FOURIER SERİLERİ

GİRİŞ

Elastisite probleminin çözümünde en büyük zorluk sınır şartlarının sağlatıl-

masındadır. Bu zorluğu gidermenin yollarından biride sınır yüklerini Fourier
serilerine açmaktır. Fourier serilerinin her bir terimine karşı gelen çözüm
bulunur ve bu çözümler toplanarak asıl çözüm elde edilir. Bu yöntemin iyi
ve kötü yönleri yöntem açıklandıktan sonra belirtilecektir.

BİR FONKSİYONUN FOURİER SERİSİNE AÇILIMI:

Bir f(x) fonksiyonu periyodik ise fonksiyonu T periyodu aşağıda verilen

eşitliği sağlayan en küçük pozitif sayıdır.

f ( x )  f ( x  T ) (   x  ) (10.1)

Fourier analizinin esas teoremine göre; periyodik bir f(x) fonksiyonu periyot
içinde sonlu sayıda noktalar dışında tek değerli olarak tanımlı, sonlu sayıda
ekstremuma haiz, kendisi ve birinci türevi parça parça sürekli ise,

1 
2
f ( x )  a0   ak cos( kx )  bk sin( kx ) (  ) (10.2)
2 k 1 T

şeklinde tanımlanan seri, düzgün olarak f(x) fonksiyonuna yakınsar. f(x)

fonksiyonun bu şekildeki açılımına Fourier açılımı; ak ve bk katsayılarına
Fourier katsayıları; seriye ise Fourier serisi adı verilir. Fourier serisi sürek-
sizlik noktalarında fonksiyonun sağ ve sol değerlerinin ortalamasına yakın-
sar. Yukarıda verilen yakınsama şartlarına Dirichlet şartları adı verilir. Bu
şartlar yeterlilik şartlarıdır. Yukarıda (10.2) bağıntısında verilen ak ve bk
katsayıları aşağıda verilen şekilde hesaplanır.
2 Elastisite

T
2
T 0
ak  f ( x )cos( kx ) dx

T
(10.3)
2
bk   f ( x )sin( kx )dx
T
(10.2) eşitliği ile verilen seri bir n değerinde kesildiğinde elde edilen bağın-
tıya n inci dereceden trigonometrik çok terimli adı verilir. Bu bağıntı aşağı-
da verilmiştir.

1 n
Pn ( x )  a0   [ak cos( kx )  bk sin( kx )] (10.4)
2 k 1
Fourier açılımı yapılacak fonksiyon, periyot içinde simetrik ise bk katsayıla-
rı sıfır olacağından açılımda sinüslü terimler bulunmaz. ak katsayıları ise
(10.3) ile verilen ifadeler, periyodun yarısına kadar integre edilip iki katı
alınarak bulunabilir. Fourier açılımı yapılacak fonksiyon, periyot içinde
antisimetrik ise ak katsayıları sıfır olacağından açılımda kosinüslü terimler
bulunmaz. bk katsayıları ise (10.10) ile verilen ifadeler periyot yarısına ka-
dar integre edilip iki katı alınarak bulunabilir.

Fourier serilerinin uygulamada kullanışlı olması için serinin yavaş yakınsa-

maması gerekir. Fourier serileri, süreksizlik noktalarında, fonksiyonun sağ
ve sol değerlerinin ortalamasına yakınsar ve yakınsama sırasında aşırı
salınımlar yapar. Bu olaya Gibbs olayı adı verilir. Bu salınımları önlemek
için fazla terim almak veya salınımları bastıran özel yöntemler uygulamak
gerekir. Fonksiyonda süreksizlik var ise Fourier serisi 1/k şeklinde yakınsar.
Fonksiyonun birinci türevinde süreksizlik var ise Fourier serisi 1/k2 şeklinde
yakınsar. Genel olarak fonksiyonun m inci türevinde süreksizlik var ise
fonksiyon 1/km+1 şeklinde yakınsar. Görüldüğü gibi süreksizlikler Fourier
serilerinin yakınsama hızına etki etmektedir. Ayrıca verilen fonksiyon aralık
dışına genişletildiğinde fonksiyonun süreksizlik yapmayacak şekilde geniş-
letilmesi halinde daha hızlı yaklaşım sağlanabilir.

