Professional Documents
Culture Documents
1
OPTİMİZASYONA GİRİŞ
Tek ya da çok değişkenin sayısal bir fonksiyonu ile ilgili
maksimum ya da minimum değerleri araştıran problemlere
optimizasyon problemleri denir. Literatürde optimizasyon
problemleri yerine matematiksel programlama problemleri de
kullanılmaktadır. Bir optimizasyon problemi;
gi(x1,x2,…,xn){≤,=,≥}bi i=1,2,…,m (1.1)
bağıntılarını sağlayan ve
f(x1,x2,…,xn) (1.2)
fonksiyonunu maksimum ya da minimum yapan (x1,x2,…,xn)
değerlerini yani optimal noktayı arar. (1.1) bağıntılarına kısıt; (1.2)
fonksiyonuna ise amaç fonksiyonu adı verilir.
2
Değişken sayısı n ile kısıt sayısı m arasında herhangi bir ilişki
bulunmamaktadır. Kısıt sayısı m, değişken sayısı n’den küçük,
büyük ya da ona eşit olabilir. m=0 ise problem, kısıtsız
programlama problemi adını alır.
Bir optimizasyon probleminde, amaç fonksiyonuyla kısıtların
bazıları ya da tümü doğrusal olmayan ifadelerse, probleme,
doğrusal olmayan programlama problemi adı verilir.
3
Bu açıklamalardan sonra bir doğrusal olmayan
programlama problemi vektörel olarak aşağıdaki şekilde
ifade edilebilir:
Min f(X)
gi(X)≤0 i=1,2,…,t
hi(X)=0 i=t+1,…,m
Problemde;
X=[x1,x2,…,xn]t →Tasarım vektörü
x1,x2,…,xn →Karar değişkenleri
gi(X) → Eşitsizlik kısıtları
hi(X) → Eşitlik kısıtları
4
gi(X) ≤0 eşitsizlik kısıtlarını içeren bir problemi göz önüne
alalım. gi(X)=0 denklemini sağlayan X vektörlerinin kümesi,
tasarım uzayında bir çok boyutlu yüzey (hyper surface) oluşturur.
Bu yüzeye kısıt yüzeyi (constraint surface)denir. Kısıt yüzeyi,
tasarım uzayını ikiye böler. Bunlardan birinde gi(X)<0, diğerinde
gi(X)>0 olur.
5
Bir ya da daha fazla kısıt yüzeyinde bulunan bir tasarım
noktasına sınır noktası (bound point) adı verilir. Herhangi bir
kısıt yüzeyinde yer almayan nokta ise serbest nokta (free point)
olarak adlandırılır.
6
X2
2 Uygun
olmayan
serbest nokta
Serbest
nokta 1
X1
-3 1 2 3
Uygun
Uygun bölge olmayan bölge
Uygun
olmayan sınır
noktası
-3 Uygun sınır
noktası
Şekil 1. 2 boyutlu tasarım uzayında kısıt 7
Bir f(X) amaç fonksiyonunu göz önüne alalım. c bir sabit
olmak üzere f(X)=c’yi sağlayan tüm noktalar bir çok boyutlu
yüzey oluşturacaktır ve değişik c değerleri için bir yüzeyler kümesi
meydana gelecektir. Bu yüzeyler, amaç fonksiyonu yüzeyleri ya da
amaç fonksiyonu çevritleri (contour)olarak adlandırılmaktadır.
8
DIŞ BÜKEY KÜMELER
S kümesi verilmiş olsun. S kümesinin En’de bir dışbükey küme
olması için her x1,x2ЄS ve λЄ[0,1] olmak üzere λx1+(1-λ)x2
şeklindeki bir doğru parçasının S kümesine dahil olması
gerekmektedir..
x= λx1+(1-λ)x2, λЄ[0,1] şeklindeki x noktaları, x1 ve x2
noktalarının dışbükey kombinasyonu olarak ifade edilirler.
YARIM UZAY
S={x: pTx≤α}; pЄEn, αЄE'
Uzay
AÇIK YARIM UZAY
S={x: pTx<α}; pЄEn, αE'
10
Hiper yüzey
11
12
ÇOK YÜZLÜ UZAY
S={x: Ax≤b}; A: mxn matris; b: m boyutlu vektör
m
S x : x λja j, λj 0,j 1,2,...,m
j1
noktasının ε>0
x En
etrafı
S x : x x
x, En’de sabit bir vektördür.
13
14
(Çokyüzlü koni)
15
Ayırıcı Hiper Yüzey
S1 ve S2, En’in birer alt kümesi olduğunu ve S1∩S2=Ø koşullarını
sağlayan S1 ve S2 kümelerinin mevcut olduğunu farz edelim. Eğer,
H={x: pTx=α} yüzeyi bu iki kümeyi ayırırsa yani,
x S1 p t x α
t
x S2 p x α
olursa; H ayırıcı hiper yüzey olarak adlandırılır.
Hiper Teğet Yüzey
Eğer En’de boş olmayan S kümesinin
x sınır noktasındax S için p t x α ve p t x koşullarını
bir H={x: ptx=α} hiper yüzey mevcutsa; bu hiper yüzey, hiper
sağlayan
teğet yüzey olarak adlandırılır.
16
17
Farkas Teoremi
A, mxn boyutlu matris ve c, n boyutlu vektör olsun. Bu verilenlerle,
aşağıdaki sistemlerden yalnızca birisi çözülebilir:
c1
c2
.
c c t = (c1,c2,…,cn )
.
