/avvanm ellnde tuttugu yilandrr. On seklz yildiz: vardir. En cok bilinenl kadr-i ~ali:¥den olan 'Unuku 'l-Hayy« adh ytldizdir. f/ayyamn basi ttzerindckl yrldtz sirasma Nesak-: Slimi, boynu alnndaki yrldiz sirasma Nesak-t Yemani. bu ~ki siranm ortasutdaki meydana Ravza, buradaki ytldizlara Agnam dcmr, ijawamn b~1 uzerindeki yrldiza Ra'i, CQ~f ba§l uzerindeki yildiza Kelbii'r-ri: 'i. Tinnini.n sag omuzundaki yildrza da Kelb.lf'r-ra 'i denir, (bkz. yr. 20b)

15. Selim: Bes yildrz: vardir. Min!far-L derace He Nesr-i Tayir ortasanda, Mecerre-i 'A;fm dedir, Temreni doguya donuk, iki g_ira; uzunlugunda bir ok seklmdedir, (bkz, vr, 2Gb) l 6. ·U~.b: Nesr-i Tiiy.ir de denir. Ucan kerkese benzer. Dahilinde dokuz, haricinde aln y~l(hzI vardir. Kanadt ustundeki parlak yildrza da Nesr-i !iiyir denir. tki tarafindaki ytldizlar guya kusun kanatlander. (bkz, vr, 2] a)

17. Delfin: On yrldizi vardir, Nesr-i Tiiyir» tabldir, Kuyrugundaki yildrza Zaneb-i Delftn, ortasmdakl dort yildiza 'Ukud, uzerlndekt yildiza Delfin. dentr. Halkin yunus bahgl de:di~H hayvandir, (bkz, vr.21 a)

Ut ¥It·atiJ.rl-feTe's; Mukdimu'l-feres de dentr, <;i.il1kii yanm at gfbidtr. Dart ytldizi vardrr, (bkz.vr. 21.ab)

19 . .Feres-i A ";,am: On yunsi alan bir at seklindedir. Yirmi iki yildsz: vardir. Basindakt yrldiztara Selsele, arkasmdaki yildizlara Cenal;tU'l-feres, sol ornuzundaki yildiza Metnu'lJeres" s,ag ornuzundakt yildiza Menkibii'l-feres, bundan sonrakt yildiza M{i~·tereke-i Delv, londeki ikistne 'Ar*uve. ba~l ustundekt iki yildrza Sa 'du'l-behayim, ~eka ilzerindeki iki yildiza Sa ',dii'l-bari'" dizt uzerindeki Iki Ylldlza Sa 'du'l-matr denir, (bkz. vr. 21b)

39

20. MeT 'et-i MUsds6'le: Ayaktan zincirlenrnis, ellerini 3lfml§ bir kadm ~eklindedjr . . Ayaklan ortasmda toplanrnts yl!dlz~ar .gllya zinclrdir. Ylrml ill!: yildrz: vardir .. Onlilgu ···yanmdald parlak yildrza BafnU'l-}.uU denir. (bkz, vr.22a)

21. M,U~eUe~': Kuzeydekl yildizlann sonuncusudur. Doli yrldrzi vardtr. O~lii btr §ekildlr ve basmdaki ytldtz kadr-i ~'dli~dendir. (bkz, vr. 22a)

B, MI:nlQ.~al.fJ. 'l-bu rue fi zerlndekl 'I'akrmyrldrzlar-B urclar

Bundan soura Mm:,r~Qtfj 'l-buruc iizerinde clan yildizlar anlattlmssur. Bunlar on iki bure uzerindeki on ib yildtz seklidtr. Bu on tki ~ekJil1 dabtlmde iki yuz seksen dokuz, harlctnde ise elll yedl yll[h.z. vardir. Hepsi ii~ yiiz kirk alti tanedlr. Bu burclann ~el<ilIeri • felek-! mayil ... uzerlndeki burclann ortasmdan gecen ve seyyar ytldtzlann yolu olan datreye yakmdir.

Burclar ve burclarda bulunan yrldrzlarstrasryla sunlardrr:

'1. Burc-I 8amel~ Erkek kuzu §ekHndedir. Dahilinde on liC;, bancinde bes yildiz vardir, Boynuzu uzerindeki jki parlak yrldiza Sera}eyn, hartcte, boynuzdan yukanda otan partak YlloJza. NiiJlb. oylugu (lzerjndekI ii.91ii yildizlara Butayn. denir. $eraf,eyn ve Butayn menaril-i .((amerdendir. Hame! yildrzlanrun bunlardan baska bilinen islmleri yoktur .

.f(amerin flamel burcuna gelrnesi iyi olarak ycrurrsanmrsnr .. /famer 1:lamel burcunda lken i~e baslamak, beylerin yuzUntl gormek, ava gttmek, yen] blcrnek ve sefere gitmek Iyidlr, (bkz, vr, 220, 4.a.)

2. Burc-: Sevr; Yanrn srugu §ekHndedir. Dahijinde otuz fkt, haricinde on bir yilrhz vardsr. Menaril-! ~amerden ulan $iireyyii ve Deberan. bunun yrldizlarmdandrr. Deberan, g.i..iney tara.fta gozU ustunde olan parlak ktzil YllidlZdlf, 'Aynu'..l-'-~evr, Tali 'u'n-necm, 1'cibi'-i $areyya ve ya 'Ayyut da denir. Bunun etrafmda, Sllreyy.a. yagnrunda olan ylldlzlara~llii~ dentr .. Oztim salkum seklinde olduklan ivin yildtz yerine konup en-Necm demr. Kulagi uzerlnde birbirine yakm olan iki yildiza Kelbeyn. denir, Bunlann, Deberamn kopeklerl oMl!Jgu soylentr,

Kamer, Sevr burcuna geltnce L~e baslamak, bina yapmak, rukahlanmak, yen! giymek, mulk ve davar almak, ekin ekmek ve davet eunekiyi olarak yorumlanrmsur. (bkz. vr, 22b. 4a)

3. BU.rc-1 Celj}za: Birbirtne sanlrms iki erkek cocuk §eklindedir. Buna Tev' ema.n da denir, Dahilinde on sekiz, haricinde yedi yrldiz vardir, Baslan uzertndeki ikl parlak yrldiza :f-ira '-I Meb's,r1;t dentr,

Kamer, Cevza burcuna geltnce kltap ve §Hr okumak.haber gondermek, rnektup yazmak, hesap kttap yapmak, vekil tayin etrnek ve vezirlerin yuziimu gormek iyi olarak yoruenlanmcsttr. (bkz. vr .. 23a. 4b)

4. Burc~1 Sere,tiin: Yengec sekltndedir. Dabtlinde dokuz, haricinde don yrldizi vardrr, Parlak yildizm arkasmdaki jki yikhza Htmareyn, giiney taranaki ayakta olan yildrza Tarte delli.r ... Parlak ytldtzm adt yanlmamrsur,

!farner, SereJdn burcuna gelmee yikanmak, yeni big.ip giymek, mektup ve el!;i gondermek, avlanmak, su kuslan avlamak ve ~erbet icrnek iyi olarak yorumlanrmsur. (bkz, vr. 23b, 4b)

40

,so Bure-t Esed: Aslan sekllndedir. Dahilinde yirrnl yedl, haricinde be§ yrldrzi vardir. ~ Batlarnyos, Sagire aduu verdigi ti~ yildiz daha oldugunu belirtmistlr. Arslamn yl1zundeki " ytldtza Tarf, boynunda ve kalbindeki dort yrldrza Cebhe, cukurdaki yildiza Ziibre. Zane bin arkasindaki yrldiza Zanebi; 'l-esed ve ya Smj"e dentr,

Kamer, Esed burcuna gelince davet etrnek.Jse baslarnak, p,adi~ah ytizi.i gormek, ululara derdiru soylemek, yernin etmek, du~man uzerine gitmek, savasrnak, barbaletlert hazrrlamak ve nlsrmlar yazrnak iyi olarak yorurrrfannusur. (bkz, vr. 23b., 5a)

6. Burc-~ Sa.nb.fJle.: iki kanatli ve basak tutan bir ksz §ekHndedir. Buna 'Ag:r(i da denir.

Dahilinde yirrni alu, harictnde aln yildiz vardir. So] ornuzundaki parlak yildiza 'Avvd derur Menihil-i' .KaJtlerden on urruncu menzlldir. Baztlanna gore 'Awd karm uzerindeki yrldszdir,

~ -

Bunlar aslamn ardmdan yuruyen kopeklerdir. Buna 'Avve'l-berd de denlr, c;unkii h~ gelince

doga_r. Elindeki basaga yakrn ohm parlak yrldiza Simak-t A 'ze! denir, A 'ze! SH.ahS1Z anlarruna gelrnektedir. Bunun karsrsmdakl yrldrza Simak:« R'Qmi.~ denir.Milneccimler bu tkt Simake. Sa~uil~Esed derler, Sol ayagl uzertndekt yildiza Gafre demr,

Kamer, Sunbiile burcuna gelince bilimle ugl'a~rnak,. hat, hendese ve ytldiz billmlerini ogrenmek, sema etmek, elhan-t a.vaza baslarnak, buyuklertn yuzi.inU gorrnek, derdini seylemek, mektup yazrnak, dusman topragina saldrrrnak, resirn yapmak, davet etmek ve yen. elbise giymek iyi olarak yorumlanmtsnr, (bkz. vr, 23b-24a. 5b)

1. Burc-) Mizan: Terazi ~ekhndedir. Dahihnde seklz, hartcinde dokuz YZ1dIZl vardtr, Btlinen yddlZI yoktur,

Kamer, Miziin burcuna gelince sefere gltmek, yen; giymek, mektup yazmak, elei gondermek. kadmlarla yemek Icmek, ~ocugu okula vermek, dugUn yapmak, icmek iyl olarak yorurnlanrmsur, fakat savasmak ve sann almak tyi deglldtr. (bkz, Yr. 24a, 5b)

8. Bure-t 'Ajreb= Akrepsekllndedlr. Dahilinde yirmi btr, hanctnde u~ Y1JdlZ vardir, Alrn uzertndeki ii~ yildtza inu, bedeni uzerindeki ktrrmzi parlak yildrza ¥albf.i'l-'a~rebj kuyrug,u tarafmdaki Uti yildiza Sevle dentr,

Kamer, 'A«:reb burcuna gelince 90cugu okula verrnek, bilimle ug,r8!§mak! hat yazmak, hendese ve YIWdlZ biltmt ogrenmek, cinsel tliskide bulunmak, elhan-i 8Va.Z dinlemek, biiytiklerin yGztinu. gorrnek ve irnaret yapmak iyi olarak yorumlanrmsttr, fakat hamama gttmek iyi degildlr. (bkz, vr, 24b. 6a)

9. Burc-: .{Cali's: Yansi at, yansr insan oman ve ok ve yay tutun bir canh seklindedir.

Otuz blr ylld~ZL vardir. Araplar, temren ve yaym kabzasi tlzerlndeki, guneydeki ve sag eli tarafrndaki yildizlara Ne 'iiyim-i Varide derler. Bunlan sarnanyoluna benzetmtslerdlr. Guya bunlar su i~meg,e gelen deve kuslandrr, Okun dibindeki, sol omuzundaki ve koltugu altindaki yildrzlara Ne'dyim-i $l1dire derler. Bunlar sanki su it;;ip donup gttmislerdir. Sol oyluk ve incik uzerindekl yrldralara Miirvi denir ..

Kamer, Kavs burcuna gelince i lat; icrnek, hamama girmek, dogan avlamak, du§mana saldrrmak. kimya tlmiyle ugrasmak, ctnsel illsktde bulunmak, bina ve tmaret yapmak ve dii~mana mektup yazrnak iyi olarak yorurnlanrrustrr. (bkz, vr, 24b-25a,. 6b)

41

~ O. B'u.r-C-J Cedy: DnU erkek oglak, arkasi bahk ~ekljl1dedir. Yirmi sekiz yildtzt vardir . . Ikinc! boynuzu uzerindekt iki yildiza Sa'd-« liibih denir •. Bunlardan parlak olamm ?abihe • . "ki.h;i.ik olamru koyuna benzetrntslerdir. Kuyrugu uzerindekl partak yildrza 'Acfn de l1Ii r, Kamer, Cedy burcuna gelince ulu §eyhlerin ylizilntl gelmek, imaret yapmak, sefere Qlkmak, ava gttmek, ata binmek, mektup yazmak, el~i gondermek, ululann ytlzilntl go.rmek ve u]u~ar~a konusmak ~yi. olarak yorumlanrrusnr .. (bkz, yr. 25a, 6b)

11. Burc-« Delv: Ayakta duran bir erkek sekltndedtr. BUnde tuttugu bardaktan ayaklarma S!IJ dokjj]mekte ve fhitrun agzrna akrnaktadrr. B una Sa.kibli 'l~ma da denir, Dahi linde kirk Ikl, hancinde uy yildrz vardir. Sag omuzundaki ikj yildtza Sa 'du 'l-melik, so] omuzundaki ib yrldiza Sa'dii,'s-JJ'U 'ad, sol eliuzertndeki (j~ Y1IDd1Za. Sa'du'l-brig denir. Bu, yutmak itt!n

,

aotlml~ btr agrza benzetilmtsnr. Sagmdak] ve sag eli tlzerindeki yildizlara Sa'dl'i'I-a.tJ.biye

denir, C;.~nkU bu dogdugunda, haserat kl§ nedentyle yeraluna glzlenir, Sa. 'dfi'?-~g,iibi~, Sa 'du'ssu'iid, Sa 'd:.i Bell: ve Sa 'doc Abhiye menasil-i .fCamerdendir.

Kamer, Dell! burcuna geltnce bahee ekrnek, mnm~a ug.ra§l1uk ve h;ki iemek Iyi olarak yorumlanml~.u.r .. (bkz. vr, 25b. 7a)

12. B~rc~, Ullt~ Blrbfrlne fj,aytii;l-,keuan. ile bagl.anml§ iki bahk ~eklindedir.Buna.

KevkebettJ's-semekeyn de denir .. Dahitinde otuz don, haricmde don ylldlZ vardsr.

Kamer, f/ut burcuna gelince ilas:iymek, harnarna gitmek, ulerna ve ~eyhlerin yuztinU Igor-mck, nar-t necat yazrnak, beylerin yaruna ~1k1P Istek btldirmek, tbadet edtp Allah'a yalvarmak, tanmla ugrasmek ve dostlan davet etrnek iyi olarak yorumlanrrustn. (bkz. vr. 25b.7o.)

C. GOney Taklmydd.lzlan

Bundaa soma guneyde olan guney takrrnyilrhzlan anlanlnusnr, On bes §e.kil. vardir, Dahjllerlnde lki ytlz doksan yedi, hanclerlnde on dokuz yildiz vardrr. Toplarn (j~ ytiz on alti tanedirler ..

Gtiney taklmYlldlzlan Yllchzlar srrasiyla sunlardrr:

1. l{aytus: tki ayakh, ku§ kuyruklu bir deniz hayvam $eklindedir. Yirmt jkj ytldtzi vardir. Araplar, ba§l uzerindeki yildrza KeffiJ'l-ce;ma. ellerindeki be§ yildrza Ne 'amat, kl.lymgundakl ~111dlzlara Nig.ttm derler, (bkz, vr, 26a)

2. Cebba:r: Yildizlan beyazoldugu l~in buna Cevul da dentr. Ellnde Elsa ve belinde kJh~ olan, ayakta duran bir erkek §eklindedir. Otuz sekiz yrldizi vardir. Araplar yuzundekt yu IdlZa. menazil,-i ~amerden otan Hok' a derler .. Sag omuaundakt buyuk parlak ytldrza Menkiba'lcevza: denir, Jso.dr-i ewelde~dir. Sol ornuzundaki yrldrza Nacid, birbtrlne yakrn elan ii~ yildiza Seyjii'l-cebbiJ.,.. 801 ,81yagl uzerindekj bliytik parlak ytldiza kadr-! evvelden olan RiclU'l-cebbar, kolu uzerindekl kansik §ekiUi dokuz yrldiza TacU'[-cevzii ve ya ?eva.yihii'l~cel!za denrr, (bkz, vr, 26ab)

3. Nehr: Cebbtirlll ayagl Uzerind,eki parlak ysldizdan baslayrp batiya, ,~ay.tt,uul1 go'gsil iizerindekj dortYlldlZ yakmtanna dogru kivrtlarak akan bir srmak ~ekHndedlJr. Otuz dort Ylld1Z1 vardir. Sonundaki ytldiza Abirii 'n-nehr, birincisine'Ar$,ikinci ve u9Unciiye

42

. .Kiirsiyyli.'l-cevzii, nehir tlstundekt dort Yl]dEZ ve sondaki drirt yildiza deve kusu yuvasi '. anlarmnn E'dba 'nona 'am" bunun etrafindakt yildrzlara Beyt; nehrln sonundaki ym ldtza ~alim, ··bunLlln He ,F-em.u'l-fllU ortasmdaki yildrzlara deve kusu yurnurtasi anlarnma Rima! demr, (bkz,

vr, 26b-27a)

4. Erneb': Bu Cebbdnn ayagJ alttndadir. Basnn arkasma dondi.lrmi.i~ tavsan §eklindedir.

On iki yrldizi vardir. Araplar, ik~si hedeninde ve [kist ayagl uzerindeki dort yrldiza Kiirstyyii'l-ce ..... za ve ya ',A.,r§u'l-cev.:z.ii derler, (bkz, vr, 27a)

5. Kelb-i ekber: Btl blr kopek ~eklindedi,r, Cevzd yildtzi altindadrr. Dahilinde on sekiz, harielnde on bir yrldiz vardir. Araplar, kopegin a.gzl uzerindekt yrldiza Si 'ra'l- 'abur ve ya $i'ra'l-yemani derler.~adr-i eVl!eldendir. Caluljyye devrtnde bir kavrnin buna ibadet eUigi

...

belirttlrrusttr. Bu kopek; fefegi ortadanasar, Samanyolundan Siiheyl katmda gegUg.i. wif:in

$i'ra 'l- 'ab"i,. denmistlr .. Kopegin t;engeH elan yrldiza Mirzemil'l.- 'abur, hartcte dik bir sira

.~ -

uzen ndeki dort yildiza F erd •. bagnnda, oylugunda ve kuyruktaki drirt yildiza 'A~ara.

harj~teki i.ki, parlak yrldiza .f:ll~·ar ve ya Mub,aUijin denir, ii=iinkii tkt ki~injn bu yildtzlardm bln it;i,n yemin ettigi soylentr. Bunlar Siiheylden once dogarlar, Bir ki~i bunun Siihey.lden once dogdugunu, dig8rl de bunun Silheyl oldug-unu soylernistir. Bu ylldtZl bilen bir kisi ise bunun Siiheyl olrnadrgrm soylemtsttr. Bu yildizin tlzerine yemln edildigi i~jn MutJaUifln. adr verilrnisnr. (bkz, vr. 27ab)

6. Kelb-! ,a,gar:, Buna Kelb-i mukdim de denir. C;ok parlak iki yildizi vardtr.

B lrinctsine kadr-! evvelden Dian Si' ra 's-sam! ve ya Si' fa 'l- gumey~ii denir. t;i1nkil Siiheylin kiz karde§idj r, Digeri ne M irzem dentr, Bu it! ~{1 ldiza Zera' -I ma!cbL~i deni r, ~iinkij Zeni' arkasmdan yanmdir, Bunlar Tev'emeyn (izerlnde duran iki parlak yrldizdir, (bkz, Yr. 27b- 28a)

T, Sefine: ik~ kanatli bir gerni sekltndedtr. Kelb-i ekher arkasindan dogar, KIrk bes YlldlZI vardir. Batlamyos'a gore guneydeki kanat uzerindekl yildiza Suheyl denir, Kadr-i evvelden parlak bir yrldizdir. Rum taraflannda gortinrnez, Yemen tarafmda gorunllr. (bkz. vr.28a)

8. 3uclJ. ": Guneye meytlli Ince uzun bir yilan tekllndedir. Dahilinde yirmi bes, haricinde tki yildrz vardir, $t'ra;1-gIJ;1'fIey~r;ii ile ¥.albu'l-esed ortasmdadir. (bkz, vr. 28a)

9. Ba,lJ.ye': Canak g:ibi dairesel bir sekildir. Kas da denir. Yedl Yl1dlZJ vurdir. Bunun ytldizsna 'AcziJ/l-esed ve ya 'Arll'ii's-shniik dentr. (bkz, yr. 28ab)

10, Gu rab: $u(:ii' yildezi arkasmda, bir karga sekltndedtr. Yedi YI~dlZI vardtr . .$uca"Ylldlzlanndan birini gagasi He tutmustur, buna Min~arii'l-gurab denir, Kadr-! ~:iili'~ dendir, (bkz, yr. 2.8b)

I 'I. ~anfr'Jrus: Yansi at, yansi insan ~ekhndedir. Bir eltnde iki salkun, dig,er elinde de Sebu' yildrzunn ayaklanrn tutar, Otuz yedi yrldizivardir. Karru iizerimlekt parlak yildiza BatnU"-f[r2t derler, sag trrnagi uzerindckt yildiza ijl:"iir, elindekl yildtza Vezn denir, Bunlar MufJalUftn denen yrldrztardtr,

43

Mustenstb bu yrldrzla Ilgll i blr htkaye anlatmistrr. Bin altnus yedi yrlmda, ban . taraflarmda, gokten ,~ok parlak bir yildiz dli~mli§. Sir yil gecti kten sonra baudan gelen . "tuecarlar, bunun .((,cmtUru,s ~ekUnde blr hayvan oldugunu, Mesne adasma di.i§iip Insanlan ve hayvanlan oldU]'dU~UnU!, daha sonra toplarlu iizerindeki insam vurup CHdiirdUlderinde ann da oldii.guni.i, oUiniin sehir §ehir dolasunldrgrru soylcmlsler .. (bkz. VI'. 28b-29a)

12. Sebu': On dokez YlldJZI vardir, (bkz. yr. 29a)

] )'. M'icme:re: Buhurdan anlarrnndadrr. Yedi yildizr varrhr. (bkz, Yr. 29a)

14. iklU~i ce.n,ubi: On u~ Y11dlZ~ vardtr. Fekkeye naiu §imalf dendigl icin bu.na.ikUl-i cenubi denmlsur. Araplarm J::ljbbe adun verdtklert Sanevber, yant koz agacl ~ekHndedir . .. (bkz, yr. 29b)

15. /:i"ut: Buyuk btr balik sekllndedlr, Dahillnde on biro hariclnde alu yikhzt vardir, Agzmdaki parlak yildrza Femf.i'l-ljrlt den:ir, kadr-i evveldendir. (bkz, vr. 29b)

Btit\l.n takunyildizlar kirk seklz, bunlardaki toplam yildrzlar [se bin yirmi ikidir.

9 .. FELEKO'L-.EFLAK

Butun felekleri ~evreledi.gi i.,r;i.nfelekU1l-eflak denrnisur, Felek-i a 'loam da denlr.Ehl-i ~er. 'ars-) 'azim dec. Bir adi dafelek~i a#astrr, Bunda. h~tt· yrldiz yoktur, Dogudan bauya, kutb-: .~,imaUv'e tu/b-I cen.t.'f.bi olmak uzere iki nokta uzertne hareket eder, Devrini yirrni dort saatte tamarnlar, Bunun hareketlyle beraber butun felekler hareket eder. Bazrlanna gore felek-i a '~am dips ~ekUndedilr .. Bunun haraketi zorunludur. Oysa feleklerin hareketi duruslanna goredir. Eger bu dogru olsaydi anasir ve UrI. da hareketli olurdu. Demek ki barekettn sebebi nefsantdtr, cismant degildir. Felek-i a '~um1l1 htzr, insarun bildigi butun nesnelerin luzmdan fazladrr, Felek-i a '~:am, btlttm felekleri, kurre-i nan, havayi, ayi ve arzt kapsar, Hepst, birbirtni cevreleyen on uy kuredir, Allah, birbiriru kapsayan yuvarlak sekillt olduklan Lyin cisimleri keri yararrmsnr. (bkz, vr. 35b)

$,Ukr: Bilginler $iikr adh bit ysldrz ortaya crkarrmslardrr. Yrldrz fahna bakrnak il;ill gerekll bit yildizdtr. Bu yildiz hizh hureket eder, Btr ayda butun aleml dolasir. bnemli bir i.§yaprlacag: zarnan yardtmci olmasi i.;In bu yrldizt gormek gereklidir. Boylece ki~i dusmamru yener, hutun isteklert ge~ek1e§ir.. Metinde ~ekli veri len daireden, her giin nereden dogdugu ve hangi yerde oldugu ytkanJabi lir .. (bkz .. VI'. 36b)

3.2. MELEKLER" CiNLER

Da'ver-ruilne'de oldukca fazla sayida melek ve cln ismi gecrnektedlr. Divan edebiyatmda da gecen melekler hakkmda barada genet bir bilgi verihni~ti.rl03.

H13 Bu konuda gen~~ bilgi; i~ln bkz, Gustav Davidson; II D'fctiona,ry of Allge.!s. 2.bs. (New York: Tile Free Press, 1968). xt-xxlx: Arthur Marmorstem, "Angels and Angelology,"Encydopedict Judaica, 4.hs. (Jerusalem: Keter Publislung House Je-rusalem Ltd., 1978) 2:956-971; Gershom Scholem/'Dernons, Demonology," Encyclopedia Judaica, 4. bs. (Jerusalem: Kever Publislling House Jerusalem Ltd., 1978.) 5; W521-] 533; L,H.Gray ve digerfert, "Demons and Spirits," Encyclopedia of Religion and Ethics, (!Edinburgh: T.&T. Clark, 1'92~,) 4:5fi5-636; L.B., "Angelology,' The Lewisii Encydopedia, (New York:

44

Davidsonv tnceledlgt yardimci din kttaplannda bircok melek isminin gelttlgilli, bu '. islrnlerm '90,gunun blrbirlcrinin tktlemesi veya bozulmasiyla olustugunu beltrtmektedir, Bu -metinler onu diger Ilgili kaynak ve metinlere goWrmti~rur. Bunlar: apokalfptik (vahtyle ilgili), kabalistik (Yahudt misttk gelenegi), Talrnudik (Musevilerin kanun ve tefsir kltabt),

. gnosuk (hlrisliyanllgtlll, baslangicmda ruhani sirlan bilmek iddtasinda olan din] frrkalar), patrtsttk (eski kiltse tlert gelenlerine ve yazdiklanna .ait), Merkahah (Yahudi mtstik) ve kara bOylLi el kitaplandir. Melek isirnlerinde, bir dilden digenne gecerken, bir nushadan digerine kopya edilirken rnetatezler ve tekrarlarnalar meydana gelrnistir .. Ornegtn Uriel: Sarlel, Nuriel, Uryan, Jehoe], Owreel, Oroiael, Phanuel, Eremiel, Rarniel, Jererniel, Jacob-israel olarak degj~mi§tir,

..

Melek, Arapcada haberct anlarruna gelen, eski bir Sami kellmesidlr. Islama gore insandan

ustun lie; ~e~j,t canh varhk vardrr: melek, seytan, cin, Bunlann insandan farkh olan en onemf

.,

ozellikleri tel< maddeden olusmajandir. Tutku ve kizgmhk gibi insani rizelliklerl yoktur,

Yemek lert tesbih ve iceceklcri takdistir, i~leri., Allah'r n adrm tekrarlamaktir. Meleklere gok halki ya da kalabahk da denir, Aliah'ru Roruyuculandrr, lateklerini yerinegetirir ve emtrjerine itaat ederler, Allah'a ibadet eder ve bundan yorulmazlar, Ondan once SQZ; soylemezler ve onun emri He i~ gorLide.r.

Melekler, bilgl ve gij~ yonunden insandan ustundur. Allah'a baglidtrlar ve onun mesajlanm insanlara tastrlar, Buzilan Ise koruyucu, damsman, rehber, haklm, tercnrnan, ahcr, avutucu, ~opyatan, ve mezar kazic: olarak insanlara htzrnet ederler. Meleklerin rnekanlan gog·Un ~e~itH katlandir. Melekler oWumsilzdiir. fakat sonsuza dek kahcw degtllerdir, Hergun dilnyaya tnlp lnsan vucuduna ve nlhuna hizmet ederler, Her insanda bir iyi, bir k6til melek yasar, Melekler biitan msanlann gelecegini hilir. Insanlar, meleklerin bu oz.eUiginl biiyUlerd.e kullanrmslardir.

