www.a305teyim.

com

ISITMA HAVALANDIRMA
Isıtma: Bir insanın rahat yaşama ve çalışabilmesi için çevre sıcaklığının
belirli değerde olması gerekir.
Bu değer yaklaşık olarak 15-26oC arasında değişir. Diğer taraftan mevsimler
nedeniyle dış sıcaklık dereceleri de devamlı olarak değişir. Bu yüzden kış aylarında
mahallerden dışarıya, yaz aylarında ise dışarıdan içeriye ısı transferi olur.
Yapıya Isı Verme Düzenleri
Binalar bir çok hacimsel şekilde olabilir. Bu hacimlerin hepsinin veya bir
kısmının ısıtılması mümkündür. Bu ısıtma düzeni üç biçimde olabilir. Bunlar; lokal
ısıtma (ocak , şömine, soba ), merkezi ısıtma (sıcak havalı, sıcak sulu, buharlı ) ve bir
merkezden ısıtma (bölgesel ısıtma ) düzenidir.
a) Lokal Isıtma (Faydaları): Zorunlu olan yerlerde yalnız yakıt yakılarak ısıtma
yapıldığından az yakıt yakılarak senelik ısıtma masrafı az olur ve kuruluşu hesaplı
olur.
Sakıncaları: Yakıt yanan yerden itibaren en yakın yer en sıcak yerdir ve uzaklaştıkça
sıcaklık azalır. Belirli ilaveler yapılmazsa yüksek sıcaklık nedeniyle döşemeye doğru
sıcaklık azalır ve tavana doğru artar. Oda içerisinde 15-35oC arasında sıcaklık farkı
meydana gelebilir. Sağlık için sakıncaları vardır. Yakıt taşımak, temizlemek ve daima
kontrol etmek diğer zorluklarıdır.
a) Merkezi Isıtma (Faydaları): Odalara verilen ısı bilinçli olarak dağıtılarak odanın
içinde farklı sıcaklıkların meydana gelmesi önlenir. Bu da sağlık bakımından önemlidir.
Yapının bütün bölümleri belirli olarak birbirine yakın derecelerde ısıtıldığından ısı farkı
nedeniyle rahatsızlık hissedilmez. Yakıt ve kül odalara girmediği için temizdir. Bir çok
sobanın yakılması ve kontrolü yoktur.
Sakıncaları: Bir veya iki odaya nazaran her tarafın ısıtılması zorunludur ve buna bağlı
olarak yakıt masrafı fazladır. Isı düzenin kurulması pahalıdır.
a) Bölgesel Isıtma: Eğer birden fazla bina için her binada ayrı ayrı kazan dairesi tahsis
etmek yerine bu binaların dışında tesis edilecek bir tek kazan dairesinden ısıtılırsa
böyle bir ısıtma düzenine bölgesel ısıtma, ortak kazan dairesine ise bölgesel ısıtma
santrali denir. Bölgesel ısıtmaya örnek olarak konut siteleri üniversiteler vs
gösterilebilir.

1
 www.a305teyim.com

Bölgesel ısıtma santralinin yeri tayin edilirken bazı noktalara dikkat etmek gerekir.
Bunlar;
• Isıtma şebekesinin maliyeti optimum olacak şekilde ısı santralinin yeri
seçilmelidir.
• Hakim rüzgar dikkate alınmalı, baca gazları bölgeyi kirletmeyecek şekilde ısı
santralinin yeri seçilmelidir.
• Baca yeterli yükseklikte tesis edilmelidir.
• Yakıt ikmali ve kül nakli en kolay olacak şekilde ısı santralinin yeri seçilmelidir.
• İnşaat programının yapılmasında ısı santralinin yeri dikkate alınmalıdır.
Sakıncaları : Kuruluşu pahalıdır. Yapılara gelene kadar ısı kaybı fazladır. Tesisatın
kontrolü ve yönetimi yetkili birisi tarafından devamlı yürütülmelidir.
Faydaları : Bir merkezden ısı sağlandığından her cins yakıt yakılarak yüksek ısıl verim
sağlanabilir. Bir çok kazan dairesi, kazan, brülör yerine yüksek kapasiteli aparat ve
cihazlar kullanılır. Balım kolaylığı dolayısıyla toplamı daha ucuza mal edilen bir ısıtma
düzeni sağlanmış olur.
ISI İHTİYACI HESAPLARI
Yapı bölümlerini belirli ısı düzeyinde tutabilmek için yapıya devamlı belirli ısı
enerjisi verilmesi zorunludur. Verilmesi zorunlu ısı enerjisi ise bölümlerden değişik
nedenlerle kaçan ısının toplamıdır ve aşağıdaki nedenler ısıyı etkilemektedir.
• İç ve dış sıcaklık dereceleri
• Bina inşaatında kullanılmış malzeme cinsi
• Yapının kurulacağı yerin iklim koşulları, çevresi ve arazi şartları
• Binanın ısıtılmasının işletme şekli ( okul ev hastane)
Bina yapısını belirleyen unsurları sıralayacak olursak ;
a) Duvarları oluşturan ana malzemeler (taş, tuğla, beton), iç ve dış sıva cinsleri, varsa
ısı yalıtım cinsi ,bunların kalınlıkları, duvarların boyutları, zeminin veya bodrumun
toprağa bitişik olup olmadığı
b) Pencere ve kapıların boyutları, yapılış şekli ve cinsi, malzeme ve açılan kısımların
boyutları
c) Döşeme kalınlıkları yapısı, malzeme ve döşeme durumu yani döşemenin toprak
teması, açık geçit üzerindeki döşeme vs.

