M‹MAR

S‹NAN

Turgut Cansever

ALBARAKA TÜRK
M‹MAR
S‹NAN

Turgut Cansever
 ALBARAKA TÜRK YAYINLARI: 24
KÜLTÜR K‹TAPLARI: 2

Foto¤raf ve Tasar›m
Emine Ö¤ün & Mehmet Ö¤ün

Redaksiyon
Mustafa Arma¤an

Editör
‹brahim Usul

Teknik Dan›flman
Nurettin Özlük

Mizanpaj
Zübeyir Çifçi

Bask›
Esen Ofset

Cilt
Tu¤ Mücellit

1. Bask›, ‹stanbul Aral›k 2005

ISBN 975-00582-0-8
© Tüm yay›n haklar› ALBARAKA TÜRK’e aittir.
Tan›t›m amac›yla yap›lacak k›sa al›nt›lar d›fl›nda yay›nc›n›n yaz›l› izni olmaks›z›n hiçbir yolla ço¤alt›lamaz.

ADRES:
ALBARAKA TÜRK ÖZEL F‹NANS KURUMU A.fi.
Büyükdere Caddesi No:78 34394 Mecidiyeköy / ‹STANBUL
Tel: (90.212) 274 99 00 Faks: (90.212) 272 44 70 - (90.212) 354 23 26
albarakaturk.com.tr e-mail: albarakaturk@albarakaturk.com.tr SWIFT: BTFHTRIS
M‹MAR
S‹NAN

Turgut Cansever

ALBARAKA TÜRK
TURGUT CANSEVER

T›p doktoru merhum Hasan Ferit Cansever'in ilk çocu¤u olarak 1920 se-
nesinde Antalya'da dünyaya geldi. ‹stanbul Devlet Güzel Sanatlar Akade-
misi Mimarl›k Bölümü'nü bitirdi.
‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde, 1949’da “Osmanl› ve Sel-
çuklu Mimarisinde Sütun Bafll›klar›” adl› teziyle sanat tarihi doktoras›n›
tamamlad›. 1960’da “Modern Mimarînin Sorunlar›” bafll›kl› tezi ile do-
çent ünvan›n› ald›.
1980’de iki eseri ile, 1992’de bir eseri ile üç kez A¤a Han Mimarl›k Ödü-
lü kazand›.
1983’te Mekke Üniversitesi’nde e¤itim program›n›n haz›rlanmas›nda da-
n›flman olarak çal›flt›, ayn› y›l A¤a Han Mimarl›k Ödülü için büyük jüri
üyesi seçildi.
1980 y›l›ndan bu yana kendi mimarl›k bürosunda mesleki çal›flmalar›n›
sürdürmektedir.

Di¤er Eserleri:
Osmanl› ve Selçuklu Mimarisinde Sütun Bafll›klar›, Doktora Tezi, 1949
Modern Mimarinin Sorunlar›, Doçentlik Tezi, 1960
Düflünceler ve Mimarî, Türk Tarih Kurumu Bas›mevi, 1981
fiehir ve Mimarî, A¤aç Yay›nc›l›k, 1992
Ev ve fiehir, ‹nsan Yay›nlar›, 1994
Kubbeyi Yere Koymamak, ‹z Yay›nc›l›k, 1997
‹stanbul’u Anlamak, ‹z Yay›nc›l›k, 1998
Ayr›ca birçok yabanc› ve yerli mimarl›k dergisinde makaleleri yay›nland›.
SUNUfi

B u sunuflu okumadan önce, âbidevî eserleri bar›nd›ran bu

kitab›n k›ymetli metnine kendinizi kapt›rmadan sayfalar›n-
da flöyle bir dolaflman›z›, iki kapak aras›na itina ile yerlefltirilmifl
foto¤raf karelerinin içine dalarak bir gezinti yapman›z› istirham
ederim.

Goethe, pratik bir sanat veya estetik bir teknik olarak mimarl›¤›,
dondurulmufl müzi¤e benzetir. Yukar›daki tavsiyeme uydu iseniz,
eminim flimdi bu sat›rlar› bu kitab›n sayfalar›na serpifltirilmifl ses-
siz müzi¤in b›rakt›¤› haz ile okuyorsunuzdur. Zira söz konusu bu
müzi¤in bestecisi, Türk-‹slâm mimarî sanat›nda kendine has üslu-
buyla eflsiz bir konuma yerleflmifl olan Mimar Sinan’d›r.

Mimarinin, devlerin alfabesi oldu¤u söylenir. Yaflad›¤›m›z mekân›

mimarî unsurlarla ifade eden tafl ile ifllenmifl bu edebiyat eserlerin-
de fliirin sembolik anlat›m› ifllenir. Hiç flüphesiz ki, Mimar Sinan
sadece Osmanl› Türk tarihinin de¤il, tüm dünya medeniyetinin
gelmifl geçmifl en önemli tafl yazarlar›ndan biridir.

Tafla ifllenmifl anlam, taflta dondurulmufl müzik, f›r›nlanarak tafllafl-

m›fl lale bahçeleri, statik ilmi ile ifade edilen mimarînin; bask›n ve
esas›nda mimar›n sembolik anlat›m›n› yüzy›llar›n ötesine tafl›yan
ö¤eleri gibi gözükse de, bir taraftan da mimarî, insan bu mekânla-
r› kulland›¤› müddetçe yeniden yaflanan, yeniden yorumlanan ve
yeniden hissedilen bir dinamizmi de bünyesinde tafl›r.

Bilge mimar Turgut Cansever'in yorumu, anlat›m› ve gözüyle mu-

azzam bir hareketlilik ve anlam bulan bu Mimar Sinan "antoloji-
si”ni, Albaraka Türk olarak sizlere sunmaktan büyük bir zevk du-
yuyoruz. Kültür ve medeniyetimizin bu önemli havzas›n›, Canse-
ver hocan›n rehberli¤inde gezinerek Mimar Sinan'›n eserlerindeki
detay ile flümûlün tad›na hakk›yla varacaks›n›z.

Albaraka Türk, tarihî ve yaflayan kültürümüzün zenginliklerini bu-

günlere tafl›man›n, bu topraklar üzerinde yaflayan her kurum ve ki-
flinin içinde yaflad›¤› topluma karfl› bir borcu oldu¤u bilinci ile bafl-
latm›fl oldu¤u kültür yay›nlar›na bu çal›flma sayesinde mütevazi bir
katk› daha yapmaktad›r.

Bu de¤erli çal›flman›n gerçekleflmesinde eme¤i geçen herkese teb-

rik ve teflekkürlerimi sunar, Kurumumuzun bundan sonra da kül-
türümüze katk›y› amaçlayan çal›flmalara destek sa¤lamaya devam
etme arzusunda bulundu¤unu ifade etmek isterim.

Sayg›lar›mla,

Dr. Adnan BÜYÜKDEN‹Z

Genel Müdür
TEfiEKKÜR

Ü lkemizin ve ‹slâm aleminin oldu¤u kadar bütün insanl›¤›n

büyük flahsiyeti Mimar Sinan’›n vücuda getirdi¤i mimarl›k
sanat› flaheserlerini, tarihî süreç içindeki kaynaklar›na iflaret ede-
rek tan›tmay› amaçlayan bu kitab›n vücud bulmas› sürecinde, met-
nin oluflturulmas›ndaki katk›lar›, foto¤raflar›n›n çekimi ve kitab›n
tasar›m› için çocuklar›m mimar Emine Ö¤ün ve mimar Mehmet
Ö¤ün’e flükranlar›m› bildirmeyi ilk görev say›yorum.

Metni dil ve ifade aç›lar›ndan gözden geçiren dostum, k›ymetli ya-

zar Mustafa Arma¤an’a, kitab› yay›nlayarak okuyucu ile buluflma-
s›na imkan sa¤layan Albaraka Türk yetkililerine ve ‹brahim Usul
beyefendiye, çizimleri yapan genç mimar Emre ‹fllek’e, tasar›m›n
bilgisayar sürecini maharetle tamamlayan Zübeyir Çifçi’ye ve yar-
d›mc›m›z Murat Top’a teflekkür ediyorum.

Turgut CANSEVER
Kas›m 2005
‹Ç‹NDEK‹LER

I. Girifl ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 11

II. ‹slâm Mimarisi Üzerine Düflünceler ...................................................................................................................................................................................................................................................... 17

III. ‹slâm Mimarl›k Eserlerine Genel Bak›fl ........................................................................................................................................................................................................................................ 57

IV. Mimar Sinan’›n Dayand›¤› Osmanl› Mimarl›k Birikimi ............................................................................................................................................................ 69

V. Mimar Sinan’›n Ça¤› .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 103

VI. ‹lk Eserleri .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 111

VI.I. Haseki Hürrem Sultan Külliyesi .......................................................................................................................................................................................................................................... 113
VI.II. Barbaros Hayrettin Pafla Türbesi .................................................................................................................................................................................................................................... 117
VI.III. Üsküdar Mihrimah Sultan Külliyesi .................................................................................................................................................................................................................. 121

VII. fiehzade Mehmed Külliyesi .......................................................................................................................................................................................................................................................................................... 135

VIII. Süleymaniye Külliyesi ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 165

IX. fiehzade ve Süleymaniye’den Selimiye’ye ............................................................................................................................................................................................................................ 221

IX.I. Edirnekap› Mihrimah Sultan Külliyesi .............................................................................................................................................................................................................. 225
IX.II. Lüleburgaz Sokullu Mehmet Pafla Külliyesi, Hadim ‹brahim Pafla Camii ve
Sinan Pafla Camii .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 233
IX.III. Haseki Hürrem Sultan Hamam› .................................................................................................................................................................................................................................. 241
IX.IV. Rüstem Pafla Camii .............................................................................................................................................................................................................................................................................................. 245
IX.V. Zal Mahmud Pafla Külliyesi ............................................................................................................................................................................................................................................................ 257
IX.VI. Büyük Çekmece Köprüsü, Sokullu Mehmet Pafla Mescidi ve Kervansaray› .................................. 267
IX.VII. Ma¤lova Su Kemeri ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... 273
X. Edirne Selimiye Camii .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 279

XI. Mimar Sinan’›n Son Dönem Eserleri ............................................................................................................................................................................................................................................ 341

XI.I. Ayasofya Minareleri ................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 349
XI.II. Kad›rga Sokullu Mehmet Pafla Camii .............................................................................................................................................................................................................. 351
XI.III. Azapkap› Sokullu Mehmet Pafla Camii .................................................................................................................................................................................................... 365
XI.IV. Piyale Pafla Camii ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 371
XI.V. K›l›ç Ali Pafla Camii ................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 381
XI.VI. Üsküdar fiemsi Pafla Külliyesi ................................................................................................................................................................................................................................................ 389

XII. Mimar Sinan’›n Mimarl›k Miras› ............................................................................................................................................................................................................................................................ 397

