Türkiyede Aşiret Siyaset Ilişkisi

IÇINDEKILER
BİRİNCİ BÖLÜM
AŞIRET VE SIYASET
BİLİMSEL ETİK SAYFASI………………………………………………………...ii

YÜKSEK LİSANS TEZ FORMU…………………………………………………..iii
ÖN SÖZ………………………………………………………………….…………..iv
ÖZET…………………………………………………………………….…………...v
SUMMARY………………………………………………………………………....vi
KISALTMALAR……..…………………………………………………………….vii
GİRİŞ............................................................................................................................4
AŞİRET VE SİYASET...............................................................................................10
1.1) AŞIRETIN KELIME ANLAMI VE AŞIRETI OLUŞTURAN ÖĞELER.........10
1.1.1) MAL.................................................................................................................10
1.1.2) MALBAT.........................................................................................................11
1.1.3) KABILE...........................................................................................................11
1.2) AŞIRET NEDIR?................................................................................................14
1.3) SIYASET NEDIR?..............................................................................................18
FEODALİTE, DOĞU-GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ...............................22

2.1) Feodalite..............................................................................................................22
2.2) Feodalitenin Avrupa’da Ortaya Çıkışı................................................................22
2.3)Türkiye’de Feodal Yapı ve Bu Yapının Oluşum Sebepleri ve Tarihi Gelişimi
....................................................................................................................................23
3.4) Urfa’daki Aşiretler..............................................................................................31
3.4.1) Düğer Aşireti....................................................................................................31
3.4.2) Bucak Aşireti....................................................................................................31
3.4.3) Badıllı Aşireti...................................................................................................32
3.4.4) Karakeçili Aşireti.............................................................................................32
1
3.4.5) Karahanlı Aşireti..............................................................................................33
3.4.6) Şeyhanlı Aşireti................................................................................................33
3.5) Aşiretlerin Yerel Güç Olmasında Etkin Olan Faktörler......................................34
3.5.1) Yönetim Boşluğu .............................................................................................34
3.5.2) Hamidiye Alayları............................................................................................36
3.5.3) Koruculuk Sistemi............................................................................................39
3.5.4) Çok Partili Hayata Geçiş..................................................................................41
3.1) 1950-1961 Yılları Arasında Mecliste Görev Yapan Urfa Milletvekilleri...........43
3.1.1) Hacı Ömer Cevheri...........................................................................................45
3.1.2) Mehmet Celal Öncel.........................................................................................46
3.1.3) Abdurrahman Odabaşı......................................................................................46
3.1.4) Hasan Oral........................................................................................................47
3.1.5) Ömer Yüksel.....................................................................................................47
3.1.6) M. Yaşar Alhas.................................................................................................47
3.1.7) Osman Ağan.....................................................................................................47
3.2)1961-1983 Yılları Arasındaki Urfa Milletvekilleri..............................................48
3.2.1) Kemal Badıllı...................................................................................................49
3.2.2) Bekir Sami Karahanlı......................................................................................50
3.2.3) Celal Öncel.......................................................................................................50
3.2.4) Necmettin Cevheri............................................................................................50
3.2.5) Bahri Karakeçili...............................................................................................51
3.2.6) Vehbi Melik .....................................................................................................51
3.2.7) Abdülkadir Öncel.............................................................................................51
3.2.8) Mehmet Celal Bucak........................................................................................52
3.2.9) Celal Paydaş.....................................................................................................52
3.3) 1983-2003 Yılları Arasında Urfa Milletvekilleri................................................52
3.3.1) Eyüp Cenap Gülpınar.......................................................................................55
3.3.2) Seyit Eyyüpoğlu...............................................................................................56
3.3.3) Sedat Edip Bucak.............................................................................................56
3.3.4) Mehmet Fevzi Şıhanlıoğlu...............................................................................56
3.3.5) Ferit Aydın Mirkelam.......................................................................................57
3.3.6) Zülfükar İzol.....................................................................................................57
2
3.3.7) Mehmet Yalçınkaya.........................................................................................57
3.3.8) Ahmet Karvar...................................................................................................58
3.3.9) Turan Tüysüz....................................................................................................58
3.3.10) Sabahattin Cevheri.........................................................................................58
3.3.11) Vedat Melik....................................................................................................59
3.3.12) Muzaffer Çakmaklı.........................................................................................59
3.4) 1950-2003 Yılları Arasında Milletvekillerinin Çeşitli Yönlerden Analizi.........60
3.4.1) Yaş Profilleri....................................................................................................60
3.4.2) Meslek ve Eğitim Durumları............................................................................61
3.4.3) Urfa Parlamenterinin Genel Performans ve Portföyleri...................................63
3.4.3.1) 1950-1961 Dönemi........................................................................................63
3.4.3.2) 1961-1983 Dönemi........................................................................................65
3.4.3.3) 1983-2003 Dönemi........................................................................................67
SONUÇ.......................................................................................................................89
KAYNAKÇA.............................................................................................................93
EKLER.....................................................................................................................103
3
GİRİŞ
Tarih, “hem bir realiteyi, yani yaşanan tarihi, hem de bu realite üzerindeki
inceleme ve düşünceyi yani bilgiyle dolu olan tarihi ifade etmekte; bu iki tarih
arasında dalgalanan ilim de tarih ilmi olmaktadır.”1 Genelde tarih yapanın iktidar
sahibi, yazanın ise tarihçi olduğu düşünülürse, bu döngü içerisinde yazan yapana
sadık kalmazsa, tarih adına gelecek kuşaklara kuşkulu bir senaryo bırakılacaktır. Bu
yüzden tarih yazıcılığı yapılırken, birtakım hususlara dikkat etmek gereklidir. Tüm
bunların yanında tarihin faydalı bir disiplin olabilmesi için diğer disiplinlere hem
saygı göstermeli hem de onlardan yararlanma yoluna gitmelidir. Bu disiplinlerin
başında da sosyoloji gelmektedir.
Tarih ile sosyoloji birbirlerinden çok farklı bilimler değillerdir. Söz konusu iki
bilim, yöntem farklılıklarıyla birlikte sosyal bilimler içerisinde birbirine en fazla
yaklaşabilecek, en yakın düşünsel içeriklere sahip olan ilimlerdendir. İkisi de aynı
konu ve sorunlar üzerinde kafa yormaktadırlar. Sosyoloji, sosyal gerçekliği
araştırırken, tarih ise tarihsel gerçekliğin peşindedir. Fakat unutmamak gerekir ki
tarihsel gerçeklik, toplumsal gerçekliğin dışında bir gerçeklik olarak değil; ancak
toplumsal gerçekliğin bir kesimi olarak varlık kazanabilir. Tarihle sosyoloji arasında
bu derece önemli ilişkiyi tarihçiler, genelden özele tarih içerisinde Sosyal Tarih
olarak ifade etmişlerdir.
1
Semih Yalçın, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kaynaklar I, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2004, s. 11.
4
Sosyal tarih, belli bir toplumda yaşayan insanların, medeniyetlerini, örf ve
âdetlerini, inanç sistemlerini, sosyal ahlâk yapılarını araştıran bir bilim dalı olduğuna
göre değerlendirdiği terimler de tarih ve sosyolojiyle iç içe olmak zorundadır. Bu
terimlerin başında da aşiret sistemi ve bunun siyasete olan etkisi gelmektedir. Bir
sosyolojik vakıa olan aşiretler, geçmişten günümüze incelenen konular arasında yer
almaktadır.
Aşiret sistemi, genel itibariyle sosyal tarihin önemli konularından olmasının
altında yatan sebeplerin başında bu sistemin uzun bir geçmişe sahip olması ve
günümüzde hâlen varlığını devam ettirmesi bağlıdır.
Aslına bakılırsa aşiret sisteminin oluşturmuş olduğu ekonomik, sosyal, siyasi
ve dini yapı, Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında oluşmuş konveksiyonel bir
sürecin grup ürünü olarak ortaya çıkmıştı. İlk başlarda bir gasp olarak bu gruba karşı
durulmuştu; fakat XVII. yüzyılın mali ve idarî sıkıntıları arasında merkezî hükümet,
mahalli işlerin özellikle de taşra şehirlerinin, yönetimini bir mülk sahibi sınıfını
andırmaya başlayan ayana gittikçe artan ölçüde devretmeyi uygun buldu.2
Anadolu’da derebeyler özerk irsi beylikler üzerinde hüküm süren tabi beyler hâline
geldiler.3 III. Selim’in saltanatı sırasında derebeyler güçlerinin zirvesine eriştiler ve
hatta sultanın reform programını bazılarını desteklemek, bazılarını da ona karşı
durmak suretiyle, saray ve başkent işlerinde önemli bir rol oynamaya başladılar.4
İsmail Cem, bu düzenin oluşmasında etkili olan öğeleri5 “geleneksel sosyal
düzeni değiştiren beyler ve ağalar çeşitli toplum katlarından türemişlerdi. Ancak
hepsinin ortak yanları vardı. Genellikle, ya servetlerini toprağa yönelterek mülkiyetin
sağladığı kuvvet sayesinde bir takım askerî ve idarî yetkileri ellerine almışlar; ya da
askerî ve idarî yetkilerine dayanarak toprak edinmişlerdi. Servet ve irili ufaklı toprak
parçaları şeklinde beliren bu yeni gücün meydana çıkış nedeni ise, toprak mülkiyeti
düzeninde değişim olmuştu. Tefecilik ve benzeri yollardan biriken servet toprak
mülkiyetine dönüşebilince derebeyliğin ilk koşulu karşılanmış;” şeklinde
değerlendirerek kitabının diğer kısımlarında Doğu’da oluşan bu feodal düzenin tüm
ayrıntılarına değinmiştir.
2
Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev: Metin Kıratlı), TTK, Ankara, 2007, s. 441.
3
Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, s. 441.
4
Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, s. 441.
5
İsmail Cem, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, Cem Yayınevi, İstanbul, 1986, s. 203.
5
Feodalitenin oluşturmuş olduğu kaostan yararlanan önce ayanlar daha sonra
bölgenin ileri gelenleri kendi akrabalarından gelenleri bir araya toparlayarak aşiret
denen kavramının içinin doldurulmasına çalışmışlardır. Fakat aşiretin sadece feodal
düzenden oluştuğunu söylemek biraz hayali olabilir. Çünkü aşiretler sosyolojik bir
boyutta araştırıldığında dinsel, ekonomik ve biraz da baba erkil toplumun oluşturmuş
olduğu düzendir. Bu yüzden aşiret düzeninin siyasette yer alması ise bölgedeki
devletlerin ve aşiretlerin kendi aralarındaki mücadeleden bir adım öne geçmek
istemesinden doğduğu gerçeği vardır.
Türkiye’nin yapısal sorunları içerisinde Doğu bölgesinde merkez çevreye
hapsolmuş durumda, bunun yanında tarım ekonomisinden Sanayi İnkılâbı’na geçiş
süreci geciktiği için bir takım yerel güçler hem iktidarda hem de bölge nezdinde
etkisini gösterebilmektedir. Tüm bunların ötesinde bu güce temel dayanak sağlayan
ve buna göz yuman temel etkenin bölgedeki devletlerin yerel güçleri yanlarına
çekmek için aşiretlere verilen vesayete karşılık özerlik haklarıdır.
Özellikle Osmanlı Devleti’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin İran
nüfuzuna girmemesi için iç politikadaki manevrası bu çıkarın basamaklarını
oluşturur. Osmanlı’nın Doğu’ya tanıdığı ayrıcalık ve Doğu’nun Osmanlı’ya şartlı
bağlanması, Çaldıran Seferi sonrasına, 1515 yılını izleyen döneme rastlamaktadır.6
Beyazıd Dönemi’nde Osmanlı idaresinin siyasetini Doğu politikası üzerine
yoğunlaştırmışken İdris-i Bitlisî gibi bir şahsiyetten istifade etme yoluna gitmesi ve
Bitlisi’nin mensup olduğu Suran Aşireti’nden yararlanması ve bundan sonra Yavuz
Sultan Selim’in de İdris-i Bitlisî’nin ailesine devlet kademesinde yer vermesi
aşiretlerin ne kadar önemli olduğu gösterir. Yavuz Sultan Selim bunları iyi bir yüzle
karşılayarak ve onları İranilik ve Şiiliğe karşı kuvvet bulundurmak için bir takım
derebeyliklerine geniş imtiyazlar verdi.7
Yine Yavuz’dan sonra bölgenin Şia yanlısı devletlerin eline geçmemesi için
Osmanlı devlet adamlarının aşiretlere yurtluk, ocaklık adı altında malikâneler
verildiği görülmüştür. Bu malikâneler sayesinde aşiretler büyümeye başladılar. İşte
Osmanlı Devleti’nin yapmış olduğu bu manevralar feodalitenin yanında istemeyerek
de olsa yer almasına neden olmuştur. Aslında Doğu ve Güneydoğu iyice irdelendiği
6
Cem, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, s. 491.
7
M. Şerif Fırat, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, M.E.B, Anlara, 1961, s. 75.
6
zaman kendi kaderine bırakıldığı gerçeğiyle karşılaşmak aldatıcı olmasa gerek. Kürt
aşiretleriyle Osmanlılar arasındaki münasebet işte böyle karşılıklı ilişki içerisinde
devam etmiştir. Ağalar, Osmanlı nüfuz ve himayesini tanımışlar, askerleriyle padişah
yanında savaşa katılmışlar; Osmanlı idaresi de onların içişlerine pek karışmamıştır.8
Merkez çevre ilişkisi, beraberinde merkez idaresinin taşradaki otoritesinin
azalmasına neden olduğu gibi feodalite ve derebeyliğin yükselişinin fotoğrafı hâline
de gelmiştir. Rüstem Erkan’ın deyimiyle Tanzimat’tan önce feodal düzen II. Mahmut
Dönemi’nde ayanlara verilen haklar sonucu imzalanan Sened-i İttifak’la resmiyet
kazanmıştır. Tanzimat Dönemi’nde merkezî otoritenin sağlanması amacıyla bazı
adımların atıldığını görülür. Bölgede isyan çıkaran ve merkezî otoriteyi dinlemeyen
aşiretleri mecburi göçe tabii tutarak en azından feodalitenin etkisi önlenmeye
çalışıldığı bilinmektedir.
Zaten bu yönde merkezî otorite anlamında kanunnameler de çıkarılmıştır. II.
Abdülhamid Dönemi’nde milliyetçilik akımının da etkisiyle ve Ruslar tarafından da
kışkırtılan Ermenileri kontrol altına almak, aşiretler arası balansı ayarlamak ve
Kürtler’i milli devlete bağlılıklarını sağlamak amacıyla Hamidiye Alayları
kurulmuştur. İlk başlarda görevini layıkıyla yerine getiren bu jandarma gücü daha
sonra aşiretlere hizmet ve ağaların gücüne güç katmaya başlamıştır. Osmanlı’nın
Birinci Cihan Harbi’ne girerken diğer bölgelerde olduğu gibi Doğu’da merkezî
otorite yerlerde geziniyordu.
Doğu’nun bu tarihsel özellikleri (aşiret, ağa, bey) ve merkezle arasındaki
sözsüz antlaşması, Cumhuriyet’ten sonra da önemini ve etkisini korumuştur.9
Türkiye Cumhuriyeti, bütün kurumlarıyla etkisini Batı’da gösterirken; Doğu’da ise
devletin şahsiyeti eskiden olduğu gibi buralarda geçmiyordu. Yani bir nevi bu
bölgelerde “bizim aşiret, sizin aşiret” kavramı kendisini lümpenleşme şeklinde
gösteriyordu. Türkiye’de sanayileşmeyle birlikte köyden kentte göç olgusu sonucu
oluşan yeni konjonktürde yalnızlık, barınma ihtiyacı ve diğer sosyal sebeplerin
ortaya çıkması beraberinde aşiret üyelerinin şehirlerde kenetlenmesini ortaya çıkardı.
Bu birliktelik yeni bir oluşumun yani şehirli aşiret’in varlığın habercisiydi. Öyle ki
siyasi partilerin bir topluluk olarak aşiretleri görmezden gelmesi mümkün değildi. Bu
8
C. Aladağ, Milli Mesele ve Doğu’da Feodalite-Aşiret, Özgürlük Yolu Yayınları, İstanbul, 1976, s.
143.
9
7
sebeple 1945’den başlamak üzere çok partili hayata geçiş sürecinde Demokrat
Partisi, Doğu ve Güneydoğu’daki oyları alabilmek için bu aşiretleri desteklemek
zorunda kaldı.
İlk defa siyasetçiler, aşiretlerin ayaklarına giderek onların oylarına talip
olduklarını bu oy karşılığında devlet bürokrasisinde veya seçmen aday listelerinde
kendilerine yer vereceklerini ifade ettiler. Oluşan bu ikili dönüşüm sayesinde
aşiretler var olan güçlerine bir de siyaset yelpazesini ekleyerek siyasileşmiş aşiret
tanımını oluşturdular. Bu döngü, 1954 ve 1957 milletvekili genel seçimlerinde
Cumhuriyet Halk Partisi’nin(CHP) katılımıyla daha da kökleşti. 27 mayıs darbesi
sonrası Milli Birl Komitesi özellikle doğu halkın geri kalmasından DP ile iş birliği
yapan köy ağları ile aşiret reislerini sorumlu tuttu ve yüzlerce feodal lider Sivas’a
sürüldü. 27 Mayıs Darbesi’nden sonra aşiret liderlerinin yardımıyla Ekrem Alican
başkanlığında kurulan Yeni Türkiye Partisi(YTP) feodal yapı için bir dönüm
noktasıdır. Bu dönüm noktasını ortaya çıkaran, YTP’nin kurulduktan sonra katıldığı
1961 milletvekili genel seçimlerinde Doğu ve Güneydoğu’daki oyların büyük
kısmını alması doğuruyordu.
1965 ve 1969 genel seçimlerinde DP’nin mirasını alan Adalet Partisi, bu mirası
Doğu’da sürdürebilmek için aşiretlere ve ağalara sarılmak zorunda kaldı. Nitekim de
bu konuda başarılı olduğu gibi güçsüz olan aşiretlerin siyaset sayesinde güçlendikleri
hususu dikkat çekmiştir. Artık bölgede aşiretsiz siyaset yapılamaz hâle gelmişti. Her
ne kadar 1973 ve 1977 milletvekili genel seçimlerinde Necmettin Erbakan’ın Milli
Selamet Partisi(MSP) ve Bülent Ecevit’in CHP’si aday listelerinde aşiret üyelerine
yer vermek istemese de mevcut konjonktürde aşiretsiz siyasetin başarılı olamayacağı
bölgede aldıkları oy oranlarıyla görüldü. Bu seçimlerde Adalet Partisi(AP), yine
aşiret ağalarının sayesinde bölgede birinci parti olmaya devam etti.
12 Eylül Darbesi’nden sonra demokrasiye geçiş sürecinde Turgut Özal’ın
Anavatan Partisi(ANAP), bölgede aşiretsiz siyaset yapmasına rağmen birinci parti
olmayı başarmıştı. Fakat bu daha çok askerî rejime olan tepki oylarıydı. Bunun
yanında aşiret üyelerinin birçoğu da hapisteydi. 1987 milletvekili genel seçimlerinde
Süleyman Demirel’in Doğru Yol Partisi(DYP) ve ANAP, aşiret liderlerine
dayanmalarına rağmen bölgede istedikleri oranda oy alamadılar. Çünkü bu sefer
8
ortaya çıkan terör örgütü aşiret üyelerine yeterince şans tanımadı. Bunun yerine
kimlik üzerinden siyaset eden milletvekilleri halkın teveccühünü kazandı.
1991 ve 1997 milletvekili genel seçimlerinde aşiret liderleri yerine bu sefer
eğitimli çocuklarının siyasete soyunduğunu görüldü. Zira artık aşiretler de
çağdaşlaşmadan nasibini alıyordu. Aşiretler modernleşirken, bölgedeki
hegemonyalarından hiçbir şey kaybetmediklerini ifade etmek gerekir. Çünkü 1999 ve
2002 milletvekili genel seçimlerinde aşiret liderlerini seçmen aday listelerinde, il
meclis aday listelerinde görmek mümkündür. Ayrıca aşiretler için ideolojinin
partinin önemli olmadığı bu seçimlerde adayların parti değiştirdiği, sola hitap eden
bir partide siyaset yapan aşiret ağalarının sağcı zihniyetine sahip bir partiye
geçmesinde hiçbir sakınca olmadığını gösteriyordu. Aslında bu onların 1957 genel
seçimleri öncesi Siverek Milletvekili Hasan Oral’ın söylediği “Siverek’te kilise olsa
zangoççu ben olurum”10 anlayışlarının ürünüdür.
10
Aktaran Gazeteci Naci İpek, Şanlıurfa.
9
I. BÖLÜM
AŞİRET VE SİYASET
1.1) Aşiretin Kelime Anlamı ve Aşireti Oluşturan Öğeler

Kabile, boy veya klan kelimeleriyle anılan ve genellikle sosyal, siyasi bazen de
ekonomik temelleri olan aşiret kavramı dil bilimcileri tarafından aşira veya eşîr
olarak da belirtilmektedir. Literatürde bu kelimenin Arapçadaki aşire kelimesinden
türediği ve topluluk anlamına geldiği kabul edilen bir gerçektir. Bunun yanında
aşireti, Cevdet Türkay, boy, oymak ve cemaatle de ilişkilendirmektedir.11
Aşiretin genel tanımını yapmadan önce aşiretleri meydana getiren öğelerin
bilinmesi aşiret kavramını daha açık hâle getirecektir. Bu öğeleri değerlendirirken
hem Türkçe hem de Kürtçede kullanım şekliyle ifade etmek daha doğru olacaktır. Bu
öğeler şöyle değerlendirilebilir.
1.1.1) Mal
Aşireti oluşturan Mal, Farsça veya Kürtçe’de kullanıldığı ve aşiretin meydana
gelmesinde en küçük yapı taşı olan aile anlamına geldiği ifade edilir. Ziya Gökalp ise
bu kavramın Türk sosyolojisindeki yerini Akev olarak değerlendirir.12 Aile
11
Cevdet Türkay, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve
Cemaatler, İşaret Yayınları, İstanbul, 2001, s. 17.
12
Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1992, s. 18.
10
kastedilirken bunun anne, baba, çocuklar, dede ve amcaları kapsayan geniş bir
çerçevede olmasına dikkat edilmesi gerekir. Lale Yalçın-Heckmann,
Hakkâri’deki aşiret ve akrabalık ilişkileri üzerine yapmış olduğu alan
araştırmasında mal terimini antropoloji literatüründeki klan
teriminin yerine kullanmıştır.13 Malı, sülale anlamında da kullananlar
vardır.14
1.1.2) Malbat
Aşiret kavramında önemli olan ikinci kavram Malbat veya Kol’dur. Malbat:
Her biri beş göbek olan birden fazla malın birleşmesinden meydana gelen topluluğa
denir. Bir Mal’ın, Malbat düzeyine yükselmesi için ortalama 100 yılın geçmesi
gerekir. Zira her bir göbek aşiretlerin hesabı ile 20 yıla tekabül eder.15 Bu kavramın
sosyolojik olarak Türkçede kullanımı ise Orhan Türkdoğan’ın Güneydoğu Kimliği
adlı eserinde Kol olarak yerini almaktadır.16
1.1.3) Kabile
Aşiret kavramı çerçevesinde kolların birleşmesiyle kabile meydana
gelmektedir. Kabile, tanım itibariyle Malbat’ların birleşmesiyle daha geniş bir
topluluk ismine verilir. Örneğin, Şanlıurfa yöresinde yaşayan Düğer Aşireti birçok
kabilenin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Bu aşiret, Sergevri, Lebentçiler, Billiyle,
Habiye ve Karayiler gibi kabilelerin birleşmesi sonucu Düğer Aşireti ismini almıştır.
Nihai olarak kabileler de birleşerek aşireti meydana getirmiştir. Tabi bu
sınıflandırmalar bölgedeki izlenimler sonucu elde edilmiştir. Aşiretler hakkında
araştırma yapan birçok araştırmacı farklı sınıflandırmalar da yapmışlardır. Bunlardan
13
Lale Yalçın Heckmann, Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri, (Çev: Gülhen Erkaya), İletişim
Yayınları, İstanbul, 2006, s. 134.
14
Ferhat Tekin, Hakkâri Örneğinde Aşiret, Cemaat ve Akrabalık Örüntülerinin
Modernleşme ve Kırsal Çözülme Sürecindeki Siyasal ve Toplumsal Sonuçları, Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2005, s. 7.
15
http://baybul.com/ansiklopedik-bilgiler/75199-asiret.html, 23.03.2008.
16
Orhan Türkdoğan, Güneydoğu Kimliği (Aşiret-Kültür ve İnsan), Alfa Yayınları, İstanbul, 1998, s.
19.
11
Ahmet Özer, aşireti oluşturan öğeleri şöyle değerlendirir.17 “Birçok ailenin bir araya,
gelmesi Zom’u oluşturur. Birkaç Zom’un bir araya gelmesi Oba’yı oluşturur. Oba
Zom’a göre daha güçlü bir birliktir. Obalar kabileyi, kabileler de aşireti oluşturur.”
Ziya Gökalp ise bu yapıyı Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik
Tetkikler adlı kitabında, aşiretleri oluşturan unsurları, özellikle de
aşiretin ağırlık noktasını klan olarak belirler.18 Semiyede (klan) ise,
semiyevi aşiret, ağırlık noktası batında (soy ya da kuşak) ise Batıni
Aşiret, ağırlık noktası amarede (konfederasyon) ise amarevi aşiret,
ağırlık noktası kabilede ise, kabilevi aşiret olur, eğer ağırlık noktası
şa’b’da ise il (aşiret mahiyetinde değil, küçük bir millet
tabiatındadır) ortaya çıkar. Arap ve Kürt aşiretleri kabilevi tipe
girerken, Türk illeri son tip kapsamındadır.
Haluk Çay, Her Yönüyle Kürt Dosyası adlı eserinde aşiret
yapılanmasına farklı bir bakış açısı getirmektedir. Aşiret
yapılanmasını tamamen “Türk devlet-boy teşkilat yapısı ile
alakalıdır” diyerek konuyu Türkler’de devlet teşkilatında Doğu-Batı
yapılanmasına ve Oğuz Han oğullarının 24 boya bölünmesine
benzetir. Bu benzetmeyi Hakkâri bölgesinde yerleşmiş olan Ertuşi19
ve Pinyaniş20 Aşiretleri’ndeki örgütlenmeye ve Kürtler’in tarihinin
aydınlatılmasında ana kaynak olarak değerlendirilen Şerefhan’ın21
eserinde kendisinin de üye olduğu Rojeki Aşireti’nin 24 alt birimden
oluşmasına dayandırır.22
17
Ahmet Özer, Doğu’da Aşiret Düzeni ve Brukanlar, Elips Kitap, İstanbul, 2003, s. 8.
18
Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1993, s. 15.
19
Aşiretin Van bölgesinde, Irak’ta Hakkâri merkezine bağlı Geçitli, Çukurca, Çağlayan, Uzundere,
Elmacık, Işık, Kaval köylerinde çoğunlukta yaşamaktadırlar. Ertuşi Aşireti’nin, 1987 yılındaki
sayımlarına göre 19500 kişilik bir mensubiyeti vardır. Van merkezde oturan Tayyar Ertuş ile
Başkale’de oturan Mahmut Ağa söz sahibidir. Yarı göçebe şeklinde yaşamlarını sürdürmektedirler.
20
Piyaniş Aşireti, Bitlis’ten Hakkâri bölgesine gelmişlerdir. Hakkâri’ye bağlı Başaltı,
Büyükçiftlikköy, Dilektaşı, Armutdüzü, Kavuşak, Akocak, Ortaç, Narlıköy, Kurudere, Kayalık,
Cevizli gibi köylerde yaşarlar. Irak’ta bulunan Zibar Aşireti’yle akrabalıkları bulunmaktadır. Yine
1987 sayımına göre 16000 kişilik bir topluğa sahiptirler. Oramar, Diri, Dostki, Geravi ve Şerefhan
gibi aşiretleriyle düşmanlıkları bulunmaktadır. Ahmet Zeydan, aşiretin ileri gelenlerindendir.
21
Şerefhan veya Şerafettin Han XVI. yüzyılda yaşamış Bitlisli, Şerefname adlı eseri yazan ve bunu
dönemin padişahına sunan kişidir. Eser Farsça olup özellikle Orhan Türkdoğan Şerafettin Han’ı Kürt
aşiretlerinin anlaşılmasında sosyolojik bir karakter olarak değerlendirir. Şerafettin Han, 1604’de
Bitlis’te vefat etti. Eser şimdi Oxford Üniversitesinde bulunmaktadır. Şerefname, daha sonra Celal
Kabadayı tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.
22
A. Haluk Çay, Her Yönüyle Kürt Dosyası, Turan Kültür Vakfı, Ankara, 1996, s. 247-249.
12
Aşiretleri oluşturan öğeleri değerlendirirken bu tartışmaya Ağa,
Şeyh Devlet adlı eserin yazarı Martin van Bruinessen de katılmıştır.
Bruinessen, aşireti bir ya da iki soydan oluşan aşiret bölümleri için
de kullanır.23 Martin van Bruinessen, aşireti oluşturan öğeyi
değerlendirirken kavram kargaşasına maruz kalmıştır. Çünkü sülale,
malbat adı verilen birkaç ailenin birleşmesinden meydana
gelmektedir. Yine Bruinessen, diğer eserinde aşireti, hane, alt
sülale, sülale, klan ve aşiret olarak ayırmıştır.24
Irak’ta yaşayan Kürtler hakkında sosyolojik bir araştırma yapan
Edmund R. Leach’e göre aşiret, her biri bir klan olan Taifa’dan
oluşur, Taifa da kendi içinde Tira denilen alt bölümlere ayrılır.
Leach’e göre aşireti oluşturan öğeler, Taifa ve Tira terimleri genel
antropolojik sınıflandırmada kabile, klan ve soy terimlerine denk
düşerler.25 Her yazarın kendisine göre aşireti oluşturan temel
öğeleri somut hâle getirilirse:
Mal Malbat Kabile Aşir