2
 www.a305teyim.com

d) Tavan yapıları, malzemeleri, kalınlıkları, tavanın durumu yani üzeri çatıyla

örtülmüş tavan, düz çatı veya teras döşemeleri gibi
e) Çatıyı oluşturan yapı malzemeleri ve kalınlıkları, çatının şekli varsa ısı yalıtım
cinsi, çatı arası duvarların yapısı ve ebatları
Bu bilgiler binanın yapısal durumunu belirler ve ısı kaybı hesaplarında gereken
sayısal değerleri seçmek veya hesaplamak için gereken verileri oluşturur.
Binanın konumunu belirleyen unsurlara gelince ;
• Binanın bulunduğu kent projeden hesaplanır. Kentin dış hava sıcaklığı ve rüzgar
durumu ilgili çizelgeden alınır.
• Binanın kuzeye bakan cephesi mimarı projenin vaziyet planında görülür ve
belirlenir.
• Binanın korunmuş, serbest yada çok serbest olan konumu vaziyet planından
anlaşılır.
Tüm bu bilgiler binayı çevreleyen dış koşullarla ilgili olup gerekli sayısal
değerleri seçmek için bilinmelidir. Yapacağımız ısı kaybı hesapları normal malzeme
ve düşüncelerle inşa edilecek binalar içindir.
Aşağıdaki özellikleri içeren binalar için farklı şekilde ısı kaybı hesapları yapmak
gerekir.
• Seyrek ısıtılan binalar
• Çok ağır malzeme ile inşa edilecek binalar
• Toprakla büyük ölçüde çevrili binalar
• 8m den daha fazla kat yüksekliği olan binalar
Isı kaybının hesaplanmasıyla mahal sıcaklığının sabit kalabilmesi için verilmesi
zorunlu toplam ısı enerjisi (Qh) iki bölümden oluşmuştur. Bu iki bölüm ayrı ayrı hesap
edilmelidir. Bunların toplamı Qh=QL+QT toplam kaçan ısı enerjisini verir.

QT : Transmisyon yoluyla kaçan ısı ( iletimle oluşan artırımlı ısı gereksinimi)

QL : Enfiltrasyon yoluyla kaçan ısı (Hava sızıntısı ısı gereksinimi )

Transmisyon Yoluyla Kaçan Isı : Mevsimlere bağlı olarak içeriden dışarıya veya
dışarıdan içeriye doğru bir ısı transferi olacaktır. Hesaplamalarımızda yalnız kış aylarına

3
 www.a305teyim.com

göre ısı transferi kabulü ile ısı akımı içerden dışarıya doğru olacaktır. Bu nedenle bir
yapıyı oluşturan gereçlerin özelliğine göre ısıyı bir yüzeyden bir yüzeye veya bir
ortamdan diğer ortama yapı elemanları çabuk veya yavaş taşırlar. Bu taşınan ısı
bölmeden iletimle kaçan QT ısısıdır. Bir hacmin iletimle oluşan artırımsız ısı iletimi (Qo)
pencerelerden kapılardan dış ve iç duvarlar ile döşeme ve tavanlardan meydana gelen qo
ısı kayıplarının toplamıdır.

Qo= ∑qo olur. Qo= k. f.(ti-td)

f : Isı geçirme yüzeyi (m2)

k : Isı geçirme katsayısı (kcal/ m2hoC )
ti : Isıtılacak hacmin hava sıcaklığı ( oC )
td : Dış hava veya komşu hacmin sıcaklığı (oC)

Artırımlı olarak toplam ısı ihtiyacı ise

QT= Qo.(1+%artırımlar ) formülü ile hesaplanır.

ARTIRIMLAR (ZV,ZA,ZH)
Bir hacmin iletimle oluşan artırımlı ısı gereksinimi (QT) o hacmin (Qo) iletimle
oluşan artırımsız ısı gereksinimin Z gibi bir artırım faktörünün çarpılmasıyla elde edilir.
Z artırım faktörü aşağıdaki çeşitli artırımlardan oluşur.
ZU Artırımı: Isıtılmanın aralıklı yapılmasında (kesintili ısıtma rejimi artırımı )
ZA= Soğuk dış yüzeylerin iç yüzeylere göre olan durumunda (Soğuk dış yüzeylerin
tesirinin dengelenmesi için alınır. )
ZH = Coğrafi yönden
Z=1+ZU+ ZA+ ZH dır.
Hacmin toplam iletimle olan artırımlı ısı gereksinmesi hesaplandıktan sonra
ısıtılmada büyük tesir gösteren birleşik ortalama ısı geçirme katsayısı(D) değerinin
hesaplanması gerekir. Bu değerin hesaplanabilmesi için aşağıdaki özelliklerden
faydalanılır.
1. İletimle oluşan artırımsız ısı gereksinimi