Kur'an'da melekleri n hangi maddedcn y arattldi klan beli rti lmemts, ci u lerin Ise Blte~ maricinden (yahrundan) yarauldrgt belirtilmistir. Hz. Ayse'nm naklettigtne gore Hz. Muhammed, meleklertn nOrdan. cmlerin ates martctnden yaranldigim stiylemi§tir. ibn 'Abbas'tan nakledilen hudisc gore, ureyen melekler topluluguna cin denlr, Ureme, cin ve ~eyta.nla.nn ozelligidlr. Cinler, kendllerine Hz. Adem onunde secde etrnelerl emredtlenlerdendjr. Cinler hem iyi, hem kotlid!ur, lmana erebillrler. Peygamber, insanlara

Ktav Publishmg House Inc., t.y.) 1: 583~597; K.. "Demonology;" The Jewish Encydopedia (NewYorlc Ktav Publlshtng House Inc., t.y.) 4: 514-52~ ~ D.S. MacDonald, "Melaike," Islam Aii.i.ikI9pedisi, (Istanbul; Maarlf Basimevt, 1972) 7: 661-664; D.B,. MacDonald. "Cin," Islam Arzsik/opedl.ri, (Istanbul:

MEB, 1963) 3: 192-193; D.B. MacDonald, "lfrit," lslam Iwsildopedisi 2. bs, (Istanbul; MEB; 1967) 5fI1: 940-941; D'.B.Ma~Donald, "Gul,' isitlt~1 Ansiklopedisi (istanbul: MER, 19'71) 4: 822-823; Hallm ,Sabu $iba.y, "Cebrail," Islam.Atuiklope:disl. (Isranbul: MEB, 1963) 3:41-42; AJ. Wenslnck, '"Mikail,"~.!'lanl Ansiklopedis], 3. hs._(lsraribul: Maarif Bastrnevt, [979) 8: 308-309'~ A.J.Wen.sinck "Azrail," Islam Ansiklopr.uiisi, 5. bs (Istanbul: MEB. 1979) 2: 156-158; A.J.Wensinck, "lsraftl," {slam Ansiklupedisi, 2. bs. (lstanbul: MEB. 1967) 5/U:1127'-1128; A .. LWens.inck. "Munker ve Nekir," l;slam AnsikiQped,isl. 3. bs. (Istanbut: Maarif Basrrnevl, 1979) 8: H06-807~ AJ.Wensit'lck, "Munker ve Nekir," lslam Al'Isiktop.edisi', 3. bs, (istanbul: Maanf Bastmevi, ,1979) 8:: 806-807: A.J. Wenstnck, "Harut ve Marur," Islam ~nsikiopedisi (Istanbul: MEB. 1977) 511: 305-306; Ahmet Saim Kilavuz, "Azratl," Tiirkiye Diyanet Vakjl Islam Atlsiklopedisi, (Istanbul: Turkiye Dtyanet Vakft, I?Y3) 4; 350-351; Yusuf ~evkl Yavuz, Zeki On:al, "Cebratl," lurkl)'(! Diyane: Vakjl/slam Ansit.:lopedisi, (Istanbul: Turktye Dlyanet Yakfi, 1'993) 7; 202-204.

45

oldugu gilbi cinlere de gonderilnustfr .. Bunlarm bir kisrm cermete gireceklerdtr. Affedilme. yenler ise gjmahlan kadar cehermemde yanacaklardrr. Clnlertn bir tek ferdme cinni dentr. "'GUI, ifril ve Si'lat cmlerin farkh snuflanndandtr. Kur'an'da, Iblis'in cinlerden oldl.lgu ve rabbtnln emrlnden ~1.ktlg1 behrtilmtsttr. Seriat, s.ihil' ve buyude ctnlerin etkisinikabul eder, fakat bunun caiz olup olmadrg: konusunda birblrtne uymayan huknmler bulunur, Cinlerln folklorHl: .. a~l,dall lncelenmestnde enonernll nokta, sihir ve btiyil.de tuttuklan yerdtr. Trlstm kltaplan halk edebtyatmm btiYlik bir ktsrmru olusturur.

Meleklerlnen buyuklerl ddrt hameletu 'i-' ar ~ melegidir. KI yamet gununde bunlann saytlan lkiye katlanacaknr. Gorevleri Allah'i ovmerun yamstra tnananlar i~in yalvarmaktir. MUs.lumanefsanelerjndeinsan, okuz, kartal ve asian seklmde gecerler, Btrincisi insanlar,

..

Ikinctsi evcll hayvanlar, O~ijncusti kLl~lar ve dorduncusu vahsi hayvanlar is:in yalvanr.

Ken:ub'i;yun melekleri gece 'lie gi.indUz AUah'L overler. Bunlara mu*arrebun da denir.

Iblts'tn sa.ldlfllarmdanuzakta, gogun ayn btr yertnde yasarlar.

Dlgerlerinden farkh ozelllkleri ve islmlen olan dert buyuk melek vardir: Cebrail, M'ikdil, Azrail 'lie isr{ili/, Bunlar, dunyanm S()IlU geJdiginde en son olecek rneleklerdlr,

CebriU, bunlann hepstnden us tilndiir. Cibril veya Cebril olarak da ger;er. Mu~arreb rneleklerdendir. Sadeee peygamberlere gOfunuf. Allah ile peygamberler arasinda elcilfk yapar: Anah'm emir ve vahiylerini peygamberlere, ozelhkle Muhammed'e ulastmr. Cebrall'tn dunyanm dirliglni gozetleyen yardtrnctlan vardrr: Hepsi safran tuylerle kaph yHz kUifiik kanattan olusan alu buyiik kanadi ve tsyan eden kavimlere karst kullandrgi iki kanadi vardir. SUI metinlere gore ise on aln bin kanadi vardrr. Gozlersarasmda gunes, saclan arasmda ay ve ytldizlar pam-tar. Her gun il9 yiiz altnus kez Bahri; 'n-nui'.a girer, her !;lkl§-Jnda kanatlanndan milyonlarca damla duser ve Ri1J:ulnlyii adlt rnelekler olusur, Mika.il' den bes yuz Yll sonra yaranlrmsnr,

Mikln, Mild] ve Mik!1n olarak da gecer. Vucut i~in yemek, akrl i~in bilgi saglamakla yUkiimmdUr. Biltun doga kuvvetlerlni knntrol eder .. Her goztinden, Allah'm her damlasindan Mik§JI'e benzer melekler yarattlgl binlerce go.zya~1 dokulur .. BUI11ar karar gunune kadar Allah'a ovgu sarkrlen soyleyerek yeryuziinu gozleyen kerrr~biyun melekleridir, Mlkall'In yardunctlan olarak yag-muru. bltkileri, meyveleri kontrol ederler: yeryuzundekt her bttkt, her aga~~ her su damlasi onlann gozlemi altmdadrr. Sadece Allah MikaiT'in §eklinj ve kanatlannm saYISLnL bilJr. Her birinde bir milyon yuz, hie mllyon aglZ ve bir mi~yon Ite§it lisan He AUah'Ul adiru anan mtlyonlarca dilt vardir, isratU'den be§ yuz YII sonra yaranlrrusnr.

AzrlU. dort mukarreb melekten cm.im rnelegtdir .. brall olarak da gecer, BOWn dunyayi kaplayacak bilyiik]uktediL Ba§1 en yilksek goge ulasu, Dordunct; ya da yedinci gokte nfirdan bIT makanu vardir; ayaklarsndan biri buradadtr, Digerl ise cennetle cehennern arasmdaki kopru. i.izerindedir. Yetmi§ bin ayagJ olduglJ da soylenir, Doll bin kanadi vardir, Vucudunda butun canhlann sayrsi kadar goz ve dil bulunur, Ne zaman btr canh olurse, bu gozlerden bid kapamr. Dunyamn sonunda sadece don buyuk melek canh kalacagi icm sadece sekiz gozil a~:tk kalacaknr. Her birt ozel btr canh simfma att dart yiizi.i vardm kafasmdaki yuz

46

. peygarnber ve melekles go'gsundekiil1l,ananiar, sirtmdakl inanmayanlar ve ayagindaki chiller -srrufina aitti r.

'" llktn 0 da otekiler gibi btr rnelektl. Allahinsaru yaratmak istedi, bunun i<;in Cebrall'e

topragin unsurlanndan bir avuc alrnasun ernretti, Fakat Iblts tarafmdan kanstmlan toprak

. oyle karsihk verdi ki, ne Cebratl, ne Mika.ll, ne de Israfll aldtklan emri yerine getiremediler.

Fakat Azd.H basanh oldu. 0 zaman Allah onu, yii,reginrn sertliginden dolayr olum melegi yaptr, Olum mel,egi olmasimn bir ncdenl de kuvvetidir. Allah olurnu yar-aulgi zarnan seyretmeleri i,~il1 rnelekleri ~agHdl, Melekler olUmun kuvveti karsrsmda kendtlertnden geetiler ve bill yil sureyle baygm kaldilar. Allah Azrail'j olUme hakimktldrgtnr belirtti.

Azrai~" Allah'm emri nlmadan hi~biri~ yapmaz, Allah'ran, tizerinde olecek kisilerin

..

adlarmm yazrh Q,ldugl..l yapraklan aldiktan sonra can ahr, Baztlarma gore ise bir koruyucu

rnelek gellr ve onu olecek kisinin zamarumn azald.lgl konusunda uyanr, Melek .. olen k:i~inin

..

adrru bazrlarma gore beyaz, bazrlanna gore slyah renkle deftere yazar, fakat Ismi yasilt

yaprak 311tan du§oiinceye kadar bekler. Bazilanna gore Ise, yeryuzuade yasayan, gokte Ise om 0130111 ki§inin adman yazrh OMllgU yaprak, Oliimliinden kirk gun once du~er. Bir baska inanca glore bir rnelek, Allah lLarafmdan gonderslen ve trzerlnde .0 yrl olecek iki§ilerin adlan bulunan listeyi ~aban aymin ortasmdaki kader gecesinde Azrall'e getirlr, Rfihunu teslimde direnen ve alUm rnelegintn keyfl hareketetti.~jni ileri silren trrsanlar vardrr. 0 zaman rnelek Allah'in huzeruna gelerek meseleyl anlaur, Allah ona delil nlarak uzerinde Besmele yazsh bir cermet elrnasi verir, insan bunu gortince rullullu teslim eder, Bundan baska, alum rnelegl nthunu almak i!fin insarnn bogazma girmek isteyince, olmek uzere olan zlkre baslar ve kapiyt kapar. Melek Anah~1I1 huzurena eikar: Allah olecek olarnn elini yakalamasrrn sayler. Bu el 0 sirada sadaka veriyorsa, kapi bu sefer melege kapamr. Sonunda melek ele Anahim aduu yazar, boylece cen verrnenin acisr duyulmaz olur ve rnelek rOhn alrnak i~ill girebilir. Yardimci melekjer bu Irllhu go,gun en yilksegtne guturtlr, sonra rnezarda vucudun yaruna koyarlar. Eger olen mum in de~ilse fOhn §idde[le vucuttan kopanr .. Gage goturulen rfihun onunde semarnn kapilan kapamr ve ruh yeryuzune auhr. bWm melegi, hayattan ayrilan herkesin yamnda bulunur. Bazrlan bunu, Azrail' in yardimcrlan oldugu •. bunlann ruhu bogaza kakhrdiklan, AzraH'in de gelip ruhu aldlgl ~eklinde aciklarlar,

Azriii1 rflhlan, inanan ve inanmayan olmalarma gore acirna ya da ceza rneleklenne gondenr .. Azrlhl':in AUa~illl lzmyle ruhlan c;aglfdlgI. ruhlann gelip elinin iki bas parmagl arasma yeriestiklert de scylenir. Bazilanna goreyse Azrail. inanan ruhlan sag eliyle misk kokulu beyaz ipek i~inde toplar ve cennete gonderir, Inanmayanlan ise zlftli eskl blr kumasa doldurarak cehennemin derinljklcrine gonderir, H[~ kimse Azrfiil'den kacamaz, btiyuyle bile onu aldatmak imkansizdir.

lsdlfn, Kur'an'da suru ufleyecek melek olarak tarumlamr. Silr me~egi olarak isim:lendiriimesinin nedeni "DUell! emri geldlgi anda ~alabilmek i9in suru daima agzrnda buhmdurmassdrr. isrfifll'in kiyamet gunu herkesten once uyandmlacagi soylerur, Kudiis'te 6liUere hayata doni.i§ i~aretini vereeekttr, tlk uflernede da,rl buyuk melek dismda yer ve

47

gokteki her~ey olecek, yerle bir olacakur. Ekfnci ilfleme tekrar dirni~ uflernesidir. Sflrun ~ etrafinda toplanan butun ruhlar bu sesi duyacaklardtr,

". Ayaklan yedl kat yerin altmda, basi Uf§ln surunlanna ertsen cok bUyilk hir rnelektrr, Dort

kanadmdan 111r1 doglJyu, birl banyr, btrt yerytizi.inu orter, biri He Allah'm celflllnden kendint korur. Bedenmde killar, a.~;Izlaf ve diller vardir, Cehennemin gorunUISU karsismda 0 kadar ~ok ag:1nml~ttrk.ni> Allah ikinci bir Nuh tufaru olmasm diye gozYa'jilanm durdurmustur,

MUnker ve Neki.r adh, kablrde eluler: sorguya ceken ve gerekirse cezalandiran rneleklertn tsrntne Kur'an'da rastlanmaz, bu. istrnler hadlste ge~er .. Insan gomulup yalmz kahnca bu rnelekler y,LnUI<Il geltp otururlar ve olUyu sorguya cekerler.

Insanlar gece ve glinduz flrf;. meleklerince insan, cin ve ~eytandal1 koruaurlar ve bUtUn i~leri bu melekler tarafrndan yazihr. iki gece ve ~kj gllndllz meleg! clrnak uzere dort tanedirler, Gunesin dogu~u ve bansmda yer deg~i'tirirler. Bazilarma gore ise, sureklt tnsamn

.

yarnnda olan besinci bir rnelek dana vardir, Buiki melekten biri sag ve biri sokia ya da bin 011 ve blri erkada durnr, geceteytn ise btrt basucu bi.d ayakucunda durur, GLlne§.il1 dogl.l§ ve ba.tl§ saatlerl tehlikelidir, r;ilnku cinlerin dolastsklan saatlerdir. Mllmln, bu saatlerde duasun yapiyorsa cinlere kaf~1 emruyetltdtr, dua onu korur, Dua bitmeden diger melekler yamna gelirler .. Bu dart koruyucu melegin yasnsira aln melek daha vardrr, Biri gururlu oldugundu lnsanm s391m gekct; digeri. yilanlann girmemesi icin agzrmn ontl:nde dUJ'lLIr; diger Ikis! gozlerilJli korur; son ikisi dudaklara yerlesir ve dua kelimelerini dinlerler. Bunlarm bir gorevlert de tnsanlarra i~]erini yazmaktir. Sag taraftakt lyi, sol taraftaki ise kotu i§]erl yazar .. Ki§i iyi i~ yaparsa sagdaki melek hernen yazar; gunah i~lediginde ise ayru melek arkadasina hemen yazmamasl, af dilemesl icln aln yedi saat beklemesi konuseada yalvanr, Bu melekler sorumlu olduklan kl~tnin oldugiinu g6rlil1ce ne yapacaklanm bilemezler .. Allah'a yalvanrlar. Allah onlara mezara gitmelerlni ve karar glinlii bu kj~i ni n iyilik len arasmda sayilacak tesbih, tekbtr ve takdlst tekrarlamalnnru soyler, Bu melekler Kirame» KiUibin ve Mu 'a(c(c.bat 01 arak da gecer.

Allah'm ismimn zikredrldigi meclisleri gezen SeyydfJ,iJn. melekleri vardir. Kullarm hatalanictn Allah'tan af dtleyerek yalvanrlar. Bunlar, resim ya da kopegin oldugu yere gtrmezler.

HiJr,ut ve Ma,.ut adh melekler hakkinda Kur'an'da aciklayici bilgt yoktur, Btl melekler hakkmda dokuzu ncu yilzyi Idan tnbaren an lanlan hikayeler vardrr, Allah'a ltaat etrnekten vazgectnce, oaun gazablyla Babll'de bir kuyuya hapsedtlmisler, olurnlulere buyu saaanm ,ogretmi~ler, fakat tnsanlan kendslertm taklit eunemelert icin uyarrmslardir,

Cennet ve cehennem kesin carurru bulunrnayan meleklerle doludur. Cennettn kapismda RI,dvQn adh rnelek durur. Hartlerin lse hangi smtfa sokulabilecegt bilinmemektedtr. Cehennem, MIJ'lik adh korkune melek tarafindan koeunur. Sayrlan on dokuz olan zebaniler onun yardjmcrlandrr, lblis cinlere hukmeden kotu rnelektir, ogh.l yardrmcisidrr.

S·eytall veya Iblls, onceleri Har;'s adh blr melek imis. Allah. Adem'i yaratip btltUIl meleklere secde etmelerlniemredinee hcpsi secde etmisler. Fakat meleklertn en ulusu ve

48

. hocalan alan Hans, kendisinin cin olup atesren yarauldigim, bu nedenle topraktan yarattlrrus -olan Adem'e secde etmeyeceglni soyleyerek Allah'a asi olmus, Allah da onu §eytan klhgmu . sokmus ve ~anetlem~§Ur, Seytan,. insamn son nefesinde susuzlugundan faydalanarak su teklif

edip kar§lhgmda imamnitsterrnts, Bu nedenle elum d.o,§eginin yamnda Sl1 bulundurulur ve devaenh dudaklan I slan hr.

Kazvml'ye gore, yedt gokte ge~mi melek guruplan vardrr; dunyayr yevre]eyen btrmci gokte ismdU adh melegin emrinde inek §eklinde melekler, iklnci gokte Mih6.il adh rnelegin emrinde kartal sekllnde melekler, u~iinci.l gokte Sa'adiyail adh melegin ernrinde akbaba §ckHnde melekler, dordllncu gokte Satsall adh melegin emrinde at ~ekHnde melekler, besinci gokte X'alkiiil adh rnelegin emrlnde huriler, alnnci gokte Samahiiil adlt rnelegin emrtnde gene

erkekler. yedlnci gokte Rubiiil adh melegin emrinde erkekler vardir. Son olarak cermetin otesiJl1d.e birbirlerint taruyamayacak kadarcok sayrda rnelek vardrr. ~akan ~,im§ek sestne benzer seslerle farkh dlllerde Allah'i overler.

3.2.1. Dtvi.n Edehtyattnda Mefekler Ve Cinler

Yazteioglu Mehmed, yer ve gogun yaranhsiru anlatrrken yedi gok yaranldigmda her

btrine bekci olarak melekler kondugunu §oy[e anlatrnaktadir:

i~bu yedi goge yedi pasUb~n

Kodu kim zabt ola ehl-i asilman Evvelirnn adr Ismail idi

Sfulisinin ad, Menhail idi

Saltsmin adi Sudan idi

Rabiinin adi Salsail idt

Hamisinin adi Keillkitl:l idi

S!dlisinin adt Semhatl idi

Sdbiinin adi Refratl. ~di

Kamusundan ali Cebrail idilO4

Fertsteh, hur, huri, gilman, ervah-: kuds, kudsiler, melfllk de denen melekler divan ~iirinde bir~ok yonleriyle ele ahrnp en cok sevgtltye benzetilir, Melek huyhi, rnelek simah sevgtliyl ya da devrtn padlsahmi rnelekler overler, Melekler, sevgillnin bulundugu yen, saraym tavaf eder, kirpiklerinl ve saelanrn e~igine silptlrge yaparlar, hacet dilemek amacryla kaptsimn halkasma yapl~lp yuzlerini snrerler .. Bazen §8iir kendint melege benzetir. Sankl melekler ona alkl§, tutar, duasma amin defier. Aynca rneleklerin tesblh 'lie tehlil icinde buh.mmalarl. Kabe'yi tavaf etmeleri, Adem'e secde kilmalan, hur 'lie gilman gtbt cennen terttb ve tanztmde gorevlendtrtlmeleri, Insanlara gorunmemeleri gibi inanislar i~tenir, Tabiatta olup biten hadtseleri Allah. melekleri vasitastyla yaparIO:l.

1M Yaz,tclOglu Manned, Muhammedlye, haz, Amil ~elebjoglu, ([y.}'.]: Tercuman 1001 Ternel Eser, It.y,.!). 'I: 84-85.

10:5 lskender Pala, «s.e. 329; Harun Tolasa, a.g.« .. 16-17;. Ahrned-i Diirn, Q,g.e'j 142; M. Nejat Sefe.rciogl.u., a.g.«; 22-23.

49

Ahmed .Pa~a: Gah rnedh okur yuca der-gahuna ervah-i kuds Geh tutar saff-l mela'ik karsuna di'van-l 1dlO6

Ahmed-i Da']: c;il Rustern yayim kurdu felekler

Atarlar yildmm okm rnelekler!"?

Allah'a en yakm clan dort btiyi.ik melek kerrubiyim melekleridir; Cebrarl, Mik§.il" ]srafH ve Azniil arlit bu rneleklere hamele-i 'ar~' da denir.

YahyaBey:

Gorunen sebnem degj] lutf fie Ka'be yollann Her gece §amf gillab tie sular Kerrfibiyfu1IO!!

Cebrlil: Cebraijedebiyatta Ctbril, Cibril-i Ruh, Ctbrrl-l Ernln, Ruhul-Emin, Ruhu'lKuds, ROh-:L Kudsi, Hllma-yi Kudsi, Bulbul-i Kudsi, 'TCtlH Kuds, Tfiv11S-1 Ar§. Tiivils-l Sidre

..

islmleriyle "arulir, Sidretu '/-miimehii"da ikamet eder, ~iirlerde en cok onun adma rastlamr, Mirac'ta Muhammed'i Ar~'a dek goHlrmesm. kanatlan vasrtasryla uemasr, Stdre'de tkamet etmest, vahty getirmest, Ibrahtm'e atese at1lacag~ zaman yardrm rekltf etmest, Meryem'j nefestyle hamile brrakmasr ve Cennet varlrgi olusu ozeUikleriyle alrmr. Kanatlanyla sevgtlinin gUzel1igine btr golgelik, Allah kelarru konustugu L~in b(])bul, tOti ve HUm§. gorevin! yuruten bir kus, Muharnrned'in miraca ~akl~l nedeniyle rehber olur, Bazen a§Jgm earn Cebrail, sevglljslntn boyu da Sidre olur. Mutasavviflara gore Cebrail, akl-i kiillldi.irl09.

Seyh Galib:

ROhsun nefha-i Ctbril Ile tev'emsin sen

Strr-i Hak'sm rnesel-i Isi-i Meryem'sin senllO

Mikiil: Rrzrklarm taksirni He gorevlendtrtlen MikaH, rahrnet yagdmr,ruzgarlan esttrir, Diger butun melekleri otdare eder"!'.

isrifil: Adem peygarnbere ilk secde eden melek Israfil'dir, Kiyamete dek Levh-i MabfCq.'a bakacak ve diger U9 melege ne yapacaklanru haber verecektir. Kiyamet gununu, hasr ve nesrt Suruyla haber verecektir. ilk ii.fiiru§Onde butun canhlar olecek, iktnct tifllrti§i.inde ise hesap i~in dlrileceklerdir. Edebiyatta ikinci uftiri.i~llyle tenasup mc;inde ele ahmrl12.

lzzet Mella: hut bu lay ki sur-t Israftl uyandira

Geldi sabah-r hasre ne saht oldu nab-l -rerhll3

Az.riil: Canhlann ruhunu alrnakla gorevli olan Azrail'e Melektl'l-mevt denir .. Kur'an'da be tsimle gecer,

106 Herun Tolmm, »s»- rr. to7 Ahmed-i Diii, a.g.e., 142. LOS Iskender Pala. a.g.e., 291.

1,09 IskenCier Pala, a.g.e., 97-98; Alhmet Talat Onay, haz, a.g.e., 349-350; Ahrned-t Dfi~, a.g.e., 145; M.

Neja'l Sefercicgln, a.g.t.,. 23. lIO ~kender Pain, -a.g.t., 97.

til Iskender Pala, a.g. e; 349.

ll2 ~skender Palla, a.g.e., 262; Ahmed-i DiH. a.g.e.. 144, ll3 Iskender Pala •. a.g. e., 262.

50

~ref:

Hasta-l hicr2m olan korkar rm Auail'denll4

Aziz,il ($eytam):: Aziizil" seytanm rnelek ler urasmda ya~adqgl ve henilz Adem . Peygamber,e secde etme ernrtni ahp da isyan etmedlgl zarnanki adidrr, Blr efsaneye gore, Allah k.llinat). yedi gunde yaratirken her gun bir rnelek yaratnus, bunlardan tlki en. buyuk

. melek olup tavus seklindekt Azflzil tmi.§1 i:'i. Divan ,~Urinde rakib ~eytan.a benzetiltr.

Meleklerle birarada bulunamayrsi, dua edilmce kU'rI§l, mumlnin tmamm calmaya 9a.h~maSl. Rarnazan ayindaelinin baglanma.sl" hamamlarda ve pis yerlerde bulunmasi gthi yonlerle amhr. r;~rkin 'lie korkunc g6pjjnij~Ut1l sernbolu olarak ele altmr, imam He bu kotu rfih arasmda mukayese yapilarak, insarun ondan daha kotu oldugu belirtilir, Bir goru~e gore seytan •

-insanm kendi htrsi ve azrrus nefstdir! 16.

Necan:

Aldi sufin:in karann gosterip yuzun rakib Sankl §e,ytan hastaya su gosterip iman ahrln

Nabi: Aybdrr akHe ~eyt.§.n bern aldatti dernek

Kendi nefsirndir eden nefsirne tlka-yt fesadllS

~eytan gibi cin tattesine rnensup olan gill de <rirkin ve korkunc gt\riinti~Un ve kOliil ugUn sernboludur.

Ahmed-i Da'i: Nice bir gill He hem-fall. olam ben Ni,~e bir yol azup gum-rah olam benH9

Pertler de cin taifesinin blr koludur, fakat gil] ve digerleri gibi eirkin olrnayip akslne cok gtlzeldlrler. Inamsa g,olie insana gorunmezlcr, tnsandan kat; arl ar, SU", pmar ve ge~me baslannda mesken turarlar, insanlan buralarda ~arparla.r ve deli ederler, Bu nedenlerden dolayi edeblyatta, sevglll lie birlikte amhrlarl2o.

Ahmed-i Da'i: Geytk gordukde ~u§ gib! ucardurn Peri-ves ademi gorsemkacardum!"

HArut ve Mirut:: Buyu ve sthtrde rneshur meleklerdir, Divan ~[irinde Babil, C;ah~l Bihil, cadO. IbUyLi ve sihtrle beraber aruhr. Sevgilintn gozteri, garnzesi ve saclan sihlr konusunda Haru! ve Milru.t'un ustadr sayihr. C;'ah-l Babil, sevgtlinin Irene cukurudurt-c.

1]4 Iskender Pala, a .. g.e., 64. 115 Iskender Pala, Q,g.e .. 64.

116 isli:ender Pain. a.g.e., .!J69: Ahmel Tala.t Onay, {J.g.e" 399-400; Ahrned-i Dar, Q,g.C", 145; M.Nejat

$efercioglu. a.g. e., 37; Harun Tolasa, a.g.e" 4 L 117 Iskender Pala, a.g,« .• 470.

I J8 Ahrnet T<dat Onay, a.g.e., 399, 11'9 ~hmed-i Dit, a.g.e., 145-146.

120 Iskender Pala, a.g,.e.,402; Ahrnet Talat Onay, a.g. e., 332-333; Ahmed-I Dai. a.g,e., 146; M. Nejat Seferciojlu, a.g.e., 37; Haeun Tolasa, a.g.e., 41.

121 Ahmed-i Dal, a.g.e., 146.

122 Iskender Pala, a.g.e., 2]4-215; Ahmet Taint Onay a.g.e., 194·19:5~ Harun Tolasa, Cl.g.e., 19.

51

Ahmed Pasa; Sihr ta'lirn eylemekde gamze-i cadil-YI. dost ~h-. BibUde eder Harfrt-: fetl&n ile bahsl23

Ridvan: Cermetin kapicisr ya da hazmedan olan Ridvan, Ravza-i Ridvan tarnlamasi ile cermet yerine kullarnlrr. Sevgi linin guzelligini, rnemduhun lutfunu ve saraymi ovmek amaciyla anar1arl24.

