Diferansiyel Denklemler Çözümlü Sorular

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,
(6.Basım), Boyce, E, DiPrima, C.
* 2. Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler
* 2.1. Lineer denklemler
Problem 2.c:
ty 0 + 2y = sin t, t>0
ile verilen lineer denklemin çözümünü bulup, t → ∞ için çözümün davranışını
belirleyiniz.
Çözüm : t > 0 dan verilen denklem t ile bölünürse,

2 sin t
y0 + y =
t t
olarak yazılabilir. Denklem birinci mertebeden lineer bir denklemdir. Bu den-
klem için
2 sin t
p(t) = , q(t) =
t t
olup integrasyon çarpanı,
R 2
dt
µ=e t = e2 ln t = t2
olarak hesaplanır. Denklemin çözümü için,

Z
−2 sin t
y=t t2 dt
t
integraline ulaşılıp, u = t, dv = sin t ile kısmi integrasyon alınırsa,
c cos t sin t
y= 2
− + 2
t t t
çözümüne t > 0 için ulaşılır.
t → ∞ için y → 0 olduğu basitce görülebilir.
1
İ.T.Ü. Matematik Bölümü, Durmuş Dağhan
1
* 2.1. Lineer denklemler
Problem 20:
ty 0 + (t + 1)y = t, y(ln 2) = 1
ile verilen başlangıç değer problemini çözümünü bulunuz.
Çözüm : Verilen denklemi t 6= 0 olmak üzere t ile bölelim. Bu durumda,

t+1
y0 − y=1
t
denklemine varırız. Bu denklemden integral çarpanı,
R t+1
dt
µ=e t = et+ln t = tet
olarak bulunur ve çözüm için yerine yazılırsa,

Z
1
y = t tet dt
te
elde edilir. u = t, dv = et ile kısmi integrasyon yapılırsa çözüm

1 c
y =1− + t
t te
olarak bulunur. Burada verilen başlangıç şartı y(ln 2) = 1 kullanılırsa, c = 2
olduğu görülür. Bulunan c değeri yerine yazılırsa verilen diferansiyel denklemin
başlangıç şartını sağlayan çözümü
2 1
y= − +1
tet t
2
olarak elde edilir.
2
2
* 2.2. Lineer denklemler üzerine daha fazla tartışmalar
Problem 16:
(1 − t2 )y 0 − ty = t(1 − t2 ), y(0) = 2
başlangıç değer probleminin genel çözümünü bulup, çözümün yaşadığı aralığı
belirleyip, t → ∞ için çözümü inceleyiniz.
Çözüm : Denklem düzenlenirse,

t
y0 − y=t
1 − t2
şeklini alır. Bu lineer denklemimde integral çarpanı
R t
− dt 1
µ=e 1−t2 = (1 − t2 ) 2
elde edilir. Çözüm denkleminde yerine yazılırsa,

Z
2 − 12 1
y = (1 − t ) t(1 − t2 ) 2 dt
ifadesine varılır. 1 − t2 = u değişken değişimi ile sağ taraftaki integrasyon

alınırsa,
(1 − t2 ) 1
y=− + c(1 − t2 )− 2
3
seklinde genel çözüm elde edilir. Başlangıç şartına uyan çözümü bulmak için,
genel çözümde t = 0 yerine yazılıp 2’ye eşitlenirse, c = 73 olarak bulunur.
Son olarak genel çözümde c değeri yerine yazılırsa verilen başlangıç şartı için
diferansiyel denklemin çözümü
(1 − t2 ) 7 1
y=− + (1 − t2 )− 2
3 3
olarak elde edilir.
Çözümden de görüleceği üzere karekökün işaretinin pozitif olabilmesi için |x| <
1 olması gerekir. O halde çözümümüz |x| < 1 aralığında yaşayacak olup,
aralığın uç noktalarında yani t → ±1 için çözüm sonsuza kaçacaktır.
3
3
* 2.3. Değişkenlerine ayrılabilen denklemler
Problem 2:
x2
y0 =
y(1 + x3 )
ile verilen diferansiyel denklemi çözünüz.
dy
Çözüm : y 0 = dx
den denklem,
dy x2
=
dx y(1 + x3 )
olarak yazılır ve yeniden düzenlenirse,
x2
ydy = dx
1 + x3
şeklinde değişkenlerine ayrılmış olur. Son ifadeden de görüldüğü üzere her iki
yanı integre edersek,
y2 1
= ln |1 + x3 | + c
2 3
ve buradan da denklemin çözümü
3y 2 − ln |1 + x3 | = c, x 6= −1, y 6= 0
olarak elde edilir.
4
4
Problem 5:
y 0 = cos2 x cos2 2y
diferansiyel denkleminin çözümünü bulunuz.
Çözüm : Denklem uygun formatta yeniden yazılırsa,

dy
= cos2 x cos2 2y
dx
ve değişkenlerine ayrılırsa,
dy
= cos2 xdx
cos2 2y
elde edilir. Sağ taraftaki integral,
1 1
cos2 x = + cos 2x
2 2
eşitliğinden kolaylıkla integre edilebilir. Sol taraftaki integral için u = 2y
değişken değişimi yapılırsa Z
1
sec2 udu
2
integraline varılır. Bu integrasyonlardan sonra çözüm aşağıdaki şekilde yazılıabilir.
1
y= arctan(x + sin x cos x + c).
2
5
5
Problem 13:
dy 2x
= 2
dx x y+y
diferansiyel denkleminin y(0) = −2 şartını gerçekleyen çözümünü ve çözümün
yaşadığı aralığı tespit ediniz.
Çözüm : Verilen denklemin sağında payda y parantazine alınıp gerekli düzenleme

yapılırsa,
2x
ydy = 2 dx
x +1
şeklinde değişkenlerine ayrılmış olur. İntegraller ise oldukça basit bir şekilde,
y2
= ln |x2 + 1| + c
2
olarak elde edilir. Çözüm düzenlenirse
p
y = ± 2 ln |x2 + 1| + 2c
olarak elde edilir. y(0) = −2 şartın sağlayan çözüm için, çözümün negatif
işaretli olanı kullanılıp c = 2 olarak belirlenir. Bu durumda verilen başlangıç
değer probleminin çözümü
p
y = − 2 ln |x2 + 1| + 4
ifadesidir. Çözümden de görüleceği üzere çözümün tanımsız olduğu herhangi

bir reel sayı mevcut değildir. Dolayısıyla çözümümüz −∞ < x < ∞ aralığının
tamamında geçerlidir.
6
6
* 2.8. Tam denklemler ve integrasyon çarpanı
Problem 4:
(2xy 2 + 2y)dx + (2x2 y + 2x)dy = 0
denkleminin tam olup olmadığını belirleyip, eğer tam ise çözümünü yapınız.
Çözüm : Denklem için,
p(x, y) = (2xy 2 + 2y), q(x, y) = (2x2 y + 2x)
olmak üzere
py = qx = 4xy + 2
olup denklem tam diferansiyeldir. O halde,
Z
f (x, y) = (2xy 2 + 2y)dx + h(y)
yazılır ve integrasyon alınırsa
f (x, y) = x2 y 2 + 2xy + h(y)
elde edilir. Her iki taraf y’ye göre türetilirse
∂f (x, y) ∂h
= q(x, y) = 2xy + 2x
∂y ∂y
elde edilir. q(x, y) değeri yerine yazılırsa
∂h
=0
∂y
olarak bulunur ve buradan h = c sonucu artaya çıkar. Bulunan h değeri yerine
yazılırsa çözüm,
f (x, y) = x2 y 2 + 2xy + c
olur.
7
7
Problem 12:
x y
3 dx + 3 dy = 0
(x2 + y 2 ) 2 (x2 + y 2 ) 2
denkleminin tam olup olmadığını belirleyip, eğer tam ise çözümünü yapınız.
Çözüm : Denklemde,
x y
p(x, y) = 3 , q(x, y) = 3
(x2 + y 2 ) 2 (x2 + y 2 ) 2
olup
5
py = qx = −3xy(x2 + y 2 )− 2
den verilen denklem tam diferansiyeldir.
Z
x
f (x, y) = 3 dx + h(y)
(x + y 2 ) 2
2
yazılıp integral için u = x2 + y 2 değişken değişimi yapılırsa,

1
f (x, y) = (x2 + y 2 )− 2 + h(y)
∂f (x,y)
elde edilir. Her iki yanın y’ye göre türevi alınıp, ∂y
= q(x, y) ifadesi kul-
lanılırsa,
∂h 3
= 2y(x2 + y 2 )− 2
∂y
olarak bulunur. Tekrar x2 + y 2 = u değişken değişimi ile integrasyon hesa-
planırsa,
1
h = −2(x2 + y 2 )− 2 + c
elde edilir. h değeri yerine yazılırsa çözüm,
1
f (x, y) = −(x2 + y 2 )− 2 + c
olur. Son ifade düzenlenirse çözüm
x2 + y 2 = C
şeklinde de yazılabilir.
8
8
8
Problem 25:
(3x2 + 2xy + y 3 )dx + (x2 + y 2 )dy = 0
ile verilen diferansiyel denklemi bir integrasyon çarpanı bularak çözünüz.
Çözüm : Verilen denklem için,
p(x, y) = 3x2 + 2xy + y 3 , q(x, y) = x2 + y 2
olup,
py = 3x2 + 2xy + y 3 , qx = 2x
den denklem tam dif. değildir. Uygun integrasyon çarpanı için,
py − qx = 3(x2 + y 2 )
olup, R py −qx
dx
µ=e q(x,y)
için R
3dx
µ=e = e3x
şeklinde bulunur ve verilen denklem bu integrasyon çarpanı ile çarpılırsa,
(3x2 e3x + 2xye3x + y 3 e3x )dx + (x2 e3x + y 2 e3x )dy = 0
şeklinde denklem elde edilir. Böylece,
py = qx = 3x2 e3x + 2xe3x + 3y 2 e3x
olup denklem tam dif. hale gelir.
Çözüm için Z
f (x, y) = (x2 e3x + y 2 e3x )dy + h(x)
seçilirse ve gerekli integral alınırsa,

1
f (x, y) = x2 e3x y + e3x y 3 + h(x)
3
elde edilir. Son ifadenin x’e göre türevi alınırsa,
∂f (x, y) dh
= p(x, y) = 3x2 ye3x + 2xye3x + y 3 e3x +
∂x dx
9
elde edilir. p(x, y) değeri yerine yazılıp gerekli sadeleştirmeler yapılırsa,
dh
=0
dx
ve buradan da h = c olarak bulunur. Bulunan h değeri yerine yazılırsa çözüm,
1
x2 ye3x + y 3 e3x + c = 0
3
olur. C = −3c için çözüm yeniden düzenlenirse,
(3x2 y + y 3 )e3x = C
olarak da yazılabilir.
9
9
10
Problem 27:
x
dx + ( − sin y)dy = 0
y
ile verilen diferansiyel denklemi için bir integrasyon çarpanı bularak çözüm
yapınız.
Çözüm : Verilen denklem için,

x
p(x, y) = 1, q(x, y) = − sin y
y
olup,
1
py = 0, qx =
y
den denklem tam dif. değildir. Uygun integrasyon çarpanı için,
1
p y − qx = −
y
olup, R py −qx
dy
µ=e −p(x,y)
için R 1
dy
µ=e y =y
şeklinde bulunur ve verilen denklem bu integrasyon çarpanı ile çarpılırsa,
ydx + (x + y sin y)dy = 0
şeklinde denklem elde edilir. Böylece,
p y = qx = 1
olup denklem tam dif. hale gelmiş olur.
Çözüm için Z
f (x, y) = ydx + h(y)
seçilirse ve gerekli integral alınırsa,
f (x, y) = xy + h(y)
11
elde edilir. Son ifadenin y’e göre türevi alınırsa,
∂f (x, y) dh
= q(x, y) = x +
∂y dy
elde edilir. q(x, y) değeri yerine yazılıp gerekli sadeleştirmeler yapılırsa,
dh
= −y sin y
dy
elde edilir. Denklem değişkenlerine ayrılırsa,
dh = −y sin ydy
olurki sağ tarftaki integral için
u = y, dv = sin y
denilerek kısmi integrasyon alınırsa,
h = y cos y − sin y − c
olarak elde edilir. Bulunan h değeri yerine yazılırsa çözüm,
xy + y cos y − sin y − c = 0
olarak elde edilir.

10
10
12
Problem 31:
6 x2 y dy
(3x + ) + ( + 3 )
y y x dx
diferansiyel denklemi için bir integrasyon çarpanı bularak çözüm yapınız.
Çözüm : Verilen denklem düzenlenirse,
6 x2 y
(3x + )dx + ( + 3 )dy = 0
y y x
olarak yazılabilir. Böylece,
6 x2 y
p(x, y) = 3x + , q(x, y) = +3
y y x
olup
6 2x 3y
py = − , qx = − 2
y2 y x
den
1
p y − qx = (−2x3 y 2 − 6x2 + 3y 3 )
x2 y 2
elde edilir. Uygun integrasyon çarpanı
R py −qx
du
µ=e yq−xp
şeklinde olup,
1
yq − xp = (−2x3 y 2 − 6x2 + 3y 3 )
xy
olarak hesaplanıp yerine u = xy için yazılırsa,
R 1
µ=e u du = eln u = u = xy
olarak bulunur. Verilen denklem µ = xy integral çarpanı ile çarpılırsa,
(3x2 y + 6x)dx + (x3 + 3y 2 )dy = 0
denklemine ulaşılır ki bu denklem de
(x3 y + 3x2 + y 3 )0 = 0
13
olarak diferansiyel formda yazılır ve integral alınırsa çözüm
x3 y + 3x2 + y 3 = c
olarak karşımıza çıkar.

11
11
14
* 2.9. Homojen denklemler
Problem 6:
dy 4x + 3y
=−
dx 2x + y
ile verilen denklemin homojen olduğunu gösterip çözümünü elde ediniz.
Çözüm :
4x + 3y
f (x, y) = −
2x + y
olmak üzere
x = tx, y = ty
için
t(4x + 3y) 4x + 3y
f (tx, ty) = − = −t0 ( ) = t0 f (x, y)
t(2x + y) 2+y
olurki bu ifade bize denklemin homojenliğini gösterir. O halde y = vx dönüşümü
yapılırsa,
dt dv
= x+v
dx dx
elde edilip denklemde yerine yazılıp gerekli düzenlemeler yapılırsa,
v+2 dx
dv = −
v2 + 5v + 4 x
elde edilir. Sol taraftaki ifade basit kesirlerine ayrılırsa,
1 1 2 1 dx
( + )dv = −
3v+1 3v+4 x
elde edilir. Burada heriki yandan integrasyon alınıp gerkli düzenlemeler yapılırsa,
c
|v + 1||v + 4|2 =
x3
y
denklemine varılır. Son olarak genel çözüm için, v = x
ile sonuç
|x + y||4x + y|2 = c
şeklinde elde edilir.

12
12
15
Problem 8:
(x2 + 3xy + y 2 )dx − x2 dy = 0
ile verilen denklemin homojen olduğunu gösterip çözümünü elde ediniz.
Çözüm : Verilen denklemde gerekli düzenlemeler yapılırsa,
dy x2 + 3xy + y 2
=
dx x2
elde ederiz ki bu denklem x ve y için iknci dereceden homojen bir denklemdir.
O halde y = vx değişken dönüşümü altında,
dv
x = (v + 1)2
dx
elde edilip değişkenlerine ayrılırsa
1 dx
2
dv =
(v + 1) x
bulunur. Her iki yandan integral alınırsa,

1
= − ln |x| − ln |c|
v+1
y
elde edilir. v = x
ile de denklemin çözümü y 6= −x için,
x
+ ln x + lnc = 0
x+y
olarak karşımıza çıkar.
13
13
16
Problem 15.b:
dy 2y − x + 5
=
dx 2x − y − 4
denkleminin çözümünü bulunuz.
Çözüm : Açık olarak denklem homojen denklem değildir.
∆ = 1 − 4 = −3 6= 0
olduğundan,
2y − x + 5 = 0, 2x − y − 4 = 0
doğrularını ortak çözersek,
(h, k) = (x, y) = (1, −2)
olarak bulabiliriz. Bu durumda verilen diferansiyel denklemi homojen hale

getirmek için,
x = X + 1, y = Y − 2
ötelemeleri yapmak yeterli olacaktır. Ayrıca, dx = dX ve dy = dY dir. Bu
ifadeler altında, denklem,
dY 2Y − X
=
dX 2X − Y
şeklinde homojen hale gelir. Y = V X dönüşümü ile ,
2V − 1
V 0X + V =
2−V
ve buradan da
2−V dX
2
dV =
V −1 X
elde edilir. Sol taraftaki integral için gerekli düzenlemeler yapılırsa ,
µ ¶
1 1 3 dX
− dV =
2 V −1 V +1 X
denklemine varılır. İntegrasyon ile sonuç,

V −1
| | = cX 2
(V + 1)3
17
Y
ve V = X
için
|Y − X|
=c
|Y + X|3
elde edilir ve son olarak X = x − 1 ve Y = y + 2 ile diferansiyel denklemin
çözümü y 6= −x − 1 için,
|y − x + 3| = c|y + x + 1|3
olarak elde edilir.
14
14
18
Problem 16:
dy 4x + 3y + 15
=−
dx 2x + y + 7
homojen olmayan diferansiyel denklemi homojen hale getirip çözümünü yazınız.
Çözüm : Verilen denklemi homojen hale getirmek için (h, k) noktasını bu-
lalım.
4x + 3y + 15 = 0, 2x + y + 7 = 0
doğruları ortak çözülürse
(h, k) = (−3, −1)
olarak bulunur. O halde
x = X − 3, y =Y −1
dönüşümleri ile diferansiyel denklemimiz,

dY 4X + 3Y
=−
dX 2X + Y
şeklinde homojen hale gelir. Y = V X ile bu denklem,
V +2 dX
2
dV = −
V + 5V + 4 X
şekline gelir. Sol taraf basit kesirlerine ayrılıp daha sonra her iki yanın inte-
gralleri alınırsa çözüm,
c
|V + 1||V + 4|2 = 2
X
Y
elde edilir. Önce V = X
sonra X = x + 3 ve Y = y + 1 çözümde yerine yazılırsa
istenen çözüme
|x + y + 4||4x + y + 13|2 = c
olarak ulaşılır.
15
15
19
* 3. İkinci Mertebeden Lineer Denklemler
* 3.1. Sabit katsayılı lineer homojen denklemler
Problem 2:
y 00 + 3y 0 + 2y = 0
sabit katsayılı homojen denkleminin genel çözümünü bulunuz.
Çözüm : Aranacak çözüm y = ert şeklinde olup gerekli türevler hesaplanırsa
y 0 = rert , y 00 = r2 ert
elde edilir. Denklemde yerine yazılırsa
(r2 + 3r + 2)ert = 0
bulunur. Buradan karekteritlik deklem
(r2 + 3r + 2) = 0
dır. Bu denklemin kökleri ise
r1 = −1, r2 = −2
olup denklemin genel çözümü ise
y = c1 e−t + c2 e−2t
dir.
16
16
20
Problem 10:
y 00 + 4y 0 + 3y = 0; y(0) = 2, y 0 (0) = 1
başlangıç değer probleminin çözümünü bulup t artarken çözümün davranışını
belirleyiniz.
Çözüm : Aranacak çözüm y = ert şeklinde olup gerekli türevler hesaplanırsa

y 0 = rert , y 00 = r2 ert
elde edilir. Denklemde yerlerine yazılırlarsa
(r2 + 4r + 3)ert = 0
elde edilir. Buradan karekteritlik deklem
(r2 + 4r + 2) = 0
olup karakteristlik denklemin kökleri ise
r1 = −1, r2 = −3
olarak tespit edilir. Böylece denklemin genel çözümü ise
y = c1 e−3t + c2 e−t
dir. y(0) = 2 başlangıç şartından
c1 + c2 = 2
elde edilir.
y 0 = −3c1 e−3t − c2 e−t
için y 0 (0) = 1 şartı kullanılırsa
−3c1 − c2 = 0
elde edilir. İki denklemden c1 ve c2 katsayıları hesaplanırsa
1 2
c1 = − , c2 =
2 2
olarak bulunur ve genel çözümde yerlerine yazılırsa, verilen başlangıç şartlarını
sağlayan çözüm,
1 5
y = − e−3t + e−t
2 2
17
olur. Çözüm t → ∞ için sıfıra gider.
17
21
Problem 14:
2y 00 + y 0 − 4y = 0; y(0) = 0, y 0 (0) = 1
başlangıç değer probleminin çözümünü bulup t artarken çözümün davranışını

belirleyiniz.
Çözüm : y = ert aranacak çözümü için, y 0 = rert ve y 00 = r2 ert olduğundan.
(2r2 + r − 4)ert = 0
bulunur. Buradan karekteritlik deklem
(2r2 + r − 4) = 0
dır. Karakteristlik denklemin kökleri ise

√ √
−1 − 33 −1 + 33
r1 = , r2 =
4 4
olup denklemin genel çözümü ise
√ √
( −1−4 33
)t ( −1+433
)t
y = c1 e + c2 e
şeklinde elde edilir. y(0) = 2 dan
c1 + c2 = 2,
√ √
√ √
0 −1 − 33 ( −1−4 33 )t −1 + 33 −1+ 33
y =( )c1 e +( )c2 e( 4 )t
4 4
0
için y (0) = 1 şartı kullanılırsa da
√ √
−1 − 33 −1 + 33
( )c1 + ( )c2 = 1
4 4
elde edilir. İki denklemden c1 ve c2 katsayıları hesaplanırsa

1 1
c1 = − √ , c2 = √
2 33 2 33
22
olarak bulunur ve çözümde yerlerine yazılırsa, verilen başlangıç şartlarını sağlayan
çözüm,
1 ( −1−√33 )t 1 ( −1+√33 )t
y=− √ e 4 + √ e 4
2 33 2 33
olur. Çözüm t → ∞ için y → ∞ olarak gözlenir.
18
18
23
* 3.3. Lineer bağımsızlık ve wronskian
Problem 1:
f (t) = t2 + 5t, g(t) = t2 − 5t
olarak verilen fonksiyonların lineer bağımlı olup olmadıklarını belirleyiniz.
Çözüm : Verilen iki fonksiyonun wronskianları

µ 2 ¶
t + 5t t2 − 5t
W (f (t), g(t)) = det = 20t2
2t + t 2t − 5
olup sıfırdan farklıdır. Dolayısıyla f ve g fonksiyonları lineer bağımsızdırlar.
Problem 15:
t2 y 00 − t(t + 2)y 0 + (t + 2)y = 0
denklemini çözmeden iki çözümün wronskianını hesaplayınız.
Çözüm : Verilen diferansiyel denklem t 6= 0 ile bölünüp düzenlenirse

t+2 0 t+2
y 00 − y + 2 y=0
t t
elde edilir. Bu durumda
t+2 t+2
p(t) = − , q(t) =
t t2
olup bu iki fonksiyon t 6= 0 süreklidirler. Dolayısıyla, y1 , y2 iki çözüm olmak
üzere Teorem 3.2.2 uygulanırsa,
R
( t+2 )dt
W (y1 , y2 ) = ce t
den, W (y1 , y2 ) = ct2 et elde edilir.

