EĞİTİM PLANLAMASI

VE
EKONOMİSİ DERSİ

CİNSİYET

AYRIMCILIĞI

AYŞENUR YILMAZ
GAMZE TERZİ
 İÇİNDEKİLER
• 1)Cinsiyet Nedir?
• 2)Cinsiyet Ayrımcılığı Nedir?
• 3)Kadın- Erkek Nüfus ve Okullaşma Oranları
• 4)Okul Kitaplarında Cinsiyet
• 5)Toplumsal Hayatta Cinsiyet Ayrımcılığı
• 6)Atatürk ve Kadın
• 7)2010’da Türk Kadını
• 8) İş Yaşamında Kadınlar Ne Gibi Cinsiyet Ayrımına
Maruz Kalmaktadırlar?
• 9) Pozitif Ayrımcılık
• 10) Eğitimde Cinsiyet Farklılığını Ortadan Kaldırmak İçin
Uygulanan Projeler
• 11) Toplumsal Cinsiyet ile İlgili Kuruluşlar
• 12) Çözüm Önerileri
‘İnsan topluluğu kadın ve erkek denilen iki
cins insandan oluşur. Kabil midir bu
kütlenin bir parçasını ilerletelim, ötekini
ihmal edelim de kütlenin bütünü
ilerleyebilsin? Mümkün müdür ki bir cismin
yarısı toprağa bağlı kaldıkça, öteki yarısı
göklere yükselebilsin? ‘

K. ATATÜRK
 CİNSİYET NEDİR?
• Cinsiyet canlılar arasında çoğalmayı
sağlayan özelliklere verilen addır.
• İnsanlar, kadın ya da erkek olarak doğarlar
ve cinsiyete dayalı rollerini yetişme
sırasında öğrenirler.
• Okul öncesi çağda çocuklara verilen
cinsel eğitimle, çocukların kendi cinsiyetini
tanıması ve cinsiyetine uygun roller
geliştirmesi sağlanır.
• ‘Kız’ ve ‘erkek’ sözcükleriyle
kavramlaştırılan biyolojik cinsiyet farklılığı,
daha sonra birey ve toplum bakımından
oldukça önemli sonuçları olan toplumsal
cinsiyet farklılığına yol açmıştır.
• Dolayısıyla ilk başlarda yalnızca biyolojik
farklılığı dile getiren cinsiyet, toplumsal
cinsiyete dönüştükten sonra cinsler
arasında yetenekler, ilgiler ve algılamalar
bakımından da farklılıklara yol açmıştır.
 CİNSİYET AYRIMCILIĞI NEDİR?
• Cinsiyete dayalı ayrımcılık, bir kişinin bir
kadına yada erkeğe, cinsiyetine dayalı
olarak, karşı cinse davrandığı veya
davranacağından daha olumsuz ya da
daha az olumlu davranması (dolaysız
ayrımcılık) ve/veya biçimsel olarak eşitlikçi
gözüken davranış veya uygulamaların
sonradan cinsiyet üzerinde ayrımcı etkiler
yaratması (dolaylı ayrımcılık) olarak
tanımlanmaktadır.
CİNSİYET AYRIMCILIĞINA
SÖZEL ÖRNEKLER
• Kızlar pembe,
erkekler mavi giyer.
• Erkek adam kız gibi
pembe şeyler giyer
mi?
• Kız gibi ağlama!
• Kız gibi kaçtı.
• Ben kız mıyım ki öyle
davranayım?
• Erkek sözü
veriyorum.
• Oğlum sen kız mısın
bebeklerle
oynuyorsun?
 Türkiye Nüfusu
31.12.2009

Toplam Nüfus Nüfus Yüzdesi

Erkek 36.098.312 % 50.3
Kadın 36.462.470 % 49.7

Toplam ülke nüfusu 72.561.312

Yetişkin Okur-Yazarlık Oranı
 Okullaşma Oranları
İlköğretimde Okullaşma Oranları
Ortaöğretimde Okullaşma
Oranları
 Kız Öğrencilerin Yüksek Öğrenime
Devam Etmemelerinin Nedeni
• Sınavı kazanamama {%30}
• Ailenin maddî durumunun yetersizliği
{%20}
• Evlenerek okulu bırakma {%15}
• Ailenin daha fazla okumasına izin
vermemesi {%11}
• Okul hayatından hoşlanmama {%10}
• Başörtüsü sebebiyle üniversiteye devam
edemeyenlerin oranı {%1}
Okul Kitaplarında Cinsiyet
• Eğitimin, özellikle devletin resmi politikaları
bağlamında eğitim kurumlarının dolayısıyla
ders kitaplarının cinsiyet rolleri açısından
incelenmesi büyük önem taşımaktadır.
Çünkü devlet ders kitapları aracılığıyla
ideolojisini geleceğin büyüklerine
aktarırken, yaratmak istediği yurttaşlarının
veya kulunun nitelikleri de yine buralarda
oluşturur (Gümüşoğlu, 2008)
TOPLUMSAL HAYATTA CİNSİYET
AYRIMCILIĞI

