ÖLÇEĞİN ÖNEMİ

Ölçek; harita üzerinde seçilen iki nokta arasındaki

uzunluğun, yeryüzünde aynı iki nokta arasındaki yatay uzunluğa
oranıdır (aynı ölçü biriminde).
Arazi üzerinde ölçeceğimiz bir uzunluğu, arzu edilen bir
orana göre küçülterek kağıt üzerine çizebilmek için, ölçülen
uzunluk ile çizilecek uzunluk arasında kurulacak orana ÖLÇEK
denir.
 ÖLÇE
K
Harita yapımında, arazide ölçülen uzunlukların bir kağıda
gerçek büyüklükte çizilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla;
yeryüzünün tamamının veya bir kısmının kuşbakışı görünümü
küçültülerek çizilir. Bu küçültme, doğruluğu artırmak için belli
oranda yapılır. Burada sözü edilen oran, harita ölçeğidir. Gerek
haritaların üretilmesinde, gerekse kullanılmasında ölçek önemli
bir yer teşkil eder. Haritadan faydalanırken öncelikle ölçeğinin
bilinmesi gerekir.
 ÖLÇE Harita ölçeği haritanın
K içeriğine etki eden önemli bir
faktördür. Haritanın ölçeği ne
kadar büyük olursa, içeriği de o
kadar zengin, doğru, tam ve
doğaya yakın olur.
Buradan anlaşılacağı üzere
ölçek; haritanın içeriğini,
doğruluğunu ve kullanım
alanlarını belirleyen bir ölçüttür.
Küçük ölçekli haritalarda,
büyük ölçekli haritalarda
görülen tüm ayrıntılar
gösterilemez. Ancak haritanın
ölçeği ve kullanım amacı
doğrultusunda önemli olarak
değerlendirilen bazı ayrıntılar
harita üzerinde yer alırlar.
 ÖLÇE
HaritaKölçeği küçüldükçe
haritanın amacına göre
önemli olan ayrıntılar
kullanıcının dikkatini bu
yönde yoğunlaştırmak
amacıyla daha büyük
gösterilir. Bu nedenle daha
az önemli olan ayrıntılar ya
yerlerinden bir miktar
kaydırılarak gösterilir veya
hiç gösterilmez. Bu
kaydırmanın ölçüsü ve
ayrıntıların seçimi
(genelleştirme), gittikçe
küçülen ölçek oranında
devamlı çoğalır.
 SAYISAL HARİTA
ÖLÇEĞİ
Bu ölçekler, basit, bayağı kesir şeklinde ifade edilir. 1/500,
1/1000, 1/5000 gibi.
Ölçeğin paydası M (ölçek sayısı, ölçek modülü), harita
üzerindeki uzunluk HU, arazideki uzunluk GU ile gösterilirse bu
üç değer arasında;
1 HU Haritadaki Uzunluk
Ö   eşitliği
M GU Gerçek Uzunluk
vardır.
Buna göre bu üç terimden ikisi bilinirken üçüncüsü her
zaman bulunabilir.
 ÇİZGİSEL ÖLÇEK (GRAFİK
ÖLÇEK)
Harita üzerinde ölçülen uzunlukları, arazi uzunluğuna
sayısal ölçek yardımıyla çevirmek için hesaplama yapmak
gerekir. Bu hesaplarla uğraşmamak için her haritada sayısal
ölçek değerinin yanında, genellikle haritaların alt kitabesinin
dışında çizgisel ölçek bulunur.
Çizgisel ölçek, haritadaki uzunlukların gerçek arazi
uzunlukları olarak ölçülebildiği, harita üzerine basılmış bir
cetveldir. Cetvelin bir (0) başlangıç noktası mevcuttur. Bu
noktadan sağa doğru; uzunluk ölçüsünde kullanılması olası
uzunluk birimlerine göre (km, kara mili, deniz mili, yarda)
harita ölçeği dikkate alınarak bölümler işaretlenmiştir. Bu
bölüme esas ölçek denir. Sıfır noktasından sola doğru ana
ölçeğin ondalıkları gösterilmiştir. Bu bölüme de ek ölçek
denir ve uzunlukları daha doğru (ondalıklarına kadar
doğrudan) ölçmeye yarar.
 ÇİZGİSEL ÖLÇEK (GRAFİK
ÖLÇEK)
Kesirli Kısım 1 : 5000

100 50 0 100 200 300 400 500 600

363m
Özellikle küçük ölçekli haritalar üzerinde iki nokta arasındaki
grafik uzunluğun gerçek karşılığını bulmada kullanılır.
1 : 5000 ölçekli harita için çizgisel ölçek hazırlayalım.
Çizgisel ölçek için bir doğru çizilir ve üzerinde bir sıfır noktası
işaretlenir.
Sağ tarafta ölçeğe göre yuvarlak değerler veren (100, 200,
500m …) bölümler alınır.
Sol tarafta ise yuvarlak değer veren bölüm kadar alınır.
Bu bölüm üzerinde olabildiği kadar en küçük yuvarlak değer
veren bölümler işaretlenir.
Uzunlukların bulunması için iki ucu sivri pergelden
yararlanılır.
 ÇİZGİSEL ÖLÇEK (GRAFİK
ÖLÇEK)
Grafik ölçek ile
ilgili örnek:

Haritadaki
uzunluğun
değeri: 333m

1 : 5000
100 0 100 200 300 400 500
 GEOMETRİK ÖLÇEK
1 : 5000
10
8
6
4
2
0
100 50 0 100 200 300 400 500
Çizgisel ölçeğe benzemektedir. Bu ölçeğin çizgisel
ölçekten üstünlüğü, uzunlukların kesir kısımlarının tahmin
etmek suretiyle değil doğrudan ölçülebilmesidir.
Geometrik ölçeğin oluşturulması için önce çizgisel ölçek
oluşturulur.
Çizgisel ölçeğe paralel olmak üzere uygun aralıklarla 10
tane paralel çizgi çizilir.
Sıfırın solundaki ondalık işaretler en üstteki yatay çizgide
bir ondalık soldan olan işaretlerle birleştirilir.
Böylece geometrik ölçek oluşturulmuş olur.
 GEOMETRİK ÖLÇEK
EK ÖLÇEK
1 : 5000
10
8
6
4
2
0
100 60
50 0 100 200 300 400 500

Harita üzerinden alınan uzunluk geometrik ölçeğin sağ

tarafındaki 100, 200… gibi tamsayılardan biri ile çakıştırılıp,
yukarıya doğru sürüklenir. Geometrik ölçeğin sol kısmındaki
ek ölçek bölümündeki eğik çizgi ile çakıştırılır.
Geometrik ölçeğin tamsayı kısmından 300
Geometrik ölçeğin ek ölçeğin alt kısmından 60
Ek ölçeğin 0’dan 10’a kadar yan kısmından 4
4 ile 5 arasında tahmini okunan değer + 0,7
364,70 metre
 ALANSAL ÖLÇEK
Şekli nasıl olursa olsun, düzgün veya düzgün olmayan bir
şeklin herhangi bir A alanı, bir dikdörtgen alanı biçiminde ifade
edilebilir.
Boyutları a ve b olan bir dikdörtgenin harita üzerindeki alanı;
HA = a × b bağıntısı ile hesaplanır.
Harita alanına(HA) karşılık gelen arazi alanını(GA) bulmak için
her bir boyut, ölçek paydası ile çarpılmalıdır.
Arazi alanı;
GA = a × M × b × M = a × b × M2 = HA × M2 olur.
Buradan da;
1 HA
Ö 2  bulunur.
M GA
Görüldüğü gibi alansal ölçek, doğrusal ölçeğin karesine eşittir.
 ALAN BİRİMLERİ
Alan, ana ölçü birimlerine göre türetilmiş bir ölçü birimi
olup birimi metrekaredir.
Boyutları bir metre olan bir karenin alan büyüklüğüne;
1 metrekare = 1m2 denir. Metrekarenin katları;

1000000m2 = 106m2 = 1 kilometrekare (km2)

10000m2 = 104m2 = 1 hektometre kare (hm2)
100m2 = 102m2 = 1 dekametrekare (dkm2)
1m2 = 1m2 = 1 metrekare
0.01m2 = 10-2m2 = 1 desimetrekare (dm2)
0.0001m2 = 10-4m2 = 1 santimetre kare (cm2)
0.000001m2 = 10-6m2 = 1 milimetrekare (mm2)

Uygulamada dekametrekareye ar, hektometrekareye

hektar (ha) ve 1000m2 ’ye dekar (da) yada dönüm
denmektedir.
 Harita Ölçeklerinin Seçimi ve Çizim Hassasiyeti
Bir haritadan fonksiyon olarak ne bekleniyorsa ve
istenileni hangi ölçek sağlayabiliyorsa o ölçek seçilmelidir.
Üzerine karayolu projelerinin çizileceği haritanın
ölçeği ile, imar planının çizimine altlık olacak halihazır
haritanın çizim ölçeği farklı olacaktır.
Haritanın ölçeğini ne gereğinden çok büyük tutmalı,
ne de ihtiyacı karşılamada yetersiz olacak şekilde
küçültmelidir.
Haritaların çiziminde ne kadar itina gösterilirse
gösterilsin kaçınılamayacak bir yanlış vardır ki buna grafik
yanlış veya çizim hassasiyeti denilmektedir.
Normal insan gözünün milimetrenin beşte birini ayırt
ettiği düşünülürse, 1/1000 ölçekli bir haritada çizim
hassasiyeti 20 santimetredir.
Topografyada çizim hassasiyetinin miktarı, 0.2mm
olarak kabul edilmektedir.