et
Ahmet Özer Aile Çadır, Zom, Taifa, Aşir
Oba Kabile et
Ziya Gökalp Ayal Ocak, Soy, Bölük Boy
Yarım,
İsmail Beşikçi Çadı Zom, Kabile Aşir
r et
Edmund Leach Tira Taifa, Aşir
et
Bruinessen Han Sülale Klan Aşir
e et
23
Martin van Bruinessen, Kürdistan Üzerine Yazılar, (Çev: Nevzat Kıraç, Selda Somuncuoğlu, Leyla
Keskiner, Halil Turanser), İletişim Yayınları, İstanbul, 1992, s. 211.
24
Martin van Bruinessen, Ağa, Şeyh, Devlet, (Çev: Banu Yalkut), İletişim Yayınları, İstanbul, 2003, s.
82-83.
25
Edmund R. Leach, Rewanduz Kürtleri; Toplumsal ve İktisadi Örgütlenme, (Çev: Sinan Birwan,
Hişyar Özsoy, Serap Rûken Şengül), Aram Yayınları, İstanbul, 2001, s. 34.
13
1.2) Aşiret Nedir?
Aşireti oluşturan öğeleri değerlendirdikten sonra aşiretin ne
olduğu konusunu belirtmek aşiretin anlaşılmasına yardımcı
olacaktır. Genelde yapılan tanımlarda aşiretin ortak paydalarının ön
plana çıktığı görülür. Aşiretin, İslam Ansiklopedi’sindeki anlamına
bakılacak olursa aşiret, Arapça bir kelime olup kabile karşılığı
kullanıldığı gibi kabilenin altında daha küçük bir topluluk olarak
belirtilmektedir.
Selahattin Çetiner, aşireti tanımlarken, aynı soydan gelen ailelerin ve
kabilelerin bir reisin başkanlığında ve ortak bir sosyal düzen içinde, aynı bölgede
toplu olarak yaşamlarını sürdürmelerine dikkat çekmektedir. Aşiret deyince sadece
Doğu’da yer alan Kürt aşiretleri akla gelmemelidir. Türkler’de de Kayı, Özbek,
Kıpçak, Abdal, Tahtacı vesaire isimler altında birçok aşiretler olmuştur. Aşiretler
oba, mezra, dam, zom, ağıl, çadır, çiftlik diye isimlendirdikleri köy altı mekânlarda
ya da köy ve şehirlerde yaşarlar ve tayfa, aile, kabile, küçük aşiretler gibi
toplulukların birleşmesinden de oluşur.26 Aşiretin anlamı konusunda İsmail Beşikçi:27
“Aşiret daha ziyade evlenme yoluyla ile meydana getirilen akrabalıkların yani
hısımlıkların bütünüdür. Aşiret, kabilelerin birleşmesinden meydan gelir” diyerek
aşiretin tanımlanmasında akrabalık ile kabileye değinmiştir.
Lale Yalçın ise önce aşireti oluşturan ana öğeleri açıkladıktan sonra aşirete
şöyle yaklaşmaktadır; aşiret, sistemindeki hiyerarşinin bir sonraki basamağı,
Kürtçede eşiret denilen aşiretlerdir. Sülalelere ve aşiretin bölümlerine mensup olan
insanların toplamına aşiret28 adını vermiştir. Lale Yalçın, aşiret tanımında yanlışa
düştüğü bir nokta sülale kelimesinin bölgede sahip olduğu anlamını idrak
edememesidir. Çünkü sülalenin anlamı bir nevi aşirettir. Bölgedeki edinilen
26
Selahattin Çetiner, Sorunlarıyla Doğu ve Güneydoğu Anadolu Gerçeği, TSK Mehmetçik Yayını,
Ankara, 2003, s. 99.
27
İsmail Beşikçi, Doğu’da Değişim ve Yapısal Sorunlar (Göçebe Alikan Aşireti), Doğan Kitapevi,
Ankara, 1969, s. 68-69.
28
Heckmann, Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri, s. 135.
14
izlenimlere göre sülale şehirli halkın aşiret için kullandığı eş anlamlı sözcüklerinden
biridir.
Aşireti sadece bir topluluk ya da bir soyun yürümesi şeklinde
değerlendirmeyenler vardır. Böyle ifadelerde aşireti, yörük, konargöçer gibi bir
takım kavramlarıyla içinin doldurulmasına çalışılmıştır. Yani aşireti, Osmanlı
Devleti kuruluşundan itibaren Türk nüfusuna dayanan ve yavaş yavaş devam eden
göçler ve Anadolu’daki Türk devlet ya da beyliklerinin fethi ile artan Türkmen
nüfusa dayandırılır. Bu göçebe nüfus Osmanlı Devleti tarafından konar-göçer, yörük,
Türkmen, aşiret şeklinde isimlendirilmiştir.
Aslında bu yakıştırma Yusuf Halaçoğlu’nda da görülmektedir. Halaçoğlu,
aşireti, Arapça bir kelime olup kabilenin karşılığı olarak kullanıldığı gibi kabilenin
altında daha küçük bir topluluk olarak tanımlamaktadır. Türkçe’de ise yaygın olarak
göçebe unsurlar için kullanılmış olan bu kelime, özellikle Osmanlılar döneminde
boyun altında, cemaatin üstünde bir topluluğa ad olmuştur. Osmanlı kanunname ve
belgelerinde genel olarak konar-göçer veya yörük olarak kaydedilen teşekküller,
yukarıdan aşağıya bir sıraya göre, boy (kabile, taife), aşiret, cemaat, oymak, mahalle,
oba(aile) şeklinde bölümlere ayrılmıştır. Boyun idarî işlerinin boy beyi (Arap
kabilelerinde şeyh) tarafından yürütülmesine karşılık aşiretlerde bu görev aşiret beyi
ya da kethüda tarafından yerine getirilir. Bazı durumlarda boy beyinin yetkisi
dâhilinde olan aşiret beyinin tespiti genellikle irsi bir hüviyet göstermektedir”
şeklinde değerlendirerek aşiretin tanımlanmasında mahalli öğeleri de başvurarak
aşireti daha geniş bir konsepte koymuştur.
Osmanlı yönetimi aşiretlere kuşkuyla baktığı için merkezde ve vilayetlerde
görev yapan devlet yetkilileri aşireti tanımlarken “cehâlet içinde yüzen ve vahşi,
uygarlaşmamış davranışlara sahip” insanlardan oluştuğunu düşündükleri aşiretler için
aşağılayıcı tanımlamalar kullanmakta hemfikirdiler.29
Orhan Türkdoğan, aşireti genel ifadeyle30 “kabile ve aşiret kavramları, henüz
sosyolojik anlamda açıklığa kavuşmuş değildir. Ona göre aşiret, kabilelerin
birleşmesinden meydana gelmektedir. Aşireti meydana getiren etken, daha ziyade
evlenme yoluyla sağlanan akrabalık olgusudur. Aşiretin büyüklüğünü belirleyen
29
Alişan Akpınar-Eugene L. Rogan, Aşiret Devlet, Osmanlı Devleti’nde Aşiret Mektebi, Aramtoplum
30
Orhan Türkdoğan, Doğu Anadolu’nun Sosyal Yapısı, Timaş Yayınları, İstanbul, 1987, s. 19.
15
kabile sayısıdır. Kabile reislerinin üzerinde de bir aşiret reisi(ulu kişi) vardır. Büyük
ve ulu bir ata olarak bilinen bu kişi, aşiret teşkilatının en üst kısmında yer almaktadır.
Bu ulu kişi, gerektiğinde başka aşiretleri de nüfuz sahası içine katabilir. Aşiretler
konfederasyonu bu şekilde teşekkül etmiş olur. Aşiretin idaresinden, diğer aşiretlere
karşı soy-sopun devamının sağlanması ve üstünlüğünün korunmasından bu ulu kişi
(reis) sorumludur. Genelde evlenmeler de aşiret içinde meydana gelir. Bu nedenle,
aşiret aynı zamanda bir idarî ve siyasi birliktir” şeklinde değerlendirerek aşireti
konfederasyon mahiyetinde düşünmüştür.
Aşiret üzerinde tam olarak konsensüs sağlanamadığından tanımları artırmak ve
farklı tanımları kullanmak mümkündür. Bunlardan Ahmet Özer, aşireti, “çeşitli kan
bağları ile birbirine bağlı, belli bir alan üzerine kendilerine has bir yaşama tarzı ile
hayvancılık yaparak yaşayan göçebe insan topluluğudur. Ancak daha sonra bazı
aşiretlerin kısmen yerleşik hayata geçmesi, yukarıdaki tanımlama içine yarı göçebe
ve tarıma bağlı toplulukları da katmamızı gerektiriyor”31 şeklinde belirtmektedir.
Kamus-i Türkî’de ise aşiret; bir asıldan çıkmış, birlikte yasayan
ve birlikte konup göçen topluluk veya oymak biçiminde
tanımlanmıştır.32 Thomas Bois’e göre Kürt aşireti, üyelerinin dış saldırılara
karşı korunması, eski töre ve yaşam tarzının devam ettirilmesi amacıyla oluşmuş bir
topluluk veya topluluklar bütünüdür33 diyerek aşirete, genel bir ifadede bir korunma
amacına yönelik topluluk olarak bakar. T. Bois’in aşiretteki tanımında dikkat çektiği
bir diğer özellik aşiretlerin göçebe ve dağlarda yaşayan kimseler olduğunu iddia
etmesidir. Bois’in bu iddiası aşiret temelinde en azından aşiretin tanımlanmasında
ortak paydaya yöneliktir.
Doğu Ergil’in 1994 yılında TOBB için yaptığı Doğu Sorunu adlı
araştırmasında aşireti34 “Aşiret bir güç kaynağıdır. Aşiret, bireye fiziksel güvenlik
yanında arazi ve mera gibi alansal güvenlik sunar. Ama aşiret dayanışmacı olduğu
kadar bölüşümcü değildir. Eşitlikçi ve kaynak dağıtıcı, yani bir sosyal adalet aracı
değildir. Eldekini (sürüler ve diğer hayvanlar ile sahip olunan araziyi) korur. Üretim
31
Özer, Doğu’da Aşiret Düzeni ve Brukanlar, s. 7.
32
Şemseddin Sami, Kâmus-i Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1996, s. 939.
33
Thomas Bois, Kürt Milliyetçiliği, (Çev: Kamuran Fıratlı), Doz Yayınları, İstanbul, 1997, s. 135.
34
Doğu Ergil, Doğu Sorunu, Teşhisler ve Tesbitler, Özel Araştırma Raporu, Stratejik Araştırmalar
Dizisi I, TOBB Genel Yayını, Ankara, 1995. s. 110.
16
için işbirliğine ve işbölümünü düzenlemez. Kısaca aşiret, koruyucu bir şemsiyedir.
Mensuplarını dışarıdan gelecek tehlike ve tehditlere karşı korur” diye ifade
etmektedir. Doğu Ergil, burada aşiretin koruyuculuğu, aşiret mensuplarının sosyal
statü bakımından aşireti olmayan insanlara göre üst mertebede yer aldığını ve bunun
aşiretin oluşmasına yardımcı olduğu ve yaşamını devam ettirdiği gerçeğini ortaya
koymaktadır.
Hekimoğlu Süleyman Özcan, aşireti, aynı soydan gelen insan topluluğu,
(akrabalar) yakın ve uzak akrabaların tümü, baba tarafından olan aile bireyleri ve
bunları oluşturan nüfusun tamamına aşiret demiştir.35 Burhan Kocadağ’a göre ise
aşiret, kan bağını içeren ve uzun bir zaman sürecinde çoğalan bir hanenin genişleyip
yayılmasıyla meydana gelir.36 Son zamanlarda aşiretin belirtilmesinde onun bir
ideoloji olduğu hakkında bir takım fikirlerin de öne plana çıktığı görülür. Bu fikrin
ortaya çıkmasındaki esas nokta aşiret bir bütün olarak değerlendirildiğinde haklı
veya haksız oldukları tartışılabilir. Kürdoloji hakkında araştırmalarıyla tanınan
Bruinessen’e göre aşiret, gerçek ya da gerçek olduğu varsayılan ortak bir ataya
dayanan ve akrabalık temelinde örgütlenmiş, genellikle toprak bütünlüğü de olan
(dolayısıyla ekonomik) kendine özgü bir içyapıya sahip sosyo-politik bir birimdir 37
şeklinde tanımlamıştır. Aşiretler, feodal rejimlerin yönetim biçimi etkenidir.38
Sonuç olarak toparlamak gerekirse aşiret, aynı soydan gelen kişilerin en az iki
yüz yıl bu soyun sürmesi koşuluyla kendi içerisinde hiyerarşisi, örf adet ve kuraları
lideri olan akrabalık ilişkilerin geliştiği, göçebe ya da yarı göçebe yaşam tarzına
sahip, erkek erkin güçlü olduğu ve birlikte yaşama amacı güden sosyal, siyasi,
ekonomi bir topluluk adına verilmektedir.
1.3) Siyaset Nedir?

Siyaset kavramı hemen hemen her gün karşılaştığımız ancak anlamı
konusunda mutabakata varılamayan kavramların başında gelir. Siyaset terimi köken
itibariyle Arapça kökenli bir kelime olup atın eğitimi anlamında kullanılmıştır. Bu
35
Hekimoğlu Süleyman Özcan, Kürt Tarihi, Aşiretler ve İsyanlar, Akis Kitap, İstanbul, 2007, s. 74.
36
Burhan Kocadağ, Doğu’da Aşiretler, Kürtler, Aleviler, Can Yayınları, İstanbul, 1997,
s. 178.
37
Bruinessen, Ağa, Şeyh ve Devlet, s. 397.
38
Yalçın Bayer, “Aşiretleri Atatürk Görecekti”, Hürriyet, S. 19663, 27.09.2002, s. 8.
17
kavram eski Atina’da politika anlamına gelmektedir.39 Bu terimin politika ile eş
anlamlı olarak kullanıldığı görülmektedir. Politika ile siyaset arasında hiçbir fark
yoktur. Bu iki kavram birbirinin yerine de kullanılabilir. Siyaset(politika), sözcük
anlamı itibari ile Yunanca polis(kent-şehir) kavramından türemiş olup, site-devlet
yönetimi karşılığı olarak kullanıla gelmiştir.
Günümüzde siyaset veya politikaya farklı tanımlar yapılmakla beraber en genel
şekli ile politika söyle açıklanabilir; insanlar yaratılışları, sosyo-ekonomik yapıları,
kültürleri ve düşünsel-ideolojik durumları gereği farklı çıkarlara sahiptir. Bu farklı
çıkar durumu toplumun diğer toplumlara karsı sahip olma ya da korunma
durumlarını meydana getirmiştir. Çatışmanın sebebi olarak görülen bu karmaşık yapı
siyaseti zorunlu bir öğe olarak ortaya çıkarmıştır.40
Özellikle Plato’nun Devlet adlı eserinde bu kelimenin kullanıldığı
bilinmektedir. Bu kelimenin İslam âlemindeki manasına bakılacak olursa bilhassa
Farabi’nin bu kavramı kullandığı ve ona açıklık getirdiği görülür. Farabi’ye göre
siyaset, bir bütün olarak toplumun hakiki mutluluğa götürecek tarzda
düzenlenmesinde kendini gösterir. Bu anlamda siyaset, erdemli siyasal toplumda
uygulanan en yüksek sanat olarak saadetin elde edilme yollarına denir.41 Osmanlı
Devleti’nde siyaset tabiri daha çok hükümdarın ülke idaresi ve politika zaruretleri ile
verdiği cezaları, özellikle “siyasetten katl” bazen de doğrudan doğruya siyaset
denilmekte olup ölüm cezası hatırlatılmaktadır.42
Siyaset bilimi uzmanlarının siyaset ile ilgili tanımları siyaseti daha çok
günümüze yakışan ve onu yaşamın odak noktası haline getiren tutumları
belirlemektedir. Bunlardan Esat Çam, siyaseti, günlük dilde çok çeşitli anlamlarda
kullanılmaktadır. Yoldaki insanın yüzünü buruşturup “ben siyasetle ilgilenmem”
diyerek siyasetin arzu edilmeyen bir şey olduğunu vurgulanmasına çok sık tanık
olmuşuzdur. Ancak terimin bilimsel değer taşıyan anlamlarda da kullanıldığı bir
gerçektir. Bu açıklamaları ışığı altında siyaseti toplumun tümünü ilgilendiren veya
39
Bülent Daver, Siyaset Bilimine Giriş, Siyasal Kitabevi, Ankara,1993, s. 3.
40
Ali Öztekin, Siyaset Bilimine Giriş, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2001, s. 14.
41
Mehmet Aydın, Farabi’nin Siyasi Düşüncesinde Saadet Kavramı, Ankara Üniversitesi Dergisi, C.
XXI, Ankara, 1976, s. 305.
42
Ahmet Mumcu, Osmanlı Devletinde Siyaseten Katl, Birey ve Toplum Yayınları, Ankara, 1985, s.
236.
18
toplumu oluşturan birimler arasındaki ilişkileri son aşamada meşru zora dayanarak
düzenleyen eylemler bütünü biçiminde tanımlayabiliriz.43
Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı’nın yapmış olduğu anket
yoklamasında siyaset nedir soruna ordu mensuplarından verdiği cevap anlamlı olsa
gerek: 44
SORU: Efendim siyaset nedir?
CEVAP: Şimdi siyaset deyince her şey meydanda, ortada. Yani siyaset demek
yalan söylemek, palavra atmak, söylediğini yapmamak. Bu açıklamalardan da
anlaşıldığı gibi Türkiye’de siyaseti, bir güvesizlik alanı olarak tanımlanmaktadır.
Siyasete Mustafa Erdoğan’ın yaklaşımı, siyaset sadece ampirik bir zorunluluk
değil, aynı zamanda amaçlı bir etkinliktir. Bu yönüyle siyaset, insanın kendini
gerçekleştirmesiyle ilgili bir etkinliktir ve benzer amaçlı etkinliklerle aynı düzlem
içinde yer alır.45 Siyaset, bir otorite olarak da değerlendirilir. Siyaset, otorite ile ilgili
kurumların ve bu kurumların oluşmasında ve işlenmesinde rol oynayan davranışların
bilimidir.46 Davut Dursun’un siyasetle ilgili tanımı biraz daha ilgi çekici görülüyor.
Siyaset, toplumun tümünü ilgilendiren ilişkileri son aşamada meşru zora dayanarak
düzenleyen eylemler bütünüdür.47 Siyasete, yönetici sınıfın egemenliğini devem
ettirmek için kullandığı araç48 olarak da bakılmaktadır. Fakat bu tanımda genelde
yerel ve genel siyasilerin dilindeki anlayışının ürünü sergilenmektedir.
Aynı aşirette olduğu gibi siyasetle ilgili tanımları çoğaltmak mümkündür.
Siyasetin günümüzde çok defa kullanılması terimi ilgi çekici hâle getirmektedir.
Bunun yanında bu açıklamaların belirli güçlükleri de bünyesinde barındırdığı
unutulmamalıdır. Siyaset ve siyasal olgu üzerinde kapsamlı, herkesin anlaşabileceği
bir tanımın yapılmasında karşılaşılan güçlükler göz önünde tutularak birçok düşünür
ve siyasal bilimcinin tanımlamalarındaki ortak öğeleri belirlemek kavramda
43
Esat Çam, Siyaset Bilimine Giriş, Der Yayınları, İstanbul, 1995, s. 21-25.
44
Suavi Aydın, Amacımız Devletin Bekası, Demokratikleşme Sürecinde Devlet ve Yurttaşlar, TESEV
45
Mustafa Erdoğan, Liberal Toplum Liberal Siyasal, Siyasal Kitapevi, Ankara, 1993, s. 3.
46
Ahmet Taner Kışlalı, Siyaset Bilimi, İmge Kitabevi, Ankara, 1994, s. 16.
47
Davut Dursun, Siyaset Bilimi, Beta Basım Dağıtım, İstanbul, 2002, s. 33.
48
Meral Sağır-Serkan Akıllı, Siyaset Sosyolojisi Yazıları, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2004, s. 58.
19
belirginlik sağlanabilir.49 Siyaset konusunda çeşitli tecrübeleri olan İlter Turan
siyasete, toplumu yönetme sanatı olarak bakmaktadır.50
Siyaset, hükümet etme sanatı, kamusal hayat olarak, uzlaşma ve uyum ve
gücün ve kaynakların dağıtımı olarak da tanımlanabilir. 51 Profesör Münci Kapani'ye
göre ise siyaset, toplumda yaşayan insanlar arasında bir çatışma, mücadele ve
kavgadır. İnsanlar yaradılışları, sosyal ve ekonomik durumları bakımından değişik
fikirlere ve değişik çıkarlara sahiptirler. Aralarındaki düşünce, çıkar ve psikolojik
eğilim farklılıklarından doğan çatışma politikanın temelini oluşturur. Çatışmanın
hedefi, iktidarın ele geçirilmesi ve onun sağladığı nimetlerin paylaşılmasıdır. Siyaset,
bir devletin politik, ekonomik, askerî ve hukuki özelliklerinin aynı çatı altında
toplandığı yer olup; bunların nizam içinde yürütülmesinde aktif rolü üstlenmek
anlamına gelmektedir. Ayrıca bunların birbiri arasındaki geçişleri sağlayan siyaset,
bir anlamda bağlayıcı anlamına gelmektedir.
Siyaseti bir diktatör olarak girdi biçiminde de belirtilir. Siyaset, insanların
huzuru ve mutluluğudur. Bu, çok yuvarlak ve genel bir yaklaşım gibi görünse de,
dünyanın neresinde olursanız olun bu evrensel gerçekliği dışlayarak siyaset
yaparsanız, sizin adınız “diktatör”den başka bir şey olmaz.
Siyaseti, genel bir çerçevede ifade edilirse, siyaset, toplumun yararını güden,
ezber bozan düşüncelere saygılı olan ve içerdiği kavrama uygun iktidarı ele almak
amacıyla söz sanatlarının ustaca kullanılması bunun yanında bir arada bir toplum
olarak yaşayabilmemiz için ileri sürülen fikirlerin girişilen eylemlerin toplamıdır.
49
Çam, Siyaset Bilimine Giriş, s. 23.
50
İlter Turan, Siyasal Sistem ve Siyasal Davranış, Der Yayınları, İstanbul, 1986, s. 7.
51
Mümtaz’er Türköne, Siyaset, Lotus Kitabevi, Ankara, 2003, s. 7.
20
II. BÖLÜM
FEODALİTE, DOĞU-GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ
2.1) Feodalite
Feodalite sözcüğünün kökü olan Latince feodalis sıfatının izinin Orta Çağa
kadar uzanmasına karşılık, feodalite kelimesinin kendisi en çok XVII. yüzyıla kadar
geriye gidebilmektedir.52
Feodalite, küçük toprak parçaları üzerinde, çoğu aynı soydan
gelen senyörler arasındaki kişisel bağlılıklarla birlikte hem siyasi
iktidarın hem de ekonomik varlılığını oluşturduğu düzene denir. 53
52
Marc Bloch, Feodal Toplum, (Çev: Mehmet Ali Kılıçbay), Savaş Yayınları, Ankara, 1983, s. 3.
53
Maurice Duverger, Siyaset Sosyolojisi, Varlık Yayınları, (Çev: Şirin Tekeli), İstanbul, 1995, s. 291.
21
Feodalite, her ne kadar dilimize derebeylik deyimiyle
çevrilmekteyse de derebeylikle ilgisi bulunmayan tarihsel gelişme
içerisinde köleci toplumun yerine geçip daha sonra anamalcı
toplum tarafından ortadan kaldırılan bir toplumsal ekonomik sınıflı
toplumsal yapıdır.54 Feodal düzende beyler, hem büyük toprak
sahibi, hem yönetici, hem yargıç, hem polis hem de askerdir.55
2.2) Feodalitenin Avrupa’da Ortaya Çıkışı
Feodalitenin ortaya çıkışı eski Avrupa kıtasındadır. Feodalitenin

kurumsal olarak meydana geldiği yer Frank Karolenj İmparatorluğu’nun
yıkılmasından sonraki sürece rastlar. Bu nedenle Fransa, feodalizmin anavatanı
sayılır. Karolenj İmparatorluğunun yıkılması, kamu görevlilerinin hiç değilse
bazılarını yapabilecek kadar donanımlı ve güçlü son iktidarın da ortadan kalkması
anlamına geliyordu.56 Özellikle İskandinav ve Macar saldırılarından beri, kırlarda
gittikçe artan sayıda yükselen şatoların etrafında, senyörler ya kendi adlarına ya da
kendilerinden daha güçlü birinin adına, bu müstahkem mevkilere komuta etmekte ve
kaleyi korumakla görevli vassalleri toplamaya uğraşmaktaydı.57 Bu amaçla
gerçekleştirilen faaliyetler feodalizmin doğması bir yana bir bebek misali büyümeye
başlamıştır. Fransa’dan sonra İngiltere ve İtalya’da feodalitenin yayılması kolay
oldu. Bloch, bu bölgedeki feodalite yapısını İthal Feodalite olarak tanımlamaktadır.58
Feodal toplum düzenine Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılışı ve Cermenlerin büyük
etkisi vardır. Bu etki Roma’nın yıkılmasından sonra Cermenlerin yer yer kurdukları
birkaç beylik ve bu beyliklerin oluşturmuş oldukları tarım ve ekonomik düzenidir.
Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla beraber büyük topraklara sahip Cermen

aşiretleri bu toprakları yönetecek bilince sahip değillerdi. Bu toprakları savaş şefleri
arasında bölüştürerek feodal toplumun önünü açtılar. Savaş şefleri malikânelerde
54
Orhan Hançerlioğlu, Toplum Bilim Sözlüğü, Remiz Kitapevi, İstanbul, 1986, s. 144.
55
Duverger, Siyaset Sosyolojisi, s. 292.
56
Bloch, Feodal Toplum, s. 86.
57
Bloch, Feodal Toplum, s. 202-203.
58
Bloch, Feodal Toplum, s. 235.
22
oturur ve bir takım askerî gruplarla işbirliği yaparak şövalye unvanını aldılar. Geniş
toprakları işleyecek bir mekanizma olan köylülerin yarı köle biçiminde toprak
üzerinde çalıştırılarak feodalizmin ikinci ayağı oluştu.
Feodal düzenin üçüncü ayağı ise nüfusun artması ve ticaret işiyle uğraşan bir
grup olan burjuvazinin oluşmasıyla tamamlandı. Bu burjuvazi kesim, genelde
ticaretle ilgilenen, vergi veren, üretim araçlarının mülkiyetini elinde bulunduran,
geçimlerini el emeği ile sağlamayan ve iktidarların karar mekanizmalarını etkileme
gücüne sahip olan sermayedarları içine alan sosyo-ekonomik sınıf olarak da
değerlendirilebilir.
Böylece ilkel toplumdan feodal topluma giden süreç tamamlanmış oldu. Bu

döngü özellikle ulus devletlerin ortaya çıkışına kadar devam etmiştir.
2.3)Türkiye’de Feodal Yapı ve Bu Yapının Oluşum Sebepleri ve Tarihi Gelişimi
Klasik dönemde, ekonomisi tarıma dayalı olan Osmanlı İmparatorluğu’nda

sınıfsal yapı da üretim tarzının etkisiyle, yönetenler sınıfı olan askerler ve ulemadan
oluşan üst tabaka ile yönetilenler (reaya) sınıfı olan kentliler, köylüler ve göçebelerin
oluşturduğu alt tabakadan ibaretti. Kentlerde, lonca esnafı ve tüccarlar ile sarraflar
yoğunluktaydı.59 Osmanlı’da feodalite adlı bir yapının var olup olmadığı konusunda
çeşitli tartışmalar yaşanmaktadır. Osmanlı toplum yapısını feodal toplum şemasına
uyduğu son yıllara kadar bütün Marksistlerin ortak kanaatidir.60 Marksistlerin tımar
sistemini, feodaliteyle bir tutmasının nedeni, siyasal ve askerî iktidarın doğrudan
doğruya ve mülkiyetin bir öğesi olarak üretim araçlarının mülkiyetine sahip olan
sınıf kullanılmasına bağlamaktadırlar.61
Klasik çağın Osmanlı ekonomisi, tımar sistemiyle anılmaktadır. Osmanlı

Devleti’nin sosyal, siyasi, ekonomik yapısını ayakta tutan yapının adı olan tımar,
59
Sina Akşin, “Osmanlı ve Türk Toplumundaki Sınıf Yapısı Üzerine Bir Deneme”, Toplum ve Bilim,
S. 2, İstanbul, 1977, s. 34.
60
Mehmet Doğan, Tarih ve Toplum, Rehber Yayıncılık, Ankara, 1989, s. 184-185.
61
Duverger, Siyaset Sosyolojisi, s. 292.
23
devlet mülkiyeti altındaki toprakların yine birer devlet memuru olan ve maaşlarını
tımarların gelirlerinden bizzat alan sipahilerin gözetiminde, kullanım hakkına sahip
köylüler tarafından işletilmesidir.62
Tımar sistemi, hem arazi mülkiyetinin devlet kontrolünde olmasını sağlayan

hem de vergilerin toplanmasını kolaylaştıran ve bu arada arazinin birkaç toprak
sahibinin elinde olmasını engelleyen bir silahtı.63 Marksistlerin deyimiyle Tımar daha
çok Asya üretim biçiminin Anadolu’daki yansımasıydı.
Tımar sisteminin, Osmanlı’nın duraklama döneminden itibaren başlayarak

bozulmaya başlaması bilhassa gerileme döneminde doruk noktasına ulaşması asayiş
bozukluğuna ve bir takım ekonomik külfetleri de beraberinde getirmiştir. Sistemin
bozulması halk ile devlet arasında yeni iktidar sahiplerini ortaya çıkardığı gibi feodal
düzenin oluşmasına neden olmuştur. XVIII. asrın sonlarında henüz zikredilmiş
inhilal vakıalardan başka Osmanlı Devleti’nin tehallülne hizmet eden diğer bir nevi
vakıalar daha vardır; o da mahalli derebeylerin veya derebeyleşme uğraşan bazı
kimselerin Türk ve gayri Türk ahaliye dayanarak, devlet merkezine karşı itaatsiz
yoluna saptırılan bir nevi istiklal kazanmaya uğraşmalarıdır.64
Feodal düzende toprağa dayalı yerel aristokrasinin oluşumuna katkıda bulunan

etmenlerden biri de özellikle dağlık, sarp, zaptı ü raptı güç yerlerde merkezî
yönetimin yerleşmesi yerine yöresel güçlerin yarı bağımsız devamına göz
yummasıdır.65 Bunun yanında II. Ahmet tarafından oluşturulan malikâne sistemi de
feodal düzene zemin hazırlayan sebepler arasında sayılabilir. Malikâne sistemi, ise
yerel toprak aristokratlarının yeniden ortaya çıkış sürecine hız kazandırdı.66
62
Ahmet Tabakçıoğlu, “Klasik Dönemde Osmanlı Ekonomisi”, edi: Hasan Celal Güzel, Salim Koca,
Kemal Çiçek, Türkler, C. X, Yeni Türkiye Araştırma ve Yayın Merkezi, Ankara, 2001, s. 657.
63
Kemal H. Karpat, Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Demografik ve Sosyal Özellikleri, Tarih Vakfı Yurt
64
Yusuf Akçura, XVIII ve XIX asırlarda Osmanlı Devletinin Dağılma Devri, TTK, Ankara, 1998, s.
34.
65
Metin Kunt, “Siyasal Tarih”, Yayın Yönetmeni: Sina Akşin, Osmanlı Devleti(1600-1908), Cem
Yayınevi, İstanbul, 1997, s. 20.
66
Murat Özyüksel, Feodalite ve Osmanlı Toplumu, Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa, 1993, s.
140.
24
Tüm bu veriler ele alındığında yukarıda belirtilen durumlar Doğu ve
Güneydoğu Bölgesi’ndeki yerel güçlerin nasıl güçlendiğini ortaya koymaktadır.
Yusuf Akçura, bu durumu67 “Ağa, Bey ve Paşalar ahaliyi soymaktan ve ezmekten
çekinmiyorlardı. Kendi aralarında da niza ve kavga eksik olmuyor, bu mütemadi
kavgalar yüzünden birçok ahali ölüyor. Kasaba ve karyeler, tarla bağ ve bahçeler
tahrip ediliyordu. Avrupa müverrihlerinin dediği gibi bu devrede Osmanlı Devleti bir
başsızlık(anarşi) içinde yüzüyordu” şeklinde özetlemiştir.
Devlet, Doğu’daki hem asayişsizliği hem de yeni doğmakta olan feodaliteyi

engellemek için bazı sert tedbirler de almıştır. 1841-1842 yıllarında Doğu’da bulunan
aşiretlerin batıya göç ettirilmesi ilk tedbir olarak değerlendirilebilir. Örneğin Rışvan
Aşireti’ne mensup bazı grupların Bozok bölgesine yerleştirilmesi gibi. Feodal yapı
ve padişah fermanlarıyla kendilerine dirlik verilen beylerin egemenliği Tanzimat
Dönemi’ne kadar devam etmiş; bu dönemde yapılan düzenlemelerle aşiretlerin Doğu
Anadolu’daki geleneksel statüleri devam etmesi mümkün olmamıştı.68 Fakat daha
sonra devlet içerisindeki çatlaklar feodalitenin yeniden ortaya çıkmasına zemin
hazırlamıştır. Öyle ki bu yapının damarları aşiret reisleri bölgede merkezi otoriteyi
dinlememeye başlamıştı. Güneydoğu’daki feodalitenin ürünü olan aşiret reisi, ağa ve
şeyhlerin otorite dinlemez tutumları üzerine Osmanlı Devleti, Ermeni, Rus, İngiliz
saldırılarından kurtulmak için özellikle kırsalda askerî bir güç oluşturmak amacıyla
1891 yılında Türk, Kürt ve Arap aşiretlerinde oluşan Hamidiye Alayları’nı kurmak
zorunda kaldı.69
Hamidiye Alayları, aşiretleri ve ağaları durduracağına daha fazla yerel güç elde
etmelerine neden olmuştur. I. Dünya Harbi’ne girilirken Doğu’da artık devlet
otoritesinden bahsetmek mümkün değildi.
Birinci Dünya Savaşı, toplumsal ve ekonomik açısından var olan