Kiramen. Katibin: Kirdmen Kiitibin metekleri, gtlrev]erinin yazicrhk olmasi nedeniyle anrhrlar.

Ahmed. Pasa: 01 bt1r-l peri-ru asurub zulrnini hadden Yazrnaz mi rnelek yoksa 01 itdugi giitlahl125

3.2.2 .. Da 'vet~niime'd,e Melekler, Cinler Mefekler

Meurrde melekler ~lJ sekilde anlanlrrustir: 1. Duruj ~"ekillerine Gore Melekler:

a. Sauttta.

b. Rtlkflda,

c. Sucudda"

d. Kuudda

duran rnelekler olarak srntflandmlrmslardir. (bkz, 'ilL 37a-38,a) 2. Uam,ele-i 'arl meleklerk Dort tanedir:

1. lasan sekltnde olanlar: Bunlar daima Allah'a dua edlp insanlar iQ~11i ~,efaat eder ve nzklanm isterler,

2. Okuz ~ekHnde olanlar: Bunlar daima dart ayakh hayvanlar i9in dua edip nzklanm

isterler,

3., Aslan sekltnde olanlar; Bunlar daima yrrtici canavarlar iCin dua edtp nzklanm isterler, 4. Kerkes kususekltnde olanlar: Bunlar daima kuslar icin dua edip rtzklanru tsterler, Hamele-i 'ar~ meleklerl, meleklerin en ~ereflisidir. Diger melekler onlara saygi

gosterirler, onlarla Allah'a tevessul ederler, Ayette belirtHdigine gore bu melekler ktyamet gununde sekiz tane olacaklardir (691l7). Aynca ayette "Hamele-i 'ars ve mukarrebiin meleklerl m(jmin~,er icin af dilerler" (417) ifadesinj gormekteyiz, (bkz, yr. 38b-39a)

3. R'u.!;r: Buna Ru~u·l-emln. de denir, Kiyamet gtlnunde dlger rnelekler bir saf olurken Ruh ayn blr saf olacaknr (78/40). Bunun nedeni cussesinin bUyiiklti~iindendir veya Alleh'm ernriyledir, Onun her nefeslnden bir rull yaratihr; Rub dlye adlandrnlrnasunn nedcm budur.

Bu rnelek, felekleri dondllrmeye ve felek-i Kamer altindaki anasrra, bitkilere ve hayvanlara mtlvekkeldir. Dwger rneleklerden daha biiytik, daha gi.i~J[j ve daha ~eref1idir. Bazilarma gore yedi gok. yarunda bir lokma kahr, 'Abd'ullah ibn 'Abbas'a gore bu melegtn

1,23 H1l!l'lJn Tolasa, a.g.e., 19.

124 Esk,ender P~la, a.g.e .• 410; Ahmet Talat Onay, a.g.e., 346; Harun Tolasa, a.g.e., .19. 1.25 Harun Totasa, a.g.e., 18.

52

bin cane ba~i, vardir, Bu bin ba§tan her blrinde bin yliz. her yuzde bin agiz, her a~lZda bin dll

• bulunur. Bu diner yetmis ikl Qe~it Itsan He Allah': tesbih ve tehlil eder, (bk.z. yr. 39a-39b)

"" 4. i:srtjfil: Altah'rn ernrind baskalanna ulastiran, cesetlere ruhlan iifuren melektir, BUnde Sur vardir. Boynuz blctrnlndeki $urun a.gzl bani agzl gibidir, gok ve yer arasrru kaplayacak kadar biJyi.iktilr. Delikleri coktur ve her bir deltkte elll bin can vardir. Uftirmmeye hazrr bir sekilde, dairna ar§ yontlne bakar, Surtln uf:f kere ufuru]mesi gerekhdir, Btrinctsinde tum yerde ve gokde olanlar korkacaktir (27/87). lkincislnde butun yaratiklar olecekti:r «39168). O~iinctisHnde biitun yaratrklar tekrar dtrilecektir (39/48).

israjilin dart kanadi vardtr; bin banda, blrt doguda, bid yer ve gok arasmdadir, digeri ... yeryuzlinil ,jjrtm(j~tii['. Ba§1 arsm altrnda, ayaklan, yedinci yerden a§agldadlr. OnU:nde Levh-i ma1;lfu;. vardir. Allah bir nesneyi yaratmak istcdiguide kaleme ernreder, kalem onu Levh-i ma~fu.;.':a'yazar. isrdjil de bu emri Mikaile goli.irur.

7

israjilil1 nefh-! ru~ ve llf::t1-i *uvvet etmede ona yardunci olanmelekleri vardtr. (bkz. Yr.

39b)

S. Cebriiil: M.a!Uun-z kiirslde bulunan Cebrtiilit: diger adlan Eminu'i-vah», fj'tizinL1'l~Ud9. Ru~:u·l-emfn., Ru(r.u'l-mu~addes, Namus-: ekber ve ra.VUS-I melayikedir.

Allah, onun diliyle dort kitap indjrrntstir: Tevrat'i Musa peygamber, Zebur'u Davut peygamber, Incll'l [sa peygarnberve Kur'an'i Muhammed peygamber uzertne, Aynca yine bu melek aracihgryla on sayfa Adem peygarnber, elli sayfa :;;it peygamber, otuz sayfa Idris peygamber, on sayfa Ibrahirn peygarnbere gondermlsur, Metinde, Allah'm yuz dort kttap indirdigi bellrtilmistir. Dort buyuk kltapla beraber diger dort peygambere gonderilen sayfalar da kitap olarak sayslnusnr,

Mettnde, Cebrciilin, Lu; kavrninm ulkesl biiyLikliigundeki alti tllkeyi, kanadmrn bir tHyu tie yerden kaldinp gage erkaracak Kadar kuvvetli oldugu beltrtflmis; oyle ki L{# kavml, gokte rneleklerin tesbihini, rnelekler de bll kavmin hornzlanrun sesini duyrrruslardsr, Sonra onlan ba§a§agl brrakmrsnr, Kanatlan 90k kuvvetlidir; aln yUz kanadr vardir, Bir kavmt yak etmek i't1n kullandtgriki kanadi daha vardtr,

Dunyaya muvekkel alan yardrmcrlan vardir, Bunlar, insan ve hayvanlardan kotUlOglJ ve zeran uzakla§unrlar. (bkz. vr, 39b-40b)

6,. Mikiiil: Bu melek, insanlann hem bedensel, hem de ruhsal thttyaclanna mtivekkeldir; yiinku bedenlerin hayan gida He, nefslerin hayati hikmet ve manfet He olur, Mekam yedtaci gokte, bahr-i mesciir uzerindedlr. Kanatlannrn saYHH belli degtldir. AgzlnI acmca gokler, yarunda bir lokma kahr, Eger rniruyla tecelll etse kaina:t batar.

Yardimcrlan vardir; anas: ra ve yarutrlrmsjara kuvvet-i ~!ytim vermek onlann ~.am ndandir, (bkz, vr, 40b-41 a)

7. 'AZrijil: Hareketi durdurrnaya ve nlhlan alrnaya muvekkeldrr, Makarru a~ag. goktedir. Basi, gogtin en tepesinde, uyaklan yedl kat yerden asagidadir. Yuztt, Levh-I ma~ifu~dan yanadir. Yeryuzti, onun goztinde bir tepsi gibidlr .. Ecel saatl gelen kisinin ruhunu ya kendisi veya yardnncilan vasitasiyla ahr, (bkz. vr, 41a)

53

8. Kerrabjyun melekleri: Bunlar tndaylke-l mtl~arrehundul'; b;Qilre-i ~uds'de toplarup ibadet ederler ve bnskasma tltitut etmezler, Bazi kttaplarda beltrttldtgme gore

.~ birtnci felegi 11 rnelek leri j nek, tklne i felegin rnelekleri tavsancrl, (j~iincii. felegi n rnelekleri kerkes kusu, dorduncu felegin melekleri at, besinci felegin melekleri ktzlar, aluncr felegln melekleri oglanl.ar ve yedtnci felegin melekleri erenler seklmdedir. Yedinci felekten yukandakl meleklertn sayrsi bihnmeyecek kadar coktur ve cokluklarmdan blrbirlerini bllrnezjer. HLZlf pey gamber, hunlan ~e~Hli di Herrle tesbth ve tehlil eder. (bkz, vr. 41 a-4 I b)

9. Kirtim,en Kcllibfn veya fir!? meleklerf: Allah: kannda mukerrern olduklan icin Klramen ve kullann amellermt yazdiklan Icln Katibin diye adlandmlrmslardir. Bunlar " kullann yapttklanm ve kalplerlnden geeenlerl bilirler; .i.yi niyetl guzel, kotu nlyetl ise pis kokuyla billrler.

fl~ft.' meleklert fki tanedlr: sag taraftaki Iyilikleri, sol taraftaki kotulukleri yazar, Sag [araftal\i fll.k melegt soldakine hukm eder; belkl kj§l tovbe eder dii§iincesiyle kotu niyeti yedi saat gecrneden yazdsrmuz. Sagdakl melegi koruyaa ve yarundan hi9 aynlmayan u~.ijncii btr rnelek daha vardrr, Bu melek, ellndeki nfirdan nuzrak ile onu ecinne koU.HUgUnden korur,

Btr msan oldilgu zaman Allah. btl meleklere, "Kulumun kabri uzertnde durun, ouun !yin kiyametekadar dna edin!' diye ernreder, (bkz, vr, 41 b)

10, Mu' a ~(Clb tit meleklert: B u nlar yeryuztlne bereket tle inerler ve ruh lari insalloglunun ameline (Yi1pllgli~lere) gore gage crkanrlar. (bkz .. yr. 41 b)

11. MUnker ve Nek.rr melekleri: Bunlarin bedenleri slyah, gozleri mavldlr ve oldukca heybetli meleklerdir. Kabre gtrerler ve 61jjyU sorguya ~ekerle:r. (bkz. yr. 41b)

l2 .. Seyyabun melekleri: Bunlar devamh [.ikru'lhih ve Him mechslerini arayip burelarda bulunorlar. (bkz, VI:". 42a)

13. Ce,UU iglere muvekkel olan melekler: Bir insana sayrsrz melek muvekkeldir ve bunlann ge~itli go,revlerj v ardrr ..

Bazalarekamann islahura ~ah§lf ve kotulukleri kovmaya muvekkeldlr. Bazi melekler arne! etrneyince gida istenilen vassflarda olrnaz. Ayrica, yemek yiyen ki§iye gerekli sckilde yararh olmaz, Grdalar canstz olup tek basma hareket edernedtklen icin bu rnelekler aracrhgiyla et ve kemige g,ottirtiHiL Bir rnelek vucudun jsrsr ~9in orada oruca baslar, Btr rnelek ~uret-idem gottiriir. Sir melek eli, kemigi ve damarlan temtzler, Bir melek kernlge gerekli clam kemlge VI: etc gerekli olarnete yapisnnr, Bir melek yuvarlak, yassi ve boslugu olan uzuvtarda bosluk kalmamesricin yaprsmayt kontrol eder, 9iinkil cger herhangl blr uzva uygun olan gidadan ba~ka bir nesneye eksik ya da fazla giderse sekli degisik ve ~irkin olur. Gidanm incest goz kapaklanna, kanksiz olarn gbz bebegine, kabasi oyluklara, kausi kemlge yapl~lr. Bu tslem gidanm degeri ve uygunluk ~ekline gore olur, Glda her uzva uygun alan sekliyle kendiru gestem, bazi UZU\1 kiir;likken oldl.lgu gibi kahr, buynmez. (bkz.vr. 42a)

Davet edtlen ve rmlvekkel rnelekler ve cinler mettndekt srrasiyla almrmslanhr. Bu meleklerin dl§lnda bi~ok melek dana vardir,

54

Davet Edilen Meleklcr:

j 4. Me.Jek-i A1Jmer: $ems Hamel burcuna gelince davet edtlecek melektlr. (bkz .. vr. . Ma, 46a)

1.5. Melek-i ~.~: Sems Sevr burcuna gelince davet 'edilecek melektir, (bkz, vr, 44a •. 47.a)

16. Melek-i ~: Sems Cev:;,d burcuna gelince davet edilecek rnelektir, (bkz, yr. 44a, 48a)

17 .. Melek-i Meymi.im-I a'zam: $em.s Sereta» bureuna gelince davet edllecek melektir, (bkz, vr, 44a. 50a)

... ] 8. Melek.-i .;.~:: $ems Esed burcuna gelince davet edllecek rnelektir .. (bkz, vr. 44a.

51a}

19. Me1ck-i .!_.~-,;, Sems SiinbUle burcuna gelince davet edilecek melektir. (bkz, vr, 44a. 52b. S2b'de ~~ olarak yezrlrmstrr.)

20. Melek-i ~I.,.I: $emJ Mfziin burcuna gelince davet edilecek melektir. (bkz, VI'. 44a. 54a)

21. Melek-I Ebyai: Sems 'A~reb burcuna gelmce daver edilecek melektir. (bkz. yr. 4411, 55b)

Milvlc.kkcl Melekler:

22. ~u.u.4--; Suns Hamel burcuna gelince rnuvekkel olan melektlr. Anahim emriyle ar;:, altmdan geltp g(ine~e nazir olur, Bu melegin emrinde u.~ yuz bin meiek, bunlann her blrisinin emrinde iJ-r yuz bin melek ve bu meleklerin her blrinin emrlnde on be~ bin cin vardir. (bkz, vr. 46a)

23. ~lJ.'-'"".: $ems Sevr hurcuna gelince muvekkel alan melektir. Ars alnndan ri1~ii.niler ~am.mdaninip gilne~e nazir olur .. Bu meJegin hilkmtlnde yedi yuz bin melek, bu rneleklerin her birtntn emrinde yedi yu.z bin rnelek, bunlann da her birimn emrinde yedi ytlz bin cin vardrr. $ems Sevr burcuna geltnce Anahim emriyle otuz gun boyunca blrcok i~e baslarlar, (bkz. Yr. 47a)

.24. Alh y.Bzdmaml~ melek: Semis Cevld burcuna gelince rniivekkel olan melektir, Allah'm emriyle Kerrilbiyyun makarmndan tnip gunese muvekkel olur, Emrtnde bir milyon be~ yjjz bin melek, bunlarm her birinin emrinde dart yuz bin rnelek ve bunlann da her btrinin errmnde iki yiiz bin tekvin vardir, BIJ tekvinler cinler uzerine rnuvekkeldir. (bkz, VI". 48a)

25 .. ~~~: $ems Sere/an burcuna gelincc muvekkel ulan rnelektir, Allah'in emriyle ar§ altmdan rUl:uiniler ma~anHndan inip rntlvekkel olur. Emrinde btr milyar bes yuz mllyon melek, bunlann her birlninemrtnde yiizbinlerce rnelek ve bunlann da ernrinde ytizbinlcrce cin vardir, Bu melekler $ems Seretan burcuna gehnce yerytlzllne inip bUkilere ve hayvanlara rnuvekkel olup iyi ve kotu yonde etkt ederler, (bkz. vr. 50a)

26. ~I!LA!..l.: Sems Esed burcunu gehnce muvekkel olan melektir. Anahim emriyle Sidretu'l-muntehsuuu: bir melek inip muvekkel olur. Ernrtnde on bes bin kez 0 rnelek,

55

bunlann her birinin emrinde sekiz yuz bin melek ve bunlann da her hi rinin emrinde yedi yilz

• yetmi§ yedi cin vardir. Ctnler yeryuzune [nip esbaba rnilvekkel olupetki ederler. (bkz. vr . .. , Slab)

27,. ~~I"..I.J,.: Sems SiinbUle burcuna gelince muvekkel ohm melektir. Allah'in emriyle Lev~~i ma~fii? altmdan inip milvekkel olur .. Emrinde bir mil yon bes yuz bin melek. bunlann her birlnin emrinde iki yiiz yirrni iki bin melek ve bunlarm her birinin emrinde yuzbfnlerce cin vardrr. Bunlar esyalara iyi ve kotu yonde etki ederler, (bkz, vr. 52b)

28. ~'-J;'~: $em:r .Mfz{m burcuna gelince muvekkel olan melektir, Allah'm ernriyle melik-i a <lada." inlp muvekkel olur, Emrinde bir milyon sekiz yuz bin melek, bunlann her birtntn ernrtnde yuz ytrmt dort bin rnelek ve bunlarm da her birinin emrmde yetmi§. bin cin

..

vardir . Bunlar yeryuzune inip iyi ve kotU sektlde etki ederler, (bkz. yr. 54ab)

.29. ~lo.u.W: $ems 'Akreb burcuna gelince muvekkel olan melektir. Allah'm emriyle

..

Kerrubiyyan rnakammdan inip rnuvekkel olur, Bu feristenln emrinde iki mtlyon dort yuz bin

melek, bunlann her blrtrun emrinde dart yuz bin melek ve bunlann da her hirinin ernnnde il~ yuz otuz bin ctn vardtr, K~Unata etki ederler .. (bkz, yr. 55b-56a)

30... ~u..'~: Sems Kavs burcuna gelince muvekkel olan melektir, Allah'm ernriyle yedinci gokten maJpam-l a'ladan inip rnuvekkel olur, Ernrmde altrms daft rnilyar melek, bunlann her blrinin emrmde dart milyon dort yilz bin melek ve bunlann da her btrtnln ernrtnde ytlz ytrml bes bin cin vardrr . Bunlar zemine [nip etki ederler, (bkz. vr, 57ab)

31. ~1..:4n.J.: Sems /jIU burcuna gellncc muvekkel olan melektir. Allah'm emriyle ma~am-I a'lddan Kerrubiyyun meleklermdcn bir melek mip muvekkel olur. Bunun emrtnde doksan dort bin rnelek, bunlann her birinin emrinde yuz ylrrnl bin rnelek ve bunlarm da her birinin ernrlnde seksen sektz bin cin vardrr. Kamata lnlpiyi ve kotu sekilde etki edcrler, (bkz. vr.fil a)

32. .;.~: Kamer $era.leyn menztline gellnce miivekkel olan melektir .. (bkz, yr. 63a)

33" ~~~~. .Y:;,...;,Mbd. ,;,_)~.H'L,.d. ~'pj~~, .;._,...~~, .;. ........ Hl...i!, ~1.:.:.iW' : $era!eyn menztltnln miivekkel melegini davet etmek hrin okunmasi gereken yedi rnelek wsmidir. (bkz. vr. 63ab)

34. ~~: Kamer Butayn menziline gellnce rnuvekkel olan rnelektir. (bkz. VI'. 64a)

35:. .....,..'~I.b.U., ~u.w.s • .,u.I'W- ,.u"bu.:~, »",u..~" j.,....u:.l_.ti'_'. _;_,..lJ;,UoW', ).;I"l1':lW,

J,-l1L.S : Kamer B'u!'ayn rnenzilindeykeniki ki~~ arasmda sevgt yaratmak i<;:in yapilan nlsim sirasmda okunmasi gereken isimlerdtr. (bkz. vr. 64b)

36. ~.J...bli..-: Kamer Siir.eyya menziline gelince muvekkel olan rnelektir, (bkz. vr, 65a)

37., ,~L~, .!lli.l.a.Ju", ~W", ~_)~u.,¥, .).,;)J,L...J'~ 1 ~ , I$JL.:.lb._ •• , .;.....,. .. !.1U'.

"'Ju..)1.,.... ~~ISL.J., _JJlSl .•. i.., lf~lk:;JJ: Kame r $ureyyti menzili ndey ken hi r ki §.i yi yoldan dondurmek icln yapilan ulsnn sirasmda okunmasi gereken melek isirnlertdjr. (bkz, yr. 65b) ,38. ,~U.J.I: Kamer Deberan menztllne gelince muvekkel olan melektir, (bkz, yr. 65b-

66a)

56

39. ~U;.~, J.:tLl;~ • ._b'u,4,i- , ~l(U..o" ' ..klb~t.» : ¥amer Deberdn menzfllndeyken bir knnseyt yoketmek veya oldurmek i'c;ln yapilan nlsim sirasmda yazrlmasr gereken melek '" isimleridtr; (bkz. yr. 66a)

40. ~l&.l..II,: Kamer Hek'a menzlline gelince muvekkel olan melektir. (bkz, vr. 66b)

41. ,~I.ll....o, ~L.u..6w , ".6lrlS- I J.Mv.)'!:..J'!', ~~IJ,~. ~iJ,L;....i..... ~.Jl!.j~. ~u,jl.Jaj • ..b~.lfII'o. ,.6L.,I..b':ii, J.:.::Uol._r, .,bi .. ,,/1'l_j. J..::.:,!aI>~, ~I)J.W. ,.k!.w, ~u:u.w, J«ljLtln• ~U.bY_,1., ~UlbW, J.w_h~~I. J.~·t~)"".;J, J..:.!1) •• 7"". ~1.;I»", ~ljlS::1! J.:..L\S'W' I ~lS'1r,I, ,~u.u._,... ~"',JJJ"'. ~L..Lb~, ~~, ~u.l,..i... ._bL.lI.J_" ~~ • ~L..~, ._bL..I!.Uj, ~1.;.tl,;.4k'1 ~"a'L.!.ljJ' ~'I.JU.W • ~U:~)I,..., ~~. J=t..~: He8,fa menztlinin muvekkel

... melegine muvekkel alan ktrk bir melektir. (Metinde kirk rnelek denmektedlr.) (bkz. vr. 66b- 67a)

42.", ..b.1..M.,.al : Kamer Hen 'a menziline gelince muvekkel alan melektir, (bkz. yr. 68a)

43. ~"-U::Ju." ~1ji,l.\J.LJ" ,~~~liW', ~~lb..'5L" ~""Jllo;iJ, ~~u.u . ..6IJu,). , ~!J.).)tJl. ~1~')U...,r. ~I....,b)li.., ~blc-S'" ~tJ,')l....i. J.:-.J..u.)~, ~u.~, ~'u,~ ,~I..uJ:r':)l"., ~I.)L..U'. J,:iyL-'!' ~~. ~uUt';L., J..:.!~~, J1.ao~, J~'~, JlS ..... ( ... J. t.bU,Jl. ~IJ~' .,bt$-. ~_,....~, L:il_k.k·. ~I..!.,s:.... J')''j... , .;.~ • iJ~_)"J:r'i..i. ~,u.';ll.., ~'IJ).~. ~,I.&.I~)'J ... ..ul5"~L.5, ~lW~j '. ~u.L.S, J,;.;,U.!I-,-,,~, .J..iJlJz.,,;,i. rj\.&.lkla:..J I ~~l1w, .l.1_).J.)U.... .:u)~. 1J"."I.ti.L..., ~vu.L..L "w~~L.J;,! ~l.b...JI, J,.JU,.r·~ .:...u\l._.iJ. .k~JP', !"I'":.J..JUol.), .1.iii_;i1)U1, 1~,;IJ'Ir?' _v;J.li.. ' • ..,..1~4i--. J'l_j.Jo~I. r_j';)~~' ..bJ¥ I Jo.J"k-;l...Jol' ...r"_..;I ... ..!'" t~J:.l~!r, .vl~, ~11.~, J.~..)~L.,... , l$"irl...::J , v.~1..,.1 • li'I.JJlLki , ~1.u'U,h: Kamer Hen 'a menzfhndeyken bir klmseyl

ulu devlete ulastirmak ieln yapilan tilsrm srrasmda okunmasi gereken yetmis melek tsrnldir, (bkz, vr, 68ab)

44. ~~~: Kamer l-irii' menziline gellnce muvekkel olan melekttr, (bkz, vr, 69a)

45. ';'F.~)' ";~J, ";~j ~ .;.~". ";'~.J'. ~~_j, ';~.J, ~~J • .;. ...... 'j,p. ... , .?~_,J.U' : 'lira" menztllntn rnuvekkel ctninin emrindekt on devdir. Kimya Ilmtne sahip olmak iyin yaprlan nlsim sirasmda davetedilirler. (bkz, vr. 70ab)

46. Jrlla_;:: Kamer Nesre menziline gehnce rnuvekkel olan melekttr. (bkz, Yr. 70b)

47. ~1.J"l..tJ: ¥amer.Tarfe menzthne geltnce rnuvekkel olan rnelektir, (bkz. yr. 72a) 48,. ~u.~: Kamer Cebhe menziline gelince muvekkel olan meleknr. (bkz, vr, 72a) 49. ~u.!.$'l..J,,: 1,{amer zabre menztline geltnce muvekkel alan melektir. (bkz, vr. 7Jb) SO.. ~I.A.\Lol.+-F: Kamer $alie menzilme gelince mtlvekkel olan melektir, (bkz, Yr. 75a)

51. ~L.,.u.,l.,J.; Kamer 'AVVQ menziline gelince mtlvekkel olan melektir, (bkz, yr. 763)

52. ~ln • .i-: Kamer Similk menziline geliuce rnuvekkel alan melektir, (bkz .. vr .. 7731)

53.. ~~ • ..bLlo~, #Li.~W-, ~l,.l&.lS'W, ~":Ll$'l..A, .kl.o:uu".i..I, ~1)i,!.~I" ..b~~, ~u,.~u.'-fS', ~Li.,,",,I-..u, .,6 t.Uo I;;' , ~""lS"I....1, J,:Uo<ts"i.....+Lo: Kame» Simak: rnenzilindeyken yagmur yagdirmak icin yapilan tilsrm sirasmda okunrnast gereken on u~ melek ismidir, (bkz. vr, 77b)

:54, ~\.i;.u.~: Kamer Gafre menzilinc gelince muvekkel alan melektlr, (bkz, Yr. 78a) 5S. ~~: Kamer Zubl'ina menziline gelince rnuvekkel olan mclektir .. (bkz, yr. 79b)

57

.. '!..

56'.. Jb.a~: l}:amer tuu menziline gelince muvekkel alan melektlr. (bkz, vr, 80b) 57.. Jl1o~: Kamer Kalb rnenziline gelince muvekkel elan melekur, (bkz, Yr. SOb)

58. ..k.is~; Kamer ~evle menztline gellnce muvekkel alan meleknr. (bkz. vr. 8Ib)

59. ~~~ Kamer Bula' menzlline gelince muvekkel olan melektir. (bkz, vr, 87b)

60. ~iS~: Kamer Su 'ud menziline gellnce muvekkel clan melektir, (bkz, Yr. 83b) 6t. ~u.I.....f..iS; Kamer A!Jbiye menzihne gellnce m~i.vekkel olan melekur, (bkz, vr, 84b) 62.. .h!l",!b~: Kamer MU~l1ddem menzillne gelmce muvekkel olan melektlr. (bkz, vr.