4
 www.a305teyim.com

2. Hacmin toplam hudutsal yüzeyleri (FT) (iç ve dış duvar yüzeyleri, pencere ve kapı
yüzeyleri, döşeme ve taban yüzeyleri, toplam hacmin yüksekliği(h) döşeme
üzerinden döşeme üzerine kadar olan yüksekliktir. Birleşik ortalama ısı geçirme
katsayısı (D) aşağıdaki formülle hesaplanır.
Qo
D= kcal/m2 oCh Qo= artırımsız ısı gereksinimi
FT (t i − t d )

Kesitli Isıtma Rejimi Artırımı ZU:

İşletmenin kısmen azaltılması veya tamamen durdurulması ve binanın tekrar işletmeye
konması halinde daha fazla ısıtmaya ihtiyaç vardır. Kesintisiz işletme halinden başka
aşağıdaki üç işletme şekli vardır.
1-İşletme Şekli 1: Kesintisiz işletme yalnız geceleri ısıtma azaltılır.
2-İşletme Şekli 2: Isıtılmanın günde 8-12 saat kesintili yapılması
3- İşletme Şekli3: Isıtmanın günde 12-16 saat kesintili yapılmasıdır.
ZA Artırımı: ZA artırımı soğuk dış yüzeylerin dengelenmesi için alınır. Odayı çevreleyen
yüzeylerin ortalama sıcaklıkları D değerinin hesaplanmasında kendilerini gösterirler.
Zira bu değer dış yüzeylerin ortalama K değeri ile dış yüzeylerin yüzölçümünün bütün
çevre yüzeyleri yüzölçümüne bağlıdır. Bu nedenle ZA artırımları D değerine göre
bulunabilir. Her iki artırımda (ZU, ZA) D değerine bağlıdır. Bu nedenle birleştirilmiş
artırımlar ZD= ZU+ ZU dır.
Birleştirilmiş artırım katsayısı ZD
D
İşletme Durumu
0,1-0,29 0,30-0,69 0,70-1,49 >1,50

%ZD

I. İşletme Durumu 7 7 7 7
II. İşletme Durumu 20 15 15 15
III: İşletme Durumu 30 25 20 15

Yön Artırımı ZH : Yön artırımının sebebi çeşitli yönlerde ortalama güneş ışınları
tesirinin farklı olmasıdır. Bir hacmin iletimsel ısı kaybına dış duvarlarının baktığı yöne
göre ZH yön artırımı uygulanır. Çünkü kuzey yarım kürede binaların güneye bakan
odaları güneş ışınlarının radyasyonu etkisiyle bir miktar ısınır. Üç tarafı kapalı plan
odalarda yön artırımına dış duvarın yönü köşe odalarda köşenin yönü esas alınır. 3 veya

5
 www.a305teyim.com

4 tarafı dış duvar olan odalarda ise en büyük artırım hesaba katılır. İç hacimlerde yön
zamanı hesaba alınmaz.
YÖN G GB B KB K KD D GD
%ZH -5 -5 0 5 5 5 0 -5

Enfiltrasyon Yoluyla Oluşan Isı Kaybının Hesabı

Enfiltrasyon nedeniyle oluşan ısı kaybı rüzgar etkisiyle pencere ve kapı
aralıklarından yapı bölümlerinin içine sızan soğuk havanın ısıtılması için gerekli ısı
enerjisidir. (QL)
QL aşağıdaki formülle hesaplanır.

QL=∑( a.l )d.R.H.(ti-td).ZE kcal/saat

a : 1kg/m3 basınç farkı altında 1m sızıntı aralığından sızan hava miktarı
l : Rüzgarın geldiği kapı ve pencerenin hava sızıntı aralığının boyu
∑( a.l ) :Rüzgarın geldiği bütün dış pencere ve kapılardan sızan hava sızıntısı
Pencere ve Kapı Çerçevesinin
Hava Sızdırma Katsayısı ( a )
Malzeme Pencere veya kapı şekli (a)
Tek Pencere 3,0
Ahşap Çift Camlı Pencere 2,5
Çift Pencere 2,0
Tek veya Çift Camlı Pencere 2,0
Plastik Çerçeve
Çift Pencere 1,5
Çelik veya Metal Çift Camlı Pencere 1,5
Çerçeve Çift Pencere 1,2
Eşiksiz Kapılar 40,0
İç Kapılar
Eşikli Kapılar 15,0
Dış kapılar aynen pencere gibi hesaplanır

Hava sızıntısı ısı kaybının hesabında iki farklı duvarda pencere varsa en geniş
pencere alanı olan duvardaki pencereler göz önüne alınır.

Örnek : Çift camlı pencerelerin ısı ekonomisine faydaları

Tek camda ;

ti td hi= 7 hd= 20 kcam= 0,7 kcal/mhoC

6
 www.a305teyim.com

1 1 l 1
= + + K=5.08 kcal/m2hoC
K hi k hd

l=3mm K= genel ısı transferi katsayısı

Çift camda ;
1 1 0,003 0,003 1
= + + 0,16 + +
3mm 3mm K 7 0,7 0,7 20
K = 2,77 kcal / m 2 h o C

