ΘΕΜΑ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ- ΟΙΚΟΛΟΓΙΑBLACK

FOREST
20 αφελείς ερωτήσεις για τα δάση και τις φωτιές
Α. ΓΑΛΔΑΔΑΣ

Οι αρχαίοι Ελληνες μάθαιναν πολλά από τις τραγωδίες που παρακολουθούσαν στα
θέατρά τους. Οι νέοι Ελληνες μαθαίνουν πολλά από τις αναρίθμητες τραγωδίες που
εκτυλίσσονται κάθε τόσο στη χώρα τους και τις βλέπουν στην οθόνη του τηλεοπτικού
δέκτη τους. Οταν κατέπεσε το κυπριακό αεροπλάνο, πληροφορήθηκαν από τους
ειδικούς για τους νόμους της αεροδυναμικής και το πότε παρουσιάζουν απώλεια
στήριξης τα… σιδερένια πουλιά. Με την πτώση του ελικοπτέρου στο Αγιον Ορος οι
γνώσεις επεκτάθηκαν και σε αυτό τον τομέα. Με το ναυάγιο στη Σαντορίνη κάναμε
μια δραματική βουτιά και φθάσαμε στα πλοία και στο πότε βουλιάζουν. Τώρα είναι
ώρα να πληροφορηθούμε για δάση, φωτιές και κουκουνάρια. Ο καταιγισμός των
εικόνων πάντως αφήνει αναπάντητες κάποιες απορίες που μπορούν να θεωρηθούν
από τους επαΐοντες ως και παιδαριώδεις. Συλλέξαμε κάποιες από αυτές και τις
παρουσιάζουμε.

________________________________________
Καύσιμο – θερμότητα – οξυγόνο. Αυτό είναι το τρίγωνο της φωτιάς

________________________________________

1. Γιατί τα δάση μας είναι γεμάτα πεύκα τα οποία – ταυτόχρονα – πιάνουν και τόσο
εύκολα φωτιά;

Δεν είναι όλα τα δάση μας γεμάτα πεύκα. Το φαινόμενο το συναντάμε κυρίως σε
Πελοπόννησο, Χαλκιδική, Θάσο και Εβρο. Ούτε τα φυτέψαμε εμείς εκεί. Ενας
έμπειρος σχετικά με τα δάση καταλαβαίνει ότι όπου υπάρχουν πολλά πεύκα δείχνει
κάποια εξελικτική πορεία προς τα κάτω. Για παράδειγμα στην Πελοπόννησο κάποτε
υπήρχαν περισσότερα δάση με άλλα δέντρα όπως οι βελανιδιές. Μετά την
απογύμνωση κυριολεκτικά από κάθε δέντρο την εποχή της Τουρκοκρατίας, με
πυρκαϊές προκληθείσες από τους κατακτητές της Ελλάδας, εμφανίστηκαν κυρίως
πεύκα. Διότι τα κουκουνάρια έχουν την ικανότητα να μένουν κλειστά και να
ανοίγουν μετά τη φωτιά.

2. Τα πεύκα εμποδίζουν άλλα είδη δέντρων να αναπτυχθούν;

Στον «ανταγωνισμό» που υπάρχει πάντα μέσα στο δάσος πολλές φορές επικρατούν
γιατί είναι ολιγαρκή. Οταν υπάρξουν καλύτερες συνθήκες, αναπτύσσονται και άλλα
είδη δέντρων.

3. Είναι αλήθεια ή αποτελούσε απλή φαντασίωση πολιτικού ότι τα φλεγόμενα

κουκουνάρια στέλνουν ακόμη πιο μακριά τη φωτιά;
Είναι αλήθεια ότι με τα ρεύματα θερμού αέρα που δημιουργούνται μεταφέρονται
κάποιες φορές μακριά. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 στην πυρκαϊά της χωματερής
του Αυλώνα διέσχισαν την εθνική οδό κατά πλάτος.

4. Το θαλασσινό νερό που ρίχνεται από τα ελικόπτερα με το αλάτι του δεν επιφέρει
βλάβη στο περιβάλλον όταν τα φυτά θέλουν να ξαναβλαστήσουν;

Ποτέ δεν κάνει καλό το αλάτι στο έδαφος αλλά όταν είναι να σβηστεί μια φωτιά με
ανεξέλεγκτες διαστάσεις αυτό το παραβλέπουμε.

5. Το επιβραδυντικό υγρό που ρίπτεται από τα αεροπλάνα σε άλλες χώρες είναι

βλαβερό για τα φυτά και τα ζώα που βρίσκονται στο έδαφος;

Υπάρχουν πολλές ενστάσεις ως προς τη χρήση του. Πρώτον, γιατί τα υγρά αυτά
περιέχουν βρωμιούχες ενώσεις και έχουν εκφραστεί φόβοι για την τοξικότητά τους,
άρα υπάρχει η πιθανότητα να προκαλούν βλάβη σε ζωντανούς οργανισμούς. Επίσης
τα επιβραδυντικά υγρά πρέπει να ρίπτονται από τεράστια αεροπλάνα τα οποία μετά
πρέπει να προσγειωθούν και να εφοδιαστούν. Και το κυριότερο έχουν αποτέλεσμα
μόνο αν χρησιμοποιηθούν με την εκδήλωση της φωτιάς.

6. Αν αφήσουμε τις καμένες εκτάσεις να αυτοαναπλασθούν όπως μας συμβουλεύουν

ορισμένοι δεν θα βρούμε μπροστά μας τα ίδια προβλήματα που μας οδήγησαν ως
εδώ;

Πρέπει απλώς να προσπαθούμε να βελτιώνουμε τις συνθήκες βλάστησης και να μην

παρεμβαίνουμε. Ας γνωρίζουμε πάντως ότι με το μικρό σχετικά ύψος που έχουν τα
ελληνικά βουνά θα έπρεπε από τους πρόποδες ως την κορυφή να είναι κατάφυτα, αν
η βλάστηση δεν περιοριζόταν από την οικοδόμηση και τη βόσκηση. Γι’ αυτό
κανονικά πρέπει τώρα τα καμένα να περιφραχθούν ώστε την επόμενη χρονιά να μην
πατηθούν από ζώα. Και αν παρ’ όλα αυτά εισέλθουν ζώα, να κατάσχονται, για να μη
φαγωθεί το πράσινο που θα φυτρώσει – πρώτα από όλα τα απαραίτητα ψυχανθή που
ανθίζουν πρώτα και χρειάζονται γιατί δίνουν στο έδαφος το αναγκαίο για τον
μεταβολισμό άζωτο αφού το δεσμεύσουν από την ατμόσφαιρα χάρη σε
μικροοργανισμούς που αποικούν στις ρίζες τους. Αλλά αυτά τα ψυχανθή, όπως το
άγριο τριφύλλι, είναι για τα ζώα που βόσκουν περιζήτητο έδεσμα.

7. Μήπως είναι καλύτερα να δημιουργήσουμε δάση που να τα εκμεταλλευόμαστε και

εμπορικά όπως αυτά τα ταχείας ανάπτυξης που προσφέρουν ξύλο για έπιπλα; Κάποιοι
πάντως θα τα προσέχουν έτσι πιο πολύ.

Ισως αυτό δεν είναι και τόσο εύκολο λόγω διαφορετικών καιρικών και οικονομικών
συνθηκών. Εχει πάντως προταθεί και η ανάπτυξη δασών με δέντρα που προσφέρουν
φελλό, ένα εξαιρετικό μονωτικό υλικό για τις οικοδομές. Ως σήμερα είναι ένα
αποκλειστικό προϊόν της Πορτογαλίας, μιας χώρας με ανάλογες καιρικές συνθήκες με
τις ελληνικές.

8. Γιατί δεν εξακολουθούν να υπάρχουν οι ασχολούμενοι με τη συλλογή του

ρετσινιού από τα πεύκα οι οποίοι καθημερινά σχεδόν περνούσαν μέσα από τα δάση;
Γιατί οι πολιτικοί δεν κατάλαβαν πόσο καλό κάνει στο δάσος να μένουν εκεί οι
ρητινοσυλλέκτες, οι υλοτόμοι και οι άνθρωποι που φτιάχνουν τα κάρβουνα. Είναι
πραγματικοί προστάτες του. Δείτε ορισμένους από αυτούς που ήλθαν με τις πυρκαϊές
στην Αττική τι σπουδαία δουλειά κάνουν στην Πάρνηθα.

9. Κάνει καλό στο δάσος να κόβονται κάποια από τα δέντρα του;

Ναι, αρκεί να γίνεται μελετημένα ώστε να βοηθούνται εκείνα τα δέντρα που πρέπει
να αναπτυχθούν.

10. Και το 1998 είχαμε φωτιά στον Ταΰγετο αλλά κάποια τμήματά του διασώθηκαν,
γιατί;

Επειδή ακριβώς τότε το δάσος είχε συντηρηθεί και ήταν ώριμο. Τι σημαίνει ώριμο
δάσος; Οτι σε αυτό έχουν αραιωθεί τα δέντρα με σωστό τρόπο, δεν υπάρχουν θάμνοι
και καχεκτικά δέντρα. Ετσι η φωτιά δεν έχει τη δυνατότητα να ανεβεί ψηλά και να
κάψει τις κορυφές. Αν λοιπόν τα δέντρα έχουν χοντρό φλοιό όπως είναι η μαύρη
πεύκη, τότε μπορούν με την έρπουσα πυρκαϊά να γλιτώσουν μια χαρά.

11. Ολα τα δέντρα καίγονται με τον ίδιο τρόπο;

Οχι βέβαια. Τα έλατα κατακαίονται γιατί έχουν λεπτό φλοιό. Επειδή ευδοκιμούσαν
συνήθως σε ψυχρά και υγρά κλίματα δεν ανέπτυξαν μηχανισμούς άμυνας απέναντι
στη φωτιά γι’ αυτό και είναι πολύ δύσκολη η ανάπλαση του ελατοδάσους. Επίσης οι
κουκουναριές καίγονται πιο δύσκολα από τα πεύκα αλλά δυστυχώς τις έχουμε
εξολοθρεύσει. Ακόμη δυσκολότερα καίγονται τα κυπαρίσσια και τα πλατάνια. Τα
διάφορα φυτά, όμως, όταν δεν παίρνουν όσο νερό χρειάζονται, όπως συμβαίνει σε
εποχές ξηρασίας, στρεσάρονται και εκπέμπουν στο περιβάλλον αιθυλένιο, ένα
εύφλεκτο αέριο, οπότε είναι ευκολότερο να ξεσπάσει φωτιά από το τίποτα.

12. Μήπως είναι καλύτερα η γη να είναι σπαρμένη και όχι δασωμένη;

Πολλοί θα συμφωνήσουν σε αυτό. Να έχουν όμως υπόψη τους ότι το δάσος παρέχει
στους ανθρώπους αγαθά που δεν θα τους τα προσφέρει η καλλιεργημένη γη.

13. Γι’ αυτό όλοι υποστηρίζουν πως το δάσος αποτελεί πνεύμονα οξυγόνου;

Ναι, αλλά εδώ κάνουν κάποιο λάθος. Το καθημερινό οξυγόνο μας δεν περιμένουμε
να το πάρουμε από το δάσος, άλλωστε οι καλλιέργειες προσφέρουν περισσότερο. Η
κυριότερη πηγή οξυγόνου είναι τα φυτά των θαλασσών.

14. Τι χρειάζεται για να εμφανιστεί μια φλόγα;

Καύσιμο-θερμότητα-οξυγόνο. Αυτό είναι το λεγόμενο τρίγωνο της φωτιάς. Οποιο

από τα τρία αφαιρεθεί, παύει η φωτιά. Γι’ αυτό και το νερό σβήνει τη φωτιά. Εχει
πολύ μεγάλη ειδική θερμότητα σε σχέση με άλλα υλικά, και αυτό σημαίνει πως όταν
βρεθεί στη φωτιά απομακρύνει πολύ γρήγορα τη θερμότητα από αυτήν και το
τρίγωνο χάνει ένα από τα συστατικά του.
15. Γιατί όταν φυσήξουμε ένα αναμμένο κερί η φλόγα σβήνει εύκολα αλλά ο αέρας
αντί να σβήνει τη φωτιά στο δάσος τη θεριεύει;

Και στις δύο περιπτώσεις χρειάζεται οξυγόνο για την καύση. Αλλά στην περίπτωση
του κεριού με τη βοήθεια της θερμότητας δημιουργείται εξάχνωση της παραφίνης και
αυτή είναι που καίγεται, αντιδρά δηλαδή με το οξυγόνο και παράγει φλόγα. Οταν
όμως φυσήξουμε, διώχνουμε τον απαραίτητο θερμό αέρα μακριά και το καύσιμο που
είναι οι ατμοί του κεριού, έτσι το τρίγωνο της φωτιάς χάνει τα δύο από τα τρία
απαραίτητα συστατικά του. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι εκείνα τα κεριά που
παιδεύουν μερικούς γιατί φαίνεται να μη σβήνουν με τίποτα διαθέτουν πρόσμειξη
μιας ουσίας όπως το μαγνήσιο που παρουσιάζει πολύ χαμηλότερη θερμοκρασία
καύσης και έτσι το φύσημα των ταλαίπωρων δεν κατεβάζει αρκετά τη θερμοκρασία
ώστε να μην ξανανάψει το κερί. Αντίθετα, δυστυχώς, στη δασική φωτιά όταν το ξύλο
ανάψει ο θερμός αέρας ανεβαίνει προς τα πάνω και ρουφάει άλλον από κάτω,
προσθέτοντας οξυγόνο στο τρίγωνο της φωτιάς οπότε τη διατηρεί ή και την αυξάνει.

16. Ποια χώρα είναι σήμερα πιο μπροστά σε τεχνογνωσία γύρω από τις δασικές
φωτιές;

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εξελίξει ένα σύστημα με καθημερινές μετρήσεις για

την ταχύτητα του ανέμου σε αναρίθμητα σημεία μέσα σε κάθε δάσος, για τη
θερμοκρασία, την υγρασία ακόμη και των φύλλων, όσων είναι στα δέντρα και όσων
έχουν πέσει κάτω, την κλίση του εδάφους, το ύψος της βροχής. Τα στοιχεία αυτά
διοχετεύονται σε ένα πρόγραμμα που «τρέχει» σε υπολογιστή και ανά πάσα στιγμή
είναι έτοιμες προειδοποιήσεις για πιθανή εκδήλωση πυρκαϊάς ενώ όταν έχει ήδη
εκδηλωθεί φωτιά οι δασοπυροσβέστες εφοδιάζονται αυτόματα με χάρτες που όχι
μόνο δείχνουν την τοπογραφία της περιοχής αλλά παρέχουν και προβλέψεις για τον
δρόμο που πιθανόν να ακολουθήσουν οι φλόγες. Εχετε παρατηρήσει εσείς εδώ στην
Ελλάδα έστω και έναν πυροσβέστη να πηγαίνει στο επίμαχο σημείο με τον χάρτη στο
χέρι; Βέβαια στις Ηνωμένες Πολιτείες πιστεύουν πως είναι καλύτερα σε μερικές
περιπτώσεις να βάζουμε μόνοι μας φωτιά στο δάσος.

17. Να βάζουμε μόνοι μας φωτιά; Τι άλλο θα ακούσουμε;

Στη Φύση από παλιά εκδηλώνονταν φωτιές από μόνες τους. Αυτό μερικές φορές
γινόταν και για λόγους αυτοκάθαρσης και υγείας του δάσους, όταν για παράδειγμα,
είχε συγκεντρωθεί πολύ νεκρό υλικό ή όταν πολλά έντομα και παράσιτα απειλούσαν
την υγεία του δάσους. Τώρα οι άνθρωποι σκέπτονται να υποβοηθούν αυτή τη
λειτουργία. Το άλλο που θα ακούσετε είναι ότι στην Αμερική σκοπεύουν να
ξαναφέρουν πίσω τα λιοντάρια και τα άλλα μεγάλα ζώα που κάποτε κατοικούσαν
εκεί, γιατί κατέληξαν έπειτα από σχετικές μελέτες με μαθηματικά μοντέλα ότι το
δάσος είναι ένα τόσο κλειστό και ισορροπημένο σύστημα ώστε δεν μπορείς να θίξεις
καμία παράμετρό του χωρίς να προκαλέσεις προβλήματα.

18. Κάθε χρόνο όμως καίγονται όλο και περισσότερες εκτάσεις και εκεί. Γιατί;

Αυτό σχετίζεται με το ότι συσσωρεύεται πολλή ξυλεία και άλλο καύσιμο υλικό στα
δάση. Κάτι που συμβαίνει και σε εμάς εδώ στην Ελλάδα αφού έχουν υποχωρήσει οι
τιμές του ξύλου λόγω υπερπροσφοράς από τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ
και έτσι δεν μπαίνουν πια με την ίδια προθυμία ξυλοκόποι να μαζέψουν τα ξύλα. Ετσι
δημιουργούνται ακόμη χειρότερες προϋποθέσεις για την ανάφλεξη του δάσους.

19. Υπάρχει κάτι πιο ανησυχητικό από τις φωτιές;

Ναι, η έλλειψη νερού που γίνεται όλο και μεγαλύτερη σε σημείο ώστε να φθάσουμε
να μην έχουμε καν νερό για να τις σβήσουμε ενώ σε αυτή τη χώρα εξακολουθούμε να
μην κάνουμε την παραμικρή προσπάθεια για οικονομία και ανακύκλωση. Λέγεται ότι
θα παίρνουμε το νερό από τον βιολογικό καθαρισμό της Ψυττάλειας, αλλά ποιος είναι
σίγουρος ότι θα είναι απαλλαγμένο από τα βαριά μέταλλα και τα άλλα επιβαρυντικά
για το έδαφος στοιχεία; Η αλλαγή του κλίματος στην Ελλάδα με εμφάνιση όλο και
μεγαλύτερης ξηρασίας και η απαίτησή μας να έρχεται το κράτος να σβήσει και την
πιο μικρή φωτιά που μπορεί να σιγοκαίει ακριβώς δίπλα μας είναι ό,τι πιο
ανησυχητικό.

20. Μήπως ήταν καλύτερα όταν οι άνθρωποι πίστευαν πως σε κάθε δέντρο κρύβεται
και μια νύμφη;

Η αλήθεια είναι ότι ο φόβος φυλάει τα έρ(η)μα… Και η απόλυτη γνώση συχνά μας
σπρώχνει προς τον κυνισμό. Παρ’ όλα αυτά είμαστε ως είδος καταδικασμένοι να την
κυνηγάμε, ακόμη και αν δεν μας κάνει αναγκαστικά καλύτερους…

Τι είναι δάσος;

________________________________________

Οχι, δεν είναι φαντασίωση ότι τα φλεγόμενα κουκουνάρια πετούν διασπείροντας τη

φωτιά. Ρεύματα θερμού αέρα μπορούν να τα μεταφέρουν μακριά

_______________________________________

Είναι σύστημα στοιχείων και διαδικασιών που βρίσκονται σε αρμονική ισορροπία

μεταξύ τους. Τέτοια στοιχεία είναι τα φυτά, τα έντομα, τα πουλιά, τα ερπετά, διάφορα
τετράποδα, αλλά και εδάφη, νερό, αέρας, φωτιά. Ως διαδικασίες θεωρούμε τις
σχέσεις που έχουν αυτά μεταξύ τους. Δηλαδή τις εντάσεις ακόμη και τους
«ανταγωνισμούς» τους για την επιρροή στον χώρο, τη σχέση του εδάφους με το νερό,
τη σχέση των φυτών με το έδαφος, τη σχέση της φωτιάς με τα φυτά και τα ζώα. Ολο
αυτό το σύστημα το υποδιαιρούμε μερικές φορές σε μικρότερα για να έχουμε
συγκεκριμένες πληροφορίες, τις οποίες θα χρησιμοποιήσουμε για προστασία και
διαχείριση. Αυτός ο διαχωρισμός είναι τεχνητός γιατί και ένας θάμνος ή ένα φρύγανο
συμμετέχει στη διαμόρφωση του παγκόσμιου κλίματος και πρέπει να
συνειδητοποιήσουμε το εξής: τα δάση που κάηκαν εδώ τα στερείται αυτή τη στιγμή
ολόκληρη η Γη.

Τι δεν είναι δάσος;

Τα δέντρα μόνα τους. Τα οικόπεδα μέσα στα δέντρα. Και γενικά ό,τι αντιμετωπίζει
την ιδέα του δάσους μεμονωμένα και αποσπασματικά.
Για τη συγκέντρωση του παραπάνω υλικού εκτός των άλλων πολύτιμη υπήρξε η
βοήθεια του συμβούλου Περιβάλλοντος κ. Ηλ. Αποστολίδη, του μηχανικού-
χωροτάκτη κ. Κ. Τσίπηρα, των πρακτικών από την ημερίδα με θέμα «Δασικές
πυρκαϊές» της 20.7.2007 και της σχετικής εργασίας «Fire in the Garden» του Stephen
Payne.

* Διαβάστε περισσότερα για το πώς καίγονται τα δάση στις «Νέες Εποχές».

Το ΒΗΜΑ, 02/09/2007 , Σελ.: H06

Κωδικός άρθρου: B15153H061
ID: 289033

«Κάποιος, να μας φυλάει…»

Υπάρχει αποτελεσματική μέθοδος πυροπροστασίας; Η τεχνολογική απάντηση είναι:
«ναι»! Με επίγεια, ρομποτικά και δορυφορικά μέσα, η επιτήρηση της υπαίθρου για
τον έγκαιρο εντοπισμό και την αντιμετώπιση των πυρκαϊών είναι σήμερα απολύτως
εφικτή

ΤΑΣΟΣ ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ
a.kafantaris@gmail.com

Η τηλεοπτική εικόνα των μοναχών που ξόρκιζαν τη φωτιά στα λαγκάδια, υψώνοντας
ως τείχος πυροπροστασίας την ιερή εικόνα, ταξίδεψε ανά την υφήλιο και συνόψισε
επιγραμματικά την απόγνωσή μας: Εάλω το των Ελλήνων κράτος, εάλω!
Αυτή την ατελείωτη εβδομάδα των παθών οι εξηγήσεις που άκουγες για το πώς
γιγαντώθηκαν τα πύρινα μέτωπα ήταν μεταξύ άλλων ότι: «υποεκτίμησαν το μέγεθος
της φωτιάς», «δεν ήρθε η Πυροσβεστική όταν η φωτιά ήταν ακόμη μικρή», «δεν
άνοιξαν σε εκείνο το σημείο αντιπυρική ζώνη και τους ξέφυγε», «δεν γνώριζαν πού
ακριβώς ήταν η φωτιά», «δεν είχαν κάποιον να τους συντονίσει»… Ερμηνείες και
περιγραφές, όλες, πολλαπλών τακτικών λαθών που οδήγησαν σε μια στρατηγική ήττα
ανυπολόγιστων συνεπειών. Η όποια «ασύμμετρη απειλή» που λέγεται ότι λαμπάδιασε
την Ελλάδα βασίστηκε στη «συμμετρική ανικανότητά μας» να εμποδίσουμε τη
μετατροπή της σε «ολόμαυρη ράχη».
Το τι ακριβώς έφταιξε θα το γνωρίζουν πολύ σύντομα οι Αρχές, όταν αναλύσουν
νηφάλια όλα τα στοιχεία και τις αναφορές. Υπάρχει όμως κάτι που θα μπορούσε να
λειτουργεί μόνιμα, ως άγρυπνο μάτι που θα ενημερώνει έγκαιρα και σωστά, ώστε να
λαμβάνονται με μεγαλύτερη σιγουριά οι κρίσιμες πρώτες αποφάσεις; Μπορούμε να
έχουμε ένα αξιόπιστο εθνικό σύστημα επιτήρησης για πυροπροστασία; Τεχνολογικά,
η απάντηση είναι «ναι».
Ρομποτικοί δασοφύλακες
Η εκ των πραγμάτων δυσκολία στην αποτελεσματική πυροπροστασία της χώρας μας
εντοπίζεται στο γεωγραφικό της ανάγλυφο: είναι γεμάτη βουνά, κοιλάδες και
λαγκάδια, που κάνουν αθέατη για ώρες την έναρξη κάποιας πυρκαϊάς σε
απομονωμένα μέρη. Ακόμη και αν γεμίσουμε την ύπαιθρο δασοφύλακες, πάντα θα
υπάρχει το ενδεχόμενο ελλιπούς φύλαξης ή λανθασμένης εκτίμησης. Αντίθετα, αν
είχαμε «ηλεκτρονικά μάτια» να σαρώνουν την ύπαιθρο και να ειδοποιούν αυτόματα
για την εκδήλωση φωτιάς, μεγάλο μέρος της ανασφάλειάς μας θα εύρισκε απάντηση.
Αυτός ήταν και ο ερευνητικός προγραμματικός στόχος που έθεσε το 2003 και
περάτωσε το 2005 το Πολυτεχνείο Κρήτης. Συγκεκριμένα, το εργαστήριό του
Ευφυών Συστημάτων και Ρομποτικής (www.dpem.tuc.gr/ROBOLAB),
συνεργαζόμενο με την ελληνική εταιρεία EADS-3 SIGMA και το Εθνικό Μετσόβιο
Πολυτεχνείο, χρηματοδοτήθηκε από την EADS-3 Sigma και τη Γενική Γραμματεία
Ερευνας και Τεχνολογίας για την ανάπτυξη Αυτόνομου Συστήματος Εναέριας
Επιτήρησης, με έμφαση στην Πυροπροστασία. Στο πλαίσιο του έργου
χρησιμοποιήθηκε το ρομποτικό αεροπλανάκι «UAV Nearchos» της EADS-3 Sigma,
που εξοπλίστηκε με αισθητήρια εντοπισμού θερμικής (υπέρυθρης) ακτινοβολίας,
ειδική αντικραδασμική γυροσκοπική βάση κάμερας και με λογισμικό διαχωρισμού
και αξιολόγησης επικινδυνότητας της θερμικής πηγής. Με μήκος τεσσάρων μέτρων,
αυτονομία πτήσης μέχρι 12 ωρών, πετώντας σε επιχειρησιακό ύψος 7.000 μέτρων και
με ταχύτητα 75-220 χλμ. /ώρα, τα αεροπλανάκια αυτού του τύπου μπορούν να
σαρώνουν την ύπαιθρο και να εντοπίζουν κάθε εστία φωτιάς.
Βάσει της διεθνούς εμπειρίας σε θέματα επιτήρησης και αντλώντας παραδείγματα
από αντίστοιχες αποστολές με επανδρωμένα αεροσκάφη, δημιουργήθηκαν σενάρια
επιτήρησης που εφαρμόζονται από το σύστημα. Ενα από αυτά αφορά την κάλυψη
συγκεκριμένης περιοχής, με το μη επανδρωμένο αεροσκάφος να εκτελεί ελιγμούς
τύπου S, ανιχνεύοντας την περιοχή ακριβώς από κάτω. Εναλλακτικό στο
προηγούμενο είναι το σενάριο που αφορά την παρακολούθηση «περιμέτρου».
Σύμφωνα με αυτό, το μη επανδρωμένο αεροσκάφος διαγράφει τροχιά που περικλείει
μια περιοχή, ανιχνεύοντας θερμικές εστίες στα όριά της. Τα συνήθη συστήματα
επιτήρησης/πυροπροστασίας απλώς μεταφέρουν την εικόνα σε κεντρικό σταθμό
ελέγχου χωρίς να έχουν τη δυνατότητα αυτόνομης διάγνωσης και ειδοποίησης σε
περίπτωση φωτιάς. Το συγκεκριμένο μη επανδρωμένο αεροσκάφος είναι ικανό να
μεταβάλλει την πορεία του σε περίπτωση ανίχνευσης θερμικής εστίας, έτσι ώστε
αυτή να είναι ορατή από τον αισθητήρα υπερύθρων (IR camera) του σκάφους. Η
ένταση των στοιχείων της λαμβανόμενης εικόνας (pixels) είναι σημαντικός
παράγοντας για την αξιολόγηση του θερμικού ίχνους, καθώς τα θερμότερα σημεία
εμφανίζονται με υψηλότερη ένταση. Αν, μάλιστα, εμφανίζονται περιοχές ομοειδών
εντάσεων, υπάρχει ακόμη μεγαλύτερη πιθανότητα να αντιστοιχούν σε εστίες
θερμότητας. Από το σχήμα των περιοχών αυτών είναι δυνατή η κατάταξη της
θερμικής πηγής σε φυσική (αν το σχήμα είναι ακανόνιστο) ή σε τεχνητή (αν αυτό
είναι γεωμετρικό και συμμετρικό). Για τη λήψη της απόφασης εξετάζονται δύο
βασικές προσεγγίσεις: η μία χρησιμοποιεί ασαφή ομαδοποίηση (fuzzy c-means
clustering ή fuzzy classifier), ενώ η άλλη βασίζεται σε νευρωνικό δίκτυο, το οποίο
ταξινομεί τα διανύσματα χαρακτηριστικών που εξάγονται από την εικόνα. Ο τελικός
αλγόριθμος λήψης απόφασης κάνει χρήση στοιχείων και από τις δύο
προαναφερθείσες προσεγγίσεις.
Το εν λόγω σύστημα όχι μόνο καλύπτει τις απαιτήσεις εντοπισμού και αξιολόγησης
των εστιών φωτιάς αλλά μπορεί να εγκατασταθεί και σε επανδρωμένα αεροσκάφη ή
σε επίγειους σταθμούς παρατήρησης. Μία εφαρμογή της επίγειας εγκατάστασής του
είναι αυτή που υλοποιείται στον Εθνικό Δρυμό Λευκών Ορέων – το περίφημο
Φαράγγι της Σαμαριάς – σε συνεργασία με το Τμήμα Πολιτικής Προστασίας, τη
Διεύθυνση Δασών και το Πυροσβεστικό Σώμα Χανίων.
Πυρσός που… σβήνει!
Τέλος, ιδιαίτερα σημαντικό είναι και το νέο ερευνητικό πρόγραμμα που ετοιμάζει το
Εργαστήριο Ευφυών Συστημάτων και Ρομποτικής: πρόκειται για την ανάπτυξη
αυτόνομου ρομποτικού οχήματος διάσωσης σε περιπτώσεις πυρκαϊών, το λεγόμενο
«Πυρσός». Το όχημα αυτό θα μπορεί να εισχωρήσει σε μη προσβάσιμα από
ανθρώπους σημεία κατεστραμμένων κτιρίων και περιοχών που φλέγονται ή έχουν
μεγάλη συγκέντρωση επικίνδυνων αερίων. Θα κινείται αυτόνομα ή με τηλεχειρισμό
προκειμένου να εντοπίσει επιζώντες, θα μπορεί να κινηθεί μέσα σε επικίνδυνο
περιβάλλον και να μεταδώσει ενδείξεις ή και εικόνα, παρέχοντας σημαντική
πληροφόρηση στις δυνάμεις διάσωσης που δρουν στην περιοχή. Στις προδιαγραφές
κατασκευής του «ερπυστριοφόρου ρομποτικού οχήματος πολλαπλών συνδέσμων»
προβλέπεται να μπορεί να αντέξει σε περιβάλλον πολύ υψηλής θερμοκρασίας και να
έχει τη δυνατότητα υπερπήδησης, αποφυγής ακόμη και μετατόπισης ή καταστροφής
εμποδίων που δυσχεραίνουν την κίνησή του.
Το έργο αυτό προτάθηκε με αφορμή το 7ο Πρόγραμμα Πλαισίου της Ευρωπαϊκής
Ενωσης, με συντονιστή το Πολυτεχνείο Κρήτης και συνεργάτες από πανεπιστήμια
και εταιρείες έξι διαφορετικών ευρωπαϊκών κρατών και τις ΗΠΑ. Οπως όμως τονίζει
ο διευθυντής του Εργαστηρίου Εργαλειομηχανών του Πολυτεχνείου Κρήτης,
αναπληρωτής καθηγητής Νικόλαος Τσουρβελούδης: «Το έργο θα μπορούσε ωστόσο
να χρηματοδοτηθεί από εθνικούς πόρους, ειδικά μάλιστα όταν αποτελεί πρωτότυπη
πρόταση που δεν έχει γίνει από κανένα άλλο φορέα ή ιδιώτη σε όλο τον κόσμο».
Βεβαίως θα μπορούσε. Αλλωστε το ελληνικό κράτος διαθέτει 23 εκατ. ευρώ της ΕΕ
για προστασία των δασών τα οποία δεν έχουν ακόμη απορροφηθεί. Αλλά και αυτά αν
δεν φτάνουν – με τις τόσες ανάγκες που έχουν προκύψει και τους τόσους
δασοφύλακες που έχουμε να βολέψουμε -, μπορεί να συνεισφέρει ο έτερος μέγας
ιδιοκτήτης δασικών περιοχών στη χώρα μας: η Εκκλησία της Ελλάδος. Και αυτό να
το κάνει τώρα, προτού μετατραπούν όλα τα δάση σε οικόπεδα προς πώληση σε
μεγαλοεπενδυτές, ή προτού… αρπάξει φωτιά το ράσο ή η γενειάδα κάποιων ηρωικών
μοναχών που ξορκίζουν τις φωτιές με αγιασμό!

