ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ

MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

ISI TEKNİĞİ LABORATUARI

DENEY RAPORU

KAYNAMA İLE ISI TRANSFERİ DENEYİ

Bölüm : Makine Mühendisliği

Anabilim Dalı : Termodinamik
Deney Grubu :
Deney Sorumlusu : Prof. Dr. Atakan AVCI
Deney tarihi :
Teslim tarihi :
Raporu hazırlayan :

1
 KAYNAMA İLE ISI TRANSFERİ DENEYİ
(Deney No:10)
Prof. Dr. Atakan AVCI- Arş.Gör. Numan YÜKSEL
1. AMAÇ
Bu deney ile;
• Kaynama olayının ve türlerinin gözlenmesi,
• Kaynama ile ısı transferinde taşınım katsayıları hakkında bilgi elde edilmesi,
• Yoğuşmanın gözlenmesi ve yoğuşma ile ısı transferinde toplam ısı transfer katsayısı
hakkında bilgi elde edilmesi,
• Doyma basıncı ile doyma sıcaklığı arasındaki ilişkinin gözlenmesi
hedeflenmektedir.

2. GİRİŞ

Doyma sıcaklığında bir sıvı daha yüksek bir sıcaklıkta bir yüzeyle temas halinde olursa
yüzeyden sıvıya ısı geçişi olur. Bu ısı geçişi sonucu sıvıda faz değişimi yani buharlaşma
başlar. Sabit basınçta ısı akısına bağlı olarak buharlaşma hızı değişir. Bu olaya kaynama adı
verilir. Faz dönüşümü sırasında ısı transfer miktarı oldukça büyük olduğundan bu özellikten
bir çok uygulamada yararlanılır. Isı ve güç üretim sistemleri, buhar üreteçleri, soğutucular,
arıtma, ısı taşıma vb. uygulamalar bu konuda örnek olarak verilebilir.
Kaynama olayı ilginç ve anlaşılması güç bir mekanizmadır. Konu üzerinde çok sayıda
çalışma bulunmaktadır. Ancak yoğunluk habbe (kabarcık) oluşumu ve taşınım üzerinde
yoğunlaşmaktadır. Habbe oluşumu ve taşınım, gizli buharlaşma enerjisi ve akışkan ısı iletim
katsayıları ile yakından alakadardır. Bu konuda kuramsal bilgiler ısı transfer kitaplarında
bulunabilir.

2.1. Kaynama Türleri

Kaynama ile ısı transferini dört bölgeye ayırmak mümkündür. Doğal taşımlı kaynama,
habbecikli kaynama, kararsız bölge ve film kaynamadır.

2.1.1. Doğal Taşınımlı Kaynama

Metal yüzeyin sıcaklığı sıvının doyma sıcaklığına yaklaştığı ve bu farkın çok küçük
olduğu zaman başlar. Isınan sıvı yüzeye doğru hareket ederken daha soğuk sıvı sıcak yüzeye
gelir. Bu taşınım doğal olarak devam eder. Sıvı yüzeyinde de buharlaşma oluşur. Sıvı içinde
habbe oluşumu görünmez. Doğal taşınımlı kaynama küçük sıcaklık farklarında meydana gelir.
Isı taşınım katsayısı düşüktür.

2.1.2. Habbecikli Kaynama

Isı geçiş hızı artığında sıcaklık farkı büyür. Isının tamamı doğal taşınımla taşınamaz.
Habbeler oluşmaya başlar. Küçük ısı akılarında habbeler daha büyüktür. Yüzey gerilimi
sonucu habbe içi ve dışı arasında basınç farkı vardır. Habbe oluştuktan sonra kaldırma
kuvvetlerinin etkisi ile habbe yükselmeye ve genişlemeye başlar. Bu arada habbe içinde
buharlaşma oluşur. Yüzey ısı akısı arttıkça oluşan habbe çapları küçülür. Basınç farkı büyür.
Bu kaynama türünde ısı taşınım katsayıları oldukça yüksektir. Pratikte görülen ve arzu edilen

2
kaynamadır. Sıcaklık farkı orta değerlerdedir. Habbe oluşumu ve türbülans belirgin
karakterleridir. Kuramsal analizi oldukça karmaşıktır.