10mm
Ti Td Td

Isıtma projesinin yapımı esnasında pencere konstrüksiyonu henüz belli olmamış

ise ısı ihtiyacının ön tespitini yapabilmek için aşağıdaki tablodan faydalanılır. Bu
tabloda hava sızıntısı aralığı ( l )ile pencere veya kapı yüzeyi ( F ) arasındaki yaklaşık
oran W=L/F hesap edilmiştir. Ancak bu şekilde yapılan takriben hesaplama sağlıklı
olmayacağı düşünülmektedir.
Örnek :
h= 1,25 W=4,1 W=l/f=12,3 bulunur.
f= 3m2

Pencere veya
Yapının Şekli Kapının W=L/F
Yüksekliği -h-
0,50 7,20
Muhtelif Çok 0,63 6,20
0,75 5,30
Kanatlı Pencereler 0,88 4,90
1,00 4,50

7
 www.a305teyim.com

1,25 4,10
1,50 3,70
2,00 3,30
2,50 3,0
İki Kanatlı Kapı 2,5 3,30
Tek Kanatlı Kapı 2,10 2,60

Oda Durum Katsayısı ( R ) : Oda durum katsayısı hesaplanan toplam ( ∑(a.l) )

ile oda içine giren havanın akıp gidebilme durumunu belirtir. Oda özelliği ( R ) hesabı
yapılan odaya sızan havanın dışarıya kaçmasını önleyen bütün dirençlerin etkisini
kapsar. R katsayısının tam olarak hesaplanması mümkün değildir. Fakat aşağıdaki
tabloda gerekli olan R’nin yaklaşık değerleri verilmiştir. Bölümün hava değiştiren
yüzey oranı durumu katsayısı FA/FT dir.
FA= Dış pencere alanı
FT= İç kapıların alanı
Oda Durum Katsayısı ( R )
Pencere Cinsi İç Kapı FA/FT R
Aralıklı <3
Tahta veya plastik kapı
Aralıksız <1,5
Aralıklı <6 0,9
Çelik veya metal pencere
Aralıksız <2,5

Aralıklı 3-9
Tahta veya Plastik Pencere
Aralıksız 1,5- 3
0,7
Aralıklı 6 - 20
Çelik veya Metal pencere
Aralıksız 2,5 - 6

Bina Durum Katsayısı ( H ) ( Yapı ısı Özelliği )

Yapının uygulandığı yerin çevrenin durumu ve inşaat tarzına bağlı özelliklerin
etkisinde bulunan bir katsayıdır. Yapının uygulandığı yerin çevre durumu ;
• Normal Bölge : Şehir içinde 50 m den daha yakında binalar varsa normal bölge
kabul edilir.
• Rüzgarlı Bölge : Deniz göl kenarı 50 m den yakında binalar olmayan tepede ve
çok rüzgarlı bölgedeki yapıların durumu rüzgarlı bölge kabul edilir. Bu bölgedeki
yapılar
a) Bodrum zemin ise korunmuş

8
 www.a305teyim.com

b) Üst katlar ise serbest

c) En üst katlar ise çok serbest
Korunmuş halde bulunana binalar ; şehir içerisinde, mahalle arasındaki bitişik
nizamda inşa edilmiş alçak binalardır.
Serbest binalar ; rüzgara açık bulunan bölgelerdeki binalar, bitişik nizamdaki
yüksek binalar ile, şehir civarındaki ayrık nizamda inşa edilmiş bahçeli evlerdir.
Çok serbest binalar ; bunlar tepeler üzerinde deniz veya göl kenarında olan
tek binalardır. Bina durum katsayısı aşağıdaki tablodan bulunur.

Bina Durum Katsayısı ( H )

Bölgenin Durumu Binanın Durumu Bitişik Nizam Ayrık Nizam

Mahfuz 0,24 0,34
Normal Bölge Serbest 0,58 0,58
Çok Serbest 0,84 0,84
Mahfuz 0,41 0,58
Rüzgarlı Bölge Serbest 0,60 0,84
Çok Serbest 0,82 1,13

NOT : Bir katta birden fazla dairesi veya birbiri ile irtibatlı olmayan oda
gruplarına haiz binalar bitişik nizam olarak kabul edilir.
Ancak yüksek yapılarda üst katlarda rüzgarın etkisi artacağı için sızan hava
miktarıda artar. Bu yüzden H katsayısı yüksekliğe bağlı bir katsayı ile çarpılmalıdır. Bu
katsayı E dir. Aşağıdaki tablodan bulunur.

Ym 5-10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70-75 80 85 90-95 100

E 1,0 1,2 1,4 1,5 1,6 1,7 1,9 2 2 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8

Y : Yerden Yükseklik ( m )
Köşe Pencere Durum Katsayısı (Ze )

Köşe penceresi veya kapısı olan durumlarda Ze =1,2 diğer bütün hallerde Ze=1
alınacaktır.
Isı Geçirme Katsayısı Hesabı
k : Hesaplanacak olan malzemenin ısı iletim katsayısı (kcal/mhoC )
K : Hesaplanacak genel ısı iletim katsayısı

9
 www.a305teyim.com

h(α) : İç ve dış yüzeysel ısı iletim katsayısıdır. (kcal/m2hoC)