• Cinsiyete dayalı ayrımcılık aile içinde

başlamaktadır.
• Kültürel değerler ile kız ve erkek çocuklar farklı
yönlendirilerek sonuçta toplumsal cinsiyet
eşitsizliğine onay veren kadınlar ve erkekler
yetiştirilmektedir.
• Toplumun kadına biçtiği rol ve beklentiler, eğitim,
evlilik ve çalışma gibi hayatını etkileyecek
konularda karar verme ve kararlarını
uygulamalarını büyük ölçüde engellemektedir.
• Doğu ve güneydoğu bölgesinde yapılan bir
araştırmaya göre kadınlar eşlerinden izin
almadan hastaneye gidememekte, erkek
doktorlara muayene olamamakta, aile
planlaması ve bunun gibi birçok sağlık
hizmetlerinden yeterince
yararlanamamaktadır.
• Bu bölgede yaşayan erkeklerin %60.2’si,
“erkekler kadınlardan daha akıllıdır” ve
%56.7’si “eşine itaat etmeyen kadını
kocasının dövmeye hakkı vardır”
yargısını onayladığı belirtilmektedir.
• Evin reisi olarak erkek, aile mülkünün de
sahibi olmakla birlikte, ailenin içinde
kadınların cinselliğini, ev içi ve ev dışı
üretimini, doğurganlığını ve tüm yaşam
alanlarını denetlemekte ve
yönlendirmektedir.
• Kadına yönelik toplumsal cinsiyet
eşitsizliği sadece güç kullanılarak zor
yoluyla değil, kadınların onayıyla da
gerçekleşmektedir.
NEDEN?
• Erkekler hükmetmeyi, kadınlar boyun
eğmeyi öğrenmekte ve
içselleştirmektedirler.
• Kendisine biçilen toplumsal rolü kısmen
veya tamamen reddeden kadın ise,
dışlanma başta olmak üzere çeşitli
biçimlerde cezalandırılabilir.
• Kadınlara toplumsallaşma sürecinde
dayatılan cinsiyetçi rol yaklaşımları,
kadının çalışma yaşamına girmesini ve
ileriye yönelik beklenti geliştirmesini de
olumsuz yönde etkilemektedir.
• Kadınlar, geleneksel rollerini
aksatmayacak işlere yönelmekte ya da her
iki rolünü yerine getirirken daha fazla güç
sarf etmek zorunda kalmaktadır.
ATATÜRK VE KADIN
• Cumhuriyet Dönemi ve Kadın Hakları
teokratik bir devlet yapısının ve kadın
haklarının kısıtlı olduğu bir toplum
düzeninin olduğu Osmanlı
İmparatorluğu'ndan, kadın-erkek eşitliğinin
kabul edildiği modern Türkiye Cumhuriyeti'
ne geçiş, bir çok devrimler ile mümkün
olabilmiştir.
• Bu devrimler içinde, kadınların erkekler ile
eşit toplumsal varlıklar olarak toplum
içinde yerlerini almaları bir uygarlık
aşamasıdır ve Atatürk Devrimleri'nin en
önde gelenlerinden birisidir.
"Ey kahraman Türk kadını! Sen
yerde sürünmeye değil omuzlar
üzerinde göklere yükselmeye
layıksın"