Τα «αφτιά του δάσους»

________________________________________

Μοντέλο του ρομποτικού οχήματος «Πυρσός», εντοπισμού εγκλωβισμένων από

φωτιά, το οποίο ετοιμάζει το Πολυτεχνείο Κρήτης
________________________________________
Οι λύσεις για την πυροφύλαξη των δασών μπορούν να προέλθουν και από την κοινά
διαθέσιμη τεχνολογία του εμπορίου, αρκεί κάποιοι να έχουν κίνητρο, ευρηματικότητα
και να τύχουν υποστήριξης. Λαμπρό παράδειγμα αποτελεί η πενταμελής ομάδα
φοιτητών του Πολυτεχνείου Βουκουρεστίου, που κατέκτησε την πρώτη θέση στον
διεθνή διαγωνισμό «Windows Embedded Student ChallengE 2006» της Microsoft.
________________________________________

Τα ρομποτικά αεροπλανάκια μπορούν να εντοπίσουν με εξαιρετική ακρίβεια τις

εστίες φωτιάς στα δάση
________________________________________
Το σύστημα «Forest Watcher» που ανέπτυξαν βασίστηκε σε φθηνό υπολογιστή
επεξεργασίας στοιχείων πραγματικού χρόνου (το 200 ευρώ eBox) και σε δίκτυο
αισθητήρων που επικοινωνούσαν ασύρματα. Από τους αισθητήρες αυτούς άλλοι
μπορούν να ξεχωρίζουν τον ήχο πριονοκορδέλας και άλλοι να «μυρίζονται τη
φωτιά», μετρώντας τα επίπεδα μονοξειδίου του άνθρακα, θερμοκρασίας και
ξηρασίας. Ετσι, το όλο σύστημα λειτουργεί ως άγρυπνος δασοφύλακας που εντοπίζει
υλοτομία και καύση, πιθανότατα από λαθροϋλοτόμους και εμπρηστές.
Επισημαίνουμε ότι στη Ρουμανία το 40% των δασών αποψιλώνεται από παράνομη
υλοτομία, επίπεδο που σε χώρες του Τρίτου Κόσμου ανέρχεται σε 80%!
Εποπτεία από το Διάστημα
________________________________________

Στην εικόνα η σωρευτική εκδήλωση πυρκαϊών στον πλανήτη εντός του δεκαημέρου
19/7-28.7.2007 όπως τις εντόπισαν οι δορυφόροι
________________________________________
Είναι κοινό μυστικό στους λάτρεις του Διαδικτύου ότι στις πρώτες μεγάλες πυρκαϊές
του καλοκαιριού, στην Πάρνηθα και στο Πήλιο, δύο δορυφόροι εντόπισαν τις φωτιές
σχεδόν αμέσως, ενώ η Πυροσβεστική τρεις ώρες αργότερα. Από τότε πολλοί πέρασαν
τις μέρες των «μετώπων» παρακολουθώντας στον υπολογιστή τους την εικόνα που
έστελναν οι δορυφόροι.
Αυτή η δυνατότητα υπάρχει διαθέσιμη από το 2001, όταν άρχισε η λήψη εικόνων από
τους δύο δορυφόρους της NASA, Aqua και Terra, οι οποίοι υπάγονται στο σύστημα
επόπτευσης του πλανήτη «Earth Observing System». Οι δορυφόροι αυτοί
«σαρώνουν» τη Γη από πόλο σε πόλο, καθημερινά, με τον Terra να περιπολεί το πρωί
και τον Aqua το απόγευμα. Επάνω τους έχουν εγκατεστημένο από ένα Μεσαίας
Ανάλυσης Φασματοραδιόμετρο Εικόνων (Moderate Resolution Imaging
Spectroradiometer – εν συντομία MODIS). Για την άμεση επεξεργασία των εικόνων
που έστελναν τα δύο MODIS αναπτύχθηκε το «MODIS Rapid Response System»,
που παρέχει τα στοιχεία εντοπισμού πυρκαϊών εντός δύο ωρών από την ανίχνευσή
τους. Τα στοιχεία αυτά δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα
http: //maps.geog.umd.edu/firms/maps.asp του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ.
________________________________________

Οι εστίες φωτιάς στη Νότια Ελλάδα, μεταξύ 26 και 28 Αυγούστου, από το

δορυφορικό σύστημα επιτήρησης «MODIS Rapid Response System»
________________________________________
Πέραν της απλής θέασης των κουκκίδων φωτιάς από εμάς τους κοινούς θνητούς, οι
δορυφορικές εικόνες αξιοποιούνται από πάμπολλα πανεπιστήμια και εθνικές
υπηρεσίες – και τα δικά μας πανεπιστήμια -, τα οποία εφαρμόζουν ειδικούς
αλγόριθμους επεξεργασίας για να εξάγουν εξειδικευμένους χάρτες συμβάντων.
Τρανό παράδειγμα εφαρμογής αποτελεί η καταγραφή των καμένων εκτάσεων και η
προστασία τους από καταπατητές, όπως υποσχέθηκε πρόσφατα ο Πρωθυπουργός.
Μια υπόσχεση που έρχεται να προστεθεί στην παλαιότερη (προεκλογική) δέσμευσή
του ότι αυτοί οι καταπατητές θα θεωρούνται από τη Δικαιοσύνη εκ προοιμίου
ύποπτοι εμπρησμού – αλλά δεν τηρήθηκε ποτέ! Μήπως, τώρα πλέον, δεν υπάρχει
καμία περισσή δικαιολογία για τη μη ολοκλήρωση του εθνικού δασολογίου και
κτηματολογίου; Και, μήπως, ήρθε η ώρα να εξαφανισθεί η νομιμότητα της
χρησικτησίας; Ετσι, απλά, για να πάψουμε να ζούμε εσαεί σε μια χώρα «κλεφτών και
αμαρτωλών» – οπ!, συγγνώμη για το γραμματικό λάθος… αν σας έθιξε.

Το ΒΗΜΑ, 02/09/2007 , Σελ.: H04

Κωδικός άρθρου: B15153H041
ID: 289032

Γιατί καίγονται τα δάση;

ΧΡ. ΖΕΡΕΦΟΣ
ΠΥΡΚΑΪΕΣ όπως αυτές που κατέκαψαν εφέτος την Ελλάδα σημειώθηκαν σε πολλές
χώρες, τόσο στην Ευρώπη όσο και εκτός αυτής. Στην Ιταλία η πύρινη λαίλαπα
κατέστρεφε επί πολλές ημέρες χιλιάδες στρέμματα δάσους στη Σικελία και στην
Καλαβρία, ενώ από τις αρχές του καλοκαιριού τουλάχιστον 12 άνθρωποι έχουν χάσει
τη ζωή τους από τις πυρκαϊές. Στο έλεος του πύρινου εφιάλτη βρέθηκε μέσα στον
Αύγουστο και η Πορτογαλία. Απειλήθηκε επίσης σοβαρά το Ντουμπρόβνικ στην
Κροατία – η μεσαιωνική πόλη που αποκαλείται το «Μαργαριτάρι της Αδριατικής».
Οι πυρκαϊές έκαναν την εμφάνισή τους και στην Ισπανία, όπου ειδικά στα Κανάρια
Νησιά η κατάσταση οδήγησε στην εκκένωση περιοχών – περίπου 13.000 άνθρωποι
εγκατέλειψαν τα σπίτια τους – καθώς και στην καταστροφή χιλιάδων στρεμμάτων
δασικών εκτάσεων. Επίσης, οι φωτιές έπληξαν Βουλγαρία, Σερβία, πρώην
Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και Αλβανία. Πολύ μεγάλες πυρκαϊές
σημειώθηκαν και στην Κορσική. Οπως σχεδόν κάθε καλοκαίρι, και η Καλιφόρνια
στις ΗΠΑ επλήγη από φωτιές, αναγκάζοντας χιλιάδες ανθρώπους να εγκαταλείψουν
τα σπίτια τους. Απειλήθηκαν επίσης τουριστικά θέρετρα. Επί 50 ημέρες μαίνονταν
στην πολιτεία Βικτόρια της Αυστραλίας οι πυρκαϊές, με αποτέλεσμα δύο άνθρωποι
να χάσουν τη ζωή τους, να τραυματιστούν περίπου 1.300 πυροσβέστες και να καούν
περισσότερα από 10 εκατομμύρια στρέμματα δασική έκταση. Εύλογο λοιπόν το
ερώτημα που απευθύνεται σήμερα σε ειδικούς: Γιατί καίγονται τα δάση;
Οπως και το 2000, έτσι και εφέτος παρακολούθησα μαζί με εκατομμύρια άλλους
κατοίκους της Γης το συγκλονιστικό θέαμα των τεράστιων δασικών και άλλων
πυρκαϊών που έπληξαν τη Μεσόγειο και κατ’ εξοχήν τη χώρα μας. Τέτοιας έκτασης
πυρκαϊές έχουν πολύπλοκα αίτια και είναι πάρα πολύ δύσκολο να εντοπισθεί η αιτία
των πρώτων εστιών, εκτός αν υπάρχουν αυτόπτες μάρτυρες. Εκτός από τον
εμπρησμό, μια πυρκαϊά μπορεί να ξεκινήσει από αμέλεια ή / και από την ύπαρξη
μεθανίου και άλλων εύφλεκτων αερίων, προϊόντων αναερόβιας σήψης τα οποία
βρίσκουμε σε ανεξέλεγκτες χωματερές, ή από άλλα αίτια. Στα αίτια
συμπεριλαμβάνεται και η κλιματική αλλαγή, η οποία αποσταθεροποιεί το κλίμα,
δημιουργεί παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας και, κυρίως, συνοδεύεται από ακραίες
καιρικές καταστάσεις στις οποίες συγκαταλέγονται και οι ριπαίοι και ισχυροί άνεμοι.
Ολοι γνωρίζουμε ότι για να ανάψουμε τα κάρβουνα σε μια ψησταριά πρέπει να
δημιουργήσουμε ρεύμα αέρος, αλλιώς, παρά τα όποια προσανάμματα, η πυρκαϊά τις
περισσότερες φορές σβήνει. Ο άνεμος είναι καθοριστικός παράγων για την ενίσχυση
και την ταχύτητα εξάπλωσης μιας πυρκαϊάς, όπως επίσης απαραίτητη είναι φυσικά η
ύπαρξη σημαντικής καύσιμης ύλης η οποία πάντοτε συσσωρεύεται στο έδαφος, όπως
π.χ. στις χαράδρες των δασικών εκτάσεων. Σε πολλές από τις χαράδρες σε
πευκοδάσος θα βρούμε στρώμα από ξεραμένες βελόνες των δέντρων, με πάχος από
πολλά εκατοστά ως και λίγα μέτρα, το οποίο αποτελεί ένα από τα καλύτερα
«προσανάμματα» για την έναρξη δασικής πυρκαγιάς. Από ‘κει και πέρα τον ρόλο τον
παίζουν οι άνεμοι.
Ξηρασία και καύσωνας
Η παρατεταμένη ξηρασία εφέτος προβλημάτισε πολλούς και θυμήθηκα μία ακόμη
χειρότερη παρατεταμένη ξηρασία, εκείνη του 1989-1990 που έπληξε σχεδόν όλη τη
Μεσόγειο. Το 1989 κάηκαν 423.000 στρέμματα και το 1990 386.000 στρέμματα, ενώ
εφέτος έχουν καεί μέχρι στιγμής περισσότερα από 1.900.000 στρέμματα. Επομένως,
η παρατεταμένη ξηρασία δεν μπορεί να ερμηνεύσει από μόνη της αυτή τη βιβλική
καταστροφή που ζήσαμε, αλλά ούτε και η κλιματική αλλαγή από μόνη της, διότι ο
κύριος όγκος των πυρκαϊών συνέβη σε μια περίοδο που φυσούσε δυνατός άνεμος,
αλλά σε ένα καλοκαίρι που κλιματολογικά δεν είχαμε πολλούς συχνούς δυνατούς
ανέμους. Είχαμε όμως τρεις καύσωνες και έναν τέταρτο που βρίσκεται σε εξέλιξη
αυτές τις ημέρες, μικρότερης έντασης. Και πάλι καλό είναι να ανατρέξουμε στον
προηγούμενο μεγάλο παρατεταμένο καύσωνα του 1987, με πολύ υψηλές
θερμοκρασίες, χίλια ανθρώπινα θύματα, για να δούμε ότι ούτε και αυτός ο
παρατεταμένος καύσωνας έδωσε, εκτός από τα θύματα της θερμοπληξίας, δασικές
πυρκαϊές πάνω από ό,τι καίγεται κατά μέσον όρο κάθε χρόνο. Το 1987 κάηκαν
463.000 στρέμματα, λίγο περισσότερα από τον μέσον όρο της δεκαετίας του 1980.
Οι προεκλογικές περίοδοι
Τα τελευταία 50 χρόνια καίγονται κάθε χρόνο κατά μέσον όρο περίπου 300.000
στρέμματα δασικής και αγροτικής γης. Είναι ενδιαφέρον εδώ να δει κανείς
διαχρονικά την εξέλιξη των δασικών πυρκαϊών όπως έχει αναφερθεί και στον έγκριτο
ημερήσιο Τύπο. Εκτός από εφέτος, που είναι η χειρότερη χρονιά, η αμέσως
προηγούμενη ήταν το 2000. Το έτος 2000, όπως και εφέτος, είχαμε εκτεταμένες
δασικές πυρκαϊές όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και στην Πορτογαλία, τη Γαλλία και
την Ισπανία. Μάλιστα δε, η Ευρώπη θρήνησε και πολλά θύματα σε αυτές. Οπως,
λοιπόν, γράφτηκε στον καθημερινό Τύπο, η έξαρση των πυρκαϊών στη χώρα μας
απεδόθη σε αύξηση των εμπρησμών στις προεκλογικές περιόδους της
Μεταπολιτεύσεως.
Μελέτησα με προσοχή αυτό το θέμα και διαπίστωσα ότι αυτό έχει μια αληθοφάνεια
μόνο κατά το 60% περίπου, διότι υπήρξαν και έτη που έγιναν εκλογές χωρίς να
έχουμε έξαρση των δασικών πυρκαϊών. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το
2004, στο οποίο όμως, όπως όλοι θυμόμαστε, η Ελλάδα είχε μπει στο μικροσκόπιο
της παρακολούθησης λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων, αφού είχε προηγηθεί η πιο
βροχερή περίοδος στην ιστορία της χώρας μας. Η άλλη περίπτωση κατά την οποία
δεν συνδέονται οι εκλογές με τις πυρκαϊές είναι το 1996, όπου σε όλη σχεδόν τη
Μεσόγειο είχαμε από τις ελάχιστες δασικές πυρκαϊές στη Μεσόγειο. Κατά τα άλλα,
και το 1974, και το 1977, και το 1981, και το 1985, και το 2000, και εφέτος
συμπίπτουν οι εκλογές με την αύξηση των πυρκαϊών. Από τις 12 εκλογικές περιόδους
από τη Μεταπολίτευση, στις έξι είχαμε αύξηση των πυρκαϊών.
Τα τελευταία 50 χρόνια, καίγονται κατά μέσον όρο 322.000 στρέμματα / έτος (1955-
2007), ενώ τα τελευταία 25 χρόνια ο ρυθμός έχει αυξηθεί ξεπερνώντας τα 400.000
στρέμματα / έτος. Εκτός της έκτασης, και ο αριθμός των δασικών πυρκαϊών αυξάνει
τα τελευταία 50 χρόνια με ρυθμό 30 επιπλέον πυρκαϊές κάθε χρόνο. Ξεκινήσαμε,
δηλαδή, με περίπου 500 πυρκαϊές τον χρόνο τη δεκαετία του 1950 για να περάσουμε
τις 2.000 πυρκαϊές το έτος 2000.
Για να συνοψίσουμε, η γενική εικόνα είναι ότι δεν απαλλάσσονται οι εμπρησμοί και
ο εξαιρετικός κίνδυνος που υπάρχει σε προεκλογικές περιόδους αλλά, εκτός από
αυτόν τον παράγοντα, οι δασικές περιοχές κινδυνεύουν και από τους άλλους
φυσικούς παράγοντες που αναφέρθηκαν, χωρίς όμως να μπορεί το πρόβλημα αυτό να
απαντηθεί με απλά στατιστικά στοιχεία.
Οι επιπτώσεις του φαινομένου
Σε παλαιότερη και σε πρόσφατη έρευνα την οποία πραγματοποιήσαμε με
συναδέλφους μου από τη NASA, απεδείχθη ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να
οδηγήσει και σε αλλαγή της υγρασίας του εδάφους με ταυτόχρονη αύξηση της
συχνότητας των κεραυνών παγκοσμίως. Ο συνδυασμός αυτός μαζί με άλλους
παράγοντες, όπως π.χ. η διατάραξη του υδροφόρου ορίζοντα, μπορεί να οδηγήσουν
σε αύξηση των πυρκαϊών τις προσεχείς δεκαετίες. Για αυτόν τον λόγο απαιτείται η
εκπόνηση μελετών για τα σπουδαία φαινόμενα και τις επιπτώσεις τους.
Η επόμενη ημέρα εγκυμονεί πολλούς περιβαλλοντικούς κινδύνους, με κύριο
πρόβλημα τη μη συγκράτηση των ορμητικών ομβρίων υδάτων, την υποχώρηση του
υδροφόρου ορίζοντα με ρυθμό μεγαλύτερο από αυτόν που παρατηρείται παγκοσμίως,
λόγω της κλιματικής αλλαγής και της σοβαρότατης διατάραξης της οικολογικής
ισορροπίας. Το δάσος επιτελεί ένα εξαιρετικά πολύπλοκο περιβαλλοντικό έργο.
Ανταλλάσσει αέρια και αιωρούμενα σωματίδια με την ατμόσφαιρα, ρυθμίζει τη
θερμοκρασία στις περιοχές που γειτνιάζουν με αυτό και, βεβαίως, ρυθμίζει τους
χειμάρρους και προσφέρει προστασία στην πανίδα του.
Η πανίδα που χάθηκε, εκτός από τα πουλιά τα οποία έχουν τη δυνατότητα ταχείας
μετάβασης σε άλλη περιοχή, αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα διατάραξης της
οικολογικής ισορροπίας στο καμένο δάσος. Πολύ σωστή είναι η απόφαση που
πάρθηκε να απαγορευθεί το κυνήγι στις πληγείσες περιοχές, και θα προέτρεπα να
παρακολουθούνται και τα υπόγεια ύδατα ως προς την ποιότητα και τη στάθμη του
υδροφόρου ορίζοντα μετά την πυρκαϊά.
Το καμένο δάσος αλλά και το αναγεννώμενο – όπως αυτό του Πεντελικού Ορους,
που το εξυμνούσαν οι Ελληνες, από τον Πλάτωνα ως και τον Αιγινήτη, και το οποίο
χάθηκε το 1998 – μπορούν να αποτελέσουν φυσικά εργαστήρια εκπαίδευσης και
περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης για τις γενιές που έρχονται, αλλά και
προβληματισμού για τις γενιές που φεύγουν, ιδιαίτερα δε μαθήματα για την Τοπική
Αυτοδιοίκηση, που σε πάρα πολλές περιπτώσεις ούτε καν καθάρισαν τα χόρτα ή
διευθέτησαν τις χωματερές τους όπως ο νόμος επιβάλλει.
Ο κ. Χρήστος Ζερεφός είναι ακαδημαϊκός, πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου
Αθηνών και γραμματέας της Διεθνούς Επιτροπής Οζοντος.

