Bilimsel Araştırma Süreci

BEKIR UÇAR
 2

 Bilimsel olsun ya da olmasın bütün bilimsel araştırmaların altında bir

soru işareti vardır. Bunlar:
1. soru, “NE”,
2. soru, “NE İÇİN”,
3. soru, “NASIL”,
4. soru, “NEREDE”,
5. soru, “NE ZAMAN” dır.

 Daha işin başında karşımıza sebep araştırması ve fotoğraf çekme gelir.

 Bilimsel Araştırma Yöntemi
3

 Bilimsel araştırma için nasıl bir yol izlenecek? Olay ve/veya olguları
araştırırken, ana dayanağımız varsayımlardır. Zira bütün
ayrıntıların incelenmesi mümkün değildir.
 Bu konuda temel yöntem bilindiği gibi hipotezli veya hipotezsiz
a) Tüme varım yöntemi,
b) Tümden gelim yöntemi kullanılır.
 Tüme varım parçadan bütüne giderken tümdengelim bütünden
parçalara gidiştir.Tümevarım ve Tümdengelim yöntemlerinin ayrı ayrı
açmazları vardır. (Bütün metaller katıdır/ civa bulunana kadar) Doğru
ve mantıklı yöntem hipotezli tümdengelim yöntemidir. Zira hipotezimiz
henüz test edilmemiş (belki) subjektif önermemizdir.
 BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ
4

 Bilimsel bir arastırmada dikkat edilmesi gereken asamalar ile ilgili

bilgiler değerlendirildiğinde, özellikle aşağıda verilen aşamaların göz
önünde bulundurulması gerektiği görülmüştür:
1. Konunun belirlenmesi
2. Araştırma problemi ve araştırma sorusunun seçimi
3. Hipotezlerin belirlenmesi
4. Araştırma yönteminin belirlenmesi
5. Evren ve örneklemin belirlenmesi
6. Veri toplama araçlarının geliştirilmesi
7. Verilerin analizi
8. Bulgular ve yorum
 Bilimsel Araştırma Süreci
5

 Bilimsel Araştırma :
Araştırma, problemlere güvenilir çözümler aramak, bilinmeyen ya da
tartışmalı olan bir konuya açıklık getirmek kısacası karanlığa ışık
tutmak amacıyla yapılan sistematik bir veri toplama ve değerlendirme
sürecidir.

İyi bir bilimsel araştırma aşağıda belirtilen özellikleri taşımalıdır :

1. Anlaşılırlık
2. Amaca uygunluk
3. Etkililik (etkili bir anlatım)
 1. Konunun Belirlenmesi
6

 Bir araştırmaya baslarken ilk olarak çalışmaya yön verecek olan konu
belirlenmelidir. Araştırma konusu,

1. Akademik ve mesleki literatür,

2. Mevcut araştırmalardaki eğilimleri, bilgi ve uygulama eksikliklerini ve böylece
yeni araştırma olanaklarını ortaya koyan makaleler,
3. İndekslerde yer alan dergilerdeki makaleler-özellikle de son bölümler,
4. Konferans sunumlarında ortaya çıkarılan sonuçlar,
5. Tezler, projeler, monografiler,
6. Test edilmemiş teoriler içeren kitaplar,
7. Gazete veya televizyonların ortaya koyduğu problem veya uygulamalar

incelenerek, uzmanların görüşleri ve araştırma fonu sağlayan kişi/ yer/kurumlar

varsa bunların öncelikleri, kişisel tecrübeler ve ilgiler dikkate alınarak
belirlenebilir.
 1. Konunun Belirlenmesi
7

Araştırma konusu belirlenirken,

1. Konunun araştırmacı için ilgi çekiciliği ve ilginin sürekliliği,
2. Konunun araştırılabilirliği ve yönetilebilirliği,
3. Konunun bilime katkısı,
4. Araştırmacının konu hakkındaki ön bilgisi,
5. Araştırmacının konuyu çalışabilmek için gereken yöntem bilgisi ve
becerisinin yeterliliği,
6. Konu ile ilgili mevcut bilginin yeterliliği,
7. Konu ile ilgili verilere ulaşılabilirlik
noktalarının dikkate alınması gerekir.
 2. Araştırma problemi ve araştırma sorusunun seçimi

