Film Grameri Notları

Görsel Dil ve Çerçeve Tasarımı

Film karesi sadece bir resim değil, aynı zamanda enformasyondur.
Kompozisyon, bu enformasyonu düzenlemektir.
Kompozisyonla seyirciye nereye bakacağını, neye bakacağını, hangi sırayla bakacağını
söyleriz.
Film karesi iki boyutlu bir düzlemdir. Bu düzlemde bakışı yönlendirebilir, dikkati belli
alanlara toplayabiliriz.

Kompozisyon, boyut, biçim, düzen, hakimiyet, hiyerarşi, motif, yankılanma ve

uyumsuzluk gibi anlam oluşturan ögeleri seçer ve vurgular.

TASARIM İLKELERİ

BİRLİK
Görsel düzenlemenin bir bütün olması ilkesi
Caravaggio'nun güçlü kompozisyonu, çizgi, renk, pozitif / negatif uzam, chiaroscuro ve
diğer görsel ögeleri kullanarak güçlü ama subtle bir görsel hikaye sunar.

DENGE
Kare içindeki her ögenin görsel bir ağırlığı vardır. Bir görsel ögenin ağırlığı, onun kare
içindeki boyutu, konumu, rengi ve nihayetinde ne olduğuyla ilişkilidir. Bu ögelerle
dengeli ya da dengesiz bir kompozisyon kurulabilir.

GÖRSEL GERİLİM
Dengeli ve dengesiz ögelerin kare içinde bir arada yerleştirilmesi bir görsel gerilim
yaratabilir.

RİTM
Tekrar eden ya da benzer ögeler, düzenleme motifleri yaratır. Killer's Kiss (Stanley
Kubrick, 1955).
The Conformist (1970)

ORANTI
Klasik Yunan felsefesinin evreni kontrol eden güç olarak gördüğü matematiğin görsel dile
tercümesi: boyut ve orantı ilişkisini anlatan Altın Oran

KONTRAST
Bir şeyi zıttına bakarak tanımlarız. Kontrast, ya da karşıtlık ışık gölge değeri, renk, doku
ve aydınlatmayla ilgilidir. Derinlik ve uzamsal ilişkileri tanımlamada önemlidir. Anlam
yaratmada, duygusal ifadede ve hikaye anlatımında da önemli rolü vardır.

DOKU
Fiziksel nesneleri kültürel faktörlerle ilişkilendirdiğimiz için doku bize algısal ipuçları
sunar.
Doku nesnelerin özellikleridir ancak dokuyu farkedebilmemiz için doğru aydınlatma
gerekir.

YÖNSELLİK
Yönsellik, nesnelerin görsel ağırlığını etkiler, nesnelerin görsel alanda nasıl
davranacağını, diğer nesneleri nasıl etkileyeceğini belirler. Simetrik olmayan herşey
yönseldir.
ÜÇ BOYUTLU ALAN
Fotoğraf ya da film, üç boyutlu dünyayı iki boyutlu düzleme taşır.

DERİNLİK
Amacımız düz bir uzam oluşturmak değilse, her durumda iki boyutlu ekran, perde ya da
kart üzerinde üç boyutlu dünyanın derinlik algısını yaratmaya çalışırız. İki boyutlu alanda
üç boyutlu derinlik algısı yaratmak için aşağıdaki tekniklere başvururuz:

BİNDİRME
BOYUT DEĞİŞİMİ
YATAY / DÜŞEY KONUM
ÇİZGİSEL PERSPEKTİF
ABARTMA-UFALTMA (FO
RESHORTENING)
CHIAROSCURO
ATMOSFERİK PERSPEKTİF

BİNDİRME
Bindirme ön/arka ilişkisini kurar.

The Big Combo

GÖRECE BOYUT
Göz yanılabilir. Yine de bir nesnenin görece boyutu, derinlik için önemli bir görsel
ipucudur. Birçok optik ilüzyonun ve izleyicinin nesneye ilişkin bilinaltı algılamasını
yönlendirmenin en önemli bileşenidir.
DÜŞEY KONUM
Yerçekimi, görsel düzenleme için önemli bir faktördür. Nesnenin görece düşey konumu
derinlik için bir ipucudur.

SOL/SAĞ
Kültürel şartlanma nedeniyle göz genellikle solda sağa doğru tarar. Bu da çerçeve
içindeki nesnelerin görsel ağırlıklarına etki eder. Gözün çerçeveyi algılama sırasını ve
kompozisyon içinde hareket yönünü bilmek gerekir.

ÇİZGİSEL PERSPEKTİF
15. yy'da, Rönesans'da bulundu. Biz ressam değiliz, teknik kurallarını bilmemize gerek
yok ama çizgisel pespektifin görsel düzenlemedeki önemininin farkında olmalıyız.