Το ΒΗΜΑ, 02/09/2007 , Σελ.: B57

Κωδικός άρθρου: B15153B571
ID: 289013

Περιβάλλον και πολιτικά συμφέροντα

* Το τρίπτυχο της επιτυχίας έγκειται στην περιβαλλοντική συνείδηση, στην επάρκεια
σε τεχνολογία και στο νομικό πλαίσιο

ΑΝ. ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ
Οι πυρκαϊές δεν αποτελούν αυστηρά ελληνική υπόθεση• είναι ένα ζήτημα που
απασχολεί ολόκληρο τον πλανήτη. Η επιδείνωση των κλιματικών φαινομένων, όπως
η ξηρασία και το φαινόμενο του θερμοκηπίου, προκαλούν όλο και περισσότερες
φυσικές καταστροφές. Σε αυτή τη διαδικασία ο παράγων άνθρωπος κατέχει
καθοριστικό ρόλο, αφού ενεργώντας είτε από πρόθεση είτε από αμέλεια συμβάλλει
στην αποσταθεροποίηση του κλίματος και στην πρόκληση πολύπλευρων κρίσεων.
Πώς όμως φθάνουμε εκεί;
Η μεγάλη διάρκεια της ξηρασίας σε συνδυασμό με την απουσία στοιχειωδών μέτρων
πρόληψης καθιστούν τις αντοχές του κλίματος ασθενέστερες. Παράλληλα το
φαινόμενο του θερμοκηπίου και το διοξείδιο του άνθρακα επιδεινώνει τα
οικοσυστήματα και νομοτελειακά οδηγεί στην εμφάνιση πυρκαϊών, στις οποίες ο
άνθρωπος δρα καταλυτικά (π.χ., πολλές ήταν οι πυρκαϊές που ξέσπασαν λόγω της
φθοράς των καλωδίων του ηλεκτρικού ρεύματος). Επειτα έρχονται τα ακραία καιρικά
φαινόμενα, όπως σφοδρότατες βροχοπτώσεις ή παρατεταμένες ξηρασίες,
καθιστώντας τα πράγματα απειλητικά.
Αναφορικά με το φαινόμενο του θερμοκηπίου σειρά διεθνών διασκέψεων έχουν
ζητήσει τη μείωση των εκπομπών ρύπων διοξειδίου του άνθρακα. Δυστυχώς όμως οι
μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη είναι αντίθετες σε αυτή την προοπτική,
υποστηρίζοντας ότι η εφαρμογή τέτοιων πολιτικών θα οδηγήσει σε κάμψη της
βιομηχανικής δραστηριότητας με ό,τι συνέπεια κι αν έχει αυτό σε κοινωνικό επίπεδο
(άνοδος της ανεργίας, αναταραχές, οικονομική και πολιτική κρίση). Αρα η
επικρατούσα άποψη πρεσβεύει ότι μια φιλικότερη προς το περιβάλλον πολιτική
συγκρούεται με μείζονα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα.
Τα δάση καίγονται, το κλίμα επιβαρύνεται από το διοξείδιο του άνθρακα – στην
αύξηση του οποίου η ανθρώπινη δραστηριότητα συμβάλλει σε μέγιστο βαθμό – και
κατ’ αυτόν τον τρόπο σχηματίζεται ένας ατέρμων φαύλος κύκλος που παράγει
διαρκώς διοξείδιο του άνθρακα. Η ζωντανή απόδειξη που διαθέτουμε για το
φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι οι πάγοι των Πόλων που λιώνουν και κινούνται
προς βορράν.
Η ανάγκη απόκτησης ερεισμάτων για καταπάτηση εντός των δασικών περιοχών
αποτελεί την πηγή όλου του προβλήματος και δυστυχώς, ακόμη και σε χώρες όπως η
Αμερική, όταν η αξία της γης ανεβαίνει, ανοίγουν οι ορέξεις πολλών
ενδιαφερομένων. Και προκειμένου να δουν τους στόχους τους εκπληρωμένους,
προκαλούν κλίμα φόβου. Το παράδειγμα της χώρας μας έχει δείξει πολλές φορές ότι
κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας καταστροφής, το κράτος αδυνατεί να ελέγξει τους
καταπατητές, αφού η προτεραιότητά του είναι η προστασία των πληγέντων, η
δημιουργία υποδομών και τα αντιπλημμυρικά έργα. Ετσι δημιουργούνται ιδιαιτέρως
βολικές προϋποθέσεις για τους παρανομούντες.
Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα απαιτούνται αστάθμητοι παράγοντες (οι οποίοι
στη χώρα μας είναι άγνωστοι) που άπτονται της παιδείας, του πνεύματος και της
συνείδησης. Και η ανάγκη εφαρμογής τους είναι επιτακτική, αφού δεν είναι μόνο η
ανάσχεση της καταστροφής, αλλά και η επόμενη ημέρα. Διεθνώς το τρίπτυχο της
επιτυχίας έγκειται στην περιβαλλοντική συνείδηση, στην επάρκεια σε τεχνολογία και
ανθρώπινο δυναμικό και στο αποτελεσματικό νομικό πλαίσιο.
Στη χώρα μας αν και το νομικό πλαίσιο είναι ιδιαίτερα σκληρό, υπάρχει μεγάλο
πρόβλημα στον κατακερματισμό των αρμοδίων για τα δάση φορέων. Το ορθόν θα
ήταν να υπήρχε ένα ενιαίος φορέας δασοπροστασίας και όχι η πρόληψη και η
αποκατάσταση των δασών να βρίσκονται στα χέρια διαφορετικών υπευθύνων. Το
δάσος είναι ένας αδιάσπαστος ενιαίος χώρος από όπου οι δασολόγοι, οι πλέον
γνωρίζοντες δηλαδή, δεν μπορούν να είναι απόντες.
Ο κ. Αναστάσιος Παπασταύρου είναι καθηγητής στο Τμήμα Δασολογίας του
Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Η φωτιά είναι… παρεξηγημένη
* Φωτιά και βλάστηση συνυπάρχουν σε έναν αέναο κύκλο που αν σπάσει ο κύκλος
θα διαλυθεί και δεν θα υπάρξουν δάση και φυσικά δεν θα υπάρχουν τότε ούτε
πυρκαϊές. Για να καταφέρουν τα φυτά να επιβιώσουν από τις φλόγες, ανέπτυξαν
θαυμαστές προσαρμογές

Π. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ
________________________________________

Από τη μεγάλη φωτιά που ξέσπασε στις 24 Αυγούστου στο Αϊνταχο

________________________________________
Είναι δύσκολο να αναφέρεσαι στις δασικές πυρκαϊές, όταν αυτές σκόρπισαν για
ακόμη μία φορά αβάσταχτο πόνο, θλίψη και απελπισία σε ολόκληρο το έθνος.
Ωστόσο δουλειά του επιστήμονα είναι να αναφέρεται στα φαινόμενα με
αντικειμενικότητα, αφήνοντας στην άκρη τα προσωπικά αισθήματα.
Οι δασικές πυρκαϊές είναι ένα επαναλαμβανόμενο φαινόμενο σε περιοχές του
πλανήτη με μεσογειακό τύπο κλίματος (θερμά και ξηρά καλοκαίρια) και
προϋπάρχουν του ανθρώπου. Οι συχνές θερινές κεραυνοκαταιγίδες προκαλούσαν
ανέκαθεν πυρκαϊές στα δάση. Με το πέρασμα των αιώνων και με τη διαδικασία της
προσαρμογής δημιουργήθηκε ο μεσογειακός τύπος βλάστησης, η ύπαρξη του οποίου
εξαρτάται σήμερα αποκλειστικά από τις πυρκαϊές.
Και στις πέντε περιοχές του πλανήτη που βρίσκονται υπό την επίδραση του
μεσογειακού κλίματος (Μεσογειακή Λεκάνη, Καλιφόρνια, Χιλή, Ν. Αφρική και Ν.
Αυστραλία), οι πυρκαϊές αποτελούν μόνιμο και επαναλαμβανόμενο φαινόμενο. Η
συχνότητα των πυρκαϊών αυτών υπολογίζεται ότι πριν από τον άνθρωπο ήταν
περίπου 100-150 χρόνια. Φωτιά και βλάστηση συνυπάρχουν σε έναν αέναο κύκλο
που αν σπάσει ο κύκλος θα διαλυθεί και δεν θα υπάρξουν δάση και φυσικά δεν θα
υπάρχουν τότε ούτε πυρκαϊές. Για να καταφέρουν τα φυτά να επιβιώσουν από τις
φλόγες, ανέπτυξαν θαυμαστές προσαρμογές είτε προφυλάσσοντας τα σπόρια σε
άκαυτα κουκουνάρια ή σε σχισμές του εδάφους είτε διατηρώντας ένα απόθεμα
οφθαλμών ασφαλείς κάτω από το έδαφος.
Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κανένα παράδειγμα μεσογειακού δάσους που
κάηκε, προστατεύθηκε και δεν αναγεννήθηκε. Ωστόσο ο ρόλος της φωτιάς έχει
παρεξηγηθεί, επειδή η δράση της συνδυάστηκε με τη μεταπυρική ανθρώπινη
δραστηριότητα (βοσκή, καταπατήσεις κτλ.) και με την καταστροφή περιουσιών,
ακόμη και της απώλειας ζωών.
Η αλήθεια είναι ότι η φωτιά, καθώς αποτελεί οικολογικό παράγοντα, ο άνθρωπος
αδυνατεί να την ελέγξει παρά την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Είτε υπάρξει ο
εμπρηστής είτε όχι κάθε δάσος είναι υποψήφιο να καεί. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι
στην πραγματικότητα κάθε δάσος είναι στην ουσία ένα εργοστάσιο παραγωγής
καύσιμης ύλης, μπορούμε να καταλάβουμε ότι όσο αργότερα συμβαίνει μια φωτιά
τόσο η συγκέντρωση καυσίμων θα κάνει το φαινόμενο ακόμη πιο βίαιο όταν συμβεί.
Η δασική φωτιά έχει τη δύναμη ηφαιστείου, τυφώνα ή σεισμού. Αν αυτή η σκληρή
αλήθεια είχε ειπωθεί με θάρρος πριν από μερικές δεκαετίες, πολλές καταπατήσεις στα
δάση θα είχαν αποφευχθεί αφού οι τεράστιοι κίνδυνοι θα αποτελούσαν ανασταλτικό
παράγοντα.
Σε καιρικές συνθήκες όπως η φετινή η εμφάνιση των πυρκαϊών δε χρειάζεται τη
συνδρομή των εμπρηστών, πολύ δε περισσότερο τη διοργάνωση ειδικών
καταστροφικών σχεδίων. Οχι ότι δεν υπάρχουν δόλιοι εμπρηστές, όμως είναι
επικίνδυνο να εφησυχάζουν οι πολίτες και να πιστεύουν ότι δεν είναι ικανοί να
προκαλέσουν φωτιά από αμέλεια. Κάθε χρόνο καταγράφονται τόσες φωτιές από
αμέλεια που δεν χρειάζεται κανένα οργανωμένο ή μη σχέδιο εμπρησμών. Η άγνοια
της συμπεριφοράς της φωτιάς ακόμη και σε ανώτατο επίπεδο υπηρεσιών είναι τόση,
ώστε ένα κλασικό χαρακτηριστικό φαινόμενο όπως είναι τα άλματα της φωτιάς
εξαιτίας των καυτρών, και η εμφάνιση πολλών συγχρόνως μετώπων να θεωρείται
απόδειξη εμπρησμών.
Η διαφορά μεταξύ των πυρκαϊών της χώρας μας και των υπόλοιπων περιοχών είναι
ότι στην Ελλάδα όλο το σύστημα αντιμετώπισής τους κινείται σε καθαρά
ερασιτεχνικό επίπεδο, για τον λόγο αυτόν η καταστροφικότητα παίρνει τραγικές
διαστάσεις. Δεν υπάρχουν κεντρικές πολιτικές πρόληψης και κατάσβεσης.
Διαφορετικά υπουργεία που ελάχιστη επικοινωνία διατηρούν μεταξύ τους
διαχειρίζονται μέρος του προβλήματος. Η κατάσβεση ανατέθηκε σε μια υπηρεσία
που αγνοεί τον χώρο, την ποιότητα και την ποσότητα των δασών, αλλά και την
οικολογική αξία των διαφόρων ειδών. Η δασοφοβική Πυροσβεστική Υπηρεσία ποτέ
δεν θα τολμήσει να κυνηγήσει τη φωτιά, απλά θα την κυνηγά από πίσω,
ενθαρρύνοντας τις φήμες περί σχεδίων εμπρηστών, περί αδύναμου ανθρώπινου
δυναμικού, περί απουσίας μέσων.
Για να βελτιωθεί η κατάσταση πρέπει να αναθεωρηθεί ολόκληρο το σύστημα. Η
επαναφορά της ευθύνης στη Δασική Υπηρεσία ή η δημιουργία του ενιαίου φορέα
δασοπυρόσβεσης θα είναι το πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Το επόμενο
είναι να μάθουμε τους πολίτες να ζουν με τις δασικές πυρκαϊές, χωρίς να κινδυνεύουν
οι ίδιοι και οι περιουσίες τους. Μόνο τότε θα συμβαδίσουμε με τις υπόλοιπες
προηγμένες χώρες και θα σταματήσουμε τον μόνιμο θρήνο. Δεν χρειάζεται
γενναιότητα. Χρειάζεται γνώση.
Ο κ. Παύλος Κωνσταντινίδης είναι ερευνητής του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών
Θεσσαλονίκης-ΕΘΙΑΓΕ.

Πλημμύρες, ο νέος εφιάλτης

SΟS των ειδικών για τις πυρόπληκτες περιοχές της Ηλείας, ακόμα και για Πύργο-
Ολυμπία
ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Χρήστος Μανωλάς Μάνος Χαραλαμπάκης

ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ ΑΠΕΙΛΟΥΝ ΕΚΑΛΗ, ΜΕΛΙΣΣΙΑ, ΚΗΦΙΣΙΑ,

ΘΡΑΚΟΜΑΚΕΔΟΝΕΣ, ΜΕΝΙΔΙ, ΘΡΙΑΣΙΟ
Σήμα κινδύνου εκπέμπουν οι επιστήμονες για τον νέο εφιάλτη που απειλεί την Ηλεία
μετά τις πυρκαγιές: τις πλημμύρες. Οι ειδικοί τονίζουν πως εάν δεν ληφθούν άμεσα
μέτρα θα πλημμυρίσουν οι περισσότερες από τις πυρόπληκτες περιοχέςκυρίως αυτές
κατά μήκος του Αλφειού ποταμού- αλλά και περιοχές που δεν κάηκαν, όπως η πόλη
του Πύργου.
Φερτά υλικά μπορεί να φτάσουν στον Πύργο από τα καμένα χωριά και να
υπερχειλίσουν τον Αλφειό και τους χειμάρρους που εκβάλλουν εκεί.
«Καταστράφηκε από την πυρκαγιά περίπου το 40% της έκτασης της Ηλείας. Όλες οι
περιοχές αυτές κινδυνεύουν, αφού στην περιοχή υπάρχουν πολλά ρέματα. Η φωτιά
έκανε στάχτη όχι μόνο τους κορμούς των δέντρων αλλά σε πολλές περιπτώσεις
ακόμα και τις ρίζες. Η καταστροφή όμως του ριζικού συστήματος θα έχει ως
αποτέλεσμα τη διάβρωση του εδάφους αφού δεν θα υπάρχει τίποτα να το συγκρατεί»,
αναφέρει ο καθηγητής Γεωλογίας κ. Ευθύμιος Λέκκας, επικεφαλής της έρευνας.
Για τρεις λόγους
Ο κ. Λέκκας και ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αθηνών βρέθηκαν για ημέρες
στον τόπο της καταστροφής. «Ο κίνδυνος πηγάζει από τρεις παράγοντες: Τη μεγάλη
έκταση που καταστράφηκε, το είδος των εδαφών στην περιοχή και το γεγονός ότι
στις καμένες περιοχές υπάρχουν σημαντικά ρέματα που συνήθως “φουσκώνουν”»,
λέει ο καθηγητής.
Από την πλευρά του ο λέκτορας στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών
κ. Γιώργος Μηλιαρέσης, που επίσης μελέτησε τις επιπτώσεις της πυρκαγιάς και τα
πιθανά πλημμυρικά σενάρια, αναφέρει ότι «κατά μήκος του Αλφειού ποταμού
αναμένεται να έχουμε συγκέντρωση τεράστιας ποσότητας φερτών υλικών. Αυτά θα
ρέουν ομοιόμορφα σε όλη την επιφάνεια. Η αιτία βέβαια είναι η πυρκαγιά, αφού δεν
θα υπάρχει βλάστηση για να συγκρατήσει το νερό».
Άμεσα μέτρα
Όλα αυτά αναμένεται να συμβούν, λέει, εάν δεν ληφθούν μέτρα από τις αρμόδιες
αρχές. Στο «μάτι του κυκλώνα» δεν αποκλείεται να βρεθεί και η πόλη του Πύργου.
Όπως προσθέτει ο κ. Μηλιαρέσης μεγάλο μέρος των φερτών υλικών από τις καμένες
περιοχές θα συνεχίσουν την πορεία δυτικά (ο Αλφειός έχει πολύ μεγάλη απορροή
αφού είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Πελοποννήσου) και θα αποτεθούν στην
περιοχή του Πύργου (ανατολικά).
Στην περιοχή του αρχαιολογικού χώρου της Ολυμπίας υπάρχει το ρέμα Κλαδέος το
οποίο αποτελεί τον υπ΄ αριθμόν ένα κίνδυνο για την εμφάνιση πλημμυρικών
επεισοδίων στη περιοχή. Ο κ. Λέκκας επισημαίνει ότι χρειάζονται επειγόντως
αντιπλημμυρικά και αντιδιαβρωτικά έργα. «Ίσως χρειαστεί ακόμα και ολόκληροι
οικισμοί να μετακινηθούν προκειμένου να μη κινδυνεύσουν από πλημμύρες», λέει ο
καθηγητής.
Και στη Ζαχάρω
Για τους δήμους στα νότια του νομού, όπως η Ζαχάρω, «είναι πολύ πιθανόν να
περιέλθουν σε τραγική κατάσταση λόγω λασπορροής, καταπτώσεων βράχων και
πιθανών κατολισθήσεων. Άλλωστε, η περιοχή έχει ιστορικό κατολισθήσεων. Έτσι
τώρα με όλη την έκταση καμένη δύσκολα θα υπάρξει συγκράτηση των νερών»,
τονίζει ο κ. Μηλιαρέσης. Η άμεση εκπόνηση μελετών και η επίσης άμεση
πραγματοποίηση αντιπλημμυρικών έργων είναι μονόδρομος, αναφέρουν οι
επιστήμονες, για να αποφευχθούν οι πλημμύρες. «Κακώς γίνονται αντιπλημμυρικά
έργα μόνο στις εκβολές των ποταμών και των χειμάρρων. Πρέπει να γίνουν μικρά
αναχώματα στις πλαγιές των περιοχών που καταλήγουν στον Αλφειό για να ανακοπεί
η μεταφορά φερτών υλικών στον Αλφειό. Διαφορετικά οι φερτές ύλες θα καταλήξουν
στον Πύργο, αφού πρώτα πλημμυρίσουν την Αρχαία Ολυμπία». Συμπληρώνουν δε
πως εάν δεν ληφθούν σωστά μέτρα δεν θα γίνει μόνο μία πλημμύρα αλλά συνεχείς.
Μεγάλος κίνδυνος και στην Αττική με τις πρώτες βροχές

WWF
Απαραίτητο μέτρο για προστασία της πανίδας
στις πυρόπληκτες περιοχές
Αθήνα, 31-8-2007: Άμεση απαγόρευση του κυνηγιού, τουλάχιστον για την τρέχουσα
κυνηγετική περίοδο ζητά η περιβαλλοντική οργάνωση WWF Ελλάς.
Αν και το επιθυμητό θα ήταν να απαγορευτεί το κυνήγι σε ολόκληρη την Ελλάδα,
καταρχήν είναι απαραίτητο η απαγόρευση να αφορά τις ευρύτερες περιοχές της
Πελοποννήσου, της Αττικής, της Εύβοιας και του Πηλίου, καθώς και κάποιες
περιφερειακές αυτών ζώνες στις οποίες αναμένεται να καταφύγει η ορνιθοπανίδα που
έχει πληγεί.
Λαμβάνοντας ως δεδομένες τις τραγικές διαστάσεις των πυρκαγιών αυτού του
καλοκαιριού, το WWF Ελλάς θεωρεί αμέσως απαραίτητη τη λήψη αυτού του μέτρου
και καλεί τους κατά τόπους κυνηγετικούς συλλόγους και την Κυνηγετική
Συνομοσπονδία Ελλάδας σε συστράτευση για την αντιμετώπιση των ακόμα
ανυπολόγιστων επιπτώσεων της καταστροφής στην ελληνική φύση.

Το WWF Ελλάς στις καμμένες περιοχές της Πελοποννήσου

Αθήνα, 2/9/2007: Στην αποτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στις περιοχές

της Πελοποννήσου που επλήγησαν από τις καταστροφικές πυρκαγιές προχωρά το
WWF Ελλάς. Συνεργάτες της οργάνωσης θα επισκεφτούν τις επομένες μέρες τις
καμμένες δασικές εκτάσεις.
Η εθνική κληρονομιά που χάθηκε στις φλόγες της Πελοποννήσου
Με τις μανιασμένες πυρκαγιές των τελευταίων δύο εβδομάδων χάσαμε ένα
ανυπολόγιστο φυσικό κεφάλαιο που αποτελείται από μερικούς από τους
σημαντικότερους πυρήνες βιοποικιλότητας:
Φαράγγι Βουραϊκού (pSCI: GR2320003)
Το φαράγγι του Βουραϊκού πήρε τ’ όνομά του από τον ποταμό που διατρέχει τον
Νομό Αχαΐας. Καθ’ όλη την πορεία του ποταμού δημιουργούνται όμορφες υδάτινες
διαδρομές με πλούσια παρόχθια υδροχαρή βλάστηση που σε μερικά σημεία, όπως
στην περιοχή Κάτω Ζαχλωρού-Καλαβρύτων, δημιουργεί παραποτάμια δάση που
σπάνια απαντώνται σήμερα στην Πελοπόννησο. Η βιοποικιλότητα του φαραγγιού
ήταν μοναδική. Χλωριδικά, μπορούσε κάποιος να συναντήσει από κεφαλληνιακή
ελάτη (ενδημικό της Ελλάδας) στα ψηλά σημεία των πλαγιών του φαραγγιού μέχρι
αρκεύθους, δρύες, πλατάνια, φτελιές, καστανιές και πολλά είδη υδροχαρούς
βλάστησης στα χαμηλότερα. Πολύ ενδιαφέρουσα ήταν και η πανίδα της περιοχής με
πιο σημαντικά είδη αυτά της βίδρας και των διαφόρων ερπετών καθώς και κάποιων
αρπαχτικών που κυριαρχούσαν στην περιοχή.
Δάσος και λίμνη Καϊάφα (pSCI: GR2330005)
Το δάσος και η λίμνη Καϊάφα του Νομού Ηλείας αποτελούσε ένα μοναδικό παράκτιο
φυσικό στολίδι με μοναδική βιοποικιλότητα. Χαρακτηριστικά αυτής της
βιοποικιλότητας ήταν τα τρία σπουδαία διαφορετικά οικοσυστήματα τα οποία
συνέθεταν το τοπίο. Οι σπάνιες παράκτιες αμμοθίνες, το εξαιρετικής δομής,
υγιέστατο πευκοδάσος αποτελούμενο από χαλέπιο πεύκη, κουκουναριές σε μίξη με
άλλα αείφυλλα πλατύφυλλα, καθώς και η υδροχαρής βλάστηση της λίμνης. Σπουδαία
ήταν και η πανίδα της περιοχής με πιο χαρακτηριστικά τα σπάνια είδη χελωνών της
περιοχής (Γραμμωτή, Ονυχοχελώνα, Θαλάσσια caretta).
Φαράγγι της Νέδας
Το φαράγγι της Νέδας πήρε τ’ όνομά του από τον μοναδικό ποταμό με θηλυκό
όνομα, την Νέδα. Η Νέδα πηγάζει από το όρος Λύκαιο της Μεσσηνίας. Διανύοντας
μια διαδρομή 32 χιλιομέτρων που αποτελεί φυσικό σύνορο των νομών Ηλείας και
Μεσσηνίας το ποτάμι εκβάλλει στο Ιόνιο, λίγο έξω από την Κυπαρισσία. Αν και δεν
υπήρχε κάποιο ιδιαίτερο καθεστώς προστασίας, το φαράγγι της Νέδας ήταν περιοχή
απεριόριστου φυσικού κάλλους. Μοναδική υδροχαρής βλάστηση, κατάφυτες πλαγιές
με είδη της ευμεσογειακής βλάστησης αλλά και με ιδιαίτερα πλούσια πανίδα,
αποτελούμενη από βίδρες, σπάνια ερπετά και είδη νυχτερίδων που φιλοξενούνταν
στο σπήλαιο του Στομίου, προσέδιδαν μια ιδιαίτερη οικολογική αξία στην περιοχή.
Όρος Ταΰγετος (pSCI: GR2550006)
Ο Ταΰγετος (2407 μ.) μαζί με την οροσειρά του Πάρνωνα, είναι οι παλαιότερες
περιοχές της Πελοποννήσου. Τα δασικά οικοσυστήματα του βουνού συντίθονται
κυρίως από την ενδημική, για την Ελλάδα, κεφαλληνιακή ελάτη και από υπέροχες
συστάδες μαύρης πεύκης. Ο Ταΰγετος είναι ένας βοτανικός παράδεισος με
περισσότερα από 160 ενδημικά είδη, εκ των οποίων 21 είναι τοπικά ενδημικά. Οι
βιότοποι του Ταϋγέτου φιλοξενούν επίσης μια αρκετά πλούσια πανίδα με πιο
σημαντικά είδη τα διάφορα αρπαχτικά καθώς και τα λιγοστά τσακάλια. Ανεπίσημες
αναφορές κάνουν λόγο για ύπαρξη ατόμων αγριόγατου, ωστόσο, δεν υπάρχει καμιά
επίσημη καταγραφή τα τελευταία χρόνια. Δεν έχουμε ακόμα μια πλήρη εικόνα της
καταστροφής από την πρόσφατη πυρκαγιά, όμως μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε
ότι έστω και ένα στρέμμα καμένο σε Ταΰγετο και Πάρνωνα, αποτελεί καταστροφή.
Όρος Πάρνωνας (pSCI: GR2520006)
Ο Πάρνωνας (1935 μ.), όπως και ο Ταΰγετος, φιλοξενεί εκτενή δάση κεφαλληνιακής
ελάτης και μαύρης πεύκης. Ωστόσο, το σπανιότερο δασικό οικοσύστημα του είναι οι
συστάδες με τη συριακή άρκευθο, η οποία δεν υπάρχει πουθενά αλλού στην Ευρώπη.
Σημαντικές εκτάσεις του βουνού καλύπτονται επίσης από καστανιές σε άριστη
οικολογική κατάσταση. Στον Πάρνωνα απαντώνται περίπου 100 ενδημικά φυτικά
είδη εκ των οποίων τα 6 είναι τοπικά ενδημικά. Οι τρομερή ποικιλία των βιοτόπων
του, έχει ως αποτέλεσμα την ύπαρξη αρκετών ειδών ζώων, με πιο σημαντικά: το
τσακάλι, σπάνιες νυχτερίδες, αρκετά σπάνια ερπετά καθώς και έναν σημαντικό
αριθμό από διάφορα είδη αρπαχτικών.
Ολυμπία (pSCI: GR2330004)
Η περιοχή γύρω από την αρχαία Ολυμπία, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της
μεσογειακής βλάστησης. Η περιοχή αποτελεί ένα μωσαϊκό δασικών και αγροδασικών
οικοσυστημάτων με μεγάλη βιοποικιλότητα, κυρίως πανιδικά, χωρίς ωστόσο να
φιλοξενεί σπάνια ή ενδημικά φυτά.
Όροι Μαρμπας και Κλωκός φαράγγι Σελινούντα (pSCI: GR2320005)
Στην μεγάλη φωτιά του Ιουλίου 2007 στην Αιγιαλεία κάηκαν σημαντικά κομμάτια
αυτής της πολύτιμης, οικολογικά, περιοχής. Η περιοχή φιλοξενεί 7 ενδημικά φυτικά
είδη, χωρίς ωστόσο να έχουμε μια ολοκληρωμένη χλωριδική μελέτη, η οποία
πιθανότατα θα ανέβαζε το αριθμό αυτόν κατά πολύ. Στην περιοχή υπάρχει η
μοναδική αποικία γυπών στην Πελοπόννησο, ενώ απαντώνται πολλά ακόμα είδη
πουλιών, γεγονός που οδήγησε στον χαρακτηρισμό της περιοχής ως «Σημαντική
Περιοχή για την Ορνιθοπανίδα» (ΙΒΑ) και ως «Περιοχή Ειδικής Προστασίας» (SPA:
GR2320010).
Νωρίτερα το καλοκαίρι, χάσαμε και άλλα δάση με τεράστια οικολογική σημασία. Η
Πάρνηθα, δάση του Γράμμου, της Πρέσπας και του Πηλίου που κάηκαν,
συμπληρώνουν τη μαύρη λίστα των οικολογικών απωλειών αυτού του καλοκαιριού.
Μερικά από αυτά τα δάση πολύ δύσκολα θα αναγεννηθούν, αν δεν τα αφήσουμε στην
ησυχία τους για μερικές δεκαετίες….
Γιατί τέτοια καταστροφή;
Αυτό το ερώτημα μας βασανίζει όλους, γιατί η απάντηση δεν είναι τόσο απλή. Αν και
είναι νωρίς να αποδώσουμε ευθύνες, σίγουρα μπορούμε να μιλήσουμε για έναν
θανατηφόρο συνδυασμό μακρόχρονης πολιτικής αδιαφορίας και κοινωνικής
απαξίωσης της δασικής μας κληρονομιάς, εξαιρετικά ελλιπούς σχεδιασμού των
μηχανισμών πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών, οργανωμένων
εγκληματικών συμφερόντων που λυμαίνονται τη δασική γη και ακραίων κλιματικών
φαινομένων.
Oι πυρκαγιές ξεγύμνωσαν την πολιτική απαξίωση για οτιδήποτε περιβαλλοντικό που
χαρακτηρίζει όλες ανεξαιρέτως τις τελευταίες κυβερνήσεις μας. Απειλητικές
προτάσεις για αναθεώρηση του περίφημου άρθρου 24 του Συντάγματος το 2001 που
προασπίζει θεσμικά το φυσικό περιβάλλον, ίδιες προτάσεις και το 2007. Ποτέ καμία
κυβέρνηση δεν τόλμησε να ολοκληρώσει το δασολόγιο, με αποτέλεσμα η
συντεταγμένη πολιτεία να μην έχει επίσημα κατοχυρωμένα τα όρια του δάσους και
των δασικών εκτάσεων. Ποτέ καμία κυβέρνηση δεν τόλμησε να κατεδαφίσει τα
περισσότερα από 1.0ΟΟ.ΟΟΟ αυθαίρετα που έχουν καλύψει ανυπολόγιστες δασικές
και παράκτιες εκτάσεις. Όλες οι κυβερνήσεις προχώρησαν σε νομιμοποιήσεις
αυθαιρέτων ή σχετικές υποσχέσεις, ιδιαίτερα προ εκλογών. Κανένας πρωθυπουργός
δε δέχθηκε να συναντηθεί με περιβαλλοντικές οργανώσεις για την καλύτερη
θωράκιση του φυσικού μας πλούτου.
Αν υπάρχει κάτι παρήγορο είναι πως η ελληνική κοινωνία σηκώνεται από την
πολυθρόνα και είτε μοναχικά μπροστά από το κομπιούτερ, είτε μαζικά μπροστά από
τη Βουλή διαμαρτύρεται, στιγματίζει, θρηνεί και προτείνει. Στις 8 Ιουλίου, 7.500
αγανακτισμένοι πολίτες με την καταστροφή της Πάρνηθας κινητοποιήθηκαν μέσω
sms και email από μια παρέα και βροντοφώναξαν μπροστά από τη Βουλή ότι η
προστασία του περιβάλλοντος είναι θέμα που πλέον μας απασχολεί όλους. Στις 29
Αυγούστου, 10.000 μαυροντυμένοι πολίτες που κινητοποιήθηκαν από μπλόγκερς και
θρήνησαν σιωπηλά για τους νεκρούς και τα χαμένα δάση της Πελοποννήσου και της
Εύβοιας, επίσης σιωπηλά διατράνωσαν την απαίτηση αυτό το κακό να σταματήσει
εδώ. Και στις δύο κινητοποιήσεις, το WWF Ελλάς συμμετείχε με ενθουσιασμό. Όλες
αυτές οι κινητοποιήσεις ξεφεύγουν από τους παραδοσιακούς τρόπους διαμαρτυρίας.
Δεν διοργανώνονται από κάποιο κόμμα ή συνδικάτο, δεν υποκρύπτουν καμία
πολιτική ή προσωπική σκοπιμότητα, αποτελούν αυθόρμητη αντίδραση που θα πρέπει
απαραιτήτως να ληφθεί υπόψη από τους πολιτικώς ιθύνοντες αυτής της χώρας.
Η επόμενη μέρα
Μόλις σταματήσει να καπνίζει η γη, το WWF Ελλάς θα βγει στα καμένα για να
εκτιμήσει το μέγεθος της καταστροφής και να διατυπώσει επείγουσες κατευθύνσεις
για την απρόσκοπτη αναγέννησή τους. Σίγουρα όμως αυτά τα μέτρα θα είναι
άχρηστα, αν δεν τύχουν ευρείας στήριξης, τόσο σε πολιτικό επίπεδο, όσο και από τις
αρμόδιες διοικητικές υπηρεσίες και τις τοπικές κοινωνίες. Η αναγέννηση των δασών
μας, συνεπάγεται και συνειδητοποίηση από όλους μας πως το δάσος είναι πηγή ζωής
και αποτελεί βάση για σχεδόν όλες τις οικονομικές δραστηριότητες αυτών των
περιοχών και κυρίως τον τουρισμό και την αγροτική παραγωγή. Ας μην ξεχνάμε πως
αυτά τα ευαίσθητα φυσικά συστήματα εγγυώνται τις καλές κλιματικές συνθήκες, την
επάρκεια σε νερό, την καθαρότητα του αναπνεόμενου αέρα, την ομορφιά του τοπίου.
Η δράση του WWF Ελλάς χρειάζεται την υποστήριξή σας !
Σε συνέχεια των συνταρακτικών φετινών καταστροφών, στο WWF Ελλάς
σχεδιάζουμε για άλλη μία φορά να εντείνουμε σημαντικά τις προσπάθειές μας για την
αντιμετώπιση όλων αυτών των ζητημάτων, για την περιφρούρηση των φυσικών
θησαυρών μας, ακόμα και μετά την καταστροφή, και για την ενδυνάμωση της
πρόσβασης του πολίτη στη δικαιοσύνη για τη διαφύλαξη του περιβαλλοντικού
κεκτημένου. Πολύ σύντομα θα ανακοινωθεί από την οργάνωση μία ολοκληρωμένη
δέσμη μέτρων που θα κατευθύνονται προς αυτούς τους σκοπούς.
Σε ό,τι αφορά τις πιο σημειακές παρεμβάσεις της οργάνωσης αυτόν τον καιρό, και
πέραν των όσων δράσεων υλοποιούνται για την Πάρνηθα οι οποίες και
ανακοινώνονται τακτικά, η οργάνωση τις αμέσως επόμενες μέρες σκοπεύει να
υλοποιήσει τα ακόλουθα:
- Συνέχιση των εντατικών πυροφυλάξεων στην Πίνδο (σε συνεργασία με την
οργάνωση Καλλιστώ) και στο δάσος της Δαδιάς.