 Konu belirlendikten sonra araştırmanın cevap bulmaya çalıştığı ve çalışmanın

odak noktasını belirleyecek olan araştırma problemi tanımlanmalıdır. Sosyal
bilimlerde genellikle araştırma problemi, bir soru olarak ortaya çıkar. Bu soru
cümlesi, araştırma sorusu olarak tanımlanır. Araştırma problemi ve araştırma
sorusunun belirlenmesi aşaması, yol gösterici olduğundan araştırmanın en
önemli aşamasıdır. Hipotezlerin doğru kurulması, evren(uzay) ve örneklemin
doğru belirlenmesi, doğru ölçme araçlarının geliştirilip doğru analizlerin
yapılması için araştırma problemi ve sorusu açık ve anlaşılır bir şekilde ifade
edilmeli ve değişkenler arasındaki ilişkiyi yansıtmalıdır. İyi bir araştırma sorusu
belirlenirken dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır. Öncelikle,
 zaman,
 çaba
 maliyet
 açısından araştırılabilir olmalıdır.
Araştırma sorusu açık olmalıdır. Okuyucuların çoğunluğu tarafından soru doğru
anlaşılmalıdır. Çalışılmaya değer ve önemli olmalıdır.
 2. Araştırma problemi ve araştırma sorusunun seçimi

 Bunların yanı sıra, etik olmalıdır; başka bir deyişle araştırma kimseye
ya da kimsenin yaşadığı ortama zarar verici olmamalıdır.

 “Ülkemizdeki kamu üniversitelerinde görev yapan öğretim üyelerinin iş

tatmin düzeylerinin çok düşük olması.”
Potansiyel Tuzaklar:
1. Problem çok geniş/dar olabilir.
2. Problem çok teknik/sıradan olabilir.
3. Problem tartışmalı olabilir.
 2. Araştırma problemi ve araştırma sorusunun seçimi

10

 Soru cümlesi: Pek çok araştırmada amaç soru cümlesi yardımı ile ifade
edilmektedir. Bu şekilde araştırma konunuzla ilgili aydınlatmak
istediğiniz noktaların bir listesini yapabilirsiniz. Örneğin:

 X üniversitesinde görev yapan öğretim üyelerinin yıllık ortalama

akademik yayın sayısı kaçtır?
 Türkiye’de öğretim üyelerinin gelir düzeyleri son on yılda nasıl bir
değişim göstermiştir?
 3. Hipotezlerin belirlenmesi

11

 Bir sonraki asama hipotezlerin belirlenmesidir. Bu noktada, öncelikli olarak her

arastırmada hipotez yazılmasının gerekmedigi belirtilmelidir. Mevcut durumun
ortaya konulması amacıyla yapılan betimleyici (descriptive) ve nitel
araştırmalarda hipotez kurulmamaktadır.

 Nedensel, ilişkisel veya deneysel araştırmalarda ise hipotezlere yer verilmelidir.

 Hipotez, araştırmanın olası sonuçlarına ilişkin bir tahmin ifadesidir.

 Hipotezlerin amaçlarla tutarlı olması, test edilebilecek ve ölçülebilecek biçimde
hazırlanması ve analizlerde kullanılacak tüm degiskenleri içermesi gerekir.

 Eğer araştırma problemi test edilebilecek nitelikte ise mutlaka hipotez

yazılmalıdır. Doğru olarak yapılandırılmış hipotezler, hangi istatistiksel analiz
yönteminin kullanılacağı, değişkenlerin hangisinin bağımlı ve bağımsız olacağı
ve analizlere nasıl katılacakları konusunda yön göstericidir.
 3. Hipotezlerin belirlenmesi
12

 Hipotezlerin doğruluğunun beklenmesi çalışmada yanlılığa sebep olur.

Bu sebeple, çalışmalarda, istatistiksel testlerin sonucunda anlamlı ya da
anlamsız çıkan tüm hipotezlere yer verilmelidir.