S.5a)

63. ~~l._J:.;: Kamer Mu 'aljlJar menziltne gelince muvekkel olan rnelektir, (bkz, vr, 86ii)

" 64. ~~: Kume» Ne 'ayim menztline gelince muvekkel olan melektir, (bkz, Yr. 87a) 65. ~lS'!l')'i: ¥amer Ris"a. rnenziline gelince rnuvekkel alan melektir, (bkz, vr, 88.a)

6,6. "J¥.~ '; Kamer Beide menzlline geltnce muvekkel clan melekur, (bkz, vr, 88b) 61. ~~:({amer ?abi!:t menzillne gellnce muvekkel olaa rnelekttr. (bkz, VT. 89a)

6,8. ..b~, J7.,~, ~u..s. ..b~~ I ~~li:.~J. ~~.;;10, ~l,l,.4--: ?abif! menzil ln j n mttvekkel ci ni uzeri ne mil vekkel olan yedi melekttr. l;(a mer 'tabi); menztltrrdeyken sara hastahgim Iyilestirrnek ir;in yapilan ulsim strasmda yazrlan tslmlerdtr, (bkz, 'If. 90a)

Crnl er

I. ~abrat'iiln-nar: Allah ilk insarn yaratmadan once Sab1util 'n-nar'l yaratrmsnr. $abratii 'n-nar biitiin cinlerln anasidrr. Diger cinler bunun neslindendir ve Allah hepstnin uzertne birer melek rnuvekkel etmt§tir. lnsan seklinde tasvir edilmistir, fakat ellers, ayaklan, karol ve 1ba.~~l1Ida toplam dart bin yuz vardrr. Ates ve havadan yaranlrrus, 811 ve toprak kansmamrsrrr. (bkz, Resim I)

Metinde su ~eldlde anlenlmaktedu: Allah ona dokuz yuz bin Y1] omur verdi. Yalmzdi, Bu yalmzhktan kurtulmak i~in Al1ah'<J.L yalvardi ve bir dost istedl, Duasi kabul olunup kendl nefsinden btr nllr gorlindi1 ve bir di§i yarauldr, Di~isj bir sure sonra hamile kaltp dcrt bin oglan dogurdu, Dokuz yuz bin yrl icinde nesli ilredi, Sa&ratU'n~niir olunce evlatlaoaraemda fesar basladi, tesbih ve tehHU unattular, Yedi tkllmaglayarak Allah'tan bunlann, yani $abratii'n-nar"m evlatlanmn yak edilrnelerini istedi, Allah, yedinci gogun meleklerlne SafJra kavmiy le sa¥a~1 p oldurmelenot emretti, fakat () lduremedl 1 er, B un un tizeri nc Allah, bameletU'l- 'ar~dan J."... ve I"; adh iki melek gonderdL Bunlar cinlen OldtirdiUer. Sadece bir

erkek VB bfr d~§i. kaldt. Tekrar uredller, Allah, onlann uzertne birerruelek muvekkel eui,

'Imam Ca'fer-i ~adl~, $a.bratu'n-nar sekhnt basmda tasryan kisinin padisahlar ve beyler arasmda saygldeger olacagiru r~vayet eder, Mettnde, Sul~anMa~mfid Gazncvrnin de bu ,~ekli ba~mdatla~ldlgl ve hafkm ondan korkup emirlerine itaat etligi beltrtilrntstir. (bkz, vr, 3a-4a) 2. ..rJ .. u-U.1I-:J: $ems Sevr burcurra gelinee davet edilen melegln emrlndeki ve diger ctnler lizerlne muvekkel olan emdtr. (bkz, yr. 47ab)

3, ";H~~: $ems Cevza burcuna geltnce rnuvekkel alan melegln emrtndeki eindir. (bkz, vr, 49ab)

58

. 4. .)Jj_HlSl,;J,: ~ems Seretan burcuna gelince mlivekkel olan melegin emrindekl cindir. (bkz. Yr. 50h-Sla)

'!I '.'_

:5. ~~_;i.I1.Ai '; Sems Siinbuie burcuna gelince rrulvekkel DIan melegin emrtndeki ctndtr, (bkz, vr. 53b-54a)

6. .;.~~~_...1.: Sems Mizan burcuna gelince miivekkel clan rnelegin emrindeki cindir, (bkz, yr. S5b)

7. ~~w.: $ems I:Jut burcuna gelince rnuvekkel olan melegln emrindeki ctndir, (bkz, yr. 62a)

... 8 . .;.."UoIJ_; : Kamer Bu.tayn rnenziline gelince muvekkel olan melegtn ernrindeki clndir. (bkz, vr. 65a)

9'. JlI.l1]l... ~ ~m1ier $U"eyyci menzihne gelince muvekkel olan melegin emrindeki cindir. (bkz, VI'. 65b)

10., ,.,)oWL = Kamer Deberan menztline gelince rntivekkel olan melegin emrtndeki cindtr. (bkz, yr. 66b)

1 l , ';:J:;,~L : Kamer Hek'a menzillne geltnce muvekkel olan rnelegin emnndeklctndtr, (bu. yr. 67ab)

12. ~~l;.:J: Kamer Zira' menztline gelince muvekkel alan melegtn emrindeki cindir, (bkz, vr. 70.a)

13. ~~: Kamer Nesre menziline gelince muvekkel alan melegin emrindeki cindir. (bkz, VI". 70b)

14. ,~~_,1.'LJ,.:' Kamer Cebhe menzihne gellnce muvekkel olan melegin ernrindeki clndir. (bkz. vr .. 73ab)

15.. u!'.uJ..~I.1!.:I"""":: Kamer Ziibre menzilrne gelince muvekkel clan melegin emrlndeki cindtr. (bkz, yr. 74.1)

16. JJ-IJJ: Kamer Sarf« ntenzillne gelince rnuvekkel alan melegin ernrindeki cindir. (bkz. vr. 76a)

17. ";.,,.~ iKamer 'AVVQ menziline gelince muvekkel olan melegin emnndeki cindtr. (bkz, VI'. 77a)

18. ""'.J~::b: Kamer Simdk rnenztline gelince muvekkel alan roelegin emrtndeki cindir. (bkz. yr. 7Sa)

'19 • .u!rLS'~,: Kamer Gafre rnenzlllrre gehnee miivckkel ulan rneleginemrmdekt ctndtr. (bkz. vr, 79a)1

20. J~: Kamer Sf-vte menzillne gelince rnuvekkel alan melegtn ernrindeki cindir, (bkz. \IT. 82a)

21. J'~: Kamer Hula' rnenztline gelirrce muvekkel clan melegin emrindeki cindir. (bkz .. yr. 83a)

5.9

22. Ju.w.: $amer .Abbiye rnenesline gelince muvekkel olan melegtn emrindeki cindtr. (bkz, yr. 8Sa}

Ir, '1.

2.3 . .J~, zKamer Mul;:addemmenziHne gelmce mtivekkel alan melegin emrtndeki ctndtr. (bkz. yr. 85b)

24. JL-~; Kamer M!J 'abbar menziltne gelmce muvekkel clan melegin emrindeki clndir. (bkz. vr. 86b)

25: JL;.~: Kamer Ne'ayim. menztline gelince muvekkel alan melegin ernrindekt clndlr. (bkz .. yr. 87a)

26.. J~lp: ~amer Ri~a menztline gellnce muvekkel alan melegtn emrindeki cindir. (bkz. yr. 8Sa)

27. ,J~: Kamer Belde menzlline gelince muvekkel olan melegln emrindekl cindtr. (bkz, vr. 89a)

28. J~: Kamer ZabiJ:x menzlline gelince muvekkel olan melegin emrlndeki clndir. (bkz, vr, 90a.)

Aynca dey adlan ya da ulsirn ve dua seklinde gecen adlar da vardrr:

1. LA~, u!#, ~~, Ji~Il.i:L, u!;,.t:.~, ~_,1,L.~: Kamer Debe ran rnenztllndeyken cinlertn l§e gelmesl lcin yapilan trlsun sirasrnda yazelmasi gereken dey tslmlendrr. (bkz, vr, 66b)

:2. .;.~~~. ~~_+"~ j ~~_".w.u., ~J~~;' , J._;Hl,l.W" , .;~l....tl-, ~~w:

Kamer ?ir.a' menziltndeyken bir yola cabuk ve yorulmadan gi.dip yolda hiybir §ey kaybetmemek. iyin yapilan trlsim sirasmda okunmasi gereken yedt dev isrmdtr. (bkz, yr. 69b)

3. Jl'lbUU. ..t_;il.i.l.Ial. ~L.L:b,a. ,J.,,:iJ.LJ:>! _u.i).~, _u.:iu.~, )_,&.t!L.): Kame r Ne sre

menzillndeyken biT ki§.inin bahtmm uyllmamasl i~in l§ini ve giiciinti bag1amak i9·in yapuan tllsl m srrasrnda okunmasi gereken yedl nlh tsmidtr. (bkz, yr. 71 b)

4. ~_ul.~U:rl...o.. _;._,):.\,.:;.U:.l..o_ , .;~~u.)U, y:. ... .,.iLilf~, Jo~~, ';_u.iIS'u.~; 'A vvil

menzil.illin cinine muvekkel olan alb devdtr, (bu. vr. 77i.)

S. Trlsun §ekHnde ad.lalldullml\j melekler: Kamer Cafre rnenzilindeyken bir hasta~l1 ya da afete ugraml~ ki§iyt iyiUe§tirmek j~i.n yapilan ulsirn srrasrnda okunmasi gereken isirnlerdfr, (bkz, vr. 79a)

6. J1-tlo' j' J,ISU· j Ju.w·, Ju..')U, JI1~, Ju.I....p., JiJ-,:. Kamer J:(aib menztlindeyken eve dey ve peri gelmernesi i.9Ln yapslan trlsim strasmda yaztlan Istrnlerdir. (bkz, vr. SIa)

1. YJ~h.;. y~ • ,,",JJiC- • y~: Kamer $evlemenziHndeyken asker arasma zarar M:ormeden girlp ';:I,kmaki.;;in yapilanulsim sirasmda yazilan Islmlerdlr, (bkz. yr. 81 b)

8. Dus. §etlindeki adlar: Kamer Ne'ayim rnenziltndeyken kanrm kaernamast veya geri gelmesl i~in yapslan tilsun sirasmda yazilan isimlerdlr .. (bkz, vr. 87<1)

60

3.3. BOYD, DAVET

Da'vet-ndme'de ve edebiyatta buyu ve davet anlaulrnadan once burada genel btr bilgi ".veri lmistir 126.

Ortacag A vrupasrnda cadi denilen kadmlann buyucu olduklarma, §eytamn hizmetine

. gtrdlklertne ve Tannya itaat etmekten vazgecuklerine inamhrdi, Cadilarm ~ogu Old'UriHiir veya yakihrdi. Her bolgede, 0 bolgenin cadilartrnn blr lrstesi olan ve buyiUeri 1lferen ~ok glz11 bUiyii kltaplan vardi. Hirtsuyanhgm yarusira, Budizm, Musevilik ve Islamda dini liderlerin kar~1 cikrnasiea ragmen gen kalnus ve egitimsi.z balk arasinda buytl, kehanet ve fal ya.ygmhguH korumustur;

Insanlar ilk zamanlardan berl buyu gtlctine sahlp veya kursal olduklanna inandiklan

...

nesnelert kullanarak kendilerini kottiluklerden korurnaya cahsrmslardtr. Bu nesneleri

tizerlerinde tasiyarak korunacaklanna, boylece koru nlhlann kendilerine saldirmayacakIanna inannnslardtr. Kaglt parcalart, parsomen veya genelltkle gumi.l§ten yaptlan metal takilar uzerine ~e§itli formuller yazmislardir. Diger tektannh dialerde de bu arkaik donem tnanelan gorulmektedir.

Hirlstiyanhk ve Masevllik gibi dinlerde bu inanclarla Hgili yapilan yal1§malarda muskalar, biyimlerine, sembollertne ya. da harflerine gore ~u sekilde adlandmhrrnsnr:

O~gel1, kare, dtkdortgen, altigen (Davut'un yildizr, Hexagram), be~gen (Suleyman'm yrldrzr, Pentacle), Menorah, (yedi kollu samdan) ve el §ek1i. Bunlarm yarunda kuslar, hayvanlar, insan ftgurleri de kullarulabilir. Aynca henuz tamamen acrklanamayan, Kabalistlk ySZJ olarak bihnen ve figurlerden olusan harfler de kullanihr.

i) ~Ienler: iy j arnaclar j<;in ku 11 amhr, B u ~eldin buy ukl ugU kademeli olarak kti~iiltilltince koru ruhun kaybolacagma ve ctklstntn azalacagma Jnamhr.

Kare ve dikdH,rtgenlcr: Bu sektller, her bid btr ya da daha fazla harf i~eren kutucuklara boRiniir. Boylece giI~lti yaztlann gizll olarak yerlestirtlebtlecegi akrcsusler elde edtlir. Kareler, dokuz veallm]~ dort arast veya yuz kutucuga bolunebiltr. Dikdortgenler genelltkle klicukttlr ve Incil'den ayetier 1 fl;;eririer .. Bunlann kullanmu ve etkflert tncU'deki ayetlere baghdu.

1268u konuda daha geni.~ bilgl is;in bkz, Montague Summers" The Hislo.ry ofWitc.hcraft and Demonology, 7. bs, (New York: University Books, 1956), XV-XXII; 81-109; HiJ.Rose ve digerleri, "Divmatioa," .Encyclopedia of Religion Ilnd Ethics, (Edinburgh: T.& T. Clark, 1921) 4: 775-830; Barbara FreireMarreco ve digederl. "Charms and Amulets," .Encyclopedia of Religion andEthics, (Edinburgh: T .. & T. C~ar.k, 19'21) 3: 392~472;. L.B., "Magic," The Jewish Encyclopedia , (New York: Ktav Publishing, [1,y.])., 8: 255-257; Raphael Posner, "Amulet:' Encyclopedialr:ltkl,ica. 4. bs. (Jerusalem: Keter Puhlishing House, 1978), 2: 906-915~ Joseph Dan, "Magic,' Encyclnp'edta Judaica; 4. bs. (Jerusalem: Keter Publishing House, 1978), II: 703-7]6; D.B. ~acDQnald, "Sihir," Islam Ansikl(Jpe:disi, . (Isranbuj:

MEB, 1967) Hi: 599-611;. A.Fischer, "Kahtn," Islam Ansiklopedisi; (Istanbul: 1v1EB., [ty.n 6: 71-73; E. Graefe, "Cedvel," islam Ansiklopedisi, (istanbul: :M:EB.,1963) 3:43;, D.B.MacDonald, "Beduh," },slam AriSikJop~dili. 5. bs. (Istanbul: MEB.,l979) 2:447-449; D.H. MaciDonald, "Cefr," i;"lam An.riklopedi.ri. (Istanbul: MEB .. J'963) 3:43-45: Hikrnet Tanyu, "Buyu," Tiirkiye Diyanet Vakfi Islam AnsiJd9pedisi, (Istanhul; Turktye Diyanet Vakfr, ] 993) fJ: 506; Cengiz Aydm. "Cedvel, ,. Turk~}'e Diyane.t Vakft Islam Ansiklopul€si, (Istanbul: Turklye Dtyanet Vakfr, 1993) 7: 214-215; Cengtz Kallel<, "Beduh," Tiirkiye Wyanet Vakil lstam Ansiklopedis], (Istanbul: TUrkiye Diyanet Vakft, 1993) 5:.336-337; Menn Yurdagilr, "Cefr," Tiirkiye Diyanet Vakfi lslam Ansiklopedisi, (istanbul: Turklye Dlyanet Vakfi, ]993) 7: 2: 15-218; Aynca bu tonulard,<lonemli biJ kaynak 01811"1 Rudolf Kriss-HUlbert Kriss-Heinrich, Volbglal.lbe im Bereich des Islam. (Wtesbaden: Otto Haarssowitz 1960- 1962) .I-Il

6]

Alb,gen (Hexagrara): Davut'un yrldrzi, Kudus'te kullarnhr. Aln kosell sekll elle yazrlrrns muskalarda da goriHilr.

... , Yedi kollu §:amdiln (M.enor.ah); Bazi iran muskalannda kullarnhr. Gii.imu§ takilarda

sadece harfler vardir, parsomenlerde ise buttm bir .ityet bulunur,

El: Kaglda ya da parsomene kotu gozlerden korunmak lcmeller dizisl ctztlu. Bunun k.aynagl Kuzey Afrtka'etr. Pas, Tunus ve Cezaytr'de MilslUmanlarca kullamhr, ELI! el bazrlarma gore Muharnmed'ln kIZI Patma'rnn elidir.

Kurs, Hili], Hac: Hac ve hilal nadir bulunur, Kuzey Afrika'da kullamhr ..

KabaUstik Harfler: Bugune kadar aciklanarneyan gizemli harflerdir, Bu 'i:e§it harfler,

.. Yahudtlerce kullantlan muskalardan once ,eski~ag muskalannda da bulunurdu, Bazi din adamlanna gore bu lsaretlertu ka:ynagl <;iyjy.aZ1SI~ bazrlarma gore ise lbrani yazrsrdir, Prank Kabafakitaplannm ,~ogu melek alfabeleri icerir ve her alfabe farkh melege aitnr . Bazi mWiskala:rd.i bu alfabelerin kullarnlmis olmasi muhterneldir. Buyu tle ilgtlt Ibrantce kitaplur, ge§Hli muska formulleri ve ornekler icermekjedtr.

Kur'Rn'da sihirle ilgili en onemli ayeti n (Il,10q aciklamast bazr rnufessirlere gore ~oyledir: Seytanlar sihtrtn kaynagidir; gogtin duvarlartm dlnlerler ve i~itUklerine yalanlar katarlar. sonra bunlan kahinlere naklederler ve benlardan kitaplar meydana gettrirler, insanlara bu kitaplann i~erdiklcri seyleri okuyarak ogretiderdL Bu inane Suleyman zamamnda ~ok yaygmds. Kahin, bakrcilara ya da gaipten habet veren kl§Uere denirdl. Ilhamtannm laynag.l. cin veya seytanlara dayaruyordu, Cin veya seytanlar onlann agzmdan konusurdu. Fakat biltun cinlertu bi Igi leri ni semevattan ~aldl klann m, bu bllgtlenn sahte ve karmakansrk eklugunun Kur'an'da zlkredflmest, oulann kehanetlerlnl itlbardan dLi~unnli~ ve mumtnlerin kil.hin]er·e basvurmalanm onleyen hadisler orteya ~lkml~hr.

Cetvel, i.;ine ~e~itli ulsimh isirn ya da isaretler yazilsa, (:i~, dort ya da daha fazla ko§oe~i veya yuvarlak §ekiUer j~in kullarulan bir sihir tabiridir, Bu yazilar, Arapca harfler ya da rakaml ar, sihirli kelirneler, Allah'm, meleklertn, ~eytanlann. seyyarelerln, haftarun gunlerirun ve unsurlanrnn ad Ian ve Fatiha, YfisLn, Ayete'l-kursi gibi Kur'an'dan alman bazr ibarelerden tbarettlr, Bu yazilanlceren kagLt. dumanlanyla bir ki§iyj tnrsulemek ii(in yakihr, ya da su iclrtde erltilip icilit, Genellikle de bir muska muhafuzasma konur, Cetvellerin (j·zet btr \(e~idiv(ljfk denilen karelerden olusur; hanelerme btrbtrtne uygun rakarnlar stralamr,

Bed.uh. btr ulsim terimtdir ve ii'r sirah sihirli karenin unsurlanndan olusur, Gazali'nln ttlsrmr, 'Umii'l-burujun ternelt veya baslangrci olmustnr, Bednhun ko~ele:rindeki dart rakam veya harfe mtlzevvecar, dlger bestne Ise rnufredat denlr, Yapilacak nlsun hayra yonebkse rnuzevvecat, serre yonclikse mufredat, ikisl de lsteniyorsa vefkln tamami kullamhr.

Cefr'in. Ca'feru's-Sadrk tarafmdan, peygamber aileainden olan kirnselerin egidmi arnact ile bir cefr, yani sutten kesilrnis bir oglak veya kuzu dertsl iizerme yazalnus btr kttep oldugu soylentr. Zamanla bu kttaptan, ayn ayn harflertn remiz gihi. kullarularak, bunlardan ahkam crkarma inanct dogdu ve 'iimii'l-ceJr tablri <ilmii'l-lJurilfanlammda kullamhr oldu, Bu, harflere sayt degerlerl vermek (ebeed hesabi) suretiyle gelecektea haber verrne usulndtrr.

62

HamiLl, eskiden giimu~ veya rnesin blr mahfaza ic;:.ine konularak boyunda tasimrdi. Dalla -scnralan ucgen bi~imil1de kivnlan rnuskalar balmumu surUlmu~ bir beze sanlmaya baslandr,

-Hamailjerin i~il1e harfler, rakamlar ve a.ye~ler yazrlirdr, Her bir harf ve rakarru n deUUet veya

temst I: etl1gi bir sir vardi.

BUyiinOn arnacr, doga ve tnsanlara haktm ulan nlhlan ~aglrmaktlC. Ruhlan ~agmp kendineitaat ettirmek icm biiyiicU., ruhlann adlanrn bilrnelidlr, Bu yolla rnelek biltml olusmuster. Keltrnelerin iki-ii~ kez tekrarlanrnasr, benzesmesi, iktlemeler ve kii~Uk degi~ikliklerle olusan Musltlmanlik dl§l melek lsimleri yardimci dini kitaplarda bulunmaktadir. Bti.yU sanatmm ehlt olabilmek ic;in. rilhlarm isimJerinin yarusrra, ruhLann ~e~itli zaman birtmleri ve nesnelerle ili§k:i.lerinin de iyi bilinrnesi gereklid ir. Uygun fornulller giirnU~. porselen ya da ipek gibi uygun nesneler uzerine yazilrnah vc bubur verilmelidir. Altah'm doksan dokuz isrni buyulerdekullarnlmrsnr .. En gUc;lli ulsirna sahip olduguna inamlan en onemlt isrni ise insanlar tarafindan billnmez, peygamber ve evllyalarca bilinir.

3.3.1. Divin Edeblyaunda BuyU, Davet

BliyiJ., sjhtr, ftlsun, efsun edebiyatta guzelllk lie birarada ele almrr, Buyu olaganustu guzeHiUer meydana getirme halldir. Egltim gerektirir ve bir tistada gerek vardsr, Bu nedenle bti.yuclHUgUIIl ustadi clan Harut'a ve onun bulundugu yer clan Babil kuyusuna haurlatmada bulunulur. Musa zamanmda sihir ~ok iJerlemi~ oldugu m\in buyu-Musa i1i~kisj kurulan beyitler coktur, BUyu ile olusturulduguna marulan olaylardan bazrlan, yagmur yagdumamak ya da ~ok yagdrrmak, tnsanda akil ve trade btrakrnamak, rnecnun haline getlrmek, blr insam a§lk etmek, uykusaz brrakmak, insam sekil degi~tirtip baska kihklara sokmaktir. Buyulenmls bir klmse Istenfldlgi gibi idare edilebilirD.7,

Nedim:

Gamze-i fettilmm koydun ki yrkn aIemi

Bahse dalnusken ceh-i Babil'de cadOlarla sen 12&

Ahrned-i Dil: Anufi her firnestnden s{~f-i Harut

Anuf sihrinden alrrus fltne Marutl2~

Buyu, okunan veya yazilan bazi ibareler halindedrr, Kaybolan blr seyi bulmak i'tin suya bakihr. BllInun yarunda, ateste nal krzdumak, sa~ lull He misk kullanmak, elmamn uzerine yazl yazdirtp yedirrnek, kS:glda ayet yazlp hal ile kansurarak yakmak gibi bUyu yollan da vardrr. Daire veya hajka buyii ile btrlikte nmhrl3-Q.

Ahmed Pasa: 'Anherin zillftln doker geh gah ,didi'l. gozlerun Kim. hemise sihr j~in mi.i~g ile mu knur kaviLl1

127 Harun Tolasa, a.g.e., lOO: lskender Pala, l1,g.!?- .• 440; Ahmet Talet Onay, haz, a.g.e., 194·195~ Agiih

SlITl Levend, a.8.e .. 224; Allmed-i Dai, (J.g.e .• 154. 128 Harun Tolasa. a.g.e., 224.

129 Ahmed-l oat, a.g.e., 154.

130 Harun Totasa, Q,g.e., 100-101; Iskender Pala, «s=, 440.. 131 Hanm Tolasa, a.g.e., 100.

63

Esktden degerll mucevher, para, esya gibt seylen yrkrnnlara giSmulilr, bulunmarnasi tcm .. dualar okutulur ve oraya yaklasana ejderha veyakorkunc bh zencl gorunerek korku '. vereeegl ne lnarn II rdt, Buna ulsim denir, Ya da hazine uzerine bekci olarak bir yilan konur, bu yilan ancak ktrk yil beklerdi. Bu sure sonunda ulsim bozulurdu .. S'fifiler bedeni tlibamll brr deftneye, nefsl de yilana benzeterek yrlarun gltmesi icln ulsimm bozulmasr gerektlglne i nam rlar132,

Nesiml:

Bu I[J hsrn cunku ::I1':("m .s-a '.1" -',a"ta· n':':'r' sa '.~,

,., . _1", .. -,", zu urn . 1:.1 .~'~lm

Bu kadar makarm gectim ki bu ctsm U cana geJdimlJ3

Sihir, etkislnden dolayi oka veya peykana benzetibr. Sihir ile birllkte genellikle fltne, hile, mekr, al, nireng gilbi kelimeler kullamhr, buyu ile bu haller arasmda Ui.§ki kurulur, Buyuruln dey, pert ve u~ gibi bazi varlrklara etki etmedigt soylenir134.

Sahir, si'hir-baz, sihir-silz, sehhar, muazzirn, Illsunger ve didO kelirneriyle nrulan biiyuc(i, butun bu oi..lyilleri yapar, Buytldi, buyu yapugrm hil; belli etrnez, Ruzgam, stipurgeye bmerek ucabilir. Bu iki durumda biiyucii olarak didO. de ahmr. Ciidu. su uzerinde de durablllr. Bundan, c.a.d!.unun herharrgi bir btiytlcuden farkh oldugu, daha etkili bir kudrete sahtp oldugu, j.~I,erini daha anlasrlmaz bir §ekilde yUruniigti sonucu ~lk(mlliabi1ir. Cfi.dfiya, ketnluk yapma, zulrn etme, kau dokme gibi haller, bazi yerlerde de siyeh-dilhk ve siyeh-karhk yaktsunhr. Bunlarla sevgilinin g5zu, gamzesi, sa\il,1ciki.Hi.i. ve ayvatiiyleri i'~inbenzetme yapI11rl35 ,

Ahmed Pasa: Cesm-t hun-rtzt ne Ca:dlU-Yl siyeb-dtldur kim Kanmadi kanum icup lalch yine kana.heves136

Bunlarm drsrnda, buyu ve buyucunun ele alm(h~l bir alan da sairlene SOl ve §iir meydarudrr. $iir bir sihir, ~air de buyucudur, Sihir, Islflmiyette yasaktir, fakat ~iir sihir olmakla beraber helal bir sihtrdtr.

Ahmed Pa~a: Sihr egerci din-i Abrned'de harfirn oldi veli Vasf-i gamzende sczurn slhr-I halliaJ oldi yjne~37

Divan ~[jrinde sevgtltnln sa~l boyna uzandtgi i~jn hamafl olarak ntrelendirilir. Boylece sa~. hamail h;indddtdslmm yapacagi i~i yapml§ olur. Ozellikle nazarhki~il1 takilan harnftlller sik geyer. Sevgjltntn boynuna dolanmak istenen ~lgln kohl ilia hamail yerine geger~38.

Bakl: Yazdinp mu§g He boynuna hamaH takti Kenduye etmek icin halkr musahhar sii.n bii I 119

1.32 lskender Pala, .a.g.e .. 497; Ahmet Talat Onay, a.g.e., 415-416; Ahmad-i Dai, a.g.e., 155. 133 lskender Pala, (I.,g.t., 497.

134 Harun Tolasa, (J,g.e., WI.

us Haru.n To~~siiJt «e«. 10 I; Ahrnet Taiar Onay, «s«: 372. [36 Ham" Tolasa, u.g .. e., 10 I.

137 Harun Tclasa, a.g. e. ,. 1.01-102,

138 [skender Pal::., a.g. e., 206; Ahmet Talat Dna]" =e«. 189~ 190. 139 Ahmet Taler Onay, a.g.e., 190.

64

Gelecekte olacak tslerden haber veren cifr ilmiyle ugrasanlara cifri veya ceffar denlr. - Cifr, rakamlar ve harfler yardimryla bakrlan bir ~e~ml faldir, BedLJIb da kelimeyt olusturan . harflerm veya ebced hesabtna gore kar~lhgl olan rakamlann yazilmasiyla olusur .. Birkareyt hanelere ayirarak i.;]erine rakamlar yazilan ntisha veya ulstmlara vefk denir. Bu Ume de 'ilm-i vefo., veya • ilm.-i evjalf. dentr 40.

Ziya Pa~a:

Mustakhele §imdi hukmolunmaz Gillbdekj cifr jle bulunmazt-!

K..1mi::

Varak-i husnunu yazdikta debir-t kudret Nokta-l hali kornus vuslanna bar-I. beduh 142

Siinbtilzade Vehbl:

Dahi evfflka heveskar olma Meyl-i Ikbal i Ie idbar o[maJ43

3.1,2. Da'vet-nam,e'de Biiyu. Davet

Do. ·vet-l1a.me'de,. davetin hang! amaclarla yaptldl.gl, davet etmek ii(in ne gtbi ~artLann olusturulmasi gerektigi, burc ve menzlllerde hangi rnuvekkel meleklerin bulundugu, bu rnelekleri ve ernrindekl rnelek ve cinleri davet ederken okunmasr gereken dualar, davetin ulsunlen, haternleri, tesbihleti ve buhurlan hakkmda bilgi vertlrnisnr,

Davet etmek isteyen, yaru ruhlan, melekleri ve clnleri r;.agmp onlara l1ukmetmek ve butun Isteklerim geryekle~tirmek Isteyen ki~j ruhlan tarumah ve davet ilminde maharetli olmahdtr. Davet ilmlnin sektz saru vardir. Bu sartlar ~unlardH:

1. Davet eden ki~i hayvani grda yememeli, bitkisel gida yemeli, nefsine haklrn olmah, taharetli olmah ve lbadet etrnelidir.

