MADDE

Belli bir kütlesi olan ve uzayda yer kaplayan her

şeye madde denir. Çevremize baktığımızda,
elimize aldığımız kalemden gördüğümüz her
şey, evrendeki gezegenler, toz bulutları
maddedir. Madde için burada söylediğimiz
kütle ve hacim dışında, eylemsizlikten ve
tanecikli yapıdan da bahsedebiliriz.

Maddelerin tanecikli yapıya sahip olduklarına inanmak güçtür.

Çünkü bu tanecikleri görmek mümkün değildir. Ancak
yaşadığımız olaylar bize bunu göstermektedir. Parfümün
kokusunu almamız , kalem ile yazı yazabilmemiz, maddelerin
farklı hallerdeki özellikleri tamamen bu tanecikli yapı ile ilgilidir.
Tanecikli yapı atom konusunda detaylı olarak işlenecektir.
İlköretimde öğrendiğiniz gibi, tanecikli yapının temel taşı
atomdur.

MADDENİN HALLERİ:

Maddenin temel olarak üç halinden bahsederiz. Bunlar katı, sıvı ve gazdır. Ancak bunların yanı sıra
maddenin 4. Hali denilen plazma ve 5. Hali denilen BoseEinstein da artık sıkça
konuşulmaktadır. Şimdi sırasıyla maddenin hallerini inceleyelim.

Maddenin katı hali: Katı hal maddenin en düzenli halidir. Maddeyi oluşturan
tanecikler birbirine sıkıca bağlı şekilde bulunur. Tanecikler yer değiştirmezler ve
birbirinden ayrılmazlar. Bu nedenle katının belirli bir şekli ve hacmi vardır.

Maddenin sıvı hali: Sıvı halde maddenin hacmi sabit olmakla beraber belirli bir
şekli yoktur, bulunduğu kabin doldurduğu kısmının şeklini alırlar. . Çünkü sıvıyı
oluşturan tanecikler birbirinden kopmasalarda hareket ederler ve tanecikler yer
değiştirebilirler.
 Maddenin gaz hali: Gazlar maddenin üç temel halinden en düzensiz olanıdır.
Tanecikler arasında hiç bir etkileşim olmadığı varsayılır. Tanecikler birbirinden
bağımsız olarak hareket ederler. Bu nedenle gazların belirli bir şekli ve hacmi
yoktur. Bulundukları kabı doldurup onun şeklini alırlar.

Plasma: Maddenin 4. Hali olarak bilinen bu yapı çok yüksek sıcaklık ve basınç
altında gerçekleşir. Atomdaki elektronlar koparak geriye pozitif yüklü iyon kalır.
Elektronlar, iyonlar ve nötr atomların oluşturduğu yüksek yoğunluklu bu yapı
plazma olarak adlandırılır.

BoseEinstein : Madde mutlak sıfıra (-273C) doğru soğutulduğunda

atomda bulunan elektronlar hareketsiz olarak yığın oluştururlar.
Atomların oluşturduğu bu pelte şeklindeki yapı maddenin 5. Hali
olarak ifade edilir.

Maddenin özellikleri:

Yazı yazdığımız defter yaprağını düşünürsek düz ve beyazdır. Burada defter yaprağını tanımlayan iki
özellikten bahsettik. Düz ve beyaz olması. Özellik dediğimiz kavram maddeye baktığımızda veya
onunla ilgili ölçümler yaptığımızda madde ile ilgili söyleyebileceğimiz şeylerdir.

Maddenin erime noktası, renk, elektrik iletkenliği, akışkanlık gibi özellikleri, maddenin kendine has
olan özellikleridir ki bunlara fiziksel özellikler denir. Bakırın kırmızı-kahve renkte olması, oda
sıcaklığında katı olması, elektrik akımını iletmesi onun fiziksel özellikleridir.

Bakır metali asitle tepkime vermez, zamanla havadaki oksijenle etkileşerek kararır. Burada verilen
örneklerde ise bakır metalinin başka maddelerle nasıl etkileştiğinden bahsetmiş olduk. Bir maddenin
diğer maddelerle nasıl etkileştiğini (veya etkileşip etkileşmediğini ) belirten özelliklere ise maddenin
kimyasal özellikleri denir.