Notlar .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 403

Sözlük ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 406
‹ndeks .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 408
Kaynakça .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 415
 I.
G‹R‹fi
O smanl› Devleti’nin gücünün doru¤u-
na vard›¤› Kanuni Sultan Süleyman
döneminden (1520-1566) bafllayarak Sultan
II. Selim’in (1566-1574) ve Sultan III. Mu-
rad’›n (1574-1595) saltanatlar› s›ras›nda, ‹s-
tanbul baflta olmak üzere farkl› yerlerde devle-
tin gücünü simgeleyen eserler verme imkân›n›
elde eden Mimar Sinan, yap›lar›n› birer sanat
flaheseri seviyesine yükseltmiflti. Bu metinde,
Mimar Sinan’›n mimarl›k alan›ndaki baflar›s›-
n›n temellerini oluflturan mekân ve hareket te-
lakkisinin eserlerine yans›mas›, yap›lar› olufltu-
ran unsurlar›n mekân içinde yer al›fl biçimleri,
biçimlerin ifadeleri, yap›lar ile hayat aras›nda
kurulan iliflkileri, özetle, mimarî vas›tas›yla
oluflturulan güzellik duygusunun türleri araflt›-
r›lmaktad›r.
Çabam›z, Mimar Sinan’›n eserlerini, ait ol-
duklar› ça¤a ve topluma iliflkin aslî özellikleriy-
le kavramaya yöneliktir. Mimar Sinan’›n mima-
risinin özüne ulaflman›n ve ortaya koymufl ol-
du¤u eserlerden günümüze aktar›labilecek hu-
suslar› tespit etmenin zorlu¤unun bilinci içeri-
13
sinde, onun hakk›nda yaz›lanlar›n ço¤unda ol-
du¤u gibi, eserlerin tarif ve tasvirleri, teknolojik
meseleleri ile yetinmek veya mimarl›k faaliyeti
çerçevesindeki sosyal iliflkilerini ele almak yeri-
ne, do¤rudan eserlerinin tafl›d›¤› sanat kalitesiy-
le temas kurmaya özen gösterdik.(1) Mimar Si-
nan’› teknolojik baflar›lar›n peflinden koflan bir
kiflilik olarak görmek ve onu kendine has Os-
manl› kültür ortam›ndan soyutlayarak, Röne-
sans’›n belirledi¤i amaç ve çözümlemelere ulafl-
ma çabas› içindeki bir sanatç› olarak alg›lamak
hatas›ndan da uzak durmaya çal›flt›k.
‹nsanl›k tarihinde önemli bir yere sahip ol-
mas›na ra¤men yeterince kavranamayan Os-
manl› kültür birikiminin en özel ürünlerini ve-
ren Mimar Sinan’›n, s›n›rl› amaçlara yönelik bir
tav›r içinde olmad›¤›, mimarisinin gösterdi¤i
farkl›l›klardan aç›kça anlafl›lmaktad›r. Bu farkl›-
l›klar, Sinan’›n mensubu bulundu¤u ‹slâmiyetin
biçimlendirdi¤i derunî sezifller, bilgi ve tecrübe-
lerin birleflimi olarak önyarg›lardan ar›nm›fl bir
sürecin sonucunda tasar›mlar›na yans›m›flt›r.
Söz konusu yans›man›n bütünlük, tutarl›l›k ve
 M‹MAR S‹NAN
süreklilik tafl›yan esaslar›n› aç›klamak, çal›flma-
m›z›n amaçlar›ndan biridir.
Her sanatkâr›n flahsî tecrübeleri, baflkalar›-
na ait olanlar› da kapsar. Bu bak›mdan, Sinan’›n
eserlerinin anlafl›labilmesi için onun sanat haya-
t›n›n çeflitli aflamalar›nda oluflturdu¤u farkl› çö-
zümlemeleri hem birbirleriyle, hem de geçmifle
ait eserlerle karfl›laflt›rmal› olarak inceledik.
Mimarl›k eseri, sanatç›n›n varl›k ve kâina-
t›n yap›s›na ait gerçeklikleri sezifl ve tasavvur
ediflinin yans›mas› oran›nda yücelik kazan›r.
Modern semanti¤in yaklafl›m›na göre, gerçek
sanat ve mimarl›k eseri, bir mesaj bütünlü¤ü-
dür. ‘Tebli¤i sunmak ve o noktada durmak’ flek-
lindeki ‹slâmî kurala uyan ‹slâm kültürlerinde
mimarl›k eserleri, flüpheli olandan ar›nm›fl bir
tav›r içinde, ortaya koyduklar› mesajlar› en azla
yetinen suskunluklar›yla yüceltirler. Mimar Si-
nan’›n eserleri de ‹slâm-Osmanl› sanat ve mi-
marl›k tarihinin bu köklerine dayal› bir tav›r
içindeki biçim bütünlükleridir. ‹slâmiyet her an
yeniden oluflan bir varl›k ve kâinat tasavvuruna
sahip oldu¤undan, ‹slâm mimarl›k sanat›, hare-
ket halindeki insan›n her farkl› noktada yeni
14
vechelerini alg›lad›¤›, her yeni ad›mda bir önce-
ki hat›rlanarak zaman›n bütünlü¤ü içinde kav-
ranabilecek bir yap›dad›r. Bu sebeple ‹slâm mi-
marisi, özellikle Osmanl› mimarisi, tek bir nok-
tadan bak›larak anlafl›lamaz; eser, kendisine yö-
nelik bak›fl noktas›na ve tarz›na göre sürekli
farkl› vas›flar kazan›r. Mimar Sinan’›n eserleri-
ne tasar›mc›s›n›n gözüyle farkl› noktalardan ba-
karak, süregiden tarihî ve kültürel, dolay›s›yla
da mimarî geliflmenin içerisinden, bizzat yafla-
m›fl oldu¤u zaman kesitinin onun kararlar›n›
nas›l flekillendirdi¤ini aç›klayarak eserin insan›
yücelten vechesine ulaflmay› denedik.
Mimar Sinan’›n yap›lar›nda aç›k bütünlük-
ler oluflturan tektoniklerin* tezyinîli¤i, çevre ile
iliflkileri, hiyerarflik düzeni, yap›n›n maddî ve
madde-d›fl› (immateriel) unsurlar›n›n da¤›l›m›,
yap›y› yaflan›l›r k›lan fonksiyonel düzenle yap›-
n›n biçimi aras›ndaki iliflkilerin oluflturdu¤u fli-
irsellik, s›n›rl› bir metinde bütünüyle aç›klana-
mayacak kadar kapsaml› ve karmafl›k meseleler
ihtiva etmektedir.
Bu metin, Mimar Sinan’›n tarih görüflü, ese-
rini vücuda getirdi¤i s›rada sahip oldu¤u gelecek
 II.
‹SLÂM M‹MAR‹S‹ ÜZER‹NE
DÜfiÜNCELER
M imar Sinan’›n, ‘Osmanl› kültürü içe-
risinde 16. as›rda vücuda getirdi¤i
mimarl›k eserlerinin tafl›d›¤› evrensel mesaj, da-
ha sonraki nesiller taraf›ndan nas›l alg›lanm›fl ve
etkisi ne olmufltur?’ sorusuna cevap vermek, Si-
nan’›n tasar›m hayat›n›n etkinli¤inin boyutlar›n›
ortaya koymak aç›s›ndan zaruridir.
Sinan’›n sivil mimarl›k miras›n›n neredey-
se tamam›na yak›n›, dinî yap›lar›n›n da önemli
bir k›sm›, takib eden Osmanl› nesilleri taraf›n-
dan tahrip edilmifltir. Mesela Sokullu Mehmet
Pafla ve Rüstem Pafla’ya ait yönetim merkezleri
olan muhteflem saraylar 17. asr›n ilk y›llar›nda
Sultanahmet Camii’ne yer açmak, Kanuni Sul-
tan Süleyman’›n Üsküdar Saray› ise 19. asr›n
bafllar›nda III. Selim taraf›ndan yerine askeri
k›flla yapt›rmak amac›yla y›k›lm›flt›r.
Ancak, 17. as›r bafllar›nda, Sinan’›n vefa-
t›ndan 10-15 y›l kadar sonra, yine onun imza-
s›n› tafl›yan Haseki Hürrem Sultan Hama-
m›’n›n Güneyinde, Sokullu Mehmet Pafla ve
Rüstem Pafla saraylar›n›n yerine genç yard›mc›-
s› ve talebesi Sedefkâr Mehmet A¤a taraf›ndan
399
Sultan I. Ahmet ad›na infla edilen Sultanahmet
Camii bu kapsamda zikredilmesi gereken bir
eserdir.
fiehzade Camii’nde oldu¤u gibi, merkezî
kubbeyi dört yar›m kubbeyle destekleyen Se-
defkâr Mehmet A¤a da, Sultanahmet Camii ör-
tülü mekân›n›n, yar›madan›n son odak noktas›
olarak belirmesini sa¤lam›flt›r. Sultanahmet Ca-
mii, son cemaat yeri, cami ve minarelerinin dü-
zenleriyle de, Süleymaniye ve Selimiye’deki
mimarî çözümlemelerin yeni bir yorumudur.
Sedefkârl›k e¤itimi alm›fl Mehmet A¤a’n›n
mimarisi, –gençli¤inde marangozluk ve birbiri-
ne tak›larak vücuda getirilen ahflap bütünlükler
oluflturma sanat›n› ö¤rendi¤ini önemle zikre-
den– Sinan’›n mimarisinden farkl›lafl›r. Sulta-
nahmet Camii’nin mimarisinde belirleyici olan
husus, uyum ve âhengin ifadesidir. Bu yaklafl›m
Sinan mektebinin di¤er üyelerinin muhalefeti
ile karfl›laflm›flt›r. Geçiflleri gerilimli ifadelerin-
den ar›nd›r›p yumuflatarak sa¤layan pandantif-
ler Sultanahmet’te hakim unsurlard›r. Sinan’›n
mimarisinde ise bu sat›hlar mukarnaslarla örtü-
 M‹MAR S‹NAN
lüdür. Bu yaklafl›m kubbenin alt›ndaki alan›n
bir geometrik düzen ve onun uzant›lar› ile olufl-
mas›n› ve kubbenin tam yuvarlak halinin afla¤›-
lara sarkmadan yukar›da kendi bafl›na, ba¤›ms›z
flahsiyetini koruyarak yer almas›n› sa¤lar.
Sedefkâr Mehmet A¤a’n›n Edirne Ayfle Ka-
d›n Kervansaray›, Sinan’›n Büyük Çekmece So-
kullu Mehmet Pafla Kervansaray›’nda uygulad›-
¤›ndan daha yüksek, ince ve uzun pencereleriy-
le farkl› bir mimarî duyarl›l›¤›n, zarafet ve geri-
limin ifadesidir; ancak Süleymaniye ve Selimi-
ye’nin büyük kemer boflluklar›ndaki dolgu du-
varlar›nda yer alan ince uzun pencereleriyle ilifl-
ki kurmak suretiyle Sinan’›n ruhunu yaflat›r.
Zal Mahmud Pafla Camii’nde d›fl duvar›n
merkezî kubbeyi tafl›yan mihrap duvar›, iki
ayak ve üç büyük kemerden bütünüyle ba¤›ms›z
olarak tasarlanmas›, bunun gibi, Azapkap› So-
kullu Mehmet Pafla Camii’nde d›fl duvar›n mi-
marinin iç tafl›y›c› sisteminden ayr›lmas›, konst-
rüksiyonun unsurlar›n›n ferdiyetlerini son s›n›-
r›na kadar gelifltirmek anlam›na gelmektedir ve
bu, Sinan’›n önemli çözümlemelerinden biridir.
D›fl duvar ile tafl›y›c› sistemi birbirinden ay›ran
400
Le Corbusier de 20. yüzy›lda ayn› çözüme ulafl-
m›flt›r. Bu gerçek, Sinan’›n 16. as›rda ortaya
koydu¤u evrensel amaçlar›n ça¤›m›zda da pay-
lafl›ld›¤›n› göstermektedir.
Sürekli k›p›rdanan, s›k›fl›k, hareketli beze-
meler ve kalem iflleri, 16. ve 17. as›r Osmanl›
kubbelerinin oyuk ve madde d›fl› (immateriel)
sat›hlar›n› bir kez daha madde d›fl›l›¤a çeker-
ken, say›s›z küçük hareketle, kubbe ana biçimi-
ni -mahiyetine ayk›r› düflmeden- hareket ve
oluflumun bir alan› haline dönüfltüren kültür,
Mark Rotko’nun resminin metafizik kökleriy-
le ve 1925-1970 aras› modern mimaride Mies
Van der Rohe’nin yap›lar›n›n ve postmodern
mimarinin sonsuzluk içindeki tektoniklerin
kümülatif bütünlükleri ile k›smî de olsa temas
halindedir.
Eminönü Yeni Camii (1597-1663) ile III.
Sultan Ahmet’in annesi ad›na yapt›rd›¤› Üskü-
dar Yeni Valide Camii (1710), Sinan’›n, varl›¤›
sürekli oluflum halinde telakki eden, yeni yer ve
flartlar içinde yeni meseleleri çözümleyen bir
mimarî oluflturma iradesiyle iliflkili son Osman-
l› eserleri olarak zikredilebilir.
 M‹MAR S‹NAN