• Kadınlara seçme ve seçilme hakkının

verilmesi
• Medeni Kanunu’nun kabulü
• İLK KADIN VEKİL: Seçilme hakkını kullanan ilk
kadın olan Benal Arıman, 1935 yılında Atatürk
´ün meclisinde bileğinin hakkıyla kazanan ilk
kadın milletvekillerindendir (İzmir Milletvekili).
• KUMARI YASAKLAYAN İLK KADIN MUHTAR:
Esin Aydın (Atatürk tarafından
ödüllendirilmiştir.
• İLK UÇAĞI KULLANAN KADIN: Türkiye’nin ilk
uçağını kullanan ve ilk askeri pilotu kadın ise;
Atatürk’ün manevi kızı Sabiha Gökçen’dir.
• İLK KADIN ÖĞRETMEN: Refet Angın(Tarih
öğretmeni olmasını Atatürk istemişti.)
“Bir topluluk cinsinden yalnız birinin asrın
icaplarını edinmesiyle yetinirse o topluluk
yarıdan fazla güçsüzlük içinde kalır…
Bizim topluluğumuzun başarısızlığının
sebebi kadınlarımıza karşı gösterdiğimiz
kayıtsızlık ve kusurdan ileri gelmektedir…”
K. ATATÜRK
 2010’DA TÜRK KADINI
• Ülkemizde yaklaşık 36 milyon kadın
yaşamaktadır.
• Çalışan kadın sayısı 5 milyon 810 bindir.
Bunların 713 bini kamuda, 2 milyon 803
bini tarlada, 1 milyon 973 bini özel düzenli
işyerinde, 72 bini sabit olmayan
işyerlerinde, 249 bini ise evde
çalışmaktadır (dikiş, örgü, dantel vb. işler
yapmaktadır.).
• Çalışan erkeklerin sayısı 16 milyon 520
bindir. Bunların 2 milyon 306 bini kamuda,
3 milyon 184 bini tarlada, 9 milyon 452 bini
özel düzenli işyerinde, 1 milyon 555 bini
sabit olmayan işyerlerinde, 22 bini ise
evde çalışmaktadır.
 MESLEK ÖRGÜTLERİNDE
KADIN VE ERKEK SAYILARINA
ÖRNEKLER
 ÖĞRETMENLİK
• Toplam kadın öğretmen sayısı 338 bin 55
• Toplam erkek öğretmen sayısı 341 bin
318’dir.

• Yaygın eğitim kurumlarında 8 bin 693

kadın, 1082 erkek öğretmen çalışmaktadır.
 AKADEMİSYEN

• Toplam kadın akademik personel sayısı 40

bin 861

• Toplam erkek akademik personel sayısı 59

bin 643’tür
 MİLLETVEKİLi
• Toplam vekil sayısı : 542

• Erkek vekil sayısı: 494

• Bayan vekil sayısı:48

• 2 kadın bakana karşılık, 22 erkek bakan

bulunmaktadır.
 YEREL YÖNETİMLER
• 2009 yılında, 27 kadın belediye başkanına
karşılık, 2 bin 921 erkek belediye başkanı;

• 1340 kadın belediye meclis üyesine

karşılık, 30 bin 450 erkek belediye meclis
üyesi; 110 kadın il genel meclis üyesine
karşılık, 3269 erkek il genel meclis üyesi
bulunmaktadır.
İŞ YAŞAMINDA KADINLAR NE
GİBİ CİNSİYET AYRIMINA
MARUZ KALMAKTADIRLAR?
• İşyerinde kadınlara karsı cinsiyete dayalı
ayrımcılık ve cinsel taciz son yıllarda artan
bir sıklıkla araştırılan konulardır.
• Cinsiyete dayalı ayrımcılık çeşitli
kuruluşlarda işe eleman alımında ve
terfilerde çoklukla gözlenebilmektedir.
• Kadınlar cinsiyetçi ,eşitsiz iş koşullarında
çalışmaktadırlar.(eşit olmayan maaş, daha
az güvence vb.)