2.1.3. Kararsız Bölge

Habbecik kaynamasının bir maksimum değerinden (kritik sıcaklık farkı) sonra ısı akışı
artırılırsa yüzey ile sıvı arasındaki sıcaklık farkı hızla artar. Yüksek bir sıcaklık farkında kararlı
hale gelir. Bu ara bölgede kararlı şartların oluşturulması için ısı akısının ve sıcaklık farkının
kontrol edilmesi gerekir. Buda oldukça zordur.

2.1.4. Film Kaynama

Kritik sıcaklık farkından sonra ısı akısı artarsa yüzey üzerinde buhar birikmeye başlar.
Buhar arttıkça sıcaklık farkı ve sıcaklık farkı arttıkça buhar oluşumu artar. Oluşan buhar filmi
üzerinde kaynama ve radyasyonla ısı transferi toplam ısı akısına eşit oluncaya kadar sıcaklık
farkı artar. Eğer hemen ısı akısı düşürülmezse oluşan sıcaklık farkı yüzeyin tahrip olmasına
neden olabilir. Pratikte kazanlarda görülen olay bu türdendir. Film kaynaması oluştuğunda ısı
akısı azaltılırsa sıcaklık farkı azalır. Sonuçta doğal taşınımlı kaynama elde edilir. Soğutma
sırasında habbe kaynaması ve kararsız bölge görülmez. Tasarımlarda ısıl kapasiteleri film
kaynaması oluşturulacak şekilde yapılır.

Şekil.1. Kaynama Eğrisi

II Bölge : Habbecikler, kızgın sıvı içinde yoğunlaşıyor.

III Bölge: Habbecikler, ara yüzeye yükseliyor.

3
2.2. Yoğuşma

Buharın doyma sıcaklığından daha düşük sıcaklıkta bir yüzey ile teması sırasında
buhardan yüzeye ısı geçişi olur. Buhar, doyma sıcaklığında ise ısı geçişi buharın gizli ısısından
karşılanır. Gizli ısıyı kaybeden buhar, sabit sıcaklıkta yoğuşur. Isı geçiş mekanizmasında
taşınım katsayısı büyüktür. Pratikte buharlaşma bölümünde sıralandığı gibi bir çok uygulaması
vardır. Yoğuşma iki şekilde ele alınır.

2.2.1. Film yoğuşma

Buhar yoğuşurken yüzey üzerinde sıvı filmi meydana getirilir. Isı, sıvı filmi üzerinden
iletimle yüzeye iletilir. Buna film yoğuşması denir.

2.2.2. Damlacıklı yoğuşma

Buhar yoğuşurken yüzey üzerinde sıvı filmi yerine sıvı damlacıkları meydana gelir.
Sıvı filmi oluşmaz. Isı geçişi doğrudan yoğuşan damlacığın üzerinden yapılmaktadır. Buna
damlacıklı yoğuşma denir. Bu yoğuşmada taşınım katsayısı, film yoğuşmasındaki taşınım
katsayısından daha fazladır.

Buharlaşma ve yoğuşma ile ısı transferi içeren ısı cihazları çok daha kompaktır. Bu
nedenle olayın mekanizmasının iyi anlaşılması için gereklidir. Bu deney, öğrencilerin olayı
gözleyerek anlamasına ve gerektiğinde kuramsal yaklaşımlar ortaya koyabilmesine yardımcı
olacaktır.

2.3. Doyma basıncı ile doyma sıcaklığı arasındaki ilişki

Kaynama sırasında sıcaklık sabit tutulduğunda basınç sabit kalır. Dolayısıyla kaynama
sırasında sistem doymuş haldedir. Bu durumda sıcaklık ile basınç birbirinden bağımsız olarak
değiştirilemez. Basınç veya sıcaklıktan biri değiştirildiğinde bir geçiş süresinden sonra diğer
değişkende sabit bir değere ulaşır. Sonuçta doymuş rejim halindeki sistemin basınç ve
sıcaklıkları arasında T = f (P) ilişkisi elde edilir. Termodinamikte saf maddeler için verilen
doymuş haller tabloları bu deneyde gözlendiği gibi elde edilebilir.