2. Davet eden kisiye yedi §l~e gerekhdir, Her bir si§ede gunim rmlvekkel melegtnln adr, ~ekH. hatemt, tJ.ISIHll, casusu, tercurnam, soru ve cevabi bulunrnahdir .

. 3.. Daveun saati ve buhurlan blhnmehdir, Davet eden klslye yedi sandalye, yedi ocak, yedi y.Ld1Z renginde yedi elbtse, yedi hutbe, yedi mendil gereklidir, Bu ki~i yedi cesit rnedh, yedl melek ve yedt ulu cin ismmi de bilmeltdtr.

4 .. Daves strasinda bulunulmasi gereken yerler ~unlardu: Ytlksek bin- yer veya tepe, yuksek bir k.o§k., akarsu kenan, eski cesrne yam veya kuyu yam .. Yirmidort peygamber ve dort hallfe ism. de davet sirasmda yazilmahdtr.

S. Davet strasmda buluamamasi gereken bayvanlar, insanlar ve silahlar belirtilir ve nedenlerl aeiklarur. Bulunrnamasi gereken hayvanlar; kedi, kopek; kanr, horoz, rnayrnun, yilan ve bunlara benzer canavarlardir. ';i1nkil melek ve cinler bunjardan incinip davete gelmezler, Hatta komsulardan kopek sesi bile i~itilmemehdtr. Buhmrnamasi gereken insanlar;

140 lskender Pala, a.g .. a , 1.05; Ahmet Talat Onay, a.g.e., 72~ 94; Ag~h SlIT] Levend, G.g.e., 226. 14ID Ahm.et Talat Onay, o.g.e., 94.

142 Ahme:t T,ala~ Onay, a.g,e .• 72.

143 Agfi.h Strn Levend, a.g.e., 226.

65

fesadlar, namaz kilmayanlar ve kadmlardir. Bulunrnarnasr gereken stlahlar; ok, kihc, nlfek ve . sav8§ aletlertdir. Melek ve ctnler bunun gibl silahlardan korkarlar,

'10 'I.

6. Davet eden ld§i baska bir ~ehire giderse bu §eblin muvekkellerinl davet ederken neleri yaprnasi gerektigi a~lklamr. Bu ki~j ge§it1f rnendil tasunal; ve yedi ,~e§U azayim bilrnelidir. Davet edecegl her sehre girince 'A. . hd-ndme-i Saleyman"1 okurnah ve buhur yapmalidsr. <;unkll 0 §ebrin muvekkellerini kendlne baglarnah ve dnst edinmeltdir.

7. Sems her ay yedi burctan birine gellr, Davet eden kj~i 0 burcun mllvekkel rnelegtnt davea etrnelidlr. Metinde bu meleklenn adlan verildikten sonra melek "eo cinler hakkmda hHgi, verillr ve davet sirasmda yaprlrnasi gerekenler anlanlrr.

8. Daves eden ki~injn 'Ahd-name-i Smeyman adlt duayi bi lrnesi gerektigi ve buoun oneml belirtildikten sonra ~Qk zor bulundugu bellrtilen 'Ahd-name-i Suleyman jill tarnarruverilir.

Davet y.apdlrken tilsirnlar yazrhr, buhur yapihr, Bu islemler strasrnda ~e;§it1i maddeler kullamhr, Bu rnaddeler sunlardm

M'isk: bkz .. vr, 4 7b-3, 48.a-22, 49b-4, 52a-] , 5 3a~ 1. 53 b-4, 54a-5, 55a-14, 56b-) 1, 62a-9, 65a-15, 67a-l, 68a-8, 69a-9, 72a-4, 72a-13, 73b-11, 73b-13. 75a-6. 77a.-lO. 78b-4, BOa-t. SOb-5. 8Ia-2. sts.s, 83b-6, ass-t. 86b-4, 8931-2, 89b-3,. 90a~3, zaferan: bkz, yr. 471:>-4. 4Sa- 22. 49b-4, 52a.-l, 53a-l, 53b-4, 54a-5. 55a-] 4, 55b-6, 57b-4, 67a-3, 68a-8. 69a.-10. 71a-4. 72a-4, 72a-L3. 73b~1I, 13b-13, 75a-6. 77a-10, 78b-4. 80a-1, 80h-5, 81a-2, 81b-5, 83b-6. 85b- 1, 86b-4, B9i.l-2, 89b-3" 90a-3, gill suyu: bkz. vr. 48a,-22. 55a-14, 55b-7. 72a-4, 7731-] 0, 8,3b-6, 8.5b-l.}enkar;· bkz. vr, 55b-6, 64b-4. 71b-9, 86a-9" kafur: bkz. yr. 5Sb-6, 61b-2" 71a- 3, 8.6.a-9. (Nisan} yagmuru H~YU: bkz, vr. 47b-3, 49b-2, 51 a-I, 5'3b-4. 68a-9, 72a-4, 80a~2, BI.a-2, 89b-3, hiidhiid kani: bkz. yr. 48a-21, 61 b-Z, 63a-20. 68a-9. 73h-14, 79b-7, (olU) baltk katu: bkz. yr. 51a-l, 77 a-I O;ye~il keler \.Ie yilan zehri: bkz, yr. 51 a-I, 51 b-12, pelenk lam: bkz, yr. 51b-12, insan (avras) kant: bkz. V1". 52b-5, 56b-11,. 65a-15.66a-lO, 72£11-13, 83a-6" kara kedi kant: bkz, vr. 56b-] tilki karu: bkz, yr. 84b-4, tuz (suyu): bkz, vr. 56b-l1, 64b-4, luyar suy.u: bkz, vr. 54a-5, keten (bezir) yag!.' bkz, yr. 64a-8. 64a-9,. kurd ada: bkz .. yr. 64b~4, maymun kam: bkz, yr. 65b-8, kara korOl kant: bkz, vr, 66a-6, (beyaz) giiverl:in kant: bkz. yr. 73b-14. beyaz sogar! suyu: bkz. yr. 670-2 •. sogan kabug«: bkz, yr. 66a-2, sirke: bkz, vr.56b-4, 71 b-9, 86a-9, ad: bkz. Yr. 75b-2, 82a-5, 86a-l, ~·eker;· bkz. yr. 63b-5, 75b-2, 82a-5. 86a-l, laden: bkz, yr. 63b-5.75b-2, mastaki: bkz, vr. 63b-5. 7Sb-2. zeytin yaKt: bkz. yr. 76a.-6, yarasa ve fare kans: bkz, Yr. 76b-2-3, taut slglr ijdu: bkz. vr. 79a-4, karga karu: bkz, vr, 79b- 7, slErT sidigi: bkz, VI'. 83a-7, mtsri murekkep: bkz, vr, 88a-n. felik kalem: bkz. vr. 62a-7.

Bu ulsimfar r;e:jiU:i maddeler uzertne yazrhr, bazi rnaddelere sanhr veya i.;:lerine konur, Bu maddeler sunlardir:

Hatiiyi k.agl.da: bkz, VI'. 56b-2, Sernerkand kagtda: bkz, vr. 72a-4, Bagdadi kUglda: bkz. VL 88a-6, s,an kag~da: bkz. yr. 48b-23,. 6] b-Z, jenkari abadi Uglda: bkz, vr .. 54a-5, jenkir renk kii,gldu: bkz, yr. 71 a-S, beyaz kaglda: bkz. Yr. 55a-15, eskl tabut parcasma: bkz. vr. 56b-] 0, TI 1>-2, kefen parcasinu: bkz, vr. 64a-9, 66a-6, kalaya: bkz. yr. 58a-3, beyaz, nakish ipege: bkz, yr. 48b-2, 53b-3. 62a-8. 71a-4, 'Kotmek icine: bkz. vr. 56b-3, 81a-3, 83a-7. (beyaz) mum

66

i~ine: bkz, VI'. 48b-2, 53b- L 73b-12, kazlann ayak perdesine: bkz, yr. 53b-l. ~i~eye: bkz, VI". . 49b-2, 71 b-12, aktk tasa: bkz. yr. 46a-19, yeslm rash slrn yilzuge: bkz, vr, 31 a-5, gumll§ . -levhaya: bkz. VI'. 75b-1, bakrr levhaya: bkz, vr, 49b-8, 51a-14, 62a-8, celtk levhaya: bkz. VL 52b-4, tahta levhaya: bkz. vr. 49a-l, rnis (agact') levhaya: bkz. vr. 54a-2, kayak agaci

. tahtasina: bkz. vr .. 65a-] 6, arslan derislne: bkz. Yr. 48il-19, geyik derisi ne: bkz, vr. SOb-l? 51b-7. 67a-.o, 68a-9, 76a-16, 77a-10, 89b-3" ttlki dertsine: bkz, yr. 53b-S, esek dertsine: bkz. vr, 64b-4. 71 a-4, delinrnemis ayakkabiya: bkz. vr, 72a-12, beyaz at kilma: bkz. vr. 7 Sb-I, SIFl;tf1 <rilnak i~ille: bkz, vr. 90a-7.

'C;omJek balcikla sivamr (bkz. Yr. 56b-5).~ kafir mezarhgina gomOli.ir (bkz, Yr. 56b-5); (leak al nna gomulur (bkz, vr, 81 a-3); tnpraktan kurbaga yap! 1.1 p corn le.gekon.up gomulur

..

(bkz. yr. 83a-6-8); ~jni canakla su i~mr (bkz, yr. 49b~ 12); ulsunh su i9ilir (bkz, Vi'. 51 a-17);

kllden i nSi:LU ~ekli yaprhr (bkz, V1". 65a-17); siyah kalern ucu yakrhr (bkz, yr. 79b-6); tath

y. -

yenir, aci vi ekst yenmez (bkz. yr. 76a-8). B1.I nlsirnlar amaca gore evde saklarnr, hayvanlara baglamr, uzerinde tasmir, yaya baglamr, yakihr.

Sems her ay yedi buretan birine geltr, Karner de her gun yirrni sektz menzilden binnde olur .. A§agmda bu burc ve menzlllerde davetin hangi amaclarla ve nasil yap'lldl~l kisaca veri lecektir:

$'ems Uamel burcuna gellnce yaprlan davet: Beyler ve pad+sahlar arasmda ssygideger olmak vc ~erefini gittikee arttirrnak ivln bu menztlln mtlvekkel rneleginin haternl ~eref-i $em.sde bir akik :ta~ ustune yanhp tasmmalrdtr. Davet sirnsnrda bu melegtn tesbihi dort kere okunrnah ve $ems buhuru yakilmalrdir.

Sozu gecer olrnak ve beyler ve seyhlertn ernrinde olrnak icin bu rnelegln levhi seref-i Sem.·,rde bir par~a kaglda resmedllip arkasma dort isirn yazrlmah, $ems buhuru venlip uzenne dort kere 'Ahd-.nt:ime.-i Saleymiin okunduktan sonra beyaz mum icine kunup san ipege sanlrnah ve uzerinde tasmrnalrdrr. Aynca rekvinin §-ekli ~izilip cepte ya da btr kesede tasinmahdrr. (bkz, vr. 46a-47a)

$ems ~evr burcuna gelmee yapilan davet: Bir kistnin ilgi ve sevgislni arttmp kendine kole etmek i~ln Scm.'> bu burcun yedmci derecestnegelince bir kfigtda Nisan yagrnuru sUY[I, mtsk ve zaferan ile ulsim yazihp i lgisi ~ekilmek tstenen kisinin ocagi altma gomulmelldir. T11.sm.1I yazarken Mustert buhuru verllip uzerine yedl kere'.Ahd-niime-i SUleyman okunmahdrr ..

Hay vana zarar gelmesl ni enge llemek iyin Zuhre §e Ilr burcundu iken tekvin i n sekli ~izilmeli ve hayvanlann boynuna baglanmalrdtr. Hayvanlar yenunden talihli olmak icin bu sektl, Sem« bu burcun yedinct derecesinde iken yazihp evindannna saklanmalidrr. Yazarken Mii~{erl veya Zuhre buhuru verllmeli, bu isirnler okunmah, aynca yazrhp uzerinde [a~lilmahdlr. (bkz. 'Vf. 47a.-48a)

$ems CeJ.lzQ; burcuna gellnce yaprlan davet: Bu burcun muvekkel rnelegini davet etmek i<;:in rnelegin ~ekli arslun denstne ~izill11el:i. $ems buhuru verilmelt, tesbih ve Da 'vetndme-i Sideyma» yedlser kere okunrnah ve II lsim htidhud kam, rnisk, zaferan ve gill suyu ile

67

. yazrlmahdtr, Hudhudden kan ahrken kus oJdilrii]meden kulagt dibinden aluup fizild . edilrnelidir. Eger oliirse j~ banl olur, Bu ulsrm arslan deristne cizilen melek §ekHyle beyaz '. mum icine konup nakrsh ipege sanhp ki.Hahta saklanmahdtr. Trlsrm yazilrrken Cevzl1

burcunda alcalan yrldiz olmamah, Zuha! i.le terbldc olrnahdir, yoksa bu davet oldurtlctl olabilir.

Ruhlan kendinden uzaklasnrmamak, insanlann gozune~irin gorunrnek ve devletini her giiFl arttirmak i~in san kaglda on iki kerrubiyan melegi resmedtlmels, bunlur tahta bit levhaya dtztlmeli, yabanci dille yazilrrus olan adlar yazilmah ve clnin ~ekli tavanda saklanrnahdtr . .Bunlar ~ems §~l"efIndeyken yazilmahdir,

Sir kj~i sara bastahgma yakalandigurda bu rnelegln cini davet edilrnelidir. Kulhuvallat:

"

sureSt yagmur suyuyla ve Mii~terf buhuruyla btr §i~e uzerlne yazilmah ve bu tsrmler rnisk ve

zaferaa .~k alnna yazihp boyuna baglanmahdrr. Bu isimler sarah kj§w lcln bir ay okunmahdir.

Tilsun bakir levha iizerfne yazilrp kuctlk ~ocuklann hoynuna asilsa devden ve peri den korkmaz~ar ve ogrendiklerini unutrnazlar: dUzgUI1 konusurlar ve zeki olurlar. Peri ve cln ~a.l"pma:nll1.dan a.gzw egrilen klslnin iyilesmesi iyin levh yazilrp suya birakilmah ve ~fni 'vanakJa bu sudan i~i1melidir. (bkz, yr. 48a-50a)

3em~ Ser,e/ijn burcuna geltnce yaprlan davet: Eger bir ki~i suya hukrnetmek, topraktan su cikarmak, kurumus kuyuya su getirmek ya da berhangi bir yerde sucikarmak Isterse, Sems Seretan burcuna gehnce tilsrm geyik densine Nisan yagrnuru suyu, om bahk kam ve ye§il keler zehrlyle yazmah, "teamer davettnt ve 'Ahd-name-i Siileyman '1 yediser kere okumah ve Kamer buhuru vermelidir. B6yJeC{~ yuce ruhlar geltp isteg! ne ise yertne getinrler, Aynca kururnus kuyudan su ~lkarmaki steyen ki§i saf gumusten bir yiizuk yaprp ortasma bir yeshn ta§ gecirmeli, tlzerine hatemi Sems Seretdr: burcundayken yazrp, yuziigii kurumus su kuyusuna birakmah ve tilsuru da geyik derisine yazmalrdrr. Levh, ¥amer Cevzd burcundayken yazrlmalrdu, Bir pars:a baktra celik kalemle naks edllmeli ve kurumus kuyuya

brrakilmahdir, derhal su cikar,

Aynca bu levh dogum sanCISI tutan kadmm boynuna baglamrsa kadrn kolay dogurur, Suya koyup tcerse ~:abllk dogurur, (bkz, vr. 50a-5] a)

$ems Eaed bureuna gelince yapilan davet: Dusrnaru yenmek i~in savas alamnda bu menztlln muvekkel meleginln tesbiht okunmahdir, Dusrnan askeriyle dovusurken galip gelmek iyin trlsrm $ems Esed burcunda ve Kamer Dell! burcunda iken kaplan kam, yilan zehtri, misk ve zaferan i.le yazihp pazuda tasmmahdrr,

Soylenen levhin ameli gerceklesince dort gun oruc tutmak, yuksek blr dagda dart koy kurban etmek, kirkar kere 'A.hd-mime-i Sideymanve Al-i imriin surest okumak, btnbir ekmek pi§iri.p faktrlere verrnek gerekir, Bundan soma blr tall secip celik levha uzerine bu melegln levhtnt kazmak ve on tkl kere MirrttJ. davetini okurnak, tnsan kamyla balcik hazsrlaytp bill levhl icine basurrnak gerektr, Ki~i savas olacag: gtln bulevhi boynuna takip dusrnan safma karst dump hrsrmla bakarsa, Allah'm emriyle dusman askerine bir korku gellr ve dagihp kacarlar. (bkz.vr, 51a-52b)

68

$ems Stlnbille bureuna gellnce yaprlan davet: Insanlann gdztine guzel gorunmek . i~in bu mcnzilin rnuvekkel meleginin hatemi mlsk ve zuferan Ile kazlann ayak perdesine . '.y;:Ulhp mum i9ine konmah ve kulahta tasmmahdrr.

Kimya ve simya Iltrnlerini kolay ogrenmek i~ln Sems Sunbale burcunun yedinct derecesine gelince bir parca beyaz tpek uzerine ulsirn misk, zaferan ve yagrnur suyu lle yazrhp kulahta saklanmahdrr.

Btr ki~iyi kendine itaat euirmek lcln bu nlsrm yazihp tasmmahdrr, Herkesin gozune ~irin ,gorunmek ve l~~eri cast gidip dilegine kavusmak i~i[l bu ttlsrm $ems SUnbiilen~n yedinci derecesfnde iken tilki derisine yazihptasmrnaudrr, Fakat bu tilsim bir tali bulunup ona uygun .. bir ~ekj]de olmak sarnyla yaziknahdrr.

Mah artnrmak ve butnn isteklerine kavusmak l~in tekvinin levhleri uygun saatte ve burcta rnis agaei Ievnalanuzertne resmediltp kesede tasmmahdir, Bagl cekirge, nrnl, kus ve diger hayvanlardan kurtarmak ve atet-i semavi gelrnernesi iein cintn §ekH jenkari abadi ka.glt uzerine mtsk, zaferan ve hiyar suyu He yazrlip bag veya bostan ortasmda toprak i(j;ine saklanmahdir. (bkz. vr. 52b-54a)

$ems M,iz;tlll burcuna gellnce yapilan davet: Kadmlardan, hizmet edenlerden veya guzellerden kendtne dost edinmek, ehl-i rnutarlb arasinda Unlenmek, muzik ilminde iyi olrnak, iyi nefisli ve fen sahtbi olmak i~IDn Ziih.re buhuru verip bu menzilin rnuvekkel meleginm §ekll one konulmahdrr. Bunun i~in ~:ems, Mrzan burcunun dokuzuncu derecesirre gelmeli, $evr tallme baslarnah •. Zuhre nahsdan kurtulrnamah, ¥amerin t§lgl eksilmemeli ve kutlu menzilde olmah, Zunre teslisde olmah ve rnukarmde olrnarnah, Zaneb seyyaresinde hi'Y yrldiz bulunmarnalidrr, Bu vakitte blr par<;a misk, zaferan ve gul suyu ile bu ulsirn bir parca beyaz Iclglda yazrhp pazunun nltinda tasmmalrdrr .

. Blr evde mutlu1uk ve ntmeu arttirmak icfn bu melegtn tekvininin levhi yazrhp cv Icinde saklanmalrdir. Bu levh jenkfir, kafur, zaferan ve gill suyu He ~ems .Mfl,a,nda, tali .)'evrde ve saat .Zuhrede iken MflJterf daveu okunarak yazilrnah, uzertne MU~terl buburu verilerek 'Ahdname-i Sii.leymanokunmahdrr. (bkz .. VT. 54a-55b)

$emB !A~reb burcuna gelince yapilan davet: Belalardan korkmamak icin bu menzilin rnuvekkel tnelegintn tesbjhi nkunmahdrr. Dusmarn helak etmek i~in tilsim kara kedi karuyla harayl ki.glt uzerine yazilmah ve kucuk bir kopegin agzrna baglanmah, ses crkarmamast ir;in kopegin agzi sikica baglanmaluhr, Kopek bir ~omlek icine bas a§.a.gl kcnmah, comlegin i~i eskt sirke He doldurutmah, sirkenin dokulmemesi Icin ifom]egin agz: balcrkla srvanmah ve kafl r mezarhgina gomulmelidir, Bundan sonra eski kefenpareasi ahmp dusmanrn adi ketene yazrlrnahdrr. Fakat kotu tali icinde, inu ya da Belde menziliude yazilmahdrr. Sonra bu melegln levhi diisrnarun adiyla birltkte bir par<;a eski tabut uzerine yazrlmatidir. Bu melegtn tekvinin ~ekli tuz suyu ve kadm kamyla resrnedilip levh bununla yazrlmalrdrr,

69

Fakat bu ulsim iyi saklanmah, ozelllkle kotulerln eline gecrnemeltdrr. <;linku bu ttlsirm - bllen ki~l birtstne dusman olursa unu oldilrrnek ister ve yanhs btrisinin caruna kast etmis ,,,olabi,lir.

Bir ki~i muddeisinin croklugundan korkup dlllerint baglamak isterse lev hi onlann adlanyla yazmah ve bir ceviz a,gael aluna gomrnelidir. Butun muddellerintn dillerive agizlan baglanrp cevap ve zarar verernez olurlar. (bkz. vr, 55b-57a)

$em,g ~avs Burcuna geltnce yapilan davet: Ese ahsmuk ve aralanndaki sevgiyi artnrmak it;in bu menzllln muvekkel rneleginin hatemi misk ve zaferan ile blr parca kaglda yazihp evin i~ine, gtimiilmelidir,

Ztihd ve salahtyyetlt olrnak icin bu melegtn tesblhi persembe gunu ilk saatlerde okunrnahdrr, Allah 0 kisiye lnflyet eder ve butun amelleri iyi O~UL lnsanlar tarafrndan iyi bl I:i nmek I~jn., tIl.s.1 mi. bi r parca kfiglda. yazrp klilfihmda tasimalrdir.

Elf ki§iyi kendine 3§lk etrnek icln bu melegin levhi ve 0 kistnln isrni bir parca kalay uzerille Mii~teri saatinde yazihp hamam hazlneslne brrakilmahdir. (bkz, Yr. 57a-58a)

~em8 Uul burcuna gelince yapilan davet: Bir kavrnln ya da askerin yardim gormcsi i9in ~ems #iU burcunun yedincl derecesine gelince bu menzilin muvekkel melegini davet etmek, tesbih ederek hate mini bir par~a san kil~lda hudhud kam ve kMurla yazlp Sem» buhuru vermek gerekir. Fakat htldhud oldarulmerneli, kulagi dibinden bir parca kan ahmp .hAd edilrnelidlr. Bundan sonra ulsunlar da tesbih aluna yazihp sonuna rnelegin levhi yazilrnahdir. Bu ka,gEtasker .j~inde bir bayrak basma baglarursa asker galip OiUT, Pakat yazihrken Kamer Esed burcunda ve Mirrrbe nnzir olrnalrdir. Bu tilsrm 1IJgurlu taltde yazilrnaltdir. Bu trlsim dostlukicm persembe guntl, dusrnanhk iciu cumartesi gi.inii ilk saatlerde yaztlrnahdir,

Bir kisiyi kendmne baglamak ve itaat etttrmek isteyen ki§i bu ulsimm sonundaki dart trlsuru aymp tekvln ~ekliyl.e birlikte maymun kant, misk ve zaferan ile geyik deristne yazmali ve ustunde m~m!iahdlr. Levhi pazar gunu Mf1~'\teri saatmde celik kalem ile bakir levha uzerine nak:~ edtlip ipege sanhp bir parca misk He ta§msa hayvanlardan zarar gelmez. Bu levh suya brrakihp sarah hastaya i~irUirse ~ifa: bulur, (bkz .. yr. 61 a-62a)

.f(,ame'F ~,eraJl!yn menzihne gelince yapilan davet: Bu menztle muvekkel olan melegi davet etmek ilj(i,n yedi melekIsml okunmah, Sems ve Zahre buhuru kansurelrnadan ate§.te yaktlmahdrr. Eger melek sevgili ~kl ve ekftblr i~in davet edlltrse taii-i Esedae veya teslisde, ay Ma~tt~ri burcunda Iken yazrlmahdir.

Sir zaltmm elini, dilini ve gozi.inU baglamak h){in issmler uygun talide hildhiJd karuyla yazrhp zalim birinin mezanna gemulmeli ve filan. oglu filarun yavul. goziit:tU. yavuz elini lie yavuz dilini bagludlm denmelidir. Fakat hudhud oldlirlilmemeli~ kulag: dibinden kan ahp fiziid edilrnelldlr. Tekvln sekli ve UISHnl da yazihp sanlrnali ve yuz tekvin yonune dondurulmelidir.

Bu arne] yazihrken melegin §ekli one konulrnah, yedi gun 'Ahd-name-i Stileyman ve isimler okunmah, yedi kere siire-i K'ehf okunrnah, davetin buhuru verilmeli ve ulsrmlar da yazilmahdir, Buhur seker, laden ve rnastaktdir. (bkz, vr. 63a-64a)

70

_f(amer BUlayn. menztline gelince yapilan davet: Iki ki~j arasinda du~manhk yaraup . birbirlerinden ayrrrnak iqill ~IISln1 keten yag), yanl bezir yagiile oW kefeni uzertne, kefen , bulunamazsa kefenden kalan parea tlzerine yazilmah ve ikl yol gecen yere gomulmelidir.Yedt kerf 'Ahd-niime-i SUleymiinve sonra trlsimrn sozlen okunmahdir. Efsun da yazrhp yedi kere okunmalrdrr. BUI nlsun esek dertsine kurt odi.i, jenkfir ve tuz ile Kamer l;Iamelde ya da "At-reb burcunda ikenM,irriG huhuru verilerek yazilrnah ve tslmler okunmahdrr. Eger Cuhudlar mezarhgiaa gomulse daha Iyidir. 0 gun i.i9 kisryle savasilrnah, aCI ve ek~i ~eyler yenrnelidlr, Fakat AUah'lan korkup her ktslyc yapilmamuhdir. Arnelin dUriis[ olrnasi .iyln bir kadmla cima edip gusl edilmeli ve sonra bu hatem yazihp bir kuyuya brrakrlmahdir. (bkz, yr. 64a-65a)

1;amer $iireyyd menziline gelince yapilan davet; Bir ki~Wi yoldan dondjjrmek i~in

"trlsrm kadm kam ve misk He kayak agact tahtasma yaztlmah, agu bir ta~ altma konmahve '"ba/!la.dml Jilan ibn [ilatu" denrnelidir. Sonra bir parcu kilden insana benzeyen btr ~ekil yaptlrp .i:,h bu ~el:lin arkasrna yazrlmah, bir parca kaglda yazilan nlsim bu surenn boynuna asrlmahdir. Bu L~ yapilirken on lkt ferlstcnln isimlerl okunrualt ve Mir.rlfJ buhuru yakilmahdtr.

Yilanlan clef etmek iein tekvinin hatemi an yuvusma konrnahdir. Anlan ve haramlleri def etmekicin de rnaymun kantyla yazihp 0 yere konmalidrr. (bkz. vr, 65.a-65b)

¥amer Deberan menztline gelince yaprlan davet: Bir ki§iyi yok etrnek veya oldtkmekis[eyen, isimleri 0 ki~inwn ve annesinin udiyla btrltkte sogan kabuguna yaztp rnakas ile her parcasim arpa tanesi kadar yaplp rUzgal'a vermelidir. Tilsrrm kara horoz kamyla blr par!ta kefen uzenne yazip eski bir mezann yanma gornmeh, dusmamrn n ve anasmm adnn da yazmahdrr. Bu ki§i haternl de avrat karnyla yazrp eskt bir kuyuya birakmalrdrr. Fakat Zuhal davetini okumak, alti kere buhurunu vermek ve yedi kere 'Ahd-name-i Siileyman '. okumak gereklidir.