Stanley Kubrick, Paths of Glory (1957)'de çizgisel perspektifi katı bir askeri ve sosyal
yapıyı göz önüne sermek üzere kullanır.

ABARTMA-UFALTMA (FORESHORTENING)
Yakın nesneler daha büyük, uzak nesneler daha küçük görünür. Bu basit optik ilke,
seyircinin çerçevenin derinliği ve içindeki nesnelerin boyutu hakkında tahminler
yürütmesini sağlar.
CHIAROSCURO
İtalyanca ışık (chiara) ve gölge (scouro); ışık ve gölge arasında kademeli geçişler.
Derinlik algısı yaratır ve görsel odaklanma sağlar.
Bizim işimiz ışıkla olduğu için İtalyan ressam Caravaggio'nun ustası olduğu bu kavram
bizim için çok önemlidir.
ATMOSFERİK PERSPEKTİF
Ortam perspektifi ya da hava perspektifi; bir fizik kuralı: uzaktaki cisimler, yakındakilere
göre daha az ayrıntılı görünürler, renkleri ise daha soluktur.

Kayıp Çocuklar Kenti (1995) Atmosferik perspektifin önemli rol aldığı bir örnek. Stüdyo
çekimi olan bu sahnede duman ve arkadan aydınlatma olmasaydı, derinlik yanılsaması
böyle iyi kurulamazdı.

GÖRSEL DÜZENLEME GÜÇLERİ

Birazdan değineceğimiz tüm bu ana ögeler, bir algılama hiyerarşisi yaratmak üzere
kullanılabilir. Böylece bir görsel alan organizasyonu yaratır, izleyicinin gözünü ve beynini
yönlendirirler.

ÇİZGİ
Belirgin ya da gizli tüm çizgiler, görsel tasarımın vazgeçilmez ögeleridir. Güçlü etkileri ve
farklı kullanım alanları vardır.

KIVRIMLI ÇİZGİ
Kıvrımlı çizgi ya da ters “S”, klasik Yunan sanatçılardan bu yana görsel sanatlarda çok
kullanılır. Kendine özgü bir uyum ve dengesi vardır.
Yedi Samuray'da Kurosawa, çizgiyi biçim ve hareketle yaratmış.

The Black Stallion'da klasik kıvrımlı çizgi kullanımı

Yedi Samuray'dan bir başka kıvrımlı çizgi (ters S) kullanımı.

KOMPOZİSYON ÜÇGENİ
Üçgenler de güçlü bir kompozisyon aracıdır. Bakmayı deneyin, her yerde onları
görürsünüz.

Kara film klasiği The Big Sleep'de kompozisyon üçgenleri çerçeveyi aktif kılıyor.

YATAY, DÜŞEY ve DİYAGONAL ÇİZGİLER

Bunlar da açık ya da gizli, her kompozisyonda yer alır ve kasıtlı olarak anlam yaratmak
üzere kullanılır.
UFUK ÇİZGİSİ, PERSPEKTİF ÇİZGİSİ VE KAÇIŞ NOKTASI

KÖŞENİN GÜCÜ:ÇERÇEVE
Çerçeve içindeki nesneleri tanımlarken, bilinç altında çerçevenin de farkında oluruz.
Çerçevenin köşelerinin keni görsel güçleri vardır. Çerçevenin kenarlarına yakın cisimler,
çerçeveyle ilişkilendirilirler.

Çerçevenin varlığı aynı zamanda çerçeve dışındaki uzam üzerine düşünmemize de yarar.
Çerçevenin sağı-solu, yukarısı-aşağısı hatta kameranın arkası, film uzamnın ve tüm
kompozisyonun bir parçasıdır. Görsel deneyimi daha üç boyutlu kılmak için bu durumdan
yararlanmak gerekir.
AÇIK ve KAPALI ÇERÇEVE
Çerçevenin kenarlarını zorlayan ya da aşan daha çok ögenin olduğu çerçeveler, açık
çerçevelerdir. Kapalı çerçevede ise ögeler rahatça çerçeve içinde kalırlar. (Film
karelerinin çoğu kez dinamik olduğunu unutmadan)

Yedi Samuray'dan bir açık çerçeve örneği

Dr. Strangelove'dan kapalı çerçeve kompozisyonu. Aynı zamanda dengeli/formel bir

kompozisyon.
ÇERÇEVE İÇİNDE ÇERÇEVE

Theo Angelopoulos - Ulysses Gaze (1995)

DENGELİ VE DENGESİZ ÇERÇEVE

Bir kompozisyon dengeli ya da dengesiz olabilir. Daha sonra bu durum dengeli/formel,
dengeli/informel, dengesiz/formel, dengesiz/informel duruma dönüşebilir. Dr.
Strangelove'dan bu kare bir kapalı çerçevedir ve dengeli/formel bir kompozisyondur.
Formel geometriyi kullanarak sosyal yapı hakkında yorum yapılması, Kubrick'in
yapıtlarında sıklıkla karşımıza çıkar.