olumsuzlukları artırmış ve birçok felaketi de beraberinde getirmiştir. Bu dönemde
67
Akçura, XVIII ve XIX asırlarda Osmanlı Devletinin Dağılma Devri, s. 37.
68
Sait Aşgın, Cumhuriyet Döneminde Doğu Anadolu’ya Yapılan Kamu Harcamaları(1946-1960),
AAM, Ankara, 2004, s. 9.
69
Bayram Kodaman “Hamidiye Hafif Süvari Alayları”, Tarih Dergisi, C. XXXII, İstanbul, 1979, s.
427-428.
25
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde ilkel ve bitme noktasına gelmiş bir tarım
hâkimdi. Sanayi yok denecek kadar azdı. Toprağa yerleşik olanların sayısı savaş
öncesi ile kıyaslandığında fazla değildi. Toprak, daha çok belirli ellerde toplanmış,
topraksız ve az topraklı köylüler çoğunluktaydı. Çevre illerle ve dış dünya ile
ilişkiler, düzenli bir yol ağının bulunmaması yüzünden yok denecek kadar azdır.
Yine ulaşım yetersizliğinden kaynaklanan kapalı bir ekonomi egemen olup, hayvan
ve hayvan ürünleri ticareti söz konusudur.70 Bu nedenlerden dolayı devlet Doğu ile
bağlantısı zayıflamış bölgenin ileri gelen aşiretleri, ağaları, bölgede önemli rol
oynamıştır.
Milli Mücadele’ye girilirken aşiretlerin vatan savunmasında oynadığı rol
takdire şayandır. Bilhassa Urfa yöresindeki aşiretlerin birlik ve beraberliği büyük
mazhara layıktır. Urfa bölgesinde o dönem müftülük yapan Hasan Açıkalın
hatıralarında Urfa’nın asayişinin aşiretler tarafından sağlandığını ifade etmektedir.71
Fakat bu süreçten sonra yeni kurulan Cumhuriyet’e rağmen feodalite düzeni devem
etmekteydi.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında Anadolu’nun bu feodal yapısında egemenlik,
tamamen şeyh, ağa ve beylerin elindeydi. Halk, ekonomik açıdan oldukça zor bir
durumdaydı. Öyle ki bu durum sonradan filmlere bile konu olmuştu. Özellikle
Züğürt Ağa, Tatar Ramazan filmleri Türkiye’nin Cumhuriyet Dönemi’nden sonraki
yıllara ait Doğu’daki gerçekliği tüm çıplaklığıyla yansıtmaktaydı.
Cumhuriyet Dönemi’nde meydana gelen en önemli isyan şüphesiz Şeyh Said
İsyanı’dır.72 1925 yılında meydana gelen Şeyh Said Ayaklanması’nın dışında, 1924
ile 1938 yılları arasında birçok Kürt kaynaklı isyan hareketleri de meydana gelmiştir.
(Sason Ayaklanması 1925, Birinci ve İkinci Ağrı Ayaklanması 1926-1927, Koçuşağı
Ayaklanması 1926, Mutki Ayaklanması 1927, Bicar Tenkil Hareketi 1927, Asi Resul
Ayaklanması 1929, Tendürek Ayaklanması 1929, Savur Tenkil Hareketi 1930,
Zeylan Ayaklanması 1930, Üçüncü Ağrı Ayaklanması 1930, Pülümür Ayaklanması
1930, Dersim Ayaklanması 1937-1938).73 Bu isyanların büyük bir bölümünün ağa ve
aşiret liderlerinin, isyanları hem askerî hem de ekonomik yönden desteklemeleri bu
70
Naci Kutluay, 21. Yüzyıla Girerken Kürtler, Peri Yayınları, İstanbul, 2002, s. 259.
71
Urfa Müftüsü Hasan Açıkalın, Urfa Kurtuluş Mücadelesi Hatıratı, Şurkav Yayınları, Ankara, 2001,
s. 71.
72
Refik Turan-Mustafa Safran-Muhammed Şahin-Semih Yalçın, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi,
Siyasal Kitabevi, Ankara, 1994, s. 258.
26
düzenin yıkılması gerektiği düşüncesini Mustafa Kemal’de oluşturmuştu. Hükümet,
bu amaçla ilk etapta sıkıyönetim ve askerî hareketin daha devam ettiği isyan
bölgesindeki silahların toplanması ve bu bölgede toplumda bulundukları konum
açısından asayişi bozabilme potansiyeline sahip bey, ağa, şeyh, aşiret reisi gibi
önderlerin isim listeleri istenmiş, arkasından da bunlardan birçoğunun aileleriyle
veya tek başlarına Batı bölgelerine naklettirerek sürgüne göndermiştir.74
M. Kemal, isyan bastırıldıktan sonraki TBMM’in III. açılış toplantısındaki
konuşmasında bilhassa feodal düzenin ana yapısını oluşturan toprak sisteminde
reform yaparak köylülere toprak dağıtılacağını ifade etmiş, M. Kemal sözlerinin satır
aralarında özetle şunlara değinmiştir: “Zîraatta geçen sene istihsal senesi, bazı
mıntıkalarda tabi tesirattan ziyade zarar oldu. Bununla beraber vaziyet evvelki
senelerin darlığına nispetle, umumiyetle normale yaklaşmıştır denilebilir. Zîrai
enstitülerin bir an evvel vücuda getirilmesine ehemmiyet veriyoruz. Bu sene zirai
kooperatif teşkilatına başlanmış olması bilhassa memnuniyetimizi mucip oluyor. Bu
kooperatifleri memleketin her tarafına teşmil etmeği ziyade iltizam ediyoruz. Kezalik
çiftçiye arazi vermekle hükümetin mütemadiyen takip edilmesi gereken lazım gelen
bir keyfiyettir. Çalışan Türk köylüsüne işleyebileceği kadar toprak temin etmek
memleketin istihsalatını zenginleştirecek başlıca çarelerdir”75 diyerek aşiret ve
köylülere mesaj vermişti. Toprağın köylüye kazandırılması feodal düzenin yok
edilmesine yönelik kıymeti harbiyedir. 1932 yılında kanun teklifi haline getirilen ve
27 Mayıs 1934 tarihinde yasalaşan İskân Kanunu, gerek gerekçesi gerekse
uygulanması açısından son derece önemli bir belgedir.76
1934’deki İskân Kanunun amacına uygun harekete edilerek Meclis’teki
görüşmeler sırasında şu görüşlere yer verilmiştir:77 “Sağlık şartları uygunsuz olan
yerlerden elverişli yerlere kaldırılarak nüfus kütleleri arasında ölümlerin azalmasıyla
ve topraksız halkın toprak edinmesiyle inkişaflandırmaya (geliştirmeye) ihtiyaç
73
Semih Yalçın-Ali Güler, Atatürk, Hayatı, Düşünceleri ve Kişiliği, C. II, Berikan Elektronik Basım
Yayın, Ankara, 2000, s. 132-133.
74
Mehmet Bayrak, Kürtler ve Ulusal-Demokratik Mücadeleleri, Özge Yayıncılık, Ankara, 1993, s.
462.
75
Kazım Öztürk, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C. III, Kültür
Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992, s. 1070.
76
Fatih Öznur, Vaat Edilmiş Toprakların Hikayesi, Atatürk’ün Kürtleri, Karakutu Yayınları, İstanbul,
2009, s. 98-99.
77
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XXIII, Dönem IV, TBMM Matbaası, Ankara, 1934, s. 3-4.
27
vardır. Yörüklerin ve aşiretlerin seyyar halden meskûn hâle getirilmeleriyle zirai ve
sınaî üretimi artırmaya ve meskûn hayatta ihtiyacı tekemmül eden kütleler arasında
revaçlandırıp kıymetlendirilmiş olacaktır. Dâhili iskân safahatı cümlesinden olarak
göçebe, yörük ve aşiretlerin iskân şartları belirlenmiş, aşiretlerin hükmi şahsiyetleri
ve şimdiye kadar muhtelif şekil ve namlar altında hak sahibi olan aşiret teşkilatı
lağvedilerek hükümete salahiyet verilmesi istenmiştir.”
1934 yılında çıkarılan 2510 sayılı İskân Kanunu ile Doğu bölgesi ağa, aşiret
liderlerine gözdağı verilmiştir. Aşiretleri dağıtma kanunu olan 2510 sayılı İskân
Kanunu görüşmeleri yapılırken söz alan İçişleri Bakanı Şükrü Kaya konuşmasında
2510 sayılı kanunu savunarak:78 “Bu kanunun ismi her ne olursa olsun kanunun
ihtiva ettiği (içine aldığı) ve istihdaf ettiği (hedeflediği) gaye bir umran-ı dahilîdir
(bayındırlaşmak, medenilik). Memleketin içinin istimarıdır ve vahdetinin (birlik)
teminidir. Bu evvelemirde (ilk önce) nüfus ile alâkadardır, ikincisi muhaceretle
alâkadardır. Üçüncüsü dâhildeki seyyar aşiretlerle alâkadardır. Dördüncüsü de,
demin lâyihada mevzuu bahs olan topraksız ve başkalarının toprağında çalışan
topraksızlarla alâkadardır” diye belirterek asıl amaçlarının feodal düzenin temsilcisi
olan aşiret düzenini yıkmaya yönelik olduğunu belirtmiştir.
Yapılan tüm bu faaliyetler aşiretlerin sadece bir kısmını dağıtılabilmiştir. Zira
iskân ve sürgünler, aşiret reislerini sürmekle onları idaresiz bırakmış; ancak bu
uygulama aşiretleri zaman zaman güçsüz düşürmekle birlikte sosyo-ekonomik
yapıdan ve yapılan uygulamaların başarıya ulaşamamasından ötürü aşiretçiliği daha
da güçlendirmiştir. Aşiret reislerinin sürülmesiyle meydana gelen otorite boşluğu ise
idare tarafından doldurulamamıştı.
Dolayısıyla sürgünler aşiretleri ilk etapta güçsüz düşürmesine rağmen, reislere
ve reislik kurumuna ise aşiret mensuplarının gözünde itibar kazandırmaya yaramıştır.
Ancak yine de bu olaylara maruz kalan aşiretler bir süre politik güçlerini büyük
oranda yitirdiği söylenebilir.79
Cumhuriyet’in ilk döneminde oluşan bu konsensüsün oluşturmuş olduğu yapı
ile merkezi hükümet arasındaki mücadeleyi ve bu mücadelenin halka yansımasını
Diyarbakır’a vali olarak atanan Cemal Bardakçı, şöyle aktarmıştır: 80
78
TBMM Zabıt Ceridesi, s. 140.
79
80
Cemal Bardakçı, Toprak Davasında Siyasi Partiler, Yayınevi Yok, İstanbul, 1946, s. 12-14.
28
— Köylüye aşiret mensuplarına. Bunca zulme, cefaya niçin katlandınız. Neden
hükümetin himayesine sığınmadınız dediğimiz zaman hemen şu cevabı alıyordum.
— Efendim hangi hükümet? Bizim jandarma kumandanımız da kaymakamız

da valimiz de beylerimiz de reislerimizdir. Bizden vergi alan, arzu ettiklerinde yok
eden, istedikleri zaman elimizdeki geçim vasıtalarını, çift hayvanlarını, aletlerini zapt
edip bizi kapı dışarı atan, hükümet edenlerin hanümanlarını söndüren, yalancı
şahitler dinletmek suretiyle mahkemelere istedikleri şekilde karar verdiren, tapu
nüfus kayıtlarını keyflerine gör değiştiren onlardı. Hükümet, bize ne verdi? Bir karış
toprak mı vermişti. Köylerimizden kovulup aç kaldığımız zaman ağzımıza bir lokma
ekmek mi sokmuştu. Her an tecavüze uğrayan namusumuzu, malımızı, canımızı
korumak için ne vakit ne gibi tedbirler almıştı.
Cemal Bardakçı’nın da izlenimlerinden anlaşılacağı gibi Doğu’daki aşiret

düzeni devlet düzeninden daha itibarlı hâle gelmişti. Bu arada Hâkimiyeti Milliye’de
topraksız çiftçilere toprak dağıtılacağıyla ilgili haberler yer alması ilginçtir. 81 Bunun
yanında büyük medeni kanun gereği sınıf farkını gösteren unvanlar Meclis’in aldığı
kararla ortadan kaldırılması feodaliteye büyük darbe vurmasına zemin hazırladı.
Milliyet gazetesinin 27.11.1934 tarihinde yayınlanan “Meclis’te Büyük Gün Sınıf
Farkını Gösteren Unvanlar Yıkıldı”82 adlı manşeti bu darbenin yankısını
göstermekteydi.
Feodalizme karşı atılan bu dönemdeki en büyük adım ve en son adım 1945

yılında çıkarılan Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu olarak lanse edilebilir. Bu kanunun
iki amacı vardı. Bunlardan birincisi büyük toprak sahiplerinin siyasi gücünü kırmak;
ikincisi ise toprak mülkiyetini üretim artıracak şekilde yeniden düzenlemekti.83
Çok partili hayata geçişle birlikte Demokrat Parti’nin bölgenin oyunu almak
için aşiretlerle işbirliğine gitmesi ve bu aşiretlerin parlamenter olarak Meclis’e
girmesi feodalitenin güçlenmesine neden olmuştur. Bu dönütü isteyen hem siyasiler
hem de bölgenin gücünü elinde tutan aşiretler, ağalar şeyhlerdir. Aslında birçok kez
81
Hâkimiyeti Milliye, S. 3468, 02.07.1930, s. 1.
82
Milliyet, S. 3162, 27.11.1934, s. 4.
83
Taner Timur, Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Yayınevi, Ankara, 1953, s. 195.
29
bu yapı sallantıya da uğratılmış olsa da arz talep ilişkisi içerisinde yapının
bozulmamasını lehine kullanan taraflar bulunmaktadır. Feodalite, maalesef bugün
dâhi Doğu’da varlığını tüm olanaklarıyla devam ettirmektedir.
Her ne kadar bu yapıyı bozmak için bir takım adımlar atılsa da (tarım
reformunun kurulması, sanayileşme gibi) ne yazık ki bu yapı bozulamadı. Hâlen
siyasiler aday belirlerken direk aşiret reislerinin yanına koşmaktadır. Onlar binlerce
kişiyle konuşmaktansa, tüm bu insanların oylarını elinde bulunduran ağa veya aşiret
reisleriyle görüşmenin en azından realite ve pragramatik düşünce boyutunda
partilerine büyük kazanç sağlayacaklarını bilmektedirler.
Netice itibariyle jandarmanın, valinin, emniyetin bazen bu güçler karşısında

otoritelerini yeterince kullanamadığı dönemler olmuştur. Bu düzen yıkılmadıkça
demokrasiden, insan haklarından en önemlisi çağdaşlaşmadan bahsetmek biraz
gülünç olacaktır. Çünkü hâlen yerel düzeyde etkinlik kazanmış olan aşiretler reisleri
siyasetteki patronaj avantajını kendi lehine çevirebilmektedir. Örneğin aşiret reisi
olan bir parti ilçe başkanı, ilçe kaymakamının önünde “Ben uyuşamadığım
kaymakamın buradan tayinini çıkartırım” diyebilecek kadar kendini güçlü
hissediyor.84
3.4) Urfa’daki Aşiretler
3.4.1) Düğer Aşireti

Bölgenin en büyük aşiretleri arasında yer alan Düğer Aşireti,
Osmanlı’dan beri Kerkük, Rakka ve Urfa bölgesinde varlıklarını
sürdürmektedirler.85 Düğer Aşireti’nin 1747 yılında Milli Aşireti’nin
saldırısına uğradıkları; ancak Halep valisi Rağıp Paşa’nın yardımları
ile fazla kayıp vermedikleri ve güçlerini korudukları bilinmektedir.86
Aşiretin Urfa, Adana, Sivas, Kerkük, Diyarbakır, Şam, Siverek,
84
Doğu Ergil, Politikadan Kimlik Siyasetine Kürt Raporu, Timaş Yayınları, İstanbul, 2009, s. 134.
85
Türkay, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve
Cemaatler, s. 74-75.
86
Rışvanlıoğlu, Saklanan Gerçek, Kurmanclar ve Zazaların Kimliği, s. 535.
30
Kabahaydar, Mağarcık, Çemişgezek, Tileyli köyleri ve Adıyaman’ın
Tokris köylerinde yoğun olarak yaşadıkları anlaşılıyor.87 Yerleşik bir
yaşam tarzı benimseyen Düğer Aşireti, bölgede özellikle siyaset
konusunda pasifliğiyle tanınmaktadır.
Aşiretin kökeninin seyitliğe dayanması nedeniyle Urfa
bölgesinde sevilen sayılan bir aşiret olarak göze çarpmaktadır.
Aşiretin 25000 kişilik bir nüfusa sahip olmasına rağmen, çeşitli
kabileler halinde yaşadıklarından kendi aralarında birlik olduğu
söylenemez. Özellikle topluluk Milli Mücadele Dönemi’nde vatanın
savunulması için büyük mücadele vermiştir.88
3.4.2) Bucak Aşireti

Köken olarak Diyarbakırlı olan Bucak Aşireti, 200 yıl kadar önce
Diyarbakır’dan Siverek’e yerleşmişlerdir. Cumhuriyet’in kuruluşundan sonra Şeyh
Said İsyanı sırasında, Cumhuriyet’ten yana tavır almış ve isyancılara karşı mücadele
ettiler. Şanlıurfa’nın Siverek ilçesine bağlı bölgelerinde yaşamlarını
sürdürmektedirler. Özellikle aşiret reisi Hakkı Bucak, Yassıada’da bir süre
tutuklu kalmasına rağmen Siverek’deki iktidarlarını muhafaza etmişlerdir. Bucak
Aşireti, Zaza olup, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana TBMM’de
temsilcileri vardır. Aşiretin 7000 kişililik bir mensubiyeti bulunmaktadır.89
3.4.3) Badıllı Aşireti
Osmanlılar zamanında iskân edilmiş olan Oğuz Türk boylarının en güçlü

topluluklarından biri de, yöre ağızlarına göre isimlendirilen Beğdilli, Beydilli,
Badıllı, Bekdili Aşireti’dir.90 Aşiretin Milli Mücadele’de önemli destekleri
87
Ahmet Özer, Modernleşme ve Güneydoğu, İmge Yayınevi, Ankara, 1998, s. 129.
88
Müslüm Akalın, Milli Mücadele’de Urfa, Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü
Yayınları, Şanlıurfa, 2007, s. 42.
89
Perinçek, Aşiretler Raporu, s. 314.
90
Rışvanlıoğlu, Saklanan Gerçek, Kurmanclar ve Zazaların Kimliği, s. 521.
31
olmuştur.91 Badıllıların, Akkoyunlu Devleti’nin kuruluşunda da bulundukları
belirtilmektedir. Bunun yanında Badıllı Aşireti, Osmanlı kaynaklarında konar göçer
Türkmen taifesi içerisinde gösterilmektedir.92 Aşiretin Külaflı, Hamurkesen,
Ağızhan, Kumrulu, Başören, Pınarbaşı köyleriyle Hilvan ilçesine bağlı Yedikuyu,
Kanatlı, Karapınar köylerinde ağırlıklı olarak yaşamlarını sürdürüyorlar.93
3.4.4) Karakeçili Aşireti
Karakeçili Aşireti, Türkmen taifesinden olup sonradan Kürt’leşen

topluluklardandır. Adana, Diyarbakır, Siverek, Eskişehir, Siirt, Birecik, Ankara,
Kütahya, Ruha (Urfa), Rakka, Aydın, Kırşehir, Balıkesir, Haymana, Manisa,
Trablus-Şam, Kula, Eşme (Kütahya), Bursa, Alaşehir gibi yerlde aşiretin izlerine
rastlamak mümkündür.
C. Türkay, sözünü edilen vesikalara dayanarak, Karakeçililerin Türkmen

yörükanı taifesinden yani Türkmen topluluğundan olduklarını kaydetmektedir.94
Cumhuriyet Dönemi’nde de Karakeçililer devlete sadakatle bağlı kalmışlardır.

Milli Mücadele’de Urfa ve havalisindeki millî faaliyetlerde ve özellikle yörenin
Fransız işgalinden kurtarılması ile bazı iç isyanların bastırılmasında, Siverek
kuvvetleri içinde yer alan Karakeçililer, diğer Türkmen (Oğuz) kuvvetleri olan İzoli,
Beğdili (Badıllı), Karahanlı Aşiretleri gibi üzerlerine düşeni yapmışlardır.95 Aşiretin
8400 kişilik bir kitlesi bulunmaktadır.96
91
Akalın, Milli Mücadele’de Urfa, s. 40-62.
92
Cemaatler, s. 54.
93
94
Cemaatler, s. 93.
95
İsmail Özçelik, Millî Mücadele’de Güney Cephesi Urfa, AAM, Ankara, 1993, s. 117.
96
32
3.4.5) Karahanlı Aşireti
Karanlılar, Siverek ilçesine bağlı köyler ile Karahan, Kepit Kuyu, Silan,
Güvercin, Dindar, Hamamviran, Doğan, Konaklı, Sarsap, Hoya, Derdere, Hindiba
köylerinde yoğun halde yaşarlar. Bu aşiret Osmanlı kaynaklarında İçel, Adana,
Maraş sancaklarıyla Antalya ve Siverek sancaklarında iskân edildikleri ifade
edilmektedir.97 Aşiret, 8000 kişilik bir mensubiyete sahiptir.98 Ünlü edebiyatçı
Abdülkadir Karahan da bu aşirettendir.
3.4.6) Şeyhanlı Aşireti
Urfa’nın Hilvan, Suruç, Siverek ilçesinde yoğun olarak yaşamaktadırlar.

Şeyhanlıların en önemli özelliği siyasette kendilerini belirgin halde göstermekte
olmalarıdır. Seyit Eyyüpoğlu, Cenap Gülpınar ve Sabahattin Cevheri, kentin ünlü
aşiretlerini Meclis’te temsil eden isimlerdir. Urfa’nın en büyük aşiretlerinden biri
olan Şeyhanlılar Meclis’e bugüne kadar dört milletvekili göndermiştir. Aşiretin reisi
Ömer Cevheri ilk olarak 1950’de Parlamento’ya girerek aileyi temsil etmiştir.99
Şanlıurfa yöresinde bu aşiretlerin yanında hakkında bilgi konusunda yetersizlik

bulunan diğer aşiretler şunlardır: Acem, Advan, Ağovat, Alaaddin, Allahverdi, Arap,
Atmanlı, Barazlı, Baziki(Bezki), Behiman, İzol, Dinar, Bınilset, Binimuhammed,
Canbeyli, Cümeyle, Çakallı, Çuvan, Delikanlı, Didanlı, Divan, Önceler, Hartavi,
İzollular, Kofbinik, Kuran, Kuri, Kurkanlı, Mersavi, Meşhur, Milli, Mirdis, Pijanlı,
Siyale, Şarkiyan, Tamah, Turkan, Übeda, Übeyyan, Şeddadi gibi büyük aşiretler de
bulunmaktadır.100
97
Cemaatler, s. 257.
98
99
Aksiyon, S. 739, 5.10.2007, s. 34.
100
Perinçek, Aşiretler Raporu, s. 168-171.
33
3.5) Aşiretlerin Yerel Güç Olmasında Etkin Olan Faktörler
Aşiretler, birer kuvvet olarak değerlendirilirse bu gücün oluşmasında bir takım

nedenlerin etkili olduğu gerçeğini de belirtmek gerekir. Aşiret kavramının ve onun
vazgeçilmez olmazsa olmazları bu gücü resmileştiren ve bu kavrama anlam yükleyen
faktörlerdir. Bu faktörleri değerlendirilirken aşiret oluşumunu bir bütün şeklinde
düşünmek, aşiretin nasıl bir güç olduğu realitesini gözler önünde somutlaştırmaya
yarayacaktır. Topluluk olarak aşireti bu denli güçlü tutan bazı faktörler vardır ki,
bunlar aslında aşiretin toprağa sarılan damarları şeklinde düşünülebilir. Bu amiller
şöyle değerlendirilebilir.
3.5.1) Yönetim Boşluğu
XVII. yüzyıla kadar Osmanlı yönetiminde en azından taşrada bir otorite

sağlanmıştı. Osmanlı Devleti’nde üst üste gelen başarısızlıktan sonra özellikle
yönetim anlayışında bir dönüşüm yaşandı. Bu dönüşümden yararlanan ülke
içerisindeki varlıklı kişiler bazı haklar elde ederek yönetimde söz sahibi olmaya
başladılar. XVII. yüzyıl başlarında, Osmanlı toplumu, artık gittikçe güçlenen bey ve
ağaların egemenliğine girmiş, köylü çağımıza dek sürecek yalnızlığa ve
yoksulluğuna terk edilmiştir.101 Bu kişiler, XVII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren
Osmanlı Devleti’nde çıkan ayaklanmalardan, merkezî yönetimi taşrada gücünü
kaybetmeye başlamasından ve tımar sisteminin bozulmasından yararlanıp bir gelişme
göstererek, bu yüzyılın sonunda bir kurum hâline geldiler.102 Bu, Osmanlı
İmparatorluğunun kendi yetkisini taşrada başka kişilerle paylaşma yoluna gittiğinin
kanıtıydı. Tüm bunların yanında Osmanlı ülkesinin artık bir isyanlar ülkesi olduğu
gerçeği artık kavranmaya başlanmıştı.
Bu dönemde çıkan Celali İsyanları, Osmanlı İmparatorluğunu zor durumda

bırakarak halkın merkezî yönetime olan bağlarını da koparıyordu. XVIII. yüzyılda
101
102
Özcan Mert, “Osmanlı Devlet Tarihinde Ayanlık Dönemi”, Editör: Güler Eren, Osmanlı, C. VI,
Yeni Türkiye Yayınları, 1996, Ankara, s. 179.
34
merkezin siyaset gücü, yani saltanat makamı gittikçe zaafa uğramıştır. Devlette
görülen gevşeme içinde merkeziyetçi yapı giderek zayıfladı ve III. Selim ve II.
Mahmut Dönemi’nde had safhaya ulaştı.103 Osmanlı devlet yönetiminde meydana
gelen bu değişim ve dönüşüm beraberinde merkezden uzak ve sarp yerlerde
otoritesizliği oluşturdu. Devlet nezdinde görülen bu neticeyi Yusuf Akçura, şöyle
değerlendirir.104
“Devlet böyle zaf(kuvvetsizlik), iğtişaş ve inhilal(dağılma) içinde bulunurken

zaten pek sağlam rabıtalarla bağlanmamış olan vilayetlerin, hususu ile uzak
vilayetlerin merkezle rabıtalarla büsbütün gevşemiş ve Osmanlı imparatorluğu,
çözülüp dağılmağa müsait bir hâle gelmişti.”
Osmanlı Devleti, Yusuf Akçura’nın ifade ettiği gibi her yönden zaafa uğrayan
bir devlet profili çiziyordu. Yukarıdaki izlenimlerden yola çıkılarak bu durumdan
sadece faydalanan ayanlar olmadı; zaten kendi içerisinde bağımsız yaşayan feodal
toplumun temeli olan aşiretler ve ağaların da daha da güçlenmesine zemin hazırladığı
söylenebilir. Bu amaçla II. Mahmut’a karşı merkezî otoritenin güçsüzlüğünden
faydalanan Botan Emiri Bedirhan Bey isyan etmiştir.105 Bunun gibi Abdülhamid
Dönemi’nin ilk dönemki anarşisinden faydalanan Şeyh Ubeydullah, Osmanlı merkez
teşkilatındaki otoritesizliğin bir sonucu olarak isyana kalkışmıştır. İsyanların altında
kesinlikle haksızlık veya bazı vergi gibi angaryalar bulunmamaktadır. İsyan eden
aşiretlerin amacı bağımsızlıklarını kazanmaktı.
Sonuç olarak ifade edilebilir ki, Osmanlı devlet yönetiminde meydana gelen
değişimlerin derebeyliğin oluşumda büyük katkısı olduğu gibi ağaların ve aşiretlerin
de güçlenmesine yol açtığı iddia edilebilir.
103
Metin Kunt, “Siyasal Tarih 1600-1789”, Yay. Yönetmeni: Sina Akşin, Türkiye Tarihi, C. III, Cem
Yayınevi, Ankara, 1997, s. 83-84.
104
Akçura, XVIII ve XIX asırlarda Osmanlı Devletinin Dağılma Devri, s. 5.
105
Süleyman Özcan, Kürt Tarihi, Aşiretler ve İsyanlar, s. 175.
35
3.5.2) Hamidiye Alayları
II. Abdülhamid, 1876 yılında tahta geçmesi akabinde ülkede birlik, beraberlik
ve huzurun tesisi için seleflerinden farklı metotlar denedi. Abdülhamid’in selefleri,
göçerlerin yerleşikliğe geçmesini ve aşiret yapılarının çözülmesini amaçlamışken, II.
Abdülhamid, bu genel yönelime ters düşer gibi görünen önlemlere başvurdu. Aslında
önceleri II. Abdülhamid bölgeden habersiz olduğu için ilk zamanlarda bu aşiretlere
destek veriyordu.106 Fakat daha sonraki gelişmeler II. Abdülhamid’i bu fikrinden
vazgeçirdi. Bu amaçla 1891 yılında İmparatorluğun Doğu eyaletlerini denetlemek
üzere aşiret reislerinin yönetiminde bir aşiret milisi, yani bir tür jandarma kuvveti
oluşturuldu. Bu milislere, sultanın adı verildi: Hamidiye.107
Hamidiye, Kazaklar model alınarak kuruldu.108 Bu alaylarının kuruluş

gerekçeleri müelliflerin bakış açılarına göre farklılık arz etmektedir. Bu
müelliflerden M.S. Lazarev, Kürdistan ve Kürt Sorunu isimli eserinde alayların
kuruluş gerekçesini şöyle açıklamaktadır: 109
“Hamidiye Alayları ile Kürtleri Rusya karşısında güçlü bir askerî siper, İran’a
karşı saldırı aracı durumuna getirme amacı yanında önemli amaçlarından biri de,
Kürt başıbozuklarının önünü almak, Kürtleri Türk idarî makamlarının sıkı gözetimi
altında durmaya alıştırmaktı. Bununla birlikte, Hıristiyan ulusal azınlıkların, özellikle
de Ermenilerin yükselen özgürlük hareketlerine karşı kullanmak amacıyla kuruldu.”
Lazerev’in Hamidiye Alayları kuruluş gerekçesine Ahmet Akgündüz de

katılmıştır. Akgündüz, Ruslara karşı bir savunma hattını oluşturma fikri amacını
güden, İslam kardeşliğini ön plana çıkaran Korucu Sistemi’n temelini oluşturduğunu
106
Cevdet Ergül, II. Abdülhamid’in Doğu Politikası ve Hamidiye Alayları, Çağlayan Yayınları,
İstanbul, 1997, s. 35.
107
Bruinessen, Kürdistan Üzerine Yazılar, s. 285.
108
Bruinessen, Ağa, Şeyh, Devlet, s. 286.
109
M.S Lazarev, Emperyalizm ve Kürt Sorunu, (Çev: Mehmet Demir Özge), Özge Yayınları, Ankara,
2003, s. 151.
36
ifade etmektedir.110 Hamiye Alayları ile ilgili bir çalışma yapan Bayram Kodaman ise
Alayları’nın kuruluşuna yaklaşımı: 111
“Hamidiye Alaylarıyla, asayişin bozulmasına neden olan aşiretlerin denetime

alınması, Ermenilerin hareketlerine karşı durulması, olası bir Rus-Osmanlı savaşında
aşiretlerin Ruslara karşı kullanılması, yabancı devletlerin aşiretleri kışkırtmalarının
denetlenmesi amaçlanıyordu” şeklindeydi.
Hamidiye(Aşiret) Alayları’nın kurulması 1890 yılı içerisinde tasarlanmış ve o

yıl içinde teşebbüse geçilmiştir. Bu alayların teşkilatlandırılmasında IV. Ordu
kumandanı Müşir Zeki Paşa, Anadolu Islahat-ı Umumî Müfettişi Mehmet Şakir Paşa,
Teftiş-i Askerî Komisyonu üyesi Miralay İbrahim Bey görev almıştır.112 Hamidiye
Alayları’nın kuruluş nedenine aşiret mektebinden mezun olan Hasan Sıdık
Hayderani’nin yaklaşım tarzını kaleme alan Osman Aytar.113
“Sultan Abdülhamid’in fikir ve düşüncelerine önem verdiği, Şeyh Şamil'in

torunlarından Müşir Mehmet Zeki Paşa, Van, Erzurum ve Bitlis taraflarına yaptığı
bir seyahat dönüşünde Padişahın Anadolu’yu nasıl buldun sorusuna şu cevabı verir:
Padişahım, Anadolu her bakımdan tamamen ihmal edilmiştir. Hududumuzun öbür
tarafındaki Moskoflarsa, bize örnek teşkil edecek derecede gayret göstermektedirler.
Mesela bir Kazak teşkilatları var ki, hakikaten örnek alınmağa değer. Ruslar,
hudutları içindeki aşiretlerden çok istifade ediyorlar. Bunları silâhaltına almıyorlar
ama yılda bir buçuk ay belli bir yerde topluyorlar, telim ve terbiyeye tabi tutuyorlar
ve sonra hepsini yine serbest bırakıp evlerine gidiyorlar. Bağ, bahçe ve tarlalarında,
sürülerinin başında çalışma imkânı veriyorlar.” Hayderani, Zeki Paşa’nın bu
raporundan sonra padişahın emri ile İbrahim ve Kerim Paşaların öncülüğünde
Hamidiye Alayları’nın kurulduğunu ifade eder.
110
Ahmet Akgündüz, Güneydoğu Meselesi ve Çözüm Yolları, Osmanlı Araştırma Vakfı, İstanbul,
1994, s. 35.
111
Bayram Kodaman, Sultan Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, TKAE Yayınları, Ankara,
1987, s. 36.
112
Nazmi Eroğlu, “Güneydoğu Sorunu ve Hamidiye Alaylarına Dair Birkaç Belgede Anlatılanlar”,
Köprü Dergisi, S. 98, İstanbul, 2007, s. 68.
113
Osman Aytar, Hamidiye Alaylarından Köy Koruculuğuna, Medya Güneşi Yayınları, İstanbul,
1992, s. 54.
37
Hamidiye Alayları’nın kurulması iki bölgede gerçekleştirildi. İlki Erzurum
diğeri ise Urfa bölgesidir. Alayların merkezî ise Erzincan oldu. Bu bölgelerde yüz
civarında aşiret alaylarının kurulduğu görülmektedir. Bunların içerisinde en güçlü
aşiret birliği Doğu’da Hasenali Aşireti reisi Mustafa Bey ile Urfa bölgesinde Milli
Aşireti reisi İbrahim Paşa’dır.
Hamidiye Alayları, müelliflerin de ifade ettiği gibi Doğu’da düzenin

sağlanması, Ruslara ve Ermeni karşı bir müdafaa hattı oluşturulması için
kurulmuştur. Hamidiye Alayları kurulduktan sonra özellikle Abdülhamid’in istediği
bir biçimde görevini yerine getirirken, ilerleyen zamanlarda meydana gelen
gelişmeler mukabilince bir takım bozuklukları da beraberinde getirdi. Hamidiye
Alayları içerisinde önemli bir yere sahip olan aşiret ileri gelenleri ve ağalar bu alaylar
sayesinde güçlerine güç kattılar.
İsmail Beşikçi’nin belirttiği gibi 1891 yılında kurulan 36 adet alayın kuruluşu
derebeyliğin geniş çapta kökleşmesine sebep olmuştur.114 Alayların kurulmasının
akabinde özellikle yöneticilerin etkisiyle bu alay komutanlarına çeşitli hediyelerle
bağlılıkları pekiştirildi. Örneğin Ağrı Bölgesi’nde çok önemli bir yere sahip Tutak
arazileri Öztürk ailesine, yine Cizre yöresi İbrahim Paşa’ya armağan edilmiştir.115
Geniş yetkilerle donatılan bu birlikler içte amaçlanan disiplin ve düzeni

kurmaya çalışmış, dışarıya karşıda özellikle Ruslarla yapılan savaşlarda büyük
yararlıklar göstermiştir. Ancak daha sonraki yıllarda gerek Avrupalı devletlerin
baskısı, gerekse de İttihat Terakki Partisi’nin alayları ortadan kaldırma isteği
nedeniyle 1909 yılından sonra alaylar önce silahsızlandırılmış, daha sonra bir kısmı
düzenli ordu saflarına kaydedilirken kalanlarda zaman içerisinde tasfiye edilmiş
oldu. Bu süreçte Hamidiye Alayları ile İttihatçılar arasında isyan ve çatışmalara
varan olaylar yaşanmıştır. Zaten bu işin sonu kurucuları Abdülhamid’in İttihatçılar
tarafından devrilmesinden sonra görülmüştü.
114
İsmail Beşikçi, Doğu Anadolu’da Göçebe Kürt Aşiretleri, Yurt Kitap Yayın, Ankara, 1992, s. 127.
115
İsmail Beşikçi, Kürt Toplumu Üzerine(1971’den Önceki Yazılar), Yurt Kitap Yayın, Ankara, 1993,
s. 98.
38
II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesinden sonra teşkilatın mahiyeti ve adı
değişmiştir. Hamidiye ismi 1910 yılında İttihat ve Terakki Partisi tarafından son
yapılan düzenleme ile Aşiret Hafif Süvari Alayları ismini almış daha sonra çıkarılan
nizamname ile 1910 yılında ortadan kaldırılmıştır.
Genel olarak değerlendirilirse Hamidiye Alayları, kuruluş amacı nedeniyle