Cinlerln i§e gelmesini isteyen ki~],. bir parca mavi kagH trzerine dey Isimlerm! yazip deewrmenini kutbu icine birakrnah ve 'Utarid buhuru verrnelldir. (bkz, vr. 65b~66b)

~am,er He-(c"a meazillne gellnee yaprlan davet: Misk ve zaferan He bu menzilm muvekkel meleginin adrrn, kirk isrni ve tilsrmr yazan savasalamnda zarar gormez, Fakat Esed talilnde.feslls-l Semsde veya Mirribde yazrnah ve yazarken Mirrfb davetini ve kirk kere Sems davetlru okumah, $ems buhuru vermeli ve yazmadan evvel yedi gun takdir ieinde olmah, yanl yedl gun yedi geee hayvani grda yememeli, ibadet edlp yalmz oturrnah ve i~i duzgun olmasi i9il1 bu tilsnm geytk derlsine yazmahdir.

Bir parca k§.gIda, beyaz sogan suyu ile yengee ~ekli yazihp eve gomUM.irse yilan ve akrep 0 eve glremez. (bkz, vr. 66b-68,a)

~ame,,. Hen:« menztllne geltnee yapilan davet: Bir kisinin ulu devlete ulasmasrru tsteyen $'ems Ziihre ile teslisde oldugunda bu menzilin muvekkel meleginin seklini onune koymah, nlsirm misk, zaferan, hudhild karn ve yagmur suyuyla geyik densine yazip tlzerinde tastrnahdrr. Bu ttlsuru yazarken 'Ahd-name-i Siileymtlnl okurnah ve "filan oglufilanm devlete ikbaUm' getirdim, filan ogtufilasu» basma vurdum Aliahu taalarun emriyle " demelidlr. Sonra

71

yetmis melek adirn yetmts kere okumah, yedi gun takvaetrnels, cirna etrnemelidir. Bu ruh . isimleri ar~-l aztm oldugu icin her gun okunrnahdrr. Bu melegtn cininln seklint ifizlp .!a~lya:n '" ki~i insanlar arasmda kotliluklerden korunur, (bkz.vr. 68a.-69a)

{(omer Zira' menzfltne geltnce yaprlan davet: Bir yola ~abuk ve hi'rbir~ey kaybetmeden gidip yolda yorulmamak lsteyen, nlsirrn [eref-i ,ffamerde misk ve zaferan lle yazrnah, Kamer buhuru verip musambaya sararak koltugunun altmda tasrrnahdir. Btr rivayete gore de $ems buhuru verilmelidir, Yedi dey ismi yetmis kere nkunmah, rnelek sureti de renkli olarak ifizi lmelidir,

Bu menzilin mfivekkel melegintn emrindekt cin kimya uzerine muvekkeldir, Klrnya ilmine sahip olrnak tsteyeruuzertnde karin hi~ eksik olmadrgi bir yike dagda bu cinm

..

emrlndekt devleri davet etrnelidir. (bkz, Yr. 69a-70b)

/.Camer Nesre menzrline gellnce yapilan davet: Blr :ki§.i.nin dUi ni ve i§lerinw

-. - -

baglamak l.;ri.n bu menzihn miivekkel rneleginin ~kli one konrnah ve tilsun jenkan kagll

uzerine kafur ve zaferan He yazilmahdrr. Sonra kurmzi ipek ve kullarnlrnarms tpltk He esek derlstne sanlmah ve ~'Dyle denmelidlr: "Filan ibn. [ilanin. benden tarafu olan ag.ZlnI ve dilini bagladrm. ebedi benim kasdima sl;z soylemeye kala ebedi, sedd-i Yeciic kim Hazret-i lskender yapd,! "Yecuc: ve MecUc gamindan Ailah'm .faz.ilyla, onun gibi sedd bagiadf.m. onun gib! baelammj olsun. ,I Sonra bu nlsirn agir bir ta§ altma konrnahdir.

Blr kl~inln i~i ve gticlinlin bag!amp bahtmm vc i~inin acrlmarnasi [yin eski bir mezardan bir pafi!fa tabut ahrup ulsun uzertne yazilmalr ve §oyle denrnelidir: "Filan oglu filantn isini ve gUcU,nu bagladlm ancilayin ki mezarda yawn tabut lie ijliiniin cismi tozu kabrde deprenmezse, eli \le diU vagli yatarsa [ilan ibnfilanin da bag II olur. II Soma n1h Ian n adlan da yedi kere okunmahdrr,

Bu menzllin mdvekkel cinmiu haterni di.i~mHnlannadlyla beraber jenkar ve sirke ile blr parca kagl(ia yazrhp eski blr kuyuya brrakilmalrdir. Bir cini haps etmek Jclnismi yazihp bir §i§e icine konur ve agzr bagJanlp rntihurlenir. (bkz, vr. 70b-71 b)

.~amer TtJrje' menztllne gelince yapllan davet: Insanlar arasmda saygideger olmak i~in bu meleg,in hatemi misk, zaferan ve gUJ suyu i Ie Semerkand kaglt uzertne yazilmah ve tasmrnahdir. Fakat bu ameli yazarken Kamer Tarfe rnenztllnde olmah, 'Utarid buhuru verllmeli ve 'Ahd-name-i Siileymdn okunmahdir. (bkz. vr. 72a)

,~amer Cebhe menzflinde lken yaprlan davet: Btr ktstnin uykusunu baglarnak i~i n bu ulsrm lfamer Cebhe menzilinde iken delinmemts bir ayakkabi uzertne mtsk, zaferan ve fessadin aldlgw kadm kamyla yazrlmah ve "filan oglujilanm uykusunu hagl(J.dm~ .• denrnelidlr. Eger il§kt arttrrmak i~in yazihrsa "filan Ogltl fllamn aklm: ve fikrin! a~k icin bagladlm ve muhabbeti ziyade eylediim ... " denmelidir. Bu ulsrm yazihp bu efsun okunduktan sonra ayakkaorya bir kere vurulmali ve yedl kere ~oyle denmelidir: "el-jenau'n-nar ve'n-neyyiran fi-mahabbetihi meveddeti ask filan bin filan," Soma bu ayakkabt dumansiz atese atilmahdrr. Persembe veya cuma gunu blr tali secilmelidir. Eger muhabhet lcinse Kamer ZiJhre Ue lesdi.'lde veya teslisde. eger dusrnanhk icinse Kamer Mirrfg. veya Zuha! ile ruNde. mukabe-

72

_ .lede veya mukarenede olmahdir. Efsunlan okunduktan soma "bu melek-i cinnii« hasemi • hakkif.iin sen rast getiirgil " denrnelive ayakkabi atese anlmahdtr, (bkz. vr, 7211-73b) ""f;amer Zu'bre menztlrne geltnce yapilan davet: ROhlan kendine itaat ettirmektcin

kirk gtin oru~ tutup hayvan yememek ve kirk gun boyunca'bir gun ve bir gecede seksen kere

. Mu~ .. teri, Zuhre ve Sems buhurunu kansurmak, gece ve gunduz yediser kere 'Ahd-name~i Sii/eyman'l okurnak ve surekli taharetli olrnak gerekir. Kirk giin bttince buyuk bir mendtl yuksek blr dag basma konup rCihlar davet edilrneli ve yetrnis kere Kulhuvallal« sOresi okunup bu trlsrm ayrn saatte misk ve zaferan He yazilmah, mumile kaplamp uzertnde saklanmahdir. Kirk cin bu Iki§inin emrine glrer. Ya du bu tilsrm misk, zaferan, hUdhiid kam ve beyaz gO vereln kamy la yapelrnal idir. Hayvanler, ku laklan di hindea kan alunp azad edilmeltdlr.

..

Kadmlar tarafmdan sevtlrnek icin blr parca kaglda. cinin sekll ve §eklin iistune isnnler yazilmah, sonra §eklin gogsii ustune okuyup vurulrnahdtr. Bu §ekilde okunup buhur venldlkten sonra dua okunmahdsr. Bu davet okunduktan soma dumansiz ates He sektz kere buhur vertlmeli, renkli elbiseler giyintp mucevherlerle suslenmeli veya biraz rnucevher tasrnrnahdrr. Son olarak haterni rrusk ve zaferan lle yazrlmah ve on bir kere buhur verllrnelidir. (bkz, vr. 73b-75a)

¥amer $arfe menztllne gellnce yapilan davet: Bir ki~iyj kendlne asrk etrnek ig.in. ulsunlan glimU~ levha uzerlne yazrnak ve beyaz at saei lle sanp karanhk bir kuyuya brrakmak gerekir. Aynca yedi kere 'Ahd-name-i SUleyman:okunmah, od, §eker, laden ve mastakl karistm lip istentlen ktslnin isrni mendil-i meyrnun uzerine ceki lmeli ve icine gtrtp oturrnahdrrMendilden crkmadan istenilen ki~i hazrr olur. Cinin seklt <;iziHp istenilen ki§inin ad: yazihp zeytl n yagtyla ocakta yakihrsa 0 ki§i kendislne tutulur. (Bkz, yr. 75a-76a)

&amer 'Avv£l menziltne gelince yapilan davet: Bir nisana ok isabet ettirmek il(in. ulsrrn Kavs talllnde geylk derlsine rnisk, zaferan ve beyaz guvercin karuyla yazihp yaya baglanmahdir ..

lnsanlann go,zunU baglamakicm, trlsrm yarasa ve fare karuyla kendinden baska blr eanh olmayan halvethanede aym ilk gunlerlnden carsamba gecesi kaz denstne yazihp koltuk alnnda tasnmiah ve . Utarid buhuru verilmeltdir .. Ayncu cinin uzerine mtivekkel olan aln dev adr da yazihp dize baglaernahdrr, (bkz. vr, 76a-77a)

,((amer Simak menztline gelince yaprlan davet: Deniz korkusundan kurtulmak 1-rin. nlSHTI mlsk, zaferan, gUl suyu ve bahk karuyla bir parca geyik dertsine yazilrnah ve gemiye baglanmahdir. Dalgadan ve selden korkmarnak lcln gemi icinde yazrlrnaltdir.

Yagmur yagdirrnak ir;in bu nlsun balrk derisine yazihp btr ta~ altma konrnalr, Kamer daveti yetmls kere okunmah ve Kamer buhuru verilmelldlr. Yagrnurlara ve bulutlara muvekkel olan melek adlan yetmts kere okunmahdir, Bu adlar ckununca derhal rnuvekkel cinler gelir ve rnuvekkel metegttnsan seklinde tasirlar, (bkz. Yr. 77a-78a)

¥a.mer Gafre menzfllne gelince yapilan davet: Hastahktan veya afetten kurtulmak i~in once. blr kara koyun kurban edilmeli ve tllS1I11 rntsk ve zaferan He bir parca kaglda yazihp o kisinin boynuna baglanmahdrr, Bu arnele baslamrken ll~ kere 'Ahd-name-i Suleyman

73

okunmah, ti~ kere Mii~leri buhuru verilrnelidir. ASl ctnlerln bozguna ugrayip kacmalan i~in, . adlar krzil Stglr oduyle yazihp atese aulrnahdir. (bkz. vr. 78a-79a)

. '.

¥tl.mel' .zub'ana rnenzfline gelince yapilan davet; Bir yen harap edlp tekrar marnur etmemek Icln bir styah kalernin lieu yakilmah, Kamer bu menzile gelince Zuhal buhuru vertp htldhud, giigercin ve karga karu tle tilsrrn bir kfigmda yazihp a yere gornulmelidlr. Ani olurnden korkmarnak icln bu rnenzllin muvckkel melegirun tesbihi okunmahdir.

Cocuk sahlbi olmak i~in Sems Cedy burcunun onbesinci derecesine gecince tesbth yetmru~, kere okunmalr, tilsrm misk, zaferan ve Nisan yagmuru suyu Ile yazilrnah ve kadin ve erkek bunu boyualanndatastmahdrrlar, Aynca kadmtn harnile kalmasi i~ln nlsun beyaz btr tas icine yaztlmah, kadm ve erkek bundan su icmeltrhr. Zuha! buhuru verip yetrnis kere 'Ahd-ndme-i

. .

Siileymiin okunmalr, kadm ve erkek fertste tutsllstlnll kendilertne tutsu vermclldtrler. Bu

tilsun b~tun tstekleri gerceklestirmek icin de yazihr, (bkz, vr, 79b-80a)

¥amer"' nau menztline gelmce yapslan davet: Kurt, kopek ve baska canltlardan korkmamak i¥in, ulsim, misk 'Ie zaferan ile MUireri taltde oldugu zaman Zuhre buhuru verip yazilrnah ve uzerinde tasmmalidir. (bkz, VI'. 80b)

¥amer ,Jalb menzlltne gellnce yapilan davet: Bir padisalu, meligt veya baska bir ki~iyi kendtne itaat ettirmek ve baglamak j~in, tali $evrde veyaEsedde rken tilstm mlsk, zaferan ve yagrnur suyu ile yazihp yeni bir fYomlek icine konmah ve hit: ocak aluna gomulmelidir.

Oturulan eve dev VI! peri gelmernest tctn bu mcnzilin tekvininin ~ekli ve yedi isim yazalmahdir, (bkz, 'It. 80b-8] a)

¥a,mer~ev,le menztlme gelince yapilan davet: Asker arasma zarar gormeden girip cikmak icin, nlsim ve isimler misk ve zaferan He yazihp bOYUl1!l ve kola baglanmahdrr,

Blr ki§inin ansma zarar gelmernesi, nazardan, haramtden ve haserattan korunmasr, bahmn ve ogullanmn eok olmast i'i~n, nlsim bir par~a kag-Ida yazihp an kovamna konulmah, ad ve seker kanstmhp buhur verilmelidlr. (bkz. yr. 81 b~83,a)

¥amer Bula' menziUne gellnce yapilan davet: Bu tesbihi yetmis kere okuyan ki§inin Allah'tan hee Istedigi kabul olur, )'UZ1P uzerinde tasiyan ki§i ani olumtmden korkrnaz. (bkz. vr, 87b)

¥amer Su '"d menziline gelince yaprlan davet: Kabe'ye zarar gormeden gitmek i~jn bu ulsrm misk, zaferan ve gUl suyu ile yazihp pazuya baglanmahdir,

Anna zarar gelmemesini isteyen bu menzilin muvekkel cluinin seklim ve nlsmu yazlp ann boynuna baglamalidrr. (bkz, vr, 83b-84a)

¥amer Abbiye menziHne gelince yapilan davet: Gece korkmamak icin, ulsirn tilki karnyla yazilmah ve uzertnde tasinmahrhr. Cocugun uykusunda korkmamasr teln, trlsrm yazJhp boynuna baglanrnahdir, (bkz, vr. 84b-85a)

{{amerMuicadde'm menztllne gellnce yaprlan davet: lnsanlar arasinda saygrn ve sozti.ges:er olmak ifin bu ulsrm rnisk, zaferan ve gulsuyu ile yazrhp uzerinde ta.§mmalldlr. t;ocLlklarln srkrnudan kurtulrnasi ve feruhlarnast icin bu tilsim blr kii~lda yazshp ad ve §eter He buhur verilip uzertndc tasmmaltdir. (bkz. vr, 85a-86a)

74

¥amer Mu:'abbar menzfltne gellnce yapilan davet: Bir ki~lyi a§agllam.ak icin 11~SI.m mlirekkep yerine jenkar ve sirke kullarularak 0 ki§inin adina yazrlrnah ve kafur lle 'buhurlamp Cuhfld rnezarhgma gomulmclidir. Fakat bu trlsirmn olur olrnaz kt§~ 19in yaprlrnamas] gerektigi, yapan kisinin dinsiz bir zahrn ulacag: da eklenmistlr, Srkmtsdan kurtulmak ill-in . clnin trlstrm rnisk ve zaferan He yazrhp tasmmahdir. (bkz, vr, 86ab)

Kamer He 'ayim menzflme gelince yaprlan davet: Bir kisirun all ve katinnm kacmarnasi ve kacarsa geri gelmesi i';in. trlsnn yazihp bayvanlann boynuna baglanmah, yedi kere okunmalr ve adlar yazildrktan 800m nlsrma buhur verilrnelidir.

Eve sihir etkl etmernesi 1~jn rmlvekkel cinln ~ekH eve naks edilmelidtr, (bkz. vr. 87ab) ¥amer Ri,ii.'menzUine geltnce yapilan davet: Su ~lkarmak, bir kuyuya veya kururnus ~e~meye su getirrnek icin, adlar nar suyuyla #ral1uzerine yazilmah ve kuyuya veya 'Weirneye brraki I mahdir .. Yagmur yagdrrrnak icin, adlar Misrl rnurekkep ile bagdadt kaglda yazilmah, su tle doldurulmus bir tasa biraktlmah, ,. ildhi, yagmunl y.agdlran sensin ve bize yagmur vergil, Kobe kavseyni ev edna ve'l-matar" denmeli ve dua okunrnahdtr. Bu. isirnler yazikhktan SOnIa Kamer buhuru verilmelldir.

Dentzde sefere 1J1kmak ve yelden VB selden korkmarnakicln bu rnenzllin cinimn tilstrru ¥.amer bu menztlde iken yazthp tasmrnahdrr. (bkz, yr. 88ab)

{(amer Belde menzllinde iken yaprlan davet: Bir !iehri. ve kaleyl almak ya da btr §ehri harab etmek i~in, 11]81111 misk ve zaferan He yazihp 0 sehrin hamamlannm suyuna barakrlmah ve M(j~terl buhuru verihnelidir.

'C;ok ku~ ve guvercin elde etmek ve eve baglamak i~in btl menzilin rnllvekkel cininin §ekli saatinde yazihp guverctn kafesine gomulmelldir. (bkz, yr. 88b-89a)

~ame,. 1dbi~ menzlltne gelince yaprlan davet: lnsanlar arasmda saygm olmak i9in bu nlsim misk, zaferan ve yagmur suyu He bir parca ceylan derisine Kavs talllnde yazilmah ve uzerinde tasinrrrahdsr.

Sara hastahgnu iyile§Urmek icin cine miivekkel olan yedt mete-gin adlan mtsk ve zaferan lle yazthp sarahk.i§iye verilmelidir. Hastalrgrn cabuk iyilesmesi icln bu islmler yazihp tid ve seker Hoe buhur verilip sirca canak jQine yazrlmah ve yernek bundan yenmelidir, (bkz, vr .. 89a- 90a)

Metne ,gore davete basvurma nedenJeri ~oyl,e gruplandmlabtllr: a, Hastahk larla ilgili olanlar:

Hastaliklardan korunmak, Sara hastahgmiiyilestirmek,

Coeuklarm srkinnsuu giderip iyile.~melerini saglamak, Gece uykuda kork marnak,

Ani oUimden korkmamak.

75

, ,,_

D, Dev, peri glbl dngaustu varh klarlai lgili nlanlar:

Cocuklarm devden ve periden korkmalanm engellernek, Peri ve cin liarpmasmdan kurtulmak,

Cinl,e.r-ei~ yapurmuk,

Cinlen hapsetmek,

Oturulan eve dev ve peri gelrnestnl engellemek, Eve sihtr etki etrnemesini saglamak,

Ruhlan kendine ttaat ettlrrnek,

c. Hayvanlarla Ilg:Hi olanlar:

Hayvana zarar gelmesini engellemek, Cok hayvan sahlbi olmak,

Bag~ yabani hayvanlardan korumak, Yl]an.~ an ve haramileri kcvmak,

Uzun kuyruklu ya daakreplen kovrnak,

Kopek. kurt, ejderha ve dtger canhlardan korkmamak,

Anya zarar gelmeslnt engellernek ve nazardan, haserattan ve haramiden korumak, Anrnn bahmn ve o,gullarmm cok olmasuu saglamak,

Au ve kann kacrrmamak, kacarsa ger] getirmek,

Cok k\!l~ ve guvercin elde ermek ve eve baglamak,

d. Suyla ilgilt olanlar:

Yagmur yagdirmak, Suya htlkrnetmek, Yerden StU cikarmak,

Kurumus kuyuya veya ~e§meye su getirmek, Denlzde sefere cikmak •.

Deniz. dalga ve sel korkusunu yenmek,

e. A~k. mutluluk, dostluk, dusmanhkla ilgili olanlar:

Evde mutluluk ve mrnetiartnrmak, Eseahsmak,

Btrint kendme ,a~lk etrnek ya da Uik~ arttrrmak, Buyuk mutluluga erlsmek,

Kadmlar tarafmdan sevtlmek,

Bir kisinin ilgi ve sevgislni arttmp kendine baglamak, ltaat ettirmek, lnsanlann goznne guzel gorunmek,

Hatun, hadirn ve guzellerden kendine dost edinrnek, Birmtn uykusunu baglamak,

iki ki§.i arasrnda dusmanhk yaraup aynhnalanrn saglarnak, Bir kj~iyi ii§ag:damak ve rezil etmek,

Du§manllk yaratmak ya da du§manhgl arttrrmak,

Korkulan du~manm agzmm ve dilini baglamak, cevap ve zarar vermestnl engellemek,

76

'" 'I.

Zaltrntn elini, gfi,ziiniJ ve dtllnl baglamak, Birinin yolunu baglayip donmernesmi saglarnak,

Btrinln i~i[1i, dilini baglamak ve bahtimn ve i§leri.nin acilrnamasnu saglarnak, Blr kistyt yok etmek ya da oldiirmek.

f. Savasla ilgili olanlar:

Bir ~ehri ya da kaleyi almak ve harap etmek, Bir yeri harap edlp tekrar rnamur etmernek, Asker arasma zarar gormeden girip cikrnak, Savasirkeu, sava~ alarunda zarar gormemek,

DLi~mam ycnmek ve di_j~man askerini korkutup kacmnak. Dusmam oh:1tirmek,

Birkavrnin ya da askerln yardirn gtirmesini ve gaIip gelrnesini saglarnak, Nlsanaok isabet ettlrrnek,

g. Degum ve bi.iytime ile Ilgili olanlar:

Harnile kahp \=ocuk sahlbi olmak, Kolay ve cahuk degum yaprnak,

Cocuklarm duzgun konusmalanrn sagtamak,

Cocuklann 'ogrendlklerini unutmarnalarrm ve zeki olmalarrm saglamak,

h. Ilimle tlgtli olanlar:

Kirnya ve stmya j limlerinl kolay ogrenmek. Muzik ilrninde iyi ve unlU olrnak,

Fen sahibi olrnak

I. Sosyal durumla ilgili olanlar:

lnsanlar, beyler ve padlsahlar arasinda saygideger ve sazt! geeer olmak, Buyukler tarafindan begenilmek,

lBir padisalun emrindeklleri kendinebaglamak ve Itaaterttrmek, Insanlann kendi lyiUginden bahsetmelerini sag1amaik,

Ztihd ve selahtyetlt olmak,

Insanlar arasmda gizlenip kotuluklerden uzak olrnak, Belalardan korkmamak, srkmudan kurtulmak,

i. Isteklere kavusmayla i]gi~i olanlar: i~teliin rast gltmeslnl saglamak,

Dl legine kavusmak,

Cok mal sahtbl olmak,

Bunm isreklerine kuvusrnak, Atlah'dan her istedigini eldeetrnek,

j. Yolla UgUi olanlar:

Bir ki~iyi yoldan dondurmek,

Yola yabuk ve yorulmadan gitmek ve yolda hicbir ~ey kaybetmemek, Kabe'ye zarar gormeden gltrnek, ata zarar gelmestni engellernek,

......

4. HALK RESiMl.ERt

Halk hikayeleri edebiyatrmrzda onemll bir yet olusturur. Buhikayeler aym zamanda resimlendhitmi§c olabilir, Resmin hulk edebiyaunda oneerli bir yeri vardrr,

Burada, Malik Aksel'In Anadolu Hall Resimleril44 ve Tiirklerde Dini Resimler's» adl: kltaplarmdan yararlarularak resimler hakkinda bilgi vertlmistir. Malik Aksel. ozelllkle Anadolu Halle Resimleri adh kirabinda Da 'vel~ncime'deki resim lere geni§ bir bolum ayurms ve

-i,

bu resimleri incelemistir.

Islaaun resmi yasaklamasma ragmen. resim gelenegt halk arasmda oldukca yaygindir, Halk hikayelerinde, kadin ve erkek arasmda kas: go'r gorulmernektedtr. Nakkas, guzel bir kizm kar§lsma. oturup resnuni yapar, harta bu resim duvarlara da asihr. Restrn yapmak djnl geleneklereaykin olsa bile,bu dil~iJnce tasavvuf erbabma ve tarikat ehline aykm degiJdir. Resimden kacmrna ve korkrna ncdenlermden biri.Jnsanoglunun resim y.apma yoluyla Tannya esitltk glidecegi inancidrr. Mlislilmunltktan haska dinlerde de. sadece insan ve hayvarun degil, cansizlarm da resmedilrneleri. Tannya ve yaratrklarma karst saygrsrzhk olarak gorulur, Hrristlyarrhkta da resirn ve heykel yasagl bulunmaktadtr.

Oysa Anadclu halki heykellere sayg: He bakar, bunlan kutsal ya da tilsunh eserler olarak kabll1 eder, Kayalararasmda, sehtr harabelermde, saray kalrnttlannda bulunan heykellere, tas kesilmis insan vilcudu gozuyle bakihr. Bunlar arasmda gem; ve guzel bir kadin heykeli IJI.J1um,.Ifs.a, buna blr a~k efsanesi yakrsunhr, Halk sadece toprak ttstundektlere de~it toprak altmdakllere die iyi gozle bakar, hunlar ulsrmh ve kutsal olarak goruliir; ~unkii toprak aln evliyalar ugragl.dlr. Anadolu birinanclar, hurafeler diyarrdir,

Da' ve t-nam.e'deki resi m ler hal k restmleri nden farkstzdi r. B u rest mler, sablonurnsu. birblrinin e~j yuvarjak cehrelerte sulu boya kroktlere benzer. Halk resimlertnde, mi.nyat1i.rlerde gorulen cizgi duzenltllgi ve kesi nhgi 0 kadar a9I1 bir ~ekilde gorLi lmez.Dc 'vet~ name"deki resimlerde de rninyauirculugun gelenege bagh inceliklerinden eser yoktur, Bunlar eski halk resmi jj,zellikffierini tasimaktadrr.

Figbrlerde renkler bazen <;izgiJerden ta~lTIli§tu. Yuzler, hatt§. hareketler kisrnen hirhirinin e-§idir . Bunlara ilslOpla~m~§ eski halk resimleri de deuebilir. Resimlerde oranlara da dtkkat edi1memi~Ur. Erkek yiizleri kadm veya ~ocuk yiizlerine benzer, genelltkle sakal kullamlmaml~tlr. $eki:ller boslukta durmaktadtr; agaca bile rastlanmaz.

144 M.alik Aksel. Anado,ru Halk Resimleri. (ismnbu I: Balla Matbaasi, 19(0), 26-2R; II S~·~ 23; 163-172. 145 M.allk Abel, Turkierde Dini Resimler, (istanbul; Ellf Kitabev], 1967).140.

78

$at!ratij'n-ndr resminde (bkz. ~ekjl 1, vr 3b) yuzler pergelle 'j:izilmi~ gib~ yuvarlaknr, 'Hepsi onden ~izilmi§tir ve birbirlerine benzerler, Resimlerin ~izgi)eri, ozelhkle gozler ve 'burunlar genelltkle ayru tekrarlamalan gosterir, $a!JratiJ 'n-nar'l n :sureti bu rninval tizere- idi dernekle sanatcr, sflretten gerc;ege ertsmeyt degil, sureiten anlam cikarmayi seyirciye

. birakmtstrr. Tek tannh dtnlerin yaratrlrs efsanelermde olrnayan bu cin, eski Anadolu bereket tannlannm halkrn hayal gucune §ekil degi~tireJ"ek gtren bir kahnttsi olahlltr.

Yugmur yagdirmak icln yazrlan tilsun seklinde iki gozlu h (. )ler bulunur, (bkz. vr 77a) Bu h'lerden gelen S1l.I ve yagmur darnlalart bu ~eklin her turafuu kaplar. Halk arasmda kullam Ian ve a~kl ternsil eden iki gozli.i h'nin gozlerinden akan derya rnisali yaslar, bnrada da yuz,leme yrl evvel yagmur ulsum olarak kullaruhrus, yagmur ve bereketi temstl ermistir,

hi bash yrlan (bkz .. Resim 120, vr 79a) zehirle panzehiri ternsil eUigi gfbi hekirnljk sembolu Q:lmu~tur. Ttlstrnlarda ve muskalarda yilan resrnt, yilandan korunmayi saglar.