Süreksizliği kaldırmak için fonksiyonun ardışık iki süreksizlik noktalarını

birleştiren y=ax+b doğrusu f(x) fonksiyonundan çıkartılarak süreksizlik kal-
dırılabilir. Daha genel olarak basit fonksiyonlar, örneğin çok terimliler, f(x)
fonksiyonundan çıkartılarak fonksiyonun çeşitli türevlerindeki süreksizlikler
kaldırılabilir.
 Fourier Serileri 3

FOURIER SERİLERİ İLE ÇÖZÜM

Fourier serileri ile çözüm yönteminde serinin her terimine karşı gelen çö-
zümler yapılacak sonunda bu çözümler toplanacaktır. Burada yapılacak çö-
zümlerde uzunluğu 2L yüksekliği 2h olan dikdörtgen bölgeler göz önüne
almak alınacaktır. Bu bölge için dört tip yükleme incelenecektir.

Birinci Yükleme: Bu yükleme tipinde şekilde görüldüğü gibi y=+h kena-

rında
 kx k
p( x )  bk sin  bk sin  x (  )
L L

olarak verilsin. Şekilde k=1 hali görülmektedir. Burada fazla indis kullan-
mamak için k ya bağlı αk değeri sadece α olarak gösterilmiştir. Sınır şartları:

y=+h σy=-bnsinαx τxy=0

y=-h σy=0 τxy=0
x=±L σx=0

dır. x=±L de dengeyi temin için R kayma kuvvetleri bulunacaktır.

Problemin çözümü için Airy gerilme fonksiyonu olarak

F(x,y)=f(y) sinαx

fonksiyonun deneyelim. Bu fonksiyon birharmonik denklemde yerine ko-

nulduğunda aşağıda verilen diferansiyel denklem ve çözümü bulunur.

f ıv ( y )  2 2 f ( y )   4 f ( y )  0
f ( y )  C1 ch  y  C2 sh  y  C3 y ch  y  C4 y sh  y
4 Elastisite

Gerilme fonksiyonu ve bundan elde edilen gerilmeler

F ( x, y )  sin  x (C1 ch  y  C2 sh  y  C3 y ch  y  C4 y sh  y )

 x  sin  x[C1 2 ch  y  C2 2 sh  y 

C3 (2sh  y   y ch  y )  C4 (2ch  y   y sh  y )]
 x   sin  x[C1 ch  y  C2 sh  y  C3 y ch  y  C4 y sh  y )
2

 xy   cos  x[C1 sh  y  C2 ch  y 

C3 (ch  y   y sh  y )  C4 (sh  y   y ch  y )]
dir. Yukarıda verilen gerilmeler y=+h da σy=-bnsin αx ve τxy=0; y=-h da
σy=τxy=0 sınır şartlarında kullanılarak C1, C2, C3 ve C4 değerleri aşağıda ve-
rilen şekilde elde edilir.

sh  h   h ch  h ch  h   h sh  h
C1  bk C2  bk
 2 (sh 2 h  2 h )  2 (sh 2 h  2 h )
ch  h sh  h
C3  bk C1  bk
 (sh 2 h  2 h )  (sh 2 h  2 h )

Bulunan bu değerler Airy gerilme fonksiyonunda yerlerine yazıldıktan sonra

Airy gerilme fonksiyonun türevleri alınarak gerilmeler ifadeleri
 x  bk sin  x[ k1 ( y )   k1 ( y )]
 y  bk sin  x[ k2 ( y )   k2 ( y )]
 xy  bk cos  x[ k3 ( y )   k3 ( y )]
şeklinde bulunur. Yukarıda verilen φ(y) ve ψ(y) fonksiyonları aşağıda ve-
rilmiştir. Denklemlerde k değerine bağlılık α=πk/L den gelmektedir. Fazla
indis kullanmamak için αk yerine sadece α yazılmıştır.