1 1 l1 ln 1
= + + ....+ +
K αi k1 kn αd
Bilinen bu değerler ile K değeri şöyle hesaplanır.
Değişik gereçlerden oluşan yapı elemanlarının ısı iletim katsayılarını
hesaplamak için aşağıdaki tablodan yararlanılır.
Isı akım Yönü Α
Kapalı hacimlerin iç yüzeylerinde doğal hava hareketi
Tavan
halinde, duvar yüzeyleri, iç pencerelerde ısı iletiminin 7
Duvar
aşağıdan yukarı olması durumunda
Döşeme Isı iletiminin yukarıdan aşağıya doğru olması halinde tavan
5
Tavan ve döşemeler.
Rüzgar hızının orta derecede olması halinde bütün dış
20
yüzeyler

Yapı Elemanlarının Isı Geçirme Katsayıları Hesabı Uygulamaları

I. Dış Duvar ( Dış sıva + delikli tuğla + köpük levha +delikli tuğla +iç sıva )

Malzeme cinsi Kalınlık (d) cm Isı iletim katsayısı (k)

a Dış sıva 3,0 1,200
b Delikli Tuğla 8,5 0,430
c Köpük levha 3,0 0,034
d Delikli tuğla 8,5 0,430
e İç sıva 2.0 0,750

10
 www.a305teyim.com

1 da db dc dd de
= + + + + +
Λ ka kb kc kd ke
1
= 1,33→ Λ = 0,752kcal/ m2hoC
Λ
1 1 1 1 1 1 1 1
= + + = + + → = 1,523→ K = 0,66kcal/ m2h0C
K αiç Λ αdış 7 0,752 20 K

Kalorifer Tesisatı Projelerinde Kullanılan Semboller

Sembol Anlamı
TP Tek pencere
ÇP Çift pencere
ÇCP Çift camlı pencere
DK Dış kapı
İK İç kapı
BK Balkon kapısı
DD Dış duvar
İD İç duvar
Ta Tavan
Dö Döşeme

11
 www.a305teyim.com

Rüzgar Zammı ( ZW ):
Yapı bileşenlerinin ısı geçirme katsayılarının hesaplanmasında önemli
terimlerden birisi bina dış yüzeyindeki ısı taşınım katsayısıdır. Bilindiği gibi hesaplarda
20 kcal/ m2hoC olarak alınan αd değeri rüzgarın 2m/sn hızı için geçerlidir. Yapının
konumu ne olursa olsun belirli birkaç kattan daha yukarda ki katlarda rüzgar hızı daha
fazla olacaktır. Buna bağlı olarak αd değeri de artacaktır. Ayrıca kazan dairesinden
ayrılan kolonlarda sıcaklığı 90oC olan su yüksek katlara çıkıncaya kadar kolonlarda ısı
yalıtımı olmadığı için soğuyacaktır. Bu yüzden rüzgar zammı da işlemler içine
katılmalıdır.

Tavsiye Edilen Kat Yükseklik Artırımları (ZW )

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 ZW
Kat Numaraları

3,2,1 3,2,1 3,2,1 3,2,1 3,2,1 3,2,1 3,2,1 3,2,1 3,2,1 3,2,1 4,3,2,1 4,3,2,1 0
4 4 4,5 4,5 4,5 4,5,6 4,5,6 4,5,6 4,5,6 4,5,6 5,6,7 5,6,7 %5
5 6 6 7,6 8,7 9,8,7 7,8,9 7,8,9 7,8,9 8,9,10 8,9,10 %10
7 8 9 10 10 11,10 10,11,12 11,12,13 11,12,13,14 %15
11 12 13 14 15 %20

Binaların Yaklaşık Isı İhtiyacının Hesaplanması

Bina hacmi ( V ) ve dış sıcaklık td ye göre ısı hesabı yaklaşık olarak
hesaplanabilir.
Q = q.V [kcal/h ]
Q : Binanın yaklaşık ısı ihtiyacı
q : Binanın her m3’ne karşılık gelen saatteki ısı ihtiyacı
V : Binanın dış ölçülerine göre hacmi
q = f.( m+n )
f = dış sıcaklığa bağlı bir katsayı
m = bina dış ölçülerine göre (a,b) katsayı [a = en , b = boy ]
n = bina kat adedi ve kat yüksekliğine bağlı bir katsayı

12
 www.a305teyim.com

Örnek : Sivas’ta inşa edilecek 4 katlı bir binanın yaklaşık ısı ihtiyacı hesap
edilecektir. Binanın eni a = 20m boyu b = 35m kat yüksekliği h = 3m kat adedi Z = 4
Sivas için td = -18oC’dir.
f = 175 ( tablodan )
m = 0,075 ( tablodan )
n = 0,083 ( tablodan )
q = f.( m + n ) = 27,216 kcal/m3h
Bina hacmi V = 20x35x3x4 = 8400 m3
Q = q.V = 8400x27,216 = 228615 kcal/h
Isı Kaybı Çizelgesinin Hazırlanması
Bir binanın ısıtılması için gerekli ısı ihtiyacı binanın kaçan ısılarının hesap
edilmesiyle bulunabilir. Bu kaçan ısılar ;
QH = QT + QL dir. Burada :