Maddenin özelliklerini fiziksel ve kimyasal özellikler olarak ifade edebildiğimiz gibi ortak özellikler
(madde miktarına bağlı olan özellikler) ve ayırtedici özellikler ( madde miktarına bağlı olmayan)
olarakda ifade edebiliriz. Bu durumda maddenin tanımında kullandığımız kütle, hacim, tanecikli yapı
ve eylemsizlik maddenin ortak özellikleridir. Renk, erime noktası, yoğunluk, iletkenlik gibi özellikler ise
maddenin ayırt edici özellikleridir.

Maddelerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinde değişimler olabilir. Örneğin bir cam kırıldığında şekil ve
boyut değişikliği meydana gelir. Ancak bu durum camın yapısında bir değişikliğe yol açmaz. O halde
maddenin fiziksel özellikleri değişirse madde yapısında bir değişiklik olmaz. Bu değişime fiziksel
değişim denir. Bir maddenin başka maddelerle etkileşerek veya enerji ile ayrışarak başka maddelere
dönüşmesi (yeni madde oluşması) ise kimyasal değişimdir.
Maddenin Önemli Ayırt Edici Özellikleri:
Çözünürlük: Bir maddenin diğer madde içerisinde çözünmesidir.
İletkenlik: Maddenin elektrik ve ısıyı iletme becerisidir.
Öz Kütle: Birim hacimdeki madde miktarıdır..
Genleşme: Isının etkisi ile cismin boyunda ve/veya yüzeyinde meydana gelen uzamalardır.
Esneklik: Bir kuvvetin etkisi ile maddenin kopmadan yırtılmadan şeklinde meydana gelen
değişiklktir.
Kaynama Noktası: Sıvı haldeki bir maddenin kaynaması için gerekli olan sıcaklık değerdir.
Yoğunlaşma Noktası: Gaz haldeki bir maddenin sıvı hale geçebilmesi için gerekli olan sıcaklık
değeridir.
Erime Noktası: Katı haldeki bir maddenin sıvı hale geçebilmesi için gerekli olan sıcaklık
değeridir.
Donma Noktası: Sıvı haldeki bir maddenin katı hale geçebilmesi için gerekli olan sıcaklık
değeridir.

Ayırt edici özellikler maddenin her hali için farklılık göstermezler. Aşağıdaki tablo farklı fazlarda ayırt
edici özelliklerin kullanılıp kullanılamayacağını gösteriyor.

Ayırt Edici Özellik Katı Sıvı Gaz

Özkütle + + +
Genleşme + + -
Esneklik + - -
Çözünürlük + + +
İletkenlik + + +
Kaynama Noktası - + -
Erime Noktası + - -
Donma Noktası - + -

Madde ve enerji :

Enerji maddede değişikliğe yol açabilme veya iş yapabilme gücüdür. Enerji çok değişik formlarda
olsada burada sadece maddenin sahip olduğu mekaniksel enerjiden bahsedeceğiz. Madde potansiyel
ve kinetik olmak üzere iki çeşit enerjiye sahiptir.

Kinetik Enejisi: Hareket enerjisidir. Bu enerji maddenin kütlesine ve hızına bağlıdır. Kütle ve hız
arttıkça kinetik enerji artar.

Potansiyel enerji: Maddenin pozisyonundan ve yapısından kaynaklanan iş yapabilme yetisidir. Yada

maddede depolanmış enerjide diyebiliriz.

Kinetik ve potansiyel enerjiler birbirlerine dönüşebilir. Bu dönüşümlerde toplam eenrji değişmez. Biri
artarken diğeri azalır. Buna enerjinin korunumu ilkesi denir.
 Maddede bulunan yüklü tanecikler arasındada potansiyel bir etkileşim vardır.