Osmanl› kültür ortam› içerisinde 1880’ler- mimarisine ait baz› biçim elemanlar›n› kullana-
de bafllayan ve Cumhuriyet’ten sonra da bir süre rak, neo-klasik bir mimarî yaratma giriflimi, bu
devam eden millî mimarl›k hareketinin önemli mimarinin s›n›rl› ve eksik bir yorumu olmakla
temsilcilerinden Mimar Kemalettin Bey’in Sinan beraber Sinan’dan son ciddi etkilenme olmufltur.

401
NOTLAR
(1) Varl›¤›n maddî ve manevî iki ayr› k›s›mdan olufltu-
¤una dair yanl›fl kanaati aflan yeni varl›k felsefesi,
varl›¤›n maddî, biyolojik, ruhî, fikrî (manevî) olmak
üzere dört aslî tabakadan olufltu¤unu savunur. Mad-
dî varl›k tabakas›n›n fizik ve kimya yasalar› ile, or-
ganik varl›k tabakas›n›n maddî varl›k tabakas› yasa-
lar›na ilave olan yeni yasalarla, ruhî varl›k tabakas›-
n›n canl›lar›n korku, sevinç gibi insiyaklar›n›n belir-
ledi¤i ruh halleriyle, fikrî varl›k tabakas›n›n ise insa-
n›n fikrî-manevî alemiyle oluflur. ‹nsan›n fikrî varl›k
tabakas›na ait tercihleri ruh alemini terbiye yolu ile
flekillenir; biyolojik ve maddî varl›k alan› ile iliflkide
fikrî alemin gerektirdi¤i flekilde, alt varl›k tabakala-
r›na ait tercihleri gerçeklefltirir; buna karfl›l›k alt ta-
bakalar da üst tabakalar› tafl›yan bir mahiyettedir.
Bu hususlar ‹slâmî ontoloji ve yeni varl›k felsefesi ta-
raf›ndan gündeme getirilmifltir.
(2) Sanat eserini, sanatç›n›n içinde bulundu¤u fikrî or-
tam belirler. Düflünce ve inanç meselelerinin olgun-
luk kazand›¤› bu fikrî ortam, esere gerçek sanat de-
¤erini kazand›rarak, eserin kozmik realiteyi “bi-
çim”ler ortam›na yans›tmas›n› sa¤lam›fl; farkl›
inançlar da farkl› biçim tercihlerini gündeme getir-
mifltir. Rönesans ve Barok ça¤ mimarilerinin farkla-
r›n›n belirleyicisi Saint Pierre Kilisesi’nin Bramante,
Michelangelo ve Carlo Moderne eliyle geçirdi¤i de-
¤iflimler H›ristiyan dünyas›n›n ilk ça¤›na ait farkl›
dünya telakkilerinin esere yans›malar›d›r. Heinrich
Wölfflin, Klasik ve Barok sanat k›yaslamas›n› yapar-
ken sanattaki de¤iflmenin nedenini “dünya karfl›s›n-
da baflka bir tutum” ve “dünya görüflünün (Wel-
tanschaung) temel karfl›tl›klar›” olarak aç›klar. Ro-
ma, Bizans Ortaça¤ H›ristiyan mimarileri kendileri-
ne has farkl› üsluplar ürettikleri gibi, ‹slâm kültürle-
ri de ça¤lar›n farkl›laflan yorumlar›na tekabül eden
farkl› sanat üsluplar›n› oluflturmufllard›r. Sinan’›n
yaflad›¤› ça¤›n ‹slâmî ve tasavvufî inanç ve düflünce
geliflmesi de onun mimarisini oluflturmufltur.
(3) “Bak, herfleye bak” Muhammed ‹kbal’in ‘Reconst-
ruction of Religious Thought in Islam-‹slâm’da Dini
Düflüncenin Yeniden Kuruluflu’ kitab›nda bu husus,
“Sokrat bütün dikkatini sadece insanlar›n dünyas›na
çevirmiflti. Ona göre araflt›rma bitki, böcek ve y›ld›z-
lar üzerinde de¤il, yaln›z insan çevresinde yo¤unlafl-
mal›yd›. Bu ufac›k bir ar›n›n bile ilahî ilhamdan ya-
403
rarland›¤›n› belirten ve okuyucular› sürekli olarak
rüzgarlar›n de¤iflimi, gündüzün geceye dönüflümü,
bulut ve y›ld›zlarla dolu gökyüzü ile sonsuz fezada
yüzmekte olan gezegenleri gözlemeye ça¤›ran
Kur’ân’›n ruhuna tamam›yla ters düflen bir olgu de-
¤il midir?” fleklinde aç›klanmaktad›r.
(4) ‹slâm insana varl›k içinde çok özel bir yer tan›r. “Ar-
z›m ve semam beni s›¤d›ramad›, lakin ben bir
mü’min kulumun kalbine s›¤d›m” mealindeki Hadîs
insan›n özel konumuna iflaret eder. “Biz göklere yer-
yüzüne ve da¤lara emaneti kabul etmelerini söyle-
dik; onlar bunu üstlenmekten korktular, emaneti (bu
yükü) kabul etmediler; insan bu emaneti yüklendi.”
(33/72) Ayet-i Kerimesi’ne dayanarak M. ‹kbal, “Bü-
tün kusurlar›na ra¤men insan, do¤adan üstündür,
çünkü büyük bir görev ve emaneti yüklenmifltir.” ka-
n›s›na var›r. ‹nsan›n dünyada Allah’›n halifesi merte-
besine yükselmifl ekmel-i mahlukat s›fat›na eriflti¤ini
gösteren temel ‹slâmî kaynaklar d›fl›nda Bat› dünya-
s›nda Max Scheler ‘‹nsan›n Kosmostaki Yeri’ isimli
kitab›nda benzer bir yaklafl›mla, insan› Allah’›n dün-
yadaki uzant›s› olarak tan›mlar. (Sayfa 86) “Bizce bi-
linmesi mümkün olan tanr›laflman›n biricik yeri in-
san, onun benli¤i ve kalbidir; insan bu trancendent
oluflun hakiki bir parças›d›r. Zira her ne kadar bütün
fleyler devaml› bir yaratma manas›nda her saniye
kendi sayesinde mevcut olan varl›ktan, ‹lca ile Ge-
ist’a ait bir kaynaflman›n fonksiyonel birli¤inden hu-
sule gelmekte iseler de, bununla beraber kendi saye-
sinde mevcut olan varl›¤›n (Ens per se’n›n) her iki
vasf› ancak ilk defa insanda ve onun benli¤inde aktif
bir flekilde birbiriyle münasebete gelmektedir. ‹nsan,
bu vas›flar›n birleflti¤i noktad›r.” der.
(5) Teknolojiler, maddenin enerjinin maddî varl›k ala-
n›nda var olan herfleyin insan taraf›ndan flekillendi-
rilmesi ile oluflan becerileridir; maddenin varolufl
yasalar›n›n özelliklerine göre maddeyi biçimlendi-
ren kullanma yetenekleridirler. Tafl, insan›n biyolo-
jik, sosyal ihtiyac›n› karfl›lamak için yap›lacak bir ya-
p›n›n duvar›nda yer alacak flekilde biçimlendirildi¤i
gibi, ruhî hal de terbiye yolu ile insan›n fikrî varl›k
tabakas›ndaki tercihlerine göre terbiye edilir. Bu du-
rum üst varl›k tabakalar›n›n alt varl›k tabakalar›n›
flekillendirmesine örnek teflkil eder. Dolay›s› ile in-
san, varl›¤›n üst tabakalar›ndaki kanunlar›n etkile-
 M‹MAR S‹NAN
me, düzenleme aç›s›ndan hiyerarflilerine uygun yak-
lafl›mla eserlerini vücuda getirdi¤i oranda baflar›l›
olabilir. Bu yaklafl›m ‹slâm toplumlar›nda “Allah’›n
emrine kay›ts›z flarts›z uyman›n” oluflturdu¤u ‹slâm
inanc›n›n da bir yans›mas›d›r.
Allah’›n var olan her fleyde tezahür etti¤i ‹slâmî ve
tasavvufî düflüncede aslî bir temel olarak mevcuttur.
Füsus-ül Hikem Sayfa: 136’da Muhyi’d-dîn el-Ara-
bî konuyla ilgili düflüncelerini;
“Allah’›n, ‘Ben kulun yürüdü¤ü aya¤›, tuttu¤u eli,
konufltu¤u dili ile olurum’ kuvvetlerinin azas›ndan
ve onlar›n mahallelerinden baflka herfleye var›ncaya
kadar bütün benli¤i olurum, mealindeki Hadîs-i
Kudsi’sine bakarsak Hak ile halk› ay›ramazs›n. fiu
halde her varl›k Hak’t›r yahut her fley halkt›r dersin.
Yahut da o bir bak›mdan Hak’t›r, bir bak›mdan da
halkt›r diyebilirsin. Çünkü görünüfl birdir.” fleklinde
aç›klamaktad›r.
(6) ‹nsan eserinin tezyinîli¤i, insan›n transandantal bir
idrakten hareket ederek eserini oluflturma süreci
içinde, transandantal idrakini objektif realiteye bi-
çim tercihleri olarak yans›tmas› ile vücud bulur.
(7) ‹slâm düflünürü Gazâlî “Tehafüt’el Felâsife” adl› ese-
rinde Farabi ve ‹bni Sina yerine onlar›n efendisi ol-
du¤unu ifade etti¤i ‹slâm dünyas›nda as›rlarca etkili
olmufl Aristo’yu tenkid eder.
Max Scheler ‘‹nsan›n Kosmostaki Yeri’ kitab›nda
Rönesans’›n, ‹bni Rüfld’ün ö¤retisi ile bafllay›p Orta-
ça¤’da kilise içinde geliflen Aristocu statik varl›k gö-
rüflünün hakim oluflu ile vücuda geliflini anlat›r. ‹bni
Rüfld’ün Aristocu statik varl›k telakkisine, ça¤dafl›
Muhyi’d-dîn el-Arabî, Fusûs-ül Hikem adl› eserinin
12. Fass’›nda, ‘fiuayb Kelimesindeki Kalbi Hikmetin
Asl›’ bafll›¤› alt›nda, varl›¤›n sürekli oluflum niteli¤i-
ni ortaya koyarak karfl› ç›kar, ‹slâmî ve tasavvufî dü-
flünce tarihinde varl›¤›n dinamik yap›s›n› belirleme
hususunu özel bir önem vererek ele al›r. Bu kaynak-
lara dayanan Sinan’›n mimarisinde; mimarî unsurla-
r›n sakin, yavafl, asude, bitaraf ve insan› yönlendir-
meyen hareketlili¤ine karfl›l›k, ortaça¤ H›ristiyan
mimarisinin Gotik katedralinin yönlendirici niteli¤i
sebebiyle birbirlerinden derin flekilde farkl›d›r.
(8) Âbidevîlik, Osmanl› sanat›nda ölçünün büyüklü¤ü
ile de¤il, herbiri ba¤›ms›z flahsiyete sahip tektonikler
olan mimarî veya tezyinî elemanlar›n asude, insan›
yönlendirmeyen nisbi büyüklük (veya küçüklük)
iliflkisi ile oluflturulur.
404
(9) Her sanat eseri bir biçimler bütünlü¤üdür, biçim te-
zahürüdür; her tezahür bir ifade ile yüklüdür. 19.
as›r sonunda Wörringer’in psikolojik esteti¤inin,
sanat› münhas›ran biçim ifadeleri ve dolay›s›yla yal-
n›zca ruhî hallerin yans›mas› olarak tan›mlamas›n›n
eksikli¤i izleyen dönemlerde ortaya konmufltu. An-