- Δορυφορική αποτύπωση των επιπτώσεων των πυρκαγιών στην Πελοπόννησο, την

Εύβοια, τον Γράμμο και τις Πρέσπες, και ευρεία δημοσιοποίηση των σχετικών
στοιχείων.

- Σύσταση ειδικής διεπιστημονικής ομάδας για αυτοψίες στις περιοχές της

Πελοποννήσου και της Εύβοιας, με στόχο την καταγραφή των καταστροφών στο
φυσικό περιβάλλον, την αναγνώριση άμεσων αναγκών παρέμβασης και τη
συνεργασία με τοπικές υπηρεσίες και οργανώσεις.

- Σύσταση ομάδας εργασίας από ειδικευμένους επιστήμονες με σκοπό την

υποστήριξη των προσπαθειών αποκατάστασης των κατεστραμμένων περιοχών, σε
συνεργασία και με τη Διεθνή Ένωση για την Προστασία του Περιβάλλοντος (IUCN)

- Συνεργασία με την Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών και την περιβαλλοντική

Οργάνωση Καλλιστώ για τον προσδιορισμό των αναγκαίων μέτρων προστασίας και
αποκατάστασης στις περιοχές των Πρεσπών και του Γράμμου, αντίστοιχα.

- Παρακολούθηση των έργων αποκατάστασης και προστασίας και συνεχής σχετική

ενημέρωση του κοινού.
Οι μεγάλοι αμαρτωλοί
* Η ενεργειακή πολιτική των ΗΠΑ, της Κίνας, της Ρωσίας θυμίζει αρχαία ελληνική
τραγωδία: Ολα κατευθύνονται προς ένα ολέθριο τέλος, όλοι το βλέπουν να έρχεται,
όμως κανείς δεν μπορεί να αποβάλει την ανελεύθερή του συμπεριφορά

ΧΕΡΜΑΝ ΣΕΕΡ
________________________________________

Κατ’ αρχάς μια διαπίστωση: Η έκθεση του ΟΗΕ για την προστασία του κλίματος
εμπεριέχει λίγα νέα στοιχεία. Τα περισσότερα από τα αναφερόμενα δεδομένα ήταν
έτσι ή αλλιώς γνωστά. Η διεθνής έξαψη λέει λοιπόν περισσότερα για την κατάσταση
της κλιματικής πολιτικής, παρά για το ίδιο το κλίμα. Μέσω βιαστικών ανακοινώσεων
Τύπου και κούφιων υποσχέσεων επιχειρείται να συγκαλυφθεί η ως τώρα νωθρότητα
των υπευθύνων. Νωθρότητα που είχε αποτέλεσμα να μείνει η παγκόσμια πολιτική για
το κλίμα πίσω από τις απαιτήσεις και τις δυνατότητές της. Αυτό αποδεικνύεται και
από το Πρωτόκολλο του Κιότο: Ενώ το Intergovernmental Panel on Climate Change
(IPCC) – η επίσημη επιστημονική ομάδα στις διασκέψεις για την προστασία του
κλίματος – θεωρούσε απαραίτητη την κατά 90% μείωση των καυσαερίων από το
1990 ως το 2050, το Πρωτόκολλο υποχρεώνει τις υπογράφουσες βιομηχανικές χώρες
μόνο σε 5% – μείωση ως το 2012. Η έξαψη γι’ αυτό το ασυγχώρητο ναυάγιο θα
έπρεπε λοιπόν να είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι εκείνη για την έκθεση του ΟΗΕ.
* Η Κίνα
Υπάρχουν φυσικά δικαιολογίες για τη νωθρότητα. Στην Κίνα, για παράδειγμα,
παραπέμπουν στο γεγονός ότι «οι εξελιγμένες βιομηχανικές χώρες φέρουν την
ιστορική ευθύνη για την αύξηση των αερίων που προκαλούν το “φαινόμενο του
θερμοκηπίου”», όπως λέει ο κινέζος καθηγητής Παν Γιαχουά. Από αυτό εξάγεται το
συμπέρασμα ότι η χώρα μπορεί να κάνει λιγότερες προσπάθειες για την προστασία
του περιβάλλοντος απ’ ό,τι άλλες. Μπορεί η αντίρρηση να είναι ιστορικά σωστή, όχι
όμως από την άποψη της ενεργειακής πολιτικής. Μια χώρα που αναπτύσσει την
ενεργειακή υποδομή της θα μπορούσε να επενδύσει ευκολότερα σε ανανεώσιμες
πηγές ενέργειας μέσω προγραμματισμένης κατεύθυνσης των δαπανών. Στην Ευρώπη
έχουμε πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες γι’ αυτό. Κι αυτό επειδή πρέπει να
καταργήσουμε πρώτα τις καθιερωμένες μορφές ενέργειας, για να έχουμε στη
συνέχεια χώρο και μέσα για ανανεώσιμες ενεργειακές μορφές.
* Οι ΗΠΑ
Αυτό ισχύει και για τις ΗΠΑ. Μόνο που εκεί δεν βλέπει κανείς πολλή θέληση για
αλλαγές. Μερικοί θα αντέλεγαν εδώ ότι υπάρχει ήδη αλλαγή πλεύσης στις Ηνωμένες
Πολιτείες. Στον λόγο του για την κατάσταση του έθνους τον περασμένο Ιανουάριο,
για παράδειγμα, ο πρόεδρος Μπους εξήγγειλε αυστηρότερες ρυθμίσεις για την
κατανάλωση βενζίνης στα αυτοκίνητα. Η συνολική κατανάλωση, πρόσθεσε, θα
μειωθεί κατά το ένα πέμπτο τα ερχόμενα 10 χρόνια. Εδώ όμως πρόκειται για
υποκρισία. Απόδειξη, η δήλωση του αμερικανού υπουργού ενέργειας Σάμουελ
Μπόντμαν, ότι το μερίδιο των ΗΠΑ σε καυσαέρια είναι «μικρό, αν δει κανείς τι
συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο». Στην πραγματικότητα, βέβαια, το ένα τέταρτο των
εκπομπών διοξειδίου του άνθρακος προέρχεται από τις ΗΠΑ, παρ’ όλο που στη χώρα
αυτή κατοικεί μόνο το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού. Μπορεί λοιπόν ο Σάμουελ
Μπόντμαν να είναι από τους λίγους που καταφέρνουν να παρουσιάζουν τέτοια
ρύπανση ως «μικρή». Τα λόγια του όμως δείχνουν ότι η δήθεν στροφή του προέδρου
του είναι προσποιητή.
* Η Ρωσία
Από αυτή την άποψη, η Ρωσία συμπεριφέρεται πιο ειλικρινά: Από τη ρωσική
κυβέρνηση δεν υπήρξε καμία επίσημη ανακοίνωση για την έκθεση του ΟΗΕ. Η
μοναδική αντίδρασή της σε αυτό ήταν ότι απέρριψε, μαζί με τις ΗΠΑ, την Ινδία και
την Κίνα, την πρόταση για συγκρότηση οργάνωσης του ΟΗΕ για την προστασία του
περιβάλλοντος. Η Ρωσία δεν κάνει λοιπόν καν τον κόπο να υποκρίνεται, αλλά
επιδεικνύει αμακιγιάριστα τη δύναμή της. Τα ορυκτά κοιτάσματα της χώρας
παραμένουν στρατηγικό εργαλείο για την αύξηση του γεωπολιτικού βάρους της.
Βραχυπρόθεσμα, αυτό ήταν μάλιστα αποτελεσματικό. Μακροπρόθεσμα όμως όχι. Θα
έπρεπε να διερωτηθεί κανείς ποιες θα είναι οι προοπτικές της Ρωσίας, όταν οι πηγές
του πετρελαίου και του αερίου θα αρχίσουν να στερεύουν.
Το ότι θα στερέψουν είναι αναπόφευκτο, αλλά γι’ αυτό δεν είναι κανείς
προετοιμασμένος. Η ενεργειακή πολιτική των ΗΠΑ, της Κίνας, της Ρωσίας και
μερικών άλλων χωρών θυμίζει αρχαία ελληνική τραγωδία: Ολα κατευθύνονται προς
ένα ολέθριο τέλος, όλοι το βλέπουν να έρχεται, όμως κανείς δεν μπορεί να αποβάλει
την ανελεύθερή του συμπεριφορά.
* Η αλλαγή νοοτροπίας
Το μοιραίο είναι ότι από τη δεκαετία του ’70 είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι οι
ανανεώσιμες μορφές ενέργειας μπορούν να καλύψουν τις παγκόσμιες ενεργειακές
ανάγκες. Οι παλιές μορφές, που προξενούν τα αναφερόμενα στην έκθεση του ΟΗΕ
προβλήματα, μπορούν να αντικατασταθούν εξ ολοκλήρου.
Η μετάβαση σε νέες μορφές ενέργειας είναι εξάλλου και οικονομικά ελκυστική. Στην
πατρίδα μου, τη Γερμανία, υπάρχει τελευταία ένα «μπουμ» στην παραγωγή
εγκαταστάσεων για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στον κλάδο αυτόν έχουν
δημιουργηθεί 170.000 θέσεις εργασίας. Κι αυτό χάρη στο νέο νομικό πλαίσιο, που
δίνει κίνητρα στους παραγωγούς της. Η προϋπόθεση γι’ αυτό ήταν η αλλαγή
νοοτροπίας των υπεύθυνων πολιτικών παραγόντων. Αυτή η αλλαγή είναι παντού
δυνατή, και η καλύτερη απόδειξη γι’ αυτό είναι ένας Ελληνας. Μέχρι πρότινος δεν θα
περίμενε κανείς από τον επίτροπο της ΕΕ Σταύρο Δήμα, έναν συντηρητικό πολιτικό
και πρώην δικηγόρο της Γουόλ Στριτ, ότι θα ανελάμβανε πρωτοποριακό ρόλο σε
θέματα περιβάλλοντος. Ενδιάμεσα όμως χαρακτηρίζεται από τις γερμανικές
εφημερίδες ως «Oko-Fighter» (αγωνιστής της οικολογίας). Τον δρόμο που χάραξε ο
Δήμας θα μπορούσαν να ακολουθήσουν και άλλοι πολιτικοί – και όσο το ταχύτερο,
τόσο καλύτερα για όλους μας.
Ο κ. Χέρμαν Σέερ είναι βουλευτής του γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος,
πρόεδρος του Παγκοσμίου Συμβουλίου για Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και
κάτοχος του εναλλακτικού βραβείου Νομπέλ του 1999.

Το ΒΗΜΑ, 18/02/2007 , Σελ.: B60

Περιβαλλοντικοί πρόσφυγες
Κάθε μέρα χιλιάδες ανθρώπων πληθαίνουν τις τάξεις των περιβαλλοντικών
προσφύγων -κυνηγημένοι από την αποδάσωση, τις φυσικές καταστροφές, τα
πυρηνικά και βιομηχανικά ατυχήματα.
Όλο και συχνότερα, μεγάλες μάζες ανθρώπων εγκαταλείπουν τον τόπο τους σε
αναζήτηση καλύτερης ζωής. Δεν φεύγουν όμως κυνηγημένοι από πολιτικούς
διωγμούς, αλλά από την αποδάσωση, την παγκόσμια υπερθέρμανση, από φυσικές
καταστροφές, από πυρηνικά και βιομηχανικά ατυχήματα.
Δεν πρόκειται για μικρούς αριθμούς ατόμων. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Φυσικών
Πόρων και Περιβάλλοντος του Καΐρου, σήμερα υπάρχουν 30 εκατομμύρια τέτοιοι
πρόσφυγες, και ο αριθμός συνεχώς αυξάνει. Η Αναφορά Παγκόσμιων Καταστροφών
που εκδίδεται κάθε χρόνο από τον Ερυθρό Σταυρό αναφέρει ότι εμφανίζονται 5.000
νέοι περιβαλλοντικοί πρόσφυγες κάθε μέρα.
Ο διευθυντής του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP)
Klaus Toepfer, ανεβάζει ακόμη περισσότερο τους αριθμούς. Εκτιμά ότι μέχρι το 2010
ο αριθμός των περιβαλλοντικών προσφύγων θα έχει φθάσει τα 50 εκατομμύρια, που
σημαίνει ότι θα αυξάνονται με αριθμό 8.500 την ημέρα.
Ο πρώτος που προσδιόρισε την ύπαρξη περιβαλλοντικών προσφύγων ήταν ο El-
Hinnawi, όταν δούλευε στο UNEP το 1985. Όμως, ακόμη δεν έχουν αναγνωριστεί
επίσημα ως πρόσφυγες σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και έτσι δεν μπορούν καν να
διεκδικήσουν προστασία ή άσυλο.
Η Σύμβαση της Γενεύης που υιοθετήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη το 1951, δεν
καλύπτει τους περιβαλλοντικούς πρόσφυγες. Σύμφωνα με τη Σύμβαση πρόσφυγας
είναι αυτός που υφίσταται διωγμό «λόγω της φυλής, της θρησκείας, της εθνικότητας,
της συμμετοχής του σε κάποια κοινωνική ομάδα ή της συμφωνίας του με κάποια
πολιτική άποψη».
Ο Επίτροπος των Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυγες (UNHCR) ξεχωρίζει μεταξύ
πολιτικών και “κοινωνικών” προσφύγων, τους οποίους υπολογίζει σε περίπου 20
εκατομμύρια, και τους οποίους απλά θεωρεί ανθρώπους που έχουν μετακινηθεί από
τον τόπο τους (displaced persons).
Η Σύμβαση της Γενεύης δεν είναι επαρκής, λένε οι οργανώσεις που βοηθούν τους
πρόσφυγες. Είναι υπερβολικά συνδεδεμένη με την κατάσταση που επικρατούσε μετά
τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε σχεδιαστεί για να επιλύσει τα προβλήματα εκείνης
της εποχής.
Ακτιβιστές και ειδικοί από 22 χώρες συγκεντρώθηκαν πρόσφατα στη Βενετία της
Ιταλίας στη δεύτερη Διεθνή Συνάντηση για τους Πρόσφυγες και τους Ζητούντες
Άσυλο, έπ’ ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Προσφύγων. Η συνάντηση
οργανώθηκε από μια ιταλική μη-κυβερνητική οργάνωση (A.R.I. Onlus) σε
συνεργασία με τον τοπικό δήμο.

Οι αντιπροσωπείες ζήτησαν επαναθεώρηση της Συνθήκης της Γενεύης. Ο ορισμός

του δικαιώματος για άσυλο και για ανθρωπιστική προστασία πρέπει να συμπεριλάβει
τις ιστορικές, πολιτικές και περιβαλλοντικές αλλαγές των τελευταίων 50 χρόνων,
όπως τονίστηκε στη συνάντηση.
Ο «πατέρας» της έννοιας του περιβαλλοντικού πρόσφυγα, ο El-Hinnawi, είπε ότι
«μια νέα κατηγορία προσφύγων πρέπει να υιοθετηθεί από τα Ηνωμένα Έθνη». Οι
καταστροφές που προκαλούνται από ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν αυξηθεί,
οδηγώντας στη μετακίνηση εκατομμυρίων ανθρώπων. «Η παροχή επείγουσας
βοήθειας καλύπτει μόνο κάποιες συγκεκριμένες (ακραίες) καταστάσεις, αλλά δεν
αποτελεί λύση».
Ο αριθμός των προσφύγων αναμένεται να αυξηθεί δραματικά σε επόμενες δεκαετίες,
ως αποτέλεσμα της διάβρωσης του εδάφους, της αύξησης της θερμοκρασίας και της
μόλυνσης των υδάτων.
Η Διακυβερνητική Ομάδα για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), το σώμα που έχει
επιφορτιστεί από τα ΗΕ να μελετά τις αιτίες και τις συνέπειες της κλιματικής
αλλαγής, προβλέπει 150 εκατομμύρια περιβαλλοντικούς πρόσφυγες μέχρι το 2050!
Η έλλειψη νερού αναμένεται να αποτελέσει μεγάλο πρόβλημα. Η υπόγεια λίμνη
νερού κάτω από την Σάνα, την πρωτεύουσα της Υεμένης, πρόκειται να στερέψει το
2010, σύμφωνα με τη Διεθνή Τράπεζα. Στην Κίνα, περίπου 4.000 χωριά απειλούνται
με ερημοποίηση, ενώ η έρημος Γκόμπι επεκτείνεται 10.400 τετραγωνικά χιλιόμετρα
κάθε χρόνο.
Στη Νιγηρία, 3.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης γίνονται έρημος κάθε χρόνο. Στις
ιρανικές επαρχίες του Βελουχιστάν και Σιστάν οι κάτοικοι έχουν εγκαταλείψει
περίπου 142 χωριά τα τελευταία χρόνια λόγω της προϊούσας απερήμωσης.
Μικρά νησιωτικά κράτη του Ειρηνικού όπως το Τουβαλού απειλούνται από το
ανυψούμενο επίπεδο της θάλασσας. Σε κίνδυνο επίσης βρίσκονται οι Κάτω Χώρες
και η Δανία. Εάν, σύμφωνα με κάποιες προβλέψεις, το επίπεδο της θάλασσας ανέβει
κατά ένα μέτρο στον αιώνα μας, μόνο στο Μπαγκλαντές θα δημιουργηθούν 20 με 40
εκατομμύρια πρόσφυγες!
Συχνά οι περιβαλλοντικοί πρόσφυγες δεν διασχίζουν σύνορα, αλλά μετακινούνται
στο εσωτερικό της χώρας τους. Αυτό έγινε με την πυρηνική καταστροφή του
Τσερνομπίλ το 1985 και τη διαρροή αερίων στο Μποπάλ της Ινδίας το 1984.
Οι φτωχοί του αναπτυσσόμενου κόσμου είναι οι πιο ευάλωτοι στις κλιματικές
αλλαγές. Οι ίδιοι συμβάλλουν ελάχιστα στη δημιουργία του προβλήματος, είναι αυτοί
όμως που πληρώνουν το υψηλότερο τίμημα.
Σεπτέμβριος 2004
(πηγή: άρθρο της Stefania Milan στο Inter Press Service)