 Eğer araştırma ile doğru olduğuna inandığınız bir tezi desteklemeyi

planlıyorsanız, amacı hipotez yardımı ile ifade edin. Aslında hipotez
araştırma probleminin cevabına ilişkin beklentilerinizden başka bir şey
değildir.
 Hipotez araştırma sonunda vereceğiniz kararlar için veri toplayacak ve
size rehberlik edecektir. Bu nedenle önceden belirlenmeli, veri toplama
işleminize yön vermeli, fikirlerinizi sınamanızı ve test etmenizi
sağlamalıdır.
 3. Hipotezlerin belirlenmesi
13

 “Vakıf üniversitelerinde görev yapan öğretim üyelerinin iş tatmin

düzeyleri, kamu üniversitelerinde görev yapan öğretim üyelerinin
iş tatmin düzeylerinden yüksektir.”

 “Ceza, verimi düşürür”

 “Sigara akciğer kanserine yol açar”

 “Polis akademisine, sivil kaynaktan alınan öğrencilerin başarı oranı,

polis kolejleri mezunlarından daha yüksektir.”
 4. Araştırma yönteminin belirlenmesi

14

 Hipotezlerin belirlenmesinden sonra araştırma sorusuna uygun

olarak takip edilecek araştırma yaklaşımı belirlenir.

 Gliner ve Morgan araştırma yaklaşımlarını, deneysel, bireysel

farklılıklar (deneysel olmayan) ve betimleyici olmak üzere üçe ayırır.
Araştırmanın amacı, sorusu ve hipotez ile araştırma yaklaşımı
arasındaki iliski, aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi özetlenmiştir.
4. Araştırma yönteminin belirlenmesi- İkincil Kaynak Araştırması
15

 Araştırmanın yönünü belirledikten ve tez cümlesini ifade ettikten sonra ciddi bir
literatür araştırmasına başlanır.
 Kaynakça havuzunu oluşturmaya başladıktan sonra hangi kitapların yararlı
olacağı hangilerinin olmayacağı konusunda karar verilir.
 Kaynakça planı hazırlandıktan sonra araştırma planı oluşturulur. Bu plan ortaya
koyduğumuz tezi ve iddiayı işleyen, geliştiren bir niteliğe sahip olmalıdır.
 Araştırma planı, araştırmayı sınırlamak için değil yönlendirmek için
hazırlanmalıdır. Dolayısıyla plana sıkı sıkı bağlı kalınmamalı süreç içerisinde
geliştirilebilmelidir.
 İkincil kaynaklar toplanır, işlenir . Veri işleme açımlama ve indirgeme
süreçlerinden geçer.
 Açımlama: Açımlama ilgilenilen bölümün, araştırmacının kendi
cümleleri ile ifade edilmesidir.
 İndirgeme: Bir ifadeyi daha kısa, daha yalın bir şekle sokma” şeklinde
tanımlanabilir.Açımlamadan daha kısadır.
 Örnek bir Araştırma Planı
16
Süper Marketlerde Hizmet Kalitesi
GİRİŞ
Problem
Amaç
Önem
Varsayımlar
Sınırlılıklar
YÖNTEM
Araştırma Modeli
Evren ve Örneklem
Veriler ve Toplanması
Verilerin Çözümü ve Yorumlanması
BULGULAR
Hizmet Sektöründe Kalite
Kalite Kavramı ve Boyutları
Hizmet Kavramı ve Özellikleri
Hizmet Kalitesi
Süpermarketlerde Hizmet Kalitesi
SONUÇ ve ÖNERİLER
EKLER
KAYNAKÇA
4. Araştırma yönteminin belirlenmesi- Birincil Kaynak Araştırması
17

 Her konuda birincil kaynak araştırması yapmam mümkün olmayabilir. Bununla

birlikte bazı konularda birincil kaynaklar
– görüşmeler, deneyler, izleyicilerin tecrübeleri, istatistik, analizler ve anketler çok
yararlı bilgiler sağlayabilir.
 Eğer, örneğin belirli bir fabrikanın atıklarının çevreye verdiği zararı
araştırıyorsanız, fabrika yetkilileri ve çevre sakinleri ile yapacağınız görüşmeler
araştırmanıza farklı bir bakış açısı kazandırabilir. Benzer şekilde eğer konunuz
üniversitenizdeki öğretim üyelerinin iş tatmini ile ilgili ise yapacağınız kapsamlı
bir anketin sonuçları ödevinizin güvenilirliğini arttıracaktır.
 Birinci Elden Veri Toplama Teknikleri :

Gözlem
Deney
Anket
Görüşme
Şirket Kayıtlarının İncelenmesi
 Son Planın oluşturulması
18