cak biçimlerin ifadeler tafl›d›klar› da aflikar olup, bu
yaklafl›m geçen k›rk y›l içerisinde semiotik sorun
olarak ve teorik düzeyde gündeme gelmifltir.
Paul Klee 1927’de yazd›¤› ‘Educational Sketch Bo-
ok’ isimli eserinde biçimlerle onlar›n ifadeleri ara-
s›ndaki iliflkileri göstermifltir.
(10) Kur’ân-› Kerîm’e göre yaln›zca Allah zat›yla kaim-
dir; kainatta var olan di¤er fleylerin hepsi z›tl›klar›
ile var olurlar. Kur’ân’da baz› Ayet-i Kerimeler bu
hususa iflaret eder:
“Gece ile gündüzün de¤iflikli¤i de O’nun eseridir.”
(23/80)
“O geceyi gündüzün üstüne örtüyor, gündüzü de
gecenin üstüne seriyor.” (39/5) “Siz birbirinizin
düflman› olarak inin.” (2/36)
(11) Bu yap› mimarî ürün olarak sahip oldu¤u eflsiz gü-
zelli¤i ve önemi yan›nda Sinan’›n tasar›m yaklafl›m›-
n›n transandantal niteli¤ini ortaya koymas› ile de
özel bir önem tafl›maktad›r.
Ma¤lova kemerinin tasar›m›nda Sinan’›n üç temel
etkenden hareket etti¤i görülüyor. Bunlardan bi-
rincisi vadiyi aflarak suyu bir taraftan di¤er s›rta ke-
merlerle meydana getirilecek bir düzlemde tafl›-
mak; ikincisi 1563’te eski kemerin y›k›lmas›na yol
açan sel felaketinin tekrar› halinde sele dayanacak
güçlü bir mahmuz sistemini oluflturmak, üçüncü
olarak yap›n›n deprem yüklerine karfl› daha daya-
n›kl› hale gelmesini temin etmek üzere zeminde yer
alan mahmuzlar›n üzerindeki, su ak›fl istikametinde
yap›n›n iki taraf›na yerlefltirilen kemerlerin üzerin-
deki üst kemer dizisinin daha dar ve hafif olmas›n›
sa¤l›yarak tafl›may› sa¤layacak alt kemer ve destek
ayaklar›n›n sistemine üst kemer ve destek k›sm›n›n
daha az yük vermesi amac› ile bu üst kemer dizisi-
ni daha dar olarak tasarlam›fl olmas›d›r. Kaide
mahmuzlar›ndan yukar›ya do¤ru her iki yönde da-
ralarak yükselen meyilli destek ayaklar›n›n aras›n-
da oluflan alan›n küçük kemerlerle boflalt›lmas› da
Ma¤lova Kemeri’nin transandantal düflünme ve ta-
sarlama yolu ile yap›n›n mimarl›k çözümlemesinin
iç dinamiklerinin realitesini de aksettiren bir düze-
ye ulaflmas›n› sa¤larken; mimarinin eflsiz güzelli¤i-
 M‹MAR S‹NAN
nin yap›y› var eden gerçekle bütünleflerek olufltu-
¤unu da ortaya koymaktad›r.
Tasar›m ve mühendislik hesaplama yaklafl›m›n›n
Rönesans sonras› ampirik analitik niteli¤ine karfl›l›k
Buckminster Fuller’in jeodezik kubbe tasar›m›n›n
transandantal niteli¤i bilinmektedir. Fuller en az d›fl
satha sahip en büyük bir iç hacmi örten biçimin bir
küre, en sa¤lam biçimin ise piramid olarak tan›mla-
d›ktan sonra, bu iki farkl› asli özelli¤e sahip iki bi-
çimi bir araya getirmeyi öngörerek jeodezik kubbe
çözümüne ulaflmas› transandantal yaklafl›m ile çö-
zümlemenin ça¤dafl bir örne¤ini oluflturmufltu.
(12) ‹nsan›n yaln›zca Allah’a karfl› sorumlu oldu¤u inan-
c› bu tasavvuf kolunun temelini oluflturur. Bu inanç
hiç bir müdahaleyi kabul etmeyen ferdin, toplum
içinde tam ba¤›ms›z bir mevki kazanmas›n› amaçlar.
16. as›rda Osmanl› fikir ve inanç hayat›nda Mela-
milik ile ortaya ç›kan, ferdiyetin her türlü toplum-
sal bütünlükten önemli hale gelmesi olgusu, gide-
rek yayg›nlaflarak afl›r›lafl›nca, anarflist bir niteli¤e
de bürününce, kendisi de bir Melamî olan Kanuni
Sultan Süleyman döneminin güçlü fieyh-ül ‹slâm›
Ebusuud Efendi, Melamiler’e karfl› takibat› onayla-
mas›na yol açar.
Sinan’›n Zal Mahmut Pafla Camii’ndeki tasar›m yak-
405
lafl›m›n›n, daha ba¤›ms›z mimarî unsurlar›yla Mela-
mî etkileri tafl›d›¤›n› düflünmek yanl›fl olmayacakt›r.
(13) Ahengin mutlak oldu¤u Cennette çevre bilinci im-
kans›zken yasak meyvenin yenmesinden sonra gü-
nah iflledi¤ini farkederek piflman olan befler, bu pifl-
manl›¤› sebebi ile günahlar› Allah taraf›ndan affe-
dildi¤i, ancak bu fiil dolay›s› ile çevrenin fark›na va-
ran insan›n dünyan›n sorumlulu¤unu yüklenerek
bu sorumlulu¤u yüklenemeyenlerden daha yüce bir
varl›k düzeyine, Allah’›n halifesi mertebesine ulafl-
mas›, ‹slâm düflüncesinde beflerin ekmel-i mahlukat
düzeyine yükselmesi olarak tan›mlanm›flt›r.
Bu hususu M. ‹kbal, ‘‹slâm’da Dinî Düflüncenin Ye-
niden Kuruluflu’ isimli kitab›nda;
“Kur’ân-› Kerîm’de Âdem’in Cennetten ç›kar›lmas›y-
la ilgili k›ssa, insan›n do¤al duygu ve ihtiyaçlar›n›n il-
kel durumundan ç›k›p, flüphe ve itaatsizli¤e muktedir
ve fluurlu flekilde özgür bir flahsiyete sahip olma hali-
ne yükseldi¤ini iflaret etmektedir. K›sacas› Âdem’in
Cennetten ç›kar›l›fl› veya dünyaya indirilifli hiç bir ah-
lakî bozuklu¤u ifade etmez. Burada anlat›lmak iste-
nen fley, insan›n saf ve sade fluurdan flahsi fluura var›-
fl›ndaki de¤iflikliktir. Yani insan›n f›trat rüyas›ndan
uyanarak kendi flahsiyetinin de belli bir önem tafl›d›-
¤›n› anlamas›d›r.” fleklinde aç›kl›¤a kavuflturulmufltur.
(Sayfa 119)
SÖZLÜK
Additif Kümülatif Tezyinîlik: Sanat eserini vücuda geti-
ren eflde¤erde unsurlar›n biraraya gelmesi ve tekra-
r›yla oluflan süsleme.
Antikite: MÖ 6. yy ile MS 3. yy aras›nda kalan dönem. Bu
dönemde varl›¤›n› sürdürmüfl Yunan ve Roma mede-
niyetleri için kullan›l›r.
Arkaik: (‹ng.Archaic) Bir sanat dal›n›n ve üslubun olgun-
luk ya da klasik dönemi öncesindeki oluflum afla-
mas›n› nitelemek için kullan›l›r. Örne¤in: Yunan
Sanat›’n›n Arkaik Dönemi. Bu aflamada bir sanat ya
da üslûp, ileride olgunlafl›p bütünlefltirece¤i ögeleri
oluflturma dönemini yaflamaktad›r.
Barok: (‹ng.Baroque) Görsel sanatlar ve mimarl›k alan›n-
da, genel olarak, simetriye karfl›t olarak asimetriyi,
temel geometrik biçimlere karfl›t olarak e¤risel bi-
çimleri, dura¤anl›¤a karfl›t olarak hareketi, tek de-
fada alg›lanabilirli¤e karfl›t olarak kolay kavrana-
mazl›¤› ye¤leyen bir tutumdur
Bursa Kemeri: Osmanl› mimarl›¤›n›n ‹stanbul’un fethi
öncesinde s›k kulland›¤› bir kemer biçimi. Yanlar›
dörtte bir daire biçiminde ortas› düzdür
Dekonstrüktivizm: 1980’lerde ortaya ç›kan bir ak›m. De-
konstrüksiyonizm bir üslup ya da bir hareket olma-
y›p, sanat›n geleneksel, yerleflmifl kurallar›na ve dü-
zenine karfl› ç›kmay› amaçlar.
Destek Ayaklar› veya Kuleleri: Yap›da yatay ö¤eleri sa¤-
lamlaflt›rmak amac›yla e¤imli olarak yanlar›na yer-
lefltirilen ahflap, tafl, metalden yap›lm›fl öge.
Eklektisizm: Sanatta farkl› ça¤ ve üsluplardan seçilerek
devflirilen ögelerin yeni bir tasar›m ya da ürün olufl-
turmak için ele al›nmas› olgusudur.
Eksedra: Yar›m daire planl›, kubbe örtülü ve kendisinden
daha genifl bir mekâna eklemlendirilen mimarî me-
kân ö¤esi.
Eyvan: Üç yönden kapal›, bir yönden d›fla aç›lan ve to-
nozla örtülü mekân.
Fetifl: Animist inançl› ilkel topluluklarda, kiflilerin koru-
yucu niteli¤ine ve u¤uruna inand›klar› için üzerle-
rinde tafl›d›klar› özel olarak biçimlendirilmifl küçük
eflya ya da kült objesi.
Fetiflizm: Nesneleri ya da kavramlar› putlaflt›rma.
Fil Ayaklar›: Büyük kubbeli yap›larda kubbe, yar›m kub-
be ya da tonozlar› tafl›yan kal›n kâgir ayak. Fil aya-
¤› sözcü¤ü özellikle büyük Osmanl› camilerinde
bulunan bu türden iri tafl›y›c›lar için kullan›l›r.
Bunlara “pilpaye” de denir.
Floral: Çiçek desenli tezyinat.
406
Friz: Genel olarak, kabartmalarla bezeli flerit biçiminde
her tür sanat yap›t›.
Fronton: Yap›larda cephe boyunca ve çat› düzeyinde yer
alan bas›k bir ikizkenar üçgen biçimindeki duvar.
Antik, Rönesans, Barok ve yeni Klasik mimarl›klar-
da kullan›lm›flt›r.
Gotik: Yaklafl›k olarak 1140 dolaylar›nda geliflmeye bafl-
layarak 13. yüzy›lda tüm Avrupa’ya yay›lan bir üs-
lûp olup ancak Rönesans›n bafllamas›yla ortadan
kalkm›flt›r.
Harim: Osmanl› camilerinin çevresinde yer alan ve cami
alan›n› kentsel alandan ay›ran duvarla çevrili d›fl
avlu.
Hatayî: Üsluplaflt›r›lm›fl bitkisel ögelerden oluflan Os-
manl› bezeme türü.
Hazire: Cami, medrese gibi bir kamusal Osmanl› yap›s›-
n›n bahçesinde yer alan, duvar ya da parmakl›kla
çevrili küçük mezarl›k
Hedonizm: Sanat› haz verici nesneler üretme etkinli¤i
olarak gören anlay›fl.
‹mmateriel: Maddi olmayan, tinsel.
Kemer: Bir aç›kl›¤› geçmek için kullan›lan düzgün e¤risel
biçimli strüktürel ö¤e. Sivri kemer, bas›k kemer,
beflik kemer, at nal› kemer, kafl kemer, pencî kemer,