önceleri görevini yerine getirirken daha sonra dağ fare doğurdu misali feodalitenin
kökleşmesine etkileri oldu. Özellikle alaylara güçsüz aşiretler seçilirken, onlara
verilen haklar neticesinde güçlü birer derebeyi yetiştirdi denilebilir. Örneğin önceleri
bölgede tanınmayan Miranlı Mustafa, Milanlı İbrahim, alaylara seçildikten sonra
diplomalı birer paşa unvanı aldılar. Bu unvanlar sayesinde güçlerine güç kattılar ve
gün gelince bağımsızlıkları ilan etme cüretini bile kendilerinden aldılar.
3.5.3) Koruculuk Sistemi

Koruculuk sistemi, devlete muhalif olanlara karşı devletin yanında yer alan
yöre halkının isyancılara karşı oluşturmuş olduğu milis kuvvetlerdir. Sistemin ana
damarı halkın devletin yanında yer almasıdır. Koruculuk sistemi, ilk defa Turgut
Özal’ın başbakanlığı döneminde teröre karşı bölgeyi iyi tanıyan insanlardan
oluşturuldu.116 Güneydoğu’da halkın büyük çoğunluğu devlet yanlısı olduğundan
sistemin oluşturulması hiçte güç olmamıştır.117 Koruculuk uygulamasına ilk olarak
aşiretlerin etkisinin tam anlamıyla sürdüğü illerden Hakkâri’de başlandı. Devlet,
korucubaşı olmayı kabul eden aşiret reisleri ile ittifak kurup silahlı adamlarına maaş
ödeyerek üretici olan bu insanları memurlaştırdı.118 1985 yılında Beytüşşebap’ta
Jirki’lere ve Jirki Aşireti’nin reisi Tahir Adıyaman’a ilk koruculuk teklifi yapıldı.
Nitekim de Tahir Ağa bu teklifi kabul ettiği görülmüştür. Bunun yanında
116
Aksiyon, S. 241, 17.07.1999, s. 14.
117
Mehmet Ali Kışlalı, Güneydoğu, Düşük Yoğunlukta Çatışma, Ümit Yayıncılık, Ankara, 1996, s.
199.
118
Ergil, Politikadan Kimlik Siyasetine Kürt Raporu, s. 362.
39
gerçekleştirilen faaliyetler sonucu, çeşitli dönemlerde Kulp’ta 500’den fazla119
Van’da ise 150’ye yakın kişi korucu yapılmıştır.120
Devlet, koruculuğun yaygınlaşmasını sağlamak için elindeki her türlü olanağı
ve aracı kullandı. Koruculaşan aşiretlerin işlediği suçların görmezlikten gelinmesi,
kan davası olan aşiretlerin korucu olmasının özendirilmesi, korucuların yararlanacağı
maddi teşvik ve avantalar da her geçen gün çoğaldı.121 Koruculuk sisteminin
kurulması Hamidiye Alayları’nın kuruluşu kadar aşiret sistemini
güçlü kılmadıysa da, aşiret kültürünün yaygınlaşmasına katkıda
bulunduğunu söylenebilir.
Koruculuk sisteminin amacı teröre karşı olduysa da korucu olan
aşiretlerin işsiz gençleri zamanla aşiretlerini güçlendirdikleri
görülmüştür.122 Örneğin Şanlıurfa’nın Siverek ilçesinde Bucak
Aşireti, koruculuk sayesinde ve siyasetle ilgilenmeleri sonucu ilçede
büyük güç elde etmişlerdir. Yine Hacı Özbek, Ezdinan Aşireti lideri kendisi
Çatak ve civarındaki en büyük korucubaşlarından biridir. Kardeşi de CHP Van il
başkanlığını yapmıştır. Yani koruculuk aynı zaman da siyasi bir gücü elde
edilmesinde de yardımcı olmuştur. 1990’ların başında korucuların bazı yasa dışı
işlerle ilgilenmeleri ve günümüzde ortaya çıkan faili meçhul cinayetlerle isimlerinin
lanse edilmesi sonucu bugün aşiretlerin güç dayanağı olan koruculuğun
sorgulanmasını ortaya çıkarmıştır.
Özellikle 1988-1989 yıllarında koruculuk sisteminde meydana gelen önemli
orandaki çözülme üzerine, devletin başvurduğu yeni yol ve yöntemler de çok
geçmeden etkisiz kalmaya başladı.123 Sonuç olarak korucuların işledikleri suçlar,
zorunlu göçteki etkileri, boşaltılan köylere yerleşmeleri bir yana bu sistemin en
büyük zararı Hamidiye Alayları’nda olduğu gibi, Doğu ve Güneydoğu’daki
aşiretlerin yapısını güçlendirmesine sebep oldu.
119
Osman Aytar, Hamidiye Alaylarından Köy Koruculuğuna, Medya Güneşi Yayınları, İstanbul,
1992, s. 181.
120
Aytar, Hamidiye Alaylarından Köy Koruculuğuna, s. 182.
121
122
123
40
3.5.4) Çok Partili Hayata Geçiş
Tek partili dönemde Doğu illerini temsil eden milletvekilleri, genellikle
hükümetin hoşuna giden, merkezle sürtüşmeyen bu bölgedeki feodal beylerden
olurdu ve seçim diye nitelenmesine rağmen tepeden tayin edilirdi.124 Bu yüzden bu
güç odaklarının en azından siyasi anlamda kendi güçlerine dayanarak oluşturmak
istedikleri ortam olanaksızdı.
Geniş halk tabakalarının katılımına ve dolayısı ile halkın gücüne dayanan çok
partili hayata geçiş, her alanda olduğu gibi aşiret sistemini de güçlü kılmıştır. 1940-
50’li yıllarda aşiret liderlerinin aşiret fertleri üzerinde belli bir ağırlıkları olduğu için
şeyhler, ağalar, kendi aşiretlerine kabilelerine bağlı kişileri oy verme konusunda
rahatlıkla yönlendirebiliyorlardı. Bu durumu fark eden siyasi partiler, şeyhler ve
aşiret ağaları ile yakın ilişki içine girip, onları sistemin imkânlarından yararlandırarak
milletvekili adayı, belediye başkanı adayı, yerel parti temsilcisi, parti il, ilçe başkanı
yapmak, ihale vermek, yakınlarını işe alarak, seçimde desteklerini almaya çalıştılar.
Özellikle aşiretleri kullanarak siyasi manada oy toplama yöntemini başarılı bulan
siyasi partiler sonraki seçimlerde de aynı metoda başvurdular. Artık aşiret reislerini
farklı düşüncede siyaset yapan siyasi partilerde görmek mümkün oldu.
1950 genel seçimleriyle beraber tıpkı İttihat ve Terakki’deki gibi bu Kürt
ağaları bu sefer siyasi partilere ayrılıyorlardı.125 1991 milletvekili genel seçimlerine
kadar Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden seçilen milletvekillerinin %90’ının ağa,
bey, şeyh ve aşiret kökenli oldukları düşünülürse, çok partili hayatın aşiret sistemine
verdiği güç daha iyi anlaşılır. Daha önce de değinildiği gibi 1999 milletvekili genel
seçimi sürecinde Urfa’da, destekledikleri siyasal partinin parti binası önünde duran
çok sayıdaki arabanın üzerinde mensubu oldukları aşiretin ismi yazılıydı. Bu, aşiretin
kendi gücünü siyasi alanda pazarlamanın bir biçimi olarak da görülebilir.
Bu ilişki sayesinde, aşiret fertleri hem bürokratik, hem de ekonomik yönden
şeyhlere ve aşiret liderlerine bağımlı kaldılar. Ancak paradoksal bir biçimde, çok
partili hayatla birlikte serbest piyasa koşullarının oluşması, hem teknik alanda
meydana gelen gelişmeler tarımda makineleşme, kitle iletişim araçlarının artması,
124
Aladağ, Milli Mesele ve Doğu’da Feodalite, s. 164.
125
Güneydoğu Sorunu ve Çözüm Arayışları, Ekonomik ve Sosyal Etüdler Konferans Heyeti, İstanbul,
1992, s. 42.
41
hem de göreceli bir biçimde açık toplum olma yönünde gelişen süreç
demokratikleşme açısından düşüncelerin ifade edilebilmesi aşiret sistemini çözme
yönünde dinamikler ortaya çıkardı.
III. BÖLÜM
SİYASET ve AŞİRET LİDERLERİ

42
3.1) 1950-1961 Yılları Arasında Mecliste Görev Yapan Urfa Milletvekilleri
Bu dönem milletvekilliği yapan kişiler IX, X, XI. Dönem Urfa’yı Meclis’te

temsil eden parlamenterlerdir. 1946 milletvekili genel seçimlerinden sonra Demokrat
Parti(DP)’nin halkın ayağına gitmeye başlaması halkın teveccühünü kazanmaya
yetiyordu. 1950 milletvekili genel seçimlerinde Türkiye geneline göre Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’nde Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisine karşı büyük
üstünlüğe sahip olmuş, bilhassa 1954 genel seçimlerinde bölgede tek parti konumuna
gelmişti.126
DP’nin bölgede birinci parti olmasında dört temel faktörün ön planda olduğunu
ifade etmek daha doğru olacaktır. Bunlardan ilki din faktörüdür. Tarikatların ve
onların dini liderleri olan şeyhlerin Kürtler içerisindeki etkinlikleri öteden beri
mevcuttur. Ancak şeyhlerin dini otorite olmalarının ötesinde siyasi etkinlik
sağlamaları ve Kürt toplum hayatında siyasi önderler hâline gelmeleri daha yakın
zamanlarda olmuştur.127 Bölgede söz sahibi olan şeyhler ve dervişler halk üzerinde
tam denetim sağlayabiliyorlardı. Bu kapsamda Doğu’da iki tarikatın güçlü olduğu
söylenebilir. Bunlardan biri Nakşibendî diğeri Kadiri tarikatıdır. Önceleri bu iki
tarikat dini yayılmada birtakım zorluklarla karşı karşıyaydılar.
1950’lerin DP hükümetleri, yavaş yavaş dini duyguların açıkça dile

getirilmesine izin vermeleri bu tarikatları güçlendirdi. Bazı şeyhler bu partiye oy
toplama işlevini üstlendi ve parti de onların üstü örtülü ve göze batmayacak bir
üslupla Kürt milliyetçiliğine seslenerek oy toplamalarına izin verdi.128 Yine bunun
yanında DP döneminde diğer gruplara verilen özgürlüğün Nurculuk hareketine de
verilmesi ve bu grubun DP’ye sempatiyle yaklaşmaları, DP’nin oyunun artmasında
temel etkenlerdir. Tüm bu etkenlerin yanında Şeyh Said’in torunu Abdülmelik
Fırat’ın DP taraflarından milletvekili seçilmesi DP için artı puan kazandırmıştır.
126
Rüstem Erkan, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Sosyal Yapısı ve Değişme Eğilimleri, Kalan Basım,
Ankara, 2005, s. 177.
127
Altan Tan, Kürt Sorunu, Ya Tam Kardeşlik Ya Hep Birlikte Ölmek, Timaş Yayınevi, İstanbul, 2009,
s. 54.
128
Bruinessen, Ağa, Şeyh, Devlet, s. 376.
43
DP’nin bölgede güçlü olmasının bir diğer nedeni liderlerin aşiret reislerine ve
ağalara parlamenterlikte yer vermesidir. 1950’lere kadar Doğu’da feodaliteyi ortadan
kaldırmak için çeşitli yollara başvurulmuştu. 1950’den sonra bölgedeki oyları kontrol
eden aşiret reislerinin önemi artmış, iktidar partileri, destekçisi olan aşiretlere kaynak
akışı sağlamaya başlamıştır.129 Aşiretler, sağlanan destek sayesinde güçlenmeye
başladıkları gibi, oy deposu olarak bu feodalitenin parçası, DP’ye büyük miktarda oy
kazandırmışlardır.
Demokrat Parti’nin en önemli özelliklerinden biri olan halkla bütünleşmesi de

bölgedeki oy oranının yüksek olmasına neden olan faktörlerden biridir.130 Bu gerçeğe
Urfa’da tarafımızca yapılan görüşmede Şanlıurfa eski Barolar Birliği Başkanı
Müslüm Akalın, şöyle yaklaşmaktadır:131
“1950’lere kadar meclise sokulan milletvekilleri genelde uzaktan kumanda

misali seçilmekteydi. Fakat 1950 milletvekili genel seçimlerin öncesi DP’liler halkın
ayağına gittiler ve seçimlerde kullandıkları “Yeter Artık Söz Milletindir!” sloganı
başarılı oldu şeklinde ifade etmiştir. DP’nin Doğu’da dikkat çekici bir ağırlığa sahip
olmasının bir diğer nedeni de, tek parti iktidarına duyulan tepki ile ilgiliydi.132
1950 genel seçimlerinde Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki 32 milletvekilinin,

28’ini DP, 3’ünü Cumhuriyet Halk Partisi(CHP), 1’ini de bağımsız aday kazanması
DP’nin başarısını göstermektedir. Millet Partisi(MP) ise buralardan milletvekili
çıkaramamıştır. DP’nin ilk dönemde gerçekleştirdi ekonomideki başarılı performansı
kendisini 1954 milletvekili genel seçimlerinde bölgeden büyük oranda oy almasını
sağlamıştır. DP Doğu ve Güneydoğu’daki 90 milletvekilinin 60’ına sahip olmuş;
CHP ise bölgeden 30 milletvekili çıkarmıştır.133 1957’deki genel seçimlerde ise 41
milletvekilinin 28’ini DP, 17’sini de CHP, 1’ini de bağımsız aday kazanmıştır. 1950
129
Nezahat Altuntaş, Türkiye’de Etnik Kimlik Farklılaşmasında Din-Mezhep Etkisi ve Siyasete
Yansıması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Hacettepe Üniversitesi,
2002, s. 100.
130
Erkan, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Sosyal Yapısı ve Değişme Eğilimleri, s. 178-179.
131
Müslüm Akalın’la 18.11.2008 Tarihinde Akalın Hukuk Bürosunda Yapılan
Görüşme.
132
Mustafa Sönmez, Doğu Anadolu’nun Hikâyesi, Kürtler: Ekonomik ve Sosyal Tarih, Arkadaş
Yayınevi, İstanbul, 1990, s. 141.
133
Sönmez, Doğu Anadolu’nun Hikâyesi, Kürtler: Ekonomik ve Sosyal Tarih, s. 141.
44
genel seçimlerinde Urfa’dan aşiret liderlerini aday gösteren DP, 6 milletvekili
çıkarırken CHP, buradan herhangi bir vekil çıkaramamıştır. 1954’de 9 milletvekilinin
8’i DP, 1’ini CHP elde etmiştir. 1957 genel seçimlerde ise listeyi beğenmeyen aşiret
reisleri CHP’ye toplu halde geçmişler ve CHP, Urfa’dan 9 milletvekili elde etmiştir.
Aşağıda üç dönemin yıllara göre partilerin aldıkları oy oranları gösterilmiştir.
60
50
DP
40
CHP
30 BAĞIMSIZ
20 TKP
CMP
10
0
1950 1954 1957
Parlemento Dönemleri
3.1.1) Hacı Ömer Cevheri
Şeyhanlı Aşireti’nin önde gelen isimlerinde olan Ömer Cevheri, Cumhuriyet’in

kuruluşundan sonra bölge dışına gönderilen Kürt aşiret liderlerindendir. 1892 yılında
Urfa’da doğmuş, 1952 yılında vefat etmiştir.134 Cevheri ve yakınları önce Amasya
sonra da Adana’da zorunlu olarak ikamet ettirilmişlerdir. Bu sürgünle birlikte aşiret
üyelerinin zarar görmesinden endişe duyan Ömer Cevheri, babasının “Şeyh Cevher”
olan adını kendine soyadı olarak almıştır. Bu soyadını daha sonra Necmettin Cevheri
ile ağabeyi Şeref Cevheri kullanmıştır.135
134
TBMM Albümü 1920-1991, TBMM Sekreterliği, Ankara, 1994, s. 214.
135
http://www.mehmetfarac.com/belge.asp?select=22, 05.06.2007.
45
Ömer Cevheri, 1940’ların başında Urfa’ya dönmüş önce CHP il başkanlığını
daha sonra 1946 seçimleriyle beraber DP’ye geçmiş ve 1950 genel seçimlerinde IX.
Dönem Milletvekili seçilerek136 aşiretin siyasallaşması denen kavramın oluşmasına
yardımcı olmuştur. Ömer Cevheri, Urfa bölgesinin ileri gelen aşiretlerinden Şeyhanlı
Aşireti’nin reisi durumundadır. Şeyhanlılar, Ömer Cevheri’den sonra her dönem
Meclis’e vekil göndermeyi âdet hâline getirmiştir.
3.1.2) Mehmet Celal Öncel
1919 Şanlıurfa doğumlu olan Mehmet Celal Öncel, Urfa’yı parlamentoda IX-
X. Dönem’lerinde temsil etmiştir.137 Celal Öncel, ilk defa DP sıralarından Meclis’e
girmiş, daha sonra DP’nin kapatılması sonrasında kurulan ve aşiretin siyasallaşması
örneği olan Yeni Türkiye Partisinde kendisine yer bulmuştur. Öncel, Urfa’da
milletvekili olduğu dönem Öncel ailesinin reisi durumundaydı. M. Celal Öncel, 1986
yılında vefat etmiştir.138
3.1.3) Abdurrahman Odabaşı
Abdurrahman Odabaşı, Şanlıurfa’da Kırvar Aşireti’nin 1957-1960 döneminde

XI. Dönem CHP Urfa Milletvekili oldu.139 Siverek’in en büyük aşireti olan Kırvar
Aşireti, 20 bin kişiden oluşuyor.140 Abdurrahman Odabaşı, 2009 yılındaki yerel
seçimlerinde CHP’nin Şanlıurfa belediye başkan adayı olan Nazan Odabaşı’nın
babasıdır. Kırvar Aşireti, özellikle genel seçimlerde partilerin gözdesi durumundadır.
Abdurrahman Odabaşı, aşiretinin oylarıyla siyasete soyunurken aslında o,
milletvekili babası Mahmut Odabaşı’nın izinden gitmekteydi.
136
TBMM Arşivi, Ömer Cevheri Kişisel Dosyası.
137
TBMM Arşivi, Celal Öncel Kişisel Dosyası.
138
TBMM Albümü, s. 214.
139
TBMM Arşivi, Abdurrahman Odabaşı Kişisel Dosyası.
140
Seçim Aşiretleri Böldü, Hizmet Gazetesi, S. 1490, 30.01.2009, s. 1.
46
3.1.4) Hasan Oral
IX ve X. Dönem Şanlıurfa Milletvekili olan Oral, 1906’da Siverek’te doğmuş,

1985 yılında hayatını kaybetmiştir.141 Özellikle büyük toprak sahibi olan Hasan Oral,
ağalık fonksiyonun yanı sıra eğitimli biri olarak DP sıralarında kendisine yer
bulmuştur.142 Kendisi Siverek bölgesinde Bucak Aşireti’nin lideridir. Dişçi Hasan
olarak çevrede bilinmektedir.
3.1.5) Ömer Yüksel
XI. Dönem Şanlıurfa Milletvekili olan Ömer Yüksel merkeze bağlı Suruç
ilçesindeki Yüksel Aşireti’nin reisi konumundadır.143 1922 Suruç doğumlu olan Ö.
Yüksel, 1987 yılında vefat etmiştir.144 Akrabası olan Vahdettin Yüksel, bir dönem
Suruç Belediye Başkanlığı görevini yürütmüştür.
3.1.6) M. Yaşar Alhas
Şanlıurfa’nın Siverek ilçesine bağlı Barazi aşiretinin lideri olan Yaşar Alhas
XI. Dönem DP Milletvekili olarak Meclis’e girmiştir.145 Hukukçuluğun yanı sıra
aşiret liderliğini de beraberinde yürüten Alhas, 1957 genel seçimlerinde siyasette
aktif görev almıştır.146
3.1.7) Osman Ağan
1905 Şanlıurfa doğumlu olan Ağan, hem büyük toprak sahibi olması hem de
Şanlıurfa Ticaret Odası Başkanı olması sebebiyle aday listesine alınarak 1954 genel
141
142
TBMM Arşivi, Hasan Oral Kişisel Dosyası.
143
TBMM Arşivi, Ömer Yüksel Kişisel Dosyası.
144
145
TBMM Arşivi, M. Yaşar Alhas Kişisel Dosyası.
146
TBMM Arşivi, M. Yaşar Alhas Kişisel Dosyası.
47
seçimlerinde CHP’den milletvekili seçilmiştir.147 Bir dönem de CHP’nin il
başkanlığını yürüten Osman Ağan, 1985 yılında vefat etmiştir.148
3.2)1961-1983 Yılları Arasındaki Urfa Milletvekilleri
27 Mayıs 1960’daki Askerî Darbe’yle siyasi kanada bir balans verilmek

istendi. Gerçekleştirilen bu darbe sonucunda halka geniş özgürlükler tanındığı gibi
feodaliteye de gözdağı verilmişti. Fakat bu darbe demokrasiyi sindirmek yolunda
yapıldığı için 1961’de yapılan genel seçimlerde alınan sonuçlar, bir nevi halk
tarafından askerî kesime mesaj niteliğindeydi. DP Dönemi, 27 Mayıs 1960 askerî
müdahalesiyle son bulduktan sonra yapılan genel seçimlerde Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’nde ilk kez CHP’nin aday gösterdiği 32 adayın 16’sı aşiret reisi veya ağa
konumundaki kişilerdir. Bu durum ilginç olarak karşılanabilir. Çünkü CHP
kuruluşundan bu yana genelde feodaliteyi ortadan kaldırmak için mücadele etmiştir.
Bu seçimlerin ilginç bir sonucu da ülkenin siyasal hayatına hızlı bir giriş yapan aşiret
beylerinden bazıları, 12 Şubat 1961 tarihinde kurulan ve DP’nin mirasını paylaşmak
isteyen büyük toprak sahipleri ve toprak ağalarının kurduğu Yeni Türkiye
Partisi’nde(YTP) etkin olmayı tercih etmeleridir.149
1961’de yapılan milletvekili genel seçimlerinde YTP, Türkiye genelinde yüzde

13,7 alırken Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ise yüzde 30’un üzerinde bir oy
almıştır. Bu tablo bize aşiretlerin ne denli önemli olduğunu göstermektedir. 1961
seçimlerinden sonra 1965, 1969, 1973, 1977 milletvekili genel seçimlerinde
partilerin genelde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki oyları almak için bu
bölgedeki listelerine aşiret reislerini ve ağaları koydukları gözlenebilmektedir.
Şanlıurfa’daki mevcut duruma bakıldığı zaman 1961’de 7 milletvekilinin 4’ü

CHP, 2’si YTP, 1’ini de AP almıştır. 1965’deki genel seçimlerde durum değişmeye
başlamıştır. DP’nin mirasçısı olan AP, Şanlıurfa’da var olan 7 milletvekilinin 3’ünü,
147
TBMM Arşivi, Osman Ağan Kişisel Dosyası.
148
149
Erkan, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Sosyal Yapısı ve Değişme Eğilimleri, s. 181.
48
2’si CHP, 1’ini de YTP alırken Behice Boran ise bağımsız olarak milletvekili
seçilmiştir. 1969’daki genel seçimlerde 6 milletvekilinin 4’ü AP, 2’si ise CHP’nin
olmuştur. 1973 genel seçimlerinde tablo yine AP’den yanaydı. AP, bu seçimde 3,
CHP 2, Necmettin Erbakan’ın partisi MSP ise 1 milletvekili çıkarmıştır. 1977’deki
mevcut konjonktürden yararlanan CHP Urfa’dan 3, AP 3 ve MSP 1 milletvekiline
sahip olmuştur. Aşağıdaki tabloda ise dönem dönem partilerin Urfa’da aldıkları oy
oranları gösterilmektedir.
45
AP
40
CHP
35
CKMP
30
YTP
25
BAĞIMSIZ
20
TİP
15
DP
10
MSP
5
MHP
0
1961 1965 1969 1973 1977
Parlamento Dönemleri
3.2.1) Kemal Badıllı
XII. Dönem Şanlıurfa YTP Milletvekili olan Kemal Badıllı, 1923 Şanlıurfa
doğumludur.150 Badıllı, Urfa’da Kürtleşmiş Türk aşiretinin reisi olarak dikkat çekerek
YTP’nin kuruluş aşamasında önemli rol oynamıştır.151 Badıllı, aşiret reisliğinin yanı
sıra hukukçu kişiliğiyle de ön plandadır. Kemal Badıllı, milletvekili olduktan sonra
kısa bir süre sonra istifa etmiştir. Badıllı, 1975 yılında vefat etmiştir. Kemal Badıllı,
ilk Kürtçe lügat hazırlayan kişi olarak da tanınmaktadır.152
150
151
TBMM Arşivi, Kemal Badıllı Kişisel Dosyası.
152
Kemal Badıllı, Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri(Kürmançça Lehçesi), Med Yayıncılık, İstanbul,
1992.
49
3.2.2) Bekir Sami Karahanlı
Yukarıda da ifade edildiği gibi DP’nin başlatmış olduğu feodaliteye sarılarak

Doğu ve Güneydoğu’nun oyunu alma girişimine CHP de katılmıştır. İşte CHP,
Siverek bölgesinde önemli bir güç olan Karahanlı Aşireti’nin lideri olan Bekir Sami
Karahanlı’yı aday göstererek Urfa bölgesinde büyük miktarda oy almalarını sağladı.
Bekir Sami, 1921 Siverek doğumlu olup XII. Dönem CHP Milletvekilliği
yapmıştır.153
3.2.3) Celal Öncel
XII. Dönem YTP Şanlıurfa Milletvekili olan Celal Öncel IX ve X. Dönem

Milletvekili olan Mehmet Celal Öncel’in oğludur.154 Babası öldükten sonra aşiretin
başına geçen C. Öncel 1961’de yapılan genel seçimlerde milletvekili olarak Meclis’e
girmiştir.155
3.2.4) Necmettin Cevheri
TBMM’de yedi dönem parlamenter olarak bulunan AP Şanlıurfa Milletvekili

Necmettin Cevheri 1950 yılında ilk kez Şeyhanlı Aşireti’nin lideri olarak Meclis’e
girmiş olan Hacı Ömer Cevheri’nin oğludur.156 Şanlıurfa’dan 1963-1980 arasında
milletvekili seçilen 1980’de siyasi yasaklı olan 1987’de ve 1991’de tekrar
milletvekili seçilen birkaç kez bakanlık yapan DYP’li Necmettin Cevheri; hem ağa
kökenli hem de şeyhtir.157 Cevheri, AP döneminde Saadettin Bilgiç ile Süleyman
153
TBMM Arşivi, B. Sami Karahanlı.
154
155
156
TBMM Arşivi, Necmettin Cevher Kişisel Dosyası.
157
Özer, Modernleşme ve Güneydoğu, s. 314.
50
Demirel’in siyasi çekişmesinde Demirel’in yanında bulunarak Sayın Bilgiç’in
diskalifiye edilmesinde önemli rol oynamıştır.
3.2.5) Bahri Karakeçili
Karakeçili Aşireti’nin reisi olan Bahri Karakeçili,158 XIV. Dönem Adalet

Partisi’nden Şanlıurfa Milletvekili seçildi. Siverek ve Hilvan bölgesinde ağırlıklı
olarak yaşayan Karakeçili Aşireti’nin reisi konumunda olan B. Karakeçili daha sonra
Anavatan Partisinde Ulaştırma Bakanlığı yapmıştır.159
3.2.6) Vehbi Melik
Şanlıurfa bölgesinde yine önemli bir güç olan Melik Aşiretinin lideri
durumundaki Vehbi Melik, XIV. Dönem CHP Milletvekili olarak meclise
girmiştir.160 Melik, daha sonra yine CHP’den milletvekili olacak Vedat Melik’in
babasıdır. 1925 Şanlıurfa doğumlu olan V. Melik, 1973 yılında vefat etmiştir.161
3.2.7) Abdülkadir Öncel
XV. Dönem Şanlıurfa Milletvekili olan Abdülkadir Öncel,162 Öncel’lerin

siyasete girme geleneğini davet etmiştir. Milli Selamet Partisi, ikinci sıra adayı olan
A. Öncel milletvekili olduğu dönem Öncel Aşireti’nin lideri durumundaydı. 1941
Urfa doğumlu olan Abdülkadir Öncel, aynı zamanda avukattır.163
158
159
TBMM Arşivi, Bahri Karakeçili Kişisel Dosyası.
160
TBMM Arşivi, Vehbi Melik Kişisel Dosyası.
161
162
14 Ekim 1973 Milletvekili Seçim Sonuçları, DİE, Ankara, 1973, s. 28-63.
163
TBMM Arşivi, Abdülkadir Öncel Kişisel Dosyası.
51
3.2.8) Mehmet Celal Bucak
XV. Dönem Adalet Partisi Şanlıurfa Milletvekili olan Celal Bucak,164 1936
Siverek doğumludur.165 Celal Bucak, Cudi Paşa,166 Hasan Oral’ın başlatmış olduğu
siyasetle ilgilenme fikrine AP’den gelen teklifi değerlendirerek milletvekili olma
girişiminde bulunmuştur.167 Bucak Aşireti, Urfa’nın Siverek ilçesinde ağırlıkta
yaşamaktadırlar. 2009 yılında Siverek Belediye Başkanı Ali Murat Bucak aynı
aşirete mensup kişidir. Celal Bucak, ölene kadar Bucak Aşireti’nin liderliğini
yapmıştır.168
3.2.9) Celal Paydaş
XVI. Dönem Şanlıurfa CHP Milletvekili olan Celal Paydaş,169 Paydaş

Aşireti’nin reisi olarak CHP’den gelen teklifi reddetmeyerek hem aşiretinin itibar
kazanmasına yardımcı olmuş hem de kendisinden sonra gelecek olan kuşakların
önünü açmıştır. Celal Paydaş, özellikle 12 Eylül Darbesi sırasında hapis yatmıştır.
3.3) 1983-2003 Yılları Arasında Urfa Milletvekilleri
12 Eylül sonrası oluşan demokratikleşme rüzgârı sonucu kurulan siyasi partiler

ve yasakların kalkması ile Süleyman Demirel ve Bülent Ecevit gibi siyasetçilerin
siyasi arenaya girmesi demokrasi adına olumlu bir kazanç olurken, aşiret reislerinin
de siyasetteki yolları açılmış oldu. 1983 yılında yapılan ilk milletvekili genel
seçimlerine yeni kurulan üç partinin girmesine Milli Güvenlik Konseyi tarafından
164
14 Ekim 1973 Milletvekili Seçim Sonuçları, s. 28-63.
165
166
Cudi Paşa, Urfa’nın kurtuluşunda önemli rol oynamış Siverek Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nin
başkanıdır.
167
TBMM Arşivi, Mehmet Celal Bucak Kişisel Dosyası.
168
169
TBMM Arşivi, Celal Paydaş Kişisel Dosyası.
52
izin verilmişti. 1983 milletvekili genel seçimlerinde Anavatan Partisi Türkiye
genelinde %45,1’lik oyla birinci parti olmuştu.170 Anavatan Partisi, aynı başarıyı
Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da da göstermeyi başarmıştı. Bu başarıyı sadece
listelerinde gösterdiği aşiret reislerine bağlamak yanlış olur. Çünkü bölgedeki
insanların askerî rejimden, korku siyasetinden ve jandarma devletinden bıkması,
Anavatan Partisine oy olarak döndüğünü hesaplamak daha doğru olur. Bu seçimde
ANAP, Şanlıurfa’dan 2 milletvekili çıkarırken, asker partisi Milliyetçi Demokrasi
Partisi de 2 milletvekili sahibi olmuştur.
1987 milletvekili genel seçimlerindeki tablo siyasi yasakların kalkmasıyla

kurulan Sosyal Demokrat Halk Partisi(SHP), Doğru Yol Partisi(DYP), seçimlere
hızlı bir giriş yaparak Türkiye barajını aştıkları, Güneydoğu ve Doğu bölgesinden
gösterdikleri aşiret liderleri sayesinde oy oranlarını artırdıkları görülmektedir. Bu
seçimde uyanan ANAP, Urfa’da listesinde aşiret reislerine yer verdi. Nitekim
Şanlıurfa’da 7 milletvekili çıkarmıştır.
1991 milletvekili genel seçimleri artık aşiret liderlerinin yanında kimlik

siyasetinin de ön plana çıktığı ve bu yönde hareket eden partilerin özellikle de Doğu
ve Güneydoğu Bölgesi’nden önemli bir biçimde oy aldığı gerçeği ortaya çıkarmıştır.
Kimlik siyasetini ön plana çıkaran SHP, milletvekili genel seçimlerinde Güneydoğu
ve Doğu Bölgesi’nde % 37,1 oy alırken aşiret liderlerini listelerinde gösteren DYP ve
yeni kurulan Refah Partisi(RP) ikinci ve üçüncü parti olmuşlardır. 1991 milletvekili
genel seçimlerinde AP’nin mirasçısı olan DYP, AP’den kalan geleneği sürdürmek
için Urfa’da aday listelerine aşiret reislerini koydu. Listesindeki 5 aşiret reisi de
milletvekili seçildi. ANAP ise 2 vekil sahibi oldu. MSP’nin davamı olan RP ise 1
milletvekiliyle yetinmek zorunda kaldı.
1995 yılında gerçekleşen milletvekili genel seçimlerde gerek ülke genelinde

gerekse Doğu bölgelerinde RP birinci parti olmuştur. 1991 milletvekili genel
seçimlerine katılıp 1995 genel seçimlerinde yer almayan SHP, yeni kurulan CHP ile
birleşmiş, ancak 1991’de % 20,8 oy alan SHP’nin bu katılımı CHP’ye beklendiği
170
53
kadar büyük oy kazandırmamış.171 RP, Güneydoğu kentlerinde listelerine hem aşiret
liderlerini hem de cemaat eksenli hareket eden kişileri koymuştur. Aynı şekilde DYP
bu şehirlerde önceki seçimlerdeki adaylarını göstererek aşiret oylarına olan güvenini
gösterdi. Tüm bunların ötesinde kimlik siyasetinin yansıması olarak kurulan Halkın
Demokrasi Partisi(HADEP) ise Urfa genelinde dördüncü parti olurken diğer
şehirlerde birinci sırayı almıştır. Bu seçimden sonra bölgede aşiretlerin Urfa dışında
etkisinin sınırlı olduğu bir gerçeği de ön plana çıkarmıştır. RP, Şanlıurfa’dan 4, DYP
3, ANAP 2 milletvekiline sahip oldu.
1999 milletvekili genel seçimlerinde Abdullah Öcalan’ın yakalanması