QT = ∑k.F.( ti – td ) ......... Transmisyonla kaçan ısıların toplamı

QL = ∑ ( a.l )d.R.H.(ti –td ).ZE .......... enfiltrasyonla kaçan ısıların toplamı
Bu hesaplamalar için yapıya ait bilinmesi zorunlu bilgiler şunlardır ;
1. Yapının 1/50 ölçekli plan ve kesitlerinin bulunması
2. Plan ve kesitlerde her bölüm ve yapı elemanlarının ölçümleri
3. Kapılar, açılıp kapanan pencereler ve ölçüleri
4. Kesitlerde kapı, pencere, kat yükseklikleri, döşeme ve tavan yapı
gereçleri ile kalınlıkları, toprak içinde kalan yüzey ölçüleri
5. Çatı cinsi, çatı kaplama gereçleri, oluşumu ve kalınlıkları
6. Yapının yapıldığı yerin yönlü durum planı, bitişik binaların ne ile
ısıtıldığı
7. Yapının oturduğu arazinin vaziyet planı ile tepe, deniz kenarı gibi
bölgenin hakim rüzgarlarının yönünün belirlenmesi
8. Yapının yapıldığı şehrin en düşük sıcaklık ortalaması
9. Bölümlerin istenilen iç sıcaklık derecelerinin belirtilmesi
10. Yapının ne amaçla kullanılacağı, hangi işletme durumunda
çalışacağı

13
 www.a305teyim.com

Hesaplara başlayabilmek için bu bilgilerin projenin üzerinde bulunması

zorunludur. Isı kaybı çizelgesinde sütunlar itibariyle 1,2,3,4,5,6 ve 7 nolu sütunlar, plan
ve kesitlere bakılarak 6,8,9,12,13 nolu sütunlar aritmetik işlemler yapılarak 10. sütun ısı
geçirme katsayıları hesaplanarak, 11. sütun sıcaklık farkı değeri, 14. sütun d değeri
hesaplanarak ve ilgili cetvelden Zd değeri seçilerek 15.sütun ilgili cetvelden rüzgar
zammı seçilerek 16. sütunda ZH odanın yönüne göre cetvelden alınır. Ve % olarak 17.
sütuna eklenir. Böylece transmisyonla olan ısı kaybı hesabı yapılmış olur.
Enfiltrasyonla ısı kaybı her bölüm için ayrı ayrı uygulanır ve o bölüm için ;
QH = QT +QL
Toplamı alınarak toplam ısı kaybı hesaplanmış olur.
ISITICILAR
Yapı bölümlerine ısı ısıtıcılar yardımıyla verilir. Bu ısıtıcılar kendilerine ulaşan
ısıyı kondüksiyon, konveksiyon ve radyasyon yoluyla bölüm ortamına ileterek ortamın
ısınmasını sağlarlar. Başlıca ısıtıcılar ;
• Boru ısıtıcılar
• Dilimli ısıtıcılar
• Levha ısıtıcılar
• Konvektörler
• Sıcak su apareyleri
Boru Isıtıcılar : Borular bükülerek veya kaynakla birleştirilerek yapılır. Isıl
verimi yüksektir. Isıtma yüzeyi küçük olduğundan istenilen ısıyı elde etmek için uzun
boru kullanılır. Bu tip ısıtıcılar sera, gemi vb. yerlerde kullanılır. Bir borudan veya baş
tarafları bir kollektör ile birleştirilmek suretiyle birkaç borudan yapılmış boru ısıtıcılar
için k katsayıları cetvellerde verilmiştir.
Birim uzunlukta bir borunun ısıtma yüzeyi ( borunun dış yüzeyi ) şu şekilde
hesaplanır ;
t p + tç
Q = Fy.K ( − toda
2
Q
Fy =
K .(tm − toda )

tp = suyun ısıtıcıya giriş sıcaklığı

tç = suyun ısıtıcıdan çıkış sıcaklığı

14
 www.a305teyim.com

K = boruların yüzeysel ısı geçirme katsayıları ( kcal/m2hoC )

Fy = ısıtıcı ısıtma yüzeyi (Fy = λ.D.L )
Dilimli Isıtıcılar : buharlı ve sıcak sulu tesislerde en uygun şekilde kullanılan
ısıtıcılar dilimli ısıtıcılardır. Dilimleri eklemek suretiyle istenilen büyüklükte ısıtma
yüzeyi elde edilebildiğinden yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Radyatörler yapılmış
olduğu malzemenin cinsine göre isim alırlar. Örneğin ; döküm, sac ve çelik radyatörler
gibi.
Radyatör dilimlerinin birbirine eklenmesi sağ ve sol dişli nipellerle yapılır.
Radyatörün yüzü denildiği zaman hava ile temas eden ısıtma yüzeyi anlaşılır.
Radyatörlerin genişliği dıştan dışa olan genişliğidir. Yüksekliği ise daima ek yeri olan
nipellerin ortasından ortasına kadar olan yüksekliktir. Isıtıcı seçimi radyatör hesabı
cetvelinin ilgili sütunlarına oda no, oda adı, odanın ısı kaybı ve sıcaklığı yazılarak ve
ısıtıcının cinsine göre hesaplanan yapılmasıyla tamamlanır.
Her hacmin ısı kaybı bir dilim radyatörün verimine bölünerek o hacim için
gereken radyatör miktarı bulunur. Hesap sonucu kesirli çıkarsa 01 ile 0,4 kesirlere
dikkate alınmaması, 0,5 ile 0,8 kesirleri için radyatörün bir dilim artırılması uygun olur.
Bir grup radyatör zorunluluk yoksa 30 dilimi geçmemelidir. Geçiyorsa 2 grup
halinde yapılması önerilir.
Isı kaybı küçük olan hacimlerde radyatör iki dilimden az çıkarsa o hacme
radyatör koymamaya dikkat edilir ve o hacmin ısı kaybı komşu hacimlerin ısı kaybına
eklenmelidir. Pencere önleri en soğuk yerler olduğu için ısıtıcılar pencere altlarına ve
estetik bir görünüm vermek için pencereyi ortalayacak bir şekilde yerleştirilir. Yükseğe
asılan ısıtıcılar görevlerini tam olarak yapamazlar. Eğer zorunlu olursa %10’luk bir
randıman düşüklüğü göz önüne alınmalıdır. Yerleştirilecek olan kalorifer boru kolonları
mümkün olduğu kadar köşelere yerleştirilmelidir. Radyatörlerin ısıtma yüzeyi boru