• Kadınlar bazı meslek
kollarında
çalışamamakta, belli
iş kolları kadınlara
istihdam olanağı
sağlamamaktadır.
 POZİTİF AYRIMCILIK
• Yalnızca “dezavantajlı” gruplara mensup
bireylere verilen ekstra haklardır. Pozitif
ayrımcılık, dezavantajlı gruplar herkesin
rahatça kullanabildiği bazı hakları çeşitli
sebeplerden dolayı kullanamayabileceği
için; onlar ancak bazı özel birtakım haklara
sahip olurlarsa çoğunlukla gerçekten eşit
olma şansını yakalayabilecekleri
düşüncesiyle yapılır.
 REFERANDUMLA YAPILAN
DÜZENLEME
• Anayasanın 10. maddesi, hukuk devletinin temel
ilkesi olan kanun önünde eşitlik ilkesini düzenliyor.
Maddenin birinci fıkrasında, “dil, ırk, renk, cinsiyet,
siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve
benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun
önünde eşit olduğunu”, ikinci fıkrada, “kadın ve
erkeklerin eşit haklara sahip olduğu, devletin bu
eşitliği yaşama geçirmekle yükümlü olduğu”
belirtiliyor. Yeni anayasa paketinde maddenin ikinci
fıkrasına, "Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik
ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz" cümlesi
eklenmiştir.
EĞİTİMDE CİNSİYET FARKLILIĞINI
ORTADAN KALDIRMAK İÇİN
UYGULANAN PROJELER
 Baba Beni Okula Gönder
Bu kampanyanın amacı Türkiye’de ekonomik yetersizlik ve
aile baskısı gibi nedenlerle okulla bağlantısını koparmak
zorunda kalmış kızlarımızın yeniden okula
kazandırılmasıdır. Bu kızlarımızın önemli bir bölümü de
aileleri okula göndermek istediği halde köylerinde okul
bulunmadığı, okul bulunan en yakın yerleşkede ise yurt
olmadığı için okula devam edememektedir. Kampanya,
okula devam edecek kızlarımız için kız yurtları yapımını
ve burs sağlanmasını amaçlamaktadır. Böylece
kızlarımızın okuyan, düşünen, karar veren bireylere
dönüşmesi amaçlanmaktadır. Elbette en önemlisi,
kadınlarımızın işgücüne ve karar mekanizmalarına
katılımlarının sağlanmasıdır.
Kampanya; Milli Eğitim Bakanlığı ve UNICEF
işbirliğinde, ilgili kamu kurum ve kuruluşları,
sivil toplum kuruluşları ve yerel yönetimlerin
katılım ve katkısı ile ilköğrenim çağında
olan (6-14 yaş) kız çocuklarından eğitim
sistemi dışında kalan, okulu terk eden yada
devamsızlık yapan öğrencilerin %100
okullulaşmalarının ve eğitimde cinsiyetler
arası eşitliğin sağlanmasıdır.
 EĞİTİMDE CİNSİYET EŞİTLİĞİNİN
DESTEKLENMESİ PROJESİ (MEB)
Tüm kız ve erkek çocukların fırsat eşitliğinin ve cinsiyet
eşitliğinin desteklenmesi, cinsiyet hassaslı okul çevresi,
öğrenim, öğretim süreçleri ve cinsiyet hassasiyetli eğitim
materyallerinin geliştirilmesi yoluyla öğrencilerin tam
potansiyellerine ulaştıracak tutum ve yaşam biçimlerinin
sağlanması.