3. TEORİ

Kaynama deneyi ile kaynama ve yoğuşma rejimlerini gözlerken aynı zamanda

yüzeylerdeki taşınım katsayıları hesaplanacaktır. Isı kaynağı elektrikli bir ısıtıcı olup yüzeye
verilen ısı
.
Q = EI
bağıntısı ile elde edilir.Burada E(volt) gerilimi, I(amper) elektrik akımını göstermektedir.
Yüzeyden alınan ısı; (Ty) yüzey sıcaklığı ile (Td) akışkan doyma sıcaklığı arasında taşınımla
gerçekleşir. Bu durumda ortalama taşınım katsayısı (h)
şeklinde hesaplanır.
.
Q
h=
A(Ty − Td )

4
 Burada A(m2) silindir yüzey alanıdır. Akışkana iletilen ısının bir kısmı cam tüp
cidarlarından Tç sıcaklığındaki çevreye atılır(Qç). Diğer kısmı ise soğutucu serpantinler
üzerinden soğutucu akışkana aktarılır (Qs). Soğutucu akışkanın serpantine giriş sıcaklığı Tsg ve
çıkış sıcaklığı Tsç alınır. Özgül ısısı Cps ve kütlesel debisi m olan soğutucu akışkana geçen ısı
miktarı (Qs)
Qs = mCp(Tsç-Tsg)
olacaktır. Buna göre çevreye atılan ısı miktarı
Qç=Qı - Qs olur.
Diğer taraftan yoğuşma sırasında akışkandan (buhar) soğutucu akışkana ısı iletilirken
oluşan ortalama toplam ısı transfer katsayısı (U)
.
Qs
U=
As ∆Tln
bağıntısı ile hesaplanır. Burada ∆Tm logaritmik sıcaklık farkı olup
∆Tmax = Td − Tsg
∆Tmin = Td − Ts
olmak üzere
∆Tmax − ∆Tmin
∆Tln =
∆T
ln max
∆Tmin
şeklinde hesaplanır. As ise serpantin yüzey alanıdır.

Bu deney tesisatında geometrik büyüklükler ile akışkan özellikleri bellidir. Buna göre
hesaplarda
A(m2) =0.0013m2 (L=28.5mm, D=12.7mm) Isıtıcı metal yüzey alanı
AS(m2) = 0.032m2 Serpantin ortalama yüzey alanı
Cps(kJ/kgK) = 4.18 kJ/kgK Soğutucu akışkanın özgül ısısı (Su)
Cam tüp içindeki akışkan : Metilen Klorid (CH2Cl2 R30)
Deney cam tüp çapı-uzunluğu: Ds=80mm Ls=300mm
Deney cam tüp hacmi : Hs=0.0015m3
*
Deney cam tüp ısı kaybı : Qç=0.8W
* : 1 °C sıcaklık farkı için (Takışkan-Tçevre) kullanılır.

4. DENEY TESİSATI

Kaynama deneyi tesisatı şematik olarak Şekil.2 de verilmiştir. Elemanlar bir pano
üzerinde yerleştirilmiştir. Kaynama, ince cidarlı 80x300 mm boyutlarında bir cam tüp
içerisinde olmaktadır. Cam tüpün iki ucu kapalı olup tüp içerisinde ısı kaynağı olarak bakır
kaplı metal silindir vardır. Silindir dış yüzey alanı 30cm2 olup içerisinde 300 W maksimum
güçte elektrikli ısıtıcı mevcuttur. Isı akışı sırasında bakır yüzey üzerinde yaklaşık olarak sabit
sıcaklık elde edilebilir. Soğutucu olarak yüzey alanı 0.032m2 olan 9 sarımlı nikel kaplı bakır
boru bulunmaktadır.