19
19
24
* 3.3. Lineer bağımsızlık ve wronskian
Problem 17:
x2 y 00 + xy 0 + (x2 − ν 2 )y = 0
Bessel Denklemini çözmeden iki çözümün wronskianını hesaplayınız.
Çözüm : Denklem x 6= 0 için
1 x2 − ν 2
y 00 − y 0 + y=0
x x2
2 2
olup p(x) = − x1 ve q(x) = x x−ν
2 fonksiyonları x 6= 0 için süreklidir. y1 , y2 iki
çözüm olmak üzere Teorem 3.2.2 den,
R 1
dx
W (y1 , y2 ) = ce x
c
olup, W (y1 , y2 ) = x
elde edilir.
Problem 18:
(1 − x2 )y 00 − 2xy 0 + α(α + 1)y = 0
Legendre Denklemini çözmeden iki çözümün wronskianını hesaplayınız.
Çözüm : x 6= ±1 için
2x 0 α(α + 1)
y 00 − y + y=0
1 − x2 1 − x2
2x α(α+1)
olup p(x) = − 1−x 2 ve q(x) = 1−x2 fonksiyonları x 6= ±1 için süreklidir. y1 , y2
iki çözüm olmak üzere Teorem 3.2.2 den,
R 2x
dx
W (y1 , y2 ) = ce 1−x2
c
olup, W (y1 , y2 ) = 1−x2
elde edilir.
20
20
25
* 3.4. Kompleks kökler ve karakteristlik denklem
Problem 10:
y 00 + 2y 0 + 2y = 0
diferansiyel denkleminin genel çözümünü bulunuz.
Çözüm : t = ert şeklinde aranacak çözüm için, y 0 ve y 00 değerleri hesaplanır

ve denklemde yerine yazılırsa
(r2 + 2r + 2)ert = 0
dan karekteristlik denklem,
r2 + 2r + 2 = 0
olarak bulunur. Denklemin kökleri hesaplanırsa karşımıza
r1,2 = −1 ± i
gibi iki tane kompleks kök çıkar. Bu durumda verilen denklemin genel çözümü
y = c1 e−t cos t + c2 e−t sin t
şeklinde yazılır.
21
21
26
Problem 12:
4y 00 + 9y = 0
diferansiyel denkleminin genel çözümünü bulunuz.
Çözüm : y = ert için y 0 ve y 00 değerleri hesaplanır ve denklemde yerine yazılırsa
(4r2 + 9)ert = 0
dan karekteristlik denklem,

4r2 + 9 = 0
olarak bulunur. Denklemin kökleri r1,2 = ± 32 i gibi tamamen imajiner olarak
ortaya çıkar. Bu durumda verilen denklemin genel çözümü
3 3
y = c1 cos t + c2 sin t
2 2
22
22
27
Problem 18:
y 00 + 4y 0 + 5y = 0; y(0) = 1, y 0 (0) = 0
başlangıç şartlarıyla verilen diferansiyel denklemin çözümünü bulunuz.
Çözüm : Öncelikle denklemin genel çözümünü bulalım. y = ert için y 0 = rert

ve y 00 = r2 ert değerlerinden
(r2 + 4r + 5)ert = 0
elde edilirse karekteristlik denklem,
r2 + 4r + 5 = 0
olarak bulunur. Denklemin kökleri r1,2 = −2pmi gibi kompleks köklerdir. Bu

durumda verilen denklemin genel çözümü
y = c1 e−2t cos t + c2 e−2t sin t
şeklinde yazılır. Birinci başlangıç şartı olan y(0) = 1 den c1 = 1 elde edilir.
İkinci başlangıç şartı için çözümün türevi alınırsa
y 0 (t) = (−2c1 + c2 )e−2t cos t + (−c1 − 2c2 )e−2t sin t
ve y 0 (0) = 0 şartı kullanılırsa c2 = 2 olarak belirlenir c1 , c2 değerleri çözümde

yerlerine yazılırsa verilen başlangıç şartlarını sağlayan çözüm,
y = e−2t cos t + 2e−2t sin t
olarak elde edilir.
23
23
28
* 3.5. Çakışık kökler ve mertebe düşürme
Problem 6:
y 00 − 6y 0 + 9y = 0
ile verilen denklemin genel çözümünü bulunuz.
Çözüm : Verile denklemin karekteristlik denklemi y = ert şeklinde aranacak

çözüm için
(r − 3)2 = 0
olup kökler
r1 = r2 = 3
dür. Böylece genel çözüm,
y = c1 e3t + c2 te3t
Problem 8:
16y 00 + 24y 0 + 9y = 0
ile verilen denklemin genel çözümünü bulunuz.
Çözüm: y = ert şeklinde aranacak çözümde karekteristlik denklem

3
(r + )2 = 0
4
olup kökler r1 = r2 = − 34 dür. Bu durumda genel çözüm,
3 3
y = c1 e− 4 t + c2 te− 4 t
24
24
29
Problem 14:
y 00 + 4y 0 + 4y = 0; y(−1) = 2, y 0 (−1) = 1
başlangıç şartları ile verilen diferansiyel denklemin çözümünü bulunuz.
Çözüm : y = ert aranacak çözüm için y 0 ve y 00 türevleri hesaplanıp denklemde

yerine yazılırsa karekteristlik denklem
(r + 2)2 = 0
olup kökler
r1 = r2 = −2
dir. Bu durumda denklemin genel çözümü,
y = c1 e−2t + c2 te−2t
şeklinde yazılır. y(−1) = 2 birinci başlangıç şartı için
c1 − c2 = 2e−2
olarak bulunur. Genel çözümün türevinden
y 0 = e−2t (−2c2 t + c2 − 2c1 )
olup y 0 (−1) = 1 başlangıç şartı kullanılırsa
−2c1 + 3c2 = e−e
elde edilir. İki denklemden c1 , c2 katsayıları çözülürse
c1 = 7e−2 , c1 = 5e−2
olarak bulunup yerlerine yazılırsa verilen başlangıç şartlarını sağlayan çözüm
y = 7e−2(t+1) + 5te−2(t+1)
olarak elde edilir.
25
25
30
Problem 24:
t2 y 00 + 2ty 0 − 2y = 0, t > 0, y1 (t) = t
şeklinde bir çözümü bilinenen denklemin ikinci çözümünü mertebe düşürme
metodunu kullanarak elde ediniz.
Çözüm : y1 (t) = t verilen denklemin gerçekten de bir çözümüdür. Bunu

görmek için, gerekli türevler alınıp denklemde yerine yazılır. Bilinen bu çözümü
kullanarak denklemin diğer çözümünü bulmak için
y(t) = y1 (t)v(t)
diyelim ve türevleri hesaplayalım.
y 0 = v + tv 0 , y 00 = tv 00 + 2v 0
olarak bulunur. Bu değerleri denklemde yerlerine yazarsak
t3 v 00 + 4t2 v 0 = 0
denklemini elde edilip değişkenlerine ayrılırsa
v 00 4
0
=−
v t
olur. Birinci integrasyondan
c1
v0 =
t4
ve buradan da tekrar integrasyon alıp
v = −3c1 t−3 + c2
olarak bulabiliriz. Bulunan v değeri y = vt de yerine yazılırsa
y = −3c1 t−2 + c2 t
elde edilir. y1 (t) = t olduğundan
1
y2 (t) =
t2
olurki buda bizim aradığımız sonuçtur.
26
26
31
Problem 28:
(x − 1)y 00 − xy 0 + y = 0, x > 1, y1 (x) = ex
şeklinde bir çözümü bilinenen denklemin ikinci çözümünü mertebe düşürme

metodunu kullanarak elde ediniz.
Çözüm : Benzer olarak gerekli türevler y1 (x) = ex için alınıp denklemde

yerine yazılırsa ex in bu denklem için bir çözüm olduğu görülür. Bilinen bu
çözümü kullanarak denklemin diğer çözümünü bulmak için
y(x) = y1 (x)v(x)
diyelim ve türevleri hesaplayalım.
y 0 = (v 0 + v)ex , y 00 = (v 00 + 2v 0 + v)ex
olarak bulunur. Bu değerleri denklemde yerlerine yazarsak
v 00 (x − 1)ex + v 0 (x − 2)ex = 0
denklemini elde edriz. Değişkenlerine ayırırsak

v 00 2−x
0
=
v x−1
olur. Sağ taraf yeniden düzenlenirse
v 00 1
= −1 +
v0 x−1
bulunur. Birinci integrasyondan
v 0 = c1 e−x (x − 1)
elde edilir. İkinci integrasyon için
x − 1 = u, dv = e−x
ile kısmi integrasyon uygulanırsa,
v = −c1 e−x x + c2
32
elde edilir. Bulunan v değeri y = vex de yerine yazılırsa
y = −c1 x + c2 ex
elde edilir. y1 (x) = ex olduğundan ikinci çözüm
y2 (x) = x
olurak tespit edilir.
27
27
33
* 3.6. Homojen olmayan denklemler ve belirsiz katsayılar metodu
Problem 2:
y 00 + 2y 0 + 5y = 3 sin 2x
denklemini belirsiz katsatılar metodunu kullanarak çözünüz.
Çözüm : Homojen kısım için karekteristlik denklem

r2 + 2r + 5 = 0
olup kökleri
r1,2 = −1 ± 2i
dir. Bu durumda homejen kısmın çözümü,
yh = c1 e−x cos 2x + c2 te−x sin 2x
olarak yazılır. Özel çözüm
Y (x) = a sin 2x + b cos 2x
şeklinde aranmalıdır. Buradan,
Y 0 (x) = 2a cos 2x − 2b sin 2x, Y 00 (x) = −4a sin 2x − 4b cos 2x
ifadeleri yerlerine yazılırsa ve gerkli düzenlemelr yapılırsa
(a − 4b) sin 2x + (4a + b) cos 2x = 3 sin 2x
olur ki
a − 4b = 3, 4a + b = 0
olarak bulunur. Bu iki denklemden
3 12
a= , b=−
17 17
bulunur. O halde denklemin özel çözümü
3 12
Y (x) = sin 2x − cos 2x
17 17
şeklinde elde edilir. Böylece verilen denklemin genel çözümü
3 12
yG = c1 e−x cos 2x + c2 e−x sin 2x + sin 2x − cos 2x
17 17
elde edilir.
28
28
34
Problem 6:
y 00 + 2y 0 + y = 2e−t
denklemini belirsiz katsatılar metodunu kullanarak çözünüz.
Çözüm : Homojen kısım için karekteristlik denklem
r2 + 2r + 1 = 0
olmak üzere kökleri çakışık olup
r1 = r2 = −1
dir. Bu durumda homejen kısmın çözümü,
yh = c1 e−t + c2 te−t
olarak yazılır. α = −1 olup karekteristlik denklemin çift katlı köküdür. O

halde özel çözüm
Y (t) = kt2 e−t
şeklinde aranmalıdır. Bunun için
Y 0 (t) = e−t (−kt2 + 2kt), Y 00 (t) = e−t (kt2 − 4kt + 2k)
elde edilip denklemde yerlerine yazılır ve gerekli düzenlemeler yapılırsa
2ke−t = 2e−t
olur ki k = 1 olarak bulunur. Bu durumda özel çözüm
Y (t) = t2 e−t
şeklinde elde edilir. Böylece verilen denklemin genel çözümü
yG = c1 e−t + c2 te−t + t2 e−t
olarak yazılır.
29
29
35
Problem 13:
y 00 + y 0 − 2y = 2t; y(0) = 0, y 0 (0) = 1
başlangıç değer problemini belirsiz katsatılar metodunu kullanarak çözünüz.
Çözüm : Homojen çözüm için denklem sıfıra eşitlenip, y = ert için karek-
teristlik denklem
r2 + r − 2 = 0
dan
r1 = 1, r2 = −2
olarak bulunur. O halde homojen kısmın çözümü,
yh = c1 et + c2 e−2t
olur. Özel çözümü bulmak için,
Y (t) = at + b
şeklinde bir polinom seçelim. Buradan,
y 0 = a, y 00 = 0
ifadeleri denklemde yerine yazılırsa,
−2at + (a − 2b) = 2t
olur. Bu eşitlikten
1
a = −1, b=−
2
olarak bulunur. O halde denklemin özel çözümü,
1
Y (t) = −t −
2
olur. Böylece genel çözüm,
1
yG = c1 et + c2 e−2t − t −
2
36
olarak yazılır.
y(0) = 0 başlangıç şartı kullanılırsa

1
c1 + c2 =
2
denklemi elde edilir. İkinci başlangıç şartı için genel çözümün türevi alınırsa,
0
yG = c1 et − 2c2 e−2t − 1
bulunur. y 0 (0) = 1 dan

c1 − 2c2 = 1
olarak ikinci denklem elde edilir. Bu iki denklemden c1 , c2 katsayıları çözülürse
1
c1 = 1, c2 = −
2
olur. Genel çözümde bu değerler yerine yazılırsa verilen başlangıç şartlarını
sağlayan çözüm
1 1
yG = et − e−2t − t −
2 2
olarak bulunur.
30
30
37
* 3.7. Parametrelerin değişimi yöntemi
Problem 2:
y 00 − y 0 − 2y = 2e−t
denkleminin çözümünü parametrelerin değişimi yöntemini kullanarak elde edi-
niz.
Çözüm : Basitce de görüleceği gibi homojen kısmın çözümü için karekter-

istlik denklem
r2 − r − 2 = 0
olup kökleri
r1 = −1, r2 = 2
olarak bulunursa homojen çözüm
yh = c1 e−t + c2 e2t
Verilen denklemin özel çözümü için,
y(t) = c1 (t)e−t + c2 (t)e2t
alınarak, katsayıların tespiti için
c01 (t)e−t + c02 (t)e2t = 0,
−c01 (t)e−t + 2c02 (t)e2t = 2e−t

denklemleri elde edilir. Denklemler taraf tarafa toplanırsa
2
c02 (t) = e−3t
3
elde edilir. Bu ise
dc2 2
= e−3t
dt 3
demektir. Buradan
2
c2 (t) = − e−3t
9
olarak elde edilir. Bulunan bu değer yardımıyla
2
c01 = −
3
38
olur ki buradan da
2
c1 (t) = − t
3
olarak kolaylıkla hesaplanabilir. c1 (t), c2 (t) değerleri yerlerine yazılırsa özel
çözüm
2 2
Y (t) = − te−t − e−t
3 9
olarak elde edilir.
Özel çözüm Y (t) = − 23 te−t seçilirse (çünkü e−t homojen kısım çözümünde var),
verilen denklemin genel çözümü
2
yG = c1 e−t + c2 e2t − te−t
3
31
olarak elde edilir.
31
39
Problem 5:
π
y 00 + y = tan t, 0<t<
2
denkleminin genel çözümünü parametrelerin değişimi yöntemini kullanarak elde
ediniz.
Çözüm : Homojen kısmın çözümü için karekteristlik denklem
r2 + 1 = 0
ollup kökleri
r1,2 = ±i
olarak bulunursa homojen çözüm
yh = c1 cos t + c2 sin t
olarak yazılır.
Denklemin özel çözümü için,
y(t) = c1 (t) cos t + c2 (t) sin t
alınarak, katsayıların tespiti için
c01 (t) cos t + c02 (t) sin t = 0,
−c01 (t) sin t + c02 (t) cos t = tan t

denklemleri elde edilir. Birinci denklem sin t, ikinci denklem cos t ile çarpılıp
taraf tarafa toplanırsa
c02 = sin t
bulunur ki buradan bir integrasyon ile
c2 = − cos t
olarak elde edilir. Benzer şekilde, birinci denklem cos t, ikinci denklem − sin t
ile çarpılıp taraf tarafa toplanırsa
c01 = cos t − sec t
40
bulunur ki buradan bir integrasyon ile
c1 = sin t − (ln | tan t + sec t|)
olarak elde edilir. Bulunan bu değerler yerlerine yazılırsa özel çözüm
Y (t) = − cos t(ln | tan t + sec t|)
olarak elde edilir.

Sonuçta ise diferansiyel denklemin genel çözümü
yG = c1 cos t + c2 sin t − cos t(ln | tan t + sec t|)

32
olarak yazılır.
32
41
Problem 11:
y 00 − 5y 0 + 6y = g(x)
Burda g(x) sürekli bir fonksiyon olmak üzere denklemin genel çözümünü elde
ediniz.
Çözüm : Verilen diferansiyel denkleminin genel çözümünü Teorem 3.7.1’i kul-

lanarak elde edelim. Homojen kısımdan karekteristlik denklem
r2 − 5r + 6 = 0
olup denklemin kökleri

r1 = 2, r2 = 3
olarak bulunur ve homojen çözüm
yh = c1 e2x + c2 e3x
şeklinde ifade edilir. O halde,
y1 (x) = e2x , y2 (x) = e3x
olur ve basit bir hesaptan sonra
W (y1 , y2 ) = −e5x
olarak bulunurki bu bize çözümlerin lineer bağımsızlığını verir. Süreklilik bu

denklemin katsayıları ve verilen g fonksiyonu için var olduğundan özel çözüm
için Teorem 3.7.1’i kullanabiliriz.
Z 2s Z 3s
3x e g(s) 2x e g(s)
Y (x) = −e 5s
ds + e ds
−e −e5x
gerekli düzenlemeler yapılırsa,
Z Z
3x−3s
Y (x) = (e g(s))ds − (e(2x−2s) g(s))ds
ve buradan da özel çözüm

Z
Y (x) = (e3(3x−3s) − e2(x−s) )g(s)ds
42
olarak elde edilir. Denklemin genel çözümü ise
Z
yG = c1 e + c2 e + (e3(x−s) − e2(x−s) )g(s)ds
2x 3x
olarak yazılabilir.
33
33
43
* 4. Yüksek Mertebeden Lineer Denklemler
* 4.1. n. Mertebeden lineer denklemlerin genel teorisi
Problem 2:
ty 000 + sin ty 00 + 3y = cos t
ile verilen diferansiyel denklemin çözüm arlığını bulunuz.
Çözüm : Verilen denklem t ile bölünürse

sin t 00 y cos t
y 000 + y +3 =
t t t
elde edilir.
sin t 3 cos t
p1 (t) =, p2 (t) = , g(t) =
t t t
fonksiyonları açık olarak t 6= 0 için sürekli fonksiyonlardır. O halde Teorem 4.1
’e göre denklemin çözümü t 6= 0 için mevcuttur.
Problem 6:
(x2 − 4)y ıv + x2 y 000 + 9y = 0
diferansiyel denkleminin çözümlü olduğu aralığı bulunuz.
Çözüm : Verilen denklemi x2 − 4 ile bölelim. Bu durumda
ıv x2 9
y + 2 y 000 + 2 =0
x − 4t x −4
elde edilir.
x2 9
p1 (x) =
2
, p2 (x) = 2
x − 4t x −4
olarak gösterilirse, fonksiyonların sürekliliği için x 6= −2 ve x 6= 2 olması gerekir.
Teorem 4.1’e göre bu diferansiyel denklemin çözümünün geçerli oldğu aralıklar,
−∞ < x < −2, −2 < x < 2, 2<x<∞
olark karşımıza çıkar.

34
34
44
Problem 11:
y 000 + y 0 = 0
denklemi için
1, cos t, sin t
üçlüsünün denklemin birer çözümleri olduklarını gösterip wronskianlarını hesaplayınız.
Çözüm :
y1 (t) = 1
için basitce tüm türevler sfır olduğu için eşitlik sağlanır. Dolayısıyla y1 = 1 bir
çözümdür.
y2 (t) = cos t
için,
y20 (t) = − sin t, y2000 (t) = sin t
olup verilen diferansiyel denklemde yerlerine yazılırsa eşitlik elde edilir. Dolayısıyla
y2 de bir çözümdür.
y3 (t) = sin t
alınırsa,
y30 (t) = cos t, y3000 (t) = − cos t
olup verilen diferansiyel denklemi sağlarlar. O halde bu da bir çözümdür.
Şimdi bu üç çözümün wronskianını hesaplayalım.

 
1 cos t sin t
W (y1 , y2 , y3 ) = det  0 − sin t cos t  = sin2 t + cos2 t = 1
0 − cos t − sin t
olup y1 , y2 , y3 lineer bagğımsızdırlar.
35
35
45
Problem 17:
y1 = 5, , y2 = sin2 t, , y3 = cos 2t
ile verilen üçlü için W (y1 , y2 , y3 ) = 0 dır gösteriniz. Bu sonucu wronskianlarını
hesaplamadan gösterbilirmisiniz?
Çözüm :
 
5 sin2 t cos 2t
W (y1 , y2 , y3 ) = det  0 sin 2t −2 sin 2t  = 5(−4 sin 2t cos 2t+4 cos 2t sin 2t) = 0
0 2 cos 2t −4 cos 2t
olup y1 , y2 , y3 lineer bagımlıdır.