POZİTİF ve NEGATİF UZAM

Nesnelerin görsel ağırlığı ya da güç çizgileri pozitif uzam yaratabilirler ancak bunların
yokluğu negatif uzam yaratır. Orada olmayan, dolayısıyla görülmeyen şeylerin de bir
görsel ağırlığı vardır.
Karakterlerin çerçeve dışına doğru bakışı görünmeyen ve bilinmeyen ögelerin de
hikayeye dahil olduğunu anlatır.

The Black Stallion'da negatif uzam ve dengesiz kompozisyon

Bir başka negatif uzam örneği.

GÖRSEL ALANDA HAREKET

Tüm bu güçler bir arada çalışıp etkileşime girerek, görsel alanda hareket duygusu
yaratırlar. Uzamı kavramamıza etki eden kültürel faktörler de vardır. (Soldan sağa,
yukarıdan aşağıya okumamız gibi). Bu durum gözün çerçeve içindeki hareketini etkiler.
Gözün çerçeve üzerindeki hareketi, saat yönünde önden arkaya, yukarıdan aşağıya ve
genellikle saat yönünde seyreder. Bu durum, seyircinin, çerçeve içindeki nesneleri
algılama sırasına ve içeriğin algılanmasına e
FİLM VE VİDEO KOMPOZİSYONU

Tüm bu kurallar, tüm görsel kompozisyonlar için geçerli olan, bu arada sinema ve
videoya da uyarlanabilen kurallardır. Bunların yanı sıra, bir de film ve videonun kendine
özgü kompozisyon kuralları vardır.

Unutmayın! Bu kurallar, yıkmak için vardır ancak onları bozmadan ya da tam aksi amaçla
kullanmadan önce bu kuralları iyi bilmemiz gerekir!

KOMPOZİSYONUN ÇEŞİTLİ KURALLARI

*Ayakları kesmeyin efendiler!

Çerçeve ya diz hizasında bitmeli ya da ayakları da içine almalıdır. El ve el bilekleri için
de aynı kural geçerli. Yoksa çok tuhaf görünür. Karakter hareket ederken elinin, ayağının
kısa süreli çerçeve dışına çıkmasından bahsetmiyorum. Ama uzun ve durağan çekimlerde
bu kurala uymak gerekir. Bu yüzden ya dışındasındır çemberin ya da içinde yer alacaksın.

*Güvenli TV çerçevesi:
Video ve film farklı ortamlarda gösterilirken çerçevenin kenarlarında kayıplar meydana
gelebilri. Bu nedenle %10'uk bir pay bırakın ve önemli kompozisyon ögelerinin bu pay
içinde kalmasını sağlayın.

*Arka plandaki insanların kafaları:

Ön planda karakterlerimiz yer alırken, arka planda görülen insanları çerçeve içinde ya da
dışında tutmak keyfimize kalmış. Ancak arkadakilerin bedeni tamamen çerçeveye
giremiyorsa, onları nereden keseceğimize dikkat etmeliyiz. Karakterlerimiz bir masada
oturuyorlar, garson geliyor;
konuşacaksa, kafası çerçeve içinde kalsa iyi olur. Konuşmayacaksa omuz altından
kesebiliriz.

1/3 KURALI
Bunu zaten biliyorsunuz. Konunuzu çerçeve içine yerleştirirken yatay ve düşey 1/3’lük
dilimlere denk getirmeye çalışırız.
BAŞ BOŞLUĞU
Fazla olursa karakter kaybolur, gereksiz görüntüler çerçeveye girer. Yeteri kadar
bırakmalı. Daha sonra bir yakın çekimin ardından gerekirse alın hizasından kesebiliriz.

BAKIŞ BOŞLUĞU
Çerçevedeki karakterin bakışının görsel bir ağırlığı vardır. Karakter bir yana ne kadar
dönerek bakarsa, o yana çerçevede o kadar fazla yer vermeli. Tersini ise asla yapmamalı.

Bu ders notu Blain Brown'un Cinematography: Theory and Practice adlı kitabından özetlenerek Yrd. Doç.
Dr. Özgür Yaren tarafından YYÜ GSF Sinema Televizyon Bölümü öğrencileri için hazırlanmıştır. İzinsiz
kopyalanması geceleri suçluluk duygusuyla uykusuz kalmaya neden olur. VAN, 2010