Τα πραγματικά προβλήματα της οικολογίας

Ν. Σ. ΜΑΡΓΑΡΗΣ
Ο 20ός αιώνας τελειώνει με διάφορα οικολογικά και περιβαλλοντικά ¬ πραγματικά ή
φανταστικά ¬ προβλήματα αλλά και με προόδους. Σύμφωνα με τη θεωρία του
θερμοκηπίου (το οποίο στα αγγλικά γράφεται greenhouse και το είδα γραμμένο σε
βαθυστόχαστο άρθρο «διανοουμένου» ως… «πράσινο σπίτι») θα αυξηθεί η
θερμοκρασία του πλανήτη, θα λιώσει το νερό στους πάγους, θα σηκωθεί η στάθμη
της θάλασσας και θα λιγοστέψουν ¬ ας πούμε κάτι και για την Ελλάδα ¬ οι βροχές.
Το αν θα ισχύσει ή όχι η θεωρία αυτή στο μέλλον δεν είναι βέβαιο. Από την άλλη
όμως η υπεραύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι γεγονός που
οφείλεται στις καύσεις οι οποίες προέρχονται από τα λεγόμενα «απολιθωμένα»
καύσιμα όπως ο γαιάνθρακας και το πετρέλαιο. Τα οποία, ενώ ήταν «αποθηκευμένα»
για χιλιετίες στα έγκατα της γης, μέσα σε 150 χρόνια «ανέβηκαν» και κάηκαν στην
επιφάνεια (στα τρένα, στα εργοστάσια, στα πλοία, στα αυτοκίνητα, στους σταθμούς
παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος) ανεβάζοντας πάνω από 15 φορές το ποσοστό του
διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.
Αλλαξε το κλίμα;
Οταν οι «διανοούμενοι» τονίζουν τους κινδύνους που υπάρχουν από την αλλαγή του
κλίματος έχω μια απορία: Οταν δεν υπάρχει αντιπροσωπεία αυτοκινήτων που να μη
διαφημίζει ότι προσφέρει δωρεάν ή φθηνά το αιρ κοντίσιον, έχουμε κατανοήσει ότι
ουσιαστικά ήδη αλλάξαμε το προσωπικό μας κλίμα; Και όχι βέβαια μόνο στο
αυτοκίνητο αλλά και στα σπίτια και στις δουλειές μας. «Μέχρι και ο φούρνος»
άκουγα διαφήμιση αυτές τις ημέρες «έγινε κλιματιζόμενη αίθουσα». Μία, επομένως,
από τις συνταρακτικές αλλαγές του περιβάλλοντος έχει σχέση με την αλλαγή του
κλίματος. Και αυτή που ήρθε και αυτή που έρχεται. Και οι δύο έχουν προκληθεί από
τον άνθρωπο. Μάλιστα η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι η «πλανητική κλιματική
αλλαγή» ουσιαστικά προκαλείται από ενέργειές μας όπως είναι η «ατομική κλιματική
αλλαγή». Η τελευταία για να πραγματοποιηθεί χρειάζεται ηλεκτρική ενέργεια και
καύσιμα.
Και τα φυτά τρελάθηκαν!
Βλέπω σε πλατεία «βορείων» προαστίων τη φάτνη κι από πάνω μια λεύκα γεμάτη
φύλλα. Ελάχιστοι βεβαίως αναρωτήθηκαν για το πώς είναι δυνατόν η λεύκα να είναι
γεμάτη φύλλα τέλη Δεκεμβρίου. Οταν θα έπρεπε να τα έχει ρίξει ήδη από τις αρχές
Νοεμβρίου.
Στη φύση τις εντολές για τις βιολογικές αλλαγές στα φυτά και στα ζώα σίγουρα δεν
θα ήταν εφικτό να τις δίνει ούτε η θερμοκρασία ούτε οι βροχές. Δεν οφείλεται
επομένως στη φετινή καλοκαιρία το γεγονός ότι παραμένουν τα φύλλα πάνω στα
φυλλοβόλα δέντρα. Τούτο επειδή αν ήταν δυνατόν η καλοκαιρία ή η κακοκαιρία
(πάντα κατά τα ανθρώπινα πρότυπα) να καθορίσουν το πότε θα ανθίσουν οι
αμυγδαλιές ή το πότε θα φύγουν τα χελιδόνια θα υπήρχε χάος. Γι’ αυτόν τον λόγο και
η φωτοπερίοδος, δηλαδή το μήκος της ημέρας (ή, μήπως, της νύχτας;) είναι ο
κρίσιμος καθοριστικός παράγοντας της βιολογικής ζωής και λειτουργίας.
Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, επακριβώς ότι την Πρωτοχρονιά ο ήλιος θα ανατείλει
στις 7.41 και θα δύσει στις 17.16. Ενώ δεν γνωρίζουμε τι καιρό θα κάνει.
Μόνο που η ανθρώπινη παρουσία, εκτός από την αλλαγή του κλίματος, αλλάζει και
τη φωτοπερίοδο. Η ¬ ας την ονομάσουμε ¬ «φωτορύπανση» δημιουργεί πλέον
συνθήκες τις οποίες τα φυτά και τα ζώα αδυνατούν να «κατανοήσουν». Πράγμα που
σημαίνει ότι είναι λογικό να βλέπουμε στον επαρχιακό δρόμο του Πηλίου αυτή την
εποχή και κάποια ανθισμένα σπάρτα. Ενώ θα έπρεπε να ανθίζουν την άνοιξη. Απλώς
«μπερδεύτηκαν» από τα φώτα των αυτοκινήτων. Μην απορήσετε λοιπόν ιδιαίτερα
όσοι έχετε γεμίσει τον κήπο και το μπαλκόνι σας με φωτεινές και εορταστικές
γιρλάντες όταν θα βλέπετε τα φυτά στις γλάστρες σας να ανθίζουν ή να μην ανθίζουν
όταν θα πρέπει.
Τι κινδυνεύει επιτέλους;
Είναι βέβαιο ότι υπήρξαν συνταρακτικές αλλαγές στο περιβάλλον μας κατά τη
διάρκεια του τελευταίου αιώνα. Μόνο που συχνά η υποβάθμιση που υπήρξε
υπερτονίστηκε σε αντίθεση με την αναβάθμιση, την οποία συνήθως αποκρύπτουμε.
Τον κίνδυνο εξαφάνισης που πράγματι υπήρξε για τους πελεκάνους της Πρέσπας
όλοι τον πληροφορήθηκαν, ενώ το γεγονός ότι σήμερα έχουν πολλαπλασιαστεί (κατά
τη γνώμη μου υπέρμετρα!) το αφήνουμε κατά μέρος. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και
με τα φλαμίγκος που, ενώ ήταν σπανιότατα και μόνο στα νησιά του Ανατολικού
Αιγαίου, σήμερα γέμισαν όλους τους υγροβιότοπους ως και τη Νότια Πελοπόννησο.
Οπως και αν έχει το πράγμα, ας επιτραπεί να τονιστεί ένα γεγονός: στα πουλιά
προστατεύονται περισσότερο τα μεγάλα, τα άσπρα και αυτά που κελαηδούν ωραία.
Με εξαίρεση ¬ πάντοτε υπάρχει και αυτή ¬ τους γύπες. Τους οποίους εξωραΐζουμε
ονομαστικά, μια και ουδέποτε άκουσα να γράφεται ότι στο δάσος της Δαδιάς
προστατεύονται τα όρνεα.
Σε ό,τι αφορά τα φυτά, και εδώ έχει γίνει ένα μεγάλο μπλέξιμο. Το οποίο οφείλεται
στο γεγονός ότι στη χώρα μας θεωρήσαμε πως κινδυνεύει οτιδήποτε ήταν σπάνιο.
Κάτι τελείως λανθασμένο.
Τι είναι όμως το περιβάλλον στη χώρα μας; Είναι μόνο τα δάση ή, μήπως, το
χαρακτηριστικό τους είναι ο συνδυασμός των ελαιώνων με τους αμπελώνες και τα
άλλα καλλιεργούμενα οικοσυστήματα; Γιατί θα πρέπει να διατηρηθεί μόνο ή
αποκλειστικά κάποιος υγροβιότοπος και όχι ο κάμπος της Χίου, οι «μαστιχεώνες» της
Καλύμνου, ο αμυγδαλεώνας της Λήμνου, το λεμονοδάσος του Πόρου, ο ελαιώνας της
Αμφισσας;
Τα εξημερωμένα θα την πληρώσουν;
Ο άνθρωπος κατάφερε να «εξημερώσει» σειρά φυτών και ζώων τα οποία
χρησιμοποίησε κατά κύριο λόγο για τροφή. Είτε αναφερόμαστε στα σιτηρά είτε στα
όσπρια είτε στους αμπελώνες, στις ελιές, στις αμυγδαλιές και στα φρούτα,
αναπτύχθηκαν στην Ελλάδα αναρίθμητες ποικιλίες οι οποίες σήμερα κινδυνεύουν
από εξαφάνιση.
Είναι προφανές ότι πρέπει να κινηθούμε δραστήρια για τη σωτηρία του κρίνου της
θάλασσας και το ίδιο ισχύει για τα ορχεοειδή της Σάμου. Αλλά γιατί να μη
σκεφθούμε και τα περίφημα φιρίκια του Πηλίου, την αμυγδαλιά της Λήμνου, τα
ξυλάγγουρα της Χίου;
Εξαφανίστηκαν εδώ και χρόνια πολλές ποικιλίες αχλαδιάς επειδή τις αντικαθιστούν
με νεότερες, περισσότερο «παραγωγικές», και το ίδιο ισχύει και στα μήλα. Τα
γνωστά φιρίκια, π.χ., παραχωρούν τη θέση τους σε άλλες ποικιλίες όπως τα
«ντελίσια».
Ουδεμία αντίρρηση υπάρχει βεβαίως στο να «εμβολιαστούν» οι φημισμένες
μανταρινιές της Καλύμνου με τη νέα ποικιλία «κλημεντίνη» που δεν έχει κουκούτσια.
Γιατί όμως να μη διατηρήσουμε και κάποια δέντρα από τα παλιά; Ηταν «λάθος» τους
το ότι μας έθρεψαν για αιώνες χωρίς «στάγδην άρδευση», εντομοκτόνα,
ζιζανιοκτόνα, λιπάσματα και φυτοφάρμακα;
Τεχνολογία και παράδοση
Στον δρόμο από τη Δράμα για τη Θεσσαλονίκη υπάρχει ένα ελαιοτριβείο. Στο οποίο
η ταμπέλα του εφέτος άλλαξε και έγινε «σύγχρονο» και «οικολογικό». Ομολογώ ότι
καταευχαριστήθηκα βλέποντάς το. Επιτέλους, σκέφθηκα, το σύγχρονο πάει και με το
«οικολογικό». Δεν είναι υποχρεωτικό καθετί το καινούργιο να απορρίπτεται από τους
οικολογούντες «από χέρι». Οι οποίοι δέχονται να ασχολούνται στα σοβαρά μόνο με
οτιδήποτε θεωρούν «παραδοσιακό».
Από την άλλη, βεβαίως, μήπως είναι σκόπιμο να τονίσουμε και το γεγονός ότι ίσως
για να είναι κάποιος «in» και σύγχρονος (ιδιαίτερα στις παρέες και στα μπαράκια) θα
πρέπει να δείχνει ότι τον ενθουσιάζει το λεγόμενο «παραδοσιακό»;
Οπως και αν έχει το πράγμα και ιδιαίτερα στο κομμάτι που αφορά τις τροφές, το
παραδοσιακό κινδυνεύει να κυριαρχήσει. Αρκεί να δει κανείς το παραδοσιακό
γιαούρτι, το παραδοσιακό ψωμί, το παραδοσιακό τυρί και δεν συμμαζεύεται.
Το «γερμανικόν» αρτοποιείον
Ημουν πιτσιρίκος στον Βόλο, αρχές της δεκαετίας του ’50, όταν ο φούρνος της
γειτονιάς μας άλλαξε την ταμπέλα που είχε με μια καινούργια. Η οποία έγραφε με
μεγάλα γράμματα «Γερμανικόν Αρτοποιείον». Ουσιαστικά ο φούρναρης είχε
αποφασίσει να περάσει στη νέα τεχνολογία με τον «κλίβανο» να καίει πετρέλαιο ως
καύσιμο και όχι ξύλα. Η αλλαγή στην ποιότητα του ψωμιού ¬ τότε η κατά κεφαλήν
κατανάλωσή του ήταν ιδιαίτερα αυξημένη ¬ ήταν εμφανής, ή τουλάχιστον έτσι
νομίζαμε. Χώρια που η κυρία Μελπομένη είδε διαφορά και στην απλωμένη
μπουγάδα της μια και η νέα καμινάδα έβγαζε λιγότερο καπνό. Από την άλλη, όπως τα
σκέφτομαι «μετά σαράντα έτη», πρέπει κάτι τέτοιο να ήταν βέβαιο. Η ομοιόμορφη
διανομή της θερμοκρασίας σε όλα τα σημεία του κλιβάνου ¬ ο νέος τύπος ήταν από
μαντέμι ¬ έψηνε καλύτερα το ψωμί από τον προηγούμενο. Στον οποίο όταν τον τάιζε
ο φούρναρης με ξύλα η θερμοκρασία ανέβαινε. Χωρίς βεβαίως ομοιομορφία στα επί
μέρους σημεία του χώρου που έψηνε.
Στη συνέχεια όλοι οι φούρνοι του Βόλου ακολούθησαν την τεχνολογία
εκσυγχρονιζόμενοι καταλλήλως. Εμειναν σήμερα κάνα-δυο παλαιοί (δεν τους λέω
παραδοσιακούς) στους οποίους γίνεται χαμός από την πελατεία. Το αν ντουμανιάζουν
τη γειτονιά με τους καπνούς που βγάζουν είναι μια άλλη ιστορία.
Τι τρώνε οι νέοι;
Για λόγους που αγνοώ πρέπει καθένας από εμάς για να θεωρηθεί στις παρέες του «in»
να χαρακτηρίζει με τα χειρότερα λόγια όλα τα σύγχρονα προϊόντα. Οι εκφράσεις του
είδους «ποιος ξέρει τι μας ταΐζουν» έρχονται και επανέρχονται συνεχώς. Η σύγχρονη
χημεία τροφίμων ¬ για την ίδια ομάδα σχολιαστών ¬ μόνο προβλήματα δημιουργεί.
Τα νέα παιδιά που πηγαίνουν στα Goody’s, στα McDonald’s και στα Kentucky Fried
Chicken καταναλώνουν περίπου δηλητηριώδεις τροφές τις οποίες συνοδεύουν με
εξίσου βλαβερά ποτά όπως η Coca-Cola.
Ενώ εμείς στην εποχή μας ζούσαμε άλλη, φυσική, ζωή. Με τον γαλατά να έρχεται το
πρωί φορτωμένος το γάλα που μόλις είχε αρμέξει από την αγελάδα. Φρεσκότατο,
γεμάτο μικρόβια μελιταίου πυρετού, το οποίο έπρεπε να βράσεις απαραιτήτως. Στο
«φανάρι» κρεμασμένο στον τοίχο της κουζίνας υπήρχαν οι υπόλοιπες τροφές μια και
η «παγωνιέρα» ¬ το τότε ψυγείο, που χρησιμοποιούσε πάγο για ψύξη ¬ ήταν είδος
πολυτελείας. Ασε που δεν υπήρχε παγοπώλης στο χωριό να κάνει καθημερινή
διανομή.
Τα κοτόπουλα που τρώμε σήμερα ουδεμία σχέση έχουν επίσης με εκείνα που
τρώγαμε εμείς. Τα οποία πριν από δεκαετίες, ως ιδιαίτερα σπάνια εδέσματα,
δημιούργησαν το γνωστό «ζωή και κότα».
Να θυμηθούμε λοιπόν ότι εδώ και 40 χρόνια σε εκείνες τις ειδυλλιακές εποχές
τρώγαμε, εκτός από την άνοιξη και τις αρχές του καλοκαιριού, μόνο ηλικιωμένες και
άρρωστες κότες. Χωρίς να ξεχνώ το γνωστό «η γριά κότα έχει το ζουμί» θυμάμαι τη
γιαγιά μου να μας ταΐζει κότα μόνον όταν διαπίστωνε ότι υπήρχε κάποια στο κοτέτσι
που πληρούσε τους όρους της γνωστής έκφρασης «πηγαίνει σαν ζαλισμένο
κοτόπουλο». Με λίγα λόγια, το σφάξιμο και το ξεπουπούλιασμα ήταν μία φάση πριν
από τον θάνατο. Τον οποίο θα προκαλούσε μια ασθένεια. Δηλαδή τα νοστιμότατα
κοτόπουλα που τρώγαμε τότε, και όλοι τα νοσταλγούν, συνήθως ήταν άρρωστα.
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει σήμερα και με τις γίδες. Μια και είναι χρήσιμες τόσο για
να γεννήσουν κατσικάκια όσο και για την παραγωγή γάλακτος ¬ από το γιδίσιο γάλα
γίνεται εξαιρετική φέτα ¬ ο ιδιοκτήτης τις θέλει ζωντανές. Μόνο όταν γεράσουν ή
αρρωστήσουν, και εδώ ένα βήμα πριν από τον θάνατο, τις σφάζουν. Δεν είναι
άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι το κρέας από γίδα πωλείται πάμφθηνα.
Ας το έχουμε λοιπόν αυτό υπόψη μας όταν «φτιαχνόμαστε» με την εξαιρετική
βραστή γίδα που τρώμε στο γραφικό εστιατόριο στο βουνό. Την πέρασε βεβαίως
προηγουμένως η κυρα-Μαρία που τη μαγείρεψε από τη χύτρα ταχύτητας αλλά ας μην
τα θέλουμε και όλα δικά μας. Στο κάτω κάτω της γραφής στην περίπτωση της γίδας
υπάρχει και κάτι σίγουρο: είναι πάντοτε ντόπια, μια και δεν υπάρχουν γίδες
εισαγόμενες.
Αλλαξαν πολλά!
Αν κοιτάξουμε αυτή την εποχή την προθήκη ενός μανάβικου της προκοπής,
διαπιστώνουμε να υπάρχει τέτοια ποικιλία φρούτων και λαχανικών που αν τα έβλεπε
κάποιος τη δεκαετία του ’50 θα κινδύνευε από εγκεφαλικό.
Είναι βέβαιο ότι ήταν αδύνατον πριν από 30 χρόνια να δεις δίπλα δίπλα ντομάτες με
κουνουπίδια καθώς και κολοκυθάκια, μελιτζάνες και αγγούρια με λάχανα. Ασε τα
μήλα και τα αχλάδια με κεράσια, μπανάνες και ακτινίδια.
Συγχρόνως, μήπως θυμάται κανείς πόσα ξερά σύκα τρώγαμε τότε τον χειμώνα και
πόσα σήμερα; Να προσθέσω και το ποσοστό των σπορελαίων σε σχέση με το
ελαιόλαδο; Εμείς πάντως στον Βόλο θεωρούσαμε βλασφημία το να βάλουμε στο
φαγητό σπορέλαιο. Κοιτάζουμε, έτσι για γούστο, τα ντουλάπια της κουζίνας μας
σήμερα με τα αραβοσιτέλαια, τα ηλιέλαια, τα σογιέλαια και όλα τα άλλα;
Κάποτε, μετά από μια διάλεξη στη Λήμνο, με πλησίασε μια συμπαθέστατη κυρία η
οποία είχε κρεμασμένο στο στήθος της στη θήκη, που αν δεν κάνω λάθος λέγεται
«μάρσιπος», ένα ωραιότατο πιτσιρίκι. Φυσικά είχε άποψη, και μάλιστα απόλυτη, περί
του πρακτέου: πρέπει να καταργηθούν όλα τα φυτοφάρμακα. Αλλά η απάντηση-
ερώτηση που της έκανα την προβλημάτισε: Στον μικρό δίνετε φάρμακα;
Ηταν προφανές ότι η συμπαθής κυρία έκανε εμβόλια, έδινε αντιβιοτικά, αντιβηχικά
και ό,τι άλλο έπρεπε στο παιδάκι. Ουδέποτε θα είχε επίσης διανοηθεί ότι θα έκανε
διαδήλωση για την κατάργηση (σε αντιδιαστολή προς τα κακορίζικα φυτοφάρμακα)
των ανθρωποφαρμάκων και των φαρμακείων.
Ο παλιός καλός καιρός
Αρκετοί ήδη θα διαφωνήσουν. Πώς είναι δυνατόν να συμβαίνει κάτι καλό όταν η
κρατούσα άποψη πρέπει πάντα να μας οδηγεί σε εκφράσεις του είδους: «Θυμάσαι τι
νόστιμα και μυρωδάτα ήταν τα ροδάκινα τότε;».
Συγχωρήστε μου την αυθάδεια, αλλά όσοι τα λένε αυτά απλώς αναπολούν έναν παλιό
καλό καιρό ο οποίος ουδέποτε υπήρξε. Αν μας άρεσαν περισσότερο τα πορτοκάλια με
κουκούτσια, γιατί δεν τα αγοράζουμε και σήμερα αλλά προτιμάμε τα μέρλιν;
Υπάρχει, εδώ που τα λέμε, μια μερική ερμηνεία για την άποψή μας ότι όλα στο
παρελθόν ήταν νοστιμότερα. Οφείλεται στο γεγονός ότι σε μια περίοδο πείνας και
δυστυχίας το σύκο ήταν δώρο εξ ουρανού και το ίδιο ίσχυε και για τα μανταρίνια της
Χίου και της Καλύμνου. Χώρια που φαίνεται ότι, αντί για το παρελθόν, αναζητούμε
τα νιάτα μας που πέρασαν.
Σήμερα ζούμε σε μια συνταρακτική εποχή όπου οι αλλαγές σε όλους τους τομείς
οδηγούν σε δρόμους τους οποίους δεν είχαμε καν φανταστεί. Ας τους απολαύσουμε!
Ο κ. Νίκος Μάργαρης είναι καθηγητής Οικοσυστημάτων στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Το ΒΗΜΑ, 01/01/2000 , Σελ.: B08

Πόσο επηρεάζονται τα ΤΡΟΦΙΜΑ;

Κρατικές πηγές και πανεπιστημιακές μελέτες εμφανίζουν εντελώς διαφορετικά
ποσοστά τροφίμων που έχουν υποστεί τις συνέπειες της αλόγιστης χρήσης
φυτοφαρμάκων. Για εμάς όμως τους καταναλωτές ένα είναι το σημαντικό: να
πλένουμε καλά τα τρόφιμα και να επιδιώκουμε την πρόσληψη ποικιλίας τροφών
προσπαθώντας να κρατήσουμε τον οργανισμό μας «καθαρό»
Τώρα που πήρατε μια πρώτη γεύση, ας δούμε τα τελευταία επίσημα στοιχεία του
υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης που αφορούν το έτος 2005. Σύμφωνα με αυτά, σε
ό,τι αφορά τα υπολείμματα γεωργικών φαρμάκων σε προϊόντα φυτικής προέλευσης
διενεργήθηκαν συνολικά έλεγχοι σε 2.490 δείγματα (νωπά και κατεψυγμένα
λαχανικά, δημητριακά, ελαιόλαδο).
Από την παραγωγή στο πιάτο
Σε φρούτα και λαχανικά υπολείμματα εντός των ανωτάτων επιτρεπτών ορίων
εντοπίστηκαν στο 17% των δειγμάτων (έναντι 18,5% το 2004), ενώ υπολείμματα σε
συγκεντρώσεις που υπερβαίνουν τα όρια εντοπίστηκαν στο 1,1% των δειγμάτων
(έναντι 3,1% το 2004).
Σε δημητριακά υπολείμματα εντός των επιτρεπτών ορίων εντοπίστηκαν στο 1,6% των
δειγμάτων, ενώ οι περιπτώσεις δειγμάτων με υπολείμματα πάνω από τα όρια ήταν
0,5% (το 2004 δεν είχαν ανιχνευθεί υπολείμματα σε κανένα δείγμα).
Σε ελαιόλαδο υπολείμματα σε συγκεντρώσεις εντός των επιτρεπτών ορίων
εμφανίστηκαν στο 35,9% των δειγμάτων (έναντι 44,8% το 2004), ενώ υπέρβαση των
ορίων κατεγράφη στο 1,7% των δειγμάτων (0,6% το 2004).
Ρόδινη εικόνα
Οι αρμόδιοι σημειώνουν ότι από αυτά τα στοιχεία προκύπτει πως η εικόνα της χώρας
μας είναι από τις πλέον θετικές σε σύγκριση με αυτές των προηγουμένων ετών (από
το 1995, οπότε και διενεργείται τέτοιος έλεγχος) και σημαντικά καλύτερη από τον
μέσο όρο της ΕΕ για τα έτη 1996-2004. Συνολικά στη χώρα μας το ποσοστό των
δειγμάτων με υπολείμματα σε συγκεντρώσεις εντός των επιτρεπτών ορίων ήταν για
το 2005 15,6% ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ κυμαίνεται από το 1996 ως το 20004 στο
32%-42%. Παράλληλα το ποσοστό δειγμάτων πάνω από τα επιτρεπτά όρια ήταν το
2005 συνολικά για τα προϊόντα φυτικής προέλευσης 1,04% ενώ κατά τα έτη 1996-
2004 το αντίστοιχο ποσοστό σε επίπεδο ΕΕ κυμάνθηκε από 3% ως 5,5%.
Τα στοιχεία σε ό,τι αφορά τα προϊόντα ζωικής προέλευσης είναι ακόμη καλύτερα,
σύμφωνα με τα αποτελέσματα του Εθνικού Προγράμματος Καταλοίπων για το 2005.
Εξετάστηκαν 5.934 δείγματα και βρέθηκαν συνολικά 51 μη κανονικά δείγματα
(ποσοστό 0,85%). Εξ αυτών δύο δείγματα περιείχαν απαγορευμένες ουσίες (δεν
προσδιορίζονται), 43 αντιμικροβιακούς παράγοντες (δεν προσδιορίζονται) και έξι
βαρέα μέταλλα.
Σε δηλώσεις του στο «Βήμα» ο υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κ.
Αλ. Κοντός παραδέχθηκε ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για συνολική αντιμετώπιση
του ζητήματος των καταλοίπων φυτοφαρμάκων στα γεωργικά προϊόντα αν δεν
εισαγάγουμε την ολοκληρωμένη διαχείριση της γεωργίας. «Τι σημαίνει αυτό; Είναι
ουσιαστικώς ένα βήμα πριν από τη βιολογική γεωργία. Με συνολικές αναλύσεις του
εδάφους, των φυτών, με δημιουργία ενός δικτύου μέσα στο οποίο σε κάθε γεωργό θα
αντιστοιχεί ο γεωπόνος του. Αυτό θα σημάνει καλύτερη ενημέρωση των αγροτών,
άρα και καλύτερη πρακτική στο χωράφι». Σύμφωνα με τον υφυπουργό, η
ολοκληρωμένη διαχείριση προχωρεί ήδη στη χώρα μας με εντατικούς ρυθμούς και
έχει φθάσει στο 3,5%-4,5% επί του συνόλου της καλλιεργηθείσας γης.
Αριστοτέλειο: η άλλη όψη…
Πάντως τα αποτελέσματα του υπουργείου εμφανίζονται σημαντικά μειωμένα σε
σύγκριση με εκείνα που προκύπτουν από μελέτες ελλήνων ερευνητών. Οπως
επισημαίνει στο «Βήμα» ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Χημείας του
Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και διευθυντής του Εργαστηρίου
Ελέγχου Ρύπανσης Περιβάλλοντος κ. Κ. Φυτιάνος, σε αναλύσεις για
οργανοφωσφορικά φυτοφάρμακα (κατηγορία με τη μεγαλύτερη τοξικότητα) που
πραγματοποίησε το εργαστήριό του το 2005 σε φρούτα και το 2006 σε λαχανικά
(συνολικά 125 δείγματα φρούτων και αντίστοιχος αριθμός λαχανικών που
προέρχονταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας), το 37% επί του συνόλου των
δειγμάτων βρέθηκε θετικό σε υπολείμματα φυτοφαρμάκων, ενώ ποσοστό της τάξεως
του 3% περιείχε κατάλοιπα πάνω από τα επιτρεπτά όρια. Τα πιο επιβαρημένα
λαχανικά ήταν το καρότο, η πατάτα, η ντομάτα και το κρεμμύδι (καθώς είναι ριζικά
φυτά, οπότε προσλαμβάνουν τις ουσίες και από τις ρίζες τους), ενώ παράλληλα τα
λαχανικά των θερμοκηπίων εμφανίστηκαν περισσότερο «μολυσμένα» σε σύγκριση
με εκείνα που καλλιεργούνται… στον καθαρό αέρα. Σε ό,τι αφορά τα φρούτα τα πιο
επιβαρημένα ήταν τα μήλα, τα αχλάδια, τα ροδάκινα και τα σταφύλια.
Ο ειδικός σημειώνει σε ό,τι αφορά τους ελέγχους που γίνονται στη χώρα μας από τις
αρμόδιες αρχές ότι αυτοί «είναι ανεπαρκέστατοι και θέτουν σε κίνδυνο την υγεία των
καταναλωτών». Οσο για τα αποτελέσματά τους, σημειώνει ότι «όταν δεν κάνεις
έλεγχο ή τον σωστό έλεγχο, είναι επόμενο να μη βρεις κανένα κρούσμα».
Οδηγίες προς καταναλωτές
Τι μπορεί να κάνει ο καταναλωτής προκειμένου να προστατευθεί από τον… χημικό
τυφώνα; Σύμφωνα με τον κ. Φυτιάνο, όχι και πολλά πράγματα. «Τουλάχιστον ας
κάνει ό,τι περνά από το δικό του χέρι. Να πλένει καλά τα φρούτα και τα λαχανικά και
να ξεφλουδίζει όσα έχουν φλούδα καθώς από έρευνες έχουμε δει ότι με αυτόν τον
τρόπο “καθαρίζουν” ως και κατά 95% από τις επικίνδυνες ουσίες. Βέβαια πολλά
φρούτα και λαχανικά κρύβουν έναν θησαυρό βιταμινών στη φλούδα τους, οπότε
ακόμη και αυτή η σύσταση αποτελεί “δίκοπο” μαχαίρι».
Μεταποιημένα τρόφιμα
Και ας περάσουμε τώρα στα μεταποιημένα προϊόντα, τις αναλύσεις για τα οποία
κάνει το Γενικό Χημείο του Κράτους (ΓΧΚ) – σε αυτή την περίπτωση τουλάχιστον
έχουμε ένα διαπιστευμένο, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της ΕΕ, εργαστήριο. Οπως
αναφέρει στο «Βήμα» η δρ χημικός και προϊσταμένη του Εργαστηρίου
Υπολειμμάτων Γεωργικών Φαρμάκων του ΓΧΚ κυρία Δέσποινα Τσίπη, κατά μέσον
όρο τα μη κανονικά δείγματα που προκύπτουν κάθε χρόνο είναι της τάξεως του 5,5%.
Σύμφωνα με την πρώτη επεξεργασία των στοιχείων για το έτος 2006, τα ποσοστά και
τη χρονιά που μας πέρασε κινήθηκαν στα ίδια επίπεδα. Η ίδια η κυρία Τσίπη
παραδέχεται ότι τα ποσοστά αυτά προκύπτουν από ανάλυση περίπου 500 δειγμάτων
τον χρόνο για κάθε είδος, αριθμό που χαρακτηρίζει «πιθανώς μη ικανό».
Και μπορεί στο συγκεκριμένο εργαστήριο τον τεράστιο φόρτο εργασίας να καλούνται
να φέρουν εις πέρας ερευνητές ο αριθμός των οποίων μετρείται κυριολεκτικώς στα
δάχτυλα του ενός χεριού, τουλάχιστον όμως υπάρχει η βοήθεια της υψηλής
τεχνολογίας – για την ακρίβεια, ένα ισχυρό σύστημα υγρής χρωματογραφίας –
φασματογραφίας μάζας που δίνει τη δυνατότητα ανάλυσης του δείγματος ως και για
100 ουσίες ταυτοχρόνως.
Μεγάλος όγκος δουλειάς στο συγκεκριμένο εργαστήριο αφορά τις αναλύσεις λαδιού
(λόγω και του τίτλου του εργαστηρίου ως εργαστηρίου αναφοράς της ΕΕ). Σύμφωνα
με αναλύσεις για το 2006, 8% των δειγμάτων που εξετάστηκαν βρέθηκαν να
περιέχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων πάνω από τα επιτρεπτά όρια των 50 μg/kg
που έχει θέσει η ΕΕ (4% των συμβατικών ελαιολάδων και 13% των οργανικών,
μάλλον μέσω μεταφοράς στις βιολογικές καλλιέργειες φυτοφαρμάκων από
συμβατικές).
Συναγερμός μηδέν
Στο τέλος του 2006 εντοπίστηκαν, σύμφωνα με τις αναλύσεις του εργαστηρίου,
καρβαμιδικά φυτοφάρμακα σε ορισμένα κρασιά (μελέτη σε 40 δείγματα
εμφιαλωμένου κρασιού από διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας), ενώ απαλλαγμένα
από φυτοφάρμακα ήταν τόσο το γάλα (περιλαμβάνονται αναλύσεις και στο γάλα του
Στρατού) όσο και τα εμφιαλωμένα νερά. Χωρίς πρόβλημα βρέθηκαν και τα
κατεψυγμένα φρούτα και λαχανικά που ανέλυσαν οι ειδικοί του εργαστηρίου.
Σε δηλώσεις του στο «Βήμα» ο πρόεδρος του ΕΦΕΤ, που είναι και ο αρμόδιος
φορέας για τον έλεγχο όλων των επεξεργασμένων τροφίμων που βρίσκονται στα
ράφια των καταστημάτων, κ. Ι. Βλέμμας σημείωσε ότι τα ελληνικά προϊόντα
βρίσκονται πολύ χαμηλά στην κατάταξη της ΕΕ σε ό,τι αφορά τον εντοπισμό
υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων. Προσέθεσε επίσης ότι «η Ελλάδα δεν έχει alert εδώ
και χρόνια στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ για φυτοφάρμακα».
Πάντως εμείς, για την ιστορία της υποθέσεως, αναφέρουμε ότι οι επιθεωρητές της
Ευρωπαϊκής Ενωσης σε έκθεσή τους για χρήση φυτοφαρμάκων στην Ελλάδα
(συντάχθηκε το 2005) σημείωναν ότι είναι αξιοπερίεργο πώς δεν έχει φτάσει ποτέ
σήμα προειδοποίησης στο σύστημα ταχείας πληροφόρησης της ΕΕ από την Ελλάδα
για ελληνικό προϊόν, ενώ εκείνη την περίοδο είχαν υπάρξει 11 ειδοποιήσεις από άλλα
κράτη-μέλη για ελληνικής προέλευσης φυτικά προϊόντα…
Η έρευνα της WWF
Μπορεί στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ να είμαστε «καθαροί»,
πρόσφατη όμως ευρωπαϊκού εύρους μελέτη που διεξήχθη από τον ΤΝΟ, ολλανδικό
οργανισμό για την εφαρμοσμένη επιστημονική έρευνα για λογαριασμό της
οικολογικής οργάνωσης WWF (δημοσίευση Σεπτέμβριος 2006), έδειξε ότι πολλά από
τα επεξεργασμένα τρόφιμα που κυκλοφορούν στις ευρωπαϊκές χώρες,
συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, περιέχουν κατάλοιπα – ακόμη και
απαγορευμένων επί δεκαετίες – φυτοφαρμάκων. Οι ερευνητές διαπίστωσαν την
ύπαρξη οργανοχλωριωμένων φυτοφαρμάκων σε 16 από τα 27 είδη τροφίμων που
εξέτασαν. Τα κυριότερα φυτοφάρμακα που ανευρέθησαν ήταν το pp-DDE, ένας
μεταβολίτης του φυτοφαρμάκου DDT, καθώς και το HCB σε συγκεντρώσεις ως και
5,6 ng/g σε κάποια τρόφιμα.
Για τους σκοπούς της έρευνας επελέγησαν τυχαία δύο δείγματα τροφίμων από
σουπερμάρκετ της Αθήνας. Τα είδη που επιλέχθηκαν από την Ελλάδα ήταν
κεφαλοτύρι και μπριζόλα και εξετάστηκαν για εντομοκτόνα, PCB, βρωμιούχα
επιβραδυντικά φλόγας, φθαλικά άλατα και αλκυλοφαινόλες. Στο κεφαλοτύρι
ανευρέθησαν ίχνη εντομοκτόνων (HCB και ένας μεταβολίτης του απαγορευμένου
DDT, το pp-DDE) και πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB). Στο δείγμα κρέατος από
την Ελλάδα ανιχνεύθηκαν πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB), άκρως επικίνδυνες
ενώσεις, αν και δεν ανήκουν στα φυτοφάρμακα.
Οπως ανέφερε στο «Βήμα» ο κ. Αχ. Πληθάρας, υπεύθυνος Εκστρατειών Πολιτικής
της WWF Ελλάς, «αυτό που μας ανησύχησε ιδιαίτερα δεν ήταν η ποσότητα των
χημικών – που ήταν σε χαμηλά επίπεδα – αλλά το γεγονός ότι ανιχνεύσαμε χημικά
που έχουν απαγορευθεί εδώ και πολλά χρόνια. Συν τοις άλλοις, γνωρίζουμε ότι τα
συγκεκριμένα χημικά συμπεριφέρονται ως ορμονικοί διαταράκτες και ότι έχουν την
τάση να συσσωρεύονται στους οργανισμούς ανθρώπων και ζώων παραμένοντας εκεί
για μεγάλο διάστημα. Το μεγάλο ερώτημα λοιπόν δεν είναι οι ποσότητες που
ανιχνεύονται τα χημικά στα τρόφιμα αλλά πώς αυτά τα χημικά αλληλεπιδρούν
μεταξύ τους και ποιες μπορεί να είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στον άνθρωπο
από την έκθεσή του σε αυτό το “κοκτέιλ” χημικών».
Το τρικ με τα όρια
Ολα τα στοιχεία που σας παραθέσαμε βασίζονται σε μια κύρια σύμβαση: στα
ανώτατα επιτρεπτά όρια – η ΕΕ έχει θέσει 17.000 διαφορετικά όρια για 150 ουσίες σε
ό,τι αφορά τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων (ο ενδιαφερόμενος μπορεί να τα δει στην
ηλεκτρονική διεύθυνση www. europa.eu. int/comm/food/plant/
protection/pesticides/index-en. htm). Ωστόσο, όπως σημειώνει ο κ. Φυτιάνος, «τα
όρια αυτά ουσιαστικώς δεν σημαίνουν τίποτε. Τα υπολείμματα των φυτοφαρμάκων
δρουν αθροιστικά στον οργανισμό και παράλληλα προσλαμβάνονται από πολλές και
διαφορετικές πηγές. Συγχρόνως η υπερκατανάλωση ενός προϊόντος μπορεί να
οδηγήσει αυτόματα και σε υπέρβαση των επιτρεπτών ορίων. Για όλους αυτούς τους
λόγους ο τρόπος προσδιορισμού τους έχει αμφισβητηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο και
συζητείται ολοένα και εντονότερα η αναθεώρησή του».
Παράλληλα τα θεμέλια της έννοιας των ανωτάτων επιτρεπτών ορίων κάνει να τρίζουν
μια άλλη έννοια η οποία δεν εμπίπτει στο λεξιλόγιο – ούτε στα αποτελέσματα – των
επισήμων φορέων. Πρόκειται για τη συνεργιστική δράση πολλών και διαφορετικών
φυτοφαρμάκων σε ένα προϊόν – ακόμη και αν όλες οι ουσίες που ανευρίσκονται είναι
εντός των επιτρεπτών ορίων. Ο καθηγητής του Τμήματος Χημείας του
Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Τρ. Αλμπάνης σημειώνει ότι «όσες δοκιμές έχουν γίνει
σχετικά με τη συνεργιστική δράση των φυτοφαρμάκων έχουν δείξει ότι αυτή ισχύει.
Εχει φανεί μετά από πειράματα σε ζώα ότι η ύπαρξη μιας δεύτερης ουσίας εντός του
οργανισμού μπορεί ενισχύσει την τοξικότητα μιας άλλης. Αυτού του είδους η έρευνα
είναι απολύτως απαραίτητη, είτε όμως είναι πολύ δύσκολη να γίνει είτε δεν βολεύει
κάποιους να γίνει».
Και για το ζήτημα των ανωτάτων επιτρεπτών ορίων που αποτελούν «καραμέλα» στα
χείλη των επισήμων ο κ. Αλμπάνης σημειώνει ότι αυτά αποτελούν ουσιαστικώς «τη
χρυσή τομή που τελικώς τίθεται όταν ζυγιστούν από τη μία το καλό της οικονομίας,
της παραγωγής και της βιομηχανίας και από την άλλη το καλό της δημόσιας υγείας».
Μπορείτε μάλλον να υποθέσετε προς τα πού κλίνει η ζυγαριά, θα σχολιάσουμε
εμείς…