1 cos 2t
sin2 t = −
2 2
den
1 1
y2 = (5) − cos 2t
10 2
yazılırsa
1 1
y2 =
y1 − y3
10 2
bağıntısı bulunur. Dolayısıyla bu sonuç ilgili bağıntıdan hemen bulunabilir.
36
36
46
* 4.2. n. Mertebeden sabit katsayılı homojen denklemler
Problem 12:
y 000 − 3y 00 + 3y 0 − y = 0
üçüncü mertebeden lineer homojen denklemin genel çözümünü bulunuz.
Çözüm :
y = ert
şeklinde aranacak çözüm için,
y 0 = rert , y 00 = r2 ert , y 000 = r3 ert
elde edilip denklemde yerlerine yazılırlarsa karakteristlik denklem,
r3 − 3r2 + 3r − 1 = 0
olup denklemin kökleri

r1 = r2 = r3 = 1
şeklinde bulunur. O halde çözüm verilen denklemin genel çözümü,
y = c1 et + tc2 et + t2 c3 et
şeklindedir.
37
37
47
Problem 18:
y vı − y 00 = 0
dördüncü mertebeden lineer homojen denklemin genel çözümünü bulunuz.
Çözüm :
y = ert
şeklinde aranacak çözüm için, karakteristlik denklem,
r6 − r2 = 0
olup, denklemin kökleri
r1 = r2 = 0, r3,4 = ±1, r5,6 = ±i
dir. O halde genel çözüm,
y = c1 + c2 t + c3 et + c4 e−t + c5 cos t + c6 sin t
olarak yazılır.
38
38
48
Problem 31:
y ıv − 4y 000 + 4y 00 = 0; y(1) = −1, y 0 (1) = 2, y 00 (1) = 0, y 000 (1) = 0,
şeklinde verilen başlangıç değer probleminin genel çözümünü bulunuz ve t → ∞

için çözümü yorumlayınız.
Çözüm : Karakteristlik denklem y = ert şeklinde aranacak çözüm için,
r4 − 4r3 + 4r2 = 0
olup bu denklemin kökleri
r1 = r2 = 0, r3 = r4 = 2
olarak bulunur. Buradan denklemin genel çözümü
y = c1 + c2 t + c3 e2t + c4 te2t
Elde edilen enel çözümden türevler,
y 0 = c2 + 2c3 e2t + c4 e2t + 2c4 te2t ,
y 00 = 4c3 e2t + 4c4 e2t + 4c4 te2t ,

y 000 = 8c3 e2t + 16c4 e2t + 8c4 te2t ,
olarak hesaplanırsa, birinci başlangıç şartı y(1) = −1 den
c1 + c2 + c3 e2 + c4 e2 = −1,
ikinci başlangıç şartı y 0 (1) = 2 den
c2 + 2c3 e2 + 3c4 e2 = 2,
üçüncü başlangıç şartı y 00 (1) = 0 dan
4c3 e2 + 8c4 e2 = 0,
49
ve son olarak y 000 (1) = 0 dan
8c3 e2 + 24c4 e2 = 0,
bulunur. Bu dört denklemden
c1 = −3, c2 = 2, c3 = c4 = 0
elde edilir. Bu değerler genel çözümde yerine yazılırsa başlangıç şartlarını

sağlayan çözüm
y = 2t − 3
olarak elde edilir. t → ∞ için y → ∞ olur.
39
39
50
* 4.3. Belirsiz katsayılar metodu
Problem 1:
y 000 − y 00 − y 0 + y = 2e−t + 3
denkleminin genel çözümünü bulunuz.
Çözüm : Denklemin homojen kısmı,
y 000 − y 00 − y 0 + y = 0
olup y = ert için karşılık gelen karakteristlik denklem,
r3 − r2 − r + 1 = 0
formunda olup bu denklemin kökleri
r1 = −1, r2,3 = 1
olduğundan homojen çözüm
yh = c1 e−t + c2 et + c3 tet
şeklinde yazılabilir.
Özel çözümü iki aşamada bulalım. Birinci olarak
g1 (t) = e−t
alalım. t nin katsaysı olan −1 karakteristlik denklemin bir kökü olduğundan

özel çözüm
Y1 (t) = ate−t
şeklinde aranmalıdır. Türevleri hasaplayıp denklemde yerine yazdıktan sonra
g1 (t) ye eşitlersek
4ae−t = 2e−t
1
olurki buradan a = 2
olup
1
Y1 (t) = te−t
2
olarak bulunur.
İkinciolarak,
g2 (t) = 3
51
alaım ve Y2 (t) = a şeklinde çözüm aryalım. Bu durmda gerekli türevler alınıp
yerlerine yazılırsa a = 3 bulunur ki bu durumda ikinci özel çözüm
Y2 (t) = 3
olur. O halde denklemin özel çözümü

1
Y (t) = te−t + 3
2
ve böylece genel çözüm
yG = yh + Y (t)
olup
1
yG = c1 e−t + c2 et + c3 tet + te−t + 3
2
şekinde yazılır.
40
40
52
Problem 5:
y ıv − 4y 00 = t2 + et
denkleminin genel çözümünü bulunuz.
y ıv − 4y 00 = 0
olup y = ert için karşılık gelen karakteristlik denklem
r4 − 4r2 = 0
olup kökleri
r1 = r2 = 0, r3 = −2, r4 = 2
olduğundan homojen çözüm
yh = c1 + c2 t + c3 e−2t + c4 e2t
olur.
g1 (t) = t2 alalım ve özel çözümü
Y1 (t) = t2 (at2 + bt + c)
olarak arayalım. Bu durumda
Y100 (t) = 2(at2 + bt + c) + 4t(2at + b) + t2 (2a), Y1ıv (t) = 24a
türevleri denklemde yerine yazılıp düzenlenirse,
−48at2 − 24bt + 24a − 8c = t2
elde edilir. Buradan

1 1
a=− , b=0 c=−
48 16
olarak belirlenip yerlerine yazılırsa
1 4 1
Y1 (t) = − t − t2
48 16
53
elde edilir.
İkinci olarak, g2 (t) = et alalım ve
Y2 (t) = aet
şeklinde çözüm aryalım. Bu durumda da gerekli türevlerden sonra
−3aet = et
elde edilir ki buradan

1
a=−
3
olarak tespit edilir. Böylece
1
Y2 (t) = − et
3
olur. O halde denklemin özel çözümü
1 4 1 1
Y (t) = − t − t2 − et
48 16 3
olur. Genel çözüm
1 1 1
yG = c1 + c2 t + c3 e−2t + c4 e2t − et − t4 − t2
3 48 16
şekinde yazılır.
41
41
54
Problem 17:
y ıv − y 000 − y 00 + y 0 = t2 + 4 + t sin t
ile verilen denklemin genel ve özel çözümü için uygun formatı belirleyiniz.
y ıv − y 000 − y 00 + y 0 = 0
olup y = ert için karşılık gelen karakteristlik denklem
r4 − r3 − r2 + r = 0
olup kökleri
r1 = 0, r2 = −1, r 3 = r4 = 1
ve bu durumda homojen çözüm
yh = c1 + c2 e−t + c3 et + c4 tet
olur.
g1 (t) = t2 + 4 için aranacak özel çözüm
Y1 (t) = t(at2 + bt + c)
şeklinde olur. g2 (t) = t sin t için aranacak özel çözüm
Y2 (t) = (ct + d) cos t + (et + f ) sin t
şeklinde olacaktır. Bu durmuda özel çözümün formu
Y (t) = t(at2 + bt + c) + (ct + d) cos t + (et + f ) sin t
olacak ve genel çözüm formu ise
yG = c1 + c2 e−t + c3 et + c4 tet + t(at2 + bt + c) + (ct + d) cos t + (et + f ) sin t
olacaktır.
42
42
55
* 4.4. Parametrelerin degişimi metodu
Problem 1:
y 000 + y 0 = tan t, 0 < t < π
denkleminin genel çözümünü bulunuz. Özel çözüm için parametrelerin değişimi
metodunu uygulayınız.
Çözüm: Denklemin homojen çözümü için, y = ert den gerekli türevler hesa-
planıp yerlerine yazılırsa
(r3 + r)ert = 0
olup karakteristlik denklem
r3 + r = 0
şeklindedir. Bu durumda karekteristlik denklemin
r1 = 0, r2,3 = ±i
dir. Buradan da homojen çözüm,
yh = c1 + c2 cos t + c3 sin t
olur.
Özel çözüm için,

Y (t) = c1 (t) + c2 (t) cos t + c3 (t) sin t
seçilirse ve gerekli türevlerden sonra
c01 + c02 cos t + c03 sin t = 0,
−c02 sin t + c03 cos t = 0,

−c02 cos t − c03 sin t = tan t
elde edilir. İkinci denklem sin t, üçüncü denklem cos t ile çarpılıp taraf tarafa
toplanırsa
c02 (t) = sin t
ve buradan da bir integrasyon ile
c2 = cos t
56
olarak elde edilir. Bulunan bu değer kullanılırsa
sin2 t
c03 (t) =
cos t
ve buradan da yine bir integrasyon ile
c3 = sin t − ln | sec t + tan t|
olarak elde edilir. c1 ve c2 değerleri birinci denklemde kullanılırsa
c01 = tan t
olurki buradan
c1 = − ln | cos t|
olarak elde edilir.Bulunan bu üç değer yerlerine yazılırsa özel çözüm,
Y (t) = − ln | cos t| − sin t(ln | sec t + tan t|)
olur. Böylece denklemin genel çözümü,
yG = c1 + c2 cos t + c3 sin t − ln | cos t| − sin t(ln | sec t + tan t|)
43
43
57
Problem 4:
π π
y 000 + y 0 = sec t, −
<t<
2 2
metodunu kullanınız.
Çözüm: Denklemin homojen çözümünü üstteki örnekten
yh = c1 + c2 cos t + c3 sin t
olarak alalım.
Yine özel çözümü ,
Y (t) = c1 (t) + c2 (t) cos t + c3 (t) sin t
şeklinde arayalım. Burada,
c01 + c02 cos t + c03 sin t = 0,
−c02 sin t + c03 cos t = 0,

−c02 cos t − c03 sin t = sec t
olur. Benzer eliminasyonlar bu denklem takımı için yapılırsa,
c1 = −t,
c2 = ln | cos t|
c3 = ln | sec t + tan t|,
olarak elde edilir. Bulunan bu üç değer yerlerine yazılırsa özel çözüm,
Y (t) = −t + cos t(ln | cos t|) + sin t(ln | sec t + tan t|)
olur. Böylece denklemin genel çözümü,
yG = c1 + c2 cos t + c3 sin t − t + cos t(ln | cos t|) + sin t(ln | sec t + tan t|)
olarak yazılır.
44
44
58
* 4.Yüksek Mertebeden Lineer Denklemler
Problem 7:
π π
y 000 − y 00 + y 0 − y = sec t, − <t<
2 2
metodunu kullanınız.
Çözüm: Denklemin homojen çözümü için karakteristlik denklem
r3 − r2 + r − 1 = 0
olup kökleri
r1 = 1, r2,3 = ±i
dir. Bu durumda homojen kısmın çözümü,
yh = c1 et + c2 cos t + c3 sin t
dir. Burada özel çözüm
Y (t) = c1 (t)et + c2 (t) cos t + c3 (t) sin t
olarak aranırsa,
c01 (t)et + c02 (t) cos t + c03 (t) sin t = 0,
c01 (t)et − c02 (t) sin t + c03 (t) cos t = 0,
c01 (t)et − c02 (t) cos t − c03 (t) sin t = sec t
olur. Katsayıları belirlemek için,
R
W (t) = ce− p1 (t)dt
olmak üzere
g(t)Wm (t)
c0m (t) =
W (t)
şeklindeki formülü kullanalım. p1 (t) = −1 den
W (t) = cet
elde edilir. t = 0 için W (0) = 2 den c = 2 olurki bu durmuda
W = 2et
59
olarak belirlenir. Ayrıca,
 
0 cos t sin t
W1 (t) = det  0 − sin t cos t  = 1
1 − cos t − sin t
ise
sec tW1 (t) 1 e−t
c01 (t) = =
2et 2 cos t
den Z
1 t e−s
c1 = ds
2 t0 cos s
olur. Benzer olarak,
 
et 0 sin t
W2 (t) = det  et 0 cos t  = et (sin t − cos t)
et 1 − sin t
ise
1
c02 (t) = − sec t(sin t − cos t)
2
olurki, buradan
1 1
c2 = − t − ln | cos t|
2 2
elde edilir. Son olarak,
 
et cos t 0
W3 (t) = det  et − sin t 0  = −et (sin t + cos t)
et − cos t 1
olur ve buradan yerine yazılırsa
(sin t + cos t)
c03 (t) = −
2 cos t
olurki bir integrasyonla,
1 1
c3 = − t + ln | cos t|
2 2
elde edilir. O halde denklemin özel çözümü
Z
et t e−s 1 1 1 1
Y (t) = ds + cos t(− t − ln | cos t|) + sin t(− t + ln | cos t|)
2 t0 cos s 2 2 2 2
şeklinde yazılırsa denklemin genel çözümü de
Z
t et t e−s 1 1 1 1
yG = c1 e +c2 cos t+c3 sin t+ ds+cos t(− t− ln | cos t|)+sin t(− t+ ln | cos t|)
2 t0 cos s 2 2 2 2
olarak bulunmuş olur.
45
45
60
* 5. İkinci Mertebeden Denklemlerin Seri Çözümleri
* 5.1. Kuvvet serisi
Problem 2: ∞
X n n
x
n=0
2n
kuvvet serisinin yakınsaklık yarıçapını bulunuz.
Çözüm: Verilen kuvvet serisinin genel terimi

n n
an = x
2n
olup yakınsaklığını belirlemek için oran testini uygulayalım. Bu durumda
an+1 n+1 |x|

lim | | = lim | x| =
n→∞ an n→∞ n 2
olup |x|
2
< 1 için verilen seri mutlak yakınsak olup aynı zamanda da yakınsaktır.
Bu son ifadeden |x| < 2 elde edilirki bu bize yakınsaklık yarıçapının ρ = 2 ol-
masını verir.
Problem 4: ∞
X
2n xn
n=0
Çözüm: Serinin genel terimi

a n = 2 n xn
olup yakınsaklığını belirlemek için oran testini uygulayalım. Bu durumda
an+1 2n+1 xn+1

lim | | = lim | n n x| = 2|x|
n→∞ an n→∞ 2 x
olurki 2|x| < 1 için verilen seri mutlak yakınsak olup aynı zamanda da yakınsaktır.
Bu son ifadeden |x| < 12 elde edilirki bu bize yakınsaklık yarıçapının ρ = 12 ol-
masını verir.
61
Problem 8: ∞
X n!xn
n=0
nn
Çözüm: Serinin genel terimi

n!xn
an =
nn
olup oran testi gereği
(n + 1)!xn+1 nn n+1 n 1 n |x|

lim | (n+1) n n
| = lim |x( ) | = lim |x( 1 ) |=
n→∞ (n + 1) n x n→∞ n n→∞ 1+ n e
olup |x|
e
< 1 için verilen seri mutlak yakınsak olup aynı zamanda da yakınsaktır.
Böylece |x| < e elde edilirki bu bize yakınsaklık yarıçapının ρ = e olmaısını
verir.
46
46
62
Problem 9:
f (x) = sin x
fonksiyonunu x0 = 0 noktasında Taylor serisine açıp yakınsaklık yarıçapını bu-
lunuz.
Çözüm: Verilen fonksiyonun bir kaç adım türevini alalım ve x0 = 0 nok-

tasındaki değerlerini belirleyelim.
f 0 (x) = cos x, f 00 (x) = − sin x, f 000 (x) = − cos x, f ıv (x) = sin x, ...
olurki f (0) = 0 olmak üzere
f 0 (0) = 1, f 00 (0) = 0, f 000 (0) = −1, f ıv (0) = 0, ...
şeklinde elde edilir. Taylor seri formülü
f (n) (x0 )
f (x) = (x − x0 )n
n!
de yerine yazarsak,
x3 x5
f (x) = sin x = x − + − +...
3! 5!
elde edilir ki, buradan
X∞
x2n+1
sin x = (−1)n
n=0
(2n + 1)!
olarak yazılabilir. Bu serinin yakınsaklığı için, genel terim

x2n+1
n
an = (−1)
(2n + 1)!
olup oran testi uygulanırsa
x2n+3 (2n + 1)! 1
L = lim | 2n+1
| = lim |x2 |=0
n→∞ (2n + 3)! x n→∞ (2n + 2)(2n + 3)
1
olarak bulunur. L = 0 < 1 olduğundan seri yakınsak olup ρ = L
için
yakınsaklık yarıçapı ρ = ∞ olur.
47
47
63
Problem 25: ∞ ∞
X X
m−2
m(m − 1)am x +x kak xk−1
m=0 k=1
ifadesini ∞
X
f (k)xk
k=0
formunda yazınız.
Çözüm: Öncelikle verilen ifade düzenlenirse

∞
X ∞
X
m−2
m(m − 1)am x + kak xk
m=0 k=1
ifadesi elde edilir. m = k + 2 için ifade yeniden yazılırsa

∞
X ∞
X
k
k + 1(k + 2)ak+2 x + kak xk
k=0 k=1
elde edilir. Toplamdaki ikinci terim k = 0 olduğundan dolayı toplamın 0 dan

başlatılmasında hiç bir sakınca yoktur ayrıca xk parantezine de alınırsa istenilen
formda aşağıdaki gibi getirilmiş olur.
∞
X
[k + 1(k + 2)ak+2 + kak ] xk .
k=0
48
48
64
* 5.2. Adi nokta etrafında seri çözümler I. kısım
Problem 2:
y 00 − xy 0 − y = 0
denklemin seri çözümünü x0 = 0 adi noktası etrafında bulunuz.
Çözüm: x0 = 0 adi noktasında seri çözüm için kullanacağımız form,

∞
X
y= a n xn
n=0
şeklinde olup gerekli türevler hesaplanırsa

∞
X ∞
X
y0 = nan xn−1 , y 00 = y = (n − 1)nan xn−2
n=0 n=0
elde edilir. Bu ifadeler verilen denklemde yerlerine yazılırsa,

∞
X ∞
X ∞
X
n−2 n−1
(n − 1)nan x −x nan x − an xn = 0
n=0 n=0 n=0
elde edilir. Birnci toplam n = 0 ve n = 1 için sıfır olduğundan, serinin toplamı

2 den başlatılabilir. Bu durumda birinci toplam
∞
X ∞
X
(n − 1)nan xn−2 = (n − 1)nan xn−2
n=0 n=2
şekline gelir. n = n + 2 için birinci toplam yeniden düzenlenirse

∞
X ∞
X
n−2
(n − 1)nan x = (n + 1)(n + 2)an+2 xn (1)
n=0 n=0
şekline gelir. İkinci toplamdaki x terimi toplama dahil edilirse

∞
X ∞
X
x nan xn−1 = nan xn (2)
n=0 n=0
elde edilir. (1) ve (2) ifadeleri denklemde yerine yazılırsa,

∞
X ∞
X ∞
X
(n + 1)(n + 2)an+2 xn − nan xn − a n xn = 0
n=0 n=0 n=0
65
elde edilir. xn parantezinde
∞
X
[(n + 1)(n + 2)an+2 − nan − an ] xn = 0
n=0
olup buradan
(n + 1)(n + 2)an+2 − nan − an = 0
elde edilirki, bu bize
an
an+2 = , n = 1, 2, ...
n+2
şeklinde indirgeme bağıntısını verir.
n nin çift sayı indisleri için,

a0
n = 0 ⇒ a2 = ,
2
a2 a0
n = 2 ⇒ a4 = = 1 ,
4 22
a4 a0
n = 4 ⇒ a6 = = 2 ,
8 2 2!
.............................................
1
n = n ⇒ a2n = n a0
2 n!
olarak elde edilirki birinci bağımsız çözüm,
X∞
1 2n
y1 (x) = a0 n
x
n=0
2 n!
olur.
n nin tek sayı indisleri için,

a1 a1
n = 1 ⇒ a3 = =2 ,
3 3!
a3 2a1
n = 3 ⇒ a5 = = 22 ,
5 5!
a5 a1
n = 5 ⇒ a7 = = 23 3! ,
7 7!
.............................................
2n n!
n = n ⇒ a2n+2 = a1
(2n + 1)!
olarak elde edilirki ikinci lineer bağımsız çözüm,
∞
X 2n n!
y2 (x) = a1 x2n+1
n=0
(2n + 1)!
66
olarak bulunur. Ohalde denklemin genel çözümü:
X∞ X∞
1 2n 2n n!
y(x) = a0 n n!
x + a 1 x2n+1
n=0
2 n=0
(2n + 1)!
49
49
67
Problem 3:
y 00 − xy 0 − y = 0
Çözüm: İstenirse t = x − 1 değişken değişimi ile t = 0 noktasına çekilip

bu nokta için çözüm yapılabilir. Fakat biz burada bunu yapmayıp orjinal hali
ile çalışacağız. Çözümü ilk bir kaç terim için yazacağız. Burada çözüm için
aranacak form x0 = 1 adi noktasında
∞
X
y= an (x − 1)n
n=0
şeklinde olacaktır. Gerekli türevler hesaplanırsa,

∞
X ∞
X
0 n−1 00
y = nan (x − 1) , y =y= (n − 1)nan (x − 1)n−2
n=0 n=0
olup yerine yazılırsa,

∞
X ∞
X ∞
X
n−2 n−1
(n − 1)nan (x − 1) −x nan (x − 1) − an (x − 1)n = 0
n=0 n=0 n=0
elde edilir. Birinci toplam n = 0 ve n = 1 için sıfır olduğundan, serinin toplamı

2 den başlatılabilir. Bu durumda birinci toplam
∞
X ∞
X
n−2
(n − 1)nan (x − 1) = (n − 1)nan (x − 1)n−2
n=0 n=2
şekline gelir. n = n + 2 denilerek yeniden düzenlenirse