dilimli kemer vs. gibi türleri vard›r.
Konstrüktif: ‹nflai.
Kubbe Ete¤i: Kubbenin kasna¤a birleflti¤i kesim.
Kubbe Kasna¤›: Üzerine kubbenin oturdu¤u çokgen
planl› geçifl ögesi. ‹fllevi, kubbenin örttü¤ü dörtgen
planl› strüktürden dairesel planl› kubbeye geçifli
sa¤lamakt›r.
Kubbe Tamburu: Kasnak. Üzerine kubbenin oturdu¤u
çokgen planl› geçifl ögesi.
Kübist: Kübizm anlay›fl› do¤rultusunda çal›flm›fl sanatç›.
Kübizm: Geleneksel resim anlay›fl›na yöneltilen en güçlü
karfl› ç›k›fllardan biridir. Geleneksel resmin konuyu
tek bir bak›fl noktas›ndan ve zaman içinde dondu-
rulmufl olarak betimlemesine karfl›l›k, kübistler
nesneleri çok say›da de¤iflken bak›fl noktas›ndan ve
farkl› anlarda ayn› resim düzlemi üzerinden betim-
lemeyi amaçlam›fllard›r.
Külliye: Bir camiyi merkez alan, imaret, kitapl›k, medre-
se, çarfl›, hamam, han, vs gibi birimleri içeren yap›
toplulu¤u.
Mahmuz (Selyaran): Köprü ayaklar›na suyun ak›fl yönü-
ne z›t yerlefltirilen üçgen planl›, masif tafl bölüm
Monumentallik: Âbidevîlik
 M‹MAR S‹NAN
Mukarnas (Stalaktit): Yan yana ve üst üste yerleflen priz-
matik ö¤elerin d›fla do¤ru derece derece taflarak,
genellikle, simetrik bir düzen içinde dizildi¤i üç
boyutlu bir mimarî bezeme ö¤esi ve strüktür. Yal-
n›z ‹slâm ülkelerinde uygulanan mukarnas›n ör-
neklerine sütun bafll›klar›nda, taç kap›larda, geçifl
ögelerinde, flerefelerde, kornifllerde ve nifllerde
rastlan›r.
Nef: Kilisede dik do¤rultuda, birbirlerinden sütun ya da
ayak dizileriyle ayr›lm›fl, uzunlamas›na mekânlar›n
herbiri.
Nifl: Kendisinden genifl bir mekâna aç›lan ve duvar içeri-
sine oyulmufl, genellikle, üstü kemer ya da mukar-
nas ile örtülü girinti ya da hücre.
Ontoloji: Varl›k bilimi felsefede, metafizi¤in en temel
kollar›ndan biridir. Ontoloji varl›k veya varolufl ile
bunlar›n temel kategorilerinin araflt›r›lmas›d›r.
Palmet: Bir sap›n iki taraf›nda simetrik olarak s›ralanm›fl
uzunca yapraklardan oluflan üslûplaflt›r›lm›fl bitki-
sel bezeme ögesi.
Pandantif: Kare planl› bir mekân›n üzerine kubbenin
oturtulabilmesini sa¤layan bir geçifl ögesi.Bu amaç-
la köflelerde oluflturulan üçgen biçiminde içbükey
parçalara verilen ad.
Paye: Yap›da tafl›y›c› ayak. Duvar örme yöntemleriyle in-
fla edilmifl kare, dikdörtgen, çokgen, ya da daire
planl› düfley tafl›y›c›.
Pâyeli Cami: Çat›s› çok say›da paye taraf›ndan tafl›nan
camiler.
Portal: Genellikle, bir kamusal yap›ya girifl-ç›k›fl› sa¤la-
yan an›tsal kap›. “Taçkap›” da denir.
Psiflik: Ruhi.
Pürizm: Genelde, sanat yap›t›n› minimuma indirgenmifl
say›da öge kullanarak oluflturma anlay›fl›.
Rasyonalizm: ‹fllevselcilik olarak da adland›r›lan Modern
Mimarl›k ak›m›na verilen adlardan biri.
Ratio: Oran
Revak: Bir yap›n›n önünde yer alan uzun kenarlar›ndan
biriyle bu yap›ya bitiflik, di¤er uzun kenar› boyun-
ca sütunlar›n tafl›d›¤› bir kemer dizisiyle d›fla aç›lan,
üstü kubbe, tonoz ya da çat›yla örtülü uzunlamas›-
na bir mekân.
Romanesk: Avrupa’da 7. yüzy›l ile 13. yüzy›l aras›nda ge-
407
liflen mimarî üslûp. Hemen hemen tüm örnekleri
dinsel yap›lard›r.
Rönesans: 14. yüzy›lda ‹talya’da bafllayarak 16. yüzy›la
dek tüm Bat› ve Orta Avrupa’ya yay›lan sanat hare-
keti.
Rumi: Türk Sanat›’nda çok s›k kullan›lan üsluplaflt›r›lm›fl
yaprak betisi biçiminde bir bezeme ögesi.
fiapel: Tek mekândan oluflan küçük kilise
Sark›t: Mukarnasta afla¤›ya do¤ru düfley konumda uza-
nan uç bölümler.
Selatin Camileri: Padiflah ya da hanedan üyelerince yap-
t›r›lm›fl Osmanl› camisi.
Semantik: Anlam, bilimsel anlam.
S›byan Mektebi: Osmanl› döneminde ilkokul düzeyinde
e¤itim veren ve onun için infla edilmifl yap›. Bir ya
da iki kattan ve her katta genellikle tek mekândan
oluflur
Simultanl›k: Eflzamanl›l›k.
Strüktürel: Tafl›y›c› sisteme iliflkin.
Tektonik: Mimaride, heykel veya resimde kompozisyon
içerisinde tekrar eden, ancak tek bafl›na da ba¤›m-
s›z (ferdi) bir bütünlük oluflturan unsur.
Tonoz: Örgü teknikleri kullan›larak infla edilmifl, kagir,
e¤risel yüzey, ya da yüzeylerden oluflan mimarî ör-
tü ögesi. Befliktonoz, aynal›tonoz, çapraztonoz, ka-
burgal›tonoz, Gotik tonoz vs. gibi türleri vard›r.
Transandantal: Fizikötesi
Tromp: Kare planl› bir mekân›n üzerine kubbenin otur-
tulabilmesini sa¤layan bir geçifl ögesi
Türk Üçgeni: Kare planl› bir mekân›n üzerine kubbenin
oturtulabilmesini sa¤layan bir geçifl ögesi. Örtüle-
cek mekân›n köflelerinin tepe noktalar› afla¤›da ka-
lan bitiflik üçgenler oluflturacak biçimde pahlanma-
s› biçiminde tan›mlanabilir.
Üzengitafl›: Kemerin aya¤a oturdu¤u noktada yer alan ilk
tafl.
Yeni Ontoloji: 20. yy bafl›nda Nicolai Hartmann öncülü-
¤ünde geliflen hareket.
Zaviyeli Cami: Zaviyeli camilerde plan, iki yandan kapl›
hacimlerle kuflat›lm›fl uzunlamas›na bir orta me-
kândan oluflur. Bu yan mekânlar›n zaviye ifllevi
gördü¤ü düflünüldü¤ünden ötürü, bu adla an›lm›fl-
lard›r. ‹lk örne¤i ‹znik Yeflil Camii’dir.
‹NDEKS
–A–
Abbasiler Dönemi 61 Ba¤dat Konut ve Ticaret Bloku 48
Âbidevî 36, 59, 61, 80, 94, 105, 107, 162, 167, 171, 178, Baklaval› Bafll›k 113, 229, 377
196, 202, 205, 208, 211, 252, 267, 321, 344, 352 Baklaval› Sütun Bafll›klar› 76, 113, 114, 128, 132, 161,
Afrika 46, 47, 59, 67, 71 229, 233, 324, 391, 393
A¤›rnas Köyü 71 Balat ‹lyas Bey Camii 76
Ahlâk 20, 22, 27, 35, 38, 45, 49, 55 Balkanlar 59, 76, 281, 283
Ahmet Hamdi Tanp›nar 343 Barbaros Hayrettin Pafla 117, 118, 119, 128, 156, 233, 261
Ahflap Mimarl›k Teknikleri 80 Barok 37, 40, 48, 53, 54, 159, 208
Akdeniz 59, 377 Basra Camii 61
Alibeyköy Deresi 273 Bat› Kültürü 19, 39, 40, 43, 48
Allah 21, 29, 30, 31, 33, 36, 38, 41, 42, 45, 51, 52, 54, Bayezid (II.) (Külliyesi) 91, 137, 281, 284, 369
55, 59, 61, 105, 108, 171, 288, 384 Bayezid Camii 76, 80, 91, 93, 94, 95, 117, 129, 132,
Almanya 71 139, 143, 159, 196, 212, 230, 312, 322, 369
Alvar Aalto 48 Belgrad 71
Amasya Bayezid Camii 76 Befliktafl 117, 233, 237, 261, 365, 371, 388, 395
Amr Camii 61, 62 Beyaz Marmara Mermeri 229
Ana Kubbe 74, 129, 147, 162, 178, 189, 196, 225, 237, Beylikler Dönemi 66, 72, 151
245, 287, 381, 382 Beyflehir Ulu Camii 66
Anadolu 46, 64, 66, 67, 71, 72, 76, 90, 151, 153, 159, 184 Bezeme (Sanat›) 208, 209, 227, 252, 330, 360, 400
Anadolu Selçuklu 66, 67, 72, 90, 151, 153, 159 Bilecik 71, 72, 76
Antalya Yivli Minare Camii 80 Biyo-Sosyal 20, 22-24, 26, 30, 32, 33, 37, 40, 46, 47, 52
Antik 20, 50 Bizans 51, 52, 94, 137, 167, 208
Antik M›s›r Kültürü 50 Bizans Havariler Kilisesi 137
Antikite 50, 51, 314 Bizans Kültürü 51
Arasta 233, 306, 324, 325, 328, 344 Bizans Sarn›c› 94
Aristokrat 47 Bo¤aziçi 129, 178, 365, 381, 382, 389, 391, 394
Arkaik 72, 73, 77, 93, 108, 184, 205 Bo¤dan 71
Armudî Kemerler 76, 113, 128, 132, 156, 194, 195, Bursa 76, 77, 78, 80, 81-84, 88, 90, 91, 94, 109, 129, 137,
233, 237, 259, 302, 314, 324, 329, 351, 360, 393 151, 153, 156, 159, 163, 202, 252, 261, 284, 377
Artizanal 35, 55 Bursa Kemeri 80, 88
Asya 59, 64, 66, 67, 71, 72, 73, 76, 90, 151, 184, 215, 247 Bursa Muradiye Camii 76
Atik Ali Pafla Camii 137, 139 Bursa Tipi Cami Plan› 284
Avlu 33, 34, 59, 61, 91, 93, 113, 114, 121, 128, 143, Bursa Ulu Camii 76, 77, 78, 80, 84, 94, 109, 284, 377
144, 146, 147, 149, 156, 157, 171, 174, 176, 177, Bursa Üslubu 94
178, 179, 187, 189, 194, 195, 196, 199, 200, 201, Bursa Yeflil Camii 76, 80, 88, 90, 151, 159, 252
227, 228, 229, 230, 233, 236, 237, 257, 259, 298, Bursa Y›ld›r›m Camii 76, 80, 81, 82, 83, 90, 91, 156, 284
312, 314, 317, 318, 320, 322, 324, 325, 351, 352, Büyük Portal Mimarisi 66
357, 360, 366, 389, 390, 391, 394 Büyük Selçuklu (Devleti) 64, 66, 67, 72, 159
Ayasofya 91, 101, 137, 151, 161, 162, 167, 171, 184,
186, 187, 205, 212, 214, 215, 216, 241, 252, 343, –C–
348, 349, 351, 381, 382, 384, 387 Cehennem 40
Ayfle Kad›n Camii 281, 325 Cengiz Han 64, 66
Azapkap› Sokullu Mehmet Pafla Camii 364, 365, 366, Cennet 35, 67, 107, 159, 161, 212
367, 368, 371, 400 Cennetü’l-Ârif 67
Cumbal› Ahflap Ev 174
–B–
Babür 67 –Ç–
Bademli Mukarnas 159 Çat› 33, 61, 64, 271, 324, 375, 376