ısıtıcılar için verilmiş olan Q = F.K. (tm-toda ) ile hesaplanır. Ayrıca 1m2 radyatörün
verdiği ısıyı ( g ) ile gösterirsek radyatörün ısıtma yüzeyi ;
F = Q/g ile hesaplanır. Veya F= n.f
n = dilim sayısı
f = bir dilim radyatörün ısıtma yüzeyi

15
 www.a305teyim.com

Levha Isıtıcılar : Alüminyum veya levha ısıtıcılardan yapılı, kalınlığı az olan

bu ısıtıcıların içinden sıcak su veya buhar dolaşır. 110 -1000mm arasındaki çeşitli
yüksekliklerde yapılırlar. Uzunlukları radyatörlere nazaran çok fazla olur. Düz olduğu
gibi köşeli ve kavisli olarak da yapılmaktadır. Bunlar duvarlara biraz açıkta ve özel bir
şekilde yerleştirilerek bölümün geniş yüzeylerinin çabuk ısınmasını sağlarlar. Levha
ısıtıcılar boru ısıtıcılar gibi hesaplanır.
Konvektörler : Özel yuva veya örtüler içine gizlenen kanatlı boru ısıtıcılardır.
Konvektör aslında buharlı ısıtmada kullanılmak üzere geliştirilmiş bir ısıtıcıdır. Isıtıcı
yüzeylerin görünmemesini istemek ve bir mobilya içine konulması imkanı konvektörün
sıcak sulu ısıtma alanında da kullanılmasına yol açmıştır. Bir başka faydası da
konvektörün su hacminin az olması ısıtma tesisatının rejime geçmesi için geçecek
zamanı kısıtlamasıdır.
Sıcak Hava Apareyleri : Bunlar kanatlı borulardan meydana gelen ve
kanatların arasındaki havayı bir vantilatörle üfleyen yüksek verimli bir ısıtıcıdır.
Verimi ; serpantinin ısıtma yüzeyi, boruların içinden geçen akışkanın sıcaklığı, debisi ve
vantilatörün üflediği hava miktarına bağlıdır.
Isıtma Tesisatı
Sıcak sulu ısıtma tesisatında binanın durumuna bağlı olarak üç şekilde ısıtma
ve tesisatı yapılır.
1. Doğal dolaşımlı sıcak sulu kalorifer tesisatı
2. Pompalı sıcak sulu kalorifer tesisatı
3. Kat kaloriferi tesisatı
Doğal dolaşımlı sıcak sulu kalorifer tesisatında ( alttan dağıtmalı ) tesisattaki
gidiş ve dönüş dağıtma boruları bodrum tavan altından geçer. Bodrum olmayan bir
binada alttan dağıtma sistemi gerekirse borular döşemede açılacak kanallara döşenir.
Boruların döşenmesinde uygun meyil verilmek suretiyle tesisat su ile doldurulurken
içinden havanın çıkması sağlanır. Tesisattan havayı atmak için iki yol vardır.
a) Merkezi Hava Atma : Merkezi hava atma gidiş kolonunun sonuna yani en
yüksek yerde bulunan ısıtıcı bronşmanının 10cm kadar üzerine ½”lik
borudan yapılan havalandırma borusu yapılır ve en yakın gidiş kolonu veya
gidiş güvenlik borusu ile birleştirilir.