∞
X ∞
X
(n − 1)nan (x − 1)n−2 = (n + 1)(n + 2)an+2 (x − 1)n (1)
n=0 n=0
şekline gelir. İkinci toplamdaki x terimi toplama dahil etmek için x = 1+(x−1)
ifadesi kullanılırsa
∞
X ∞
X
x nan (x − 1)n−1 = (1 + (x − 1)) nan (x − 1)n−1
n=0 n=0
68
Buradan da
∞
X ∞
X ∞
X
x nan (x − 1)n−1 = nan (x − 1)n−1 + nan (x − 1)n (2)
n=0 n=0 n=0
elde edilir. (1) ve (2) ifadeleri denklemde yerine yazılırsa,
∞
X X∞ ∞
X ∞
X
(n+1)(n+2)an+2 (x−1)n − nan (x−1)n−1 − nan (x−1)n − an (x−1)n = 0
n=0 n=0 n=0 n=0
elde edilir. ikinci toplamda n = n + 1 yazılır ve denklemin tamamı n = 0 için

açık olarak yazılırsa,
∞
X ∞
X X∞ X∞
n n n
(n+1)(n+2)an+2 (x−1) − (n+1)an+1 (x−1) − nan (x−1) − an (x−1)n
n=1 n=1 n=1 n=1
+(2a2 − a1 − a0 )(x − 1)0 = 0

elde edilir. Buradan,
∞
X
[(n + 1)(n + 2)an+2 − (n + 1)an+1 − nan − an ] (x−1)n +(2a2 −a1 −a0 )(x−1)0 = 0
n=1
olur ki,böylece
2a2 − a1 − a0 = 0,
an+1 + an
an+2 =
n+2
elde edilir.
Birinci denklemde a0 = 0 ve a1 6= 0 için

a1 an+1 + an
a2 = , an+2 = , n = 1, 2, ...
2 n+2
olur.
a2 + a1 a1
n = 1 ⇒ a3 = = ,
3 2
a3 + a2 a1
n = 2 ⇒ a4 = = ,
4 4
a4 + a3 3a1
n = 3 ⇒ a5 = = ,
5 20
olarak ilk beş terim elde edilirki buna karşılık gelen çözüm,
· ¸
(x − 1)2 (x − 1)3 (x − 1)4 (x − 1)5
y1 (x) = a1 (x − 1) + + + +3 + ...
2 2 4 20
69
Birinci denklemde a0 6= 0 ve a1 = 0 için

a0 an+1 + an
a2 = , an+2 = , n = 1, 2, ...
2 n+2
olur.
a2 + a1 a0
n = 1 ⇒ a3 = = ,
3 6
a3 + a2 a0
n = 2 ⇒ a4 = = ,
4 6
a4 + a3 a0
n = 3 ⇒ a5 = = ,
5 15
olarak ilk beş terim bulunursa buna karşılık gelen çözüm,
· ¸
(x − 1)2 (x − 1)3 (x − 1)4 (x − 1)5
y2 (x) = a0 1 + + + + + ...
2 6 6 15
50
50
70
Problem 5:
(1 − x)y 00 + y = 0
Çözüm: Çözüm için kullanılacak form x0 = 0 adi noktasında

∞
X
y= a n xn
n=0
olup türevlerden
∞
X ∞
X
y0 = nan xn−1 , y 00 = y = (n − 1)nan xn−2
n=0 n=0
gelir. Böylece,
∞
X ∞
X
n−2
(1 − x) (n − 1)nan x + a n xn = 0
n=0 n=0
elde edilir. Tekrar düzenlenirse

∞
X ∞
X ∞
X
(n − 1)nan xn−2 − (n − 1)nan xn−1 + an xn = 0
n=0 n=0 n=0
elde edilir. Birinci toplam önce n = 2 den başlatılıp sonra n = n + 2 yazılırsa,

∞
X ∞
X
n−2
(n − 1)nan x = (n + 1)(n + 2)an+2 xn (1)
n=0 n=0
şekline gelir. İkinci toplam n − 1 = n için yeniden yazılırsa

∞
X ∞
X
n−1
(n − 1)nan x = n(n + 1)an+1 xn (2)
n=0 n=1
olur. (1) ve (2) ifadeleri denklemde tekrar yerine yazılırsa

∞
X ∞
X ∞
X
(n + 1)(n + 2)an+2 xn − n(n + 1)an+1 xn + an xn = 0
n=0 n=1 n=0
71
elde edilir. Bütün toplamlar n = 1 den başlatılırsa ve xn parantezine alınırsa,
∞
X
[(n + 1)(n + 2)an+2 − n(n + 1)an+1 + an ] xn + (2a2 + a0 )x0 = 0
n=1
olur ki,
2a2 + a0 , (n + 1)(n + 2)an+2 − n(n + 1)an+1 + an = 0
elde edilir.Buradan
a0 an+1 an
a2 = , an+2 = n − , n = 1, 2, ..
2 n + 2 (n + 1)(n + 2)
olarak belirlenir.
a0
Eğer a1 = 0 seçilirse a2 = 2
, a3 = − a60 , a4 = − a240 , ... olur ve buradan
da · ¸
x2 x3 x4
y1 (x) = a0 1 − − − ...
2 6 24
elde edilir.
a0 = 0 seçilirse a2 = 0, a3 = − a61 , a4 = − a121 , ... olur ve buradan da

· ¸
x3 x4
y2 (x) = a1 x − − − ...
6 12
elde edilir.
51
51
72
* 5.4. Düzenli tekil noktalar
Problem 2:
x2 (1 − x2 )y 00 + 2xy 0 + 4y = 0
denkleminin varsa düzenli tekil noktalarını bulunuz.
Çözüm:
x = 0, −1, 1
noktaları açıkça denklemin singüler noktalarıdır. Denklemimizi uygun formda
yazarsak,
2 4
y 00 + 3 2
y0 + 2 y=0
x (1 − x ) x (1 − x2 )
olur. Buradan,
2 4
p(x) = 3 2
, q(x) = 2
x (1 − x ) x (1 − x2 )
dir.
x = 0 alalım,
2
lim xp(x) = lim x =∞
x→0 x→0 x3 (1
− x2 )
olmasından dolayı x = 0 noktası düzenli tekil nokta değildir.
x = −1 alalım,
2
lim (x + 1)p(x) = lim (x + 1) = −1
x→−1 x→−1 x3 (1 − x2 )
olup sonludur. Benzer olarak,
4
lim (x + 1)2 q(x) = lim (x + 1)2 =0
x→−1 x→−1 x2 (1 − x2 )
olup sonludur. Böylece x = −1 noktası denklemin düzenli tekil noktasıdır.
x = 1 noktası için ,
2
lim (x − 1)p(x) = lim (x − 1) = −1
x→1 x→1 x3 (1 − x2 )
sonlu ve
4
lim (x − 1)2 q(x) = lim (x − 1)2 =0
x→1 x→1 x2 (1 − x2 )
73
sonludur. Böylece x = 1 noktası da denklemin düzenli tekil noktasıdır.
52
52
74
* 5.5. Euler denklmi
Problem 2:
(x + 1)2 y 00 + 3(x + 1)y 0 + 0.75y = 0
şekliyle verilen Euler diferansiyel denkleminin genel çözümünü bulunuz.
Çözüm: Çözümümüz
y = (x + 1)r
formunda olup türevleri
y 0 = r(x + 1)r−1 , y 00 = (r − 1)r(x + 1)r−2
olur ve bu ifadeler denklemde yerlerine yazılırsa gerekli düzenlemelerden sonra
((r − 1)r + 3r + 0.75)(x + 1)r = 0

((r − 1)r + 3r + 0.75) = 0
olup denklemin kökleri,
3 1
r1 = − , r2 = −
2 2
dir. Böylece verilen Euler denkleminin çözümü,
3 1
y(x) = c1 |x + 1|− 2 + c2 |x + 1|− 2
olarak yazılır.
53
53
75
Problem 4:
x2 y 00 + 3xy 0 + 5y = 0
şekliyle verilen Euler diferansiyel denkleminin genel çözümünü bulunuz.
Çözüm: Aranacak çözüm

y = xr
formunda olup türevleri alalım.
y 0 = rxr−1 , y 00 = (r − 1)rxr−2
ifadelerini denklemde yerlerine yazalım ve düzenleyelim. Bu durumda,
(r2 + 2r + 5)(x + 1)r = 0
olur ki buradan
(r2 + 2r + 5)
elde edilirse son denklemin kökleri,
r1 = −1 − 2i, r2 = −1 + 2i
şeklinde elde edilirse çözüm,
y(x) = c1 |x|−1 cos(2 ln |x|) + c2 |x|−1 sin(2 ln |x|)
olarak yazılır.
54
54
76
Problem 13:
2x2 y 00 + xy 0 − 3y = 0; y(1) = 1, y 0 (1) = 4
başlangıç şartlarıyla verilen Euler diferansiyel denkleminin çözümünü elde edi-

niz.
Çözüm: Denklemin çözümü için kullanılacak form
y = xr
olup türevleri yerine yazılıp ve daha sonra düzenlenirse,
(2r2 − r − 3)xr = 0
elde edilirki buradan,

2r2 − r − 3 = 0
olup
3
r1 = −1, r2 =
2
şeklinde belirlenirse genel çözüm,
3
y(x) = c1 |x|−1 + c2 |x| 2
olarak yazılır. Birinci başlangıç y(1) = 1 için
c1 + c2 = 1
ve ikinci başlangıç şartı için türev alınıp y 0 (1) = 4 şartı kullanılırsa

3
−c1 + c2 = 4
2
elde edilir. İki denklemden c1 = −1 ve c2 = 2 bulunur ve genel çözümde
yerlerine yazılırsa başlangıç şartlarını sağlayan Euler diferansiyel denkleminin
çözümü,
3
y(x) = −|x|−1 + 2|x| 2
olur.
55
55
77
* 5.6. Düzenli tekil nokta etrafında seri çözümler I. kısım
Problem 2:
1
x2 y 00 + xy 0 + (x2 − )y = 0
9
denkleminin seri çözümünü Frobenüs yöntemini kullanarak bulunuz.
Çözüm: Çözüm için denklemin düzenli bir tekil noktasını bulalım. x = 0

noktası denklemin bir tekil noktasıdır. Denklem
1 x2 − 19
y 00 + y 0 + y=0
x x2
formunda yazılırsa
1
1 x2 − 9
p(x) = , q(x) =
x x2
olur.
1 x2 − 19 1
= 1, lim x2
lim x 2
=−
x→0 x x→0 x 9
olup herikisi de sonludur. O halde x = 0 noktası düzenli tekil nokta olup
Frobenüs metodu uygulanabilir. Çözüm formu ise
∞
X
y= an xr+n
n=0
şeklindedir. Buradan,
∞
X ∞
X
y0 = (r + n)an xr+n−1 , y 00 = (r + n)(r + n − 1)an xr+n−2
n=0 n=0
türevleri denklemde yerine yazılırsa,

∞
X X∞ ∞
2 r+n−2 r+n−1 2 1 X
x (r+n)(r+n−1)an x +x (r+n)an x +(x − ) an xr+n = 0
n=0 n=0
9 n=0
elde edilir. İfade yeniden düzenlenirse

X∞ X∞ ∞
1 X
(r + n)(r + n − 1)an xr+n + (r + n)an xr+n + (x2 − ) an xr+n = 0
n=0 n=0
9 n=0
78
olur. Toplamdaki üçüncü terim
∞ ∞ ∞
2 1 X r+n
X
r+n+2 1X
(x − ) an x = an x − an xr+n
9 n=0 n=0
9 n=0
dir. Bu ifadenin ilk toplamında toplam n = 2 den başlatılırsa

∞ ∞ ∞
2 1 X r+n
X
r+n 1X
(x − ) an x = an−2 x − an xr+n
9 n=0 n=2
9 n=0
elde edilir ve yerine yazılırsa,

X∞ X∞ X∞ ∞
r+n r+n r+n 1X
(r + n)(r + n − 1)an x + (r + n)an x an−2 x − an xr+n = 0
n=0 n=0 n=2
9 n=0
olur. Bütün toplamları n = 2 den başlatırsak,

1 1
(a0 r(r − 1)xr + a0 rxr − a0 xr ) + (a1 r(r + 1)xr+1 + a1 (r + 1)xr+1 − a1 xr+1 )
9 9
∞
X ∞
X ∞
X ∞
r+n r+n r+n 1X
+ (r+n)(r+n−1)an x + (r+n)an x an−2 x − an xr+n = 0
n=2 n=2 n=2
9 n=2
elde edilir. Son ifadede uygun düzenlemeler yapılırsa,
1 1
(r(r − 1) + r − )a0 xr + (r(r + 1) + (r + 1) − )a1 xr+1
9 9
X∞ · ¸
1
+ { (r + n)(r + n − 1) + (r + n) − an + an−2 }xr+n = 0
n=2
9
Buradan, birinci toplamdan
1
r(r − 1) + r − =0
9
olup düzenlenirse
1
r2 − =0
9
dan
1 1
r1 = − , r1 =
3 3
oltak elde edilir. İkinci toplamda a1 = 0 olur ki aksi halde xr+1 = 0 olmak
durumundadır. Bu da mümkün olamayacağına göre a1 = 0 dır. Son olarak
indirgeme ifadesi ise üçüncü toplamdan
an−2
an = − 1
(n + r)2 − 9
79
olarak elde edilir.
1
r= 3
için:
an−2
an = − , n = 2, 3, ...
n(n + 23 )
olarak elde edilir. Buradan a1 = 0 olduğundan dolayı tek indisliler
a3 = a5 = ...a2n+1 = 0
olur.
a0 6= 0 oldugundan,
a0 a0
n = 2 ⇒ a2 = − 2 = − 2 ,
2(2 + 3 ) 2 (2 + 32 )
a2 a2 a0
n = 4 ⇒ a4 = − 2 = − 2 2 2 = 4 ,
4(4 + 3 ) 2 (2 + 3 ) 1
2 (1 + 3 )(2 + 13 )2!
a4 a4 a0
n = 6 ⇒ a6 = − 2 = − 2 1 3 = − 6 ,
6(6 + 3 ) 2 (3 + 3 ) 1
2 (1 + 3 )(2 + 13 )(3 + 31 )3!
.......................................................................................................
(−1)n a0
n = 2n ⇒ a2n = n
2 n!(1 + 13 )(2 + 13 )....(n + 13 )
olarak elde edilir ki buradanda a0 = 1 için çözümümüz,
" ∞
#
1
X (−1)n a0
y1 (x) = x 3 1 + n n!(1 + 1 )(2 + 1 )....(n + 1 )
x2n
n=1
2 3 3 3
olarak ifade edilebilir.
r = − 31 için:
an−2
an = − , n = 2, 3, ...
n(n − 23 )
olarak elde edilir. Buradan a1 = 0 olduğundan dolayı tek indisliler yine
a3 = a5 = ...a2n+1 = 0
olur.
a0 6= 0 oldugundan,
a0 a0
n = 2 ⇒ a2 = − 2 = − 2 ,
2(2 − 3 ) 2 (2 − 23 )
a2 a2 a0
n = 4 ⇒ a4 = − 2 = − 2 2 2 = 4 ,
4(4 − 3 ) 2 (2 − 3 ) 2 (1 − 3 )(2 − 13 )2!
1
80
a4 a4 a0
n = 6 ⇒ a6 = − 2 = − 2 1 3 = − 6 ,
6(6 − 3 ) 2 (3 − 3 ) 2 (1 − 3 )(2 − 13 )(3 − 13 )3!
1
.......................................................................................................
(−1)n a0
n = 2n ⇒ a2n = n
2 n!(1 − 13 )(2 − 31 )....(n − 13 )
olarak elde edilir ki buradanda a0 = 1 için çözümümüz,
" ∞
#
1
X (−1) n
a 0
y2 (x) = x− 3 1 + n n!(1 − 1 )(2 − 1 )....(n − 1 )
x2n
n=1
2 3 3 3
olarak ifade edilebilir.

56
56
81
Problem 4:
xy 00 + y 0 − y = 0
denkleminin seri çözümünü düzenli tekil nokta etrafında bulunuz.
Çözüm: x = 0 noktası denklemin düzenli tekil nokta olduğu önceki örneğe

benzer şekilde gösterilebilir
x = 0 noktası denklemin bir tekil noktası olduğundan, çözüm formu yine aynı
bir önceki örnekle aynı formda olup
∞
X
y= an xr+n
n=0
şeklindedir. Türevler yukardaki örnekten alınıp yerine yazılırsa,

∞
X ∞
X ∞
X
r+n−2 r+n−1
x (r + n)(r + n − 1)an x + (r + n)an x − an xr+n = 0
n=0 n=0 n=0

∞
X ∞
X ∞
X
r+n−1 r+n−1
(r + n)(r + n − 1)an x + (r + n)an x − an xr+n = 0
n=0 n=0 n=0
haline gelir. Birinci ve ikinci toplamda n = n + 1 yazılırsa ifademiz

∞
X ∞
X ∞
X
r+n r+n
(r + n)(r + n + 1)an+1 x + (r + n + 1)an+1 x − an xr+n = 0
n=−1 n=−1 n=0
olur. İlk iki toplam n = −1 için açık yazılır kalanlar ise n = 0 dan başlatılırsa
∞
X
((r −1)r +r)a0 xr−1 + {[(r + n)(r + n + 1) + (r + n + 1)] an+1 −an }xr+n = 0
n=0
halini alır. Buradan

((r − 1)r + r)a0 xr−1 = 0
ve
[(r + n)(r + n + 1) + (r + n + 1)] an+1 − an = 0
82
dır. Birincisinden r2 = 0 olup r1 = r2 = 0 olup çift kat kök vardır ve tek çözüm
bulunurr.Böylece r = 0 için
an
an+1 = , n = 0, 1, ...
(n + 1)2
ifadesi elde edilir.

n = 0 ⇒ a1 = a0 ,
a1 a0
n = 1 ⇒ a2 = 2 = 2 ,
2 2
a2 a0
n = 2 ⇒ a3 = 2 = 2 2 ,
3 32
a2 a0 a0
n = 3 ⇒ a4 = 2 = 2 2 2 = ,
4 432 (4!)2
.........................................................
a0
n = n ⇒ an =
(n!)2
olurki çözüm a0 = 1 için
X∞
xn
y(x) =
n=0
(n!)2
57
57
83
Problem 6:
x2 y 00 + xy 0 + (x − 2)y = 0
denkleminin seri çözümünü düzenli tekil nokta etrafında bulunuz.
Çözüm: x = 0 noktası denklemin düzenli tekil noktasıdır. Dolayısıyla, x = 0

noktası denklemin çözüm formu
∞
X
y= an xr+n
n=0
şeklindedir. Türevler alınıp yerine yazılırsa,

∞
X ∞
X ∞
X
x2 (r + n)(r + n − 1)an xr+n−2 + x (r + n)an xr+n−1 + (x − 2) an xr+n = 0
n=0 n=0 n=0

∞
X ∞
X ∞
X ∞
X
(r +n)(r +n−1)an xr+n + (r +n)an xr+n − 2an xr+n + an xr+n+1 = 0
n=0 n=0 n=0 n=0
haline gelir. Son toplam

∞
X ∞
X
an xr+n+1 = an−1 xr+n
n=0 n=1
şeklinde yazılıp yerine konursa ve diger toplamlarda n = 1 den başlatılırsa

(n = 0 kısmı açık yazılırsa) ve daha sonra gerekli düzenlemeler yapılırsa,
∞
X
(r(r−1)+r−2)a0 xr + {[(r + n − 1)(r + n) + (r + n) − 2] an +an−1 }xr+n = 0
n=1
elde edilir. Buradan, indisel denklem
r2 − 2 = 0
√ √
olurki r1 = 2 ve r1 = − 2 olarak belirlenir. Toplamın ikinci kısmınında
sıfıra eşitlenmesinden,
an−1
an = −
(r + n)2 − 2
84
şeklinde indirgeme bağıntısı elde edilir.
√
r= 2 için
an−1
an = − √
n(n + 2 2)
elde edilir.
a0
n = 1 ⇒ a1 = − √ ,
2 2
a1 a0
n = 2 ⇒ a2 = − √ = √ ,
1+2 2 1(1 + 2 2)
.........................................................
(−1)n a0
n = n ⇒ an = √ √ √
n!(1 + 2 2)(2 + 2 2)...(n + 2 2)
· ¸
√
2 x x2
y1 (x) = x 1− √ + √ √ + ...+
1(1 + 2 2) 2!(1 + 2 2)(2 + 2 2)
· ¸
√
2 (−1)n xn
+x √ √ √
n!(1 + 2 2)(2 + 2 2)...(n + 2 2)
√
Benzer olarak, ikinci lineer bağımsız çözüm r = 2 için
an−1
an = − √
n(n − 2 2)
elde edilir.
a0
n = 1 ⇒ a1 = − √ ,
2 2
a1 a0
n = 2 ⇒ a2 = − √ = √ ,
1−2 2 1(1 − 2 2)
.........................................................
(−1)n a0
n = n ⇒ an = √ √ √
n!(1 − 2 2)(2 − 2 2)...(n − 2 2)
· ¸
√
− 2 x x2
y2 (x) = x 1− √ + √ √ + ...+
1(1 − 2 2) 2!(1 − 2 2)(2 − 2 2)
· ¸
√
− 2 (−1)n xn
+x √ √ √
n!(1 − 2 2)(2 − 2 2)...(n − 2 2)
şeklinde olur.
58
58
85
* 5.7. Düzenli tekil nokta etrafında seri çözümler II. kısım
Problem 3:
x(x − 1)y 00 + 6x2 y 0 + 3y = 0
denkleminin varsa bütün düzenli tekil noktalarını bulunuz. Her bir düzenli
tekil nokta için indisel denklemi ve indisel denklemin köklerini tespit ediniz.
Çözüm : Öncelikle deklemimizi uygun formatta yazalım,

6x 0 3
y 00 + y + y = 0.
x−1 x(x − 1)
Buradan,
6x 3
p(x) = , q(x) =
x−1 x(x − 1)
dir.
Verilen denklemin tekil noktaları x = 0 ve x = 1 dir. ilk olarak x = 0 alalım,