Metinde ·]4~ resirn ~izilmi~, 4 resirn icin yer aynlrrns, fakat bunlar clzi1memi~tir. Bu resimlerden ~ogu onceden aynla.n yerlere yapistmlmis, bazilan jse dngrudan sayfaya Itizilmt~ttr. Reslmlerde kullarulan renkler, siyah, zeytin yesilt, kahverengt, san, bordo ve grldtr, Genelde hakm.m olan renk isc zeytin yesilidir,

Resirnlerle mettnde resimler hakkmda verilen bilgller bazen birbinne uyrnamaktadrr.

Ornegin. Cevza: burcu ir;in metindc burcun ceviz agaci sekllnde oldugu ve yemis yerlne iki b~1I insan bittigi beltrtilrnesine ragmen restrnde ceviz agaci g,orulmemektedir. Bagda~ kurup oturnHII~. tek govdeli. fakat tki bash bir insan~izilmi§ti[. SiinbUle buren lctn metinde adarmn el ve ayak parmaklannm ve tentndekt biitun killarm sunbule benzedigi belirtilmesine ragmen, restrnde adam giyi niktir. Eserde, resirn ve metin arasmda kesin bjr tutarhhk oldugu soy lenemez 146.

4.L DA'·VET-NAME'DEXi RESiMLERiN LisTESi

I. $aoratlJ'n-niir (Cin): Govdestnde onyedi, boynunda bir, kollannda dorder ve ba~mda on olrnak uzere toplam otuzyedi yi.i.z.u ohm, ellertnl bastrnn htzasma kaldrrmis, saclan uzun bir kadin §ekhnde tasvir edilmisur. Metinde, sekltn elinde, ayagmda, karnmda ve basmda toplam dort bin yuzu oLdtlgl.l belirtslrnesine ragmen resirne ancak otuz yedi yuz slgdm]abilmistir, (bkz. vr, 3b)

2. lIamel (Ko!t) buren: Bir koyun uzerine oturmus, bill' elinde kdu; ve blr elinde kesik insan b~l.tutall biradam §eklinde las vir edilmlsrir. (bkz. vr. 4a)

3. ~evr (Bog,a) buren: OkOz seklinde tasvir edtlmisttr. (bkz. yr. 4a)

4. Cf"vza (Iklzler) bLJrCU: Bagdas kurup oturmus, ellerini bacaklanna dayarms, tek govdeU fa};,at iki ba§h hi!' lnsan seklinde tasvtr edilrnistir. Metinde, burcun ceviz agac: sekllnde oldngu ve yemis yerine iki bash insan bittig:i belutitmtsttr. (hkz.vr. 4b)

146 Dal.vef-niime: hakkmda, lstanbul Unlversnest, Edebtyat Pakulresl, TUrk ve islam Sanau Ktirstisu"nde blr ltsans tezi yapilrmstrr. Bu tezde eserdekl resimler lncelcnmrs ve 17. yuz)'ll 50n.1J 18. y(izyll ba§,] minyati.ilrle:rllle btrkarstlasurma yaprlnusur. bkz, Yildiz Ersm, "Davetname vel? yy Sonu :18. yy. Ba~1 MrunyaUirleri Karsilasurmasr," (Besdmarnrs Lisans Tezi. Istanbul Untversltesi, ]9HU).

79

5 .. Sere/an (Yenge~) burcu: 6n krskaclun arasinda kadm basi tutan bir yengee sekltnde .. tasvtr edilmi~tif. (bkz, vr, Sa)

.. ~ 6. Esed (Aslan) bureu: Aslan seklinde tasvir edilrmstlr. (bkz, vr. 5a)

7 I SUnbUI,e (Basak) burcu: Adl malar gtbt durmus ve one dogru egilmi §, bir eltnde basak ve bir elinde orak tutan bir erkek §eklinde tasvir edi.Imi~Ur. Basurda bashk ve belinde kemer vardir. Metinde, adarmn el ve ayak parmaklarmm ve terundeki butnn killenn sunbule berrzedigi bellrtllrnlstlr. Fakat restrnde adam giyirnk o~araklrj.znmJ:§tir. (bkz. vr. 5b)

:8. Mfzan (Terazi) burcu: Dlzleri ustime oturmus, kafasmm arkasmda bir terazi alan ve elleri He terazinin kefelerini tutan blr insan ~eklinde tasviredilmlstlr. B a~1 nda ba~h k .. vardrr .. Metinde ise burcun tamamen teraziye benzedigi beltrttlmektedir. (bkz .. VT. 6a)

9. 'AJ;rt'!b buren: Ayakta duran ve ellerlude iki akrep tutan bir erkek §eklinde tasvtr 'edi~mi~[ir. Akreplerden bins! daha buyuk yiz.ilml~tIr. Adamm elblsest dlzleri htzasmdadrr ve basmda bashk vardinMeunde burcun akrebe benzeetgl belirtilmektedir, (bkz, vr. 6a)

mo. ¥u'Vs (Yay) burcu: Yansi insen, yanst at clan btr canh sekltnde tasvtr edi1mj~tir.

Canham b~1 erkek vucudu, govdest at govdest ve kuyrugu ejderha b~l §eklinde fizHmf~tir. Ejde,rhamn ba§l laleye benzemektedtr ve ok yonune cevrtlmtstir. Erkek elinde ok ve yay tutrnaktadrr ve ejderhamn basma nisan alrrusnr, Metinde ~ekrnin kuyrugunun zaman zaman tnsana saldudl~l. Jnsamn oau okla vurdugu, kuyrugun tekrar saldirdtgi ve boylece kryamete dek savastiklan belirtilmektedir, (bkz, vr, 6b)

11. Cedy (Oglak) buren: Kect ilzerine oturtnus, bir eliylekectran boynuzunu tutan, bir eltnde degnek alan blr erkek sekllnde tasvir edtlmtsttr. Blblsesi uzundur ve basinda b~lIk vardrr, (bkz. Yr. 1a)

12. Delv (Kova) burcu: Bir kuyunun yarunda duran ve kovayla su ~ll<aran hir adam ~ek1inde tasvlr eclHmi§tir. Metinde burcun, uzerirrde [Iii ab-c l.ulal He doll! buyuk bir kova olan blr kuyu §ekliflde. <;izildigi. beljrtilmektedir. (bkz, yr. 7a)

13. (lr'Jt (Babk) burcu: Bilyiik bit bahgin arkasina bagd.a~ kurup otlumu~ bir erkek ~eklinde tasvlr edilrnistir. Bahgm agzi ve kuyruglJ.a~lamm arkasma destek olacak ~eknde zmcirle birbirine baglanml§tu' ve adam buna dayanmaktadrr. Metinde, burcun bahk seklinde o1dugLl bellrnhmstir. (bkz .. yr. 71b)

14. ,flamer: Bir claire i.;;inde olan basnn elleriyle tutan, bagd~ kurup oturmus bir kadrn §eklinde tasvlr edilmiatir. Kadinm saclan uzundur .. Daire aYI ternsil etmektedir. Resim hakkinda metlnde bilgI YOktUL (bkz .. vr .. 9b)

15. "U.tarld: BU§I bir daire tc;inde. ohm. dizinin iistunde kaglCbutarak oturmus, yaza yazan, onunde yerde bir ka.lemlik alan bir erkek sekllnde tasvlr edllmistlr. Reslm hakkmda mennde bilgi yoktur, (btz. VI'. l Ob)

HS. ZU.h.re: Resim yeri aynlrms, fakat restrn cizilrnemistir. Resim hakkmda metinde bilgi yoktur. (bkz, yr. 11 a)

17. Sems: Btr erkek ~eklinde tasvir edilmistlr. <:evresinde gi.ine§ ismlanm temsilen ~iz[lm.i§ li~g,enlel" alan ba~hgl vardir. Vilcudu simetrik 9~ziJmi~lir, Baeaklan insan bacagma

80

. benzemernektedir ve ayak uclanm birbirine degdirerek oaurmustur. Ellcrindekt aslanlan . ba.~lanndan tutarak kaldirrmstrr. Aslanlarm kuyruklan, erkegln bacaklan arasmda gecme 'Qlu§turacak brr ~,eki]de ~jzHmi~tir. Resim hakkmda metlnde bi Igi yoktur, (bkz, vr. U 3a)

1:8. MirrilJ: DOr'L eli olan, bir elinde yengec, bir elinde kdH;, bir elinde kesik insan ba~J . YC bir elinde basak tutan bir savasci §eklinde tasvtr edilmistir. Sakalh ve bsyikhdrr ve basmda mfgferi vardtr, Resirn hakkmda metlnde bilgl yoktur. {bu. vr. 13b)

19. MU,teri; Bir elinde actk blr kitap tutan, basmda sangr ve uzerinde cubbesl olan ve ba.gda~ kurup oturrnus sakalh ve bryrkh bir erkek seklinde easvtredtlrrusur. Onunde bir rahle durmaktadir. Resim hakkinda mettnde bilgi yoktur, (bkz. vr. 14a)

20. Zu/fal: Yedi eli ulan ve bagda~ kurup oturrnus sakalh ve biyrkh bir erkek ~eklinde tasvir edilmistir. Basmda bashk yoktur, Bir elinde orak, bir elinde tac, bir elinde fare tutmaktadtr. Diger lkt elmde ne oldugu tam olarak anlasilmamaktadtr. Bir eli ise bostur, Reslrn hakkmda metinde btlgi yoktur. (bkz .. yr. 14b)

2.1. Dilh'b-i A"gar (Takimyrldiz): Ba~;J saga donuk btr ayi sekltnde tasvir edtlrntstlr.

Restm hakkmda metinde bilgi yoktur, (bkz, Yr. 16a)

22. Diib'b-,i Bkber (TabmYlldlz): Bast sola bakan ve yuruyen bir aYI §ek_Hnde tasvtr edilmi§tir. On ayaklarmdan birisiru kaldmmsnr, (bkz, vr.Tra)

23. Tinnin ('Takrmyrldrz): Dort ayakh, agziruacip dilini dl§an 91karml~ bir ejderha §eklinde tasvir edtlmtstlr, Aynca vucudundan alevler crkmaktadrr ve vucin kavisli ~izilmi~tir. Metiade, seklin biiklum buklurn bir ejdcrha oldugundan baska bir aciklama yoktur, (bkz, vr. 17a)

24. 1,Ca.y.~tivu9IM,iUtehib (Taknnyildrz): Kosan bir insan §ekHnde tasvir edilmistir.

Bellnde ku~agl ve basmda takkesl vardir, Giysisi dizlerine kadardir. Metinde seklin, basmda takkesi olan, dans eden ve iki ellerinl alYml~ bir erkek oldugu belirtilmektedir. (bkz. vr. l7b)

25:, ·A.vva (TuklmYlldu:.): Basmda kuyrugu a§agl dogru uzanan bir bashk ve beltnde uzun ku§agl olan bir erkek §eklinde tasvir edllrnistir. Elbisesi dizlertne kadardir. Kosar gjbi adim atrms ve btr ehnt one dugru uzatrmstir, Diger elinde ise asa tutmaktadir .. Metmde seklin, iki ellertnt uzatnns ve sag elinde asa tutan blr insan oldugu belirtilmektedrr. (bkz, vr, 18a)

26. Fekll:' (TakJ.myddlz): Fekke bir sepet sekllnde tasvir edtlmistir. Dalrenin alt yansi 'If~mak, iistti ise sepet sapi §eklinde cizilmisur, Mettnde fekkenin aglz kenan oldugu, halkm buna dervisler ~,anaill dedigi, dairede blr parca delik oldugu ve kenan deltk fakirler canagi g'ibl oldug-IJ belirtllmektedlr .. (bkz. vr. 18a)

27. C:a~i (Taksmyildiz): Basinda kuyrugu UZUIl bashk ve belinde kusak olan bir insan §eklinde tasvir edtlrntstir. Ayaklan ciplaknr. Elblsesi dtzlertne kadardrr, Ayaklanm 'lie ellertmacip yukan kaldrrrrusnr, Metinde ~eklin. iki ellerini 49ml~ ve iki dizl uzerlne i(okmu§: btr erkek oldugu beltrttlmtsur, (bkz, vr .. 1 Rb)

28. $elyajlSulflafdt [Takimyrldrs): Sembolik olarak ustunde kubbe seklinde ki.irrUk bir crkinn alan btr yanm daire sekltnde tasvir edllnustir. Metinde yrldizlarm iki kanadim dilrm.u§; btr yere konmus blr akhaba old.ugll belirtilmesine ragmen akbaba ~izibnemi~tir. Bu

eserdekl resim-rnetln uyurnsuzlugunu gosteren bir ornektlr. Metinde uynca, §eldin arkasirun kaplurnbaga gibi yumru oldugu, bu nedenle seklin kaphimbaga anlanuna geJen Sull,wfar adh ve Farslann seng-pi1~fl de-digi hayvana beazetrlen ih;; ytldiz oldugu belirtilmistir, Bu u~ yrldrza halk sa~ ayakanlarmna gelen Es,4fi der, Acernler ise Yek"-pa derler, Bunlar giiya uzerlerine ~omlek konmak icin il~ yere konmus i19 tasdsr, (bkz. vr, 19b)

29. Decace (Tak:l.mYlldlz): Kanatlanru iki yana acnus, basrm saga cevirnus bir ordek ~ekli,nde tasvir edtlmistir. Or'degin sag ayagt sol omazun altindan, sol ayagl ise sag ornuzun alundan cikarak karrunda bir gecrne olusturup lkl yana aerlrrnstrr. Kuyruk iki bacagin arasmda, kus lse dik olarak ve onden ciztlmtsur, Metinde ~ekUn, boynu uzun ve kanatlanm a~nu~ bir ordek oldugu beltrtilrmstfr. (bkz. vr, 19,a)

"

3.0,. ?:atU'l-,KUrs,i {Takrmyrldtz}; Bir taht uzerine oturup arkasma yaslanrms,

ayaklanm one dogru uzatrms, ellerinl aC;lnl§ ve bastnda tam olan UZliIl1 elbiseli bir kadin §ekHnde tasv'lr edilrrustir. Ayaklan ciplaknr. Metlnde, yrldtzm minber ayaglgibi ayaklan olan blr sandalye ilzerine orurmus, arkasina yaslnnrms, ayaklamu apglYa. sarkttnus blr kadm §ekltnde oldugu belirtilmtstir. Aynca kadmrn micmere ortasmda oldugu yazrlmasma ragmen resimde bu ~izilmemi~tir. ~airler sandalyenin arkalegmdakt parlak yildrzi, parlak oldugu icm gtlzellerln almna ben zetm i§jerdir. (bkz, vr, 19b)

31. #iimi'l-i Re "sll'I-GiHIBergavul (Takrmyrldrz): Bir diode kesik gul ba.il'1 ve diger elinde kmlt9 tutan btr erkek §ekHnde tasvir cdilrnistir, KIhei bastrun uzerinde tutrnaktadir. Elhisesi ktsa kolludur ve dtzlerine kadardtr, Ayaklanru kosar gibl acnusnr ve 9lplaktlr. Kesik g'111 ba~1 oldukca buytik 9izilmj~lir. Metinde erkegln sag ayagmi kaldmp sol ayagl uzerinde durdugu, sol e linde gill ba§l tuttugu, sag el i ni j se basimn uzerine koydugu yazihdrr. Gull] n yaban ademi oldugu da belirtilmistir. (bkz .. yr. 19h)

32. MUmS'ik.fJ '1- "inan (Takrmyildtz): Bir elinde kamcr, dtger elinde yular nnan bir erkek §eklinde tasvtr edilmistir, Elbisesl dtzlerine kadardir. Ayaklanm adim atar gibi a~mu~ ve btr ayagim kaldrrrmstrr. Ayaklan crplaknr, Basrm arkasina bakar gibi geriye gevirm~§Ejr. Mettnde Mumsikiil-'inamn yular tutucu anlamma geldigi ve seklin dik duran, btr elinde karnci ve bir eUnde yular tutan bir erkek oldugu hehrtilrntstir. (bkz, vr, 20a)

33,. f/av,ij lv'C Uayye' (Takunyrldrz): Bu reslmde Havva ve 8ayye takimyudrzlan beraber resmedilrnistir. Ellerinde basi ve kuyrugunu kaldmrns bir yilan tutan bir erkek sekltnde tasvir edilmistir. Ayaklanru yiirur gibi acrrusur ve elbisesi ayak bileklertne kadardir. Adam Havva. Ylbl1 lse _f{ayyedir. Metinde #uYYI!!r1in Havva elinde tasvi» edildig! behrtilrnistir. (bkz, vr. 20h)

34. Sehm (Takt my ildrz): Ucu sola dontlk uzun bir ok sekunde tasvtr edtlmistir.

Metinde bunun dogu tarafma bakan ve H::i zir« I uzunlugunda olan bir ok oldugu belirulrntstfr. (bkz, vr. 201))

35. 'U~ab (Taktmyrldtz): Kanatlanru u£nu§ ve basi saga donuk birkus §eklLnde tasvir edllmlsttr, Metinde seklin kanadrm a<;nu~. ucan bir akbaba -oldugu yazihdrr, (bkz. vr. 21 a)

82

36. DeifiR (TaJumyddl.z): Ba~1 insan basi, gevdesi ise bahk ~eklinde tasvlr edilmi§Lir . .. Meunde resim hakkmda bUgi yoktur, fakat delflne halkm yunus bahgr dedigi. yunus bahgmm ·jns.am se.vdi.g.i. gemilerin yamnda giUigi ve batan insanlan kurtardigi belirtilrnlstir. (bkz. vr. 2ma)

37. ~l,t'lltli 'l-feres (Takrmyildiz): At ba§l .§eldlnde tasvir edilmistir. Profilden ,'tizHmi§tir. Attn yulan vardrr. Metinde yildizin, vucudunun yanst kesllmis, on kisnu kalnus ata benzedig], bu nedenle buna Mul:cdimitl-feres de dendigi belirulrnistir. (btl. vr. 2] b)

38. Feres-i A fz;am (Takrmysldiz): Yanrugovdeli bir at ~eklinde tasvlr edilmistir.

Profflden ,ltiziln~:i~tir. Btr kanadi ve basmda yulan vardrr. Metinde bast, on ayaklan ve govdesi ohm, fakat sagnsi ve arka ayaklan olmayan bir at ~ekHnde oldugu beJirtilmi§. fakat resirnde .. gorulen kanattan bahsedllmemlsttr. (bkz, Yr. 2'1 b)

.39' .. Me,.'et-i· MUselsele (Takrmyrldrz): Ellertni iki vaua 8.9ml~, saclan uzun bir kadrn

~ -

~ek[inde tasvlr edilrnistlr. Elbisesi ayak hileklerlne kadar imni~ ve basnu saga cevtrnusttr.

Metinde sekltn ellert acrk, ayakta duran, ayaklan ztncirlt ve sag eli kuzey, sol eli. gtmey yontlne bakan bir kadm oldugu yazthdtr .. Fakat resimde ayaklannda ztnctr yoktur. Ayaklan ortasmdaki yrldrzlann guya zincir oldugu da bellrtilmtstir .. (bkz. V[. 22a)

40 .. MU'lelle~ '(T8!k.lmYlld~z).: lctnde yildizlar alan bir dikdortgen seklinde tasvir edilmlstir. Metmde tse yrldizm sadece m.ii$.elle~ §eklinde oldugu belirtilmistir. (bkz, V1". 22a)

41. f:lamel (T.aklmydcbz): Basuu arkasma ~evirmi~ bi.r koc ~eklind,e tasvtr edilmlstir.

Metinde flamelin Iki boynuzlu erkek kuzu oldugu, onunun banya, arkasirun doguya, sirtmm tse kuzeye bakugi, agzi He arkasim kasir gjbi durdugu belirtilrnistir. Mln.ta~atii·.l-bur.ac uzerindeki ilk hurctur, (bkz, 'Yr. 22b)

42. $evr (Takrmyrldiz): Yanm govdell bir Slglf seklinde tasvir edtlmtsnr. On ayaklanm krvurmstrr. Metlnde yildrzm yi:lI1m blrerkek sigrr oldugu, susmek ister gthi ba§U11 a§a8J ,egdigi ve onunun dogu yoniine dogru oldugu belirtilrnistir. (bkz. vr, 23a)

43. Cevla (Talli.lmYI~dlz): Birbirlermin ornzuna sanlrms, diger eljerini bellerine koymus iki erkek eocuk §ekli.nde tasvtr edilrnistir. Sekil simetrik cizilmtstir. Baslan ve ayak [an birbirine donuktur ve <rIp I aktir. EI biseleri dizlertrre kadardi r. Meti nde yrldizin btrblrlennin boynuna kollanru koyrnus ve birinin ba§u dogu, digerinin ise ban tarafina bakan ili erkek !;ocuk ~eUinde oldugu belirtilmlsur. (bkz. Yr. 23a)

44. Sereliin (Taknnyrldiz): Yengec seklinde tasvir edtlmtstlr. Metlnde yikhzm onu dogu, arkasi ban tarafina bakan blr yengec oldugu yazihdrr, (bkz. vr, 23b)

4S., Baed rfaklmYlld:lz): Sir asian sekltnde tasvir edilmistir, Metinde de yrldizm asian oldugu behrulrmsur. (bkz, vr, 23b)

46. SUnbUIe. (Taknnyildiz): Kanath blr kadin seklinde tasvir edllmtstu'. Belinde uzun bir ku§agl vardrr ve elbisest bileklerine kadardrr. Bir elini a~agl sarkrtrrus, dlger elini ise cmuzu hrzasma kaldirmrsnr ve bu ehnde basak tutmaktadir, Ba~1 sola. ayaklart ise saga c;evrHmi§tir. Metinde ~eklin iki kanath btr krz I1ldugu, etegini sahverdigt, so] elini a~aglya

83

indinHgl, .sag elini Ise omuzunun hizastna kaldrrdigr ve silnhille untugu, ba~mlf1 Sarfe tarahna . bahlg:L ve ayakl.annm birbirinden uzak oldugu belirti lmistir. (bkz, vr, 24a)

io. ' ••

47. Mlz~in (TaktmYlldl.z): Btr terazi seklinde tasvir edllmtsttr. Metinde de §e,k1in di.r,egi doguya, kefderi bauya bakan bir terazt oldugu belirtilmistir, (bkz, vr. 24a)

48. ·A~reb (Taklm.ylJdl.lZ): Bir akrep ~ekUnde tasvlredilmi§tir. Metinde sektl hakkmda bilgi yok.tur. (bkz, Yr. 24b)

49. ~avs· (Takrmyildrz): YanSI. insan, yansi at ~ek]fnde bir canli nlarak tasvir edttmisttr. Canlmm ba§J erkek vucudu, govdesi at ~ekhnde ~izUmi~cir. Adam elirrde ok ve yay urtrnaktadrr ve arkasma doniip ni§,an alrrusnr. Basmda :m.igferi vardir, Metmde de ~ek[jn insan ... ve atdan olustugu, boynuna dek at, basrmninsan oldugu, eltnde yay tuttugu, oku ban tarafina yekti~j belirtilmistir, (bkz, vr. 25a)

50. "Cedy (T,aklmylldlz): Govdestrun on yansi oglak, arkast tse bahk §eklinde tasvir edilmistlr. ,On bacaklan ~jzilmi~tir. Basmda boynuzlan ve sakah vardir. Metlnde de §eklin on yansi iki boynuzlu oglak.; arka yans: ise bahk §ek1inde oldugu beltrtilmistir. (bkz. yr. 25a)

51. Del» (Takrmyildrz): Ellerini yukan kaldirrrus ve bir elinde ters bir silrahi tutan bir erkek .§ekHnd,e tasvir edllmtsttr. Belinde kusak ve basmda bashk vardrr ve elbisesi bilekleri ne del Inmistir. Metinde ~eklin ayakta duran, ba§w kuzeye, ayaklan ise guneydoguya bakan, ellerinl uzatrrus ve blr eltnde ters tuuugu ve suyu ayaklanna dokulup ayagl altmdan fIat agzma akan btr bardak oldugu yazilidrr, Btr adr da Sa/:dbii'[-mudlf. (bkz. vr, 25b)

.52 . .fIut (Takrrnyrldiz): Capraz olarak iistiiste konrnus iki balrk seklinde tasvir edtlrnlstlr, Metinde seklin birbirine lJaytu'l-kettan ile baglanrms iki bahk seklinde oldugu belirtllmistir. Buna Kevkebetii's-semekeyn. de denir, (bkz. vr.263)

53. (C,aYlus/¥ay/as (Takrmyildrz): Aslan bash, balik kuyruklu ve ikt ayakh btr canh §oekHnde tasvir edilmisur. Kuyrugunu basma dogru krvtrrrnsur, Metindeki tasvire uygun olarak 9izilmeye 9ah~t1ml~tlr. Metinde ~eklin. iki ayagl ve kus kuyrugu gtbt ~atalh kuyrugu olan, onu doguya donllk bir deniz hayvani ~ekHnde oldugu belirtilmistir. (bkz, yr. 26a)

54. Cebbiil' (Takrmyildiz): B ir eli nde asa olan ve behne (.a Ill; kusanrrns bi r erkek §eklinde tasvlr edllmisur. Kollan vucuduna gore oldukca uzun ~izilmi~.tir. Elbisesi ayak bUeklerine dek lnrnistir. Metinde seklln sag elinde asa olan ve bcltne krhc kusannus ayakta bir erkek sekltnde oldugu belirtilrnisttr. Aynca bunun yrldrzlan beyaz oldugu is:in Cevzd da dendig! beltrnlmistir. (bkz, yr. 26h)

5.5. Nehr (Takimyrldiz): Hafif krvnrnh VB kenarlan boyunca ara ara dtktortgcn ~ekmer bulunan bir mnak seklinde tasvir edilmistir. Metinde yildizm buklurn buklurn kivnmlan olan bir nmak ~.eklinde oldugu belirtilmlstlr .. (bkz, vr .. 27a)

56. Erneb (Takimyrldiz): Ba~]111 arkasma cevirmis bir tavsan §eklinde tasvir ed ilmi§ti r, Metlnde y Iidl ztn, (in ii ban tnrafma, basiarkas ma cevrllmis bi r tavsan sek linde oldugu beUrtUmi~tjr. (hkz. vr, 27a)

84

57. Kelb-i Ekber (Taknnyildrz): Basuu arkasma gevirrni§. kuyrugunu krvirmts bir '. kopek sekltnde tasvir erhlmistir, Metinde ~ekH hakkinda bilgi yoktur. Cevzii altmda oldugu . -i'iln ,Kelb dendrgi belirtilmistir. (bkz, vr, 27b)

58 .. Kelb-i Aigar (Takrmyrldrz): Resirn yerl aynlmis, fakat resim r;j:lilmemj~tir . . Metinde buna Kelb-i Mu{sdim de dendlgt belietilmisnr. Bu nedenle bir kopegin on yansi ~eklinde uisvir edilebilir. (bkz, vr. 28a)

5,9. Seftne (Takimyrldrz): Bas ve arka uctan baltk kuyruguna benzeyen yelkenli bir gemi §ekl.il1de tasvir edtlmistir, Metlnde ise iki kanath bir gem! sekhnde oldugu belirtilmlstir. (bkz. Yr. 28a) ,

60- ,suea' (Takrmyrldrz): Yilan §ekli nde tasvir edilmistlr. Metinde §ekHn giineye rneyilli ince uzun bir yilan sekllnde oldugu belirtilmistir. (bkz, yr. 28a)

61. Sal!ye (Takrmyildiz): Canak sekltnde tasvtr edflmistir. Metindecanak gib! yuvarlak bir ~ekn O]dllgU belirttlmistir. (bkz, vr, 28b)

62. Gurab (Takrmyrldrz): Karga ~ek1inde tasvir edilrnrsttr. Metinde de §ekHn btr karga oldugu yazihdrr, (bkz, 'Yr. 28b)

63.¥anJu:rus (Taktmyrldiz): Ba§1 insan, govdest at olan btr canh seklinde tasvlr edllrnistir. Ayaklan kosar gibi aciktrr, Ellert acik alan adarrun bir ellnde kus ayaklan, btr eltnde ikl salknn ve basmda bashk vardir, Metinde seklin basindan on ayaklanna kadar Insan, a§agu;;:1 at ~e,klinde olan, yuzu doguya arkasi Ise batrya bakan, bir eltnde tki salknn, btr elinde ise Sebu' ayaklanm tutan blr canh oldugu belrtilmistir, (bkz, vr, 29a)

64. Sebu' (Takunyildiz): E~,ege benzer, fakat oldukca kti~iik bir hayvan sekllnde tasvir edtlrnistrr, Met'inde ~eki1 hakkinda blr aciklarna yoktu:r. (bkz. vr. 29a)

65. Micmere [Takrmyrldaz): Uzennde alevler olan bir mangal seklmde tasvir edilmi~Ur.Metjnde kelimenin ilk mimintn kesre, iktncinin fetha He okundugu ve buhurdan anlamina geldigi belilii1mi~tjr. (bkz, vr. 29b)

66. iklil~i Cenubi (Taklmyddlz): Bir kozalak seklinde tasvir edllmistir. Metinde de sanevber §ekUnde oldugu bellrtilmistir. (bkz, vr, 29b)

67. Uut (Takrmyildrz): Bahk seklinde tasvir edilmtstir .. Metinde basr dogu, kuyrugu ban tarafmda olan buysik bir bahk §eklinde oldugu belinilmistir. (bkz. Yr. 29b)

68. $alarda alan melekler: O~ rnelek ~eklinde tasvir edilmisttr. Kanatlari VI! la~ §eklinde basliklan vardtr, Metinde §ekHn insanlar gibisunuf baglayip ayakta doran mclekler

oldugu bellrtilrntsur. (bkz, vr. 37.a)

69. Raku~da olan melekler: Dart melek ~eklinde tasvir edllmislerdir. Metinde bunlann rukt1da olup ibadetten gururlamnaoiklarr belirtilmistir. (bkz. vr. 37b)

70. SUc'udda DIan melekler: Bes melek seklinde tasvir edilmisttr. Metinde, bunlann sucudda olduklan, bunlara sucudun caiz oldugu ve buna Allah kelarmrun delil oldugu be Ii rtll m i§ti r. (bkz, vr. 37b)

71. ,fCu'ijdda 01 an. melekler: Alu melek ~ekHnde tasvir edilrntstir, Mettnde, bunlar hakkinda kuudda olduklarmdan baska bilgi YOktLlT. (bkz, yr. 38.a)

85

72., 3ems .flamel burcuna gelince muvekkel olan melek: Bir koc uzerine oturmus, . bir elinde k1h~ ve bir elinde kesik lnsan bast tutan bir erkek ~eklinde tasvtr ediJmi~tir. Kesik '., b3.§ profilden ~j,lilmi~tlr . Basmda ba~hgl vardrr ve elblsesi uzundur, Metinde resirn hakkinda bilgi yoktur, Bu dort bast, dort eh ve yuzu olan bir erkek ·~ekHndedjr. Yuzu sandrr, altm gibi . nur iltindedh'. Btr elinde yanm:l§ mum, bir ellnde hal yazilmis ve sanlrms name, bir eltnde bardak ve bir e1inde kmsrz kihc tutar, Metinde aynca bunun tekvini oldugu, seklirun aslana benzedigt, uzermde ~ems Ile oil" yrldiz oldugu da belirtilmlsttr. (bkz. vr. 46b)

73. 3'ems ~e\!r burcuna gelince mttvekkel clan melegin tekvtnl: Sirnnda Hudhud ku§u oturan iki ba~h bir sign sekltnde tasvir edilrnistir. Bir ayagim yurur gibi kaldrrrmsnr. Metinde ~,eUiniki ba~I,1 slglra benzedigi, srrtinda ikl bash bir Hudhlid kusu orurdugu

...

belirttlmtsttr. Fakat resirnde Hudhud tek bashdrr. Butun cinler uzerine muvekkel olan bir

cindir. (bkz. vr. 47b)

"

74. $ems Cevxd bureuna gellnce muvekkel ulan melek: iki bash rasvir edllmistlr.