Demokratik Sol Partisi(DSP)’ye ve Milliyetçi Hareket Partisine(MHP)’ye büyük
miktarda oy kazandırmıştır. DSP, bu seçimden birinci parti çıkarken, MHP ikinci
olmuş, bu partileri sırasıyla kapatılan RP’nin yerine kurulan Fazilet Partisi(FP),
ANAP, DYP izlemiştir. CHP genel seçimlerinde barajın altında kalmıştır. DSP,
Türkiye genelinde birinci parti olurken Güneydoğu ve Doğu bölgesindeki aday
profilleri genelde aşiret dışı olduğu için sadece Mardin ve Diyarbakır’da birer
milletvekili çıkarabilmiştir. Geri kalan milletvekillerini MHP, ANAP, FP, DYP
kendi arasında paylaşmıştır. Urfa’da DYP 4, FP 4, ANAP 2, MHP 1 milletvekili
çıkarmıştır.
2002 milletvekili genel seçimleri aslında bir gelenek olarak aşiretlerin

siyasallaşmasının bir ürünüdür. Yeni kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi(AKP)
Türkiye genelinde aldığı % 34’lük oranla tek başına iktidar olurken, Türkiye iki
kutuplu bir sistemin yuvası durumuna geldi. CHP’de ikinci parti olarak seçimde
başarı elde etti. 2002’deki Doğu ve Güneydoğuya bakıldığı zaman tablonun
değişmediği gerçeği vardır.
1950’lerden bu yana siyasette olan aşiret reisleri bu seferde oğullarını siyasete

hediye olarak bırakmışlardır. Türkiye genelinde birinci parti konumundaki AKP bu
başarısını Güneydoğu’da da göstermiştir. Şanlıurfa’da AKP 7, CHP 3, 1’i de
bağımsız milletvekili seçilmiştir. Partilerin 1983-2002 milletvekili genel seçimleri
arasında aldıkları oy oranı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
171
54
ANAP MDP HP DYP SHP
RP BAĞIMSIZ HADEP CHP FP
AKP MHP DİĞER
40
35
30
25
20
15
10
5
0
1983 1987 1991 1995 1999 2002
3.3.1) Eyüp Cenap Gülpınar
Cenap Gülpınar, Siverek bölgesinde itibar gören Şeyh Halit Gülpınar’ın

oğludur. Kendisinin hem şeyhlik hem de aşiretin ileri gelenlerinden olduğu için
siyasette yer alması şaşırtıcı değildir. Gülpınar, Anavatan Partisi’yle başladığı siyasi
hayatına bu dönem AK Parti’de devam etmektedir.172 Devlet Bakanlığı da yapan
Gülpınar’ın Meclis’te dördüncü dönemidir.173 Gülpınar’ın sadece Siverek bölgesinde
10 bin oyu olduğu söylenmektedir. Cenap Gülpınar, XVIII, XIX, XX, XXI ve XXIII.
dönem milletvekilliği yapmıştır.174
172
Hekimoğlu, Kürt Tarihi Aşiretler ve İsyanlar, s. 80.
173
Aksiyon, S. 664, 27.08.2007, s. 14.
174
TBMM Arşivi, Cenap Gülpınar Kişisel Dosyası.
55
3.3.2) Seyit Eyyüpoğlu
Şeyhanlı Aşireti’nin reisi konumundaki Eyyüpoğlu, muhtarlıkla girdiği siyaset

arenasına, XIX. Dönem ANAP Milletvekilliği yaparak devam etmiştir.175 Seyit
Eyyüpoğlu, 2007 milletvekili genel seçimlerine bağımsız milletvekili adayı olarak
girmiş, büyük bir zaferle bu seçimden galip ayrılmıştır. AKP’den sonra en çok oy
alan isim oldu. Eyyüpoğlu, CHP, MHP ve DP’ye ciddi fark atarak aldığı 27910 oyla,
ikinci parti konumda yer aldı ve Türkiye genelinde sadece 4 bağımsız çıkabildi
bunlardan biri de Seyit Eyyüpoğlu oldu. Şanlıurfa’da siyaset denince de akla gelen
ilk isim olmaktadır.176
3.3.3) Sedat Edip Bucak
Bucak aşiretinin Cudi Paşa, Hasan Oral, Mehmet Celal Bucak’tan sonra siyaset
sahnesine sürdüğü son isim Sedat Bucak’tır. 1987’den beri DYP’den milletvekili
olan Siverekli Sedat Bucak, Bucak Aşireti’nin reisidir.177 1960 Siverek doğumlu olan
Sedat Bucak XIX, XX, XXI. Dönem Milletvekilliği yapmıştır.178 Şanlıurfa’da aşiret
denince akla gelen ilk isim olması yönüyle de önem taşımaktadır. Sedat Bucak’ın
Susurluk Olayı’yla bağlantısına basında sıkça değinilir.
3.3.4) Mehmet Fevzi Şıhanlıoğlu
Şıhanlı Aşireti’nin 1991 yılındaki iki adayından biri olan Fevzi Şıhanlıoğlu,
1987’den beri DYP’den milletvekilliği yapmaktadır.179 Viranşehir bölgesinde
siyasetçilerin diliyle paket oylara sahip olan Şıhanlıoğlu, Meclis’te çıkan kavga
175
176
Olay Gazetesi, S. 637, 24.07.2007, s. 2.
177
Özer, Modernleşme ve Güneydoğu, s. 314-315.
178
179
56
sonucu MHP milletvekilleri ile yumruklaşan DYP Milletvekili Fevzi Şıhanlıoğlu,
kalp krizi geçirmiş ve 2001 yılında hayatını kaybetmiştir.180 Şıhanlıoğlu, XIX, XX.
Dönem parlamenter olmuştur.181
3.3.5) Ferit Aydın Mirkelam
Urfa’nın ünlü bir ailesi olan Mirkelamlar, Birecik bölgesinde sahip oldukları
servet sayesinde tanınmaktadırlar.182 XIX. Dönem Şanlıurfa DYP Milletvekili olarak
Meclis’e girmiştir.183 Ünlü sanatçı Mirkelam’ın amcası olan F. Mirkelam son yıllarda
eğitim ve turizm alanında ön plana çıkan bir siyasetçidir. Aydın Mirkelam, aynı
zamanda Birecikli bir toprak ağasıdır.
3.3.6) Zülfükar İzol
1959 yılında Şanlıurfa’nın Siverek ilçesinde doğan İzol 1991 milletvekili genel
seçimlerinde Refah Partisi’nden Şanlıurfa Milletvekili seçilmiştir.184 AKP Şanlıurfa
siyasetçisi olan Zülfükar İzol, yüz binlerce mensubu olan İzol aşiretinin reisidir.185
XX. Dönem RP’den Milletvekili seçilerek siyasete giren İzol, sırasıyla Fazilet Partisi
ve Saadet Partisi’nde siyaset yapmıştır.186
3.3.7) Mehmet Yalçınkaya
Şanlıurfa’nın Harran ilçesinde “Bin-i Muhammed” adıyla anılan Arap

aşiretinin ileri gelenlerinden olan Mehmet Yalçınkaya XXI. Dönem DYP’den Urfa
Milletvekili seçildi.187 DYP Şanlıurfa Milletvekili M. Yalçınkaya, bir önceki seçime
180
TBMM Arşivi, Fevzi Şıhanlıoğlu Kişisel Dosyası.
181
182
183
TBMM Arşivi, Ferit Aydın Mirkelam Kişisel Dosyası.
184
TBMM Arşivi, Zülfükar İzol Kişisel Dosyası.
185
Murat Menteş, “Meclis’te Bir Aşiret Reisi”, Star Gazetesi, S. 2322, 09.04.2006, s. 24.
186
TBMM Arşivi, Zülfükar İzol Kişisel Dosyası.
187
TBMM Arşivi, Mehmet Yalçınkaya Kişisel Dosyası.
57
bağımsız girmişti ve mensubu olduğu “Bin-i Muhammed” Aşireti’nin desteğiyle 22
bin oy almıştı. Bu da aşiret faktörünün önemini göstermektedir.
3.3.8) Ahmet Karvar
Siverek bölgesinin en büyük aşiretlerinden Karvar Aşireti’nin lideri olan

Ahmet Karvar, XXII. Dönem Fazilet Partisi’nden Milletvekili seçilmiştir. 188 Aşiret
reisi Karvar, iki dönem milletvekilliği yapmış eski bir siyasetçidir. A. Karvar üç
köyün sahibi ve tarlalarında binlerce insan çalıştıran bir ağadır.189
3.3.9) Turan Tüysüz
Siverek bölgesinde bulunan Kalender Aşireti’nin reisi olan Turan Tüysüz,

XXII. Dönem Şanlıurfa CHP Milletvekili olarak o da aşiretin siyasette bulunma
geleneğine katılmıştır.190 T. Tüysüz daha gençlik yıllarında siyasetle iç içe olduğunu
kişisel dosyasındaki özgeçmişinde belirtmiştir.191 Tüysüz, CHP içerinde
gelenekçilere karşı verdiği mücadeleden yenik ayrılınca partisinden istifa etmiştir.
3.3.10) Sabahattin Cevheri
XXII. Dönem Şanlıurfa bağımsız Milletvekili olan Sabahattin Cevheri,

Necmettin Cevheri’nin yeğenidir. S. Cevheri, Üç dönem Şanlıurfa DYP il
başkanlığını yürütmüştür.192 Şıhanlı Aşireti’nin siyasette barındırdığı kişilerden biri
olan Cevheri, 2002 seçimlerinde bağımsız aday olarak aşireti olan Şıhanlılardan
büyük miktarda oy alarak milletvekili seçildi.
188
TBMM Arşivi, Ahmet Karvar Kişisel Dosyası.
189
Aksiyon, S. 580, 30.08.2004, s. 17.
190
TBMM Arşivi, Turan Tüysüz Kişisel Dosyası.
191
TBMM Arşivi, Turan Tüysüz Kişisel Dosyası.
192
TBMM Arşivi, Sabahattin Cevheri Kişisel Dosyası.
58
Aslında Cevheri’nin bağımsız seçilmesi, kendisinden sonra 2007 milletvekili
genel seçimlerine bağımsız aday olarak girecek Seyit Eyyüpoğlu’nun yolunu
açmıştır, yani bir nevi “Bağımsız da girsek biz kazanırız” mesajını siyasilere
gönderdi. Bu da seçim yarışında aşiretlerin ne kadar önemli olduğunu
göstermektedir.
3.3.11) Vedat Melik
Melik Aşireti’nin ileri gelen Vedat Melik, aşiretinin meclisteki son üyesidir.
2002 milletvekili seçimlerinde CHP saflarından meclise girmiştir.193 Vedat Melik,
Şanlıurfa içinde saygı duyulan bir siyasetçi olmasının sebebi dürüst ve kişilikli bir
siyaset yaptığı profilinden anlaşılmaktadır. Melik, 2002 seçim sonucunda her ne
kadar CHP Şanlıurfa’dan 3 milletvekili çıkarmış olsa da, 2007 genel seçimlerinde
kendisi aday olmamıştır. Zira 2007 milletvekili genel seçimlerinde CHP
Şanlıurfa’dan Milletvekili çıkaramamıştır.
3.3.12) Muzaffer Çakmaklı
1952 yılında Şanlıurfa’nın Hilvan Çakmak köyünde doğan Çakmaklı, XXII.

Dönem Şanlıurfa Milliyetçi Hareket Partisi’nden milletvekili seçilmiştir.194 Hacı
Musa Aşireti’nin lideri olan Muzaffer Çakmaklı, aşiretin siyasete girmesinde
herhangi bir partinin önemli olmadığını göstermiştir. Şanlıurfa bölgesinde ilk kez bir
milletvekili çıkaran MHP bunu aday belirlerken aşiret unsurunu ön plana almasıyla
elde etmiştir.
193
TBMM Arşivi, Vedat Melik Kişisel Dosyası.
194
TBMM Arşivi, Muzaffer Çakmaklı Kişisel Dosyası.
59
3.4) 1950-2003 Yılları Arasında Milletvekillerinin Çeşitli Yönlerden Analizi
3.4.1) Yaş Profilleri
Parlamenterleri değerlendirirken yaş, cinsiyet, eğitim, mesleksel özgeçmiş, aile

yapısı gibi sosyal ve demografik faktörlerden hareketle yola çıkılmıştır. Bu dönemi
kapsayan Urfalı siyasiler, yaşları itibariyle değerlendirilirse ilginç verilerin ortaya
çıktığı görülmektedir. Çoğu aşiret reisi olan vekillerin yaşları 30 ile 62 arasında
değişmektedir.
1950-2003 Yılları Arasındaki Mille tve killerinin Yaş Ortamaları

35-40 40-45 45-50 50-55
49,5 47,66
50 47,25 46,77
45,5 43,4 46 46,54
45 42,5
41 41,25 40,5 40,14
40 37,71
35
30
25
Yaş Ortalamaları 20
15
10
5
0
9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.
Yukarıdaki grafikte de görüldüğü gibi genelde 40-45 yaş ortalaması arasında
olan parlamenterlerin on dört parlamento dönemini kapsayan süreçte Urfa
milletvekili olarak yasama ve yürütme sürecinde hayati roller üstlenmiş
parlamenterlerin yaş ortalaması 44,046’dır. TBMM çatısı altında Urfa Milletvekili
olarak görev yapan en genci 31 yaşında olan Turan Tüysüz, en yaşlısı ise 62 yaşında
vekil seçilen Saim Önhan’dır. 1950 milletvekili genel seçimlerinde Urfa Milletvekili
seçilen siyasilerinin yaş ortalaması diğer yıllarla karşılaştırıldığında yaşlarının daha
küçük olduğu görülmektedir. 1954 milletvekili genel seçimiyle birlikte
milletvekillerinin yaş ortalamasının artmıştır. En yaşlı parlamenterin bulunduğu
dönem ise XIX. Dönem yani 1991’deki genel seçimlerinde alındı. Bu dönemde
vekillerin yaş ortalaması 49,5’dur.
60
3.4.2) Meslek ve Eğitim Durumları
Toplum yapılarında, saygınlığın, zenginliğin ve gücün çok önemli birer sosyal

unsur olduğundan yola çıkılarak, toplumsal statülerin belirlenmesinde meslek ve
meslek seçimi de önem taşımaktadır. Yaşadığımız dünyada siyasi tercihleri
belirlerken bazı meslek gruplarının o siyasal yaşamda etkili olduğu bilinmektedir.
Örneğin sosyal bilimlere yatkın insanların siyasete gönül verdikleri gerçeği vardır.
1950’den 2003’e kadar Urfa’nın milletvekilleri irdelendiği zaman genelde

sosyal bilimlere yatkın meslek gruplarından kişilerin siyasette yer aldığı görülebilir.
Ancak tüm bunların yanında sadece meslek erbabına sahip olmak siyaset için
yetmiyordu. Çünkü Urfa’nın kendine has sosyo-kültürel yapısı siyasetçi belirlerken
aşiret kavramını göz önüne almak zorundadır. İşte bu dönemler arasında
parlamenterlik yapmış olan kişilerin % 85’i ya aşiret ağası ya da herhangi bir aşiretin
üyesidir.
61
1950-2003 Yılları Arasında Parlamenterlerin Meslek Grupları
4
Huku
Eğiti
3
Müh
Tıp
2
Çifçi
Sana
1
0
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
Yukarıdaki tablodaki en ilginç nokta çiftçilik mesleğinde olanların yıllara göre
dalgalanma gösterdiğidir. Örneğin XIX ve XX. Dönem çiftçilikle uğraşanların
siyasete ilgisi yüksekken, IX ve XXII. Dönemde ise bu ilgi taban yapmıştır. Siyasetin
içinde olan en istikrarlı meslek erbabı hukuk olmuştur. Herhalde bir gelenek olsa
gerek hukukçuların büyük bir bölümü siyasete girme gereği hissediyorlar. Bu
tablodan çıkarılan bir diğer nokta doktor mesleğine mensup insanların siyasete bakış
açısı en azından tabloya göre olumsuz olarak değerlendirilebilir. Çünkü 1950-2003
yıları arasında Urfa’yı mecliste temsil eden doktorların sayısı 4’dür.
Meslek gruplarından da anlaşılacağı üzere parlamenter olan Şanlıurfa

milletvekillerinin eğitim durumları arasında dönem dönem bakıldığında paralellik
bulunmaz. Bu paralellik parlamenter seçiminde eğitimin öncelikli olmadığına
kanaatine varılabilir. Milletvekili kişisel dosyalarından edinilen genel yansıma şöyle
değerlendirilebilir:
62
1950-2003 Yılları Arasındaki Milletve kille rinin Eğitim Durumları
9
8
7 İlköğretim
6 Lise
5 Üniversite
4
3
2
1
0
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
Parlame nto Dönemleri
IX ile XXII. Dönem’ler arası parlamenter seçilen kişileri değerlendirildiğinde

üniversite mezunlarının büyük ağırlıkta olduğu görülüyor. Ancak ilköğretimden
mezun olanların da milletvekili olabileceği tablodan anlaşılmaktadır. Bu tablodan
çıkarılabilecek en etkili sonuç bireylerin toplumsal konumunun ve mesleksel
kimliğinin şekillenmesinde eğitim faktörü ve aşiretin belirleyici rol oynadığıdır.
3.4.3) Urfa Parlamenterinin Genel Performans ve Portföyleri
3.4.3.1) 1950-1961 Dönemi
Yasama dönemlerine göre milletvekillerinin genel performansını ölçmeye

yarayacak ölçüt onların Şanlıurfa için ne yaptıklarıdır. Burada onların
parlamentodaki portföylerini belirlemede ölçek ise zabıt cerideleri olacaktır. Meclis
tutanakları, yasama yılları içerisinde parlamenterleri değerlendirmek için birinci
elden kaynak niteliğindedir.
1950-1961 yıllarını kapsayan yani IX, X, XI. parlamento dönemlerindeki zabıt

ceridelerinden yola çıkılarak parlamenterlerin Urfa meselelerini gündeme getirdikleri
görülmektedir. Bunlardan zabıt ceridelerine göre en başarılı parlamenteri Yaşar
63
Alhas’dır. Tutanaklara bakıldığında Alhas’ın, Urfa’nın meseleleriyle daha bir alakalı
olduğu görülecektir. Yaşar Alhas, 1959 yılındaki Ziraat Bakanlığı bütçe
görüşmesinde, bütçeden Harran Ovası’nın sulama kuyuları için kaynak aktarılmasını
195
istemiştir. Alhas, konuşmasında: “Muhterem arkadaşlarım; bu fasıl dolayısıyla
mahallî ve mühim bir ihtiyaçtan bahsedeceğim. Hepiniz bilirsiniz ki, Harran Ovası,
büyük ovalarımızdan birisidir. Bunun yanında Fırat nehrinden baraj bakımından
istifade etmek millî imkânlarımız dışındadır. Bu sebeple bu ovanın küçük sulama
yoluyla imkân nispetinde sulanması zaruridir. Bunun neticesi olarak da 1951 ve
1952’de Harran ovasında 16 tane artezyen açılmıştır. Bunlara millet parası olarak
bir hayli masraf yapılmıştır. Bunlardan beş tanesine motor konulmuştur, öbür tarafı
tamamen faydasız beklemektedir. Şimdi bu artezyenlerin faydası malum.
Artezyenlerin açıldığı köylerde ufak sulamalar olabildiği gibi bahçecilik, ağaç
yetiştirme gibi faydaları görülmektedir. Harran ovası tamamen çıplaktır. Ancak bu
artezyenler yoluyla kurtarılabilir. Ayrıca sulu ziraat ve pamuk ziraati yapılması
mümkündür. Artezyenlerin adedinin artırılması âcil bir ihtiyaç olmakla beraber 15-
16 kadar olan bu artezyenlerin üstüne bir motor konulmasının teminini vekilden rica
ediyorum.”
Yine Y. Alhas, başka bir oturumda Urfa’daki okul eksikliğini parlamentodaki

görüşmeler sırasında:196 “Pek muhterem arkadaşlar; Sayın Halil Turgut’un bir
cümlesi beni burada konuşmaya sevk etti. Halil Turgut Bey dediler ki: CHP devrinde
okuma imkânı her yere aynı cömertlikle verilmiş değildir. Şimdi, Sayın Halil Turgut
Bey bizim partimizin iktidarı devrinde Diyarbakır’ın durumunu söyledi. Müsaade
ederlerse ben, Halil Turgut Bey’e sizin iktidarınız zamanında Urfa’nın durumunu
arz edeyim: Urfa’da 1400 küsur köy vardır. Bu köylerin hâlen 571 tanesinde okul
yoktur.” diyerek gereğinin yapılmasını istemektedir. Alhas, başka bir birleşimde
Urfa’da merkez ve ilçelerdeki öğretmen eksikliğinin giderilmesi için dönemin
MEB’den yardım istemektedir.197 Hukukçu olan Yaşar Alhas eğitime verdiği
önemden olsa gerek Urfa’nın eğitimin seviyesinin yükseltilmesi için parlamentoda
mücadele etmiştir.
195
TBMM Zabıt Ceridesi, C. VII, B. 46, TBMM Matbaası, Ankara, 1960, s. 996.
196
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XII, B. 47, TBMM Matbaası, Ankara, 1960, s. 588.
197
TBMM Zabıt Ceridesi, C. IV, B. 66, TBMM Matbaası, Ankara, 1971, s. 71-72.
64
Bu dönemdeki diğer milletvekillerinin en azından meclis zabıtlarına göre pasif
olduğu anlaşılmaktadır. Tarafımızca incelenen tutanaklarda diğer parlamenterlere ait
herhangi bir kayıta rastlanılamamıştır.
3.4.3.2) 1961-1983 Dönemi

Bu periyotta parlamentoda yer alan milletvekillerinin diğer döneme nazaran
Urfa’nın meselelerine daha bir ağırlık verildikleri anlaşılıyor. Bunda yukarıda
belirtildiği gibi eğitim seviyesinin yükselmesinin etkili oldu düşünülebilir. Zira
eğitimli insanların daha bilinçli birer yurttaş olduğundan yola çıkılarak meselelere
yoğunlaşması pek tabidir. Bunun yanında halkın aydınlanması problemlerini
milletvekillerine iletmesi de tesirli olmuştur. Tutanaklarda göre bu devrin önemli
problemleri eğitim, tarım, sağlık, işsizlik olarak göze çarpmaktadır. Milletvekilleri de
bu sorunları yasama meclisine taşımışlardır.
Zabıt ceridelerinden yola çıkılarak elde edilen neticelere göre bu dönemin en
başarılı parlamenterleri Bahri Karakeçili ve Celal Paydaş’dır. Bilhassa 1965-1971
yılları arasında ziraattaki kuraklık nedeniyle zarar gören Urfa’daki çiftçilere yardım
edilmesi hususunda bu iki parlamenterin çiftçilerin sıkıntısını meclis gündemine
getirdiği tutanaklardan anlaşılmaktadır. Bu parlamenterlerden Karakeçili XV. Dönem
102. birleşimde halkın şikâyetlerini belirtmiştir. B. Karakeçili:198
“Sayın Demirel Hükümeti zamanında, kuraklık nedeni ile senelerden beri
mahsullerinin % 80 hasara uğrayan bölgelere, sıra dışı tercihli olarak bir miktar
işçi duş ülkelerde çalışmak üzere bir hak tanıtılmış, ayrıca az gelişmiş illerimizin
içerisinde bulunan Urfa iline dokuma ve iplik fabrikasının kurulması öngörülmüştü.
Bundan birkaç gün evvelki bazı gazetelerin verdiği haber ve Söylentiler, tercihli
olarak yurt dışına gidecek işçilerin şevkinin durdurulduğu, ayrıca 1971 yılı
içerisinde gerçekleştirilecek olan Urfa mensucat ve iplik fabrikasının işlemlerinin de
durdurulmuş veya gerilere bırakılmış olmasının haberleridir. Eğer bu söylentiler ve
yayınlar varitse, doğrusu üzülmek elde değildir. Çünkü senelerden beri en çok
kuraklığa maruz kalan vilâyet muhakkak ki, Urfa ilidir. Halkının % 90’ı geçimi
ziraat üzerinedir. Senelerden beridir kuraklık nedeni ile halk, ziraat kesiminde
198
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XIII, B. 102, TBMM Matbaası, Ankara, 1971, s. 518-519.
65
hemen hemen hiç mahsul almamaktadır. Onun içindir ki, Urfa ili halkının yaşlısı,
genci batı illerimizde pamuk tarlalarında çalışmak üzere göç etmekte ve çok kez
beraberinde götürdüğü birkaç kuruşu da oralarda harcayıp borçlu olarak köylerine
dönmekte oldukları da gerçek bir vakıadır. Bunun içindir ki, Urfa iline bir iplik
fabrikasının kurulması ve bin işçinin sıra dışı olarak dış ülkelerde çalışmak üzere
gitmesi için bir karar almışlardı. Zaten, bundan böyle gelecek bütün hükümetler bu
adaletsizliği gidermek için az gelişmiş bölgelere ve illere birtakım öncelik hakları
vermek mecburiyetindedirler. Urfa için çok hayatî olan bu iki husus Sayın Erim
Hükümeti tarafından gerçekleştirilirse, yine yukarıda ifade ettiğim espri içerisinde
hem hakkaniyete riayet edilmiş olacak, hem de vatanseverlik vasfını taşıyacaktır ve
elbette ki, bu yapıcı ve olumlu iki hayırlı işin sevabında Sayın Erim Hükümetinin
payı çok olacaktır. Bu hususta Sayın Erim Hükümetine güvenimiz sonsuzdur.”
Karakeçili, başka bir gündem maddesi görüşülürken söz alarak Urfa’daki
kuraklığın pek vahim bir hal aldığını belirterek meseleyi meclisle paylaşmıştır. Bahri
Karakeçili konuşmasında:199
“Muhterem milletvekilleri, Urfa’daki vatandaşlarımızın sıkıntısı tahmin
edilenin üstündedir. Tam mânasıyle Sina çölüne dönmüştür. Kuyulardaki sular
çekilmiş, otlar yeşermemiş, ekin denilen bir nesneye rastlanmıyor. Temel ekonomi
tarıma dayandığı için esnafı, tüccarı çalışamaz haldedir.” diyerek Urfa’daki
kuraklığının boyutunu dile getirmiştir. Bahri Karakeçili’nin bir toprak ağası ve aşiret
reisi olduğunu unutmamak gerekir. Zira o da kuraklıktan ciddi bir şekilde
etkilenmiştir. Karakeçili, Urfa’da halkın büyük tepkisini çeken yol su elektrik genel
müdürlüğünün (YSE)’nin kaldırması üzerine halkın şikâyetlerini belirtirken: 200 “YSE
Bölge Müdürlüğünün kaldırılması üzerine vatandaşlardan gelen mektubu okumak
istiyorum. Yazıklar olsun. Bizi temsil etmek üzere bulunduğunuz mevkilerden ses
çıkarmayanlara yazıklar olsun. Şanlıurfa’daki köylüsüne yol, su, elektrik getiren
18’inci bölgenin dağılmasına ses çıkarmayanlara yazıklar olsun diyor vatandaş.”
gereğinin yapılmasını istemektedir.
Bu dönemin bir diğer başarılı milletvekili ise Celal Paydaş’tır. Celal Paydaş
meclise verdiği önergelerden de anlaşılacağı üzere genelde Urfa’daki eğitim
199
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XXXVII, B. 107, TBMM Matbaası, Ankara, 1971, s. 240.
200
TBMM Zabıt Ceridesi, C. VII, B. 5, TBMM Matbaası, Ankara, 1971, s. 54.
66
problemlerine değinmiştir. Paydaş, XVI. Dönem 43. celsesinde Şanlıurfa’daki eğitim
sorunlarına şöyle değinmiştir:201
“Bugünkü eğitimle ilgili yasalar sebebiyle az gelişmiş yörelere öğretmen
göndermek imkânından yoksun bulunmaktayız. Az gelişmiş yörelerde, Doğuda ve
Güneydoğudaki okullarda, liselerde öğretmen yok mesabesindedir. Çoğu okullarda
300-400 öğrenciye bir öğretmen düşmekte, bazı okullarda olan öğretmenler de kendi
branşlarının dışındaki derslere girmek zorunda kalmaktadırlar. Yaptığımız
araştırmalarda, bu bölgelerdeki okulların çoğu öğretmen yokluğu nedeniyle
kapalıdır. Kapalı olmayan okulların ise derslerinin %90’ı boş geçmektedir. Özellikle
Siverek, Viranşehir gibi geri kalmış birçok yerde liseler kapalı vaziyettedir. Bu hazin
tablo bu seneye mahsus değildir ve tarih boyunca hep böyle olmuştur.” Paydaş,
eğitim yanında Doğu’nun kalkındırılması için alınması gereken tedbirler üzerinde
birçok önerge vermiştir.202
Bu periyodun parlamenterlerinden Ahmet Melik, Tarım Bakanlığı bütçesi
görüşülürken kuraklıktan etkilenen Urfa çiftçilerine yardım edilmesi hususunu
Meclis’e taşımıştır.203 XVI. Dönem Milletvekili Celal Öncel ise Meclis’e verdiği
önergede Şeyh Said İsyanı sırasında Urfa’dan mecburi iskâna tabi tutulan kişilerin
memleketlerine geri dönmeleri için istek de bulunmuştur.204
3.4.3.3) 1983-2003 Dönemi
Altı parlamento dönemini kapsayan yıllarda milletvekilliği yapan kişilerin

genelde hep aynı kişiler olduğu mevcut kaynaklardan anlaşılmaktadır. Bu periyotta
parlamenterlerin bazen 4 bazen de 5 dönem parlamentoda yer aldıkları biliniyor.
Örneğin Cenap Gülpınar 5, Necmettin Cevheri 5, Sedat Bucak 3, Zülfükar İzol 3,
Seyit Eyüppoğlu 3, Fevzi Şıhanlıoğlu 3, Ahmet Karvar 2, Yahya Akman 2, İ. Halil
Çelik 2 dönem milletvekilliği yapmıştır. 1983-2003 yılları arasında milletvekilliği
yapan parlamenterlerin Urfa ile ilgili meseleleri Meclis gündemine taşıdıkları
201
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XXIII, B. 43, TBMM Matbaası, Ankara, 1977 s. 532.
202
TBMM Zabıt Ceridesi, C. VIII, B. 38, TBMM Matbaası, Ankara, 1977 s. 585.
203
TBMM Zabıt Ceridesi, C. III, B. 111, TBMM Matbaası, Ankara, 1977 s. 274.
204
TBMM Zabıt Ceridesi, C. VI, B. 114, TBMM Matbaası, Ankara, 1964, s. 396.
67
sorunlar genelde yol yapımı, su, elektrik, GAP, sağlık, yatırım, okul gibi bir şehir
için olmazsa olmazlarıdır.
Bu dönemin zabıt ceridelerine göre en başarılı parlamenteri Vedat Melik’tir.