6x
p0 = lim xp(x) = lim x =0
x→0 x→0 x − 1
ve
3
q0 = lim x2 q(x) = lim x2 = 0.
x→0 x→0 x(x − 1)
Böylece, x = 0 noktası düzenli tekil noktadır.
r(r − 1) + p0 r + q0 = 0
indisel denklem formülünde değerler yerlerine yazılırsa
r(r − 1) = 0, r1 = 0, r2 = 1
olarak indisel denklemin kökleri bulunmuş olur.
Benzer olarak, x = 1 alınırsa ve gerekli işlemler yapılırsa, bu noktanın da

düzenli tekil nokta olduğu kolaylıkla görülebilir. Ayrıca p0 = 6 ve q0 = 1
olarak hesap edilip indisel denklemde yerine yazılırsa
r(r + 5) = 0, r1 = 0, r2 = 5
x = 1 düzenli tekil noktası için elde edilen indisel denklemin kökleri bulunmuş
olur.
59
59
86
* 5.8. Bessel denklemi
Problem 1:
x2 y 00 + 2xy 0 + xy = 0
denklemi için x = 0 düzenli tekil noktasında iki lineer bağımsız çözümü elde
ediniz.
Çözüm: Öncelikle denklem düzenlenirse

2 1
y 00 + y 0 + y = 0
x x
formuna gelinir. Burada,
2 1
p(x) = , q(x) =
x x
olup x = 0 noktası denklemin bir düzenli tekil noktasıdır. Frobenüs metoduna
göre
X∞
y= an xr+n
n=0
şeklinde bir seri çözümü vardır. Gerekli türevler,

∞
X ∞
X
0 r+n−1 00
y = (r + n)an x , y = (r + n − 1)(r + n)an xr+n−2
n=0 n=0
şeklinde olup denklemde yerlerine yazılırsa,

∞
X ∞
X ∞
X
2 r+n−2 r+n−1
x (r + n − 1)(r + n)an x + 2x (r + n)an x +x an xr+n = 0
n=0 n=0 n=0
elde edilir. Bu ifade tekrar düzenlenirse,

∞
X ∞
X ∞
X
r+n r+n
(r + n − 1)(r + n)an x + 2(r + n)an x + an xr+n+1 = 0
n=0 n=0 n=0
toplamın üçüncü terimi ,

∞
X ∞
X
an xr+n+1 = an−1 xr+n =
n=0 n=1
87
şeklinde yeniden düzenlenip yerine yazılırsa ve bütün toplamlar n = 1 den
başlatılırsa,
X∞
r r
(r(r−1)a0 x +2ra0 x )+ {[(r + n)(r + n − 1) + 2(r + n)] an +an−1 }xr+n = 0
n=1
olurki buradan
∞
X
(r2 + r)a0 xr + 2ra0 xr ) + [(r + n)(r + n + 1) + n)an + an−1 ] xr+n = 0
n=1
elde edilir. Son ifadeden, indisel denklem

r2 + r = 0
olup r1 = 0, r2 = −1 ve r1 − r2 = 1 ∈ Z dir. İkinci toplamdan indirgeme
bağıntısı
an−1
an = −
(r + n)(r + n + 1)
elde edilir. Buradan, g(r + n) 6= 0 olmak üzere an r’nin bir fonksiyonu olmak
üzere,
an−1 (r)
an (r) = − , n = 1, 2, ..
g(r + n))
olur. Buradan da
a0 (r)
a1 (r) = − ,
g(r + 1)
a1 (r) a0 (r)
a2 (r) = − = ,
g(r + 2) g(r + 1)g(r + 2)
..........................
n
(−1) a0 (r)
an (r) = , g(r + n) 6= 0, n = 1, 2, ..
g(r + 1)g(r + 2)...g(r + n)
elde edilir. r1 = 0 için,
(−1)n a0 (−1)n a0
an (0) = =
g(1)g(2)...g(n) n!(n + 1)!
olurki a0 = 1 için çözüm
X∞
(−1)n xn
y1 (x) =
n=0
n!(n + 1)!
olarak elde edilir. İkinci çözüm için uygun form r1 − r2 = 1 ∈ Z durumuna

göre belirlenirse,
" ∞
#
1 X Hn + Hn−1
y2 (x) = −y1 (x) ln x + 1− (−1)n xn
x n=0
n!(n − 1)!
60
60
88
Problem 2:
x2 y 00 + 3xy 0 + (1 + x)y = 0
denklemi için x = 0 düzenli tekil noktasında iki lineer bağımsız çözümü elde
ediniz.
Çözüm: Frobenüs metoduna göre x = 0 için

∞
X
y= an xr+n
n=0
şeklinde seri çözümü vardır. Gerekli türevler denklemde yerlerine yazılırsa,

∞
X ∞
X ∞
X
2 r+n−2 r+n−1
x (r +n−1)(r +n)an x +3x (r +n)an x +(1+x) an xr+n = 0
n=0 n=0 n=0

∞
X ∞
X ∞
X ∞
X
(r +n−1)(r +n)an xr+n + 3(r +n)an xr+n + an xr+n + an xr+n+1 = 0
n=0 n=0 n=0 n=0
toplamın son terimi

∞
X ∞
X
r+n+1
an x = an−1 xr+n =
n=0 n=1

başlatılıp uygun parantezlere alınırsa,
∞
X
2 r
(r + 2r + 1)a0 x + [(r + n)(r + n + 2) + 1)an + an−1 ] xr+n = 0
n=1
elde edilir. Son ifadeden, indisel denklem
r2 + 2r + 1 = 0
olup r1 = r2 = −1. İkinci toplamdan indirgeme bağıntısı

an−1
an = −
(r + n)(r + n + 2) + 1
89
elde edilir. Buradan, g(r + n) 6= 0 olmak üzere an , r nin bir fonksiyonu olarak,
an−1 (r)
an (r) = − , n = 1, 2, ..
g(r + n))
olur. Böylece
a0 (r)
a1 (r) = − ,
g(r + 1)
a1 (r) a0 (r)
a2 (r) = − = ,
g(r + 2) g(r + 1)g(r + 2)
..........................
n
(−1) a0 (r)
an (r) = , g(r + n) 6= 0, n = 1, 2, ..
g(r + 1)g(r + 2)...g(r + n)
elde edilir. r = −1 için,
(−1)n a0 (−1)n a0 (r)

an (−1) = =
g(1)g(2)...g(n) n!

∞
X
−1 (−1)n xn
y1 (x) = x
n=0
(n!)2
olarak elde edilir. İkinci çözüm için uygun form r1 = −r2 = −1 olduğndan
∞
X
r2
y2 (x) = y1 (x) ln |x| + x b n r 1 xn
n=0
şeklinde olup burada da bu çözümle uğraşmayıp direkt sonucunu vereceğiz.

∞
2 X Hn
y2 (x) = y1 (x) ln x − 2
(−1)n xn
x n=0 (n!)
olarak belirlenebilir.
61
61
90
Problem 5:
9
x2 y 00 + xy 0 + (x2 − )y = 0, x > 0
4
3
olan 2
mertebeden Bessel denkleminin lineer bağımsız iki çözümünü bululunuz.
Çözüm: x = 0 noktasının denklemin bir düzenli tekil noktası olduğundan

x = 0 noktasında Frobenüs metodu uygulanabilir.
∞
X
y= an xr+n
n=0
şeklinde bir seri çözümü vardır. Birinci ve ikinci türevler denklemde yerlerine
yazılırsa,
∞
X X∞ ∞
2 r+n−2 r+n−1 2 9 X
x (r+n−1)(r+n)an x +x (r+n)an x +(x − ) an xr+n = 0
n=0 n=0
4 n=0

X∞ X∞ X∞ X∞
9
(r+n−1)(r+n)an xr+n + (r+n)an xr+n − an xr+n + an xr+n+2 = 0
n=0 n=0 n=0
4 n=0
toplamın son terimi

∞
X ∞
X
r+n+2
an x = an−2 xr+n =
n=0 n=2

başlatılıp uygun parantezlere alınırsa,
· ¸ · ¸ X∞
2 9 r 2 9 9
r − a0 x + (r + 1) − a1 xr+1 + {[(r + n)2 − ]an + an−2 }xr+n = 0
4 4 n=2
4
olarak düzenlenebilir. Son ifadeden, indisel denklem

9
F (r) = r2 − =0
4
r1 = 32 , r2 = − 32 . İkinci toplamdan,
9
[(r + n)2 − ]an + an−2 = 0
4
91
elde edilir. F (r + n) 6= 0 olmak üzere,
9
F (r + n) = (r + n)2 −
4
seçersek, indirgeme bağıntısı
an−2 (r)
an (r) = − , n = 2, 3, ...
F (r + n))
olur. r1 = 32 için F (r1 + 1) ve xr1 +1 katsayısı, (r + 1)2 − 9

4
6= 0 olduğundan
a1 = 0 olur. Buradan da
a3 = a5 = ... = a2n+1 = 0
elde edilir. Çift katsayılar için n = 2m alınırsa,
3 a2m−2 ( 32 ) a2m−2
a2m ( ) = − 3 =− 2
2 F ( 2 + 2m) 2 m(m + 32 )
olmak üzere,
3 a0
a2 ( ) = − 2 ,
2 2 1(1 + 32 )
3 a0
a4 ( ) = 4 ,
2 2 2!(1 + 32 )(2 + 32 )
........................................
3 (−1)m a0
a2m ( ) = 2m ,
2 2 m!(1 + 32 )(2 + 32 )...(m + 32 )
" ∞
#
3
X (−1)m x 2m
y1 (x) = x 2 1+ 3 3 ( )
m=1
m!(1 + 2 )...(m + 2 ) 2
olarak elde edilir.
İkinci çözüm için tek indisliler yine tamemen sıfır olup çift indisler ise ben-
zer olarak hesaplanıp yerine yazılırlarsa ikinci lineer bağımsız çözüm
" ∞
#
3
X (−1) m
x
y2 (x) = x− 2 1 + 3 3 ( )
2m
m=1
m!(1 − 2
)...(m − 2
) 2
olarak elde edilir.

62
62
92
* 6. Laplace Dönüşümü
* 6.1. Laplace dönüşümünün tanımı
Problem 5.a:
f (t) = t
fonksiyonunun Laplace dönüşümünü bulunuz.
Çözüm: Laplace dönüşümü tanımında f (t) = t alınırsa,

Z ∞
F (t) = e−st tdt
0
elde edilir.
u = t, dv = e−st
ile kısmi integrasyon alınırsa,
Z A Z A
A −sA 1 1
F (t) = lim (− e ) + lim ( 2 e−sA ) = 2
A→∞ 0 s A→∞ 0 s s
elde edilir. Böylece,
1
F (t) = , s>0
s2
olur.
Problem 5.b:
f (t) = t2
Çözüm: Laplace dönüşümü tanımında f (t) = t2 alınırsa,

Z ∞
F (t) = e−st t2 dt
0
elde edilir.
u = t2 , dv = e−st
ile kısmi integrasyon alınırsa,
Z A Z A Z ∞
A2 −sA 2
F (t) = lim (− e ) + lim ( e−st tdt)
A→∞ 0 s A→∞ 0 s 0
93
olurki ilk kısımdan herhangi bir katkı gelmez. İkinci kısım ise 2s F (t) demektir.
Yukarıdaki problemden F (t) = s12 yazılırsa,
2
F (t2 ) = , s>0
s3
olarak elde edilir.
63
63
94
* 6.1. Laplace dönüşümünün tanımı
Problem 11:
f (t) = sin at, t ≥ 0
Çözüm: f (t) ifadesi tanımda yerine yazılırsa,

Z ∞
F (sin at) = e−st sin atdt
0
elde edilir. Peşpeşe iki kez kısmi integrasyon uygulayalım. Birinci olarak,
u = e−st , dv = sin at
ile integral, Z Z
∞ ∞
−st 1 s
e sin atdt = − e−st cos atdt
0 a a 0
haline gelir. İkinci olarak,
u = e−st , dv = cos at
ile integral, Z Z
∞ ∞
−st 1 s2
e cos atdt = − 2 e−st sin atdt
0 a a 0
haline gelir. Böylece,
1 s2
F (sin at) = − F (sin at)
a a2
ourki buradan gerekli düzenlemeler yapılırsa,
a
F (sin at) = f (s) = , s>0
s2 + a2
olarak f (t) = sin at fonksiyonunun Laplace dönüşümü bulunmuş olur.
64
64
95
* 6.2. Başlangıç değer probleminin çözümü
Problem 11:
y 00 − y 0 − 6y = 0, y(0) = 1, y 0 (0) = −1
ile verilen başlangıç değer problemini laplace dönüşümü yardımıyla çözünüz.
Çözüm: y = ϕ(t) şeklinde bir çözümün varlığını kabul ederek başlayalım.

Verilen denkleme laplace dönüşümü uygulanırsa,
Ã (y 00 ) − L
L Ã (y 0 ) − 6ÃL(y) = 0
elde edilir. L
Ã (y)=Y(s) için,
Ã (y 0 ) = sY (s) − y(0),
L Ã (y 00 ) = s2 Y (s) − sy(0) − y 0 (0)
L
ifadeleri yerlerine yazılırsa, daha sonra başlangıç şartları kullanılıp uygun düzenlemeler
yapılılırsa,
s−2
Y (s) =
(s + 2)(s − 3)
ifadesine varılır. Son ifadeyi basit kesirlerine ayıralım.
a b s−2
Y (s) = + =
s+2 s−3 (s + 2)(s − 3)
ifadesinden a = 45 , b = 51 elde edilr ki yerlerine yazılırsa Y (s) ifadesi basit
kesirlerine aşağıdaki şekilde ayrılmış olur.
4 1 1 1
Y (s) = + .
5s+2 5s−3
Buradan
1 22 1 1 4 1
Y (s) = ( + )= ( + )
5 s+2 s−3 5 s − (−2) s − 3
yazılırsa tablodan yaralanak uygun ters dönüşümler
4 1
Ã (4e−2t ) =
L , Ã (e3t ) =
L
s − (−2) s−3
şeklinde bulunursa verilen denklemin çözümü
1
y = ϕ(t) = (4e−2t + e3t )
5
olarak ifade edilir.
65
65
96
Problem 12:
y 00 + 3y 0 + 2y = 0, y(0) = 1, y 0 (0) = 0
Çözüm: Yine y = ϕ(t) şeklinde bir çözümün varlığını kabul ederek başlayalım.
Verilen denkleme laplace dönüşümü uygulanırsa,
Ã (y 00 + 3ÃL(y 0 ) + 2ÃL(y) = 0
L
elde edilir. L
Ã (y)=Y(s) için,
Ã (y 0 ) = sY (s) − y(0),
L Ã (y 00 ) = s2 Y (s) − sy(0) − y 0 (0)
L
ifadeleri yerlerine yazalım, daha sonra başlangıç şartları kullanılıp uygun düzenlemeler
yapalım. Böylece
s+3
Y (s) =
(s + 1)(s + 2)
ifadesini elde etmiş oluruz. Elde edilen ifade
a b s+3
Y (s) = + =
s+1 s+2 (s + 1)(s + 2)
şeklinde basit kesirlerine ayrılırsa, a = 2, b = −1 olarak elde edilir ve yerlerine

yazılırsa
2 1
Y (s) = −
s+1 s+2
olarak bulunur. Tablodan uygun ters dönüşümler,
1 1
Ã (2e−t ) = 2
L , Ã (e2t ) =
L
s+1 s+2
şeklinde bulunursa verilen denklemin çözümü
y = ϕ(t) = 2e−t − e−2t

66
66
97
Problem 17:
y ıv − 4y 000 + 6y 00 − 4y 0 + y = 0, y(0) = 0, y 0 (0) = 1 y 00 (0) = 0, y 000 (0) = 1
Çözüm: y = varphi(t) şeklinde bir çözümün varlığını kabul edelim. Verilen

denkleme laplace uygulanırsa,
Ã (y ıv − 4ÃL(y 000 ) + 6ÃL(y 00 ) − 4ÃL(y 0 ) + L

L Ã (y) = 0
elde edilir. L
Ã (y) = Y (s) için,
Ã (y 0 ) = sY (s) − y(0),
L Ã (y 00 ) = s2 Y (s) − sy(0) − y 0 (0)
L
Ã (y 000 ) = s3 Y (s) − s2 y(0) − sy 0 (0) − y 00 (0),

L
Ã (y ıv ) = s4 Y (s) −3 sy(0) − s2 y 0 (0) − sy 00 (0) − y 000 (0)
L
ifadeleri yerlerine yazılıp, daha sonra başlangıç şartları kullanılıp uygun düzenlemeler
yapılırsa,
s2 − 4s + 7
Y (s) =
(s − 1)4
ifadesi elde edilir. Elde edilen ifade
a b c d s2 − 4s + 7
Y (s) = + + + =
(s − 1)4 (s − 1)3 (s − 1)2 (s − 1) (s − 1)4
şeklinde basit kesirlerine ayrılırsa,
2
a = , b = −1, c = 1, d = 0
3
olarak elde edilir ve yerlerine yazılırsa
2
3 1 1
Y (s) = − +
(s − 1)4 (s − 1)3 (s − 1)2
elde edilir. Tablodan uygun ters dönüşümler,
2
2 1 1
Ã ( t3 et ) =
L 3
, L
Ã (t 2 t
e ) = , Ã (tet ) =
L
3 (s − 1)4 (s − 1)3 (s − 1)2
98
şeklinde bulunursa denklemin çözümü
2
y = ϕ(t) = tet − t2 et + t3 et
3
67
67
99
* 6.3. Basamak fonksiyonları
Problem 8:
f (t) = {0, t<1
t2 −2t+2, t≥1
ile verilen fonksiyonun laplace dönüşümünü bulunuz.
Çözüm:
t2 − 2t + 2 = (t − 1)2 + 1
olmak üzere t − 1 = t için
g(t) = t2 + 1
olsun. Bu durumda
f (t) = u1 (t)g(t − 1)
olur. Teorem 6.3.1 den
L Ã (u1 (t)g(t − 1)) = e−s L

Ã (f (t)) = L Ã (g(t))
olarak elde edilir.

1 2
L
Ã (1) = , Ã (t2 ) =
L
s s3
olduğundan
1 2
L
Ã (g(t)) = + 3
s s
elde edilip yerine yazılırsa,
1 2
Ã (f (t)) = e−s ( + 3 )
L
s s
olarak bulunur.
68
68
100
Problem 14:
e−2s
F (s) =
s2 + s − 2
ile verilen laplace dönüşümünün tersini bulunuz.
Çözüm: Bunun için F (s)’i

1
F (s) = e−2s
(s + 2)(s − 1)
şeklinde yazalım. Bu ifadeyi basit kesirlerine ayırmak için,
a b 1
+ =
s+2 s−1 (s + 2)(s − 1)
formunda yazalım. Buradan
1 1
a=− , b=
3 3
olarak bulunur. Böylece,
· ¸
e−2s 1 1
F (s) = −
3 s−1 s+2
1 1
Ã (et ) =
şekline gelir. Tablodan, L s−1
Ã (e−2t ) =
ve L s+2
olup Teorem 6.3.1 den
[e−2s L
Ã (et ) − e−2s L
Ã (e∗2t )]
F (s) =
3
olup,
Ã (u2 (t)et−2 ) − L
L Ã (u2 (t)e−2(t−2) )
F (s) =
3
elde edilir.Böylece L
Ã (f (t)) = F (s) den
1
f (t) = u2 (t)[et−2 − e−2(t−2) ]
3
olarak elde edilir.
69
69
101
Problem 21:
2s + 1
F (s) =
4s2
+ 4s + 5
ile verilen laplace dönüşümünün ters laplasce dönüşümünü problem 19 daki
sonucu kullanarak bulunuz.
Çözüm: Öncelikle iadenin paydasını tam kare yapalım. Bu durumda,

2s + 1
F (s) =
(2s + 1)2 + 4
elde edilir.
2s + 1 = u
denirse,
u
f (2s + 1) = f (u) =
u2 +4
Ã −1 (f (2s + 1)) için
elde edilir. L
1 −bt t
Ã −1 (f (as + b)) = e a f ( a )
L
a
formu kullanılırsa,
1 t 2t
Ã −1 (F (s)) = e− 2 cos( )
L
2 t
elde edilir.
70
70
102
* 6.4. Discontinues forcing fonksiyonlarla diferansiyel denklemler
Problem 1:
y 00 + y = f (t); y(0) = 0, y 0 (0) = 1
öyleki
1, 0≤t< π2
f (t) = {0, π
≥t<∞
2
şeklinde başlangıç şartlarıyla verilen homojen olmayan denklemin çözümünü

bulunuz.
Çözüm: Bunun için,

1, t≤< π2
u π2 (t) = {0, t≥ π2
şeklinde bir tanımla

f (t) = 1 − u π2 (t)
elde ederiz. Verilen denklemin her iki yanına laplace uygulayalım. Homojen
olmayan kısım için her iki yana laplace uygulanırsa ve laplace dönüşümünün
lineerliği kullanılırsa
L
Ã (f (t)) = L
Ã (1) − L
Ã (u π2 (t))
elde edilir. Teorem 6.3.1 den ve tablodan yararlanarak
π
e− 2 s 1
L
Ã (u π2 (t)) = , L
Ã (1) =
s s
elde edilir. Denklemin ilk kısmında ise
Ã (y 00 ) = s2 Y (s) − y(0) − Y (0)s + y 0 (0) + L

L Ã (y)
ifadesi elde edilip, L

Ã (y) = Y (s) ifadesi kullanılıp yerine yazılırsa,
π
2 1 e− 2 s
0
s Y (s) − y(0) − Y (0)s + y (0) + Y (s) = −
s s
elde edilir. Verilen başlangıç şartları yerine yazılır Y (s) çözülür ve basit kesir-
lerine ayrılırsa
π π
1 1 s e− 2 s e− 2 s s
Y (s) = + 2 − − + 2
s s + 1 s2 + 1 s s +1
elde edilir. Tablodan ve Teorem 6.3.1 den yararlanarak ters laplace dönüşümleri
1 1 s
Ã −1 (1) = ,
L Ã −1 (
L ) = sin t, Ã −1 (
L ) = cos t,
s s2 +1 s2 +1
103
π
e− 2 s
−1 1 π
L
Ã ( ) = u π2 (t)ÃL−1 ( ) = u π2 (t)g(t − ),
s s 2
− π2 s
e s s
Ã −1 ( 2
L ) = u π2 (t)ÃL−1 ( 2 ) = u π2 (t) cos t,
s +1 s +1
olarak elde edilir ki başlangıç değer probleminin çözümü de
π
y = 1 + sin t − cos t + u π2 (t) + u π2 (t) cos(t − )
2
71
71
104
* 6.4. Discontinues forcing fonksiyonlarla diferansiyel denklemler
Problem 3:
y 00 + 4y = sin t − u2π (t) sin t; y(0) = 0, y 0 (0) = 0
şeklinde başlangıç şartlarıyla verilen homojen olmayan denklemin çözümünü

bulunuz.
Çözüm: Denkleme iki yandan laplace uygulanırsa ve lineerlik özelliği kul-

lanılırsa,
Ã (y 00 ) + 4ÃL(y) = L
L Ã (sin t − u2π (t) sin t)
elde edilir. Denklemin sağından Teorem 6.3.1 gereği
Ã (sin t − u2π (t) sin t) = e−2πs L