Elblsesi uzundur ve belinde kerneri vardir. Baslann etrafmda hirer h§.le vardir. Bir elinde ta~" dlgeri.nde men~ur tutrnaktadir, Metinde sekltn insan b~1 gihi iki basi, iki eli ve iki kanadi olan, btr elinde t~. bir elinde yazilnus mensur tutan bir insan oldugu bellrtilrnistir. (bkz. vr, 49a)

75. $ems Cevzii. burcuaa gelince mnvekkel olan melegin tekvini: Iki bash bir koyun ve arkasinda dallannakuslar konmus bir i:lga~ sekhnde tasviredtlmistir. Koyunun ayaklan lb.l§ ayagi ,~ekljndedir ve kuyrugunun ucunu yukan katdmmsnr, Yapraklan ve meyveleri olan agacm dallannda yUzler~ koyuna donmU§U~ ve arkasim donmil~ bir kus vardir, Bu ku~ basiru arkasrna ~evinni~tir. Metindeagacm koyunun arkasmda oldugu ve cevtz agacHla benzedigi, Iizermde bir guvercinle konusur gibi duran dort kumru durdugu belirttlmlstir. Fakat resimde agacr koyunun arkasmda ~izi1ll1i~tir ve uzerinde toplam dart kus vardsr. (bkz, vr.49b)

76. $ems Seretan burcuna gehnce miivekkel olan melek: 0<; bash bir Jnsan ~ekHnde tasvir edilmistlr. Btr elmde nahn ve bir elinde canak tutmaktadrr, Elbisesi uzundur ve belinde ku§agl vardir. Ayaklan 9.lplakt.lr. Metlnde seklln U.; ba~l ve iki eli olan bir insana benzedigt, ellerinde nalm ve canak tuttugu beltrttlmistir, Aynca melegtn guzel suretli oldugu da eklenrnisur. (bkz, vr, 50a)

77. $em.s Sere/tin bureunagelmce milvekkel olan melegtn tekvini: Ba§l tnsan, g5vd,es:i halik §eklinde tasvir edilrnistir, HiI' elinde 9i~ek; digerlnde ise yuvarlak hir nesne tutmaktadir, Yatay ~izi]mi~tir ve kollanm one dogru uzatmisur. Metinde bunun yengec oldugu, ellnde tuttugu yh;e,~in krrrruzi ve beyaz gullerden olusun blr deste oldugu belietilmisnr. (bkz .. VT. 50b)

78. $ems Esed burcuna gellnce rnuvekkel olan melek: Bir basi, iki kanadi ve dart kolu olan ve oturan bir insan ~ekHnde tasvir edilmistir. Basmda dort gozu ve basmtn etrafmda btr hale vardrr. HiT elinde mushaf, bir elinde altm nar, blr elinde asa ve bir elinde altm las tutrnaktadrr, Elbisesi uzundur, belmdc kemeri vardir. Metinde bir ba§.] , basmda dort gozil ve bir agzl clan bir adam ~eklinde oldugu, don eli oldugu ve ellertnde rnushaf, altrn nar, asa ve altm las tuuugu beltrtilmistir. (bkz, vr. 51 b)

86

79. ~'ems Ese'a burcuna gellnce muvekkel olan melegtn tekvini: tkl basl: bir ~ lnsan tekl~nde tasvir edilrntstir. Elbisesl uzundur. Belmde kerner vardir ve ayaklan Ylplaktu'. ,,,Ba§la~ ters yonlere bakan horoz ba§1 seklindedir ve taclanvardir. Adanun bir elinde break, bir ellnde tse karpuz vardir, Metinde tekvinin lkt b~1" iki eli ve iki ayag! alan bir horoza benzedtgi, bir elinde karpez, digerinde break oldugu bcltrtilnusur, (bkz, yr. 52a)

80., Sems SUnbiil'e burcuna gelrnce muvekkel olan melek: lki bash, tkl kanath ve dort kollu bir insan §eklinde tasvlr edilmistir. Elhisesi uzundur ve belmde buklum btikltim krvnlrrus bir kemeri vardir. Ayaklan ciplakur. Baslar birbirine yapistk yizilmi§tfr ve etraflarmda bir hille vardir. Bir eltnde kalem, bir elinde stingu, bir elinde orak ve digel"inde altm tas tutar, Sag kanadm altinda bir canak resmedi lrnistir. Metmdc melegln iki basi, iki

.. kanads ve dart eli olan, bir elinde kalem, bir elinde sungl), bir elinde orak ve bir elinde altm tal'. tutan b:ir msan ~eklinde oldugu behrttlmtsttr. (bkz. vr. 5321)

81. $61113 SUnbllle' burcuna gellnce mnvekkel olan melegln tekvlni: lki bash btr insan ~eklil1de tasvlr edtlmlstir, Baslardac birist saclan be-line kadar uzun, sakalh ve biyrkh bir erkek basi, digeri ise bir geyik basrdrr, Bir elinde ney, digerlnde ise tef tutmaktadtr, Elblsest uzundur ve ayaklan «tplaktlL Metmde tekvinin Ikl bash oldugu, btr basuun uzun sach insan, dig,erinin geyik basma benzedigt btr elmde tef ve bireltadc ney tuttugu ve ontlnde bir selvl agacl oldugu bellrtilmistir. Fakat resimde selvl agaci cizilrnemistir. (bkz, vr. 54a)

:8,2. $ems Mizan burcuna gelince mU.vekkel ulan melek: Birbirtne yapisrk Ij=izil.mi§ dart bash, HId kanath ve dort elll bir insan ~eklinde tasvir edilmlstlr. Baslann etrafinda bir hale ve her basta dort goz vardrr .. Bir ellnde tesbih •. bir elinde micmer, bir elinde ibrik ve bir elinde terazi tutmaktadrr. Elbisesl uzun ve ayaklan ciplaknr, Metl nde me legin i nsan bast gibl dort b~l ve her basinda dort g,Qzl1. aynca dort eli oldugu ve blr eltnde tesblh, bir elinde micmer, bir ellnde ibrtk ve hit eltnde mizan tuttugu beltrtilmisttr. (bkz .. yr. 54b)

83. $ems Mizan hurcuna gelince muvekkel clan meleg-in. rekvtnt: tki hash ve tkl elli bir tavus kusu §ekHnde tasvir edilrnistir, Basiardan biri one, digert arkaya bakmaktadtr. Eller lnsan eli gibidir ve gijgsil cikiktrr. Bir elinde kepce, dtgertnde kase tutrnakadir, Metinde tekvinia sekltnfn tavusa benzedigi, insan eli gibi iki eli oldugu ve air elinde kepce, dlgerinde kase tuttugu belirttlmistir. (bkz, yr. 55b)

8,4. $ems 'AfJ=reb burcuna gellnce mtivekkel olan melek: Btrbtrlne hitisik U9 basi ve alu eli olan kanath bir kadm sekfindedtr. Uzun bir elbise giyrnistir. Belinde kemeri vardrr ve ayaklan Cflp]aktlr. Blr ellnde kthc, bir elinde yay, bir elinde rebab, bir elinde hiyar, btr ellnde ibrik ve bir elinde hryar tutarMetinde (j~ bast ve aln eli alan, bir elinde krhe, bir elinde yay, bir elinde rebab, bir elinde hiyar, bir elinde tbrtk ve bir elinde hryurtutan bir insan §eklinde oldugu belirtilsnistir .. (bkz. 'Yr. 56a)

15. ~ems "A~reb burcuna gellnce rnuvekkel olan melegln tekvini: O~ bash bir lnsan ~eklinde tasvir edtlrnistlr. Baslardan soldaki okuz, ortadaki lnsan, sagdaki ise horoz ba§1 ~eklindedir. Ellerlni onunde kavusturmustur. Elblsesl uaun ve ayaklan ~iplaktJr. Metinde tekvlnln blr bas: insan, bir ba§1 okUz vc bir ba~1 horoz basina benzeyen insan seklinde oldugu belirtilrmstlr. (bkz, vr. 57.a)

87

86. $,ems {{avs burcuna gelmce rnuvekkel clan melek: Iki kanath bit lnsan • sekltnde tasvlr edilmistir, Bir elinde rmzrak ve bir elinde ayna tutmaktadir. Elblsesl uzun ve '. ayaklancrplaknr, Metinde ~ekUn ikt eli ve bir ba§.1 olan, blr elinde barbe, bir elinde ayna tutan bir insana benzedigi belirtilrmstir, (bkz, vr. 57b)

8,7. 5:e'ms .f(avs burcuna gelince muvekkel clan mele~jn tekvtnt: Bir seccade uzerine oturmus, ellen onunde, sakalh ve btytkh bir adam seklinde tasvir edtlmistlr. Basinda sank vardsr, Metinde tekvintn, seccade iizerine oturmus, tesbih eden Mii~~terf gibi oldugu beltrtilmtsttr. (bkz, vr, 58a)

88. ~ems Uut burcuna gelince muvekkel olan melek: iki kanath bir insan seklmde taS'vir edilrrustir. Basinm etrafmda btr hale vardrr, Elbtsesi uzundur ve ayaklan !,;Ipiakbr. Bir

...

elmde rmzrak ve blr ellnde mensur tutar, Meunde melegin bir ba~1 ve lkl eli olan bir insana

benzedigt, sol elinde harbe ve diger ellnde uzennde "Nasrun min Allahu [ethun ka ribun I"

"'

ayet-i kerirhesi yazan bit rnensur tuttugu belirtilmistir, (bkz, VI. 61a)

89. $ems }jlut burcuna gelince muvekkel ohm melegtn tekvlnl: Kus baslr, kuyruklu, Hid kanath bir asian sekltnde tasvir edilmisttr. Kuyruk kivnk gostertlmtstir. Metinde tekvinin ba~l ku§ basma, kuyrugu cjderhaya benzeyen iki kanath bir aslan sekllnde oldugu beltrttlmlstrr. (bkz, vr. 6231)

90- _f(am,er $eraleyn menzfline gelince muvekkel olan melek: lJd aslan uzerine bagda§ k.UII"IJP oturmus, dort kollu bir Insan ~ek][ndettasv1f edt lrnistir, Basmda sangi vardir ve elbt sest uzundur, Bir ellnde siirmedan, bir elinde desuirce, blr ellnde ayna ve dlgerinde ~'rabe tutmaktadrr. Kanatlan yoktur, Metinde melegln iki bash, sekizayakh bir aslarnn uzerine binmi§ do,rt em bir msan oldugu, hir elinde siirmedan, blr ellnde destarce, bir elinde ayna VI! digerinde /f.lrdbe tuttugu belutilmtstir. (bkz, vr, 63b)

sn. ~amer $era,teyn menzihne geUnce muve:kkel clan melegtn tekvfni: i ki kanath, eltnde bel clan bir ins an seklinde tasvir edilmistir. Elbisesi dizlerine kadardsr, ayaklanciplaktrr ve basirnn etrafinda btr hale vardrr. Metmde tekvinin daima bel He ucurum kazdl,gl beltrtrlmisttr. (bkz. vr, 64a)

92. ¥.amer BUlayn menziHne gelinee muvekkel elan melek: Govde.ler inden gecme olusacak bicimde birbirlerine sanlmts simetrik iki yrlan sekhnde tasvir edilmistlr, lkist de ik.i bash ve ikl kolludur. Baslar asian ba~l ~ekHndedir. Birer ellerinde yannus mum, diger ellertnde tarak vardir, Metmde melegln blrbtrlcrine sanlrms, lkl bash ve iki elli iki yilandan olu~tugu. btr elde yanrms mum, dtgerinde tarak oldugu behrtilrntstlr, (bkz .. vr. 64b)

93. llamer Bulayn menziline gelince muvekkel clan melegin tekvtnl:

Kiskaclan arasiada ay tutan bir yenge9 sekltnde tasvir edilmistir, A'l,. kadin ba§1 sekbndedlr. Metinde tekvinin uzerinde ay ohm btr yengec oldugu yazrhdrr, (bkz. vr. 65a)

9'4. ~amer ~iire'Yya: menzfline gellnce muvekkel clan melegtn tekvini: Dort ayakh btr leylek §eklinde tasvir edtlmtsttr. Bir aya.gml kuldrrrrnsnr 'lie onunde bir kadeh vardrr. Metinde rekvirun ontinde bir <;unak su olan btr Iaklaka benzedigt belirtilraistlr. (bkz, vr, 65b)

88

95. {(Inner D,ebera.,n menziltne geltnce muvekk:cl olan melek: tki bast ve Ikl ~ kanadi 01 an bir ejderha §ekHndedir. Aglzlany]a kanatlanrn n uclanm tutmakradr r. Govdesi ve -Kuyrugunun krvnmlan gecme otusturrnustur, Sagrnda yilana donuk bir karga vardir. Metinde ~ekHn iki basi ve iki kanadi olan 'Ie onunde bir karga durah bir ejderha oldugu belirdlrnistlr . . (bkz. vr, 66a)

9:6. Kamer Deberiin menztline gelince muvekkel olan meletin tekvini: iki bash, dort ayakh ve kuyruklu bir kaplurnbaga seklinde tasvtr edilmi§:tir. Metinde tekvinin, agizlannda yrlan tutan ikl ba~h bir baga o[dugu bellrtilmistir. Reslrnde agn]arda 90k ince bir yizgi vardrr. (bkz .. Yr. 66b)

97. ¥amer .He~~a menzfjlnde Iken akrep kovmak i~jn ~izilen Serelan §ekli

..

('A~reb Resml): Blr akrep §elk:linde tasvir edilmlstlr. Bununla ilglh nlsim anlaulrmsur.

(bkz. yr. 67b)

'.

98. 'JtJlnel' H.eJr,·(J menzfline gelmce miivekkel olan melek: Asian bash, deve ayakh vc dod kollu bir insan sekltnde tasvir edtlmistir, Btr eltnde zurna, bir elinde suptlrge, bir elinde haneer ve blr elmde tarak tutmaktadir. Uzerinde diger resimlerden farkh olarak pantolon vardir, Kanatlan yoktur. Metinde dort eli, deve ayagma benzeyen Iki ayagl ve asian basina benzeyen ba§l olan bir insan sekltnde yaranldig», bir elinde zurna, btr elinde supurge, btr elinde hancer ve btr elinde tarak Luttugll belirtilmjstlr. (bkz, vr, 67b)

9'9'. ¥amer He~'a menzfllne gelince mdvekkel olan melegfn tekvtnt: Bir kedi sekllnde tasvir edilmistir. Metinde de tekvinin kedi seklinde oldugu belirtilmistir. (bkz, yr. 68 a)

lOO.~am,er Hen ta menzfllne gelince muvekkel olan rnelek: Uzermdckl tahtrrevanda dort kisinin oturdugu bir fH seklinde tasvlr edilmistir. Birinin elinde ktltc, btrtntn elinde ok ve yay, birinin elinde §i§,e vardir, Metinde ~eklin uzermde dort adam oturan blr fil oldugu, birimnelinde kdu;:, birinin ok ve yay, birlntn de ~i~e. zerka ve sinan oldugu beltrttlmtsttr. (bkz. Yr. 6gb)

10 I. f(llmt!'r Hen. 'a menzfllne gelince mtlvekkel alan melegtn tekvrni: iki ba~h blr a~ §,ekl:inde tasvir edilmistlr .. Ba~lardan btrisi ,one, birisi arkaya bakrnaktadrr. Metinde de tekvinin iki bash atsekllnde oldugu belirtilmisttr. (bkz, vr, 69a)

102. $amer Zira' menztllne gelince mtivekkel clan melek: Ayaklan at .ayagt sekltnde ve dort kollu btr erkek olarak tasvtr edllmistir. Sakalh ve bryrklrdir. Elbtsesi ayak btleklerindedtrv Bir elinde Hudhud kusu, bir elinde Ievha, bir elinde hancer ve diger elinde karms tutmaktadir. Kanatlan yokrur, Metinde melegin, insan eli gtbl dort eli ve at ayagt gibl ikt ayag,] olan, blr elinde Hudhud kusu, bir elinde levha, bir elinde hancer ve bir eltnde kaml~ tutan btrmsan sekltnde oldugu belirtilmistlr. (bkz. VI. 69b)

] 03. fJamt!r Zi,rd' menzfline gellnce bir yola ~abuk ve yorulmadan gitmek 19tn 9izUen melek §ek1i: Salatta duran bir melek sekltnde tasvir edtlmistir. Elbisest uzun ve ayaklan ciplaknr. Basuun etraftnda blr bale vardir. Metinde bu melegtn ikm kanath lnsan §eklinde oldugu beljrtslmektedir. (bkz. VI'. 70n)

89

1 04. ¥amerZil"d~ menztllne geltnce rnuvekkel olan melelin tekvtnt: 0<; bash • ata binm~~ bir lnsan seklinde tasvir edilrnistlr. Adam yularlan tutmaktadir. Basmda sank .. ' vardir, Elbisesi uzundur ve ayaklan ciplaktrr. Metmde tekvinin. lj~ ba:~h vc arkasmda tnsan oturan bir deveye benzedigi, adamm devenin yulanrn tuttugu ve basmda yestl imamesi oldugu bellrtilmlstlr, (bkz, vr, 70b)

105. ,&amer .Ne~re menziline geliuce muvekkel olan melek: Uzerinde leylek oturan btr koe sekllnde tasvir edilrnistir. Leylek arkusma bakmaktadrr. Koc ise kosar gibi trizilmi~tir. Metinde melegin, uzerinde kuyrugundan yana bakan bir leylegin oturdugu bir ko~a benzedtgi ve ayaklanrnn Insan ayagma benzedigi belirtilmisttr, Reslmde ise ayaklar normal Qizi,lmj~tir. (bkz, vT.71a)

106. ¥amer Nesre menzlltne gellnce muvekkel alan melegtn tekvtnt: Ba§l d6rt yilandan olusan ba,gda~ kurup oturrnus bir insan seklinde tasvir edilrntsttr. Baslardan ortadaki

'.

ikisi blrbirine. digerleri tse saga ve sola bakmaktadrrlar. Adarmn bir elinde bahk ve digertnde

yelpaze vardtr. Metinde tekvinin hepsi yilun basma benzeyen dort bash, iki elll ve bir eltnde yelpaze, digermde balik tutan bir insana benzedtgt, acaylb vucutlu bir melek oldugu belirtflmtsnr. (bkz. vr, 71 b)

107", ~amer Tarte menzfllne geltnce muvekkel clan melek: Sir seccade uzertne eturmus, namaa kilan bir melek ~eklinde tasvir edtlmfstir. Elbisesi tiI,ZUIl ve ayaklan crplakur. Ba~lnda sank vardir. Onunde ba§l hizasmda bir kandil durmaktadrr, Metinde seccade tlzerinde oturan, namaz kslan bir insana benzedigi, onunde kandil yandrgi ve iki kanath oldugu belirtilrnistir. (bkz, VT, 72al-

108. ~{nner Cebhe menziline gehnce muvekkel alan melek: O~ bU§1 ve dort eli 01,3.11 bagda§ kUIUP oturrnus bir insan sekltnde tasvir erlilmistir. Baslardan birisi yilan, birisi kurt, dlgert Ise sirnurg basi §ckHndedir. Yilamn basmda kulaklan vardtr, Ellerindcn birinde elma, blrtnde l:u~ak. birinde bir pa:r~,a. sa.~ ve digerinde oral tutmaktadtr. Metinde melegtn U9 ba~1 olan bir insana benzedtgi, baslann bid yrlan, biri kurt ve biri simurg ba§l oldugu, dart eli oldugu ve btrtnde elma birind!e break, birinde bir parca sa~ ve birinde kullabe tuttugu beltrttlmektedir. (bkz, vr. 73a)

1.009" ¥amer Cebhe rnenzfline gellnce muvekkel olan melegtn tekvinr: Basrru arkastna ~evirmi.~ ve sirtuu kasrr gibi duran bir zurefa ~eklinde tasvlr edtlrrustir. Metinde ba~ml arkasma koymu~ bir zurefa §ekHnde oldugu behrtilmistir. (bkz, vr .. 73b)

110. teamer Zilbre rnenailme gelince m.Uvekkel olan melek: Ba~1 kus ba~1 ~ekUnde. don kollu bir insan olarak tasvir edilmlstir. (fit elinde 9i\ek. digertnde iSI! yuvarlak bir cistm tutmakradtr, Elbtsestnin etegi Iki kathdir ve kemeri uzundur, Ayaklan ~I,plaktlr. Metlnde tekvinin ba~1 ku~ basma benzeyen ve dort eli alan. dort eltnde de reyhanli gul tutan bir melek gibi oldugu belirttlmlstir, (bkz, yr. 74b)

11.1. ¥amel' Ziibre menztlme gellnce muvekkel olan melel;in tekvlni: Resim yeri aynlm.t§. fakat resim I;izilm~mi~tir. Metinde tekvinin, beyaz ,¥ar biirunmti§- ve yuznpceell

90

.bir kadma benzedigi, arkasinda i(arlara buriinmusfki kU9iik kizm durdugu belirtilmisttr. (bkz, 'VI". 74a)

<" 112. Tekvi:nlCjn: Ata binmi§ bir savasc: seklinde tasvlr edilmi~liL At kosmaktadrr, Adam is€; arkasma bakrnaktadtr. Ayaklan uzengidedir ve elbisesi uzundur, Bellnde km i!rinde

. ok ve yay vardrr, Sir elinde kihc, digerindc s.Urtgil tutrnaktadir. Sakalh ve biyikhdir ve basmda mi,gfer vardrr, Ann yulan vardrr ve kuyrugu dilgUm]enmi~tir. Metinde, bu §eldin ads ve ozellikleri hakkmda herhangi bir bi]gi yoktur, Tekvin oldugu yazihdrr, (bkz. Yr. 75a)

113. ¥ame'T Sarfe menzrllne geltnce miivekkel olan melek: Bagdas kurup oturmos, j,kw baslr ve dart kollu bir insan sekllnde tasvir edilmisur. Baslardan biri sigir, dlgert deve b.a§1 sekjindedir. Ellerinden ikisini dizleri tlzerlne koymustur, Diger iki ellnln biriade

...

testi birinde surahi tutmaktadir. Elbisesi uzundur ve beltnde kerneri vardir. Metinde mcl.egin

bir bast sl¥mr. bir b~i deve basma bcnzeyen iki bash, dort kollu blr insana benzedigl, blr elinde test! ve bir ellnde bardak tuttugu betirtllmtsttr. (bkz. VT, 75b)

114. ,({amer ,$arje menzfline geltnee rnuvekkel ohm melegtn tekvini: Bacak lan uzun bir kirpi ~eklinde tasvir edilrnistir. Metinde tekvinin kirpiye benzedigi belirulmistir. (bkz. VI'. 76a)

I 1.5. ~€mler 'Avvd menztltne gelince miivekkel elan melek: Iki kanath, yayiyla ni~a:1l alan blr rnelek seklinde tasvir edllmtstir. Elblsesi uzun ve ayaklan ciplaknr. Aynca 801 elinde oklar vardir. Metmde me~egin~ iki kanadl ve iki eli clan, yay ceken ve (j~ ok tutan bir fenste oldlugll, onunde bir mum ve mumluk oldugu belirttlmistir. Fakat resimde mum. ve mumluk ,t;:izilmemi§tir. (bkz, yr. 76b)

1 m 6. Kamer 'AVl1t1 menzth ne gellnce rna vekkel olan mele~in tekvlni: B ir kirpi ~eklinde tasvir edilmtstir. Metlnde tekvinin oklu kirpi denen kirptye benzedigi beltrnlrnistir, (bkz. yr. 76b)

117. ~ame,. Sim'(ik menzlline gellnce mllvekkel alan melek: Bir sandalye uzerine oturmus hi r insan ~.eklinde tasvtr edilmistir. Ellertnde de bahk tutrnaktadir. Elbisesi uzun ve ayaklan r;:.lpJaktlf. Basrmn etrafinda hale vardir. Metinde melegin sandalye uzerine oturrnus ve ellerinde bahk tutan bir insana benzedigi bcllrtllrnistir. (bkz, yr. 77b)

118. f{o.mer Simak meaziltne gellnce muvekkel olan melegtn tekvtnt: Bagdas kurup oturmus bir insan seklinde tasvir edilrnistir. Ba~1 deve basi ~eklindedir ve sola bakmaktadir. Elbisesi uzundur ve belinde kerner vardir. Btr elinde bakrr, bir elinde varaka tutmaktadu, Metlnde tekvintn bast deve ba§J gtbl olan lnsana benzedigi, boynunu uzatrp oturdugu, tnsan eline benzeyen tki eli oldugu, bir elinde bakir ve bir elinde varaka tuttugu belirtilmistir. (bk1. .. yr. 78a)

119,. ,({amer Ca.fre menztline gelmce mtlvekkel olan melek: tki bash ve kanath bir insan sekllnde tasvir edilrrustir. Baslar bitisik ~jzilmi~tir ve etrafmda hale vardrr, Bir ellndezenberek, diger elindeinsan basi seklindc tasvtr edilen giin,e~ tutrnaktadir, Metlnde melegi.n ikt eH.iki b~l,iki ayagl ve lkt kanadi olan bir insana benzedlgl, blr ellnde zenberek ve bir elinde gune.~ tuuugu bellrtt lmistir, (bkz. yr. 7gb)