Tüp içerisine akışkan doldurulması ve boşaltılması tüpün alt ucunda bulunan bir valf
yardımıyla temin edilebilir. Ayrıca gazın veya havanın atılması içinde tüpün üst kısmında bir
relief valf bulunmaktadır. Isı üreticisinin gücü ise pano üzerinde bulunan bir transformatör
(gerilim ayarlayıcısı) yardımıyla ayarlanabilir.
5
 Isıtıcı gücünü elde etmek amacıyla pano üzerinde yerleştirilmiş birer adet voltmetre ve
ampermetre mevcuttur. Isıtıcı silindir dış yüzeyindeki tek noktada termoelemanla sıcaklık
alınarak pano üzerindeki dijital bir termometre ile ölçülmektedir. Hassasiyet 1oC dir.

Akışkan sıcaklıkları ise civa termometresi (cam) ile ölçülmektedir. 0-50oC arası ölçekli
olup 150 mm uzunluğundadır. Bunlarla soğutucu akışkanın giriş, çıkış sıcaklıkları ve
kaynamada kullanılan akışkan sıvısı ve buharının sıcaklıkları ayrı ayrı ölçülmektedir. Bu
termometreler cam tüp üzerine ve soğutucu giriş ve çıkış bağlantılarına yerleştirilmiştir.

Cam tüp içerisindeki basınç etkin basınç olarak 100 ile 250 kPa arasında ölçülür. Bu da
pano üzerine yerleştirilmiş basınçölçer ile yapılmaktadır. Soğutucu akışkan debisi ise devre
üzerinde yerleştirilmiş ve panoda görülen bir rotametre (akışölçer) yardımıyla ölçülmektedir.
Akış ölçer girişinde bulunan vana ile debi ayarı yapılır. Debi ise 0-50 gr/s ölçeği üzerinden
okunur. Soğutucu su basıncının 5mSS üzerinde olmaması gerekir.

Deney sırasında ısıtıcı yüzey sıcaklığının 220oC ve tüp basıncının 220kPa etkin basıncı
aşması halinde ısıtıcı otomatik olarak devreden çıkar. Devre kapanır. Bu nedenle bu sınırların
aşılmaması gerekir. Çevre atmosferinde Metilen Klorid düşük konsantrasyonlarda zararsız
olmakla birlikte dikkatli olunmalıdır.

Şekil.2. Deney Tesisatı

6
5. DENEYİN YAPILIŞI

Deneye başlamadan önce tesisatın hazırlanması ve kontrolü gerekir. Bu amaçla cam

tüp içerisindeki sıvı yüksekliği kontrol edilir. Seviyenin ısıtıcı boru üst yüzeyinden yüksekliği
en az 50 mm olması gerekir. Eğer daha az ise tüpe metilen klorid ilave edilmesi gerekir.

Soğutucu akışkan olarak su kullanılmaktadır. Su bağlantıları pano arkasından

yapılmaktadır. Bir ucu hortumla su şebekesine diğer ucu su tahliye kanalına bırakılmaktadır.
Şebeke basıncı büyük olduğundan fazla açılırsa devre bağlantılarında kopmalar olabilmektedir.
Bu nedenle şebeke vanası çok hafif açılarak kontrollü akış sağlanmalıdır. Debi ayarı rotametre
girişinden yapılmalıdır. Isıtıcı güç ayar tekerleği sola döndürülerek ‘0’ konumuna
getirilmelidir. Sonra elektrik bağlantısı yapılır. Pano üzerindeki anahtar ‘açma’ konumuna
getirildikten sonra deneye başlanır. Bu arada tüpten gaz kaçışı olup olmadığı kontrol edilir.

Deney yapılabilmesi için deney basınç ve sıcaklığının sabit hale getirilmesi gerekir. Bu
amaçla güç ayar tekerleği sağa çevrilerek gerilim artırılır. Tüp içerisindeki sıvının deney
sıcaklığına ulaşması beklenir. Bu sıcaklıkta basıncı doyma basıncında sabit tutmak için
soğutucu akışkanla oluşan buharın yoğuşturulması temin edilir. Bunun için soğutucu akışkan
(su) debisi sürekli olarak ayarlanır. Basınç ve sıcaklık arasında dengesizlik varsa tüp içerisinde
hava birikmesi olabilir. Tüp üzerindeki gaz atım valfı çekilerek hava atılabilir.
Tesisat ile yapılacak deneyleri ve gözlenmesi gerekenleri bir kaç başlık altında ele
alalım.