L Ã (sin t)
tablodan da
1
L
Ã (sin t) =
s2 + 1
alınıp, yerine yazılırsa,
e−2πs
L
Ã (sin t − u2π (t) sin t) =
s2 + 1
elde edilir. Denklemin solundan ise L Ã (y) = Y (s) ve başlangıç değerleri kul-
lanılarak
LÃ (y 00 ) + 4ÃL(y) = (s2 + 4)Y (s)
elde edilip iki ifade eşitlenip Y (s) çözülürse
1 − e−2πs 1 e−2πs
Y (s) = = −
(1 + s2 )(4 + s2 ) (1 + s2 )(4 + s2 ) (1 + s2 )(4 + s2 )
olurki bu ifade basit kesirlerine ayrılırsa,

· ¸
1 1 1 e−2πs e−2πs
Y (s) = − − +
3 s2 + 1 s+ 4 1 + s2 s2 + 4
ifadesine ulaşılır.
1 1 2
= [ 2 ]
s2 +4 2 s +2
105
şeklinde yazılımdan sonra tablodan ilk iki terim için uygun ters laplace dönüşümleri,
1 1 2 1
Ã −1 (
L ) = sin t, Ã −1 ( [ 2
L ]) = sin 2t
s2 +1 2 s +2 2
elde edilir. Teorem 6.3.1 den de
· ¸
−1 e−2πs e−2πs 1
L
Ã ( − ) = u2π (t) sin(t − 2π) − sin 2(t − 2π)
4 + s2 s2 + 1 2
elde edilir ve bu iki ifade yerine yazılırsa sorunun çözümü aşağıdaki şekilde elde
edilmiş olur.
· ¸
1 1 1
y= sin t − sin 2t − u2π (t)[sin(t − 2π) − sin 2(t − 2π)] .
3 2 2
72
72
106
* 6.5. Impulse fonksiyonlar
Problem 1:
y 00 + 2y 0 + 2y = δ(t − π), y(0) = 1, y 0 (0) = 0
şeklinde verilen başlangıç değer prbleminin çözümünü bulunuz.
Çözüm: Her iki yana laplace dönüşümünü uygulayalım ve dönüşümün lineer-

lik özelliğini kullanalım.
Ã (y 00 ) + 2ÃL(y 0 ) + 2ÃL(y) = L
L Ã (δ(t − π)).
Ã (y) = Y (s),
Bu ifadenin sol yanı için L
Ã (y 0 ) = sY (s) − y(0)
L
ve
Ã (y 00 ) = s2 Y (s) − y(0) − Y (0)s + y 0 (0)
L
ifadeleri, sağ taraf için ise ilgili tanımdan
Ã (δ(t − π)) = e−πs
L
ifadesi elde edilip yerlerine yazılırsa ve daha sonra Y (s) çözülürse
1 s+1 e−πs
Y (s) = + +
(s + 1)2 + 1 (s + 1)2 + 1 (s + 1)2 + 1
elde edilir. Tablodan yararlanarak,
1 s+1
Ã −1 (
L 2
) = e−t sin t, Ã −1 (
L 2
) = e−t cos t,
(s + 1) + 1 (s + 1) + 1
ve Teorem 6.3.1 den
e−πs
Ã −1 (
L ) = −uπ (t)e−t+π sin t
(s + 1)2 + 1
elde edilip terlerine yazılırsa verilen başlangıç değer probleminin çözümü,
y = e−t sin t + e−t cos t − uπ (t)e−t+π sin t
olur.
73
73
107
* 6.5. Impulse fonksiyonlar
Problem 3:
1
y 00 + 3y 0 + 2y = δ(t − 5) + u10 (t), y(0) = 0, y 0 (0) =
2
şeklinde verilen başlangıç değer prbleminin çözümünü bulunuz.
Çözüm: Verilen denkleme laplace dönüşümünü uygulayıp Y (s) ifadesini bu-

lalım.
Ã (y 00 ) + 3ÃL(y 0 ) + 2ÃL(y) = L
L Ã (δ(t − π)) + L
Ã (u10 (t)).
Bu ifadenin sol yanı için L
Ã (y) = Y (s),
Ã (y 0 ) = sY (s) − y(0)
L
ve
Ã (y 00 ) = s2 Y (s) − y(0) − Y (0)s + y 0 (0)
L
ifadeleri, sağ tarafın birinci terimi için ilgili tanımdan
Ã (δ(t − 5)) = e−5s ,

L
sağ tarafın ikinci terimi için Teorem 6.3.1 den
e−10s
L
Ã (u10 (t)) =
s
ifadesi elde edilip yerlerine yazılırsa ve daha sonra Y (s) çözülürse
1
2 e−5s e−10s
Y (s) = + +
s2 + 3s + 2 s2 + 3s + 2 (s2 + 3s + 2)
olarak elde edilir. Tablodan da yaralanılarak ters laplace dönüşümleri bulunup

yerlerine yazılırsa verilen denklemin çözümü,
· ¸
1 −t 1 −t £ −2(t−5) −(t−5)
¤ 1 1 −2(t−10) −(t−10)
y = − e + e +u5 (t) −e +e +u10 (t) + e −e
2 2 2 2
74
74
108
* 6.6. Konvolüsyon integrali
Problem 4: Z t
f (t) = (t − τ )2 cos 2τ dτ
0
Çözüm: Burada
g(t) = t2 , h(t) = cos2t
olarak tanımlanırsa Z t
f (t) = g(t − τ )h(τ )dτ
0
olur. Tablodan,
2
L Ã (t2 ) =
Ã (g(t)) = L
s3
ve
s
L
Ã (h(t)) = L
Ã (cos 2t) =
s2 +4
olup.
2 s
L Ã (t2 )ÃL(cos 2t) =
Ã (f (t)) = F (s) = L
s3 s2 + 4
olur ki
2
L
Ã (f (t)) =
s2 (s2 + 4)
elde edilir.
Problem 6: Z t
f (t) = (t − τ )eτ dτ
0
Çözüm: Burada da
g(t) = t, h(t) = et
denilirse, Z t
f (t) = g(t − τ )h(τ )dτ
0
109
olarak yazılabilir. Tablodan,
1
L
Ã (g(t)) = L
Ã (t) =
s2
ve
1
L Ã (et ) =
Ã (h(t)) = L
s−1
olur. Böylece,
1 1
L Ã (t)ÃL(et ) =
Ã (f (t)) = F (s) = L
s2 s − 1
olarak elde edilir.
75
75
110
* 6.6. Konvolüsyon integrali
Problem 17:
y 00 + 3y 0 + 2y = cos αt, y(0) = 1, y 0 (0) = 0
ile verilen başlangıç değer probleminin çözümünü konvolüsyon integral cinsin-

den belirleyiniz.
Çözüm: Her iki yana laplaca dönüşümü uygulayalım. Böylece,
Ã (y 00 ) + 3ÃL(y 0 ) + 2ÃL(y) = L
L Ã (cos αt)
elde edilir. Sol taraf için ,ÃL(y) = Y (s) den sonra
Ã (y 0 ) = sY (s) − y(0)
L
ve
Ã (y 00 ) = s2 Y (s) − y(0) − Y (0)s + y 0 (0)
L
değerleri yerine yazıldıktan sonra başlangıç şartları kullanılıp sağ tarafa eşitlenirse,
sağ taraf için se tablodan
s
L
Ã (cos αt) =
s2 + α2
elde edilir. Buradan Y (s) çözülürse,
s+3 s
Y (s) = + 2 2
(s + 1)(s + 2) (s + α )(s + 1)(s + 2)
olarak bulunur. İfade basit kesirlerine,

2 1 s 1 1
Y (s) = − + 2 ( − )
s + 1 s + 2 s + α2 s + 1 s + 2
şeklinde ayrılır. Buradan ilk iki ters laplaca dönüşümleri tablo vasıtasıyla bu-
lunursa,
2 1
Ã −1 (
L ) = 2e−t , LÃ −1 ( ) = e−2t
s+1 s+2
olur. Teorem 6.5.1 yardımıyla da
Z t
−1 s 1 1 £ −(t−τ ) −2(t−τ )
¤
L
Ã ( 2 ( − )) = e − e cos ατ dτ
s + α2 s + 1 s + 2 0
111
bulunup yerine yazılırsa, verilen diferansiyel denklemin başlangıç şartlarını sağlayan
çözümü konvolüsyon integral cinsinden,
Z t
−t −2t
£ −(t−τ ) ¤
y = 2e − e + e − e−2(t−τ ) cos ατ dτ
0

76
76
112
* 7. Birinci Mertebeden Lineer Denklem Sistemleri
* 7.1. Giriş
Problem 2:
u00 + 0.5u0 + 2u = 3 sin t
denklemiyle verilen ikinci mertebeden denklemi sistem haline getiriniz.
Çözüm: Bunun için ilk olarak, x1 = u diyelim ve her iki yandan t ye türevini
alalım. Bu durumda, x01 = u0 olur. x2 = u0 diyelim ve tekrar türetelim.
x02 = u00 elde edilir. Verilen denklemden, u00 = 3 sin t − 0.5u0 − 2u oldugun-
dan, tekrar geriye dönük tanımları son ifade de yerine yazarsak, x01 = x2 ve
x02 = 3 sin t − 0.5x2 − 2x1 olarak sisteme indirgenmiş olur.
Problem 4: uıv − u = 0 denklemiyle verilen dördüncü mertebeden denklemi

sistem haline getiriniz.
Çözüm: İlk olarak, x1 = u diyelim ve her iki yanın t ye türevini alalım.

Bu durumda, x01 = u0 olur. x2 = u0 diyelim ve tekrar türetelim. x02 = u00 elde
edilir. x02 = x3 diyelim ve tekrar türetelim. x03 = u000 elde edilir. Son olarak
x03 = x4 denilip tekrar türetilirse x04 = uıv = u = x1 olur. böylece,
x01 = x2 , x02 = x3 , x03 = x4 , x04 = x1
olarak sistem elde edilmiş olur.

77
77
113
* 7.1. Giriş
Problem 10:
x01 = x1 − 2x2 , x1 (0) = −1
x02 = 3x1 − 4x2 , x2 (0) = 2
ifadesiyle veriln sistemin çözümünü bulunuz.
Çözüm: Birinci denklemden,

−x01 + x1
x2 =
2
elde edilip ikinci denklemde yerine yazılırsa
x02 = 2x01 + x1
olarak bulunur. x2 için olan denklem türetilerek

1
x02 = (−x001 + x01 )
2
elde edilir. Bu denklemde x02 = 2x01 + x1 ifadesi yerine yazılırsa ve düzenlenirse
x1 için ikinci mertebeden sabit katsayılı homojen deklem
x001 + 3x01 + 2x1 = 0
şeklinde elde edilir. x1 = ert şeklinde aranacak çözüm için türevler alınıp
yerlerine yazılırsa karakteristlik denklem
r2 + 3r2 = 0
olurki buradan kökler

r1 = −1, r2 = −1
olarak elde edilirse x1 için çözüm
x1 = c1 e−t + c2 e−2t
şeklinde yazılır. Bu çözüm

x02 = 2x01 + x1
denkleminde yerine yazılırsa x2 için çözüm
3
x2 = c1 e−t + c2 e−2t
2
114
olarak bulunur. x1 (0) = −1 başlangıç şartından
c1 + c2 = −1
, x2 (0) = 2 başlangıç şartından

3
c1 + c2 = 2
2
olur ki bu iki denklemden c1 = −7 ve c2 = 6 olarak elde edilip yerine yazılırsa
çözüm aşağıdaki şekilde olur.
x1 = −7e−t + 6e−2t , x2 = −7e−t + 9e−2t

78
78
115
* 7.3. Lineer Cebirsel Denklem Sistemleri , Lineer Bağımsızlık,

Özdeğerler ve Özvektörler
Problem 2:
x1 + 2x2 − x3 = 1
2x1 + x2 + x3 = 1
x1 − x2 + 2x3 = 1
denklem sisteminin varsa çözümünü bulunuz.
Çözüm: Öncelikle denklemin katsayılar matrisini yazalım.

 
1 2 −1
A= 2 1 1 
1 −1 2
Buradan det |A| = 0 dan A matrisi singüler bir matris olup denklem sisteminin
çözümü yoktur. Bunu satır işlemleriyle de görebilirdik. A matrisini denklemin
sağ taraftaki ifadesiyle birlikte yazarsak,
 
1 2 −1 | 1
 2 1 1 |1 
1 −1 2 | 1
olur. Birinci satırı −2 ile çarpıp ikinci satırla, −1 ile çarpıp üçüncü satırla
toplarsak, ilk matrise denk olan
 
1 2 −1 | 1
 0 −3 3 | −1 
1 −3 3 |0
matris elde edilir. İkinci satırı −1 ile çarpıp üçüncü satırla toplarsak,
 
1 2 −1 | 1
 0 −3 3 | −1 
0 0 0 |1
elde edilir. Son satırdan
0x1 + 0x2 + 0x3 = 1
olur. Halbuki bu imkansızdır. O halde çözüm yoktur.
79
79
116

Problem 4:
x1 + 2x2 − x3 = 0
2x1 + x2 + x3 = 0
x1 − x2 + 2x3 = 0
homojen denklem sisteminin varsa çözümün bulunuz.
Çözüm: Bir önceki örnekten,

 
1 2 −1
A= 2 1 1 
1 −1 2
ve det |A| = 0 dan A matrisi singüler bir matris idi. Bu durmda sistemin sfır
aşikar çözümünden başka sonsuz sayıda çözümü vardır. Bunu satır işlemleriyle
görmek için yukarfaki örnekteki işlemleri sağ tarafı 0 olan matris için tekrar
edelim.  
1 2 −1 | 0
 2 1 1 |0 
1 −1 2 | 0
olur. Birinci satırı −2 ile çarpıp ikinci satırla, −1 ile çarpıp üçüncü satırla
toplarsak, ilk matrise denk olan
 
1 2 −1 | 0
 0 −3 3 | 0 
1 −3 3 | 0
matris elde edilir. İkinci satırı −1 ile çarpıp üçüncü satırla toplarsak, sonrada
ikinci satıtrı 3 ile bölersek
 
1 2 −1 | 0
 0 −1 1 | 0 
0 0 0 |1
elde edilir. İkinci satırı 2 katını birinci satıra ilave edersek,

 
1 0 −1 | 0
 0 −1 1 |0 
0 0 0 |1
117
son şeklini elde etmiş oluruz. Birinci ve ikinci satırdan,
x1 + x3 = 0, −x2 + x3 = 0
elde edilir ki burada keyfi bir c için x1 = c ve x2 = x3 = −c olarak aşikar

çözüme ilave olarak sonsuz sayıda çözüm vardır.
80
80
118

Problem 6:
x(1) = (1, 1, 0),
x(2) = (0, 1, 1),
x(3) = (1, 0, 1)
ile verilen vektörlerin lineer bağımsız olup olmadıklarını gösteriniz. Eğer lineer
bağımlı iseler aralarındaki bağıntıyı yazınız.
Çözüm:
c1 x(1) + c2 x(2) + c3 x(3) = 0
dan
c1 + c3 = 0, c1 + c2 = 0, c2 + c3 = 0
olup katsayılar matrisi yazılırsa,
 
1 0 1
 1 1 0 
0 1 1
olup
det |A| = 2 6= 0
dan A matrisi singüler bir matris olmadığından dolayı böyle bir homojen sis-
temin yalnızca aşikar çözümü vardır. Yani c1 = c2 = c3 = 0 dır. Böylece
vektörler lineer bağımsızdır.
81
81
119

Problem 8:
x(1) = (1, 2, 2, 3),
x(2) = (−1, 0, 3, 1),
x(3) = (−2, −1, 1, 0),
x(4) = (−3, 0, −1, 3)
ile verilen vektörlerin lineer bağımsız olup olmadıklarını gösteriniz. Eğer lineer
bağımlı iseler aralarındaki bağıntıyı yazınız.
Çözüm:
c1 x(1) + c2 x(2) + c3 x(3) + c4 x(4) = 0
dan
c1 − c2 − 2c3 − 3c4 = 0,
2c1 + 0c2 − c3 + 0c4 = 0,
2c1 + 3c2 c3 − c4 = 0,
3c1 + c2 + 0c3 + 3c4 = 0,
olup katsayılar matrisi yazılırsa,
 
1 −1 −2 −3
 2 0 −1 0 
 
 2 3 1 −1 
3 1 0 3
olup
det |A| = 0 6= 0
dan A matrisinin singüler bir matris olmasından dolayı vektörler lineer bağımlıdır.
Şimdi aralarındaki bağıntıyı bulmak için sistemi çözelim. Böyle bir homojen sis-
temin aşikar çözümüne ek olarak sonsuz çözümü vardır. Gerekli satır işlemleri
yapılırsa, sistem
c3 + c4 = 0,
3
c2 + c3 + 3c4 = 0,
2
c1 − c2 − 2c3 − 3c4 = 0,
120
elde edilirki buradan da
c3 = −4c4 , c2 = 3c4
olur. c4 = −1 için c3 = 4 ve c2 = −3 olarak elde edilirse c1 = 2 bulunur. Bu
değerler için bağıntımız
2x(1) − 3x(2) + 4x(3) − x(4) = 0
82
82
121

Problem 15: µ ¶
5 −1
A=
3 1
matrisinin özdeğerlerini ve özdeğerlere karşılık gelen özvektörlerini bulunuz.
Çözüm: det(A − λI) = 0 denklemi kullanılırsa,

µ ¶
5 − λ −1
det(A − λI) = det =0
3 1−λ
dan
λ2 − 6λ + 8 = 0
elde edilirki buradan
λ1 = 2, λ2 = 4
olarak özdeğerler bulunur.
µ ¶
(1) x1
λ1 = 2 ve x = ifadeleri
x2
(A − λI)x(1) = 0
denkleminde yerine yazılırsa,

µ ¶µ ¶ µ ¶
3 −1 x1 0
=
3 −1 x2 0
olur. Buradan, 3x1 = x2 olurki λ1 = 2 özdeğerine karşılık gelen x(1) özvektörü

µ ¶
(1) x1
x =
3x1
olup x1 = 1 için µ ¶
(1) 1
x =
3
122
µ ¶
x1
Benzer olarak, λ2 = 4 ve x(2) = ifadeleri (A − λI)x(2) = 0 denkle-
x2
minde yerine yazılırsa,
µ ¶µ ¶ µ ¶
1 −1 x1 0
=
3 −3 x2 0
olur. Buradan da, x1 = x2 olur ki λ2 = 4 özdeğerine karşılık gelen x(2) özvektörü

µ ¶
(2) x1
x =
x1
µ ¶
(2) 1
olup x1 = 1 için x = şeklinde yazılır.
1
83
83
123

Problem 21:  
1 0 0
A =  2 1 −2 
3 2 1
matrisinin özdeğerlerini ve özdeğerlere karşılık gelen özvektörlerini bulunuz.
Çözüm: det(A − λI) = 0 denkleminden,

 
1−λ 0 0
det(A − λI) = det  2 1 − λ −2  = 0
3 2 1−λ
dan
(1 − λ)((1 − λ)2 + 4) = 0
elde edilir ki buradan
λ1 = 1, λ3,4 = 1 ± 2i
olarak özdeğerler bulunur.
 
x1
λ = 2 ve x(1) =  x2  ifadeleri (A−λI)x(1) = 0 denkleminde yerine yazılırsa,
x3
    
0 0 0 x1 0
 2 0 −2   x2  =  0 
3 2 0 x3 0
olur. Buradan,
2x1 − 2x3 = 0, 3x1 + 2x2 = 0
olup x2 keyfi olmak üzere x1 = x3 = − 23 x2 elde edilir.
Böylece, λ = 2 ye karşılk gelen özvektör,

 2 
− 3 x2
x(1) =  x2 
− 32 x2
124
olur. x2 = −3 içinse,  
2
x(1) =  −3 
2
olarak elde edilir.
 
x1
Benzer olarak λ = 1 + 2i ve x(2) =  x2  ifadeleri (A − λI)x(2) = 0 denkle-
x3
minde yerine yazılırsa,
    
−2i 0 0 x1 0
 2 −2i −2   x2  =  0 
3 2 −2i x3 0
olur. Buradan,
−2ix1 = 0, 2x1 − 2ix2 − 2x3 = 0, 3x1 + 2x2 − 2ix3 = 0
olup x2 keyfi olmak üzere x1 = 0, x3 = −ix2 elde edilir.
Böylece, λ = 1 + 2i ye karşılk gelen özvektör,

 
0
x(2) =  x2 
−ix2
olur. x2 = 1 içinse,  
0
x(2) = 1 
−i
olarak elde edilir.
x(3) vektörü ise x(2) vektörünün kompleks eşleniği olup x2 = 1 için,

 
0
(3)
x =  1 
i
olarak yazılır.
84
84
125
* 7.4. Birinci mertebeden denklem sistemleri için temel teori