 İkincil ve birincil kaynaklardan gerekli bilgiler toplandıktan sonra

araştırma planına son şekli verilir ve yazıya dökülür. Bu aşamada
şekilden ziyade içeriğe önem verilir. Çünkü her ikisini bir arada
 yapmaya çalışmak bazı önemli noktaları atlamaya ve konunun özünü
kaçırmaya yol açabilir. Araştırma raporu,
 taslak ödevi tamamladıktan sonra hazırlanabilir. Bu uygulama ayrıca
ödevi içerik açısından tekrar gözden geçirmeyi sağlar.
 Özet araştırmanın belki de tam olarak okunan tek yeridir. Bu nedenle
ödevinizi değerlendirecek kişinin dikkatini bu bölüme çekilmelidir.
Ayrıca özeti etkisiz bulan bir değerlendirici araştırmanın kalan kısmını
daha eleştirisel inceleyeceğinden ödevin beğenilmeme olasılığı artacaktır.
 Özette; (i) ödevin amacı ve kapsamı belirtilmeli, (ii) kullanılan
metodoloji tanımlanmalı, (iii) bulgular özetlenmeli ve (iv) ulaşılan temel
sonuçlar verilmelidir.
 5. Evren ve örneklemin belirlenmesi

19

 Evren araştırmayı, hakkında bilgi toplamayı planladığınız insan

topluluğudur. Ancak pek çok durumda bu insanların hepsini
araştırmaya dahil etmek mümkün olmaz. Bunun için evreni temsil
edebilecek nitelikte olanların özelliklerini taşıyan daha küçük bir
topluluk yani örneklem belirlenmelidir. Ancak örneklemin belirlenmesi
çok teknik bir konudur. Burada kullanılan örnekleme tekniği,
örneklemin büyüklüğü, hata ve anlamlılık oranları hakkında bilgi
verilmelidir.
 5. Evren ve örneklemin belirlenmesi

20

 Örneklem: Belli bir evrenden, belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği

evreni temsil yeterliliği kabul edilen küçük kümedir. Buradan alınan
sonuçlar, ilgili evrene genellenir.

 Eleman Örnekleme
 Oransız eleman örnekleme
 Oranlı eleman örnekleme
 Küme Örnekleme
 Oransız küme örnekleme
 Oranlı küme örnekleme
Eleman Örnekleme
21

Oransız
Eleman Örnekleme
22

Oranlı
 Oranlı-Oransız Örnekleme
23

 Kamuoyu yoklaması için yüz bin nüfuslu bir kentten (evren) rastgele
bin kişinin seçilmesi ve sadece onların görüşlerine başvurulması
Oransız eleman örneklemedir.
 Yüzbin nüfuslu kent Kamuoyu yoklama sonuçlarını etkileyebilecek
özellikler açısından alt evrenlere ayrılır. Bu alt evrenlerdeki eleman
sayısına bağlı olarak belli oranlarda eleman seçimi yapılır. Gerek
duyulursa alt evrenlerinde de içinde başka alt evrenler oluşturulabilir.
 Yüzbin nüfuslu kent Kamuoyu yoklama sonuçlarını etkileyebilecek
özellikler açısından alt evrenlere ayrılır. Bu alt evrenlerdeki eleman
sayısına bağlı olarak belli oranlarda eleman seçimi yapılır. Gerek
duyulursa alt evrenlerinde de içinde başka alt evrenler oluşturulabilir.
 Oranlı-Oransız Örnekleme
24

 Örneğimizde yüzbin nüfuslu kent sosyo-ekonomik gelişim düzeylerine

göre üç alt evrenlere ayrılır. Seçeceğimiz bin kişinin alt evrenlere
dağılımı şu şelkilde bulunabilir:
% 10’u
 Üst sosyo-ekonomik düzey=10.000 100
 Orta sosyo-ekonomik düzey=30.000 300
 Alt sosyo-ekonomik düzey=60.000 600
 Oranlı-Oransız Küme Örnekleme
25