*** Οι αναφορές σε συγκεκριμένα τοπωνύμια προκύπτουν από δειγματοληπτικούς

ελέγχους. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα τα προϊόντα μιας αναφερόμενης περιοχής είναι
προβληματικά ούτε και τα μόνα…

Το ΒΗΜΑ, 04/02/2007 , Σελ.: H04

ΔΟΚΙΜΙΟ ΜΕ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΑ Μ.Μ.Ε. & ΤΗ

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ

Τα μέσα ενημέρωσης από τη στιγμή που κατόρθωσαν να κερδίσουν

ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό και να εδραιώσουν τη λειτουργία τους στη
δημόσια ζωή των χωρών της Δύσης (κατά τον 19ο αιώνα), να γίνουν δηλαδή
“μαζικά”, αποτέλεσαν το σημείο συνάντησης της πολιτικής πληροφόρησης και
της προώ θησης οικονομικώ ν αγαθώ ν. Το φαινόμενο αυτό συνδέεται στενά με
την άνοδο και την κυριαρχία της αστικής τάξης στο πεδίο της πολιτικής και
της οικονομίας. ‘Ετσι, οι εφημερίδες και τα περιοδικά της εποχής γίνονται οι
βασικοί δίαυλοι της πολιτικής επικοινωνίας των κομμάτων και του
Κοινοβουλίου με τα αστικά (εγγραμματισμένα) στρώματα του πληθυσμού,
δηλαδή παράγοντες διαμόρφωσης της πολιτικής ιδεολογίας των αναγνωστών
τους. Από την άλλη πλευρά, επειδή η βιομηχανική παραγωγή και το εμπόριο
βρίσκονται στα χέρια ισχυρών μελών της αστικής τάξης, ο τύπος (με όργανο
τη διαφήμιση) μετατρέπεται βαθμιαία σε μοχλό προώθησης των
βιομηχανικών προϊόντων, και στη συνέχεια εξελίσσεται σε παράγοντα
διαμόρφωσης αυτού που σήμερα αποκαλούμε “καταναλωτική νοοτροπία”.
Αργότερα (κατά τον 20ο αιώνα) το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, μέσα
μεγάλου πληροφοριακού βεληνεκούς, προκαλούν πραγματική επανάσταση
στη μαζική επικοινωνία, καθώς “εκλαϊκεύουν” την ενημέρωση και
προσφέρουν ζωντανή και ελκυστική πρόσβαση στην επικαιρότητα για
εκατομμύρια ακροατών και θεατών. Στις μέρες μας η κατάσταση ουσιαστικά
δεν έχει αλλάξει, μόνο που το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ τείνει να
γίνει ολιγοπωλιακό, γεγονός που εξασφαλίζει σ’ αυτά ανυπολόγιστη
πληροφοριακή και πολιτική δύναμη κι ένα σχεδόν θεσμικό ρόλο (“τέταρτη
εξουσία”) μέσα στις σύγχρονες δημοκρατίες. Παράλληλα, εντάθηκε η
εμπορευματική τους λειτουργία, με την καταιγιστική επέκταση της
διαφήμισης και την καθιέρωση οικονομικών στηλών και εκπομπών, πράγμα
που είχε ως αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν το κοινό τους ταυτόχρονα ως
πολίτες και καταναλωτές. Αυτό ευνόησε την παρουσία του στοιχείου της
διασκέδασης (ως λόγου, κυρίως όμως ως εικόνας και ήχου)
ανταγωνιστικά προς το συστατικό της πληροφόρησης και επηρέασε
ποικιλότροπα τη μορφή και το περιεχόμενο όλων των μέσων .(κειμ.1)
[Κείμενο 1: Π. Πολίτης. Ο ανταγωνισμός του στοιχείου της πληροφόρησης και του στοιχείου
της διασκέδασης στον σύγχρονο επαγγελματικό δημοσιογραφικό λόγο. Η πίεση που ασκείται
από τους μηχανισμούς της αγοράς στη δημοσιογραφία να υπερβεί τον παραδοσιακό της ρόλο,
αυτόν της ενημέρωσης του κοινού για σημαντικά πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα και του
σχολιασμού τους, αποτυπώνεται στον ποιοτικό μετασχηματισμό του πολιτικού λόγου των
ΜΜΕ και τη θριαμβευτική διείσδυση της εικόνας (και του ήχου) σ' αυτά. Φαινόμενα όπως η
εικονοποίηση του τύπου (ολοσέλιδες εμπορικές αλλά και πολιτικές διαφημίσεις· φωτογραφίες
που "κυβερνούν" αντί του λόγου τις έντυπες σελίδες· η βαθμιαία μεταστροφή πολλών
περιοδικών -κατ' όνομα- σε φωτογραφικά άλμπουμ και κυρίως η σημειωτική άλωση της
πρώτης σελίδας των εφημερίδων από εικόνες "που μιλάνε από μόνες τους" και λέξεις ή
φράσεις που καμώνονται τις εικόνες), η οριακά πληροφοριακή, δηλαδή η διεγερτική
συναισθημάτων και παθών, χρήση της εικόνας στην τηλεόραση (υποχώρηση του σχολιαστικού
λόγου στην ειδησεογραφία προς όφελος της εικονικής της υποστήριξης -στο όνομα της
αληθοφάνειας, φυσικά-, σκανδαλώδης κατάχρηση της διαφήμισης, "διασκεδαστική" χρήση
της κατασκευασμένης ή της ζωντανής εικόνας) και, τέλος, η ακατάσχετη λογόρροια των
ραδιοφωνικών εκπομπών [DJ talk] καθώς επίσης και η πριμοδότηση του ήχου, που με τη
μορφή μουσικών ή διαφημιστικών μηνυμάτων κατατέμνει διαρκώς τον λόγο, αποτελούν τις
ορατές πλευρές της συγκινησιακής λειτουργίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης, δηλαδή ενός
πλέγματος από πρακτικές που φιλοδοξούν να προκαλέσουν οπτική ή/και ακουστική
απόλαυση στο “ακροατήριό” τους και όχι να αναμετρηθούν με την κριτική του συνείδηση,
διαμορφώνοντας περισσότερο καταναλωτικές συνήθειες σε υποκείμενα που “παίζουν” με
προϊόντα παρά πολιτικές και κοινωνικές νοοτροπίες σε σκεπτόμενα υποκείμενα. Η αόρατη
πλευρά της συγκινησιακής λειτουργίας των ΜΜΕ, που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τη γλωσσολογία,
συνδέεται με την υιοθέτηση του συνομιλιακού ύφους (Fowler 1991· Fairclough 1995). Αυτό
σημαίνει ότι τα μέσα ενημέρωσης, και ιδιαίτερα τα έγχρονα (ραδιόφωνο, τηλεόραση),
επιδιώκουν όλο και πιο πολύ να διοχετεύουν τις πληροφορίες και τα σχόλιά τους μέσα από
συμβάντα λόγου του τύπου της καθημερινής συνομιλίας, που μοιάζουν να καταργούν την
απόσταση ανάμεσα σε πομπούς και δέκτες και δίνουν στους τελευταίους την (ψευδ)αίσθηση
της οικειότητας. Οι συνεντεύξεις, τα πάνελ ή τα “παράθυρα” των ειδήσεων (που φιλοξενούν
“αστέρες” του δημόσιου βίου αλλά συχνά εκπαραθυρώνουν τον πολιτικό προβληματισμό)
έχουν υποκλέψει από την παραδοσιακή πολιτική αρθρογραφία το προνόμιο της ανάλυσης και
του σχολιασμού των ειδήσεων και έχουν μετασχηματίσει τον πολιτικό λόγο των ΜΜΕ σε
εύκολο συνήθως πολιτικό διάλογο, κάποτε και κουβεντολόι, ανάμεσα σε γνωστούς στο ευρύ
κοινό δημοσιογράφους και εξίσου γνωστά δημόσια πρόσωπα. Παράλληλα, το συνομιλιακό
ύφος έχει κυριαρχήσει και στο υπόλοιπο μέρος του προγράμματος των έγχρονων μέσων
(πρωινές εκπομπές πολιτικής και άλλης ενημέρωσης, πρωινές εκπομπές “του δρόμου”,
realityshows, τηλεοπτικά παιχνίδια κ.ά.), “κατασκευάζοντας τη συναίνεση” του κοινού, όπως
θα ‘λεγε ο Chomsky, δημιουργώντας δηλαδή οκνηρά “ακροατήρια”, που αρέσκονται να
βλέπουν ή να ακούν τη ζωή (όπως προβάλλεται) να περνά από μπροστά τους αλλά δεν
επιθυμούν να συμβάλουν στη διαμόρφωση των όρων της.)

Μέσα σ’ αυτά τα ιστορικά συμφραζόμενα πρέπει να νοηθεί και το

επικοινωνιακό πλαίσιο των ΜΜΕ. Τα πρόσωπα που “κάνουν το παιχνίδι” της
μαζικής επικοινωνίας είναι αφενός τα επιτελεία που παράγουν τον
ειδησεογραφικό και σχολιαστικό λόγο -αλλά και κάθε άλλη ποικιλία
δημοσιογραφικού κειμένου- και αφετέρου τα «ακροατήρια» που τον
προσλαμβάνουν και τον ερμηνεύουν. Η μεταξύ τους σχέση είναι ιδιόμορφη,
καθώς υπαγορεύεται από την (τεχνική) φύση και τον κοινωνικό ρόλο των
μέσων: η οιονεί συλλογική παραγωγή του δημοσιογραφικού λόγου, η ρητή ή
υπόρρητη έκφραση της ιδεολογικής ταυτότητας κάθε μέσου, το μεγάλο
πλήθος και η διασπορά των “ακροατηρίων”, αλλά και η περιοδικότητα
εκπομπής και λήψης μηνυμάτων, θεωρούνται οι κυριότερες συνιστώσες της
μαζικής επικοινωνίας. Θα τις εξετάσουμε με συντομία.

Σε αντιδιαστολή προς τις περισσότερες μορφές επικοινωνίας, όπου ο

παραγωγός του λόγου είναι ένα πρόσωπο, ο λόγος των ΜΜΕ εκπορεύεται
από έναν πομπό πολυπρόσωπο και ιεραρχημένο. Αυτό σημαίνει ότι
ενυπόγραφα και ανυπόγραφα κείμενα (προφορικά, όπως ένα ρεπορτάζ ή μια
συνέντευξη, ή γραπτά, όπως ένα κύριο άρθρο ή μια έρευνα), που φαίνονται
να ξεκινούν από το στόμα ή τη γραφίδα ενός ομιλητή ή συντάκτη, στην
πραγματικότητα ελέγχονται και πιθανόν τροποποιούνται από το εκδοτικό
επιτελείο (τους αρχισυντάκτες, τον διευθυντή σύνταξης ή τον διευθυντή-
εκδότη) είτε ως προς το περιεχόμενό τους -αν η τεκμηρίωσή τους θεωρηθεί
ανεπαρκής ή το σχολιαστικό τους μέρος βρεθεί να αποκλίνει από τον
ιδεολογικό προσανατολισμό του μέσου- , είτε ως προς το ύφος και την
οργάνωσή τους -αν δεν ανταποκρίνονται στην παράδοση που έχει
διαμορφώσει το συγκεκριμένο μέσο. Και πίσω απ’ όλους ο εκδότης-
ιδιοκτήτης, που μπορεί να μην παρεμβαίνει γλωσσικά στην παραγωγή
συγκεκριμένων κειμένων, σίγουρα όμως υπαγορεύει την εκδοτική ταυτότητα
και το ιδεολογικό στίγμα του εντύπου ή του καναλιού. Θα μπορούσε, λοιπόν,
κανείς να πει ότι ο επαγγελματικός δημοσιογραφικό ς λόγος είναι στη βάση
του πολυφωνικός (κειμ.2.)· και με την έννοια της διακειμενικότητας (το
δημοσιογραφικό κείμενο τροφοδοτείται από άλλα κείμενα τεκμηρίωσης)
αλλά και με την έννοια της διαστρωμάτωσης (των επανεγγραφών και
παρεμβάσεων που έχει δεχθεί ως την τελική του μορφοποίηση).

[ Κείμενο 2: Π. Πολίτης. Η ιδιαιτερότητα της παραγωγής του δημοσιογραφικού λόγου.

Υπάρχουν αντικειμενικοί και υποκειμενικοί παράγοντες που επιβάλλουν την πολυπρόσωπη
και στρωματική γραφή των ειδήσεων και άλλων δημοσιογραφικών κειμένων. Στους πρώτους
συγκαταλέγονται οι αδυσώπητοι χρονικοί περιορισμοί λήψης και επεξεργασίας της πρώτης
ύλης των ειδήσεων -διαφορετικοί για τον τύπο και την τηλεόραση- καθώς και άλλες
συμβάσεις του επαγγέλματος, όπως η τακτική συνεργασία ενός μέσου με τα διεθνή
πρακτορεία ειδήσεων και τους τοπικούς ανταποκριτές, που αν δεν ληφθούν σοβαρά υπόψη,
ίσως "τα νέα" να μην φτάσουν έγκαιρα και κατάλληλα στο κοινό τους. 'Ετσι, μια σειρά από
δημοσιογράφους με διακριτούς ρόλους και διαφορετικά μερίδια ευθύνης (τα οποία αυξάνουν
όσο η διαδικασία επεξεργασίας της πρώτης ύλης πλησιάζει προς την τελική μορφοποίηση και
την έκδοση/ δημοσιοποίησή της) αναλαμβάνουν όχι να αφηγηθούν -αφού αμερόληπτη
αφήγηση γεγονότων δεν μπορεί να υπάρξει- αλλά να μετασχηματίσουν σε λόγο ή να
αναπλαισιώσουν τα "γεγονότα" σύμφωνα με τις προδιαγραφές κάθε μέσου (Bell 1991). )
Αλλά από το σημείο αυτό αρχίζουν να εμπλέκονται και οι υποκειμενικοί (ιδεολογικοί)
παράγοντες: οι πρωτογενείς πηγές των ειδήσεων (κοινοβούλιο, αστυνομία, δικαστήρια,
εκκλησία, τοπική αυτοδιοίκηση, δημόσιες υπηρεσίες, εταιρίες, συνδικάτα, φυσικά πρόσωπα
κ.ά.) και οι δευτερογενείς πηγές (πρακτορεία ειδήσεων, άλλα μέσα ενημέρωσης) κρίνονται
ως προς την αντικειμενικότητα ή την ποιοτική υπεροχή τους -αν αυτή η κρίση δεν είναι
παγιωμένη από καιρό- ανάλογα με το σύστημα αξιών κάθε μέσου ή/και κάθε
δημοσιογράφου, και η αποτίμηση αυτή οδηγεί στην τάδε ή τη δείνα επιλογή και οργάνωση
του ειδησεογραφικού υλικού. Είναι, λοιπόν, φανερό ότι υπάρχει όσμωση ανάμεσα στα μέσα
μαζικής ενημέρωσης και τις πηγές των πληροφοριών τους. Ο επαγγελματικός
δημοσιογραφικός λόγος, αν και διαμεσολαβείται από άλλα "κείμενα" ("τα ίδια τα γεγονότα"),
ελέγχεται ως διαστρωματωμένος, δηλαδή με επανεγγραφές, που υπονοούν ότι το είδωλο της
πραγματικότητας που προβάλλεται από τα ΜΜΕ δεν είναι η πραγματικότητα "εκεί πέρα",
αλλά η πραγματικότητα που κατασκευάζεται μέσα από κοινωνικές, επαγγελματικές και
γλωσσικές πρακτικές της δημοσιογραφίας.]

Η ιδεολογική “επιβάρυνση” των μέσων ενημέρωσης -για την οποία

δέχονται συχνά επικρίσεις-, άλλοτε ως δηλωμένη προγραμματική πρόθεση
των πιο μαχητικών απ’ αυτά και άλλοτε ως διατυμπανιζόμενη
ειδησεογραφική αμεροληψία (στην πραγματικότητα ως απόκρυψη
ιδεολογίας) εκείνων που απευθύνονται σ’ ένα αδιαφοροποίητο κοινό, είναι
απόρροια της πρόσδεσής τους σε οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες,
που τα χρησιμοποιούν ως εργαλεία για την αύξηση της δύναμής τους. Η ρητή
έκφραση της ιδεολογίας ενός μέσου ενδιαφέρει κυρίως την κοινωνιολογία
και στηρίζεται στην ανάλυση περιεχομένου του δημοσιογραφικού λόγου.
‘Ομως, η γλωσσολογία και η ανάλυση λόγου ειδικότερα ενδιαφέρονται για
την υπόρρητη έκφραση της ιδεολογίας, όπως αυτή κωδικοποιείται στις
γραμματικές και λεξικές επιλογές ενός συντάκτη ή ομιλητή, ή διαχέεται στις
προϋποθέσεις και τα υπονοήματα που μοιράζονται πομπός και δέκτες ενός
δημοσιογραφικού κειμένου και που χωρίς αυτά η πρόσληψη και η κατανόησή
του καθίσταται προβληματική. Πιο συγκεκριμένα:

η χρήση λόγιων λέξεων (όλεθρος, ανέλεγκτος, ολισθαίνω), που

θεωρείται ότι προσδίδουν έναν τόνο σοβαρότητας και εγκυρότητας
στον λόγο·
η χρήση ορολογίας (κλωνοποίηση, παγκοσμιοποίηση, διαδίκτυο), που
υπαγορεύει την ιδέα του αυστηρού επιστημονικού και τεχνικού
πνεύματος·
η παθητικοποίηση (συνελήφθησαν είκοσι διαδηλωτές κατά τα χθεσινά
επεισόδια αντί, ας πούμε, ύστερα από εντολή του αρμόδιου εισαγγελέα
κ. Τάδε η αστυνομία συνέλαβε κλπ.), δηλαδή η αποφυγή της
ενεργητικής σύνταξης, που θα αποκάλυπτε δρώντα πρόσωπα,
υπεύθυνα για δυσάρεστα συμβάντα·
η εστίαση σε αξιολογικά επίθετα (σημαντικά κέρδη των μικρώ ν), που
εξυπηρετεί ιδιαίτερα τη διατύπωση κρίσεων και σχολίων·
η “διχαστική” χρήση αντωνυμιώ ν (η ομάδα του εμείς ως έκφραση της
ιδεολογικής συμπαράταξης απέναντι στην ομάδα του αυτοί ως
έκφραση του αντίπαλου συνασπισμού)·
οι μεταφορές (το «Βατερλό» της εξωτερικής πολιτικής, η «βουτιά» του
δείκτη του Χρηματιστηρίου) και οι μετωνυμίες (η δραχμή, η
 Σοφοκλέους, η Αθήνα, οι Βρυξέλλες ), καθιερωμένα εργαλεία μιας
διεθνοποιημένης δημοσιογραφικής αργκό·
η υποδηλωτική χρήση της στίξης στον γραπτό λόγο (υποσμηναγός (!)
αφαίρεσε τις απόρρητες δισκέτες, μικροί στις μεγάλες ώ ρες…) και ο
σκόπιμος παρατονισμός στον προφορικό λόγο (ΤΟ γεγονός της
χρονιάς), γνωστές στρατηγικές της λαϊκίζουσας δημοσιογραφίας,

είναι μερικά από τα γλωσσικά μέσα που έχουν μελετηθεί και συνδεθεί με
την απόκρυψη ή την υποδήλωση ιδεολογικών επιλογών(κειμ.3).
Παράλληλα, στο μακροεπίπεδο ενός κειμένου ή λόγου, και ιδιαίτερα στο
πλαίσιο της επιχειρηματολογίας, ανάλογο ρόλο πιστεύεται ότι παίζουν
ορισμένες αξιολογικές παραδοχές γύρω από έννοιες όπως λαός , έθνος ,
φυλή , παράδοση , ιστορία , δημοκρατία , γλώσσα κλπ. (κειμ.4) Οι παραδοχές
αυτές, αν και επίμαχες, συχνά εξυπακούονται ως άρρητες προκείμενες από
όπου προκύπτουν -υποτίθεται- συμπεράσματα που το κοινό δέχεται
αδιαμαρτύρητα ή, τουλάχιστον, κατανοεί χωρίς να απαιτείται λεπτομερής
στήριξή τους. Συνεπώς, η ιδεολογική στράτευση ή η κομψή απόκρυψή της,
με γλωσσικά εργαλεία σαν αυτά που προαναφέρθηκαν, πρέπει να θεωρηθούν
θεμελιώδη γνωρίσματα του είδους της επικοινωνίας που επιδιώκουν τα ΜΜΕ
αλλά και αντικείμενο διαπραγμάτευσης με το κοινό στο οποίο στοχεύουν.

[Κείμενο 3: Π. Πολίτης. Η σχέση γλώσσας και ιδεολογίας στον λόγο των μέσων μαζικής
ενημέρωσης.