Bu sonuca tutanaklardan aldığımız rakamlara göre ulaştık. Nitekim V. Melik, bir
dönem milletvekilliği yapmış olmasına rağmen 216 önerge vermiştir. Bu önergelerin
büyük çoğunluğunu yukarıda belirtilen ana meseleler oluşturmaktadır. Vedat
Melik’i, Turan Tüysüz ve Zülfükar İzol takip etmektedir. Bazı milletvekillerin birkaç
dönem parlamenter olmasına rağmen hiç önerge vermedikleri zabıt ceridelerinden
anlaşılmaktadır.
Şanlıurfa için çok önemli olan sulama problemi sık sık milletvekilleri
tarafından gündeme taşınmıştır. Bunlar İzol verdiği önergede205 “1-Şanlıurfa Merkez
içme suyu Projesi ne zaman bitirilecektir? 2-Suruç içme suyu Projesi hangi
aşamadadır ve ne zaman bitirilecektir? Suruç halkı susuzluktan ne zaman
kurtulacaktır açıklar mısınız? 3-Baziki Sulama Projesi hangi aşamadadır, ne zaman
bitirilecektir?” diye hükümete sorarken aynı probleme Vedat Melik de değinmiştir.206
Su meselesine diğer milletvekilleri de ehemmiyet vermişlerdir. Konuya

değinen Mahmut Yıldız207 “Sayın Başkan, değerli milletvekillerini; hükümetimiz,
kuraklığa mahkûm edilmiş, yaşam savaşı veren çiftçimize gerekli desteği vermez ve
alacağı önlemler paketini uygulamaya acilen koymazsa, gözleriniz toprakla doysun
diyerek sorunlarını çözmeye çalıştığımız çiftçilerimizin tamamını diri diri mezara
gömerek, bu Mecliste, Türkiye'deki bütün çiftçilerin ruhuna hep birlikte Fatiha
okuruz.”
Urfa kentinin önemli meselelerinden biri de elektrik meselesidir. Bu meseleyi
parlamenterlerin yasama meclisine getirdiği tutanaklardan anlaşılmaktadır. Vedat
Melik, Meclis gündem maddesi görüşülürken aldığı sözle Urfa’daki elektrik
kesintisinin son bulması için meclise208 “Bugün Şanlıurfa, bölgenin nüfusu en büyük
illerinden biridir. Ancak, özellikle son dört beş yıldır Urfa'da elektriğin kesilmediği
205
TBMM Zabıt Ceridesi, C. V, B. 29, TBMM Matbaası, Ankara, 2002, s. 361-362.
206
TBMM Zabıt Ceridesi, C. III, B. 27, TBMM Matbaası, Ankara, 1999, s. 680-681.
207
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XXXXVIII, B. 84, TBMM Matbaası, Ankara, 2002, s. 185.
208
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XIV, B. 77, TBMM Matbaası, Ankara, 2002, s. 21.
68
tek bir gün yoktur. 2001 yılında TEDAŞ Müessese Müdürlüğü kayıtlarına göre,
kayıtlara girecek boyutta 2293 arıza meydana gelmiş ve arızaların meydana geldiği
yerleşim birimlerine 4238 saat elektrik verilememiştir. Yine, son yıllarda kış
aylarında, bütün il genelinde, yani, 11 ilçe merkezî ve 2000’den fazla köyde bazen
günlerce süren elektrik kesintileri olmaktadır. Elektrikli ev aleti bozulmamış hiçbir
aile yoktur.” diye serzenişte bulunmuştur. Bu problemin çözülmemesi üzerine Urfa
milletvekilleri Meclis’e toplu önerge vermişlerdir.209
Urfa’nın diğer problemlerinden sağlık, eğitim, GAP, işsizlik, çiftçinin
destekleme ödenekleri gibi sorunlarına parlamenterlerin yaklaşımı genelde meselenin
çözümü için büyük uğraş verdiğini zabıt ceridelerinden anlaşılmaktadır.
IV. BÖLÜM
AŞİRETİN SİYASALLAŞMASI
209
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XV, B. 85, TBMM Matbaası, Ankara, 2002, s. 243.
69
4.1)1950-2003 Yılları Arasında Mecliste Urfa’yı Temsil Eden Milletvekillerinin
Siyasete Girme Sebepleri ve Etkileri
4.1.1) Ekonomik Sebepler
Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi özellikle de Şanlıurfa’nın yaşam

biçimi hâlâ büyük ölçüde geleneksel aşiret düzeni değerlerine dayanmaktadır.
Yöresel kabile şefleri ve ağalar, himayelerinde bulunan kişilerin refah ve barınma
ihtiyaçlarını karşılayarak, bunun karşılığında oylarına talip olup, onları istedikleri
şekilde yönlendirebilmektedirler.210
1950’den bu yana yani çok partili hayata geçişin sağlandığı dönem olan 1946
genel seçimleriyle birlikte aşiretler siyasallaşmaya başlamıştır. Rüstem Erkan’ın
ifadesiyle siyasal aşiret unsuru, Doğu ve Güneydoğu’yu feodaliteye hapsederken, bu
grupların siyasete girmeleriyle beraber aşiretin kökleri toprağa daha bir sağlam
sarılmıştır. Aşiretler, siyasete adım atarken birtakım ekonomik ve şehirli aşiret
öğesini de ortaya çıkarmışlardır. Artık 1930’ların aşiretleri köylere hapsolmamış;
tam tersi 1950’deki ekonomik ve sosyal gelişmelerle beraber şehirlere giderek
oradaki ekonomik realiteyi görmeye başlamışlardır. Şanlıurfa’daki aşiretlerin
siyasetle ilgilenmelerinin bir dönüm noktası olan Şeyhanlı Aşireti lideri Ömer
Cevheri’nin DP’den milletvekili olmasının altında bu temel dayanak yatmaktadır.
Ekonomik realiteyle birlikte aşiretler siyasete girdikten sonra bazı ekonomik
faydalar sağladığı görülmektedir. Köy ağası da olan Ömer Cevheri siyasete girdikten
sonra ticaretle uğraşmaya başlamıştır. Ömer Cevheri’den sonra Meclis’e giren Hasan
Oral toprak ağası olarak Meclis’e girerken, sağladığı siyasi ilişkileri de kullanarak
ticarete girmiştir. Bunun yanında Kemal Badıllı, Mehmet Celal Bucak, Necmettin
Cevheri, Sedat Bucak, Seyit Eyyüpoğlu hem aşiret reisi hem de ticarette sağladıkları
avantajları iyi kullandıklarını belirtmek gerekir. Urfa’da dolaştığınız vakit,
zamanında milletvekilliği yapmış; fakat şimdi ticaretle uğraşan milletvekillerine ait iş
yerlerini, plazalarını görmeniz mümkündür.
Aşiret liderlerinin siyasette yer almak istemesinin nedenlerinden biri olan
ekonomik sebep, aşiretteki üyelerine iş bulmanın yanı sıra aşiret reislerine bazı
210
Vahap Uluç, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Toplumsal ve Siyasal Yapısı: Mardin Örneğinde
Siyasal Katılım, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
İstanbul, 2007, s. 46.
70
patronaj düzeyde katkı yaptığı söylenebilir. Yani dünün ağası, aşiret lideri, bugünün
patronu şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Yine siyasete giren ağalar ve aşiret reisleri
artık şehirdeki ihalelerden sorumlu birer yönetici durumuna geldiler. Çünkü bu
kişilerden habersiz ihaleleri almak çok zordur. Ya kendisi ya da akrabaları bu
ekonomik pastadan yararlanırlar. Aşiretler, konusunda uzman bir kişi olan Dicle
Üniversitesi Sosyoloji bölüm başkanı Rüstem Erkan aşiretlerin siyasetle
ilgilenmelerini şöyle açıklamıştır.211
“Bölgede siyaseti aşiretler belirliyor. Cumhuriyet'in kuruluşundan beri devam

eden aşiretlerin etkisi kırılmamış. Batı’da Cumhuriyet ve demokrasi feodalizmi
tasfiye ederek ortaya çıkarken, Türkiye'de ise Osmanlı'dan kalan miras günümüze
kadar devam ediyor. Eskinin aşiret reisleri, bugünün işadamları veya siyasetçileri
olarak ortaya çıkıyor. Türkiye’deki siyasi partiler, seçmenle birebir ilişki
kurmaktansa bir aşiret reisi ile ilişki kurup 20-30 bin oyu denetlemesi daha kolay
olduğu için bu sistemi devam ettirmiştir. Siyasi partiler bu aşiret yapısının değişmesi
için ciddi bir çaba göstermemiştir.”
Erkan’ın da ifade gibi aşiret, yani feodalizmin kalesi, bugünün gayri resmi
birer despotik derebeyleri olan reisleri sayesinde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Fakat
çağdaşlaşmayla beraber geleneksel aşiret liderlerin meşruiyetinin erozyona uğramaya
başlaması, devletin ekonomik hayat ve sosyal alandaki nüfuzunun bölgede artması ve
kırsal kesimi pazar piyasası ile bütünleştiren kapitalist ilişkilerin gelişmesi, çıkar
ilişkilerinin biçimini değiştirmiştir.
Daha önceleri aşiret liderleri oya karşılık kendi maddi imkânlarını köylüye
sunuyor iken, şimdi ağalar ve geleneksel liderler siyasal partiler aracılığı ile köylere
yol, su, elektrik gibi alt yapı hizmetleri götürmekte ve bu hizmetlerin karşılığı olarak
köylüden oy istemektedirler.212
4.1.2) Sosyal Statü
211
Faruk Balıkçı, “Aşiret Reisleri ve Şeyhler Meclise”, Hürriyet, S. 19660, 26.09.2002, s. 16.
212
Uluç, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Toplumsal ve Siyasal Yapısı: Mardin Örneğinde Siyasal
Katılım, s. 50.
71
Kabile toplumlarında var olan kendi kendini eğitebilme, düzen kurma ve kendi
kendini yönetilme olgusu merkezi bir siyasal yönetimin var olması durumunda da bu
merkezi siyasal yönetimin de çok zayıf ve gevşek bir yapıda olmasına yol
açmaktadır. Gerçekten de kabile toplumlarının siyasal işlevler ifa eden reisleri
olduğunu ve reislerin fonksiyonlarının sadece kendi kabilelerini yönetmek değil, aynı
zamanda bazen rekabet ya da husumet ilişkileri güttükleri diğer kabilelerle de siyasal
uzlaşmaya varmak, antlaşmalar yapmak, kabileler arasındaki güç dengesini de ince
bir diplomasiyle hesaplamak olduğu biliniyor.213
Siyasi bir birlik olan aşiretler aynı zamanda bir kültür toplumsallaşması
yönüyle önem taşımaktadır. Bu kültürün lideri olan aşiret reisi, aşiretin mülkünün
manevi sahibi, aşiretin de babası sayılır. Bu nedenle aşiretin çıkarlarını korumak,
prestijini sürekli yüksek tutmak, onun görevleri arasındadır. Bu çıkarlar şunlardır.
Aşiretin diğer aşiretler arasında önemli olan yerini korumak hatta daha üst düzeylere
çıkarmak. Aşiretin veya mensuplarının devlet ile olan ilişkilerinde, aracılık yapmak.
Bürokrasi ile kurulacak kontak yoluyla, aşireti devlet katında temsil etmek ve olup
bitecek işlerini halletmek.214
Genel seçimlerde Doğu ve Güneydoğu’ya dağıtılan milletvekili kontenjanı az

olduğundan milletvekili seçilecek aşiret reislerinin diğer aşiretlere karşı üstünlük
sağlıyor olması, sosyal statüde aşiretlerin siyasetten haz duymasına neden olmuştur.
Kazanmanın bir şeref ve itibar sayıldığı bu seçimler, önceleri yalnız aşiret

reisliği ile sınırlı olan siyasal katılımı bu durumda artırmakta ve halk böylece politize
olmaktadır. Yöredeki seçimler milletvekili, (eskiden) senatörlük, yahut belediye
başkanlığı, il encümen üyeliği seçiminden ziyade aşiretler arası bir savaşa dönüşür.
Bu savaş çoğu kez politik alanda tartışma ile yetinmez, birçok can alma pahasına
sıcak bir süreç izleyip gider.215
Kimi zaman sırf itibar kazanmak amacıyla aşiretlerin birbirleriyle ittifak ederek
diğer aşiretlere karşı üstünlük kurdukları da görülmektedir. Parlamento seçimleri kan
bağı ile meydana gelmiş olan aşiretin gücünün en belirgin göstergesidir. 216 Örneğin
213
Nur Vergin, Siyasetin Sosyolojisi, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 2003, s. 33.
214
215
216
72
Bin-i Muhammed aşiret reisi eski Şanlıurfa Milletvekili Mehmet Yalçınkaya, XX.
Dönem seçimlerine bağımsız aday olarak girmiş, topladığı 22 bin oyla siyasilere
mesaj göndermişti. Nitekim bu mesajı iyi okuyan DYP, Yalçınkaya’yı XXI. Dönem
Milletvekili listesine dâhil etmiştir.
Tüm bunların ötesinde siyasette milletvekili seçilen aşiret ağalarının bazı kan
davalarını çözerek büyük saygınlık sağladıkları da bilinmektedir. Çünkü kan davası,
aşiret yapısında kolektiflik sorumluluk ve kabile üyelerinin sıkı bir denetim altında
bulundurulmaları, her bir kabilenin kendi insanları üzerinde asayiş sağlama çabası
gütmesini zorunlu kılmaktadır.217 Örneğin Şanlıurfa’da Demir, Felhan, Çakmak
aileleri arasındaki kan davasını Şanlıurfa CHP Milletvekili Vedat Melik’in araya
girerek kan davasını bitirmesi, Melik Aşireti’nin saygınlığının artmasına neden
olmuştur.
Siyasete giren aşiret reisine sosyal statü kazandıran ve aşiretin itibarını artıran
bir diğer neden aşiret ağalarının siyaset yoluyla yol, sulama sistemleri, su boruları,
elektrik, okul gibi herkesin istediği ama kolay elde edilemeyen bir takım hizmetlerin
diğer köylere değil de kendi taraftarlarının köylerine ulaşmasını sağlayabilmesidir.218
Yine ciddi bir sıkıntısı olan bir köylü kendi milletvekiline gidip yardım isteyebilir.
Sonuç olarak siyaset yoluyla aşiretler hem kendi güçlerini artırıyor, hem de
aşiretlerinin sosyal statülerini yükselterek diğer aşiretler arasında daha itibarlı, daha
güçlü bir konuma getiriyorlardı.
4.1.3) Hizmet
Hizmet, birçok milletvekilinin belirtmeye çalıştığı “biz oraya hizmet için

gittik” sözünün anatomisidir, ya da parlamenterlerin saklandığı bir argüman
olmuştur. Aşiret üyesi veya reisinin niçin siyasete girdiniz sorusu sorulduğu zaman
alabileceğiniz yegâne deyim olmuştur hizmet. Star gazetesi yazarı Murat Menteş’in
217
Vergin, Siyasetin Sosyolojisi, s. 32-33.
218
73
2006 yılında Şanlıurfa milletvekili Zülfükar İzol’a sorduğu sorunun cevabına
bakılırsa hizmet anlayışı gelenekselleşmiştir:219
Her dönem milletvekili seçilmenizin sırrı nedir? Aşiretinizin olmasının

bunda etkisi var mı?
Her şeyi aşirete bağlamak doğru değil. Şanlıurfa’da vatandaşın sorunlarına

eğilmemiz, sorunlarını çözmeye çalışmamızın, güzel hizmet vermemizin bunda etkisi
var. Elimizden geldiğince, vatandaşın yanımızdan mutlu ayrılmasını sağlamaya
çalışıyoruz. İnsanların sıkıntılarının giderilmesine uğraşıyoruz. Öyle milletvekilleri
vardı ki, kendi iline gidemiyor ya da ayda yılda bir gidiyor. Biz öyle değiliz. Ayda en
az 3-4 kez, bazen 5-6 kez Şanlıurfa’ya gidiyorum. Yazın 55 derece sıcaklıkta dahi
Şanlıurfa’da oluyorum. Köy köy, mezra mezra dolaşıyorum. Sivil toplum örgütleri,
bürokratlar, vatandaşlar, parti teşkilatlarını dolaşıyorum. Sorunları gerektiğinde
Meclis gündemine taşıyorum. Gerekirse müsteşarlara, genel müdürlere gidip,
sorunun çözümü için çaba harcıyorum. Seçmeni dinliyorum. Bana gelen her insanın
mutlu ayrılmasını istiyorum. Genel Kurul’da değilsem, mutlaka odamda görüşme
yapıyorum. Şanlıurfa’da milletvekili seçilebilmek için en az 25 bin oya ihtiyaç var.
Ben her dönem birinci sıradan milletvekili seçiliyorum. Milletvekili seçilmemde
aşiret reisliğim değil, seçmene iyi hizmet vermenin etkisi bulunuyor. Çalışma
biçimiyle örnek kişi olmalı. En önemli temel özellik budur. Bu özellikler sizi aşirette
ön plana çıkarıyor, yükseltiyor.
Hizmet, Zülfükar İzol’un da saklandığı kavram olmuştur. Belki Zülfükar İzol,

hizmet adına Şanlıurfa’ya önemli katkıları olmuş olabilir; zira Z. İzol mecliste
Şanlıurfa’nın meselelerini meclise taşıyan parlamenterlerin başında gelir.220 Ancak
listeye alınırken aşiretinin etkisini gizlemesi bu gerçeği yok sayması ilginçtir.
Aslında klişeleşmiş bir ifade Şanlıurfa’da yerini bulmuştur. Arkamda 30 bin paket oy
var. Bu söz siyasileri hem cezp ediyor hem de iştahlarını bu yöne çeviriyor. Sadece
Zülfükar İzol mu? Bu sözü Seyit Eyyüpoğlu’ndan da duymak mümkündür.221
Sayın vekilim milletvekili olmanızda aşiretinizin katkısı olmuş olabilir mi?
219
220
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XI, B. 64, TBMM Matbaası, Ankara, 1999, s. 503-505.
221
14.010.2008 Tarihinde TBMM’de Seyit Eyyüpoğlu’yla Yapılan Görüşme.
74
Seyit Eyyüpoğlu: Kesinlik hayır. Bir kere ben milletvekili olurken aşiretimden
hiç bahsetmedim. Bunun yanında aşiretçilik ve aşiret Urfa’da artık itibar edilmeyen
birer sosyal öğelerdir Anavatan döneminde Şanlıurfa için yaptığım hizmeti tüm
Urfalılar bilir. Bağımsız bir aday olarak seçilmiş olabilirim. Fakat bağımsız
seçilmem yaptığım hizmetlerden ve halkın bana olan teveccühünden kaynaklanıyor.
Bunun yanında halk sizden hizmet bekler. Köylü yolunu, elektriğini suyunu
getirmenizi bekler. Siz bunları yerine getiremezseniz bir dahaki seçimde bu
kişilerden oy alamazsınız. Ben şahsım olarak özellikle halkla iç içe halkın yanında
olmaya gayret ettim. Halkın ayağına bizatihi gittim. Onların sıkıntılarına, dertlerine
derman olmaya çalıştım. Halk bunları bizden bekler. Biz de halka bunlara cevap
vermek zorundayız. Zaten Meclis’te olmamızın gereği budur.
Genel bir ifade olan hizmet kavramı işte böyle milletvekillerinin siyasete
girerken kullandıkları genel tekrar bir vecize olmuştur. Bu söz, Şanlıurfa için
konuşmak gerekirse yöre vekillerinin siyasi arenaya koşarken kendisine oy veren
kimselere verdikleri sözün teminatı olmuştur.
4.2) Siyasilerin Aşiret Liderlerini Siyasette Görmek İstemelerinin Nedenleri
XIX. yüzyılda Osmanlı’nın yönetim ağını sıklaştırması, aşiretleri

çatısı altında bir araya getiren emirliklerin ortadan kalkmasına
neden oldu. Bunun sonucunda dolaylı yönetim(aşiretler) tümüyle
yok olmadı; fakat daha düşük düzeylerde devam etti. Bu dönemde
her reis kendine bağlı adamları arttırmak ve devletten ayrıcalık ve
güç elde etmek için diğerleriyle rekabet etti.222 Bazı reisler bu yolla,
daha önce hiçbir aşiret reisinin sahip olmadığı kadar güç elde
ettiler.
Bu yeni dönemin tipik politik birimleri büyük aşiretler ya da
aşiret konfederasyonlarıydı.223 Cumhuriyet’e geçişle birlikte yeni
222
Tekin, Hakkâri Örneğinde Aşiret, Cemaat ve Akrabalık Örüntülerinin
Modernleşme ve Kırsal Çözülme Sürecindeki Siyasal ve Toplumsal Sonuçları, s. 82.
223
75
kurulan Türk Devleti’nin devlet içersinde gayri resmi böyle bir
yapılanmaya tahammülü olamazdı. Nitekim bu dönemde yapılan
bazı gelişmeler sayesinde aşiret unsuru büyük ölçüde yıkılmaya yüz
tutmuştur. Bahattin Akşit’in belirttiği gibi bu dönemde224 “aşiret,
cemaat, tebaa kimliklerinin yerine, aile ve vatandaş kimlikleri
geçirilmeye çabalanmıştır.”
Cumhuriyet rejimi, 1930’lu yıllardan başlayarak bölgede
merkezîleşme politikalarını daha da arttırdı. Bu yeni rejim
merkeziyetçi ve milliyetçi toplumsal bütünleşme projesine direnç
gösteren Kürt aşiretlerinin direncini kırmak ve çözülmelerini
başlatmak için zorunlu bir İskân Kanunu çıkardı.225 Bu kanunla bazi
önemli aşiretlerin güçlerini yitirdiği anlaşıyor. Örneğin Şeyhanlı
Aşireti lideri Ömer Cevheri’nin Adana’ya iskân edilmesi gibi.
1945’lere kadar devlet aşiret düzenini yıkmak için epey yol
aldığı söylenebilir. Fakat II. Dünya Savaşı’ndan sonra Türkiye’de
başlayan sanayi hamleleriyle birlikte köy ağaları ve aşiret reisleri
şehre giderek, oradaki lütuflardan yararlanma yoluna gitti. Aşiret
liderlerinin şehirdeki yaşayış tarzına ve sosyal öğelere alışma
dönemi kısa sürmekle beraber aşiret üyelerinin de şehre göçmesi
aşiret ağalarının yeni hegemonyasının başlamasına neden oldu.
Aslında bu çok basit bir mantıktır. Örneğin 2009 Mart yerel
seçimlerinde Erzurum’dan İstanbul’a Malbat’ıyla göçmüş Emin
Atmaca adlı şahıs, İstanbul’a yerleştikten sonra çevresindeki göç
odaklarının da etkisiyle siyasete soyunmuş ve CHP’nin meşhur
“Çarşaf Açılımı” denilen girişimde başrol oynamış daha sonra
CHP’ye geçtikten sonra Eyüp Belediye Başkan Aday Adayı
olmuştur.226
224
Bahattin Akşit, “İç Göçlerin Nesnel ve Toplumsal Tarihi Üzerine Gözlemler: Köy Tarafından Bir
Bakış”, Türkiye’de İç Göç, Hazırlayan: Ahmet İçyudu ve diğerleri, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul,
1997, s. 32.
225
Tekin, Hakkâri Örneğinde Aşiret, Cemaat ve Akrabalık Örüntülerinin
Modernleşme ve Kırsal Çözülme Sürecindeki Siyasal ve Toplumsal Sonuçları, s. 84.
226
Nuray Mert, “CHP’nin Çarşaf Açılımı”, Radikal, S. 4437, 11.12.2008, s. 14.
76
Bunun gibi döngüler daha 1950’lerin başında Şanlıurfa’da
yaşanmaya başlamıştı. Bizi burada asıl ilgilendiren siyasetçilerin
neden bu göç gruplarına ihtiyaç duyduğudur. Çok partili hayata
geçişle birlikte siyaset kulvarında yeni bir anlayış hâkim olmuştu.
Bu anlayışa göre Doğu ve Güneydoğu Bölgesi’nde siyasetçiler
burada diğer partilerin önüne geçmek için bölgede güç unsuru olan
ağa, şeyh ve aşiret liderlerini yanlarına çekmeye başladılar. İlk bu
atağı yapan Demokrat Parti olmuştur. 1950 milletvekili genel
seçimlerinde siyasi partiler, Şanlıurfa bölgesinde Ömer Cevheri,
Hasan Oral, Abdurrahman Odabaşı’nı listelerinde ilk sıralara
yerleştirerek bölgede büyük oranda oy almayı sağladılar.
Siyasetçiler, bu bölgelere geldikleri zaman ilk başlarda aşiret
reisinin evine gitmeye başladılar. Çok tabii bir durum olan bu
anlayış yararcı esaslardan doğmuştur. Siyasiler halkın ayağına
gitmektense halkın seçme gücünü elinde bulunduran aşiret
reisleriyle irtibata geçmek daha doğru ve faydacı sonuç
vermektedir.
Menderes yönetimi de bu anlayışla 1950, 1954 ve 1957
milletvekili genel seçimlerinde aşiret ağalarının ayağına giderek
hem onların güçlerinden yararlanmış hem de diğer partilerin bir
adım önüne geçmişlerdir. Bu durum Yeşilçam’ın filmlerine dahi
yansımıştır. Ünlü Şener Şen’in Züğürt Ağa filminde, siyasetçiler
seçim zamanı Şener Şen’i ziyaret etmekte ve köydeki oylara talip
olduklarını ifade etmektedir.
Aşiret düzenini yıkmaya çalışan statükocu CHP, 1957 genel
seçimleriyle beraber o da aşiret modasına uymak zorunda kaldı.
Önce Siverek bölgesinde Hasan Ağan daha sonraki seçimlerde
Bahri Karakeçili’yle beraber bu düzenin savunucusu olmaya
başladılar. Yani kendi söndürdükleri ateşi yeninden alevlendirdiler.
Devlet bürokrasisi, aşiretlilerin kendileri ile olan yakın
ilişkilerinden memnun olduğu gibi bu ilişkiyi devam ettirdiler.
77
Günümüze kadar devam eden bu ilişki en son 2002 genel
seçimlerinde görülmüştür. AKP ve CHP yöneticileri aşiret lideriyle
görüşerek milletvekili listesini hazırlamışlardır. 2002’de yapılan
milletvekili genel seçimlerinde partilerin milletvekili listelerine
bakılacak olursa bu ilişkinin boyutunu kolay bir şekilde görülecektir.
AKP 1- Zülfükarİzol İzol Aşireti lideri

AKP 2- Mahmut Kaplan Şeyhanlı Aşireti
AKP 3- Faruk Bayrak Süleymanlar Aşireti
CHP 1- Vedat Melik Melik Aşiret reisi
CHP 2- Turan Tüysüz Kalendar Aşiret reisi
Bağımsız Sabahattin Cevheri Şeyhanlı Aşireti
Tablo bu şekilde oluşurken aslında aşiret reisleri Anavatan ve DYP’de

toplanmıştı. Fakat bu iki partinin meclise girmemesinden dolayı birçok aşiret lideri
parlamenter olma şansı elde edemedi.
Sonuç olarak siyasetçiler aşiret liderlerini neden partilerinde görmek

istemesinin nedenleri şöyle değerlendirilir. Siyasetçilerin aşiretlerle
olan yakın ilişkileri ise büyük ölçüde parti merkezli yararcı esaslara
dayanmaktadır. 1945’ten sonra çok partili hayata geçilmesi ile
birlikte aşiretler, siyasi partiler için bir oy deposu olma özelliğini
kazanmış ve her ideolojiden parti, özellikle de sağ partiler bundan
yararlanmak istemişlerdir. Böylece çok partili hayata geçiş
aşiretçiliğe işlerlik kazandırmıştır. Politikacılar, tek tek seçmenleri
ikna etmek yerine, aşiret liderleri ve şeyhler ile yakın temasa
geçerek blok halinde oyları partilerine kazandırmanın daha az
maliyetli olduğunu ve daha az çalışma gerektirdiğini
görmüşlerdir.227
227
Katılım, s. 206.
78
Siyasi partilerin aşiretlerle ne kadar yakın ilişki içinde
olduklarını bölgeden seçilen milletvekillerinin geldikleri sosyal
tabaka ve sınıftan anlamak mümkündür. Nitekim 1991 milletvekili
genel seçimlerine kadar Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden seçilen
milletvekillerinin % 90’ı ağa, bey veya şeyhtir ya da aşiret
kökenlidir.228
1999 milletvekili genel seçimlerinde, Urfa’da parti
yandaşlarının arabalarının ön camına büyük puntolar biçiminde
mensubu oldukları aşireti yazmış olmaları ve bu şekilde siyasal
partilere güçlerini göstermeleri, parti sisteminin aşiret temelli
yapıya yeni bir işlerlik kazandırdığı yönündeki iddiamızı destekler
mahiyette bir kanıt olabilir.229 Bölgesel sosyolojik veriler üzerine
araştırma yapan Rüstem Erkan’ın siyasetin aşireti nasıl
güçlendirdiği üzerine yaptığı tespit çok ilginçtir.230
DP, 1950 genel seçimlerinden itibaren Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde
CHP’ye karşı büyük bir üstünlüğe sahip oldu, özellikle 1950 ve 1954 genel
seçimlerinde bölgede tek parti konumuna geldi. 1950 genel seçimlerinde Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’ndeki 32 milletvekilinin 28’ini; 1954 milletvekili genel
seçimlerinde 35 milletvekilinin tamamını; 1957 milletvekili genel seçimlerinde ise
bölgedeki 41 milletvekilinin 24’ünü DP kazanmıştır.
DP’nin Türkiye’nin diğer bölgelerine göre Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde
daha yüksek oy almasının anlaşılabilir sosyal ve politik nedenleri var. Kısaca, tek
parti döneminin uygulamalarından Güneydoğu Anadolu Bölgesi, diğer bölgelere
göre daha olumsuz etkilendi denilebilir. 27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi’nden sonra
Güneydoğu Anadolu’da farklı bir siyasal yapının ortaya çıktığı görülüyor. Bu
seçimlerin en ilginç sonucu, Ekrem Alican liderliğinde bazı aşiret beylerinin
desteğiyle kurulan Yeni Türkiye Partisi’nin (YTP) yüksek oy almasıdır.
228
229
Katılım, s. 206.
230
24.01.2009 Tarihinde Rüstem Erkan’la Dicle Üniversitesi Sosyoloji Bölüm Başkanlığı’nda
Yapılan Görüşme.
79
YTP, 1961 seçimlerinde Türkiye genelinde yüzde 13,7 oranında oy alırken
Güneydoğu Anadolu’da yüzde 40, Doğu Anadolu Bölgesi’nde ise yüzde 30,2
oranında oy aldı. YTP, 1965 seçimlerinde ülke genelinde yüzde 3,7 oranında oy
alırken, Kürt nüfusunun yoğun olduğu illerde yüzde 58’in üzerinde oy almıştır.
1969 milletvekili genel seçimlerinde ise, YTP’nin ülke genelinde oyları yüzde
2’lere düşmüş olmasına rağmen, Kürt nüfusun yoğun olduğu illerde oyların yüzde
53’ünü aldı. Bu sonuç, 1950-1960 yılları arasında DP iktidarı döneminde Güneydoğu
Anadolu’da egemen olan dinsel ve aşiret yapısının büyük oranda desteklendiğini ve
bunun da 1960 sonrasında bir siyasal hareketi destekleyecek düzeye geldiği
görülüyor. Başka bir deyişle bu yıllarda bölgede Kürt etnik kimliğinden öte, aşiret ve
toprak ağalığının siyasette etkili olduğu görülmüştür.
1950 ile başlayan süreç aşiretin siyasallaşması ve siyasilerin aşiretleri
barındırması DP ile başladı ve günümüze kadar devam etmiştir. Bölgede, bu süreçten
her iki tarafın yani aşiretle siyasetin birbirini tamamladığı ve birbirinden yararlanma
yoluna gittikleri gözlemlenebilir.
4.3) Aşiret Siyaset İlişkisine Urfa Halkının Bakış Açısı
Şanlıurfa bölgesinde yaşayan halkın büyük bir bölümü bir aşirete mensuptur.
Halkın aşirete bağlılığının çeşitli nedenleri vardır. Bunlar halkın toplu halde yaşamak
isteği, toprağa bağlı ekonomik yapısı, yalnızlaşma korkusu ve barınma ihtiyacından
dolayı bölgedeki insanlar aşirete olan bağlılıkları devam etmektedir. Genel olarak
yukarıda belirtilen hususlar bireyin siyasal katılımını da belirlemektedir. Bu yüzden
aşiret siyaset ilişkisine yöredeki halkın bakış açısı ile aşiret liderlerinin bakış açısıyla
paralellik gösterdiği öne sürülebilir. Ahmet Taner Kışlalı, bölgedeki analizleri
sonucu elde ettiği verilere dayanarak, halkın oy verirken bazı hususlara dikkat
ettiğini öne sürmektedir. Bunları güvenlik isteği, saygınlık isteği, duygusal bağlılık,
dinsel ve siyasal inançlar olarak belirlemektedir.231 Aşağıda belirtilen anketin sonucu
Kışlalı’nın fikirleriyle aynı doğrultuda olduğunu ortaya koymaktadır.
231
Ahmet Taner Kışlalı, Siyasal Sistemler, Siyasal Çatışma ve Uzlaşma, İmge Kitabevi, Ankara, 1991,
s. 190.
80
Partilere Oy Verirken Neye Dikkat Edersiniz? Kiş %
i
Aşiretimin Önceliği 20 20
Ekonomi Politikaları 37 37
Dinsel Konulara 22 22
Demokrasi Alanındaki Açılımları 15 15
Milli Duygulara Hitap Edecek Partiye 6 6
Toplam 100 100
Eğitim durumunuz Kişi %

İlkokul mezunu 20 20
Ortaokul mezunu 34 34
Lise mezunu 30 30
Üniversite mezunu 16 16
Toplam 100 100
Yüz yüze 100 kişiyle yapılan anket sonucunda halkın özellikle aşiretlerini ve
ekonomik politikaları ön plana çıkardıkları görülmüştür. Zira halkının bu yaklaşımı
aşiret siyaset ilişkisinin bölgede ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Bu
tespitlerde 100 kişinin 20’si aşiretleri hangi partiye oy verirse o partiye oy vereceğini
ifade ederken, 37’si ekonomik politikalara, 22’si dinsel ağırlıklı partiye oy
vereceğini, 15’i demokratik açılımlara oy vereceğini, 6’sı ise milli duygulara hitap
edecek partiye oy vereceğini ifade etmiştir. Bunun yanında değerlendirilmesi
gereken bir diğer nokta aşiretin önceliğini ön plana çıkaran kişilerin 3’ünün
üniversite, 4’ünün lise, 13’ünün ise ortaokul ve ilkokul mezunu olmasıdır. Burada
aşiretin yok olmasını istemeyen kişilerin çoğunluğunun lise ve ortaokul mezunun
olması ilginçtir.
1)Bir Aşiretin üyesi misiniz?