5.1. Kaynama türlerinin gözlenmesi

Tüp içerisindeki akışkan belli sıcaklıkta iken buna karşılık gelen doyma basıncı sabit
tutulması gerekir. Önce küçük kademelerle ısıtıcı gücü artırılır. Bu sırada sıvı sıcaklığını sabit
tutmak için soğutucu su debisi artırılır. Her bir artımda ısıtıcı yüzey ile sıvı sıcaklık farkı ve
ısıtıcı yüzey üzerindeki akımlar gözlenir. Basınç sabit tutulur. Küçük sıcaklık farklarında doğal
taşınım gözlenir. Isıtıcı gücü artırıldığında sıcaklık farkı artar. Bu fark 10 K geçtiğinde habbe
oluşmaya başlar. 200W ısıtıcı gücü ve 20K sıcaklık farkına kadar yoğunlaşarak devam eder.
Bu esnada soğutucu serpantin üzerinde de yoğuşma olayı izlenir.

Isıtıcı gücü 200-300W arasına ulaştığında kaynama karakteri değişir. Sıcaklık farkının
hızla artığı görülür. Bu sırada ısıtıcı gücü 60W civarına düşürülür. Su debisi azaltılır. Isıtıcı
yüzeyi izlenirse yüzeyin bir buhar filmi ile kaplandığı görülür. Habbe kaynaması kaybolur. Bu
kaynama türü film kaynamasıdır. Bundan itibaren ısıtıcı gücü düşülürse düşük habbe ve doğal
taşınımlı kaynama olayları izlenebilir.

5.2. Isı Taşınım katsayılarının elde edilmesi

Isıtıcı gücü 30W civarına getirilir. İstenen doyma basıncı elde edilinceye kadar soğutma
suyu debisi ayarlanır. Kararlı duruma ulaşıldıktan sonra 5 dakika beklenir. Bu sırada
termometrelerdeki sıvı, buhar, su ve ısıtıcı yüzey sıcaklıkları ve gerilim, akım ile soğutucu su
debisi okunur. Daha sonra 20-50W arası artımlarla deneyler tekrarlanır. Artımlar küçük
seçilirse habbe kaynamasının film kaynamasına dönüştüğü ısıtıcı gücü elde edilebilir. Habbe
kaynamasının film kaynamasına dönüştüğü görüldüğünde ısıtıcı yüzey sıcaklığı 220oC
ulaştırılmaz. Isıtma gücü yeteri kadar azaltılır. Film kaynama içerisinde kararlı durumlar elde
7
edilebilir. Böylelikle değerler elde edilir. Isı taşınım katsayıları ve yoğuşmada toplam ısı
transfer katsayıları hesaplanır.

5.3. Kritik ısı akısına doyma basıncı etkisi

Farklı doyma basınçlarında üstteki deneyler tekrarlanır. Özellikle kritik ısı akısı
civarında (habbe kaynamasının film kaynamasına dönüştüğü hal) değerler alınır.

5.4. Basınç sıcaklık ilişkisi

Farklı basınçlarda ısıtıcı gücü ve soğutucu debisi ayarlanarak sabit sıcaklık hali elde
edilir. Bir P-T faz diyagramı çizilebilir.
Bunların dışında kısmi basınç ve cam tüp içerisinde hava bulunmasının etkisi ile de
gözlemler yapılabilir.