 Malatya ilindeki ilköğretim öğrencilerinin internet kullanım

alışkanlıklarını belirlemek amacıyla bir araştırma planlansın. Burada
İlker ilköğretim okulu bir küme kabul edilir. İldeki tüm ilköğretim
okulları listesinden rastgele yeterli sayıda (Minimum % 10) okul
örnekleme alınır. Veriler, bu okullardaki öğrencilerden toplanır.
Sonuçlar İldeki tüm ilköğretim okullarına genellenir.
 İnternet kullanımının sosyo-ekonomik düzeylerle ilgili olduğu
düşünülürse; seçim yapılmadan önce bu açıdan okullar alt evrenlere
ayrılır ve alt evrenlerden belli oranda okul yine rastgele örneklem grubu
olarak seçilir.
 Küme Örnekleme
26

- -+
X ++-
X+- X + + + XX
+ -X
X+-
+-- - -+
++
X -+ + X X – X + --

X + - + XX X--
+ -X - + -+
-+
+++

Oransız
 Küme Örnekleme
27

X ++-
+ XX
XX–
X+- + XX
+ -X X - -
+ -+ - -+
X+- +++
+-- - -+
- -+ X + --
X+-
X++
+ -X
++
X -+ +

Oranlı
 6. Veri toplama araçlarının geliştirilmesi
28
 Seçilen araştırma konusu ve türüne göre, araştırmacı kendi geliştireceği veya daha önceden
geliştirilmiş olan değişik veri toplama araçlarından yararlanabilir.

Birinci Elden Veri Toplama Teknikleri :

Gözlem
Deney
Anket
Görüşme
Şirket Kayıtlarının İncelenmesi

İkinci Elden Veri Toplama Teknikleri :

Kitaplar
Süreli Yayınlar (Gazete ve Dergi)
Tezler
Başvuru Eserleri (Ansiklopediler ve d.)
Resmi Yayınlar (İstatistikler)
Özel Belgeler (Hatıralar ve d.)
 7. Verilerin analizi
8. Bulgular ve Yorum
29

 Doğru veri analiz yöntemleri kullanılarak veriler analiz edilir.

Kullanılacak analiz yöntemi belirlendikten sonra paket programları
yardımı ile veriler analiz edilebilir.
 Analiz edilen veriler sonucu oluşan bulgular verilir ve araştırmanın
amacı ile ilgili ne ifade ettiği, nelere ulaşılıp nelere ulaşılamadığı gibi
konularda yorumlar yapılır.
 Verilerin Çözümü ve Yorumlanması: Bu bölümde verilerin çözümü için
kullanılan istatistik teknikleri belirtilir. Ancak regrasyon, korelasyon
gibi bilinen istatistik tekniklerin ayrıntılarına girilmez. Bunun yerine
sadece seçim gerekçeleri verilir. Yaygın olarak kullanılmayan, ileri
istatistik teknikler ise kaynak göstererek kısaca açıklanbilir.
 7. Verilerin analizi
8. Bulgular ve Yorum

30

 Bilim dünyasına katkı sağlanılan bölüm burasıdır. Bundan önceki kısımlar

ise bulguların nasıl elde edildiğinin açıklanması için tasarlanmıştır. Bir
sonraki bölüm olan tartışmanın amacı ise bulguların ne anlama geldiğini
anlatmaktadır. Dolayısıyla bulguların araştırmanın dayanak noktası olduğu
söylenebilir. Bu nedenle bulgular herkesin anlayabileceği ve sıkılmadan
okuyabileceği bir anlatımla ele alınmalı ve mümkün olduğunca kısa
olmalıdır.
 Tartışma: Tartışmanın temel amacı elde edilen bulgular arasındaki
ilişkileri ortaya koymaktır. Burası konu ile ilgili yorumların sunulacağı
yerdir. Şu ana kadar elde edilen bulgular ne kadar ilginç olursa olsun, eğer
bu bölümde onlara anlam veremezseniz, çalışmanın pek bir anlam
taşımaz.
 Sonuç ve öneriler: Bu bölümde son söz söylenir. Tartışma bölümünün
aksine bu bölümde tek bir yorum tek bir yargıda bulunulmaz . Bu amaçla
geçerliliğine güvendiğiniz bir yorumu sonuç olarak seçebilirsiniz.
 7. Verilerin analizi
8. Bulgular ve Yorum
31

 Ayrıca elde edilen bulguların kullanılışı ve bundan sonra yapılabilecek

araştırmalarla ilgili kişisel öneriler de bu bölümde verilebilinir. Öneri
yaparken dikkat edilmesi gereken en önemli husus bunların
bulgularınıza dayalı olmasıdır.