2)Üyesi iseniz siyasal tercihlerinizde aşiret ne
81
kadar önemlidir? Kişi %
1)Evet Üyesiyim. 2) Çok önemlidir. 70 70
2)Hayır, Aşiretim Yoktur. 2)Kendi 30 30
Tercihimi Kendim Belirlerim.
Toplam 100 100
Aynı kişiler üzerinde yapılan ankette kişilerin siyasal

tercihlerinde aşiretin önemi % 70’i önemli bulurken, % 30’u ise
önemsiz olarak değerlendirmiştir. Zaten Aşiretlerin bölgede önemi
varken halkın bu önemi göz ardı etmesi beklenemezdi. Genelde
aşiret liderleri arkamda şu kadar oy var, bana aday listesinde şu
sırayı vereceksiniz derken haklılığını ortaya koymaktadır. Belirtilen
anketlerde gerçekten halkın belli bir aşirete üye olduğunu ortaya
çıkarmıştır. Anket yapılırken Veysel Nacar adlı kişi aşiretlerle ilgili
olarak çok önemli bir tespitte bulunmuştur:
“Ben adliye mübaşir olarak görev yapmaktayım. Şimdiye kadar
girdiğim davalarda gözüme şu çarpmıştır. Bazı insanların
soyadlarını ya Bucak ya Şıhanlı ya da İzol yaptıklarını gördüm.
Onlarla yaptığımız niçin soyadlarınızı değiştiriyorsunuz sorusuna
verdikleri cevap genelde benim arkamda aşiretim yok; ama
soyadımı değiştirerek toplum içinde hem itibar hem de girişeceğim
ekonomik işlerde bana fayda getireceğini bildiğim için
değiştiriyorum. Bu cevap bana bölgede aşiretlerin aslında sosyal bir
problem olduğunu ortaya koymuştur.”
Veysel Nacar’ın da ifade ettiği gibi halk bir yerlere bağlanmak
istiyor. Bu sayede itibar göreceğini savunuyor. Sadece bu örnek bile
aşiretlerin bölgedeki önemini ortaya koymaktadır. Halkın aşiret
siyaset ilişkisine bakış açısı bu eksende devam etmiştir.
Şanlıurfa halkının seçim zamanlarında genelde aşiretlerinin gölgesinden

ayrılmadığı bilinen bir gerçektir. Bu gerçeği 2007 milletvekili genel seçimlerinde
AKP’nin Şanlıurfa mitinginde yüzlerce arabalarının arkasında aşiret liderlerinin
82
resimlerini koymalarını ve mitingde başbakan konuşma yapmasına rağmen her
aşiretin kendi liderinin isimlerini slogan şeklinde ifade etmesi anlamlı olsa gerek.
Sadece seçim zamanlarında dışarıdan Urfa’ya gelecek yabancı biri bile aşiretlerin
bölgedeki ağırlığını kolayca görebilir.
4.4) Aşiret Siyaset İlişkisine Urfa Milletvekillerinin Bakış Açısı
Güneydoğunun ve özellikle Şanlıurfa’nın toplum yapısının dayanmış olduğu

aşiret sistemi Osmanlı’dan Cumhuriyet yönetimine bırakılan bir mirastı. Doğu ve
Güneydoğu Anadolu’da toprak ağalığına dayalı aşiret reisliği, dinsel önderliklerle
desteklenerek geniş üretici kitleler üzerinde baskı kuruyor, köylünün özgür iradesini
kontrol altına alıyor, onu kapalı aşiret sistemi içinde kolay yönetilebilir ve
yönlendirilebilir, özgürlükleri kısıtlanmış bir birey halinde tutuyordu.232 Bu yüzden
Doğu’da siyaset hiçbir dönemde seçmenin özgür iradesinin siyasete yansıması
biçiminde gerçekleşmedi. Doğu Ergil’in ifadesiyle233 “Yerel nüfuzlular, çıkarları
doğrultusunda şu veya bu partiden aday oldular. Hatta kimi zaman, iki adayı
seçtirebilecek durumda olan aileler-aşiretler veya aşiret ittifakları, ayrı ayrı
partilerden seçilerek, değişebilecek güç dengelerine karşı kendilerini ve konumlarını
güvenceye aldılar. Kısacası, Doğu’da siyaset, partiler aracılığıyla ile yapılıyor
görünmekle birlikte siyaset bilimi deyimiyle partron-yanaşma ilişkisi bağlamında
güçlü kişiler aracılığı ile yapılmıştır.”
İşte bu kültür toplum yapısını elinde bulunduran ve sosyal vakıa olarak göz
önünde olan aşiret liderlerinin siyasete bakış açısı genelde onların aldıkları gücü
doğru adreste kullanmalarına bağlıdır. Tarafımızca yapılan görüşmelerde aşiret
liderleri olan milletvekillerinin aşiret siyaset ilişkisini kabul etmediği
gözlemlenmiştir. Bunlardan Seyit Eyyüpoğlu ve Vedat Melik, böyle bir döngü ve
çevre merkez ilişkisini kesinlikle reddetmektedirler. 1991’den beri aktif siyasetin
içinde olan Vedat Melik aşiret siyaset ilişkisine şöyle değerlendirmiştir.234
232
Orhan Türkdoğan, Türk Toplumunda Zazalar ve Kürtler, Timaş Yayınları, İstanbul, 2008, s. 574.
233
Ergil, Politikadan Kimlik Siyasetine Kürt Raporu, s. 133.
234
07.04.2009 Tarihinde Vedat Melik’le Gapgaz’da Yapılan Görüşme.
83
Efendim aşiret siyaset ilişkisini sizin lideri ve ileri geleni olduğunuz Melik
aşireti olarak değerlendirecek olursanız hangi noktalara değinmek istersiniz?
Aşiretin siyasetle ilişkisinin asgari düzeyde olduğuna inanıyorum. Eğer

dediğiniz gibi etkili olsaydı. 2009 Mart yerel seçimlerinde sözde aşiretlerin
desteklediği AKP adayı Mehmet Oymak’ın kazanması gerekirdi. Zira seçimi
kazanan Ahmet Eşref Fakıbaba’nın arkasında sadece Seyit Eyyüpoğlu vardı. Ben
genelde bu ilişkinin genel seçimlerde etkili olduğunu düşünüyorum. Aşiretleri bu
kadar güçlü kılan mekanizmanın devlet yönetimi ve bölgeyi etkisi altına alan arazi
kavgaları ve töre cinayetleridir. Çünkü az önce değindiğim sosyal unsurlar sayesinde
aşiretler kenetleniyor. Devlet yönetimi derken: size bir örnek aktaracağım.
Çok eskiden Urfa’nın deyimiyle kimsesi olmayan birinin toprağı arkası güçlü
olan kişi tarafından alınmak istenmişti. Bu zavallı kişi de valiyle arası iyi olan benim
amcaoğluyla görüşmeye gider. Valiye durumu anlatılır. Valinin verdiği cevap sen
bana hangi aşiretten olduklarını söyle ben onların aşiret liderlerine nasihatte
bulunurum. Asıl benim burada beklediğim hak ve adalet varsa jandarma çavuşunu
gönderirim ve sorunu adliyeye intikal ettiririm. Yani benim demek istediğim devlet
bu yapının bozulmasını istemiyor. Ama diyeceksiniz aşiretler siyasette etkin değil
mi? Bence bunlar kapalı kapılar ardında ve il yönetimine değil de merkez üzerinde
baskı kurarak bir şekilde kendilerine siyasi arenada yer bulmayı başarıyorlar.
Böylece etkili mi değil mi siz karar verin.
Bu görüşmede V. Melik olayın başka bir boyutuna yıllardır değinilmeyen bir

yaraya parmak basıyordu. Melik, aşiret siyaset ilişkisini kabul etmekle beraber bu
ilişkiyi açığa çıkaracak bir belgenin olmadığına inanıyor. Aynı “Rüşvetin Belgesi
Olmaz” diye söylemle paralellik kuruyor. Aynı şekilde Seyit Eyyüpoğlu ile yapılan
mülakatta da aşiret siyaset ilişkisine soğuk bakan vekiller safında yer almaktadır.
Eyyüpoğlu, aşiret ve siyaseti kesinlikle bir araya gelmeyecek birer kavram olarak
değerlendiriyor.
Sayın Eyyüpoğlu, siz aşiret siyaset ilişkisini nasıl değerlendiriyorsunuz?
84
Öncelikle az önce de belirttiğim gibi aşiret siyaset artık yan yana durmayan
kelimeler. Eskiden belki aşiretler siyasette etkin olmuş olabilir. Fakat şimdi aşiretin
siyasette yerinin olmadığı kanısındayım. Şimdi halk sizden hizmet bekler. Köylü
yolunu, elektriğini suyunu getirmenizi bekler. Siz bunları yerine getiremezseniz bir
dahaki seçimde bu kişilerden oy alamazsınız. Ben şahsım olarak özellikle halkla iç
içe halkın yanında olmaya gayret ettim. Halkın ayağına bizatihi gittim. Onların
sıkıntılarına, dertlerine derman olmaya çalıştım. Halk bunları bizden bekler. Biz de
halka bunlara cevap vermek zorundayız. Zaten mecliste olmamızın gereği budur.
Seyit Eyyüpoğlu, genelde siyasetçilerin dilinden düşmeyen bir kavrama

değiniyor. Ben hizmet etmezsem halk benim peşimden gelmez diyor. XXI. yüzyılda
aşiretlerin öneminin kaybettiğini ifade ediyor. Eyyüpoğlu’nun söylediklerine itiraz
edilebilir. Çünkü eğer Eyyüpoğlu’nun dediği gibi olsaydı 2007 yılında yapılan genel
seçimlerde S. Eyyüpoğlu’nun bağımsız seçilmesi zor olabilirdi. Eyyüpoğlu gibi
örnekleri çoğaltmak mümkündür. Star Gazetesi’ndeki demecinde Zülfükar İzol,
aşiret siyaset ilişkisini reddedenler arasındadır.235
Her dönem milletvekili seçilmenizin sırrı nedir? Aşiretinizin olmasının

bunda etkisi var mı?
Her şeyi aşirete bağlamak doğru değil. Şanlıurfa’da vatandaşın sorunlarına

eğilmemiz, sorunlarını çözmeye çalışmamızın, güzel hizmet vermemizin bunda etkisi
var. Elimizden geldiğince, vatandaşın yanımızdan mutlu ayrılmasını sağlamaya
çalışıyoruz. İnsanların sıkıntılarının giderilmesine uğraşıyoruz. Öyle milletvekilleri
vardı ki, kendi iline gidemiyor ya da ayda yılda bir gidiyor. Biz öyle değiliz. Ayda en
az 3-4 kez, bazen 5-6 kez Şanlıurfa’ya gidiyorum. Yazın 55 derece sıcaklıkta dahi
Şanlıurfa’da oluyorum. Köy köy, mezra mezra dolaşıyorum. Sivil toplum örgütleri,
bürokratlar, vatandaşlar, parti teşkilatlarını dolaşıyorum. Sorunları gerektiğinde
Meclis gündemine taşıyorum. Gerekirse müsteşarlara, genel müdürlere gidip,
sorunun çözümü için çaba harcıyorum. Seçmeni dinliyorum. Bana gelen her insanın
mutlu ayrılmasını istiyorum. Genel Kurul’da değilsem, mutlaka odamda görüşme
yapıyorum.
235
85
Şanlıurfa’da milletvekili seçilebilmek için en az 25 bin oya ihtiyaç var. Ben her
dönem birinci sıradan milletvekili seçiliyorum. Milletvekili seçilmemde aşiret
reisliğim değil, seçmene iyi hizmet vermenin etkisi bulunuyor. Çalışma biçimiyle
örnek kişi olmalı. En önemli temel özellik budur. Bu özellikler sizi aşirette ön plana
çıkarıyor, yükseltiyor.
Zülfükar İzol, hizmetten bahsediyor, halkın artık sorunlara yönelik çözüm

üretmelerinden, köylünün köy yolu, su ve elektrik isteklerine çözüm bulmak için
çaba harcadığı ifade ediyor. Fakat İzol Aşireti’nin Türkiye’nin en büyük aşireti
olduğu ifade eden yine kendisidir. Bu söylemle bir yerlere mesaj mı veriyor yoksa
aşiretinin büyüklüğünü ifade ediyor orası tartışılır.
Aşiret siyaset ilişkisini ilk defa arkamda şu kadar oy var diyen 1957 genel
seçimlerinde milletvekili olan Hasan Oral’dır. Hasan Oral aday listelerinde yer
kapmak için arkamda şu kadar oy var bana şu aday sırasını bana vereceksiniz
demiştir.236
Yine 2007 milletvekili genel seçimlerinde AKP’den aday olan ve milletvekili

seçilen aslen Karslı olan Çağla Özyavuz, Cumeyli Aşireti’nin lideri ve Harran
Belediye Başkanı İbrahim Özyavuz’un eşidir. Kendisi 2007 milletvekili genel
seçimlerinde aday listeleri düzenlenirken “Arkamda 30 bin oy var. Beni listeye
alırsanız oyları size yönlendiririm” dediğini ismini vermek istemeyen bir gazeteci
dillendirdi. Aslına bakılırsa önceleri milliyetçi partilere oy veren Cumeyli Aşireti,
2007 milletvekili genel seçimlerinde oyunu AKP’ye vermiştir.
Netice itibariyle aşiret siyaset ilişkisine milletvekilleri her ne kadar soğuk

bakmışsalar da aday listelerinde aşiret liderlerinin sıralamayı kimseye bırakmaması
düşündürücüdür. Çünkü bu derebeyler, il yönetiminde olmasa bile genel merkeze
olan güçlerini bir şekilde göstermişlerdir. Milletvekili aday sıralaması yapılırken,
telgraftan tutunda, fax, telefon, emaille genel merkeze şu adayı gösterirseniz
oyumuzu size vereceğiz diyen somut gerçekler mevcuttur.
4.5) Aşiret Siyaset İlişkisinin Urfa Basınına Yanması

236
Aktaran gazeteci Naci İpek, Şanlıurfa.
86
“Yüzsüzler de maskelidir, altında canavar görünür
Seçimle uykudan uyanan nevzuhur halk
sevdalılarına
Ankara yollarında para sarf etmek, marifet görünür”
Bu dizelerin sahibi Gapgündemi Gazetesi’nin köşe yazarı Naci

İpek’dir. Naci İpek, yaklaşık 85 yaşlarında Urfa siyasi arenasında
1950’lerden beri içinde olan bir gazetecidir. Naci İpek’le yapılan
mülakatta onun aşiret siyaset ilişkisini, bir de basın tarafından bakış
açısını gözler önüne sermiştir.237 İpek’e göre aşiret liderlerinin
siyasette yer alması ahlak açısından açıklanamayacak bir sosyal
vakıa olarak değerlendirmek gerektiğini ifade etmektedir. Zaten bu
ilişkiyi ön plana çıkaran yukarıdaki dizeleri de gazetesindeki
köşesinde kaleme almıştır. N. İpek, aşiret reislerinin siyasete
girerek var olan güçlerine güç kattığını, bunun yanında siyasi
pastadan ekonomik boyutta nem aldıklarını belirtti. Naci İpek’in
değindiği en önemli konu aşiretlerin siyasette kartelleştiğine, Urfa
içerisinde arkası olmayan fakat eğitim açısından hiçbir kusuru
olmayan kişinin siyasi partilerde milletvekili olarak görev
yapamayacağı söylemidir.
Gazeteci yazar Gül San’la yapılan röportajda G. San, aşiret
siyaset ilişkisine, şöyle yaklaşmıştır.238 Aşiretleri güçlendiren temel
etkenin köyden kentte olan göç sonrası köylü grubun köydeki
geleneklerini şehre taşıması ve bunun sonucunda yalnızlaşma ve
barınma ihtiyacından dolayı aşiret üyelerinin birbirini desteklediği
ve bu sosyal hadisenin günümüze kadar varlığını devam ettiğini
ifade etti. Aşiretlerin siyasette olan ilişkisine olan yaklaşımı ise daha
çok pragmatik hedeflerden yola çıkan şehirli halkın söylemleri
sonucunda aşiretler siyasete girdiğini belirtti. Yani şu aşiretin şu
237
21.02.2009’da Naci İpek’le Özlem Kitapevinde Yapılan Mülakat.
16.02.2009 Tarihinde Gül San’la Şanlıurfa Belediyesi Kütüphanesinde Yapılan
238
Görüşme.
87
kadar oyu var. Şu seçimlerde şu partiden eğer şu aşiret aday
gösterirse sıralamaya girer söylemleri sonucu aşiret siyaset
geleneği oluşmuştur. Belki Gül San’ın da değindiği gibi gerçekten
yukarıdaki halk söylemleri şehir efsanesi kimliğini meydana
getirdiği savunulabilir. Çünkü seçim dönemlerinde partilerin
milletvekili sıralaması oluşturulurken, aslında halk kendi
sıralamasını kafasında oluşturmuştur ve genelde de bu sıralamayı
dillendirdikleri için partilerin milletvekili sıralaması da bu yönde
oluşur. Bu vaziyeti demokrasiyle açıklamak zordur. Zira bu
değerlendirmeyi yapanlar aşiret üyeleri oldukları için aday olacak
kişilerinde kendi aşiretlerinden olması pek tabidir.
Gazeteci, düşünür, avukat Müslüm Akalın’ın tespiti ise,239 aşiret siyaset
ilişkisine yaklaşımı daha çok aşiretlerin normlaştığını köyden kentte olan göçün bu
normlaşma sonucunda aşiretlerin şehirde olan geleneklere entegre olarak siyasete
soyundukları şeklindeydi. Müslüm Akalın, siyasilere bu konuda Sezar’ın hakkı
Sezar’a misali hak vermek istiyor. Çünkü binlerin ayağına gitmektense bu binleri
ayakta tutan unsur olan aşiret liderlerine listelerinde yer vererek binlerce oyu bir
anda kendi partilere taşıması daha pragmatik olarak değerlendiriyor. Şanlıurfa
basınının bir diğer duayeni olan Sabri Dişli ise tarafımızca yapılan mülakatta aşiret-
siyaset eksenine sosyolojik bir boyutta cevap veriyor. Dişli’ye göre bu ilişki daha çok
birlik beraberliğin ve gruplaşmanın doğanın bir gereği olarak bütünleşmeye,
bütünleşmeden de siyaset arenasına sürüklenen bir yol olarak bakıyor. Bu yolda elde
edilen kazanımları siyaset kulvarında kullanılması bu ilişkiyi doğurdu söylemi
önemlidir.
Avrupa Birliği Sürecinde Şanlıurfa adlı derneğin başkanı ve bir
gazetede köşeyazarı olan Kadir İkbal olaya daha çok bu beraberliğin
neden çıktığı konusundaki telkinleri önemlidir. İkbal’e göre aşiretler,
kapitalizmden payına düşeni alamadığı için güçlü olduklarını bu
güçlerini önce mahalle muhtarlığı sonra il meclis üyeliklerinde en
18.11.2008 Tarihinde Müslüm Akalın’la Akalın Hukuk Bürosunda Yapılan

239
Görüşme.
88
sonda aşiret liderlerini milletvekili seçtirerek aşiretlerinin sosyal
statü olarak diğer aşiretlerin önüne geçtiğini ifade etti.
Genel olarak basının aşirete olan ilgisini değerlendirecek olursak, basın
aşiretlerin siyasette yer almasını istememektedir. Fakat bu mekanizmayı durduracak
bir gücün olmadığını bir nevi ellerinin mahkûm olduğunu söylediler. Çünkü hangi
partiye oy verirlerse versinler aday listelerinde her partinin sıralamada illaki aşiret
liderlerine yer verdiklerini, aslında aşiretlerin bu bölgenin yani Ortadoğu’nun ortak
kaderi olduğu konusunda basın camiası hemfikirlerdir.
SONUÇ
Osmanlı Devleti’nin aşiretten devlete geçtiği düşünülürse, Osmanlı’nın Doğu
ve Güneydoğu Anadolu’yu kendi topraklarına kattıktan sonra bu bölgeyi kendi
içerisinde serbest yani özerk hâlde bırakmasıyla başlayan süreç, Osmanlı Devleti’nin
duraklamaya başladığı dönemde bölgede yer alan aşiretlerin güçlenmesine ve
bağımsız hareket etmeleriyle sonuçlanmıştır. Her ne kadar III. Selim ve II. Mahmut
dönemlerinde merkezî otoriteyi sağlamak için aşiretlerin üzerlerine gidildiyse de II.
Abdülhamid Devri’nde padişaha bağlılığı ve bölgedeki asayişi sağlamak için kurulan
Hamidiye Alayları sayesinde aşiretler, canlanmaya başladı. Bu dönemde bazı
89
aşiretlerin devlet kademesinde önemli görevlere geldiği gibi paşalık unvanları da
aldıkları bilinir.
Osmanlı Devleti yıkılıp yerine kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin Osmanlı’dan
böyle bir mirası devralmaya tahammülü yoktu. Nitekim Cumhuriyet rejimi bölgedeki
aşiret düzenini ortadan kaldırmak için bir dizi önlemler almıştır. Aşiretleri bölmekten
tutun da zaruri göç, toprak reformu gibi uygulamalar aşiretlere karşı atılan bazı
adımlardandır. Bu süreç 1945 yılına kadar devam etmiştir. Zira bu döneme kadar
gerçekten aşiret olgusunun içi boşalmaya başlamıştı. Fakat çok partili hayata geçişle
beraber aşiret liderlerinin siyasete soyunması ve aşiretlerin kendi yurtlarına dönmesi
için kanun çıkartılması yani itibarlarının geri verilmesi aşiret düzeninin hortlamasına
neden olmuştur. Bu dönemde artık aşiretler şehirleştiği gibi köydeki muhtarlıklarla
yetinmemiş, aşiret liderleri şehirdeki meclis üyeliklerinden tutun da encümen, il
başkanlığı ve milletvekilliğine aday olmuşturlar.
Siyasetçiler arkalarında sağlam bir oy potansiyeli taşıyan aşiret ağalarını
görmezden gelmesi mümkün değildi. Nitekim 1950 milletvekili genel seçimlerinde
Şeyhanlı Aşiret lideri Hacı Ömer Cevheri’nin DP taraflarından siyasete girmesiyle
aşiret siyaset ilişkisi başlamış oldu.
Bilhassa toprak ağalarını da yanına alan DP iktidarı bir anlamda Kemalistlerin
Kürt feodallerine yönelik sürdürdüğü politikalara son verdi. Bölgelerinde etkin
olduklarından orta ve batı Anadolu’ya sürgüne yollanan Kürt feodalleri için zaten
1945 sonrasında belirli yumuşamalar başlamıştı. 1947’de daha önceki ayaklanmalar
sırasında sürgün edilen Kürt feodalleri için bir kararname çıkarıldı. Bu kararname ile
hem geri dönebiliyor, hem de topraklarının önemli kısmına yeniden sahip
olabiliyorlardı. Bu kararname işbirliğinin tescili oldu. Bunu DP’nin 1950’de
çıkardığı özel af izledi. Bu özel af yasasıyla 1925 ve sonrasında Suriye'ye kaçanlar
için geri dönüş başladı.
Bu gelişmelerden sonraki dönemde yani 1954 ve 1957 milletvekili genel
seçimlerinde aşiretlerin hem aday listelerinde hem de yapılan il meclis seçiminde ön
planda oldukları aşikârdır. 27 Mayıs Darbesi sonucunda oluşan yeni anayasanın
vermiş olduğu rahatlıktan yararlanan aşiretler ilk parti düzeyinde güçlerinin zirvesine
ulaştılar. Ekrem Alican öncülüğünde ve aşiret liderleri ile ağaların desteği sonucunda
kurulan Yeni Türkiye Partisi(YTP) demokrasi açısından incelenmesi gereken bir
90
süreç olarak lanse edilebilir. YTP, sosyolog ve siyasetçilerin deyimiyle aşiretlerin
siyasallaşması ve dernekleşmesinin örneğini oluşturmuştur. Nitekim 1961’deki seçim
sonucunda YTP’nin Doğu ve Güneydoğu’daki oyların % 40’ını alırken, 1965 genel
seçimlerinde ise Türkiye genelinde % 3,2 oy almıştır, oy potansiyeli olan Doğu’da
ise yüzde % 35’lere varan dilimlere uzanmıştır. Aynı seçimlerde Demokrat Parti’nin
yerine kurulan Adalet Partisi listelerinde gösterdiği aşiret reisleri sayesinde bazı
yerlerde birinci, bazı yerlerde ise ikinciliği elde etmiştir.
Aşiret siyaset döngüsünün örneklerini oluşturan genel seçimler, aşiretlerin
güçlenmesine neden olduğu gibi bölgede daha önce başlayan feodal düzenin
kökleşmesini de katkıda bulunmuştur. Aslında bir vakıa problemi olarak öne çıkan
feodalitenin, sosyal ve siyasi ilişkiler bakımından bölgede hiçbir zaman ortadan
kalkmadığını görülür. Zira 1970’lerde başlayan işçi hareketlerine en büyük tepkinin
aşiret ağalarından gelmesi bu ilişki boyutunun basamaklarını oluşturur.
Demokrasiden bahsederken demokrasinin yalnızca Batı bölgelerinde
uygulandığını düşünmek yanlış olmasa gerek. Çünkü Doğu bölgelerinde aşiret
liderlerinin bir takım yerlerde açık oy kullanan yandaşlarına hangi partiye oy
vereceğini belirtmesi ya da işaret etmesi, yani seçmenin özgür iradesinin nüfuzlu
beyler tarafından belirlenmesi kişileri Doğu’da demokrasinin olmadığı söylemeye
itiyor.
1977 milletvekili genel seçimlerinde aşiretlerin karşısında olan CHP, aşiret
liderlerini Doğu bölgelerinde aday göstererek bölgede önemli bir güç elde etmiştir.
Ayrıca Bülent Ecevit’in arkasına aldığı rüzgârı da unutmamak gerekir. 12 Eylül
Darbesi’yle aşiretler büyük yara almıştır.
1983 milletvekili genel seçimlerinde çok fazla etkili olamamalarına rağmen,
1987 genel seçimlerinde aşiretler yine siyasette aktif rol oynamıştır. Zira bu dönemde
parlamenter seçilen milletvekillerinin büyük çoğunluğu aşiret reisleridir.
1991 milletvekili genel seçimlerinde artık aşiretlerin yerini kimlik siyaseti
yapan siyasetçiler almıştır. Fakat aşiretler bu durumdan hiç mutlu değildiler. Çünkü
kendilerine güç sağlayan siyaset ellerinden alınmıştı. Nüfuzlu beyler tabloyu eskisine
çevirmek ve kimlik siyasetinin önüne geçmek için koruculuktan tutun da her türlü
devlet otoritesinin yanında yer alarak eski vaziyetlerini sağlamaya çalışmışlardır. Bu
dönemden sonra en ilginç olanı aşiretlerin siyasette kartelleşmesidir. Artık aşiretlerin
91
izni olmadan partilerde yer almak güçleşmişti. Parti il başkanlıkları, encümenler,
milletvekilleri ya aşiret liderlerinden ya da aşiret üyelerinden seçiliyordu.
1999 milletvekili genel seçimlerinde aşiretlere dayanmayan siyasetin etkin
olamayacağı artık açığa çıkmıştı. Zira bu seçimlerde Türkiye genelinde birinci parti
olan Demokratik Sol Parti(DSP) Doğu ve Güneydoğu’da aşiret liderlerine yer
vermediği için bu bölgede sadece iki milletvekili çıkarabilmiştir. Şanlıurfa’da 518
bin seçmen olmasına rağmen DSP sadece 19000 oy almıştır. Milliyetçi Hareket
Partisi ise Şanlıurfa’da Hacı Musa Aşireti’nin lideri Muzaffer Çakmaklı’yı aday
gösterdiği için 35000 oy almış ve Muzaffer Çakmaklı milletvekili seçilmiştir. Zira
Şanlıurfa’da, milliyetçi oylarının az olduğu düşünülürse aşiretlerin önemi ortaya
çıkar. Yine bu seçimlerde aşiret reislerini listelerinde gösteren ANAP, DYP, FP,
Şanlıurfa’daki oyların % 63’ünü almıştır.
2002 milletvekili genel seçimleri ise aşiretlerin güçlerinin zirveye ulaştığı
dönem olarak değerlendirilebilir. Bu seçimlerde her bölgede birinci parti olan Adalet
ve Kalkınma Partisi, Doğu ve Güneydoğu’da aşiretlerin sayesinde oyların % 23’ünü
almıştır. AKP bu bölgeden 7 milletvekili çıkarmıştır.
2002 milletvekili genel seçimlerinde bazı aşiret reislerin siyasetten ayrıldığı
görülmektedir. Örneğin Bucak Aşireti’nin lideri Sedat Bucak, Hacı Musa Aşireti’nin
lideri Muzaffer Çakmaklı, Mehmet Yalçınkaya 2002 milletvekili genel seçimlerinde
parlamenter seçilememişlerdir. 2002 milletvekili genel seçimleri tarihsel açıdan
incelenecek olursa bazı aşiretlerin siyasete girdiği ve bu ilişkiden yararlandığı
görülmektedir.
Tüm bunların yanında bu ilişki bağlamında aşiretlerin yerel seçimlerde
etkisinin sınırlı olduğu gerçeğini göz ardı etmemek gerekir. Zira bunda şehirde
yaşayan yerli halkın büyük çoğunlukta olduğu realitesi yaygındır.
Yine çıkarılması gereken en önemli sonuçlardan biri kişilerin bir takım
ayrıcalık elde etmek için aşiretlere tabii olduklarını ya da soyadlarını değiştirerek
pastadan pay almaya çalıştıkları neticesidir.
Sonuç olarak aşiret siyaset ilişkisine bakıldığında bu ilişkinin aslında
Osmanlı’dan beri var olduğu günümüze kadar da devam ettiği bir realitedir.
Feodalitenin öncülüğünde kurulan bu düzen, bugün tüm yönleriyle olmasa bile
varlığını hâlen devam ettirmektedir. Aslında bu sistemin korunmasında sosyal
92
faktörlerin, devlet faktörünün ve aşiretin en önemli unsuru olan insanların etkili
olduğu apaçıktır.
KAYNAKÇA
A) ARŞİV
TBMM Zabıt Ceridesi, C. III, Birleşim 13.