Proje Avrupa Komisyonu tarafından 2010 Yılı Programlanması

içerisinde kabul edilmiştir. 2011 Yılı sonuna kadar projenin
başlatılması planlanmaktadır.
 Empower desteğiyle "Genç Kızlar
İçin Eğitim" Projesi (AÇEV)
• ÇEV, 2008 yılı ocak ayı itibariyle Mardin ve Diyarbakır illerinde 14-24
yaş arasındaki genç kızlara yönelik bir okuryazarlık ve kadın destek
programı uygulamasına başlamıştır. Emerging Markets Foundation
(EMpower) desteğiyle yürütülen “Genç Kızlar İçin Eğitim” projesinin
ilk dönem çalışmaları 2009 Haziran ayı itibariyle tamamlanmıştır.
Projenin uygulandığı bir buçuk yıl içerisinde Diyarbakır’da 911,
Mardin’de 165 olmak üzere toplamda 1.076 genç kıza ulaşılmış ve
okuma yazma ile temel matematik becerileri kazandırılması yoluyla
güçlendirilmiştir. Proje kapsamında genç kızların AÇEV tarafından
yürütülen I. kademe okuryazarlık kursunu bitirmelerinden sonra en
az %30’unun eğitim hayatlarına devam etmelerinin sağlanması
olmuştur. Bu kapsamda Diyarbakır’da 232, Mardin’de 5 olmak üzere
toplamda 237 genç kız II. kademe okuryazarlık kurslarına
yönlendirilerek eğitim hayatlarına devam etmeleri sağlanmıştır.
 AB "Kadın Hakları için Okuma Yazma:
Siyasi ve Sivil Haklar Eğitimiyle
Kadının Güçlendirilmesi" Projesi
(AÇEV)
• 30 Kasım 2007-30 Kasım 2008 tarihleri arasında yürütülen bu
Projenin temel hedefi; özellikle medeni kanundaki yeni
düzenlemelerin ışığında, kadınların kendi sivil ve siyasi hakları
konusunda farkındalık kazanmaları ve toplumda kadına yönelik
varolan ayrımcılığın azaltılmasıdır.
• Projede ikinci temel hedef; Türkiye’de okuma yazma bilmeyen
kadınların oranını düşürmek, kadınların okuma yazma öğrenerek
sivil ve siyasi hayata katılımlarını artırmaktır.
• Üçüncü temel hedef; kadınların politik sisteme girişlerini
destekleyerek politik ve sivil yaşamı ilgilendiren konularda
aktifliklerini artırmaktır.
 Kadınları Güçlendirilmesi İçin Okuma
Yazma" Projesi-GAP Inc. (AÇEV)
• Proje süresince kurslara katılan kadınlar, okuma
yazma ve temel matematik becerileri
kazanmışlar, güçlenmişler ve temel hakları ile
çeşitli koruyucu sağlık konularında bilgi ve
farkındalıkları artmıştır. Okuma yazma bilmeyen
kadınların kurslarda aldıkları eğitimi gündelik
hayatlarına aktarmaları, bağımsız hareket
edebilen, hizmet talep edebilen, haklarına dair
bilinçli, kendine daha çok güvenen ve kız
çocuklarının eğitimi konusunda daha duyarlı
bireyler olmaları desteklenmiştir.
 Eğitimde ve Toplumsal Katılımda
Cinsiyet Eşitliğinin Sağlanması"
Projesi (AÇEV)
• Projenin hedef kitlesini, okuryazar olmayan (özellikle 15-24
yaşlarındaki) kadınlar, temel eğitim çağında kız çocukları olan
anne-babalar, yerel yetkililer, gazeteciler, sivil toplum
kuruluşları, ulusal düzeydeki politika üreticileri ve medya
kuruluşları oluşturmuştur
• Türkiye’nin dört ilinde (Mardin, Şanlıurfa, Diyarbakır, İstanbul)
ilkokuldaki toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini azaltmaya yönelik
bir toplum-merkezli modelin yaratılabilmesi için anne-baba
eğitimi seminerleri gerçekleştirilmiş, 10.000 kadın “İşlevsel
Yetişkin Okuryazarlığı ve Kadın Destek” Programı
uygulamalarına katılmış, kız çocuklarının eğitiminin önemi
konusunda bilinç yaratmaya yönelik bilgilendirme toplantıları
düzenlenmiş, toplum temsilcileriyle diyalog toplantılarının
yapılmış ve projeyle ilgili bir web sitesi
(www.kizlaricinegitim.net) hazırlanmıştır.
Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Ulusal
Eylem Planı (2008-2013)
Kamu politikalarına temel teşkil edecek
ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin
sağlanmasına yönelik "Ulusal Eylem
Planı Taslağı"nın hazırlanması
çalışmaları kapsamında girdi olarak
kullanılmak üzere 7 kritik alana (eğitim,
sağlık, ekonomi, yetki ve karar alma
süreçlerine katılım, yoksulluk, medya
ve çevre) ilişkin politika dokümanı
hazırlanmıştır
 Toplumsal Cinsiyet İle İlgili
Kuruluşlar

• Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü

• Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama
Merkezleri
• SHÇEK'na bağlı Kadın Konukevleri ve
Toplum Merkezleri
• Devlet İstatistik Enstitüsü Toplumsal Yapı
ve Kadın İstatistikleri Bölümü
 CİNSİYET EŞİTSİZLİĞİNİ /CİNSİYET
AYRIMCILIĞINI ORTADAN KALDIRMAK
İÇİN NELER YAPABİLİRİZ?
 Kaynakça
• Milli Eğitim Bakanlığı Web Sitesi
• Devlet İstatistik Enstitüsü Web Sitesi
• Anne ve Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) Web Sitesi
• T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü
• Toprak, Binnaz. “İş Yaşamı, Üst Yönetim ve Siyasette Kadın”, 2004.
• UNICEF Türkiye, Eğitimin Toplumsal Cinsiyet Açısından İncelenmesi, 2003
• Gümüşoğlu, Firdevs. “Ders Kitaplarındaki Cinsiyetçiliğin Seksen Yıllık
Serüveni”, 2008.
• Duruoğlu, Tuğba. Emek piyasasında cinsiyetçi ücret
ayrımı: Bursa Organize Sanayi bölgesinde bir araştırma,2007
• Dinç Kahraman, Selma. Kadınların Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliğine
Yönelik Görüşlerinin Belirlenmesi,2010
• Erol, Metin. Toplumsal Cinsiyetin Tutumlar Üzerindeki Etkisi, 2008
• Özar, Şemsa. Erkek Egemen Toplum ve Kadın İstihdamı
• Bebekoğlu, Gözde, Wasti, Arzum. Çalışan Kadınlara Yönelik Cinsiyet
Temelli, Düşmanca Davranışların Sebepleri ve Sonuçları Üzerine Bir
Araştırma
• Onay, Meltem. Algılanan Cinsiyet Ayrımcılığının Sonuçları ve Konuyla
İlgili Ampirik Bir Araştırma,2009
• Dinçkol, Bihterin. Kadın Erkek Eşitliği İçin Pozitif Ayrımcılık,2005