Hal Değişimi:

Madde uygun sıcaklık ve basınç

koşulları sağlandığında farklı hallerde
bulunabilir. Diğer bir deyişle bir halden
diğerine geçebilir. Bu olaya hal değişimi
denir. Hal değişimi için maddenin enerji
alması veya enerji vermesi gerekir. Hal
değişimi için kullanılan terimler yandaki
şekilde belirtilmiştir. Buharlaşma da sıvı
fazdan gaz faza geçişi ifade eder. Ancak
kaynama belli bir sıcaklıkta
gerçekleşirken buharlaşma her
sıcaklıkta olabilir. Çünkü sıvı fazdaki
taneciklerden enerjisi yüksek olan
sıvıdan kopup gaz faza geçebilir. Bu
olaya da buharlaşma denir. Gaz
fazından direkt olarak katı faza geçişi
ifade için Türkçede bir terim yoktur. Zira
en bilinen örnek kırağı oluşumudur.
Ancak ingilizcede bu olay için deposition terimi kullanılır.
Bir madde için hal değişimi sıcaklık zaman grafiği ile de gösterilebilir. Buna ısınma eğrisi (sıcaklık artışı
ile gerçekleşen) yada soğuma eğrisi (sıcaklık düşüşü ile gerçekleşen) denir.

suyun ısınma eğrisi

Isınma eğrisi incelendiğinde bir madde için her zaman şunları söyleyebiliriz.

I. erime sıcaklığı=donma sıcaklığı

kaynama sıcaklığı=yoğunlaşma sıcaklığı
erime ısısı=donma ısısı
kaynama ısısı=yoğunlaşma ısısı’dır.
II. Hal değiştirme süresince sıcaklık sabit kalır.
(Burada 0 C ve 100 C)
III. Sabit basınç altında maddenin belirli bir erime
noktası vardır. Basınç değişikliği erime noktasını
değiştirir. Buz pateni yaparken, buzun basınçtan
dolayı 0°C den daha düşük sıcaklıklarda da erimesi
buna örnektir.
IV. Basınç sabit oldukça sıvıların kaynama
noktasıda sabittir. Basınç artarsa kaynama noktası
yükselir. Basınç azalırsa kaynama noktası düşer. Bir
başka deyişle sıvının kaynama noktası basınçla doğru
orantılıdır. Bu nedenle yükseklere çıktıkça atmosfer
basıncı azaldığından sıvıların kaynama noktası düşer.
V. Rüzgarlı havalarda gaz fazına geçen maddeler
ortamdan uzaklaştıkça buharlaşma hızlanır.
VI. Verilen ısı miktarı artırılırsa buharlaşma
hızlanır.
VII. Sıvı yüzeyi artıkça buharlaşma hızlanır.
Maddelerin sınıflandırılması:

Tablodan da anlaşılacağı üzere maddeler iki ana gurupta toplanır. Bunlar karışımlar ve saf
maddelerdir.

Saf maddeler aynı tür taneciklerin (atom yada molekül) oluşturduğu yapılardır. Yapılarında tek tip
atom bulunduran elementler ve en az iki tip atom bulunduran bileşikler saf maddeleri oluştururlar.

Saf maddelerin belirli ayırt edici özellikleri vardır. Örnegin su OC de donar ve 100C de kaynar.
Yoğunluğu 1 g/mL dir.

Karışımlar ise yapısında en az iki farklı saf madde

bulunduran yapılardır. Karışımları oluşturan
bileşenler arasında herhangi bir etkileşim
olmadığından bunlar istenilen oranda karışabilir
ve fiziksel yöntemlerle ayrılabilir. Karışımlar
homojen ve heterojen karışımlar olarak ikiye
Element Bileşik
ayrılır. Homojen karışımların tanecik düzeyinde
eşit dağılımlı bir yapısı vardır. Bileşim her
noktasında aynıdır. Dolayısıyla çözeltiler birer
homojen karışımdır. Heterojen karışımlarda ise
dağılım karışımın her noktasında aynı değildir.
Bunlar genelikle kaba karışımlar olarak ifade
edilir.
Heterojen karışım Homojen karışım

Ancak karışım çeşitlerinin ifade edilmesinde artık homojen ve heterojenden çok karışan
maddelerin tanecik büyüklüğü esas alınmaktadır. Buna görede karışımlar kaba karışımlar, çözeltiler,
kolloidler ve süspansiyonlar olmak üzere 4 grupta ifade edilebilir.