TBMM Zabıt Ceridesi, C. III, Birleşim 111.
TBMM Zabıt Ceridesi, C. IV, Birleşim 66.
TBMM Zabıt Ceridesi, C. V, Birleşim 29.
TBMM Zabıt Ceridesi, C. VI, Birleşim 114.
TBMM Zabıt Ceridesi, C. VII, Devre 46.
TBMM Zabıt Ceridesi, C. VIII, Birleşim 38.
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XI, Birleşim 64.
93
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XII, Birleşim Devre 47.
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XIII, Birleşim 102.
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XIV, Birleşim 77.
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XV, Birleşim 85.
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XXIII, Devre 3.
TBMM Zabıt Ceridesi, C. XXXXVIII, Birleşim 84.
Abdurrahman Odabaşı Kişisel Dosyası.
Abdülkadir Öncel Kişisel Dosyası.
Ahmet Karvar Kişisel Dosyası.
Bahri Karakeçili Kişisel Dosyası.
Bekir Sami Karahanlı Kişisel Dosyası.
Celal Öncel Kişisel Dosyası.
Celal Paydaş Kişisel Dosyası.
Cenap Gülpınar Kişisel Dosyası.
Ferit Aydın Mirkelam Kişisel Dosyası.
Fevzi Şıhanlıoğlu Kişisel Dosyası.
Hasan Oral Kişisel Dosyası.
Kemal Badıllı Kişisel Dosyası.
Mehmet Celal Öncel Kişisel Dosyası.
Mehmet Yalçınkaya Kişisel Dosyası.
Mehmet Celal Bucak Kişisel Dosyası.
Muzaffer Çakmaklı Kişisel Dosyası.
Necmettin Cevheri Kişisel Dosyası.
Osman Ağan Kişisel Dosyası.
Ömer Cevheri Kişisel Dosyası.
Ömer Yüksel Kişisel Dosyası.
Sabahattin Cevheri Kişisel Dosyası.
94
Sedat Bucak Kişisel Dosyası.
Seyit Eyyüpoğlu Kişisel Dosyası.
Turan Tüysüz Kişisel Dosyası.
Vedat Melik Kişisel Dosyası.
Zülfükar İzol Kişisel Dosyası.
B) KİTAPLAR
Açıkalın, Hasan, Urfa Kurtuluş Mücadelesi Hatıratı, Şurkav Yayınları,

Ankara, 2001.
Akalın, Müslüm, Milli Mücadele’de Urfa, Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve
Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, Şanlıurfa, 2007.
Akçura, Yusuf, XVIII ve XIX. Asırlarda Osmanlı Devletinin Dağılma
Devri, TTK, Ankara, 1998.
Akgündüz, Ahmet, Güneydoğu Meselesi ve Çözüm Yolları, Osmanlı
Araştırma Vakfı, İstanbul, 1994.
Aladağ, C., Milli Mesele ve Doğu’da Feodalite-Aşiret, Özgürlük Yolu
Yayınları, İstanbul, 1976.
Alişan Akpınar-Eugene L. Rogan, Aşiret Devlet, Osmanlı Devleti’nde
Aşiret Mektebi, Aramtoplum Yayınları, İstanbul, 2001.
Aşgın, Sait, Cumhuriyet Döneminde Doğu Anadolu’ya Yapılan Kamu
Harcamaları(1946-1960), AAM, Ankara, 2004.
Aytar, Osman, Hamidiye Alaylarından Köy Koruculuğuna, Medya
Güneşi Yayınları, İstanbul, 1992.
Badıllı, Kemal, Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri(Kürmançça Lehçesi), Med
Yayıncılık, İstanbul, 1992.
95
Bardakçı, Cemal, Toprak Davasında Siyasi Partiler, Yayınevi Yok,
İstanbul, 1946.
Bayrak, Mehmet, Kürtler ve Ulusal-Demokratik Mücadeleleri, Özge
Yayıncılık, Ankara, 1993.
Beşikçi, İsmail, Doğu’da Değişim ve Yapısal Sorunlar (Göçebe Alikan
Aşireti), Doğan Kitapevi, Ankara, 1969.
Beşikçi, İsmail, Doğu Anadolu’da Göçebe Kürt Aşiretleri, Yurt Kitap
Yayın, Ankara, 1992.
Beşikçi, İsmail, Kürt Toplumu Üzerine(1971’den Önceki Yazılar), Yurt
Kitap Yayın, Ankara, 1993.
Bois, Thomas, Kürt Milliyetçiliği, (Çev: Kamuran Fıratlı), Doz
Bloch, Marc, Feodal Toplum, (Çev: Mehmet Ali Kılıçbay), Savaş
Yayınları, Ankara, 1983.
Bruinessen, Martin van, Kürdistan Üzerine Yazılar, (Çev: Nevzat Kıraç,
Selda Somuncuoğlu, Leyla Keskiner, Halil Turanser), İletişim Yayınları,
İstanbul, 1992.
Bruinessen, Martin van, Ağa, Şeyh, Devlet, (Çev: Banu Yalkut), İletişim
Çam, Esat, Siyaset Bilimine Giriş, Der Yayınları, İstanbul, 1995.
Çay, A. Haluk, Her Yönüyle Kürt Dosyası, Turan Kültür Vakfı, Ankara,
1996.
Celil, Celile, Kürt Ayaklanması, Avesta Yayınları, İstanbul, 2001.
Cem, İsmail, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, Cem Yayınevi,
İstanbul, 1986.
Çetiner, Selahattin, Sorunlarıyla Doğu ve Güneydoğu Anadolu Gerçeği,
TSK Mehmetçik Yayını, Ankara, 2003.
96
Daver, Bülent, Siyaset Bilimine Giriş, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1993.
Doğan, Mehmet, Tarih ve Toplum, Rehber Yayıncılık, Ankara, 1989.
Dursun, Davut, Siyaset Bilimi, Beta Basım Dağıtım, İstanbul, 2002.
Duverger, Maurice, Siyaset Sosyolojisi, Varlık Yayınları, (Çev. Şirin
Tekeli), İstanbul, 1995.
Erdoğan, Mustafa, Liberal Toplum Liberal Siyasal, Siyasal Kitabevi,
Ankara, 1993.
Ergil, Doğu, Doğu Sorunu, Teşhisler ve Tesbitler, Özel Araştırma
Raporu, Stratejik Araştırmalar Dizisi I, TOBB Genel Yayını, Ankara,
1995.
Ergil, Doğu, Politikadan Kimlik Siyasetine Kürt Raporu, Timaş
Ergül, Cevdet, II. Abdülhamid’in Doğu Politikası ve Hamidiye Alayları,
Çağlayan Yayınları, İstanbul, 1997.
Erkan, Rüstem, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Sosyal Yapısı ve
Değişme Eğilimleri, Kalan Basım, Ankara, 2005.
Fırat, M. Şerif, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, M.E.B, Anlara, 1961.
Ekonomik ve Sosyal Etüdler Konferans Heyeti, Güneydoğu Sorunu ve
Çözüm Arayışları, Yayınevi Yok, İstanbul, 1992.
Hançerlioğlu, Orhan, Toplum Bilim Sözlüğü, Remiz Kitapevi, İstanbul,
1986.
Heckmann, Lale Yalçın, Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri, (Çev:
Gülhen Erkaya), İletişim Yayınları, İstanbul, 2006.
İlhan, Suat, 8’inci Kolordu Bölgesindeki İsyanlar, Harp Akademileri
Basımevi, İstanbul, 1971.
Karpat, Kemal, Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Demografik ve Sosyal
Özellikleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
97
Kışlalı, Ahmet Taner, Siyaset Bilimi, İmge Kitabevi, Ankara, 1994.
Kışlalı, Ahmet Taner, Siyasal Sistemler, Siyasal Çatışma ve Uzlaşma,
İmge Kitabevi, Ankara, 1991.
Kışlalı, Mehmet Ali, Güneydoğu, Düşük Yoğunlukta Çatışma, Ümit
Yayıncılık, Ankara, 1996.
Kocadağ, Burhan, Doğu’da Aşiretler, Kürtler, Aleviler, Can Yayınları,
İstanbul, 1997.
Kutluay, Naci, 21. Yüzyıla Girerken Kürtler, Peri Yayınları, İstanbul,
2002.
Kodaman, Bayram, Sultan Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası,
TKAE Yayınları, Ankara, 1987.
Lazarev, M.S, Emperyalizm ve Kürt Sorunu, (Çev: Mehmet Demir
Özge), Özge Yayınları, Ankara, 2003.
Leach, Edmund R., Rewanduz Kürtleri; Toplumsal ve İktisadi
Örgütlenme, (Çev: Sinan Birwan, Hişyar Özsoy, Serap Ruken Şengül),
Aram Yayınları, İstanbul, 2001.
Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev: Metin Kıratlı),
TTK, Ankara, 2007.
Mumcu, Ahmet, Osmanlı Devletinde Siyaseten Katl, Birey ve Toplum
Yayınları, Ankara, 1985.
Özcan, Hekimoğlu Süleyman, Kürt Tarihi, Aşiretler ve İsyanlar, Akis
Kitap, İstanbul, 2007.
Özçelik, İsmail, Milli Mücadele’de Güney Cephesi Urfa, AAM, Ankara,
1993.
Özer, Ahmet, Modernleşme ve Güneydoğu, İmge Yayınevi, Ankara,
1998.
98
Özer, Ahmet, Doğu’da Aşiret Düzeni ve Brukanlar, Elips Kitap,
İstanbul, 2003.
Öznur, Fatih, Vaat Edilmiş Toprakların Hikâyesi, Atatürk’ün Kürtleri,
Karakutu Yayınları, İstanbul, 2009.
Öztekin, Ali, Siyaset Bilimine Giriş, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2001.
Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki
Konuşmaları, C. III, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992.
Özyüksel, Murat, Feodalite ve Osmanlı Toplumu, Uludağ Üniversitesi
Basımevi, Bursa, 1993.
Perinçek, Doğu, Aşiretler Raporu, Kaynak Yayınları, İstanbul, 1998.
Rışvanlıoğlu, Mahmut, Saklanan Gerçek, Kurmanclar ve Zazaların
Kimliği, Tanmak Kitabevi, Ankara, 1994.
Sağır, Meral, Akıllı, Serkan, Siyaset Sosyolojisi Yazıları, Siyasal
Kitabevi, Ankara, 2004.
Sami, Şemseddin, Kamus-i Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1996.
Sönmez, Mustafa, Doğu Anadolu’nun Hikâyesi, Kürtler: Ekonomik ve
Sosyal Tarih, Arkadaş Yayınevi, İstanbul, 1990.
Suavi, Aydın, Amacımız Devletin Bekası, Demokratikleşme Sürecinde
Devlet ve Yurttaşlar, TESEV Yayınları, İstanbul, 2005.
Tan, Altan, Kürt Sorunu, Ya Tam Kardeşlik Ya Hep Birlikte Ölmek,
Timaş Yayınevi, İstanbul, 2009.
Taşdelen, Musa, Göçerlerin Şehirleşmesi(Beritan Aşireti Örneği), Turan
Yayıncılık, İstanbul, 1997.
Timur, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Yayınevi, Ankara, 1953.
Turan, Refik, Safran, Mustafa, Şahin, Muhammed ve Yalçın, Semih,
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1994.
99
Turan, İlter, Siyasal Sistem ve Siyasal Davranış, Der Yayınları, İstanbul,
1986.
Türkay, Cevdet, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı
İmparatorluğu’nda Oymak Aşiret ve Cemaatler, İşaret Yayınları,
İstanbul, 2001.
Türkdoğan, Orhan, Doğu Anadolu’nun Sosyal Yapısı, Timaş Yayınevi
Ankara, 1987.
Türkdoğan, Orhan, Güneydoğu Kimliği (Aşiret-Kültür ve İnsan), Alfa
Türkdoğan, Orhan, Türk Toplumunda Zazalar ve Kürtler, Timaş
Türköne, Mümtaz’er, Siyaset, Lotus Kitabevi, Ankara, 2003.
TBMM Albümü 1920-1991, TBMM Sekreterliği, Ankara, 1994.
Vergin, Nur, Siyasetin Sosyolojisi, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 2003.
Yalçın, Semih ve Güler, Ali, Atatürk, Hayatı, Düşünceleri ve Kişiliği, C.
II, Berikan Elektronik Basım Yayın, Ankara, 2000.
Yalçın, Semih, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kaynaklar I, Siyasal
Kitabevi, Ankara, 2004.
Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, Sosyal
14 Ekim 1973 Milletvekili Seçim Sonuçları, DİE, Ankara, 1973.
C) MAKALELER
Akşin, Sina, “Osmanlı ve Türk Toplumundaki Sınıf Yapısı Üzerine Bir

Deneme”, Toplum ve Bilim, İstanbul, 1977, ss. 34-62.
100
Akşit, Bahattin, “İç Göçlerin Nesnel ve Toplumsal Tarihi Üzerine
Gözlemler: Köy Tarafından Bir Bakış”, Türkiye’de İç Göç, Haz: Ahmet
İçyudu ve diğerleri, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997, ss. 22-37.
Aydın, Mehmet, “Farabi’nin Siyasi Düşüncesinde Saadet Kavramı”,
Ankara Üniversitesi Dergisi, C. XXI, Ankara, 1976, ss. 304-315.
Eroğlu, Nazmi, “Güneydoğu Sorunu ve Hamidiye Alaylarına Dair
Birkaç Belgede Anlatılanlar”, Köprü Dergisi, S. 98, İstanbul, 2007, ss.
68-86.
Kodaman, Bayram, “Hamidiye Hafif Süvari Alayları”, Tarih Dergisi,
XXXII, 1979, ss. 427-434.
Kunt, Metin “Siyasal Tarih”, Yayın Yönetmeni: Sina Akşin, Osmanlı
Devleti(1600-1908), Cem Yayınevi, İstanbul, 1997, ss. 20-36.
Mert, Özcan, “Osmanlı Devlet Tarihinde Ayanlık Dönemi”, edi: Güler
Eren, Osmanlı, C. VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1996, ss. 179-
196.
Tabakçıoğlu, Ahmet, “Klasik Dönemde Osmanlı Ekonomisi”, edi: Hasan
Celal Güzel, Salim Koca, Kemal Çiçek, Türkler, C. X, Yeni Türkiye
Yayınları, Ankara, 2001, ss. 653-694.
D) GAZETELER
Bugün
Gap Gündemi
Hakimiyeti Milliye
Hizmet Gazetesi
Hürriyet
Milliyet
101
Olay Gazetesi
Ortadoğu
Radikal
Sabah
Star
E) YAYINLANMAMIŞ TEZLER
Altuntaş, Nezahat, Türkiye’de Etnik Kimlik Farklılaşmasında Din-

Mezhep Etkisi ve Siyasete Yansıması, Basılmamış Doktora Tezi,
Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2002.
Tekin, Ferhat, Hakkâri Örneğinde Aşiret, Cemaat ve Akrabalık
Örüntülerinin Modernleşme ve Kırsal Çözülme Sürecindeki Siyasal ve
Toplumsal Sonuçları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2005.
Uluç, Vahap, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Toplumsal ve Siyasal
Yapısı: Mardin Örneğinde Siyasal Katılım, Basılmamış Doktora Tezi,
İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007.
Yayla, Esra, Aşiretlerde Sosyal Hayat(Ağrı İli Aşiretleri Örneği), Basılmamış
Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2007.
102
EKLER
EK-1 SEYİT EYYÜPOĞLU İLE YAPILAN GÖRÜŞME
Sayın vekilim milletvekili olmanızda aşiretinizin katkısı olmuş olabilir mi?
Seyit Eyyüpoğlu: Kesinlik hayır. Bir kere ben milletvekili olurken aşiretimden
hiç bahsetmedim. Bunun yanında aşiretçilik ve aşiret Urfa’da artık itibar edilmeyen
birer sosyal öğelerdir Anavatan döneminde Şanlıurfa için yaptığım hizmeti tüm
Urfalılar bilir. Bağımsız bir aday olarak seçilmiş olabilirim. Fakat bağımsız
seçilmem yaptığım hizmetlerden ve halkın bana olan teveccühünden kaynaklanıyor.
Sayın Eyyüpoğlu, siz aşiret siyaset ilişkisini nasıl değerlendiriyorsunuz?
103
Öncelikle az önce de belirttiğim gibi aşiret siyaset artık yan yana durmayan
kelimeler. Eskiden belki aşiretler siyasette etkin olmuş olabilir. Fakat şimdi aşiretin
siyasette yerinin olmadığını kanısındayım. Şimdi halk sizden hizmet bekler. Köylü
yolunu, elektriğini suyunu getirmenizi bekler. Siz bunları yerine getiremezseniz bir
dahaki seçimde bu kişilerden oy alamazsınız. Ben şahsım olarak özellikle halkla iç
içe halkın yanında olmaya gayret ettim. Halkın ayağına bizatihi gittim. Onların
sıkıntılarına, dertlerine derman olmaya çalıştım. Halk bunları bizden bekler. Biz de
halka bunlara cevap vermek zorundayız. Zaten mecliste olmamızın gereği budur.
EK-2 VEDAT VELİK’LE YAPILAN GÖRÜŞME
Efendim aşiret siyaset ilişkisini sizin lideri ve ileri geleni olduğunuz Melik
aşireti olarak değerlendirecek olursanız hangi noktalara değinmek istersiniz?
Aşiret siyasetle ilişkisinin ben asgari düzeyde olduğuna inanıyorum. Eğer

dediğiniz gibi etkili olsaydı. 2009 Mart seçimlerinde sözde aşiretlerin desteklediği
AKP adayı Mehmet Oymak’ın kazanması gerekirdi. Zira seçimi kazanan Ahmet
Eşref Fakıbaba’nın arkasında sadece Seyit Eyyüpoğlu vardı. Ben genelde bu ilişkinin
genel seçimlerde etkili olduğunu düşünüyorum. Aşiretleri bu kadar güçlü kılan
mekanizmanın devlet yönetimi ve bölgeyi etkisi altına alan arazi kavgaları ve töre
104
cinayetleridir. Çünkü az önce değindiğim sosyal unsurlar sayesinde aşiretler
kenetleniyor. Devlet yönetimi derken: size bir örnek aktaracağım. Çok eskiden
kimsesi olmayan birinin toprağı arkası güçlü olan kişi tarafından alınmak istenmişti.
Bu zavallı kişi de valiyle arası iyi olan benim amcaoğluyla görüşmeye gider. Valiye
durumu anlatılır. Valinin verdiği cevap sen bana hangi aşiretten olduklarını söyle ben
onların aşiret liderlerine nasihatte bulunurum. Asıl benim burada beklediğim hak ve
adalet varsa jandarma çavuşunu gönderirim ve sorunu adliyeye intikal ettiririm. Yani
benim demek istediğim devlet bu yapının bozulmasını istemiyor. Ama diyeceksiniz
aşiretler siyasette etkin değil mi? Bence bunlar kapalı kapılar ardında ve il
yönetimine değil de merkez üzerinde baskı kurarak bir şekilde kendilerine siyasi
arenada yer bulmayı başarıyorlar. Böylece etkili mi değil mi siz karar verin.
Vedat Bey bölgemizde bu çarkın ne zaman arasına çomak gireceğini

düşünüyorsunuz?
Tabi bu bir süreç işi, insanların aydınlandıkça bu yapının bozulacağına, daha

hür fikirlerini ortaya çıkacağını ve böylelikle aşiretin siyasetle ilişkisinin ise daha
sonraki yıllarda sizin gibi araştırmacıların eserlerinde yer alan bir sosyolojik boyut
olarak kalacağını düşünüyorum.
EK-3 YAHYA AKMAN’LA YAPILAN GÖRÜŞME

Efendim siz aşiret kimliğinizi bir kenara bırakacak olursanız bir siyasetçi
olarak aşirete nasıl bakıyorsunuz?
Ben aşirete bir kan bağı, akrabalık, bölgeyi sosyal açıdan bir arada tutan bir
olgu olarak bakıyorum. Bana göre aşiret bu bölgenin en güzel kültürel yapısını
oluşturuyor.
Sayın Vekilim aşiret siyaset ilişkisini nasıl değerlendiriyorsunuz. Size göre
bu ilişkiyi ayakta tutan taraf kim?
Aşiret siyaset ilişkisi resmen belgelenmese de bana göre bu ilişki çok önemli
bir boyutta yer almaktadır. Aşiret sahipleri elinde bulundurdukları güç sayesinde
siyasete soyunduklarına rastlamışım. Aşiretin siyasette yer almasına gelince genelde
105
taraflar arasında bir işbirliği olduğunu düşünüyorum. Yani aşiretler siyaset sayesinde
güçlendiklerini, siyasetçiler de aşiret sayesinde partilerine güç kattığına inanıyorum.
Peki, siz bu ilişkiden başlayarak bölgemizde feodal yapının bozulacağına
inanıyor musunuz?
Yani ben sanayiyle beraber, halkın köyden kentte göç sayesinde bu yapının ve
bu ilişkinin tamamen ortadan kalkacağına inanıyorum. Tabi her şey zamanla daha da
iyi görülecektir. Ama bu yapının bozulması demokrasi için faydalı olacaktır.
EK-4 RÜSTEM ERKAN’LA YAPILAN MÜLAKAT

Benim de gözlerimde ikili ilişkiler kurduğum insanlarda aşiretin eşittir
güç merkez odağı halinde düşünüldüğü gerçeğiyle karşı karşıya kaldım. Size
göre neden bu insanlar kendilerini aşiretten veya aşiretin bir üyesi olduğunu ön
plana çıkarırlar?
Bölge insanına bakıldığı zaman genelde köyden kentte göç etmiş insanlardır.
Bu insanlar kent kültürüyle karşılaştığı zaman yabancılaşmaya başlar. Daha sonra
yalnızlık hissi ve köyden kentte getirdiği toplu halde yaşamak istemesi onu aşirete
yanaştırıyor. Bu birinci boyut. İkinci boyut ise ekonomik neden. Ekonomik neden
insanların aşireti arkasına alarak iş sahibi oldukları örnekleri çoktur. Örneğin bir
106
aşiret üyesi milletvekili olduğu zaman işe alacağı ilk önce kendi aşiretinden
olacaktır. Bu nedenlerden ötürü insanlar kendilerini aşiretin eteğinden tutmaktadırlar.
Partilerinin Aşiret Liderlerini Siyasette Görmek İstemelerinin Nedenlerini

kısaca değerlendirebilir misiniz?
Aslında çok basit. Zira siyasetçiler on binlerin ayağına gitmektense aşireti
yanına çekmesi demek oyların hepsini yanına alması demektir. Yani genel itibariyle
çok pragmatik bir nedendir. Siyasetçilerin aşiret liderlerini siyasette görmek
istemesinin.
Sayın hocam sizinde sosyolojik tespitlerinize göre Aşiret’in Siyasette Rol
Oynamasının Sosyolojik olarak ne gibi değerlendirme de bulunabilirsiniz?
Bunun sosyolojik olarak değerlendirdiğimiz zaman karşımıza iki şeyin etkili
olduğu ortaya çıkıyor. 1- Diğer aşiretler arasında itibar kazanmak, 2- Ekonomik
fayda
Sayın hocam bir gazeteye verdiğiniz beyanatta 27 Mayıs darbesinden
sonra Ekrem Alican liderliğinde bazı aşiret beylerinin desteğiyle kurulan
YTP’nin aşiretlerin siyasallaşması demektir dediniz. Bu konuya değinebilir
misiniz?
Düşünebiliyor musunuz? Bir siyasi parti aşiretlerin bir araya gelmesiyle
kuruluyor ve bunlar girdikleri 1961 seçiminde Türkiye genelinde % 13,2 alırken
Doğu ve Güneydoğu’da ise oyların yarısını almışlar. Bu aşiretlerin siyasallaştığının
göstergesi.
EK-5 GÜL SAN’LA YAPILAN GÖRÜŞME
Gül Hanım, bu bölgeyi yakından tanıyan bir gazeteci olarak aşiret
olgusunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Öncelikle ben aşirete, aşiret kavramına çok önem veren biriyim. Zaten
evlenirken de eşimin bir aşiret mensubiyeti olmasına dikkat ettim. Niçin
diyeceksiniz? Aşiret bana göre bu bölgenin her şeyi durumundadır. Bunda ekonomi,
kültürel, sosyal yaşamı da katabilirsiniz. Aşiret, belli kan bağına dayanan hısımların
oluşturmuş olduğu birliktir.
Aşireti ayakta tutan faktörler nelerdir?
107
Aşiret, az önce de dediğim gibi bir karmaşık olarak karşımıza çıkar. Bu yüzden
aşireti ayakta tutan asıl unsur olarak insanların bir arada yaşamak istemesi, ekonomik
problemler ve geçmişten günümüze aktarılan kültürel özellikler.
Aşiret-Siyaset ilişkisine bir basın mensubu olarak nasıl bakıyorsunuz?
Aslında bu soruyu sormasınız çok güzel oldu. Çünkü ben aşiret siyaset
ilişkisini ta başından beri karşı çıkmışımdır. Aşiretlerin siyasette olan
ilişkisine olan yaklaşımı ise daha çok yararcı hedeflerden yola çıkan
şehirli halkın söylemleri sonucunda aşiretler siyasete girdiğini
belirtti. Yani şu aşiretin şu kadar oyu var. Şu seçimlerde şu partiden
eğer şu aşiret aday gösterirse sıralamaya girer söylemleri sonucu
aşiret siyaset geleneği oluşmuştur.
Yine bunun yanında milletvekillerinin arkalarında bulunan güç
unsurunu siyasette de kullandığını çok kez şahit olmuşumdur. Bu
ilişkinin tezlere konu olması gerekirdi. Sizin bunu hazırlamanız çok
güzel oldu. Tebrik ederim
EK-6 NACİ İPEK’LE YAPILAN MÜLAKAT

Naci Abi, sen yıllardan beri Urfa basınında duayen biri olarak
tanınmaktasın. Sana tek soru soracağım aşiret-siyaset ilişkisine nasıl
bakıyorsun?
Evladım! Gerçekten sorulması gereken soruyu bana sordun. Bu konuda
muzdarip olduğumu herkes bilir. Ben demokrasiden, cumhuriyetten bahsederken bir
108
de bakıyorum ki demokrasiyle ilgisi olmayan bu aşiret denen gruplar siyasete
yeltenmiş. Aslında aşiret güzel bir sosyal olgudur. Bunun reisleri de eskiden çok
kibar, eli açık insanlardı. Fakat şimdi bakıyorum. Aşiret reisi eski kavramında
durmuyor. Siyasete, ticarete hatta mafyalaşmaya kadar varan cümlelerde yer
alıyorlar. Aşiret liderlerinin siyasette yer alması ahlak açısından
açıklanamayacak bir sosyal vakıa olarak değerlendirmek gerekir.
Aşiret reisleri siyasete girerek var olan güçlerine güç katmışlardır,
bunun yanında siyasi pastadan ekonomik boyutta nem aldılar. Ama
aşiretler için söyleyeceğin en önemli cümle şu olsa gerek: Aşiretler
siyasette kartelleştiler, Urfa içerisinde arkası olmayan fakat eğitim
açısından hiçbir kusuru olmayan kişinin siyasi partilerde milletvekili
olarak görev yapamazlar. Meclis aday listelerini kimseye artık
bırakmıyorlar. Ben bu ilişkinin bozulması için elimden gelenini
yapıyorum. Gazetemdeki köşemde de bunu sıkça dile getiriyorum.
EK-7 MÜSLÜM AKALIN’LA YAPILAN RÖPORTAJ
109
Efendim siz uzun bir süre baro başkanlığı yaptınız. Bunun yanında
bölgeyi en azından sosyo-kültürel açıdan da iyi tanımaktasınız. Sanayileşmeyle
beraber Urfa’da ne değişti. Bunu özellikle aşiretler açısından değerlendirmenizi
istiyorum.
Aşiretler açısından değerlendirecek olursak çok şey değişti diyemeyiz. Zira
köyden kentte göçler sonucu halk köydeki geleneklerini şehre taşıdı. Özellikle de
aşiret düzenlerini. Eskiden köylü şehre sadece işi dolayısıyla gelirdi. Fakat çok partili
hayatla beraber köylü toplumu yavaş yavaş şehri ele geçirmeye başladı. Bu bir nevi
şehirde oluşturulan kast sistemine benzer. Tüm bunların ötesinde aşiret reislerinin
formlaştığını belirtmek gerekir.
Yani bir nevi sanayileşmenin aşiretlere artısı oldu diyorsunuz. O zaman
bu bağlamda aşiretler neden siyasete girme gereği hissetti?
Evet artısı oldu. İşte bu döngü yani köyden kentte göçler sonucu aşiret
mensubu insanlar kentte gördükleri yalnızlaşma, ekonomik sebepler sonucu şehirde
de birbirlerine sıkı sıkıya bağladılar. Aşiret liderleri de şehirde oluşturdukları göç
unsurunu siyasete girerek daha da güçlendirmek istediler. Aşiretler için siyasete
girmek bir şeref, bir sosyal statü açısından da çok önemlidir.
Müslüm Bey, tüm bu söylediklerinizi aşiret siyaset ilişkisi açısından
değerlendirebilir misiniz? Niçin böyle bir yapı belirdi?
Tabii ki bu ilişkinin çift taraflı bir menfaat ilişkisi olduğunu unutmayalım. Bir
taraftan büyük bir oy deposuna sahip olan aşiretler, diğer taraftan bunları ele
geçirmek isteyen siyasetçiler. Gerisini siz düşünün. Ama bu yapının oluşmasını
bence halkın kendisi istedi. Gidin sorun Urfalının birine önce adını soyadını sonra
aşiretini belirtir.
Sizce bu yapı ne zaman bozulur?
Avrupa’daki feodaliteye batkımız zaman uzun bir süre varlığı devam
ettirmiştir. Ancak sanayi inkılâbıyla ortadan kalkmıştır. Bizde de esaslı bir sanayi
inkılâbıyla ortadan kalkacağını düşünüyorum. Buna ek olarak eğitim diyorum.
EK-8 ANKET-1
110
Partilere Oy Verirken Neye Dikkat Edersiniz?
Aşiretimin Önceliği
Ekonomi Politikaları
Dinsel Konulardaki Hassasiyeti
Demokrasi Alanındaki Açılımları
Milli Duygulara Hitap Edecek Partiye
ANKET-2
Eğitim durumunuz
İlkokul mezunu
Ortaokul mezunu
Lise mezunu
Üniversite mezunu
ANKET-3
1)Bir Aşiretin üyesi misiniz?
2)Üyesi iseniz siyasal tercihlerinizde aşiret ne
kadar önemlidir?
Evet, Çok önemlidir
Hayır, Kendi Tercihimi Kendim
Belirlerim.
Ek-9: Özgeçmiş
111
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Özgeçmiş
Adı Soyadı: AHMET İLYAS
Doğum Yeri: ŞANLIURFA
Doğum Tarihi: 14.03.1983
Medeni BEKAR
Durumu:
Öğrenim Durumu
Derece Okulun Adı Program Yer Yıl
İlköğretim İSMET PAŞA ŞANLIURFA 1994
Ortaöğretim ORHAN ŞANLIURFA 1997

GAZİ
Lise ORHAN ŞANLIURFA 2000

GAZİ
Lisans KAFKAS KARS 2007

ÜNV.
Yüksek Lisans SELÇUK KONYA 2009

ÜNV.
Becerileri:
İlgi Alanları: TARİH, SİYASET, ULUSLAR ARASI İLİŞKİLER, DIŞ

POLİTİKA
İş Deneyimi:
Aldığı Ödüller: TARİH BÖLÜM İKİNCİLİĞİ
Hakkımda bilgi PROF. DR. CİHAT GÖKTEPE, TOBB ETU.

almak için
112
önerebileceğim YRD. DOÇ. DR. METİN AKİS, KİLİS ÜNİVERSİTESİ
şahıslar: DOÇ. NECMİ UYANIK, SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Tel: 0544 522 24 81 0532 446 12 91
E-Posta: onlyruler@hotmail.com
Adres YEŞİLDİREK MAH. FEVZİ ÇAKMAK CAD. LÜKS

SOK. DİLAN APT. NO:5/ ŞANLIURFA
113

Türkiyede Aşiret Siyaset Ilişkisi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Türkiyede Aşiret Siyaset Ilişkisi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

IÇINDEKILER

BİLİMSEL ETİK SAYFASI………………………………………………………...ii

1.1) AŞIRETIN KELIME ANLAMI VE AŞIRETI OLUŞTURAN ÖĞELER.........10

1.2) AŞIRET NEDIR?................................................................................................14

1.3) SIYASET NEDIR?..............................................................................................18

FEODALİTE, DOĞU-GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ...............................22

1.1) Aşiretin Kelime Anlamı ve Aşireti Oluşturan Öğeler

Mal Malbat Kabile Aşir

1.3) Siyaset Nedir?

FEODALİTE, DOĞU-GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ

2.2) Feodalitenin Avrupa’da Ortaya Çıkışı

Feodalitenin ortaya çıkışı eski Avrupa kıtasındadır. Feodalitenin

Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla beraber büyük topraklara sahip Cermen

Böylece ilkel toplumdan feodal topluma giden süreç tamamlanmış oldu. Bu

2.3)Türkiye’de Feodal Yapı ve Bu Yapının Oluşum Sebepleri ve Tarihi Gelişimi

Klasik dönemde, ekonomisi tarıma dayalı olan Osmanlı İmparatorluğu’nda

Klasik çağın Osmanlı ekonomisi, tımar sistemiyle anılmaktadır. Osmanlı

Tımar sistemi, hem arazi mülkiyetinin devlet kontrolünde olmasını sağlayan

Tımar sisteminin, Osmanlı’nın duraklama döneminden itibaren başlayarak

Feodal düzende toprağa dayalı yerel aristokrasinin oluşumuna katkıda bulunan

Devlet, Doğu’daki hem asayişsizliği hem de yeni doğmakta olan feodaliteyi

Birinci Dünya Savaşı, toplumsal ve ekonomik açısından var olan

— Efendim hangi hükümet? Bizim jandarma kumandanımız da kaymakamız

Cemal Bardakçı’nın da izlenimlerinden anlaşılacağı gibi Doğu’daki aşiret

Feodalizme karşı atılan bu dönemdeki en büyük adım ve en son adım 1945

Netice itibariyle jandarmanın, valinin, emniyetin bazen bu güçler karşısında

3.4) Urfa’daki Aşiretler

3.4.1) Düğer Aşireti

3.4.2) Bucak Aşireti

3.4.3) Badıllı Aşireti

Osmanlılar zamanında iskân edilmiş olan Oğuz Türk boylarının en güçlü

3.4.4) Karakeçili Aşireti

Karakeçili Aşireti, Türkmen taifesinden olup sonradan Kürt’leşen

C. Türkay, sözünü edilen vesikalara dayanarak, Karakeçililerin Türkmen

Cumhuriyet Dönemi’nde de Karakeçililer devlete sadakatle bağlı kalmışlardır.

3.4.6) Şeyhanlı Aşireti

Urfa’nın Hilvan, Suruç, Siverek ilçesinde yoğun olarak yaşamaktadırlar.

Şanlıurfa yöresinde bu aşiretlerin yanında hakkında bilgi konusunda yetersizlik

Aşiretler, birer kuvvet olarak değerlendirilirse bu gücün oluşmasında bir takım

3.5.1) Yönetim Boşluğu

XVII. yüzyıla kadar Osmanlı yönetiminde en azından taşrada bir otorite

Bu dönemde çıkan Celali İsyanları, Osmanlı İmparatorluğunu zor durumda

“Devlet böyle zaf(kuvvetsizlik), iğtişaş ve inhilal(dağılma) içinde bulunurken

Hamidiye, Kazaklar model alınarak kuruldu.108 Bu alaylarının kuruluş

Lazerev’in Hamidiye Alayları kuruluş gerekçesine Ahmet Akgündüz de

“Hamidiye Alaylarıyla, asayişin bozulmasına neden olan aşiretlerin denetime

Hamidiye(Aşiret) Alayları’nın kurulması 1890 yılı içerisinde tasarlanmış ve o

“Sultan Abdülhamid’in fikir ve düşüncelerine önem verdiği, Şeyh Şamil'in

Hamidiye Alayları, müelliflerin de ifade ettiği gibi Doğu’da düzenin

Geniş yetkilerle donatılan bu birlikler içte amaçlanan disiplin ve düzeni

Genel olarak değerlendirilirse Hamidiye Alayları, kuruluş amacı nedeniyle

3.5.3) Koruculuk Sistemi

yönünde dinamikler ortaya çıkardı.

SİYASET ve AŞİRET LİDERLERİ

Bu dönem milletvekilliği yapan kişiler IX, X, XI. Dönem Urfa’yı Meclis’te

1950’lerin DP hükümetleri, yavaş yavaş dini duyguların açıkça dile

Demokrat Parti’nin en önemli özelliklerinden biri olan halkla bütünleşmesi de

“1950’lere kadar meclise sokulan milletvekilleri genelde uzaktan kumanda

1950 genel seçimlerinde Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki 32 milletvekilinin,

3.1.1) Hacı Ömer Cevheri

Şeyhanlı Aşireti’nin önde gelen isimlerinde olan Ömer Cevheri, Cumhuriyet’in

3.1.2) Mehmet Celal Öncel

3.1.3) Abdurrahman Odabaşı