( h ch  h  sh  h )ch  y   y sh  y sh  h
 k1 ( y ) 
sh 2 h  2 h
( h ch  h  sh  h )ch  y   y sh  y sh  h
 k2 ( y ) 
sh 2 h  2 h
 h sh  h ch  y   y sh  y ch  h
 k3 ( y ) 
sh 2 h  2 h
 Fourier Serileri 5

( h sh  h  ch  h )sh  y   y ch  y ch  h
 k1 ( y ) 
sh 2 h  2 h
 ( h sh  h  ch  h )sh  y   y ch  y ch  h
 k2 ( y ) 
sh 2 h  2 h
 h ch  h sh  y   y ch  y sh  h
 k3 ( y ) 
sh 2 h  2 h

Yukarıda verilen φ(y) fonksiyonları çift, ψ(y) fonksiyonları ise tek fonksi-
yonlarıdır; yani φ(y)= φ(-y) ve -ψ(y)=ψ(-y) dir. Ayrıca y=±h olduğunda
φ(y) ve ψ(y) fonksiyonları aşağıda verilen değerleri alır.

1 1
 k2 (  h )    k2 (  h )  
2 2
 k3 (  h )  0  k3 (  h )  0

Uç noktalarda; x=±L değerinde sinαx sıfır edeceğinden σx(y,x=±L)=0 olarak

sınır şartı sağlanır. R kesme kuvvetlerinin hesabı ise
h h
R    xy dy  bk cos  L  [ k3 ( y )   k3 ( y )]dy
h h

integrali ile hesaplanacaktır. ψ(y) tek fonksiyon olduğundan integrali sıfır-

dır. İntegralin geri kısmı aşağıda verilmiştir.

h 1 Lbk
R  bk cos  L   k3 ( y )dy   bk cos  L   cos k
h  k
k=1 için R=Lbk/π dir

İkinci Yükleme: Bu yükleme tipinde şekilde görüldüğü gibi y=-h kenarında

 kx k
p* ( x )  bk* sin  bk* sin  x
) ( 
L L
olarak verilsin. Şekilde k=1 hali görülmektedir. Sınır şartları:

y=h σy=0 τxy=0

y=-h  y  bk* sin  x τxy=0
x=±L σx=0
6 Elastisite

dır. x=±L de dengeyi temin için R kayma kuvvetleri bulunacaktır.

Bu hale ait bağıntılar daha önceki hale ait bağıntılar yardımı ile elde edilebi-
lir. Bağıntılar şekilde görülen y ekseni göre çıkartıldığında aynısı elde edi-
lir sonra y   y dönüşümü yapılıp φ(y)= φ(-y) ve -ψ(y)=ψ(-y) olduğu ve
 xy   xy olduğu göz önüne alınarak aşağıdaki sonuçlar bulunur.

 x  bk* sin  x[ k1 ( y )   k1 ( y )]

 y  bk* sin  x[ k2 ( y )   k2 ( y )]
 xy  bk* cos  x[ k3 ( y )   k3 ( y )]

Üçüncü Yükleme: Bu yükleme tipinde şekilde görüldüğü gibi y=+h kena-

rında
 kx k
p( x )  ak cos  ak cos  x (  )
L L
olarak verilsin. Şekilde k=1 hali görülmektedir. Sınır şartları:
 Fourier Serileri 7

y=h σy=-p(x)=-akcosαx τxy=0

y=-h σy=0 τxy=0

dır. Gerilme fonksiyonunu daha önceki gerilme fonksiyonuna benzer olarak

F ( x, y )  f ( y )cos  x

şeklinde seçildiğinde gerilme ifadeleri daha öncekilere benzemekte olup

aşağıda verilen şekildedir.

 x  ak cos  x[ k1 ( y )   k1 ( y )]
 y  ak cos  x[ k2 ( y )   k2 ( y )]
 xy   ak sin  x[ k3 ( y )   k3 ( y )]

x=±L sınırındaki şartlara gelince sin αx sıfır olduğundan τxy=0 şartı sağlanır.
σx=0 şartı sağlanmaz. Onun yerine aşağıdaki sonuç bulunur (integral alınır-
ken ψ(y) fonksiyonunu tek fonksiyon olduğu göz önüne alınmıştır).