408
 M‹MAR S‹NAN

Çelebi Sultan Mehmet 80 Erzurum Çifte Minareli Medrese 66

Çevre Mühendisli¤i 49 Erzurum Yakutiye Medresesi 67
Ç›rakl›k Dönemi 284 Eski Camii 76, 79, 80, 87, 281, 284, 322, 326, 377
Çin 59, 196 Eski Saray 137
Çini (Tezyinat) 33, 39, 42, 73, 90, 106, 107, 108, 151, Esma Sultan 257, 259, 261
156, 159, 202, 205, 208, 209, 212, 247, 251, 252, Estetik 22, 36, 38, 50
253, 310, 330, 334, 360 Ev 23, 24, 25, 33, 34, 35, 36, 66, 94, 174, 283, 325
Çinili Köflk 90 Evvel Medreseleri 171, 174, 176, 177
Çukurbostan 94, 99 Eyüp Sultan 137, 167, 257, 263, 377

–D– –F–
Dairesel Kubbe 161 Fatih 90, 91, 137, 139, 143, 167, 171, 176, 349, 381
Darülhadis 171, 174 Fatih Külliyesi 91, 167, 171
Darüflflifa 91, 113, 119, 171, 172, 174 Fatih Sultan Mehmed 91, 137, 381
Davut Pafla 365 Fatimîler 64
Dekonstrüktivist 360 Fetifl 41, 47
Dekorasyon 42, 45 Fetiflist 24, 45, 49, 50, 55
Delhi 64 Fetiflistik 30, 31, 32, 43, 44, 45, 48, 49, 106
Dikdörtgen Plan 247, 285, 288, 294 Fetiflizm 31, 37, 44, 45, 46, 47, 48, 50, 51
Din (Dinî) 19, 20, 22, 24, 25, 26, 27, 30, 31, 32, 36, 37, Fetret Devri 80
38, 44, 45, 50, 52, 54, 55, 64, 66, 71, 105, 108 Fetvahane 176
Divri¤i Ulu Camii 66 Figür 28, 53
Do¤u Anadolu 67 Fil Aya¤› (Ayaklar›) 139, 142, 147, 156, 161, 176, 179,
Dominico Fontana 53 184, 186, 187, 188, 189, 192, 193, 194, 196, 200,
Dört Halife Dönemi 59 208, 209, 212, 214, 225, 229, 230, 233, 235, 263,
Dörtgen Plan 64 264, 298, 300, 310, 314, 329, 331, 365, 366, 368
Düz Sat›h 73, 90 Firuz A¤a 233
Fizik (Fizikî) 20, 24, 25, 72, 259, 352
–E– Floral Tezyinat 151, 205, 212, 330
Ebû Hanîfe 51 Floransa Katedrali 171
Edirne Bayezid Camii 93, 94, 95, 117, 129, 132, 137, Form 23, 30, 32, 36, 38, 41, 42, 45, 46, 48, 49, 52, 53,
143, 159, 196, 230, 312, 322 54, 72, 87, 105, 137, 139, 142, 151, 241, 267
Edirne Eski Camii 76, 79, 87, 377 Frank Lloyd Wright 46
Edirne Muradiye Camii 76, 284 Fustat 61, 62
Edirne Saray› 281, 284 Füsûsu’l-Hikem 48
Edirnekap› Mihrimah Sultan Camii 225, 227, 228, 231,
261, 285, 306, 312, 351 –G–
Ege K›y›lar› 66 Galata 167, 178, 245, 365
Egosantrik 47 Gazne 64
Eklektisizm 37, 45, 47, 48, 49 Genetik 21, 27, 30, 37, 38, 42, 49, 50, 54
Ekmekçizade Kervansaray› 325 Gotik 32, 33, 37, 38, 40, 52, 64, 67, 151, 208
Ekspresyonizm 45 Gökkubbe 72, 151
El-Fakir El-Hakir Sinan 15 Grid 51
Emevî Camii 61, 62 Gügenheim Müzesi 52
Emevî Devleti 64
Eminönü 94, 101, 245, 351, 400 –H–
Eminönü Valide Sultan Camii 94 Hac› ‹vaz Camii 344
Endonezya 59 Hadim ‹brahim Pafla Camii 233, 285
Endülüs 71 Hadîs 30, 37
Ernst Diez 50, 205 Haliç 94, 137, 142, 151, 167, 171, 178, 179, 184, 185,
Erzurum 66, 67 187, 227, 245, 257, 259, 261, 263, 364, 365, 371

409
 M‹MAR S‹NAN

Hamam 91, 121, 156, 171, 233, 241, 242, 243, 261, ‹slâm Kültürü 14, 19, 20, 41, 44, 54, 59, 72, 108, 121
324, 325, 351, 399 ‹slâm Mimarisi 14, 19, 20, 21, 30, 31, 32, 33, 34, 36, 38,
Han 66, 121, 245 39, 40, 41, 43, 44, 46, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54,
Haremlik 33 59, 64, 66, 67, 94, 106, 108, 161
Hariciler 61 ‹slâm Mimarl›k Sanat› 14
Harim Duvar› 129, 156, 171, 174, 176, 177, 178, 189, ‹slâm Minare Mimarisi 64
196, 324 ‹slâm Sanat› (Sanatlar›) 21, 38, 39, 42, 49, 51, 67, 106, 108
Haseki Hürrem Sultan 113, 114, 241, 242, 243 ‹slâm Ülkeleri 19, 49
Haseki ‹mareti 114 ‹slâmî Gelenek 90
Hassa Mimarlar› Oca¤› 71 ‹slâmiyet 13, 14, 28, 30, 53, 59, 64, 94, 105
Hatayi 159 ‹spanya 64
Hazire 156, 163, 171, 179, 181, 194, 259, 325 ‹stanbul 13, 90, 91, 93, 94, 96, 99, 101, 102, 117, 125,
Hedonistik 33 129, 137, 139, 143, 153, 156, 159, 160, 161, 194,
Helenistik 50, 51 195, 196, 212, 225, 233, 245, 247, 281, 283, 284,
H›ristiyan 37, 38, 39, 40, 45, 46, 47, 51, 52, 53, 64, 285, 302, 312, 330, 343, 344, 351
208, 349 ‹stanbul Sultanahmet Camii 94
Hindistan 59, 64, 67 ‹stanbul Yavuz Sultan Selim Camii 96, 99, 102
Hurma Yapraklar› 61 ‹sti¤rak 37
Hülagü Han 66 ‹stinbat 30
Hünkar Mahfeli 288 ‹zmit Pertev Pafla Külliyesi 343
Hürrem Sultan 113, 114, 171, 179, 194, 241-243, 399 ‹znik Çini 151, 159, 202, 247, 248, 360
Hz. Muhammed (sav) (’in Evi) 59, 60 ‹znik Üslubu 205
‹znik Yeflil Camii 73, 74
–I–
Irak 71 –K–
Isfahan Ulu Camii 64, 76 Kaburgal› Tonoz 64, 151
Kad›nlar Mahfeli 189, 225, 229, 233, 247, 248, 259,
–‹– 261, 262, 285, 288, 290, 294, 298, 302, 303, 304,
‹bn Tolun Camii 64, 65 305, 310, 357, 359, 360, 361, 368, 372, 375, 377,
‹bni ‘Arabî 48 382, 384
‹çkale 281, 283 Kad›rga Liman› 351, 365
‹hyâu ‘Ulûmi’d-Dîn 64 Kad›rga Sokullu Mehmet Pafla Camii 352, 353, 356, 359,
‹klim 24, 34, 46 361, 363
‹konoklazm 51 Kâdir-i Mutlak 36
‹lahî 19, 32, 35, 41 Kahire 64, 65, 159
‹lhanl›lar 67 Kahire Mimarisi 159
‹lmî Tevhîd 31 Kaide 72, 73, 77, 113, 121, 124, 125, 128, 139, 147,
‹mam Gazâlî 64, 66 150, 151, 153, 154, 155, 156, 159, 161, 171, 172,
‹maret 73, 74, 113, 114, 115, 157, 174, 176 174, 179, 186, 187, 188, 189, 190, 194, 200, 202,
‹mmateriel 14, 52, 72, 73, 80, 90, 107, 117, 125, 132, 206, 207, 225, 227, 230, 233, 237, 241, 242, 245,
161, 174, 192, 205, 227, 228, 230, 247, 251, 252, 247, 248, 250, 257, 259, 273, 288, 294, 302, 303,
294, 297, 303, 310, 312, 313, 377, 400 310, 312, 314, 320, 321, 325, 329, 330, 352, 356,
‹nce Minareli Medrese ve Camii 66, 76 357, 360, 365, 366, 384, 391
‹negöl ‹shak Pafla Külliyesi 320 Kalfal›k Dönemi 284
‹ran 67, 71, 151, 247 Kanuni Sultan Süleyman 13, 94, 113, 121, 137, 181,
‹slâm 14, 17, 19, 20, 21, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 281, 399
38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, Kanuni Türbesi 212
51, 52, 53, 54, 55, 57, 59, 61, 64, 66, 67, 72, 73, Kaptan-› Derya 371, 377
80, 94, 105, 106, 107, 108, 121, 161, 284, 372 Kara Ahmet Pafla Camii 233, 241, 312
‹slâm Cemaati 19 Karadeniz 394
‹slâm Kozmolojisi 30, 38, 61 Kare Kubbe Kaidesi 230