6. BULUNACAK DEĞERLER ve YÖNTEMLER

1. Bu deneyi ne amaçla yapıyoruz? (Föyden Bağımsız)
2. Deneyde ki gözlemlerinizi föyden bağımsız yazınız? (En az iki paragraf)
3. Kaynama sırasındaki ısıtıcı yüzeyindeki taşınım katsayısı, yoğuşmadaki toplam ısı
transfer katsayısı hesaplanacaktır. Verilen V, A, Tyüzey, Tsıvı, Tsugir, Tsuçık, msu, değerlerini
kullanarak (tablo olarak verilecek) ilk verilen ısıya karşılık hesaplamalar örnek olarak verilerek
diğer hesap sonuçları tablo olarak verilecektir. Sonuçlardan Qı, ∆T(Ty_Ts), h, Qs,
∆Tsoğutucu(Tsugir-Tsuçık), ∆Tln , q tabloda yer alacaktır.
4. Kaynama eğrisi elde edilecektir. Bunun için ısıtıcı gücü qı ve ∆T(Ty_T) ısıtıcı yüzey
ile sıvı arasındaki sıcaklık farkları okunacaktır. Buradan kaynama eğrisi elde edilir.(qı ye
karşılık ∆T eğrisi çizilecektir).
5. Isıtıcı yüzeyindeki taşınım katsayısı ile sıcaklık farkı eğrisi (h-∆T) elde edilecektir.
Verilen bir doyma basıncında yapılabilir.
6.Yorumlar ve tavsiyeler yapılacaktır (yanlış da olsa kendiniz yorumlayın).
7. Konu ile, akışkanla ilgili yapılan araştırmalar ek puanlama yapılacaktır (+20 veya
sözlü ye katılmayacak).
8. Deney raporu, rapor hazırlama tekniğine göre hazırlanacaktır.
9.Kopyalar sözlü olsa dahi tamamen bu deneyden sıfır alacaktır.

Not: Ölçüm değerleri tablo halinde verilecektir.

P=sbt V A Tyüzey Tsıvı Tbuhar Tsu gir Tsu çık msu

P1=sbt

8
ÖRNEK SORULAR

Soru 1. Kaynama ile ısı transferi deneyinde soğutma serpantininde dolaşan suyun giriş sıcaklığı 16 0C , çıkış
sıcaklığı 16,4 0C olup debi 25 g/s olarak ölçülmüştür. Yoğuşturucu serpantini yüzey alanı As = 0,032 m2 ve
ısıtıcı yüzey alanı ise A =0,013 m2 dir. Isıtıcı yüzey sıcaklığı 57 0C iken sıvı sıcaklığının (Metilen Klorid) 41 0C
olduğunu gözlemliyoruz. Çevre sıcaklığı 15 0C ise gerekli kabulleri yaparak,
a- Serpantindeki toplam ısı transfer katsayısını bulunuz.
b- Isıtıcı yüzeyindeki taşınım katsayısını bulunuz.

Soru 2.
Deneyde yoğuşma nerelerde görülmektedir. Yoğuşmayı sınıflandırınız. Türlerini anlatınız.

Soru 3.
a) Kaynama nedir? Kaynama rejimleri hakkında bilgi veriniz.
b) Yoğuşturucu serpantinin yüzey alanı 200 cm2, giriş ve çıkış su sıcaklıkları 20°C ve 24°C, su debisi 5
g/s olup serpantinin toplam ısı transfer katsayısı 50 W/m2K’dir. Buhar sıcaklığı 60°C ve çevre sıcaklığı
15°C olduğuna göre ısıtıcının ürettiği ısıyı tahmin ediniz.

Soru 4.

Kaynama ile ısı transferi deneyinde soğutma serpantininde dolaşan suyun giriş sıcaklığı 20°C, çıkış
sıcaklığı 22°C olup debi 20 g/s olarak ölçülmüştür. Buhar tarafı sıcaklığı 60°C’dır. Buna göre;
a)Deney tesisatını şekil çizerek gösteriniz. Deneyin yapılışını anlatınız.
b)Deneyde kullanılan ölçme elemanlarını, kullanım yerlerini ve vazifelerini yazınız.
c)Taşınımla iletilen ısı miktarını ve serpantindeki toplam tarafa ısı geçiş katsayısını hesaplayınız.

Soru 5.
Cam bir tüp içerisindeki sıvı, metal silindir vasıtasıyla ısıtılmaktadır. Silindire verilen voltaj E ve elektrik
akımı I kadardır. Metal silindir yüzey sıcaklığı Ty ulaşmaktadır. Sıvının doyma sıcaklığı Td'dir. Yüzey taşınım
katsayısına (h) ait bağıntıyı yazınız. Sıvıya ait kaynama rejimlerini grafikle gösteriniz. Metal silindir yüzey alanı
A'dır.