h h
h
 x dy   ak cos k [ k1 ( y )   k1 ( y )]dy
h
h h
h
 x dy  ak cos k   k1 ( y )dy  0
h

Yukarıda bulunan sonuç σx gerilmelerin bir kuvvet çiftine eşdeğer olduğunu

gösterir. Kuvvet çiftinin değeri aşağıda hesaplanmıştır.

h h
M k    x ydy  ak cos k  y[ k1 ( y )   k1 ( y )]dy
h h

an L2
Mk   cos k
k 2 2
Bu momente ait gerilmeler ters olarak yüklemek gerekir. Bu gerilmeler ise

M 3a L2 y
 xd  y  2k 2 3 cos k  yd   xyd  0
I 2k  h
dir. Sınır şartları tam sağlanmadığı için bu bir yaklaşık çözümdür. Saint
Venant prensibine göre ince uzun levhalar için geçerlidir.
8 Elastisite

Dördüncü Yükleme: Bu yükleme tipinde levhanın y=-h kenarında

 kx k
p* ( x )  ak* cos  ak* cos  x (  )
L L
şeklinde bir yük bulunmaktadır. Bu yüklemeye ait gerilmeler koordinat dö-
nüşümleri ile

 x  ak* cos  x[ k1 ( y )   k1 ( y )]

 y  ak* cos  x[ k2 ( y )   k2 ( y )]
 xy  ak* sin  x[ k3 ( y )   k3 ( y )]

olarak bulunur. x=±L sınırındaki σx=0 şartı sağlanmaz. Daha önceden de

olduğu gibi momentten

M 3a* L2 y
 xd  y   2k 2 3 cos k  yd   xyd  0
I 2k  h
doğan gerilmeler sisteme yüklenir.

Beşinci yükleme: Fourier açılımındaki sabit terimden dolayı yükleme. Bu

yükleme şekilde görülmektedir. Bu yüklemeden doğan gerilmeler aşağıda
verilmiştir.

1 3 x 2  L2 1 1
 x0  ( a0  a0* ) 3
( y  y3  h2 y)
2 2h 2 3 5
1 3 1 1 1
 y0  ( a0  a0* ) 3 ( y 3  h 2 y )  ( a0  a0* )
2 4h 3 2 2
1 3
 xy0  ( a0  a0* ) 3 ( h 2  y 2 ) x
2 4h
 Fourier Serileri 9

Genel hal: Şekilde görüldüğü gibi bir levhaya genel yükleme yapılsın. Bu
durumda p(x) ve p*(x) yükleri 2L peryodlu Fourier serilerine açıldığında
aşağıda verilen bağıntılar elde edilir.

1 
k k
p( x )  a0   [ak cos( x )  bk sin( x )]
2 k 1 L L
1 
k k
p* ( x )  a0*   [ak* cos( x )  bk* sin( x )]
2 k 1 L L

Yukarıda verilen yüklerin sisteme yüklenmesiyle elde edilen gerilmeler da-

ha önce incelenen beş halin toplamı olacaktır. Toplam yapıldığında bulunan
sonuçlar


k
 x   x0   [( ak  ak* ) k1 ( y )  ( ak  ak* ) k1 ( y )]cos( x) 
k L

k
k
 [(b k  bk* ) k1 ( y )  (bk  bk* ) k1 ( y )]sin(
L
x)

k
 y   y0   [( ak  ak* ) k2 ( y )  ( ak  ak* ) k2 ( y )]cos( x ) 
k L

k
 [(b
k
k  bk* ) k2 ( y )  (bk  bk* ) k1 ( y )]sin(
L
x)

k
 xy   xy0   [( ak  ak* ) k3 ( y )  ( ak  ak* ) k3 ( y )]sin( x ) 
k L

k
 [(b
k
k  bk* ) k3 ( y )  (bk  bk* ) k3 ( y )]sin(
L
x)
10 Elastisite

dir. Ayrıca uçlara

3L2 y  1
  2 3  2 ( ak  ak* )cos k
d
 yd   xyd  0
2 h k 1 k
x

gerilmelerini yüklemek gerekir.