410
 M‹MAR S‹NAN

Kare Plan 61, 66, 67, 72, 76, 95, 99, 113, 121, 161, 187, Kubbe Kasna¤› 76, 139, 147, 153, 155, 156, 159, 161,
188, 245, 247, 248, 257, 284, 285, 286, 288, 294, 186, 288, 294, 295, 297, 298, 360, 375
295, 302, 303, 324, 366, 389 Kubbeli Yap› 64, 212, 215
Karolenj 51 Kudret Kemeri 177, 178
Kas›mpafla 343, 365, 371 Kûfe Camii 61
Katedral 40, 52, 171 Kur’ân-› Kerîm 30
Katolik Kilisesi 32 Kurtuba Ulu Camii 64, 65
Kavis 80, 159, 192, 193, 200, 208, 209, 211, 329, 377 Kutbî 42
Kayseri 66, 71, 344 Kutsal Sanat 30, 31, 105
Kayseri Kurflunlu Camii 344 Kutsal Varl›k 31
Kayseri Ulu Camii 66 Kutub Minar 64
Kemer 40, 64, 73, 76, 80, 88, 90, 91, 93, 94, 107, 108, Kuvvetü’l-‹slâm Camii 64
113, 114, 117, 124, 125, 127, 128, 129, 132, 143, Kübik Kaide 73, 125, 139, 151, 225, 227, 233, 302,
146, 147, 151, 152, 153, 155, 156, 161, 176, 177, 303, 391
178, 179, 184, 186, 187, 188, 189, 192, 193, 194, Kübik Kubbe Kaidesi 124, 125, 225
196, 200, 202, 205, 206, 207, 208, 209, 211, 212, Kübistik 28, 29, 41, 42, 52, 53
225, 227, 229, 230, 233, 235, 237, 247, 250, 252, Küçük Ayasofya 351
257, 259, 261, 263, 267, 273, 276, 284, 288, 294, Kültür 13, 14, 15, 19, 20, 24, 25, 29, 30, 35, 36, 37, 38,
298, 299, 301, 302, 303, 305, 306, 307, 309, 310, 39, 40, 41, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52,
311, 312, 314, 320, 322, 324, 325, 329, 330, 331, 53, 54, 59, 67, 66, 71, 72, 73, 94, 105, 108, 113,
337, 351, 352, 356, 357, 360, 368, 371, 372, 373, 121, 161, 167, 173, 205, 208, 284, 285, 343, 344,
375, 377, 381, 382, 384, 391, 393, 400 349, 399, 400, 401
Kemer-i Kübrâ 177, 178, 302 Kümbet 66, 215
Kerpiç 34, 59, 215, 247 Kündekârî Ahflap Tekni¤i 208
Kervansaray 66, 233, 267, 270, 271, 281, 325, 343, 400 Kürevî Kubbe 125
Keyruvan Camii 61, 62
K›l›ç Ali Pafla Camii 343, 365, 377, 380, 381, 382, 383,
384, 385 –L–
K›l›ç Kuflanma 283 Le Corbusier 46, 47, 48, 400
K›rflehir Cacabey Camii 76 Linear 42
K›y›k Tepe 283 Londra Saint Paul Katedrali 171
Kimya 20 Louis Kahn 32, 48
Kirifl 40 Lüleburgaz Sokullu Mehmet Pafla Külliyesi 233, 235, 236
Koca Mustafa Pafla 365
Kombinezon 29, 41
Kompleks 27, 32, 43, 52, 91, 171 –M–
Konstrüksiyon 23, 45, 189, 288, 400 Ma¤lova Su Kemeri 273, 274, 277, 299
Konstrüktif 283, 306 Mahmut Pafla Camii 137
Konut Mimarisi 47, 94 Mahmuz 267, 273, 276
Konya Alaaddin Camii 66 Mahremiyet 25, 35
Konya Karatay Camii ve Medresesi 66 Manisa 76, 344, 345, 346, 347
Korfu 71 Manisa Muradiye Camii 344, 345, 346, 347
Kozmoloji 22, 30, 38, 53, 61 Manisa Ulu Camii 76
Kozmolojik 25, 26, 29, 31, 36, 41, 51 Mark Rotko 400
Köprü (Kemerleri) 24, 66, 76, 107, 108, 229, 267, 269, Marmara Denizi 72, 227, 267
270, 273, 276, 283, 284 Masif (Destek Aya¤›) 80, 184, 186, 377
Köfle Kubbe 139, 142, 144, 147, 150, 161, 189, 192, Medine 59
193, 194, 196, 200, 305, 366, 368 Mekân 13, 21, 23, 24, 25, 27, 28, 29, 42, 49, 50, 61, 72,
Köfle Tromplar› 247, 248, 285, 286, 298, 303, 306, 329 73, 80, 83, 90, 93, 99, 105, 107, 108, 121, 125,
Kubbe Kaidesi 72, 121, 124, 125, 161, 225, 230, 245, 127, 128, 129, 139, 142, 143, 147, 149, 153, 179,
247, 288, 294, 303, 366, 391 184, 185, 186, 187, 189, 190, 194, 200, 202, 205,

411
 M‹MAR S‹NAN

208, 212, 214, 215, 216, 225, 227, 229, 247, 248, –N–
257, 260, 263, 284, 285, 288, 290, 292, 294, 298, Nef 205, 212
302, 305, 357, 360, 366, 368, 369, 372, 374, 375, Nilüfer Hatun ‹mareti 73, 74
381, 382, 384, 389, 391, 394, 399
Melikflah 64 –O–
Memlûk (-lular) 67, 159 Okmeydan› 167
Merasim Kap›s› 178, 196, 320, 324 Olcaytu Hudabende Türbesi 67, 212
Meriç 283, 284 Organistik 28, 29, 41
Merkezî Kubbe 91, 121, 126, 128, 139, 142, 151, 153, Orhan Bey 72, 73
154, 161, 179, 184, 185, 186, 187, 192, 193, 196, Orhan Gazi Camii 72
200, 205, 212, 227, 230, 233, 237, 239, 245, 247, Ornament 42
248, 257, 263, 285, 294, 298, 300, 302, 310, 314, Ornamentalism 29, 42
320, 352, 360, 366, 368, 381, 384, 399, 400 Ornamentalistik 61, 208, 209, 306
Mermer Süve Bafll›klar› 237 Orta Ça¤ 52
Merovenj 51 Osmanl› (Devleti) 13, 14, 46, 64, 66, 67, 71, 72, 73, 76,
Mescid 29, 30, 34, 35, 37, 59, 107, 270, 271, 325 77, 80, 91, 94, 105, 108, 113, 114, 137, 147, 150,
M›s›r Seferi 159 151, 153, 159, 161, 167, 179, 184, 186, 205, 208,
Mies Van Der Rohe 32, 40, 47, 48, 52, 400 215, 230, 241, 252, 281, 283, 284, 312, 330, 337,
Mihrap 61, 64, 99, 121, 125, 126, 128, 129, 153, 156, 343, 349, 360, 365, 377, 387, 399, 400, 401
179, 181, 184, 187, 194, 195, 212, 214, 235, 237, Osmanl› Mimarisi 14, 64, 71, 73, 77, 91, 94, 114, 151,
247, 257, 261, 285, 288, 290, 294, 298, 302, 303, 161, 184, 283, 284
306, 310, 324, 325, 330, 346, 347, 357, 359, 363, Osmanl› Sanat› 205
365, 366, 367, 368, 372, 373, 374, 375, 376, 377, Ota¤ 72
381, 384, 394, 400 –P–
Mihrap Nifli 285, 298, 302, 330, 346, 347, 359, 363, 365 Padiflah 76, 91, 167, 196, 270, 281, 283, 330
Milas Firuz Bey Camii 76 Palmet Frizi 156, 159
Millî Mimarl›k 401 Pandantif 42, 76, 96, 208, 209, 212, 235, 257, 263, 264,
Mimar Sinan 13, 14, 15, 71, 91, 94, 105, 106, 107, 108, 357, 360, 377, 399
113, 128, 137, 171, 283, 322, 348, 399 Pantokrator Kilisesi 167
Mimarbafl› Acem Ali 94 Papa V. Sixtus 53
Minber Külah› 235, 360 Pattern 42
Modern 14, 24, 26, 32, 33, 34, 35, 36, 39, 40, 44, 45, Payanda 215, 273, 276
46, 47, 52, 54, 94, 400 Pâyeli Cami 67, 153, 375, 377
Mohaç 71 Perspektif 28, 53, 270
Molla Çelebi Cami 365 Piramidal 267
Monumentality 36 Piyale Pafla Camii 343, 370, 371, 372, 373, 374, 375,
Mukarnas 64, 76, 93, 99, 143, 156, 157, 159, 161, 181, 376, 377, 381
192, 196, 199, 208, 212, 229, 294, 295, 296, 312, Planimetrik 24, 25, 34, 35, 371
313, 314, 329, 356, 357, 399 Polar 29, 42
Murad (II.) 91 Portal 66, 73, 77, 83, 159, 160, 196, 199, 200, 201,
Murad (III.) 13, 344, 349 294, 312, 320, 351
Murad Hüdavendigâr (Camii) 76, 90, 137, 261 Portal Kap› 73
Murad Pafla 365 Postmodern 48, 49, 400
Muradiye Türbe 90 Pragmatizm (Pragmatik) 19, 22, 31, 32
Musa Çelebi 80 Profil 32, 88, 93, 113, 117, 119, 143, 156, 157, 163, 194,
Müezzin Mahfeli 192, 208, 215, 216, 288, 290, 292, 195, 196, 199, 200, 227, 229, 310, 311, 320, 322
293, 329, 357, 360, 366, 368, 372, 375 Psikolojik 20, 22, 25, 26, 30, 36, 37, 38, 39, 41, 46, 47,
Mümin 29, 105, 129, 132, 288, 343, 382 49, 52, 105
Müslüman 24, 25, 30, 31, 36, 37, 38, 40, 41, 43, 44, 52, Psiflik 22, 25, 36, 38, 39, 107
64, 72, 94, 208, 365 Pulya 71
Mütevekkiliye (Samarra) Ulu Camii 61, 63 Püriten 314