µ ¶ µ 2 ¶
(1) t (2) t
Problem 6: x (t) = ve x (t) = vektörleri için wronskian
1 2t
hesaplayıp lineer bağımsızlık için gerekli şartı bulunuz.
Çözüm: µ ¶
(1) (2) t t2
W (x , x ) = det = 2t2 − t2 = t2
1 2t
olarak basitce görülür. Bilindiği üzere determinantın sıfırdan farklı olması du-
rumda lineer bağımsızlık sözkonusudur. W (x(1) , x(2) ) = t2 ifadesinin sıfırdan
farklı olabilmesi için t 6= 0 olması gerekir. Bu durumda bu vektörlerin lineer
bağımsızlığı için şartımız elde edilmiş olur.
¶ µ µ t ¶
(1) t2 (2) e
Problem 7: x (t) = ve x (t) = için wronskian hesaplayıp
2t et
lineer bağımsızlık için gerekli şartı bulunuz.
Çözüm: µ ¶
(1) (2) t2 et
W (x , x ) = det = et (t2 − 2t)
2t et
olarak basitce elde edilir. W (x(1) , x(2) ) = et (t − 2)t ifadesinin sıfırdan farklı
olması lineer bağımsızlığı gerektireceğinden, lineer bağımsızlık için şartımı t 6= 0
ve t 6= 2 olmasıdır.
85
85
126
* 7.5. Sabit katsayılı lineer homojen denklem sistemleri
Problem 2: µ ¶
0 1 −2
x = x
3 −4
ile verilen denklem sisteminin genel çözümünü bulunuz.
Çözüm: Aslında bu sistem normal formda
x01 = x1 − x2 , x02 = 3x1 − 4x2
sisteminin matrisiyel formda yazılışıdır. Problemin çözümü için öncelikle ma-

trisi A matrisi ile isimlendirip A matrisinin özdeğerlerini bulalım. Bundan
sonra matrislere yazılmasa da A matrisi olarak isimlendirelim. det(A − λI) = 0
dan, µ ¶
1−λ −2
det =0
3 −4 − λ
yazılırsa karakteristlik denklem
λ2 + 3λ + 2 = 0
dan özdeğerler
λ1 = −1, λ2 = −2
olarak bulunur. Şimdi bu özdeğelere karşılık gelen özvektörleri bulalım.
(A − µ
λI)x ¶= 0 denkleminde sırasıyla özdeğerleri yazalım. Ayrıca burada
x1
x = şeklinde bir vektör ve 0 ise sıfır vektörüdür. λ = −1 için
x2
(A − λI)x = 0 denklemi kullanılırsa,
µ ¶µ ¶ µ ¶
2 −2 x1 0
=
3 −3 x2 0
dan 2x1 − 2x2 = 0 olup buradan x1 = x2 yazılırsa, λ = −1 özdeğerine karşılık

gelen özvektör, µ ¶
(1) x1
x =
x1
olup x1 = 1 için, µ ¶
(1) 1
x =
1
127
olarak yazılır.
λ = −2 için ise (A − λI)x = 0 denklemi,

µ ¶µ ¶ µ ¶
3 −2 x1 0
=
3 −2 x2 0
olurki buradan 3x1 − 2x2 = 0 olup x1 = 32 x2 olarak çözülür. O halde λ = −2

özdeğerine karşılık gelen özvektör,
µ 2 ¶
(2) x
3 2
x =
x2
(2) 2
x =
3
olarak elde edilir. Kısacası, λ = −1 özdeğeri için
µ ¶
(1) 1
x =
1
özvektörü, λ = −2 özdeğeri için se

µ ¶
(2) 2
x =
3
özvektörü bulundu. Bu durmuda sistemin genel çözümü

µ ¶ µ ¶
1 −t 2
x = c1 e + c2 e−2t
1 3
86
86
128
Problem 4: µ ¶
0 1 1
x = x
4 −2
Çözüm: det(A − λI) = 0 dan,

µ ¶
1−λ 1
det =0
4 −2 − λ
λ2 + λ − 6 = 0
olup özdeğerler
λ1 = 2, λ2 = −3
olarak bulunur. Şimdi bu özdeğelere karşılık gelen özvektörleri bulalım. (A −
λI)x = 0 denkleminde sırasıyla özdeğerleri yazalım.
λ = 2 için (A − λI)x = 0 denklemi kullanılırsa,

µ ¶µ ¶ µ ¶
−1 1 x1 0
=
4 −4 x2 0
dan −x1 + x2 = 0 olup buradan x1 = x2 yazılırsa, λ = 2 özdeğerine karşılık

(1) x1
x =
x1
(1) 1
x =
1
olarak yazılır.
λ = −3 için ise (A − λI)x = 0 denklemi,

µ ¶µ ¶ µ ¶
4 1 x1 0
=
4 1 x2 0
129
olurki buradan 4x1 + x2 = 0 olup x2 = −4x1 olarak çözülür. O halde λ = −3
µ ¶
(2) x1
x =
−4x1
(2) 1
x =
−4
olarak elde edilir. Böylece sistemin genel çözümü,
µ ¶ µ ¶
1 −3t 1
x = c1 e + c2 e2t
−4 1

87
87
130
Problem 10: µ ¶
0 2 2+i
x = x
−1 −1 − i

µ ¶
2−λ 2+i
det =0
−1 −1 − i − λ
λ2 + (i − 1)λ − i = 0
olup özdeğerler
λ1 = 1, λ2 = −i

µ ¶µ ¶ µ ¶
1 2+i x1 0
=
−1 −2 − i x2 0
dan x1 + (2 + i)x2 = 0 olup buradan x1 = −(2 + i)x2 yazılırsa, λ = 1 özdeğerine

karşılık gelen özvektör, µ ¶
(1) −(2 + i)x2
x =
x2
olup x2 = −1 için, µ ¶
(1) 2+i
x =
−1
olarak yazılır.
λ = −i için ise (A − λI)x = 0 denklemi,

µ ¶µ ¶ µ ¶
2+i 2+i x1 0
=
−1 −1 x2 0
131
olurki buradan −x1 − x2 = 0 olup x1 = −x2 olarak çözülür. O halde λ = −i
µ ¶
(2) −x2
x =
x2
olup x2 = −1 için, µ ¶
(2) 1
x =
−1
µ ¶ µ ¶
2+i t 1
x = c1 e + c2 e−it
−1 −1

88
88
132
Problem 14:  
1 −1 4
x0 =  3 2 −1  x
2 1 −1

 
1 − λ −1 4
det  3 2−λ −1  = 0
2 1 −1 − λ
−λ3 + 2λ2 + 5λ − 6 = 0
buda
(λ − 1)(λ + 2)(λ − 3) = 0
olup özdeğerler
λ1 = 1, λ2 = −2, λ3 = 3

    
0 −1 4 x1 0
 3 1 −1   x2  =  0 
2 1 −2 x3 0
dan
−x2 + 4x3 = 0, 3x1 + x2 − x3 = 0, x 1 + x3 = 0
olup buradan x3 keyfi olmak üzere x1 = −x3 , x2 = 4x3 olarak çözülür. Bu
durumda, λ = 1 özdeğerine karşılık gelen özvektör,
 
−x3
x(1) =  4x3 
x3
133
olup x3 = −1 için,  
1
x(1) =  −4 
−1
olarak yazılır.
λ = −2 için (A − λI)x = 0 denklemi kullanılırsa,

    
3 −1 4 x1 0
 3 4 −1   x2  =  0 
2 1 1 x3 0
dan
3x1 − x2 + 4x3 = 0, 3x1 + 4x2 − x3 = 0, 2x1 + x2 + x3 = 0
olup buradan x3 keyfi olmak üzere x1 = −x3 , x2 = x3 olarak çözülür. Bu

durumda, λ = −2 özdeğerine karşılık gelen özvektör,
 
−x3
x(2) =  x3 
x3
olup x3 = −1 için,  
1
x(2) =  −1 
−1
olarak elde edilir.
Son olarak, λ = 3 için (A − λI)x = 0 denklemi kullanılırsa,

    
−2 −1 4 x1 0
 3 −1 −1   x2  =  0 
2 1 −4 x3 0
dan
−2x1 − x2 + 4x3 = 0, 3x1 − x2 − x3 = 0, 2x1 + x2 − 4x3 = 0
olup buradan x1 keyfi olmak üzere x2 = 2x1 , x3 = x1 olarak çözülür. Bu

 
x1
x(3) =  2x1 
x1
134
olup x1 = 1 için,  
1
x(3) = 2 
−1
olarak elde edilir.
Böylece sistemin genel çözümü,

     
1 1 1
x = c1  −4  et + c2  −1  e−2t + c3  2  e3t
−1 −1 −1
olarak bulunur.
89
89
135
Problem 16: µ ¶ µ ¶
0 −2 1 1
x = x; x(0) =
−5 4 3
şeklinde verilen başlangıç değer problemini çözünüz.

µ ¶
−2 − λ 1
det =0
−5 4−λ
λ2 − 2λ − 3 = 0
olup özdeğerler
λ1 = −1, λ2 = 3
λ = −1 için (A − λI)x = 0 denklemi kullanılırsa,

µ ¶µ ¶ µ ¶
−1 1 x1 0
=
−5 5 x2 0
dan −x1 + x2 = 0 olup buradan x1 = x2 yazılırsa, λ = −1 özdeğerine karşılık

(1) x1
x =
x1
(1) 1
x =
1
olarak yazılır.
λ = 3 için ise (A − λI)x = 0 denklemi,

µ ¶µ ¶ µ ¶
−5 1 x1 0
=
−5 1 x2 0
136
olurki buradan −5x1 + x2 = 0 olup x2 = 5x1 olarak çözülür. O halde λ = 3
µ ¶
(2) x1
x =
5x1
(2) 1
x =
5
µ ¶ µ ¶
1 −t 1
x = c1 e + c2 e3t
1 5
Buradan,
c1 e−t + c2 e−3t , c1 e−t + 5c2 e−3t
olup başlangıç şartlarını kullanalım. x(0) = 1 başlangıç şartı için birinci den-
klemden,
c1 + c2 = 1
, x(0) = 3 başlangıç şartı için ikinci denklemden,
c1 + 5c2 = 3
elde edilip
1
c1 = c2 =
2
olarak bulunup genel çözümde yerine yazılırsa verilen başlangıç şartlarını sağlayan
sistemin çözümü, µ ¶ µ ¶
1 1 −t 1 1
x= e + e3t
2 1 2 5
90
90
137
* 7.6. Komleks özdeğerler
Problem 1: µ ¶
0 3 −2
x = x
4 −1
ile verilen diferansiyel denklem sisteminin genel çözümünü bulunuz.

µ ¶
3−λ −2
det =0
4 −1 − λ
λ2 − 2λ + 5 = 0
olup özdeğerler
λ1,2 = 1 ± 2i
olarak elde edilir. Özvektörler için, (A − λI)x = 0 denklemini kullanalım.
λ = 1 + 2i için,
µ ¶µ ¶ µ ¶
2 − 2i −2 x1 0
=
4 −2 − 2i x2 0
dan (2 − 2i)x1 − 2x2 = 0 olup buradan x2 = (1 − i)x1 çözülür ki , λ = 1 + 2i

µ ¶
(1) x1
x =
(1 − i)x1
(1) 1
x =
1−i
olarak yazılır.
Bu durumda, µ ¶
(1) 1
x (t) = e(1+2i)t
1−i
138
elde edilir. Bu ifadeyi biraz düzenleyelim.
µ ¶ µ ¶
(1) 1 t t cos 2t + i sin 2t
x (t) = e (cos 2t+i sin 2t) = e
1−i cos 2t + sin 2t + i(sin 2t − cos 2t)
µ ¶ µ ¶
t cos 2t t i sin 2t
=e + ie
cos 2t + sin 2t) sin 2t − cos 2t
olurki buradan genel çözüm
µ ¶ µ ¶
t cos 2t t sin 2t
x(t) = c1 e + c2 e
cos 2t + sin 2t) sin 2t − cos 2t
olarak yazılır.
91
91
139
Problem 7:  
1 0 0
x0 =  2 1 −2  x
3 2 1
denklemi ile verilen diferansiyel denklem sisteminin çözümünü bulunuz.

 
1−λ 0 0
det  2 1 − λ −2  = 0
3 2 1−λ
(1 − λ)(λ2 − 2λ + 5) = 0
buradan
λ1 = 1, λ2,3 = 1 ± 2i
olarak bulunur.

    
0 0 0 x1 0
 2 0 −2   x2  =  0 
3 2 0 x3 0
dan
2x1 − 2x3 = 0, 3x1 + x2 = 0
olup buradan x1 keyfi olmak üzere x2 = − 32 x1 , x3 = x1 olarak çözülür. Bu
 
x1
x(1) =  − 32 x1 
x1
2
x(1) =  −3 
2
140
olarak yazılırsa birinci çözüm formumuz,
 
2
x(1) (t) = c1  −3  et (1)
2
λ = 1 + 2i için (A − λI)x = 0 denkleminden,

    
−2i 0 0 x1 0
 2 −2i −2   x2  =  0 
3 2 −2i x3 0
dan x2 keyfi olmak üzere
x1 = 0, x3 = −ix2 = 0
olarak çözülür. Bu durumda, λ = 1 + 2i özdeğerine karşılık gelen özvektör,

 
0
x(2) =  x2 
−ix2
0
x(2) = 1 
−i
olarak elde edilir.
Böylece,
   
0 0
x(2) (t) =  1  e(1+2i)t =  1  et (cos 2t + i sin 2t)
−i −i
olurki gerekli düzenlemeler yapılırsa,

   
0 0
x(2) (t) = et  cos 2t  + iet  sin 2t 
sin 2t − cos 2t
elde edilir ve genel çözümde

   
0 0
c2  cos 2t  et + c3  sin 2t  et (2)
sin 2t − cos 2t
141
şeklinde yerini alır. (1) ve (2) numaralı denklemler ile verilen diferansiyel den-
klemin genel çözümü,
     
2 0 0
c1  −3  et + c2  cos 2t  et + c3  sin 2t  et
2 sin 2t − cos 2t
olarak yazılır.
92
92
142
0 1 −5 1
x = x, x(0) =
1 −3 1
ile verilen başlangıç değer probleminin çözümünü bulunuz.

µ ¶
1−λ −5
det =0
1 −3 − λ
λ+ 2λ + 2 = 0
olup özdeğerler
λ1,2 = −1 ± i
olarak elde edilir. Özvektörler için, (A − λI)x = 0 denklemini kullanalım.
λ = −1 + i için,
µ ¶µ ¶ µ ¶
2−i −5 x1 0
=
1 −2 − 2i x2 0
dan x1 − (2 + 2i)x2 = 0 olup buradan x1 = (2 + 2i)x2 çözülür ki , λ = −1 + i

µ ¶
(1) (2 + 2i)x2
x =
x2
µ ¶
(1) 2 + 2i
olup x2 = 1 için, x = olarak yazılır.
1
Bu durumda, µ ¶
(1) 2 + 2i
x (t) = e(−1+i)t
1
µ ¶
(1) 2+i
x (t) = e−t (cos t + i sin t)
1
143
olurki buradan genel çözüm
µ ¶ µ ¶
−t 2 cos t − sin t −t 2 sin t + cos t
x(t) = c1 e + c2 e
cos t) sin t
elde edilir.
Başlangıç şarları kullanılırsa, t = 0 için

µ ¶ µ ¶ µ ¶
1 2 1
x(0) = = c1 + c2
1 1) 0
dan
2c1 + c2 = 1, c1 + c2 = 0
olurki buradan c1 = 1 ve c2 = −1 bulunup yerlerine yazılırsa,
µ ¶ µ ¶
−t 2 cos t − sin t −t 2 sin t + cos t
x(t) = e −e
cos t) sin t
olur. Gerekli düzenlemeler yapılırsa, verilen başlangıç şartlarını sağlayan çözüm,

µ ¶
−t cos t − 3 sin t
x(t) = e
cos t − sin t)
olarak elde edilir.

93
93
144
* 7.7. Katlı özdeğerler
Problem 1: µ ¶
0 3 −4
x = x
1 −1
ile verilen sistemin genel çözümünü bulunuz.

µ ¶
3−λ −1
det =0
1 −1 − λ
λ2 − 2λ + 1 = 0
olup özdeğerler
λ1,2 = 1
olarak elde edilir.
λ = 1 için , µ ¶µ ¶ µ ¶
2 −4 x1 0
=
1 −2 x2 0
dan x1 − 2x2 = 0 olup buradan x1 = 2x2 olur ki, λ = 1 özdeğerine karşılık gelen
özvektör, µ ¶
(1) 2x2
x =
x2
(1) 2
x =
1
elde edilirse bu özvektöre karşılık gelen çözüm,
µ ¶
(1) 2
x (t) = c1 et
1
dir. Özdeğerimiz çakışık olduğundan ikinci çözüm ,
(A − 1.I)η = x(1)
145
denklemini sağlayacak η vektörü olacaktır. Bu durumda,
µ ¶µ ¶ µ ¶
2 −4 η1 2
=
1 −2 η2 1
den
2η1 − 4η2 = 2, η1 − 2η2 = 1
olup buradan η1 = 1 + η2 olur ki, keyfi bir k için η2 = k denirse η1 = 1 + 2k
µ ¶ µ ¶ µ ¶
1 + 2k 1 2
η= = +k
k 0 1
elde edilir. Buradan da ikinci çözüm,

·µ ¶ µ ¶ ¸
(2) 2 t 1
x (t) = c2 te + et
1 0
olarak elde edilir. Son olarak verilen sistemin genel çözümü de,
µ ¶ ·µ ¶ µ ¶ ¸
2 t 2 t 1
x = c1 e + c2 te + et
1 1 0

94
94
146
Problem 3: µ ¶
0 − 32 1
x = x
− 14 − 12
ile verilen sistemin genel çözümünü bulunuz.

µ 3 ¶
−2 − λ 1
det =0
− 41 − 12 − λ
λ2 + 2λ + 1 = 0
olup özdeğerler
λ1,2 = −1
olarak elde edilir.
λ = −1 için , µ ¶µ ¶ µ ¶
− 12 1 x1 0
=
− 41 21 x2 0
dan − 12 x1 + x2 = 0 olup buradan x1 = 2x2 olur ki, λ = −1 özdeğerine karşılık
(1) 2x2
x =
x2
(1) 2
x =
1
elde edilirse bu özvektöre karşılık gelen çözüm de,
µ ¶
(1) 2
x (t) = c1 e−t
1
olur. Özdeğerimiz çakışık olduğundan yulardaki örnekte olduğu gibi ikinci

çözüm ,
(A − (−1.I))η = x(1)
147
µ 1 ¶µ ¶ µ ¶
−2 1 η1 2
=
− 41 12 η2 1
den
1 1 1
− η1 + η2 = 2, − η1 + η2 = 1
2 4 2
1
olup buradan η2 = 2 + 2 η1 olur ki, keyfi bir k için η1 = 2k seçilirse η2 = 2 + k
µ ¶ µ ¶ µ ¶
2k 0 2
η= = +k
2+k 2 1
elde edilir. Buradan da ikinci çözüm,

·µ ¶ µ ¶ ¸
(2) 0 −t 2 −t
x (t) = c2 e + te
2 1
olarak elde edilir. Son olarak verilen sistemin genel çözümü de,
µ ¶ ·µ ¶ µ ¶ ¸
2 −t 2 −t 0
x = c1 e + c2 te + e−t
1 1 2

95
95
148
Problem 5:  
1 1 1
x0 =  2 1 −1  x
0 −1 1
ile verilen diferansiyel denklem sisteminin çözümünü bulunuz.

 
1−λ 1 1
det  2 1 − λ −1  = 0
0 −1 1 − λ
(λ + 1)(λ − 2)2 = 0
olup özdeğerler
λ1 = −1, λ2,3 = 2
olarak bulunur. Şimdi bu özdeğerlere karşılık gelen özvektörleri bulalım.
λ = −1 için (A − λI)x = 0 denkleminden,

    
2 1 1 x1 0
 2 2 −1   x2  =  0 
0 −1 2 x3 0
dan
2x1 + x2 + x3 = 0, 2x1 + 2x2 − x3 = 0, −x2 + 2x3 = 0
olup buradan x3 keyfi olmak üzere x1 = − 32 x3 ,
x2 = 2x3 olarak çözülür. Bu
 3 
− 2 x3
(1)
x =  2x3 
x3
−3
x(1) = 4 
2
149
olarak yazılır. Böylece,
 
−3
x(1) (t) = c1 e−t  4 
2
olarak yazılır.
λ = 2 için,     
−1 1 1 x1 0
 2 −1 −1   x2  =  0 
0 −1 −1 x3 0
dan
−x1 + x2 + x3 = 0, 2x1 − x2 − x3 = 0, −x2 − x3 = 0
olup buradan x1 = 0 olup x3 = −x2 olarak çözülür. Bu durumda, λ = 2
 
0
x(2) =  x2 
−x2
0
x(2) = 1 
−1
olarak elde edilir. Böylece,
 
0
x(2) (t) = c2 e2t  1 
−1
olarak yazılır.
Üçüncü özdeğer ikinci özdeğerle aynı olduğundan üçüncü çözüm,
(A − 2.I)η = x(2)

    
−1 1 1 η1 0
 2 −1 −1   η2  =  1 
0 −1 −1 η3 −1
olup
−η1 + η2 + η3 = 0, 2η1 − η2 − η3 = 1, −η2 − η3 = −1
150
η1 = 1, η2 = 1 − η3
olarak çözülürse η3 = 1 için η2 = 0 olarak bulunursa
 
1
η=  0 
1
olarak elde edilir. Üçüncü çözüm buna ilaveten ikinci çözümün t katınıda
içereceğinden, Böylece,
    
0 1
x(3) (t) = c3  1  te2t +  0  e2t 
−1 1
Böylece verilen sistemin genel çözümü,

       
−3 0 0 1
x(t) = c1  4  e−t + c2  1  e2t + c3  1  t +  0  e2t
2 −1 −1 1
şeklinde ifade edilebilir.

96
96
151
* 7.8. Esas matrisler
Problem 1: µ ¶
0 3 −2
x = x
2 −2
verilen sistemin esas matrisi ϕ(t) nin ϕ(0) = I şartını sağlayan çözümünü
yazınız.