Η φορμαλιστική προσέγγιση της γλώσσας, δηλαδή η μελέτη της γλώσσας ως συστήματος με

εσωτερική συνοχή και κανόνες αυτορρύθμισης και μετασχηματισμού, αδυνατεί να εξηγήσει
την ποικιλότητα των γλωσσικών χρήσεων σε όλες τις περιστάσεις επικοινωνίας που
εκτυλίσσονται αδιάκοπα ή των κειμένων που παράγονται καθημερινά μέσα σε κάθε
γλωσσική κοινότητα. Είναι η Λειτουργική Γλωσσολογία του Halliday που δοκιμάστηκε με
επιτυχία ως εργαλείο αποκάλυψης του νοήματος που κρύβεται πίσω από ένα πλήθος
συντακτικών ή λεξικών επιλογών των χρηστών μιας γλώσσας. Σύμφωνα, λοιπόν, με τη
Λειτουργική Γραμματική του Halliday, ο τρόπος με τον οποίον αναπαριστάνεται στη γλώσσα
η πραγματικότητα [ideationalfunction], ο τρόπος με τον οποίον τα συνομιλούντα υποκείμενα
χαράσσουν πάνω στη γλώσσα τις οπτικές τους [interpersonalfunction] και ο τρόπος με τον
οποίον η γλώσσα συγκροτείται σε κείμενα συνεκτικά και ερμηνεύσιμα [textualfunction]
αποτελούν τις τρεις “μεγαλειτουργίες”, δηλαδή γενικές κατηγορίες γλωσσικών χρήσεων που
ικανοποιούν τις ανάγκες της ανθρώπινης επικοινωνίας. Στο πλαίσιο κάθε μιας από τις
λειτουργίες αυτές οι χρήστες μιας γλώσσας κάνουν επιλογές συντακτικές, λεξικές και άλλες,
προκειμένου να ικανοποιήσουν συγκεκριμένες επικοινωνιακές ανάγκες, και οι επιλογές τους
αυτές υποδηλώνουν ιδεολογικές προτιμήσεις λιγότερο ή περισσότερο συνειδητές, σύμφωνα
-τουλάχιστον- με τη λεγόμενη Κριτική Γλωσσολογία, που δανείζεται τα εργαλεία της
Λειτουργικής Γραμματικής, για να δείξει ότι η συγκρότηση του νοήματος κάθε κειμένου
είναι πρωτίστως κοινωνική και δευτερευόντως ατομική διεργασία.

Εφαρμογές του λειτουργικού μοντέλου στη δημοσιογραφική γλώσσα οδήγησαν σε

ενδιαφέροντα ευρήματα. ‘Ετσι, για παράδειγμα, ο επίτιτλος (Αλυσιδωτές αντιδράσεις
προκαλεί παγκοσμίως η νομισματική θύελλα), ο τίτλος (Κρίσιμη μάχη δίδει ηδραχμή) και ο
υπότιτλος (Αντεπίθεση με ισχυρές εφεδρείες εναντίον των ξένων κερδοσκόπων) πρωινής
αθηναϊκής εφημερίδας ενεργοποιούν και τις τρεις “μεγαλειτουργίες”, ώστε μεταδίδουν στο
κοινό της μια σημαντική πληροφορία (οπωσδήποτε οικονομικού χαρακτήρα αλλά σχετικά
αδιευκρίνιστη), πλαισιωμένη από κοινωνικές και συναισθηματικές σημασίες. Πιο
συγκεκριμένα:

η συντακτική εστίαση στο αντικείμενο-πράξη (αντιδράσεις) -ποιων άραγε και τι

είδους;-
οι εμπρηστικές μεταφορές, που ανοίγουν και κλείνουν τον επίτιτλο εγκαθιστώντας ένα
κλίμα πανικού (από τον χώρο της χημείας η πρώτη αλλά με σαφή κοινωνικό
προσανατολισμό, από τον χώρο των καιρικών φαινομένων η δεύτερη αλλά με εξίσου
σαφή κοινωνικό προσανατολισμό)·
η υπόρρητη αξιολόγηση (αλυσιδωτές), όχι ουδέτερη περιγραφή της έκτασης και του
είδους των αντιδράσεων·
·η απόκρυψη μέσω της δεύτερης μεταφοράς του πραγματικού υποκειμένου (δηλαδή
μιας συγκεκριμένης οικονομικής διεργασίας) και η βύθισή του στο εσωτερικό της
πρότασης, επειδή προφανώς ο συντάκτης θεωρεί σημαντικότερη την καινούρια της
πληροφορία, τις “αλυσιδωτές αντιδράσεις”, και όχι τη δεδομένη, τη (γνωστή ήδη)
“νομισματική θύελλα”·
η επιλογή ενός συνεπαγωγικού ρήματος, που προβάλλει ως αιτιώδη, άρα προβλέψιμη,
τη σχέση ενός οικονομικού γεγονότος και των συνεπειών του·
ακόμη, η επιλογή του ενεστώτα, που δίνει παράταση ζωής σ’ ένα τετελεσμένο ίσως
γεγονός·
η με αξιώσεις οικουμενικότητας τεκμηρίωση (παγκοσμίως)·
τέλος, η χρήση λόγιων (παγκοσμίως) και τεχνικών (νομισματική) όρων·

όλα αυτά συνθέτουν ένα μήνυμα με τυπικά πληροφοριακό πυρήνα αλλά συναισθηματικά
φορτισμένο, διατυπωμένο σε επίπεδο ύφους υψηλό και τεχνικό συνάμα, με ιεραρχημένη
πρώτη τη νέα πληροφορία της πρότασης και “επιμελή” απόκρυψη των κοινωνικών
υποκειμένων, και αυτών που ευθύνονται για τη νομισματική θύελλα και εκείνων που
υφίστανται τα δεινά της.

Ανάλογες παρατηρήσεις μπορούν να γίνουν και για τη γλώσσα του (πριμοδοτημένου με

έντονα τυπογραφικά στοιχεία) τίτλου:

η εστίαση στο αντικείμενο της πρότασης (νέα πληροφορία)·

η ρητή αξιολόγηση (κρίσιμη) μιας αμφίρροπης οικονομικής διαδικασίας·
η δραματική μεταφορά από τον χώρο του πολέμου (μάχη) αλλά και η ομόλογη
συμβατικοποιημένη έκφραση δίδει μάχη, που φορτίζει συναισθηματικά την πρόταση,
καθώς αποσαφηνίζει τις “αλυσιδωτές αντιδράσεις” του επιτίτλου αντιπαραθέτοντας
 την εθνική μας οικονομία προς διεθνείς οικονομικούς κύκλους·
η μετωνυμία (δραχμή) και ο λόγιος τύπος δίδει είναι τα συστατικά ενός δεύτερου
μηνύματος που, ενώ προβάλλεται σημειολογικά ως κεντρικό στην πρώτη σελίδα της
εφημερίδας, νοηματικά εξαρτάται από τον επίτιτλο, μαζί με τον οποίο συστήνουν ένα
μικρό κείμενο.

Το σκηνικό ολοκληρώνεται στον υπότιτλο με τη συνέχιση της μεταφοράς του πολέμου

(αντεπίθεση, εφεδρείες), την εισαγωγή του στερεότυπου ενός “εχθρικού”, “κακού” και πολύ
συγκεκριμένου ‘Αλλου (των ξένων κερδοσκόπων) και την παράλειψη του ρήματος, που
συσκοτίζει την προτασιακή πληροφορία, ευνοεί όμως τη συγκινησιακή λειτουργία της
γλώσσας των τίτλων.

Ακόμη κι αν δεν οδηγηθούμε σε μιαν απροκάλυπτα ιδεολογική ανάγνωση ενός

δημοσιογραφικού κειμένου, ακολουθώντας τα βήματα της Kριτικής Γλωσσολογίας, που
αντιστοιχίζει γλωσσικές στρατηγικές σε ιδεολογικές, δηλαδή πολιτικές/ κοινωνικές, επιλογές
του συντάκτη/ ομιλητή, σίγουρα δεν μπορούμε να αρνηθούμε την καταστατική αρχή της
Λειτουργικής Γλωσσολογίας, ότι το υφάδι του λόγου μας πηγαινοέρχεται πάνω στο στημόνι
των κειμενικών και συμφραστικών δεδομένων του. ]

[Κείμενο 4: Π. Πολίτης. Η λειτουργία των στερεοτύπων στη γλώσσα των ΜΜΕ.

Τα στερεότυπα είναι έννοιες-κλειδιά με τριπλή λειτουργία: πρώτον, ηθική, δηλαδή

αξιολογική, γιατί αναφέρονται σε αξίες (Θεός, μητέρα, πατρίδα) ή απαξίες (Τούρκος,
Αλβανός, τρομοκράτης, άθεος) ευρείας κοινωνικής αποδοχής· δεύτερον, γνωσιακή, γιατί
αποτελούν δεξαμενές σύνθετων πληροφοριών, από τις οποίες ένας ομιλητής ή συγγραφέας
δεν χρειάζεται να ανασύρει παρά μόνο το σήμα τους, δηλαδή την ίδια τη λέξη-κλειδί, και το
"ακροατήριο" είναι σε θέση να ανασυνθέσει αυτομάτως την ιστορία και τις τρέχουσες
χρήσεις τους· και, τρίτον, διαπροσωπική, γιατί τα στερεότυπα εμπεριέχουν καθιερωμένα
υπονοήματα που ανταλλάσσονται ανάμεσα σε πομπούς και δέκτες διευκολύνοντας τη μεταξύ
τους επικοινωνία. Μ' άλλα λόγια, τα στερεότυπα είναι διαπραγματευτικές νοητικές
κατηγορίες που ευνοούν τη μαζική επικοινωνία και την ιδεολογική συνοχή της κοινωνίας.
Στην επαγγελματική δημοσιογραφική γλώσσα, γλώσσα εξ ορισμού δημόσια και
"επικοινωνιακή", γλώσσα των μεγάλων "ακροατηρίων" και της "κοινής γνώμης", τα
στερεότυπα απαντούν σε μεγάλη αφθονία. Δανειζόμαστε ένα παράδειγμα από πρωτοσέλιδο
εφημερίδας την επαύριο της τελετής υπογραφής της ένταξης της Ελλάδας στην Ε.Ο.Κ. (29
Μαΐου 1979): "Ταύτιση των πεπρωμένων μας με την Ευρώπη". Μια θεμιτή παράφραση του
τίτλου θα μπορούσε να είναι η εξής: "Η πολιτική και πολιτισμική ταυτότητα και η προοπτική
της σύγχρονης Ελλάδας είναι (ή, πρέπει να θεωρηθεί) ταυτόσημη μ' εκείνη της σημερινής
Ευρώπης ". Η πρόταση αυτή είναι το συμπέρασμα το οποίο επιχειρεί να υπαγορεύσει στο
κοινό του ο συντάκτης του τίτλου, εκμεταλλευόμενος τις άδηλες προκείμενες που
αντιπροσωπεύουν τα δύο θετικά στερεότυπα, αυτό που κρύβεται πίσω από το εγκλειστικό
"μας" (δηλαδή η συλλογική συνείδηση των Νεοελλήνων για την ιστορική και πολιτισμική
πορεία και συνέχεια του έθνους, συνείδηση που αναγνωρίζει κυρίως συγκλίσεις με την "ιδέα"
της Ευρώπης, κι ας ήταν κάποτε οι σχέσεις του Ελληνισμού με τη Δύση αποκλίνουσες ή και
εχθρικές) και το στερεότυπο "Ευρώπη", που υπονοεί την πολιτισμικά καταγωγική σχέση της
Δύσης με την Αρχαία Ελλάδα αλλά και τις ιδεολογικές και πολιτικές συγγένειες της
Νεότερης Ελλάδας με τη Δύση του Διαφωτισμού, των ατομικών δικαιωμάτων και του
κοινοβουλευτισμού, κι ας κυριαρχεί από καιρό σε καιρό στη χώρα μας αντιευρωπαϊκή
υστερία, όταν ισχυρές μειοψηφίες καπηλεύονται περιστάσεις και υποδεικνύουν τον δρόμο
της εθνικής ομφαλοσκοπίας. Αν, λοιπόν, "εμείς", οι 'Ελληνες, και η "Ευρώπη" είναι αυτό που
εξυπακούεται από τα στερεότυπα, τότε οι τύχες των μεν και των δε μοιάζει απόλυτα
φυσιολογικό να ταυτίζονται. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα στερεότυπα, επειδή συνιστούν
ευρύτατες νοητικές κατηγορίες, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανάλογα με τις περιστάσεις ως
είδος passepartout, δηλαδή ως αξιολογικά πρίσματα που φωτίζουν την πραγματικότητα από
διαφορετικές οπτικές γωνίες. 'Ετσι, για παράδειγμα, η "Ευρώπη" σε διαφορετικά πολιτικά
συμφραζόμενα θα μετατρέπονταν σε απόλυτα αρνητικό στερεότυπο χωρίς κανένα κίνδυνο
παρανόησής του από το κοινό. 'Ολα αυτά επιβεβαιώνουν πιστεύουμε τον ισχυρισμό μας ότι
τα στερεότυπα αποτελούν μέρος της υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας στην
επαγγελματική δημοσιογραφική γλώσσα.

Τα "ακροατήρια" των μέσων μαζικής ενημέρωσης έχουν μια φυσιογνωμία

ασυνήθιστη σε άλλες περιστάσεις επικοινωνίας. Είναι γενικά πολυπληθή
(όπως δηλώνει και ο φαινομενικά αθροιστικός, στην πραγματικότητα όμως
βαθιά περιφρονητικός χαρακτηρισμός "μαζική"), ετερόκλητα, μεταβαλλόμενα
σε αριθμό και σύνθεση , και ουσιαστικά άγνωστα ως προς την κοινωνική και
δημογραφική τους ταυτότητα στους δημοσιογράφους. Στα μάτια των
τελευταίων είναι -αν και υπάρχει η δυνατότητα ανάδρασης από μεριάς του
κοινού με τη μορφή προσωπικών παρεμβάσεων- δυνητικά "ακροατήρια",
γεγονός που επικαθορίζει την οργάνωση του περιεχομένου, την υφολογική
ποικιλία αλλά και τη σημειωτική, δηλαδή την οργάνωση των εικονικών
σημείων, κάθε μέσου (κειμ.5). Γι' αυτό, τα μέσα ενημέρωσης επιδίδονται σε
καθημερινό, αληθινά εξοντωτικό αγώνα, με όλα τα γλωσσικά, οπτικά ή
ακουστικά μέσα που διαθέτουν, στην προσπάθειά τους να μαντέψουν
προθέσεις και προσδοκίες, αρέσκειες και απαρέσκειες, και να προσελκύσο υν
το ενδιαφέρον των πολιτών-καταναλωτών. Ωστόσο, το κοινό ενός μέσου
ενημέρωσης αποτελεί σε μεγάλο βαθμό κατασκεύασμα της μαζικής
επικοινωνίας και των συμφερόντων που αυτή εξυπηρετεί. Αν όχι τόσο η
τηλεθέαση και η ακρόαση ραδιοφώνου, σίγουρα όμως η ανάγνωση
εφημερίδας ή περιοδικού είναι κανονικά μοναχική, δηλαδή υπεύθυνη, πράξη,
κάτι που σημαίνει ότι η περιγραφή των "ακροατηρίων" είναι λειψή, αν δεν
συνυπολογιστεί και η σκοπιά του αποδέκτη: η επιλογή ενός μέσου, η
πρόσληψη και η ερμηνεία της ύλης του είναι σε τελική ανάλυση προσωπική
υπόθεση. Η κοινωνική, οικονομική και άλλη διαστρωμάτωση (διάβαζε
"κατάτμηση") των "ακροατηρίων", που συνεπάγεται εξατομικευμένη θέαση,
ακρόαση και ανάγνωση των μηνυμάτων των ΜΜΕ, είναι ο αντίλογος στην
υποτιθέμενη παντοδυναμία τους. Η περιπέτεια της πρόσληψης του
δημοσιογραφικού λόγου είναι η περιπέτεια της ίδιας της μαζικής επικοινωνίας
με το κοινό της.

[Κείμενο 5: Π. Πολίτης. Ο σχεδιασμός των "ακροατηρίων" από τα μέσα μαζικής

ενημέρωσης.
Η μαζική επικοινωνία αφορά ακροατήρια υπό συνεχή διαμόρφωση, είτε ως προς τον
πληθυσμό είτε ως προς τη σύνθεσή τους. Αυτό σημαίνει ότι, ενώ κάθε μέσο έχει τους
σκοπούμενους -κατά φύλο, ηλικία ή επάγγελμα- αποδέκτες του [addressees], ταυτόχρονα έχει
και, κυρίως, επιδιώκει να έχει ή να προσελκύσει και τους συμπτωματικούς ακροατές
[overhearers], θεατές ή αναγνώστες, επειδή κάθε τηλεοπτικό κανάλι, ραδιοφωνικός σταθμός
ή εφημερίδα είναι επιχειρήσεις που συντηρούνται οικονομικά από τα “ακροατήριά” τους. Η
“σιωπή” του μεγάλου κοινού είναι δίκοπο μαχαίρι για τα ΜΜΕ: αφενός εξασφαλίζει σ’ αυτά
μιαν επικοινωνιακή (κάποτε και προπαγανδιστική) δύναμη, που απορρέει από τη μονολογική
τους φύση/ λειτουργία και είναι πολλές φορές υπερβάλλουσα με τα μέτρα της δημοκρατίας,
και αφετέρου τα αφήνει στο σκοτάδι σε ό,τι αφορά τις αντιδράσεις του κοινού τους, γιατί η
ανάδραση στη μαζική επικοινωνία είναι περιορισμένη και επιλεκτική. Ο τεχνικός όρος
σχεδιασμός ακροατηρίου (Bell 1991) αναφέρεται σε “ασκήσεις επί χάρτου” που διεξάγουν
συνεχώς τα μέσα ενημέρωσης, για να καταφέρουν (αναπαριστώντας τους ρόλους και τις
επικοινωνιακές ανάγκες των αποδεκτών τους) να χειραγωγήσουν αλλά και να αυξήσουν το
κοινό τους, ένα κοινό που έχει τόση σχέση με το πραγματικό κοινό όση σχέση έχει η άσκηση
επί χάρτου με τον πραγματικό πόλεμο. Οι αποκλίσεις ανάμεσα σ’ ένα δυνητικό και ένα
πραγματικό ακροατήριο συχνά εμβάλλουν τα μέσα ενημέρωσης σε περιπέτειες που
κοστίζουν σε απήχηση και κέρδη και όχι σπάνια τα οδηγούν σε επιχειρηματικό αδιέξοδο.

Με δύο τρόπους προσπαθούν τα ΜΜΕ να “σχεδιάσουν το ακροατήριό” τους: ο πρώτος, που

επικεντρώνεται στη συμπεριφορά του “ακροατηρίου”, είναι οι μετρήσεις προτιμήσεων του
κοινού που παραγγέλλουν σε εταιρίες δημοσκοπήσεων για λογαριασμό τους τα ίδια τα μέσα
μαζί με τις αυθόρμητες αντιδράσεις που φθάνουν σε μια εφημερίδα από τη στήλη της
αλληλογραφίας ή τα τηλεφωνήματα που δέχεται από το κοινό του ένας τηλεοπτικός ή
ραδιοφωνικός σταθμός. Οι εκμαιευμένες και οι αυθόρμητες αντιδράσεις του κοινού είναι για
κάθε μέσο το βαρόμετρο της μικρότερης ή μεγαλύτερης ανταπόκρισής του, μόνο που ποτέ
δεν είναι αρκετές ή αρκούντως αντιπροσωπευτικές, ώστε να μπορέσει να αξιολογήσει με
ασφάλεια την αποτελεσματικότητα των μηνυμάτων που στέλνει στο κοινό του. Ο δεύτερος
τρόπος σχεδιασμού ακροατηρίου, που επικεντρώνεται στις δημοσιογραφικές και εκδοτικές
πρακτικές, άρα έχει αυτονόητο γλωσσικό ενδιαφέρον, συνδέεται με τη μορφολογία (δηλαδή
το ύφος), τη θεματική και, γενικά, την ταυτότητα ενός εντύπου ή ενός καναλιού.

Είναι σχηματικός αλλά όχι παραμορφωτικός ο διαχωρισμός των μέσων ενημέρωσης σε

“έγκυρα” και “λαϊκά”: τα πρώτα σχεδιάζονται για μάλλον απαιτητικά “ακροατήρια”, αφού
στοχεύουν κυρίως τον homopoliticus, πριμοδοτούν την πληροφόρηση και όχι το
διασκεδαστικό στοιχείο, χωρίς να παραμελούν την ψυχαγωγία (με την έννοια του ελεύθερου
παιχνιδιού ή της αναστροφής με την τέχνη), αποφεύγουν θέματα που απευθύνονται στο
θυμικό και τα πάθη των ανθρώπων, ενδιαφέρονται για μείζονα κοινωνικά και πολιτικά
προβλήματα, χαρακτηρίζονται από καλώς εννοούμενο εγκυκλοπαιδισμό, προτιμούν μια
υψηλή ποικιλία ύφους και, γενικά, επιζητούν ενεργητικούς, συμμετοχικούς δέκτες. Τα
δεύτερα σχεδιάζονται για λιγότερο απαιτητικά “ακροατήρια”, αφού στοχεύουν σε κοινό που
καταναλώνει πληροφορίες και αγαθά με αλλοτριωμένη (δηλαδή, ψευδή) συνείδηση. Το
στοιχείο της διασκέδασης με τη μορφή της γαργαλιστικής θεματολογίας και γραφής και η
κυριαρχία της εικόνας ως τεκμηρίου ή διαφήμισης τίθενται στην υπηρεσία της
καταγοήτευσης ακροατών ή αναγνωστών που επιλέγουν τον ρόλο του θεατή των δρωμένων.
Και μια καταληκτική παρατήρηση: παρά την εγνωσμένη αποτελεσματικότητά τους η
“έγκυρη” και η “λαϊκή” δημοσιογραφία δεν κατασκευάζουν “ακροατήρια”, προτείνουν
“μόδες” υπό συνεχή αναθεώρηση. ]

Η περιοδικότητα της ενημέρωσης είναι ο τελευταίος ρυθμιστικός της μαζικής

επικοινωνίας παράγοντας που εξετάζουμε. Περιοδικότητα σημαίνει δύο
πράγματα: ότι κάθε μέσο ενημέρωσης είναι υποχρεωμένο να κινείται στη
διάσταση του γραμμικού χρόνου των καθημερινών γεγονότων, να
“παρακολουθεί την επικαιρότητα”, και ότι δεσμεύεται από τη συχνότητα με
την οποία αποστέλλει στο κοινό του καινούρια μηνύματα. Τα έγχρονα μέσα
(ραδιόφωνο, τηλεόραση) υπερτερούν έναντι του τύπου σε σχέση με την
περιοδικότητα για λόγους προφανείς (τεχνικούς). Αλλά αυτό δεν είναι το
κυριότερο: η περιοδικότητα συνδέεται με τις συνήθειες και τις προτιμήσεις
που αναπτύσσει το κοινό για την ποιότητα, την ποσότητα και την ταχύτητα
των πληροφοριών που δέχεται. Η τηλεόραση και το ραδιόφωνο εθίζουν τους
θεατές/ ακροατές τους σε λίγες, εντυπωσιαστικές και ταχύτατα
μεταδιδόμενες πληροφορίες-συμβάντα, που τους οδηγούν στο να βιώνουν ένα
παρόν χωρίς διάρκεια και σύνδεση με το παρελθόν, το οποίο είναι έτοιμο να
δώσει τη θέση του σε πολυάριθμα παρόμοια στιγμιαία “παρόντα” της
επικαιρότητας του μέλλοντος. Αυτός ο κατατεμαχισμός του χρόνου είναι
μικρότερος στον τύπο, όπου η ανάγκη σχολιασμού των γεγονότων επιτρέπει
το καταστάλαγμά τους, το τόσο χρήσιμο για την κατανόηση της
πραγματικότητας και των αλλαγών της. Η περιοδικότητα, τέλος, έχει
επιπτώσεις και στη γλώσσα των μέσων: ο ασθμαίνων, ελλειπτικός και
υποδηλωτικός, συνθηματολογικός και έντονα συναισθηματικός, σύμμετρος
με τον ταχύτατα εκφερόμενο λόγο της καθημερινής συνομιλίας λόγος των
έγχρονων μέσων αντιπαρατίθεται στον άνετο, πληθωρικό, επεξεργασμένο με
προσοχή, λεπτομερειακό και αποδεικτικό λόγο του τύπου.]

Οι διαπιστώσεις αυτές μπορούν να θεωρηθούν είδος εισαγωγής στο

ζήτημα της “γλώ σσας των μέσων μαζικής ενημέρωσης“. Υπάρχει, πράγματι,
διακριτή ποικιλία ύφους [register] που να χαρακτηρίζει το σύνολο της
δημοσιογραφικής γλώσσας -έστω της επαγγελματικής; Μπορούμε να μιλούμε
για δημοσιογραφικό ύφος [journalese] άμεσα αναγνωρίσιμο από τους
αποδέκτες των ΜΜΕ; Απάντηση σε τέτοια και παρόμοια ερωτήματα
επιχείρησαν να δώσουν παλιότερες γλωσσολογικές εργασίες, που
υποχρεώθηκαν καταρχήν να ταξινομήσουν τα είδη δημοσιογραφικών
κειμένων και εν συνεχεία να επιλέξουν εκείνα που συνδέονται με την
ειδησεογραφία (το κατεξοχήν αντικείμενο της δημοσιογραφίας): πρωτίστως
την ειδησεογραφία την ίδια [newsreporting] και δευτερευόντως την πολιτική
αρθρογραφία [presseditorials] και το πολιτικό ρεπορτάζ [pressreportage]
μεταξύ των γραπτών ειδών, και τη συνέντευξη [ interview] ή τα “στρογγυλά
τραπέζια” [paneldiscussions] μεταξύ των προφορικών ειδών, αναγνωρίζοντας
παράλληλα δύο πράγματα: πρώτον, ότι πρέπει να οριοθετήσουμε τη
“δημοσιογραφική γλώσσα” αποκλείοντας είδη κειμένων με υβριδική
γραμματειακή ταυτότητα, όπως το δοκίμιο, και αδιάφορα προς την
επικαιρότητα, όπως το επιστημονικό άρθρο -κι ας φιλοξενούνται συχνά σε
εφημερίδες και περιοδικά· και, δεύτερον, ότι ο περιληπτικός
χαρακτηρισμός “δημοσιογραφική γλώσσα” δεν ορίζει μιαν αυστηρά
προσδιορισμένη ποικιλία ύφους, που να μπορεί να αντιδιασταλεί προς
άλλες γνωστές (θεολογική, νομική κ.ά.)(κειμ.6), επειδή η γλώσσα των
επαγγελματιών δημοσιογράφων είναι υποχρεωτικά εκλεκτικιστική, καθώς
υπαγορεύεται από την παράδοση κάθε είδους κειμένου χωριστά, παράδοση
που με τη σειρά της προσδιορίζεται από ιστορικά και κοινωνικά
συμφραζόμενα. ‘Αρα, ο όρος γλώ σσα των ΜΜΕ [medialanguage] είναι
λιγότερο υφολογικός και περισσότερο τυπολογικός χαρακτηρισμός του
“σκληρού πυρήνα” των κειμένων της επαγγελματικής δημοσιογραφίας, η
οποία, όπως προαναφέραμε, ενδιαφέρεται κυρίως για τη μετάδοση και τον
σχολιασμό των ειδήσεων.