412
 M‹MAR S‹NAN

–R– 302, 303, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 311, 312,
Rabi Medreseleri 171, 176, 178 313, 314, 317, 318, 320, 321, 322, 324, 325, 326,
Rahîm 36, 41 328, 329, 330, 331, 334, 337, 343, 344, 357, 365,
Rahmân 36, 41 366, 371, 372, 375, 382, 384, 389, 399, 400
Ramazan Efendi Camii 344 Sembol 41, 49, 52, 73, 283, 284, 303, 310, 344
Ratio 22, 31, 32 Ser Mimârân-› Hassâ 113
Revak 91, 113, 121, 127, 128, 131, 143, 144, 149, 178, S›byan Mektebi 113, 121, 174, 233, 306, 325
189, 190, 194, 195, 196, 199, 200, 201, 227, 228, Silivrikap› 233, 285
229, 230, 233, 236, 237, 245, 257, 302, 312, 313, Simetrik Vaziyet Plan› 91
314, 322, 324, 325, 351, 352, 353, 356, 372, 389, Sinan Pafla Camii 237, 239, 259, 261, 365, 371
390, 394 Sinan’›n Türbesi 171, 176
Rodos 71 Sivas Gök Medrese 66
Rokoko 37 Sivil Mimarl›k 399
Roma 40, 48, 50, 51, 52, 53, 171, 196, 229, 273 Sivri Kemer 40, 76, 78, 80, 90, 128, 132, 143, 151, 152,
Roma Kültürü 50, 51 153, 155, 156, 187, 188, 194, 196, 199, 200, 225,
Roma Mimarisi 51 227, 229, 233, 237, 247, 267, 273, 276, 314, 322,
Roma Su Kemeri 273 329, 352, 356, 371, 372, 373, 375, 377
Rönesans 13, 32, 42, 52, 53, 71, 151, 200, 208, 314 Son Cemaat Yeri (Avlusu) 73, 80, 81, 83, 91, 95, 101,
Ruhî 20, 21, 22, 25, 26, 30, 38, 41, 47, 49, 105, 252 117, 119, 121, 125, 127, 129, 131, 132, 143, 146,
Rumi 159, 202 147, 149, 161, 179, 184, 185, 189, 194, 196, 200,
Rumî Motif 205 201, 225, 227, 228, 229, 230, 233, 236, 245, 285,
Rumî Yaprak 202, 252 306, 310, 312, 314, 320, 322, 352, 366, 370, 372,
Rüstem Pafla Kervansaray› 281 373, 375, 377, 382, 383, 391, 394, 399
Sö¤üt 71
Span 33
–S– St. Elia 46
Saçak (Saça¤›) 93, 119, 124, 125, 127, 128, 129, 131, St. Pierre 40
132, 143, 144, 174, 189, 190, 200, 227, 229, Stalaktit 42, 64, 128, 129, 143, 159, 161, 208, 227, 228,
245, 312, 322, 351, 352, 375, 377, 382, 383, 229, 230, 245, 294, 312, 352
384, 391 Statik 28, 29, 41, 42, 50, 52, 53, 186, 208, 276, 302, 357
Safevi 67 Sultan I. Ahmet 399
Saflar›n Teflkili 61 Sultan II. Mehmed 90
Sai Çelebi 371 Sultan II. Selim 13, 343, 349
Saint Pierre Kilisesi 171 Sultan II. Selim Türbesi 343
Salis Medreseleri 171, 176, 178 Sultan III. Murad 13, 349
Samano¤lu ‹smail Türbesi 64, 67 Sultan Mahmud 64
Sanatkâr 14, 343, 368, 387 Sultan Mes’ud 64
Sani Medreseleri 171, 174, 176, 177 Sultan Selim Camii 94, 96, 99, 102, 117, 125, 139, 143,
Sarayburnu 129, 167, 178, 391 159, 160, 167, 194, 195, 212, 247, 302, 312
Sarayiçi 283, 325 Sultan Süleyman Türbesi 171, 179, 181
Sark›t 159, 230 Sultanahmet Camii 94, 101, 344, 399
Scharoun 48 Süleyman Bey 80
Sedef Kakmal› Kündekâri 330 Süleymaniye Camii 40, 94, 167, 205, 208, 223, 306
Sedefkâr Mehmed A¤a 94, 399, 400 Sünnet 30
Sefer-i Hümayun 71 Sütun 40, 42, 76, 91, 93, 99, 106, 107, 108, 113, 114,
Sekizgen Avlu 113 128, 129, 132, 143, 144, 147, 156, 159, 161,
Selaml›k 33 181, 189, 190, 192, 196, 199, 200, 208, 209,
Selatin Camileri 91 225, 227, 228, 229, 230, 233, 241, 245, 252,
Selimiye 40, 93, 94, 95, 117, 223, 225, 233, 245, 263, 288, 302, 310, 312, 314, 320, 322, 324, 330,
267, 270, 273, 281, 282, 283, 285, 286, 287, 290, 331, 351, 352, 356, 357, 372, 375, 377, 382,
292, 293, 294, 295, 296, 297, 298, 299, 300, 301, 384, 391, 393

413
 M‹MAR S‹NAN

– fi – –U–
fiad›rvan 129, 131, 143, 146, 200, 201, 351 Unite D’habitat 48
fiakulî 99, 143, 159, 187, 196, 199, 200, 233, 237, 273, Ustal›k Eseri 329
298, 310, 320, 322, 382, 384 Uflak Ulu Camii 76
fiam 61, 62
fiehzade Mehmed Külliyesi 138, 142, 144, 146, 149, –Ü–
150, 152, 153, 154, 155, 157, 160, 163, 284 Üç fierefeli Camii 91, 93, 121, 237, 281, 284, 322, 325
fiehzade Mehmed Türbesi 157, 159, 163 Üsküdar 94, 121, 124, 125, 126, 127, 129, 131, 132,
fiehzadebafl› 94 133, 137, 139, 143, 156, 167, 178, 225, 230, 245,
fiemsi Pafla Türbesi 389 257, 303, 320, 343, 365, 382, 388, 389, 390, 391,
fieytan 34 393, 395, 399, 400
fiirk 31, 41, 44 Üsküdar Mihrimah Sultan Camii 124, 125, 126, 127,
129, 131, 132, 133, 137, 139, 156, 178, 225, 230,
–T– 245, 257, 320, 382, 391
Tabhane 121, 156, 171, 172, 176, 196 Üsküdar fiemsi Pafla Camii 388, 390, 391, 393, 395
Tanbur 194 Üsküdar Yeni Valide Camii 400
Tanr› 50, 51 Üzengi 80, 247, 267, 314
Tarihî 14, 19, 38, 39, 43, 46, 49, 91, 94, 159, 160, 212,
225, 227 –V–
Tarihselcilik 19, 30 Vaiz Kürsüsü 189, 215, 216, 329, 330, 331, 357
Taurus Forumu 137 Vecd 37, 39
Tektonik 14, 29, 42, 50, 51, 52, 53, 61, 72, 73, 77, 90, Venturi 48
151, 161, 200, 202, 208, 230, 360, 384, 385, 400 –W–
Ters ‘T’ 129 Wells Katedrali 40
Tevhîd 19, 20, 21, 29, 30, 31, 32, 45, 49, 50, 54, 105 Worringer 38, 40, 52
Tezkiretü’l-Bünyân 344, 371
Tezkiretü’l-Ebniye 371 –Y–
Tezyinat 88, 90, 101, 108, 151, 156, 159, 181, 202, 205, Yar›m Kubbe 121, 125, 126, 128, 129, 137, 139, 142,
208, 212, 252, 253, 293, 294, 296, 312, 313, 329, 147, 150, 151, 153, 154, 155, 161, 162, 179, 184,
330, 334 185, 186, 189, 194, 196, 200, 202, 205, 206, 207,
Tezyinî 14, 29, 38, 41, 42, 50, 51, 61, 72, 73, 74, 80, 90, 208, 209, 212, 245, 247, 248, 257, 285, 288, 294,
91, 93, 106, 107, 108, 117, 128, 147, 149, 156, 298, 302, 303, 306, 310, 312, 329, 352, 357, 360,
159, 161, 174, 192, 193, 200, 202, 205, 206, 207, 365, 366, 368, 381, 384, 389, 391, 394, 399
208, 209, 212, 252, 276, 284, 302, 303, 306, 307, Yeni Camii 94, 101, 400
308, 310, 311, 324, 329, 357, 360, 372, 375, 384 Yeni Ontoloji Ekolü 20, 43
T›p Medreseleri 171 Yeniçeri Oca¤› 71
Timur 67, 90 Yeniflehir Yakub Çelebi 76
Tiryakiler Çarfl›s› 171, 174, 176, 179, 187 Yeflil Türbe 90, 153
Tokat 343 Y›ld›r›m Bayezid 76, 80, 284
Tophane 343, 381 Y›ld›r›m Bayezid Camii 80
Topkap› Saray› 167, 172, 344, 394
Topo¤rafya 34, 90, 91, 124, 259, 263, 267, 349 –Z–
Trakya 283 Zal Mahmud Pafla Camii (Türbesi) 225, 237, 257, 259,
Tromp 64, 76, 247, 248, 250, 285, 286, 288, 294, 295, 261, 263, 312, 351, 365, 366, 368, 371, 377, 400
298, 302, 303, 306, 307, 329, 366, 371, 389, 393 Zaviyeli Cami Plan› 80
Tu¤la 73, 74, 233, 237, 239, 247, 259, 261, 324, 325, Zemberekli 61
391, 393 Zen Budist 32
Tuhfetü’l-Mimârîn 162, 371 Zeuxippus Hamam› 241
Tunca Nehri 281, 283 Zeyrek 167, 176
Türk 66, 67, 72, 76, 88, 161, 283, 310, 325
Türk Üçgenleri 76, 88, 161, 310

414
KAYNAKÇA
Heinrich Wölfflin, ‘Principles of Arts History’, Dover
Publications, Türkçe çevirisi ‘Sanat Tarihinin Temel
Kavramlar›’, Remzi Kitabevi, 1995.
Muhammed ‹kbal, ‘Reconstruction of Religious Thought
in Islam-‹slâm’da Dini Düflüncenin Yeniden Kurulu-
flu’, Birleflik Yay›nc›l›k-‹stanbul, Çev. Dr. N. Ahmet
Asrar.
Muhyi’d-dîn el-Arabî, ‘Fusûs-ül Hikem’, Milli E¤itim Ba-
s›mevi, 1952.
Paul Klee, ‘Educational Sketch Book’, Faber and Faber
London, 1950.
415
Ernst Diez, ‘A Stylistic Analysis of Islamic Art’; ‘Orna-
mentalism in Islamic Art’; Simultaneity in Islamic
Art’, Ars Islamica, Michigan, 1938.
Ananda K. Coomaraswamy, ‘Christian and Oriental Phi-
losophy of Art’, Dover Publications, Inc., New York.
Ludwig Coellen, ‘Der Still der Bildenden Kunst’, Arka-
den Verlag, Darmstadt, 1921.
Wörringer, ‘L’Art Gothique’, Gallimard, Paris, 1946.
Titus Burckhardt, ‘Principes et Methodes de l’Art Sacre’,
Devry Livres, Paris, 1976.
ALBARAKA TÜRK’ÜN KÜLTÜR DÜNYAMIZA 20. YIL ARMA⁄ANI