µ ¶
3−λ −2
det =0
2 −2 − λ
λ2 − λ − 2 = 0
olup özdeğerler
λ1 = −1, λ2 = 2
λ = −1 için , µ ¶µ ¶ µ ¶
4 −2 x1 0
=
2 −1 x2 0
dan 2x1 − x2 = 0 olup buradan x2 = x1 olur ki, λ = −1 özdeğerine karşılık
(1) x1
x =
2x1
(1) 1
x =
2
elde edilir.
λ = 2 için ise, µ ¶µ ¶ µ ¶
1 −2 x1 0
=
2 −4 x2 0
152
olup buradan x1 − 2x2 = 0 ve böylece x1 = 2x2 olarak çözülür. O halde λ = 2
µ ¶
(2) 2x2
x =
x2
(2) 2
x =
1
µ ¶ µ ¶
1 −t 2
x = c1 e + c2 e2t
2 1
Buradan, birinci başlangıç şartı için,

µ ¶ µ ¶ µ ¶
(1) 1 1 2
x (0) = = c1 + c2
0 2 1
olup,
c1 + 2c2 = 1, 2c1 + c2 = 0
denklemlerinden
1 2
c1 = − , c2 =
3 3
olarak elde edilir. O halde birinci başlangıç şartını sağlayan çözüm,
µ ¶ µ ¶ µ 1 −t 4 2t ¶
(1) 1 1 −t 2 2 2t −3e + 3e
x (t) = − e + e =
3 2 3 1 − 32 e−t + 23 e2t
İkinci başlangıç şartı için,

µ ¶ µ ¶ µ ¶
(2) 0 1 2
x (0) = = c1 + c2
1 2 1
olup,
c1 + 2c2 = 0, 2c1 + c2 = 1
denklemlerinden
2 1
c1 = , c2 = −
3 3
olarak elde edilir. Bu durumda ikinci başlangıç şartını sağlayan çözüm,
µ ¶ µ ¶ µ 2 −t 2 2t ¶
(1) 2 1 −t 1 2 2t e − 3e
x (t) = e − e = 3
4 −t
3 2 3 1 3
e − 13 e2t
153
olarak bulunur.
Böylece, başlangıç şartlarını sağlayan çözümler için esas matris bu çözümlerin

birer kolon olarak yazılmasıyla aşağıdaki şekilde elde edilir.
µ 1 −t 4 2t 2 −t 2 2t ¶
−3e + 3e e − 3e
ψ= 2 −t
3
2 2t 4 −t .
−3e + 3e 3
e − 13 e2t
97
97
154
Problem 7: µ ¶
0 5 −1
x = x
3 1
verilen sistemin esas matrisi ϕ(t) nin ϕ(0) = I şartını sağlayan çözümünü
yazınız.

µ ¶
5 − λ −1
det =0
3 1−λ
λ2 − 6λ + 8 = 0
olup özdeğerler
λ1 = 2, λ2 = 4
λ = 2 için , µ ¶µ ¶ µ ¶
3 −1 x1 0
=
3 −1 x2 0
dan 3x1 − x2 = 0 olup buradan x2 = 3x1 olur ki, λ = 2 özdeğerine karşılık gelen
özvektör, µ ¶
(1) x1
x =
3x1
(1) 1
x =
3
elde edilir.
λ = 4 için ise, µ ¶µ ¶ µ ¶
1 −1 x1 0
=
3 −3 x2 0
155
olup buradan x1 − x2 = 0 ve böylece x1 = x2 olarak çözülür. O halde λ = 4
µ ¶
(2) x2
x =
x2
(2) 1
x =
1
µ ¶ µ ¶
1 2t 1
x = c1 e + c2 e4t
3 1
Birinci başlangıç şartı için,

µ ¶ µ ¶ µ ¶
(1) 1 1 1
x (0) = = c1 + c2
0 3 1
olup,
c1 + c2 = 1, 3c1 + c2 = 0
denklemlerinden
1 3
c1 = − , c2 =
2 2
olarak elde edilir. O halde birinci başlangıç şartını sağlayan çözüm,
µ ¶ µ ¶ µ 1 2t 3 4t ¶
(1) 1 1 2t 3 1 4t −2e + 2e
x (t) = − e + e =
2 3 2 1 − 23 e2t + 32 e4t

µ ¶ µ ¶ µ ¶
(2) 0 1 3
x (0) = = c1 + c2
1 3 1
olup,
c1 + c2 = 0, 3c1 + c2 = 1
denklemlerinden
1 1
c1 = , c2 = −
2 2
olarak elde edilir. Bu durumda ikinci başlangıç şartını sağlayan çözüm,
µ ¶ µ ¶ µ 1 2t 1 4t ¶
(1) 1 1 2t 1 1 4t e − 2e
x (t) = e − e = 2
3 2t
1 3 2 1 2
e − 12 e4t
156
olarak bulunur.
Böylece, başlangıç şartlarını sağlayan çözümler için esas matris aşağıdaki şekilde
yazılabilir. µ 1 2t 3 4t 1 2t 1 4t ¶
−2e + 2e e − 2e
ψ= 3 2t
2
3 4t 3 2t .
−2e + 2e 2
e − 12 e4t
98
98
157
Problem 9:  
1 1 1
x0 =  2 1 −1  x
−8 −5 −3
ile verilen sistemin esas matrisi ϕ(t) nin ϕ(0) = I şartını sağlayan çözümünü
yazınız.

 
1−λ 1 1
det  2 1−λ −1  = 0
−8 −5 −3 − λ
λ3 + λ2 − 4λ − 4 = 0
buda
(λ + 1)(λ + 2)(λ − 2) = 0
olup özdeğerler
λ1 = −2, λ2 = −1, λ3 = 2
λ = −2 için (A − λI)x = 0 denkleminden,

    
3 1 1 x1 0
 2 3 −1   x2  =  0 
−8 −5 −1 x3 0
dan
3x1 + x2 + x3 = 0, 2x1 + 3x2 − x3 = 0, −8x1 − 5x2 − x3 = 0
olup buradan x2 keyfi olmak üzere x1 = − 54 x2 , x3 = 75 x2 olarak çözülür. Bu

 4 
− 5 x2
x(1) =  x2 
7
x
5 2
158
− 45
x(1) = 1 
7
5
olarak yazılır.
λ = −1 için,     
2 1 1 x1 0
 2 2 −1   x2  =  0 
−8 −5 −2 x3 0
dan
2x1 + x2 + x3 = 0, 2x1 + 2x2 − x3 = 0, −8x1 − 5x2 − 2x3 = 0
olup buradan x2 keyfi olmak üzere x1 = − 34 x2 , x3 = − 12 x2 olarak çözülür.

Bu durumda, λ = −2 özdeğerine karşılık gelen özvektör,
 3 
− 4 x2
(2)
x =  x2 
− 21 x2
− 34
x(2) = 1 
− 12
olarak elde edilir.
Son olarak, λ = 2 için,

    
−1 1 1 x1 0
 2 −1 −1   x2  =  0 
−8 −5 −5 x3 0
dan
−x1 + x2 + x3 = 0, 2x1 − x2 − x3 = 0, −8x1 − 5x2 − 5x3 = 0
olup buradan x1 = 0 x2 = −x3 olarak çözülür. Bu durumda, λ = 2 özdeğerine

karşılık gelen özvektör,  
0
x(3) =  −x3 
x3
0
x(3) =  −1 
1
159
olarak elde edilir.
Böylece sistemin genel çözümü,

 4   3   
−5 −4 0
x = c1  1  e−2t + c2  1  e−t + c3  −1  e2t
7
5
− 12 1
olarak bulunur.
Şimdi verilen başlangıç şartlarını kullanalım. Birinci başlangıç şartı için,

   4   3   
1 −5 −4 0
x(1) (0) =  0  = c1  1  + c2  1  + c3  −1 
7
0 5
− 21 1
olup buradan,
4 3
− c1 − c2 = 1,
5 4
c1 + c2 − c3 = 0,
7 1
c1 − c2 + c3 = 0,
5 2
dan çözümler yapılırsa,
5 3
c1 = , c2 = −4, c3 = −
2 2
olarak elde edilir. Bu durumda
 4   3     
−5 −4 0 −2e−2t + 3e−t
5 3
x(1) (t) =  1  e−2t −4  1  e−t −  −1  e2t =  25 e−2t − 4e−t + 32 e2t 
2 7 2
5
− 12 1 2
7 −2t
e + 2e−t − 23 e2t
olarak bulunur.

   4   3   
0 −5 −4 0
x(2) (0) =  1  = c1  1  + c2  1  + c3  −1 
7
0 5
− 21 1
olup buradan,
4 3
− c1 − c2 = 0,
5 4
c1 + c2 − c3 = 0,
7 1
c1 − c2 + c3 = 0,
5 2
160
15 16 14
c1 = , c2 = − , c3 = −
13 13 13
 4   3     12 −2t

−5 −4 0 − 13 e + 12 e−t
15  16 14 13
x(2) (t) = 1  e−2t −  1  e−t −  −1  e2t =  15 −2t
13
e − 16 13
e−t + 14
13
e2t 
13 7 13 13
5
− 21 1 21 −2t
13
8 −t
e + 13 e − 13 e 14 2t
olarak bulunur.
Üçüncü başlangıç şartı için,

   4   3   
0 −5 −4 0
x(3) (0) =  0  = c1  1  + c2  1  + c3  −1 
7
1 5
− 21 1
olup buradan,
4 3
− c1 − c2 = 0,
5 4
c1 + c2 − c3 = 0,
7 1
c1 − c2 + c3 = 1,
5 2
5 11
c1 = , c2 = −4, c3 = −
4 4
 4   3     
−5 −4 0 −e−2t + 3e−t
5 11
x(3) (t) =  1  e−2t −4  1  e−t −  −1  e2t =  45 e−2t − 4e−t + 11
4
e2t 
4 7 4
5
− 12 1 7 −2t
4
e + 2e−t − 11 4
e2t
olarak bulunur.
Böylece, başlangıç şartlarını sağlayan çözümler için esas matris aşağıdaki şekilde
yazılabilir.
 12 −2t

−2e−2t + 3e−t − 13 e + 12 13
e−t
−e −2t
+ 3e −t
ψ =  52 e−2t − 4e−t + 23 e2t 15 13

16 −t
e−2t − 13 e + 14 13
e2t 54 e−2t − 4e−t + 114
e2t  .
7 −2t
2
e + 2e−t − 23 e2t 21 13
e−2t + 138 −t
e − 14 13
e2t 74 e−2t + 2e−t − 114
e2t
99
99
161
* 7.9. Homojen olmayan lineer sistemler
0 2 −1 et
x = x+
3 −2 t
şeklinde verilen diferansiyel denklemin genel çözümünü bulunuz.
Çözüm: Verilen sistemin homojen kısmının çözümü için,

µ ¶
0 2 −1
x = x
3 −2
ifadesini alalım. det(A − λI) = 0 dan,
µ ¶
2−λ −1
det =0
3 −2 − λ
olup karakteristlik denklem, λ2 − 1 = 0 ve böylece λ1 = 1, λ2 = −1 olarak
elde edilir.
λ1 = 1 özdeğerine karşılk gelen özvektör için (A − λI)x = 0 dan,

µ ¶µ ¶ µ ¶
1 −1 x1 0
=
3 −3 x2 0
olup x1 = x2 olarak çözülürse özdeğerimiz,
µ ¶
1 x2
x =
x2
olur ki x2 = 1 için µ ¶
1 1
x =
1
elde edilir.
Benzer olarak ikinci özdeğerimiz −1 için,

µ ¶µ ¶ µ ¶
3 −1 x1 0
=
3 −1 x2 0
olup 3x1 = x2 olarak çözülürse özdeğerimiz,
µ ¶
2 x1
x =
3x1
162
2 1
x =
3
elde edilir.
Bu durumda verilen sistemin homojen çözümü,

µ ¶ µ ¶
1 t 1
xh (t) = c1 e + c2 e−t
1 3
olarak yazılır.
Özel çözüm için öncelikle T matrisi özvektörler sütunlara yerleştirilmesi ile

oluşturulursa, µ ¶
1 1
T =
1 3
Buradan da, µ ¶
−1 1 3 −1
T =√
2 −1 1
olarak elde edilirse, µ ¶
1 0
D = T −1AT =
0 −1
olarak köşegenleştirme işlemi yapılmış olur. y 0 = Dy+T −1 y denkleminde yerine
yazılırsa, µ ¶ µ ¶
0 1 0 1 3et − t
y = y+√ −t
0 −1 2 −e + t
olup buradan,
1
y10 − y1 = (3et − t),
2
1
y20 + y2 = (−et + t),
2
şeklinde iki tane birinci mertebeden lineer denklem elde edilir. Bu denklemler
ikinci bölümde verdiğimiz metoda göre çözülürse,
3 1 1
y1 = tet + t + + c1 et ,
2 2 2
1 1 1
y2 = − et + t − + c2 e−t
4 2 2
olarak elde edilir ve x = T y de yerlerine yazılırsa,
µ ¶
y1 + y2
x = Ty =
y1 + 3y2
163
den, µ ¶
3 t
te + 12 t + 12 + c1 et − 14 et + 12 t − 12 + c2 e−t
x= 2
3 t
2
te + 21 t + 12 + c1 et − 34 et + 32 t − 23 + 3c2 e−t
Buradan da uygun düzenlemeler yapılırsa, verilen sistemin çözümü,
µ ¶ µ ¶ µ ¶ µ ¶ µ ¶ µ ¶
1 t 1 −t 3 1 t 1 1 t 1 0
x(t) = c1 e + c2 e + te − e + t−
1 3 2 1 4 3 2 1
olarak elde edilmiş olur.

100
100
164
0 1 1 e−2t
x = x+
4 −2 −2et
Çözüm: Denklemin özel çözümü için parametrelerin değişimi metodunu kul-

lanalım. Verilen sistemin homojen kısmının çözümü için,
µ ¶
0 1 1
x = x
4 −2
ifadesi alınırsa det(A − λI) = 0 dan,

µ ¶
1−λ 1
det =0
4 −2 − λ
olup karakteristlik denklem,
λ2 + λ − 6 = 0
olup ve böylece özdeğerler
λ1 = −3, λ2 = 2
olarak elde edilir.
λ1 = −3 özdeğerine karşılk gelen özvektör için (A − λI)x = 0 dan,

µ ¶µ ¶ µ ¶
4 1 x1 0
=
4 1 x2 0
olup 4x1 = −x2 olarak çözülürse özdeğerimiz,

µ ¶
1 x1
x =
−4x1
1 1
x =
−4
165
elde edilir.
Benzer olarak ikinci özdeğerimiz 2 için,

µ ¶µ ¶ µ ¶
−1 1 x1 0
=
4 −4 x2 0
olup x1 = x2 olarak çözülürse özdeğerimiz,
µ ¶
2 x2
x =
x2
2 1
x =
1
elde edilir.
Bu durumda verilen sistemin homojen çözümünün esas matrisi,

µ ¶
e−3t e2t
Ψ(t) =
−4e−3t e2t
olarak yazılabilir. x = Ψ(t)c(t) olmak üzere c(t), Ψ(t)c0 (t) = g(t) denklemini
sağlar. Yani, µ ¶µ 0 ¶ µ −2t ¶
e−3t e2t c1 (t) e
= .
−4e−3t e2t c02 (t) −2et
Buradan gerekli işlemler yapılırsa,
1
c01 (t) = (2e4t + et ),
5
1
c02 (t) = (4e−4t − 2e−t )
5
ifadeleri elde edilir. Her iki denklem içinde gerekli integral işlemi yapılırsa,
1 1
c1 (t) = ( e4t + et ) + k1 ,
5 2
1
c2 (t) = (−e−4t + 2e−t ) + k2
5
elde edilir. x(t) = Ψ(t)c(t) de yerine yazalım,
µ ¶ µ 1 4t 1 t ¶
e−3t e2t e + 5 e + k1
x(t) = 10 .
−4e−3t e2t − 15 e−4t + 25 e−t + k2
Buradan diferansiyel denklem sisteminin genel çözümü,
µ ¶ µ 1 t ¶
k1 e−3t + k2 e2t e
x(t) = −3t 2t + 2
−4k1 e + k2 e −e−2t
166
şeklinde yazılır. Son ifade düzenlenirse,
µ ¶ µ ¶ µ ¶ µ ¶
1 −3t 1 2t 0 −2t 1 1
x(t) = k1 e + k2 e − e + et
−4 1 1 2 0
elde edilir.
101
101
167
0 1 1 2et
x = x+
4 1 −et
Çözüm: Denklemin özel çözümü için parametrelerin değişimi metodunu kul-

lanalım. Verilen sistemin homojen kısmının çözümü için,
µ ¶
0 1 1
x = x
4 1
ifadesi alınırsa det(A − λI) = 0 dan,

µ ¶
1−λ 1
det =0
4 1−λ
olup karakteristlik denklem,
λ2 − 2λ − 3 = 0
olup ve böylece özdeğerler
λ1 = 3, λ2 = −1
olarak elde edilir.
λ1 = 3 özdeğerine karşılk gelen özvektör için (A − λI)x = 0 dan,

µ ¶µ ¶ µ ¶
−2 1 x1 0
=
4 2 x2 0
olup 2x1 = x2 olarak çözülürse özdeğerimiz,

µ ¶
1 x1
x =
2x1
1 1
x =
2
168
elde edilir.
Benzer olarak ikinci özdeğerimiz −1 için,

µ ¶µ ¶ µ ¶
2 1 x1 0
=
4 2 x2 0
olup −2x1 = x2 olarak çözülürse özdeğerimiz,
µ ¶
2 x1
x =
−2x1
2 1
x =
−2
elde edilir.
Bu durumda verilen sistemin homojen çözümünün esas matrisi,

µ 3t ¶
e e−t
Ψ(t) =
2e3t −2e−t
olarak yazılabilir. x = Ψ(t)c(t) olmak üzere c(t), Ψ(t)c0 (t) = g(t) denklemini
sağlar. Yani, µ 3t ¶µ 0 ¶ µ ¶
e e−t c1 (t) 2et
= .
2e3t 2e−t c02 (t) −et
Buradan gerekli işlemler yapılırsa,
3
c01 (t) = e−2t ,
4
5
c02 (t) = e2t
4
ifadeleri elde edilir. Her iki denklem içinde gerekli integral işlemi yapılırsa,
3
c1 (t) = − e−2t + k1 ,
8
5
c2 (t) = e2t + k2
8
elde edilir. x(t) = Ψ(t)c(t) de yerine yazalım,
µ 3t ¶ µ 3 −2t ¶
e e−t − 8 e + k1
x(t) = 5 2t .
2e3t −2e−t 8
e + k2
Buradan diferansiyel denklem sisteminin genel çözümü,
µ −3 t ¶
e + k1 e3t + 58 et + k2 e−t
x(t) = 8
−3 t
4
e + 2k1 e3t − 54 et − 2k2 e−t
169
şeklinde yazılır. Son ifade düzenlenirse çözüm,
µ ¶ µ ¶ µ ¶
1 3t 1 −t 1 1
x(t) = k1 e + k2 e + et
2 −2 4 −8
elde edilir.
102
102
170

Diferansiyel Denklemler Çözümlü Sorular

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diferansiyel Denklemler Çözümlü Sorular

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

(6.Basım), Boyce, E, DiPrima, C.

* 2. Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler

* 2.1. Lineer denklemler

Çözüm : t > 0 dan verilen denklem t ile bölünürse,

olarak hesaplanır. Denklemin çözümü için,

t → ∞ için y → 0 olduğu basitce görülebilir.

* 2. Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler

* 2.1. Lineer denklemler

Çözüm : Verilen denklemi t 6= 0 olmak üzere t ile bölelim. Bu durumda,

olarak bulunur ve çözüm için yerine yazılırsa,

elde edilir. u = t, dv = et ile kısmi integrasyon yapılırsa çözüm

* 2. Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler

* 2.2. Lineer denklemler üzerine daha fazla tartışmalar

Çözüm : Denklem düzenlenirse,

elde edilir. Çözüm denkleminde yerine yazılırsa,

ifadesine varılır. 1 − t2 = u değişken değişimi ile sağ taraftaki integrasyon

* 2. Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler

* 2.3. Değişkenlerine ayrılabilen denklemler

olarak yazılır ve yeniden düzenlenirse,

olarak elde edilir.

* 2. Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler

* 2.3. Değişkenlerine ayrılabilen denklemler

Çözüm : Denklem uygun formatta yeniden yazılırsa,

* 2. Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler

* 2.3. Değişkenlerine ayrılabilen denklemler

Çözüm : Verilen denklemin sağında payda y parantazine alınıp gerekli düzenleme

ifadesidir. Çözümden de görüleceği üzere çözümün tanımsız olduğu herhangi

* 2. Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler

* 2.8. Tam denklemler ve integrasyon çarpanı

Çözüm : Denklem için,

p(x, y) = (2xy 2 + 2y), q(x, y) = (2x2 y + 2x)

yazılır ve integrasyon alınırsa

f (x, y) = x2 y 2 + 2xy + h(y)

elde edilir. Her iki taraf y’ye göre türetilirse

elde edilir. q(x, y) değeri yerine yazılırsa

* 2. Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler

* 2.8. Tam denklemler ve integrasyon çarpanı

yazılıp integral için u = x2 + y 2 değişken değişimi yapılırsa,

olur. Son ifade düzenlenirse çözüm

* 2. Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler

* 2.8. Tam denklemler ve integrasyon çarpanı

Çözüm : Verilen denklem için,

p(x, y) = 3x2 + 2xy + y 3 , q(x, y) = x2 + y 2

(3x2 e3x + 2xye3x + y 3 e3x )dx + (x2 e3x + y 2 e3x )dy = 0

şeklinde denklem elde edilir. Böylece,

py = qx = 3x2 e3x + 2xe3x + 3y 2 e3x

olup denklem tam dif. hale gelir.

seçilirse ve gerekli integral alınırsa,

* 2. Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler

* 2.8. Tam denklemler ve integrasyon çarpanı

Çözüm : Verilen denklem için,

ydx + (x + y sin y)dy = 0

şeklinde denklem elde edilir. Böylece,

olup denklem tam dif. hale gelmiş olur.

seçilirse ve gerekli integral alınırsa,

elde edilir. q(x, y) değeri yerine yazılıp gerekli sadeleştirmeler yapılırsa,

olurki sağ tarftaki integral için

denilerek kısmi integrasyon alınırsa,

olarak elde edilir. Bulunan h değeri yerine yazılırsa çözüm,

olarak elde edilir.

* 2. Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler

* 2.8. Tam denklemler ve integrasyon çarpanı