[Κείμενο 6: Π. Πολίτης. 'Εχει η επαγγελματική δημοσιογραφική γλώσσα ως σύνολο

γλωσσικά χαρακτηριστικά διαφορετικά από άλλες γλωσσικές ποικιλίες;

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι σε γενικές γραμμές αρνητική, ακόμη κι αν εξαιρέσουμε
από το πεδίο του δημοσιογραφικού λόγου είδη κειμένων με δηλωμένες προτιμήσεις
λογοτεχνικές, όπως το χρονογράφημα και η επιφυλλίδα, ή αυτοβιογραφικές, όπως τα
προσωπικά σχόλια, ή, ακόμη, αποδεικτικές, όπως οι δημοσιογραφικές έρευνες, και
συγκεντρώσουμε την προσοχή μας αποκλειστικά σε τυπικά δημοσιογραφικά κείμενα
(προφορικά ή γραπτά, διαλογικά ή μονολογικά), που αναπαριστούν και σχολιάζουν την
τρέχουσα πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα, όπως οι ειδήσεις, τα ρεπορτάζ, τα πολιτικά
άρθρα, οι συνεντεύξεις και τα πάνελ (Crystal& Davy 1969). Οι μέχρι τώρα υφολογικές και
υφομετρικές έρευνες, που μελέτησαν όψεις του λεξιλογίου και ορισμένες συντακτικές δομές
δημοσιογραφικών κειμένων, δεν έδειξαν σημαντικές αποκλίσεις της επαγγελματικής
δημοσιογραφικής γλώσσας (ως συνόλου) είτε από την κυρίαρχη γλωσσική ποικιλία είτε από
άλλες ποικιλίες, όπως αυτή του επιστημονικού λόγου ή του λόγου πειθούς. Υπάρχουν,
ωστόσο, ενδείξεις, ότι είδη κειμένων με διακριτούς στόχους και θεμελιώδεις λειτουργίες στο
πεδίο της μαζικής επικοινωνίας (ενημέρωση για τα δρώμενα από πρωτογενείς ή δευτερογενείς
πηγές/ σχολιασμός των γεγονότων από πρόσωπα με αυξημένη πολιτική ή κοινωνική δύναμη,
ή δημοσιογράφους) τείνουν να διαμορφώσουν ένα αναγνωρίσιμο γλωσσικό "ιδίωμα".
Παραδείγματα αποτελούν η πολιτική ειδησεογραφία (Jucker 1992), ο σχολιασμός αθλητικών
γεγονότων (Ghadessy 1988), οι συνεντεύξεις (Jucker 1986) και τα talkshows (Penz 1996).
Παρά τις ιδιαιτερότητες της δημοσιογραφικής παράδοσης μιας χώρας, το προσωπικό στιλ
των δημοσιογράφων, το διαφορετικό προφίλ των διαφόρων μέσων ενημέρωσης ή τα
"ακροατήρια" που συνεχώς μεταβάλλονται, είδη κειμένων όπως τα παραπάνω φαίνεται να
διαθέτουν διαφορικά δομικά, υφολογικά ή συμφραστικά γνωρίσματα. ]

Οι μελέτες που κινούνται στο πλαίσιο της παραδοσιακής υφολογίας

εξετάζουν, μέσα από μια τυπικά περιγραφική οπτική, κυρίως τη σύνταξη και
το λεξιλόγιο και -σε μικρότερο βαθμό- τη φωνολογία, τη μορφολογία ή τον
επιτονισμό και τη στίξη ειδησεογραφικών και σχολιαστικών κειμένων.
Συχνά, μάλιστα, συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στους τίτλους της
πρώτης σελίδας των εφημερίδων [ headlines ] ή τις περιλήψεις που
ανοίγουν τα δελτία ειδήσεων στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο, το
“σήμα κατατεθέν ” της σύγχρονης δημοσιογραφίας. .(κειμ.7)
[Κείμενο 7: Π. Πολίτης. Η λειτουργία των τίτλων [headlines] στον τύπο και την τηλεόραση.

Εδώ και δεκαετίες έχει παρατηρηθεί ότι η πρώτη σελίδα των εφημερίδων δεν πληροφορεί
απλώς τους αναγνώστες της για τα “νέα” της ημέρας, τα αναγγέλλει κιόλας “φωναχτά”. Αυτό
το προσκλητήριο σήμα στηρίζεται στη μορφή και τη γλώσσα των τίτλων, που διαφέρουν από
το υπόλοιπο σώμα της εφημερίδας -σ’ αυτή τη διαπίστωση συγκλίνουν όλοι οι μελετητές της
γλώσσας των πρωτοσέλιδων (βλ. ενδεικτικά Mardh 1980· Iarovici & Amel 1989· Thogmartin
1991· Mäkelä 1993). Επειδή οι εφημερίδες επιδιώκουν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των
δυνητικών αναγνωστών τους, να τους οδηγήσουν δηλαδή στην ανάγνωση και των
εσωτερικών σελίδων, οικονομούν τις σημαντικότερες ειδήσεις με γλώσσα υφολογικά
σημαδεμένη (ελλειπτικές προτάσεις, καθημερινό και “λαϊκό” λεξιλόγιο που μεταδίδει τον
τόνο της οικειότητας, υποδηλώσεις που εύκολα αναγνωρίζονται από το αναγνωστικό κοινό,
μεταφορές και μετωνυμίες, μη δηλωτικές γλωσσικές πράξεις, όπως ερωτήσεις, προτροπές και
αναφωνήσεις, κλπ,) και σημειωτικά πριμοδοτημένη (κεφαλαία και έντονα στοιχεία,
εμβληματική χρήση των λέξεων, ρητορική χρήση της στίξης, σύμπλεξη του λόγου με την
εικόνα κλπ). ‘Ετσι, οι τίτλοι μπορούν να θεωρηθούν ταυτόχρονα είδος κειμένου -ίσως το
ευκολότερα αναγνωρίσιμο ανάμεσα στα δημοσιογραφικά-, αφού τα γλωσσικά
χαρακτηριστικά τους αποκλίνουν και από την κυρίαρχη νόρμα αλλά και από το “ιδίωμα” των
εσωτερικών σελίδων της εφημερίδας, και μετα-κείμενο, αφού συνοψίζουν και σχολιάζουν το
κείμενο ή τα κείμενα που ακολουθούν.

Στην εποχή μας έχει συντελεστεί ένας βαθμιαίος μετασχηματισμός της μορφής (κυρίως) αλλά
και της γλώσσας των τίτλων. Η προώθηση οικονομικών αγαθών από τα ΜΜΕ, που
μεταφράζεται σε αύξηση της ποσότητας και της επιρροής της εικόνας (διαφημιστικής και μη)
πάνω στο κείμενο, είχε επιπτώσεις και στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Η παλαιότερη
διάκριση των τίτλων σε τίτλους που πληροφορούν, δηλαδή εισάγουν άμεσα τον αναγνώστη
στη θεματολογία του εντύπου, (και συνεπώς προτιμούνται από τις “έγκυρες” εφημερίδες και
περιοδικά) και τίτλους που διασκεδάζουν, δηλαδή παρελκύουν τον αναγνώστη σοκάροντάς
τον ευχάριστα, (και συνεπώς προτιμούνται από τις “λαϊκές” εφημερίδες και περιοδικά) έχει
εν μέρει ανατραπεί: όλα τα έντυπα μεγάλης κυκλοφορίας, “έγκυρα” και μη, υποκύπτουν
εύκολα στον πειρασμό της συναισθηματικής χρήσης των τίτλων και της παραχώρησης όλο
και περισσότερου χώρου στην εικόνα, που είναι άλλοτε συμμαχική προς τον λόγο και άλλοτε
κυριαρχική πάνω του. Το συμπέρασμα είναι ότι στο πεδίο της πρώτης σελίδας το
πληροφοριακό στοιχείο του τύπου φαίνεται να στενάζει κάτω από την πίεση του
διασκεδαστικού στοιχείου, που υπηρετεί όχι μόνο πρακτικά (αναγγέλλοντας προϊόντα και
υπηρεσίες) αλλά και ιδεολογικά τα μέσα ενημέρωσης-οικονομικές επιχειρήσεις.
Αξιοσημείωτο είναι και το σχετικά πρόσφατο (στην Ελλάδα) φαινόμενο της χρήσης τίτλων
στις τηλεοπτικές ειδήσεις: η τηλεόραση, μετά από αγώνα δεκαετιών να οπτικοποιήσει τα
γεγονότα, προκειμένου να πείθουν αυτά τα ίδια για την αλήθεια τους και να
προσλαμβάνονται από τους θεατές πιο ευχάριστα, μοιάζει να επιστρέφει στον λόγο. Μόνο
που οι τίτλοι των τηλεοπτικών ειδήσεων δεν αποτελούν δυστυχώς κριτικά σχόλια αλλά
σφραγίδες που εντυπώνονται (με την επίμονη προβολή τους) στο υποσυνείδητο των θεατών
χειραγωγώντας τους προς αντιλήψεις στερεοτυπικές και αξίες όπως αυτές που αναπαράγουν
οι τίτλοι-κράχτες της έντυπης δημοσιογραφίας.]
‘Ετσι, σε ό,τι αφορά τη σύνταξη, φαινόμενα με σχετικά υψηλή συχνότητα
εμφάνισης (ιδιαίτερα στον τύπο) θεωρήθηκαν:

η αντιστροφή της σειράς Υποκείμενο -Ρήμα, που σε γλώσσες όπως η νέα

ελληνική δεν είναι η πλέον αναμενόμενη και χρησιμοποιείται για να
προβληθεί η καινούρια πληροφορία μιας πρότασης ( Σκληραίνει η στάση
των Σκοπίων για το όνομα)·
η πρόταξη επιρρηματικώ ν, που φέρνει στο προσκήνιο συστατικά της
καινούργιας πληροφορίας, όπως ο χώρος ή ο χρόνος των συμβάντων
(Έως τις 6.00 σήμερα τα καταστήματα)·
η εκτεταμένη χρήση τροποποιητώ ν (προσδιορισμών) πριν ή μετά την
κεφαλή μιας ονοματικής φράσης (ουσιαστικό) και, μάλιστα, αξιολογικών
επιθέτων, που φορτίζουν συναισθηματικά τον λόγο (Ιδιαίτερα ευνοϊκό
κλίμα στην οικονομία)·
η παθητικοποίηση, σύνταξη που εναρμονίζεται με το τυπικό, επίσημο και
απρόσωπο ύφος, το οποίο συχνά υιοθετούν οι επαγγελματίες
δημοσιογράφοι, κατεξοχήν στους τίτλους (Η διαφορά 3% θεωρείται
ασφαλής από τους νικητές και ανατρέψιμη από τους ηττημένους )·
η ονοματοποίηση, δηλαδή η μετατροπή μιας ρηματικής φράσης σε
ονοματική, όπου το ρήμα έχει αντικατασταθεί από ομόρριζο μεταβατικό
ουσιαστικό (εξοικονομώ ενέργεια –> εξοικονόμηση ενέργειας), σύνταξη
που επίσης χρησιμοποιείται ως στρατηγική υψηλού ύφους·
οι ελλειπτικές δομές (για παράδειγμα, η παράλειψη του άρθρου ή του
ρήματος της πρότασης), που κυριαρχούν στους τίτλους των ειδήσεων
(Δολάριο: σήμερα τα επιτόκια) και έλκουν την καταγωγή τους από τη
λαϊκίζουσα δημοσιογραφία, η οποία καθιέρωσε ένα λόγο
συνθηματολογικό και υπαινικτικό, κλπ.

Στο επίπεδο του λεξιλογίου χαρακτηριστικά φαινόμενα θεωρήθηκαν:

το πλήθος νέων και ασυνήθιστων συνθέτων-ζευγώ ν (τιμές-φωτιά,

τιμολόγιο-μαϊμού, στροφή-καρμανιόλα)·
το πλήθος των αξιολογικώ ν επιθέτων που λειτουργούν ως ποιοτικά
υπερθετικά (ανελέητος, πύρινος, αδιανόητος, σατανικός, εφιαλτικός)·
η προτίμηση σε εκφραστικά κλισέ (Ένα βήμα πριν από… , υπάρχει άμεσος
κίνδυνος να…, ραγδαίες εξελίξεις σε…)·
ο εκτεταμένος δανεισμός ιδιαίτερα από την αγγλική (δάνεια
μεταφραστικά, όπως κλωνοποίηση, ή δάνεια αναφομοίωτα, όπως θρίλερ ,
debate)·
η επιμονή στο τεχνικό λεξιλόγιο (για παράδειγμα της οικονομίας,
υποτίμηση, διολίσθηση, μετοχοποίηση, κεφαλαιοποίηση)·
οι μεταφορές (Το πόρισμα της επιτροπής καίει τον Χ, ανάχωμα στην
ανηθικότητα, τα θύματα της φτώ χειας)·
η μίμηση της άτυπης καθημερινής γλώ σσας (Μαγειρεύει μεταθέσεις το
 Υπουργείο, τα βρήκαν τελικά οι δύο Υπουργοί Εξωτερικώ ν ) αλλά και η
πομπώ δης γλώ σσα (Αλώ βητη εξέρχεται η οικονομία , το Έθνος θρηνεί τον
θάνατο του μεγάλου ηγέτη του)·
ένα μεγάλο φάσμα λέξεων που εισάγουν παραθέματα ή αφηγήσεις (είπε,
επανέλαβε, δήλωσε, ομολόγησε) κλπ.

Το πρόβλημα είναι ότι και οι πιο φιλόδοξες από τις εργασίες με

περιγραφικό προσανατολισμό δεν κατάφεραν να οδηγηθούν σε μια σύνθεση
σχετικά με την ταυτότητα της “δημοσιογραφικής γλώσσας”. Συνεισέφεραν,
πάντως, στην κριτική αντιμετώπιση της φιλολογίας που σχετίζεται με “τη
γλώσσα των ΜΜΕ” και έδειξαν τον κατακερματισμό της όχι μόνο σε σχέση
με τα διάφορα είδη δημοσιογραφικών κειμένων, αλλά και σε σχέση με τη
δημοσιογραφική παράδοση και τη γλώσσα μιας χώρας, τη διάκριση των
μέσων σε “λαϊκά” και “σοβαρά” (τα πρώτα πλειοδοτούν υπέρ του στοιχείου
της διασκέδασης, ενώ τα δεύτερα υπέρ εκείνου της πληροφόρησης), τον
βαθμό ιδεολογικής στράτευσης του μέσου ή χειραγώγησης του κοινού του,
τον εθνικό ή τοπικό χαρακτήρα του μέσου, το αδιαφοροποίητο ή ειδικό
“ακροατήριο” στο οποίο απευθύνεται ένα μέσο ή, ακόμη, το ιδιόλεκτο κάθε
δημοσιογράφου.

Τα αδιέξοδα της υφολογικής προσέγγισης της “δημοσιογραφικής

γλώσσας” επιχείρησε, από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, να υπερβεί η
Κριτική Γλωσσολογία και αργότερα η Kριτική Aνάλυση Λόγου, δύο τάσεις
που συνδυάζουν τα πορίσματα της Λειτουργικής Γλωσσολογίας του Halliday
με μια δηλωμένη ιδεολογική ανάγνωση του λόγου των ΜΜΕ, δηλαδή μια
προσπάθεια να έρθουν στο φως -με στόχο τη διαμόρφωση αναγνωστικής
συνείδησης από το κοινό- οι γλωσσικές επιλογές μέσω των οποίων
αναπαριστάται (ωραιοποιείται, εξιδανικεύεται, παραποιείται ή συσκο τίζεται)
η κοινωνική πραγματικότητα στα μέσα ενημέρωσης. ‘Ετσι, η απόκρυψη μέσα
στην πρόταση δρώντων (δηλαδή υπεύθυνων για ανεπιθύμητα γεγονότα)
προσώπων με την παθητικοποίηση και την ονοματοποίηση, η σκόπιμη
προβολή δρώντων προσώπων (για λόγους ιδεολογικής συμπάθειας) με την
έμφαση ή τη χρήση αξιολογικών προσδιοριστικών, η αντίστοιχη απόκρυψη ή
προβολή συμβάντων και καταστάσεων με την επιλογή κατάλληλων (ας
πούμε, μεταβατικών) ρημάτων, η εκμετάλλευση των τροπικοτήτων -αφενός
της επιστημικής, δηλαδή λέξεων και φράσεων που δηλώνουν το αβέβαιο, το
πιθανό ή το αμφίβολο, και μεταδίδουν στον λόγο τον αέρα της μετριοπάθειας
και της διάθεσης για διάλογο ( Πιθανολογείται ότι οι λόγοι της παραίτησης
του κυβερνητικού εκπροσώ που είναι προσωπικοί), και αφετέρου της
δεοντικής, δηλαδή λέξεων και φράσεων που δηλώνουν το πρέπον, το
απαγορευμένο ή το επιτρεπόμενο, και προσφέρονται για την υπαγόρευση
κοινωνικών κανόνων και στάσεων (Να αποτραπεί η αναμέτρηση)-, η
πυροδότηση της συναισθηματικής σημασίας λέξεων-αξιών, που εύκολα
ανακαλούν ψυχολογικούς συνειρμούς στο θυμικό του κοινού, και οι κάθε
είδους συνδηλωτικές σημασίες (καθιερωμένες ή πρωτότυπες μεταφορές,
προσωποποιήσεις κ.ά.) είναι οι κυριότερες στρατηγικές που μελετήθηκαν,
προκειμένου να δειχθεί ότι η γλώσσα των ΜΜΕ είναι “ένοχη”, αφού σε
συγκεκριμένες χρήσεις της εμπεριέχεται ιδεολογία, δηλαδή ρητή ή
(συνήθως) υπόρρητη αναπαράσταση αντικρουόμενων κοσμοειδώλων, που
αποδίδουν την ασυμφιλίωτη διάσταση συμφερόντων ανάμεσα σε μιαν
ολιγομελή ηγέτιδα τάξη και το πλήθος των κυριαρχούμενων πολιτών -και σε
πείσμα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Η “κριτική” προσέγγιση των
ΜΜΕ, παρά τις απλουστευτικές κάποτε αναγωγές γλωσσικών επιλογών σε
ιδεολογικές, εξακολουθεί να αποτελεί κυρίαρχη τάση στον χώρο της
ανάλυσης του λόγου των ΜΜΕ.

Τέλος, από τις πλέον πρόσφατες μελέτες στον χώρο αυτό αξίζει να
αναφέρει κανείς και εκείνες που αναδεικνύουν την ιδιαιτερότητα των
προφορικών (δηλαδή συνομιλιακών) ειδών δημοσιογραφικού λόγου και
συγκεκριμένα της συνέντευξης , η δομή και το ύφος της οποίας μπορεί να
θεωρηθεί πρότυπο και για παρόμοιες περιστάσεις επικοινωνίας (“παράθυρα”,
“στρογγυλά τραπέζια”). Η μελέτη αυτού του τόσο αντιπροσωπευτικού είδους
λόγου, όπου ένας δημοσιογράφος, εκπροσωπώντας υποτίθεται το κοινό της
εκπομπής του, συνδιαλέγεται μ’ ένα δημόσιο πρόσωπο και προσπαθεί να του
αποσπάσει πληροφορίες ή εκμυστηρεύσεις για θέματα δηλωμένου
ενδιαφέροντος, ανέδειξε ιδιαιτερότητες του λόγου των ΜΜΕ που η μελέτη
του γραπτού δημοσιογραφικού λόγου δεν μπορούσε να φέρει στην επιφάνεια:
τον ρόλο των κάθε είδους ερωτήσεων (φατικών, δηλαδή εκείνων που
εδραιώνουν ένα κλίμα οικειότητας απαραίτητο για την εκκίνηση μιας
συζήτησης, αίτησης ή απαίτησης πληροφοριών, αποσαφήνισης ή
επιβεβαίωσης πληροφοριών κ.ά.)· τον ρόλο των απαντήσεων (σαφών ή
αμφίσημων, πληροφοριακών ή προσχηματικών)· τις δομές εναλλαγής των
ερωτο- αποκρίσεων των δύο συνομιλητών· τη διαχείριση των αναγκών της
δημόσιας εικόνας των συνομιλητών (γλωσσική ευγένεια)· τη λειτουργία των
διακοπών, των διορθώσεων και των αναδιατυπώσεων, των παύσεων· ακόμη,
τη λειτουργία των μορίων που εξυπηρετούν την απρόσκοπτη ροή της
συνομιλίας κλπ. Παρά την αδιαφορία τους για τον κοινωνικό και ιδεολογικό
προσδιορισμό των μέσων μαζικής ενημέρωσης, μελέτες που στηρίζονται σε
μοντέλα συνομιλιακής ανάλυσης (εθνομεθοδολογία, εθνογραφία της
επικοινωνίας) έχουν ρίξει καινούριο φως κυρίως στις πτυχές της οργάνωσης
και τους συνομιλιακούς ρόλους που χαρακτηρίζουν συμβάντα λόγου του
τύπου της συνέντευξης, που κατακλύζουν πλέον τα σύγχρονα μέσα
επικοινωνίας.

θέμα: Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ

Ο σοφός και το δάσος

Σ. Β. ΣΚΟΠΕΛΙΤΗΣ

Πριν από μήνες είχα γράψει πως το δάσος είναι μια έκταση όπου ζουν άγρια θηρία
που κατασπαράζουν και τρώνε τους ανθρώπους και οι άνθρωποι με τις μηχανές
αφανίζουν το δάσος και εξολοθρεύουν τα άγρια θηρία, αλλιώς, κατεδαφίζουν δάση
και φυτεύουν τσιμέντο, πισίνες και γρασίδι, για να ξύνουν τις ράχες τους οι φύλακες
σκυλιά.

Σίγουρα, στα επόμενα δέκα χρόνια τα καλοκαίρια θα ζούμε εγκλωβισμένοι σε

θερμοκήπιο και το οξυγόνο δεν θα φτάνει στα πνευμόνια μας, καθώς τα κλιματιστικά,
σε συνδυασμό με την πληθώρα των αυτοκινήτων, θα αυξάνουν τη θερμοκρασία και
σε περίπτωση καύσωνα πάνω από 40 βαθμούς δεν θα κυκλοφορεί κανείς, θα είναι μια
έρημη καυτή πόλη και τα νοσοκομεία, τα καλαθοσφαιριστήρια και οι κλινικές θα
γεμίζουν από γέροντες και από έχοντες αναπνευστικά προβλήματα και τότε θα
θρηνήσουμε θύματα καύσωνα όπως το 1984, και σε περίπτωση ακραίων καιρικών
φαινομένων θα κατρακυλά το γρασίδι και οι πισίνες και τα τσιμέντα και τότε οι
ιδιοκτήτες θα τα βάζουν με την Πολιτεία. Ας φρόντιζαν, ας φροντίσουν, το κακό
φαινόταν – φαίνεται.

Μα τόση τύφλωση; Επιστημονική φαντασία; Υπερβολές; Ανεδαφικοί φόβοι; Θέλω

να είναι ένα από τα παραπάνω, αλλά… Ποιοι δεν αγαπούν τα δάση; Απερίφραστα θα
πω οι ανέραστοι και αντιερωτικοί, οι κοιλιόδουλοι και οι αγαπήσαντες το χρήμα
περισσότερο από τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους.

Σκέπτομαι τα παιδιά των φίλων μας που δεν θα έχουν πια τόπο για παιχνίδια, δεν θα
υπάρχει χώμα, παρά λάσπη και τσιμεντένιες κατασκευές φίλαυτων και τυφλών
ανθρώπων.

Χρειάζονται χρόνια πολλά για να μεγαλώσει ένα δάσος και να δίνει τα πλούτη του
και ερχόμαστε εμείς οι ολιγόχρονοι με τη σπάθα του όποιου συμφέροντος και
θερίζουμε τα όμορφα χρόνια της φύσης και τα δικά μας συνάμα.

Ο σοφός άνθρωπος διαφυλάσσει με ιερότητα στην καρδιά του τα δυο-τρία

ευτυχισμένα χρόνια που έζησε και δεν τα καίει. Άραγε, ο άνθρωπος θα
συνειδητοποιήσει ποτέ τη μηδαμινότητά του απέναντι στη φύση; Γιατί τότε μόνο θα
υψωθεί στο μεγαλείο της και η σωφροσύνη θα ταυτιστεί με την ταπεινότητά του.
Χωρίς φύση πεθαίνουν και οι σοφοί. Τελικά, τη σοφία του ανθρώπου δεν την
κατέχουν οι πολιτικοί.

Δεν ξέρετε με πόση θλίψη τα έγραψα αυτά παραμερίζοντας την οργή μου.

Δρόμοι

ΡΟΥΣΣΟΣ ΒΡΑΝΑΣ
Όποιος έχει…
… πολλά, ζητάει περισσότερα. Ξοδεύουμε περισσότερα και έχουμε λιγότερα.
Αγοράζουμε περισσότερα και έχουμε λιγότερα. Έχουμε μεγαλύτερα σπίτια, αλλά
μικρότερη οικογένεια. Ωραιότερα σπίτια, αλλά διαλυμένα σπίτια. Περισσότερη
άνεση, αλλά λιγότερο χρόνο. Περισσότερα φάρμακα, αλλά λιγότερη υγεία.
Περισσότερα αγαθά, αλλά λιγότερες αξίες. Κυνηγάμε το χρήμα για να ζούμε, αλλά
δεν έχουμε ζωή. Κάπου ανάμεσα σ’ αυτήν τη δυαδική λογική τού ποιος έχει τα
λιγότερα και ποιος τα περισσότερα, ποιος έχει τα καλύτερα και ποιος τα χειρότερα,
πάντα υπάρχουν κάποιοι που αποτολμούν να αρπάξουν από εκείνον που έχει τα
καλύτερα και τα περισσότερα, αδιάφορο αν παγιδεύονται κι αυτοί στην ίδια λογική.
Τέτοιους ανθρώπους…
… πρώην παράνομους, πρώην ληστές, πρώην τρομοκράτες, βρήκε ο Κλάους
Σένμπεργκερ και έγραψε το βιβλίο “Ληστείες τραπεζών. Ιστορία. Θεωρία.
Πρακτική”. Το παράξενο είναι πως το έγραψε στη γαληνοτάτη πόλη του Τίμπινγκεν,
όπου έχει να γίνει ληστεία τουλάχιστον δύο αιώνες. Οι ληστείες των τραπεζών
τροφοδοτούσαν πάντα τη λαϊκή μυθολογία με ενδιαφέροντες χαρακτήρες, είτε
επρόκειτο για τους αχτύπητους ιδιωτικούς αστυνομικούς Πίνκερτον είτε για τους
αδελφούς Ντάλτον, που ξεσηκώθηκε μια ολόκληρη πόλη για να τους σκοτώσει (αλλά
για κακή τους τύχη τούς παρέδωσε ο Λούκι Λουκ στην αθανασία για τη βλακεία
τους). Άλλοι ληστές είχαν καλύτερη καριέρα, όπως ο Αμερικανός Ντίλιγκερ (φωτ.),
που πήγαν χιλιάδες στην κηδεία του και ένα μουσείο τιμάει ακόμη τη μνήμη του. Η
περίπτωση του Καναδού Στίβεν Ρέιντ είναι μοναδική: λήστεψε 140 τράπεζες και για
κάθε ληστεία χρειαζόταν 90 δευτερόλεπτα ακριβώς – ούτε ένα λιγότερο ούτε ένα
παραπάνω. Στη φυλακή μεταμορφώθηκε σε υποδειγματικό πολίτη και σεβαστό
λογοτέχνη. Μα όταν βγήκε, δεν άντεξε για πολύ τις “συμμορίες” των λογοτεχνικών
κύκλων. Ξαναγύρισε στην παλιά του τέχνη. Είναι λοιπόν βίτσιο; Κανείς δεν ξέρει,
ούτε οι εγκληματολόγοι.
Οι ληστείες…
… τραπεζών μπορεί να είναι και ιδεολογικές. Δεν ήταν λίγες οι τράπεζες που
“άνοιξε” ο Ισπανός αναρχικός Μπουοναβεντούρα Ντουρούτι για να χρηματοδοτήσει
τον αγώνα κατά του φασίστα Φράνκο. Την ίδια δουλειά έκαναν και οι Τουπαμάρος.
Το σύνδρομο του Ρομπέν των Δασών είναι βέβαια ευγενικό, αν και όσο και αν
στύβουμε το μυαλό μας δεν μπορούμε να θυμηθούμε πότε ήταν η τελευταία φορά
που ένας ληστής άρπαξε από τους πλούσιους για να δώσει στους φτωχούς.
Το ενημερωτικό…
… σημείωμα που στέλνει κάθε μήνα η τράπεζα στο σπίτι, αρκεί μια πρόχειρη ματιά
για να διαπιστώσει κανείς πως είναι ληστρικό. Η προστασία της ιδιωτικής περιουσίας
είναι ένα από τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού. Γιατί άραγε η δική μας περιουσία
είναι τόσο απροστάτευτη, τόσο στριμωγμένη ανάμεσα σε λογιστικές εγγραφές από
αναλήψεις και καταθέσεις, που η σούμα τους ολοένα λιγοστεύει; Και είναι σωστό να
δανείζει η τράπεζα με διπλάσιο τόκο από όσο δανείζεται η ίδια; Τέτοια ερωτήματα
βάζουν μερικοί και ύστερα παρερμηνεύουν τη διαφήμιση: “Πρόβλημα χρημάτων;
Επισκεφθείτε την τράπεζά σας”.