.
cn
18
Açıklama: Farkas teoremi, doğrusal ve doğrusal olmayan
programlama problemlerinin optimallik koşullarının türetiminde
yoğun olarak kullanılmaktadır. Teoreme göre verilen iki sistemden
sadece birinin bir çözüme sahip olduğu belirtilmektedir. At’nin
sütunlarını a1,...,am ile gösterdiğimizde, eğer c vektörü a1,...,am ile
oluşturulan dışbükey huni içerisinde yer alıyorsa Sistem 2 bir
çözüme sahiptir.
19
Eğer {x:Ax≤0} şeklinde temsil edilen kapalı dışbükey huni ve
{x:ctx>0} ile temsil edilen bir açık yarım uzayın kesişimi boş
küme değilse Sistem 1 bir çözüme sahiptir.
20
Gordan Teoremi
A, mxn boyutlu matris ise aşağıdaki sistemlerden yalnızca birisi
çözülebilir.
1. Ax<0, xЄEn
2. Aty=0, y≥0, yЄEm
Eğer S, sınırsız kapalı bir dışbükey küme ise ve bir d vektörü için, her
λ≥0 ve xЄS olmak üzere x+λd ЄS koşulu sağlanırsa, bu vektör, S
kümesinde bir yön belirlemiş olur.. 21
DIŞBÜKEY FONKSİYONLAR
• Eğer f:S→E¹ fonksiyonu, her x1, x2ЄS ve her λ Є[0,1] için
f[λx1+(1-λ)x2]≤ λf(x1)+(1-λ)f(x2)
koşulunu sağlarsa, f fonksiyonu dışbükey fonksiyon adını alır. Burada
S, dışbükey kümedir.
Her x1,x2ЄS için x1≠x2 olması durumunda (3) eşitsizliği ciddi olarak
sağlanırsa, f(x2)>f(x1) olur. Bu durumda f fonksiyonu ciddi pseudo
dışbükey fonksiyon olarak adlandırılır.
Yukarıdaki bütün tanımlar, -f fonksiyonu için sağlandığında, iç
bükeylik durumu meydana gelir. 24
25
CİDDİ DIŞBÜKEY FONKSİYONLARIN
ÖZELLİKLERİ
•f fonksiyonu int S’te süreklidir. int S, S’in içeriği demektir.
•{(x,y): xЄS, y≥f(x)} kümesi dışbükeydir.
•{xЄS : f(x)≤α} her bir reel α sayısı için dışbükey kümedir.
•Diferansiyellenebilir f fonksiyonu ancak ve ancak o zaman ciddi
dışbükey olur ki
x, x S, x x icin
t
f(x) f ( x ) f ( x ) ( x-x ) sağlanmış
olsun.
26
Ciddi dışbükey fonksiyonların özellikleri (Devam)
27
Ciddi dışbükey fonksiyonların özellikleri (Devam)
28
Ciddi dışbükey fonksiyonların özellikleri (Devam)
Orta Değer Teoremi: SЄEn boş olmayan açık dışbükey küme,
f:S→E¹ diferansiyellenebilir bir fonksiyon olsun.
x1 , x 2 S icin f(x 2 ) f(x1) f(x)t ( x 2 x1 )
eşitliği belirli bir x=λx1+(1- λ)x2, λЄ(0,1) için sağlanır.
•xCS kümesinde f fonksiyonunun her bir yerel minimumu, aynı
zamanda onun tek bir global minimumu olur.
f(x) 0 ise x noktası, f fonksiyonunun S kümesindeki tek bir global
minimum noktasıdır.
•f fonksiyonu, kompakt çok yüzlü XCS kümesinde (kompakt
küme, kapalı ve sınırlı SCEn kümesidir) maksimum değerine bu
X kümesinin ekstremal noktasında ulaşır.
29
DIŞBÜKEY FONKSİYONLARIN ÖZELLİKLERİ
• f fonksiyonu int S’te süreklidir.
• Eğer {(x,y): xЄS, y≥f(x)} kümesi dışbükey küme ise, f fonksiyonu
ancak ve ancak o zaman dışbükey olur.
• {xЄS: f(x)≤α} kümesi her bir reel α değeri için dışbükeydir.
• Diferansiyellenebilir f fonksiyonu ancak ve ancak o zaman
dışbükeyx, S icin f(x) f(x) f(x)t(x x) olsun.
x ki,
olur
• İki kez diferansiyellenebilir f fonksiyonu ancak ve ancak o zaman
dışbükey olur ki her xЄS noktasında H(x) Hessian matrisi pozitif
yarım belirli olsun.
• XCS kümesinde f fonksiyonunun her bir yerel minimum noktası,
aynı zamanda onun global minimum noktası olur.
f(x) 0 ise x noktası, f fonksiyonunun S kümesinde global
minimum noktasıdır.
• f fonksiyonu, kompakt çok yüzlü XCS kümesinde maksimum
değerine bu X kümesinin ekstremal noktasında ulaşır.
30
PSEUDO DIŞBÜKEY FONKSİYONLARIN ÖZELLİKLERİ
• {xЄS: f(x)≤α} kümesi her bir reel α değeri için bir dışbükey
kümedir.
• f fonksiyonunun XCS kümesindeki her bir yerel minimum
noktası, aynı zamanda onun global minimum noktası olur.
f(x) 0 ise xnoktası X kümesinde, f(X) fonksiyonunun global
minimum noktasıdır.
•f fonksiyonu, kompakt çok yüzlü XCS kümesinde maksimum değerine
bu X kümesinin ekstremal noktasında ulaşır.
31
QUASI DIŞBÜKEY FONKSİYONLARIN ÖZELLİKLERİ
32