16
 www.a305teyim.com

b) Lokal Hava Atma : Merkezi hava atma yapı tarzından her zaman mümkün
olmayabilir. Böyle durumlarda her bir düşey kolondaki hava lokal olarak
dışarı atılır. Hava atma yalnız bir kolonun en yüksekte bulunan radyatörleri
için gereklidir. Daha aşağıdaki radyatörlerin havası kendiliğinden yukarı
çıkar.
POMPALI ISITMA TESİSATI
Yatay doğrultularda geniş alan kaplayan büyük tesislerde doğal dolaşımlı
sistemleri aşırı derecede büyük çaplı boru tesisatını gerektirir. Bunu önlemek için sıcak
sulu ısıtma tesisleri genellikle pompalı yapılır. Dolayısıyla boru çapları daha küçük
olur. Boru tesisatının küçük çaplı olması daha az tesis masrafı, daha az ısı kaybı daha az
su kütlesi ve daha çabuk ısıtma demektir. Tesis masrafından yapılacak tasarruf
genellikle pompa fiyatını karşılamayacak kadar fazla olur. Radyatörler kazan
seviyesinden daha aşağıda bulunabilir. Genellikle tesislerde yedek bir devridaim
pompası ilave edilir.
Pompa karaktersitği : bir pompanın basıncı ve debisi pompanın yapısına ve
büyüklüğüne ve devir sayısına bağlıdır. Basıncıyla debisi arasındaki bağlantı deneyle
tespit edilen bir eğri olarak verilir. Bu eğri yardımıyla belirli bir pompanın belirli güç
sınırları içerisinde her basınca karşılık gelen debisi okunabilir. O halde bir pompanın
çalışma durumu daima karakteristik eğrisinin sınırları içerisinde olmalıdır.
BORU PLANI VE KOLON ŞEMASI
Isıtıcı hesapları yapıldıktan sonra ısıtıcılar mimari plan üzerine ölçekli bir
şekilde çizilir. Giriş boruları düz çizgi, dönüş boruları kesik çizgi ile gösterilir. Boru
planında kolon çıkış yerleri küçük dairelerle gösterilir ve roman rakamıyla
numaralandırılır. Kolon şemasında önemli olan düşey kolonların ve bronşmanların açık
ve dikkatli gösterilmelidir. Düşey kolonların yatay kısımlarını gerçek uzunlukları boru
planında ölçekli olarak gösterildiğinden şemadaki yatay kısımlar ölçeksiz gösterilir.
Kazana nazaran en uzak yatay mesafede bulunan kolon en dışa alınır.
ŞEKİL

Kat planlarında üzerinde dilim sayısı ve cinsi yazılan radyatörlerin kolon

şemasında gösterildikleri dikdörtgenin içine oda no, oda sıcaklığı ve radyatör verimi dış
tarafına (üstüne) ise radyatörün cinsi ve petek sayısı yazılır. Kolonlarda her bir boru

17
 www.a305teyim.com

parçasının taşıdığı ısı yükü ve boru uzunluğu hesaplanır ve üzerine yazılır. Bundan
sonra boru çaplarının belirlenmesine başlanır. Kritik devreyi gösteren kolonda herdir
boru parçası radyatörden başlayıp kazana doğru büyüyen sayılarla numaralandırılır.
BORU TESİSATINDAKİ DİRENÇLER
Boru şebekesindeki direnç ne kadar az olursa su dolaşımı hızı o kadar fazla
olur. Direncin büyük olması halinde dolaşım hızı azalacağından dolaşan su miktarı
azalmış olur. Bu duruma göre direncin dolayısıyla boru kesitinin suretiyle ısıtıcıdan
ısıtılacak odanın ısı ihtiyacını karşılayacak miktarda su dolaşımını temin etmek
mümkün olur. Sistemdeki su dolaşımı denge konumuna bağlıdır.
Dolaşım hızı dolaşım kuvveti ile dirençler arasında denge meydana getirecek
seviyede olmalıdır. O halde dolaşım kuvveti = dirençler olacaktır.
Bir boru şebekesindeki dirençler iki gruba ayrılır.
a) Düz borulardaki sürtünme kayıpları
b) Özel dirençler

Düz borulardaki sürtünme kaybı : Bu kayıpta su partikülleri ile boru iç

yüzeyi arasındaki sürtünme ifade edilmektedir. Bu kayba etki eden faktörler ;
1. Boru uzunluğu etkisi
2. Boru çapının etkisi ( azalacak )
3. Boru pürüzlülüğünün etkisi
4. Hız etkisi ( sürtünme direnci hızın karesiyle orantılıdır. )
Düz borulardaki sürtünme kaybı her m’deki basınç kaybı olarak tespit edilir ve
( R ) mss olarak gösterilir.
R’nin m cinsinden L boru uzunluğu ile çarpılmasıyla o düz borudaki sürtünme
kaybı mss cinsinden bulunur.
Özel Dirençler : Yön değiştirmeler ve borulardaki armatörler suyun akışına
direnç gösterir. Bu dirençlerin büyüklüğü deneysel yolla tespit edilmiş olan ξ veya Z’ye
bağlıdır.
Bundan başka dirençlerin büyüklüğü daha etkili olarak suyun boru montaj
malzemesinin içinden geçiş hızına bağlıdır. Form katsayıları toplamı ( ζZ ) ve akış
hızında tablo yardımı ile bir kısım boru için Z değeri tespit edilir. Bu şekilde bir kısım

18
 www.a305teyim.com

için toplam basınç = R.L+Z olur. Bu basınç kayıplarının toplamının etken basınçla
denge meydana getirmesi gerekir. Böylece etken basınç ;
H = ∑R.L +∑Z
H : etken basınç
R.L : devrelerin düz borularındaki basınç kaybı (mss)
Z : devrenin özel dirençlerindeki basınç kaybı (mss )
Pompalı sistemlerde dolaşım pompası basıncı hesaplanan toplam basınç
kaybını karşılayacak büyüklükte olmalıdır. Aksine durumlarda veya uygun olmayan hız
değerleri elde edilmesi halinde boru çaplarında düzeltmeler yapılarak cetvelin
değiştirilmiş boru çapı bölümünde tekrarlanır.
Boru Hesabında İzlenecek Yol
1. Hesaba başlarken kritik boru devresi seçilir. Eğer pompalı sistem ise
pompa basıncı hesaplanır. Kritik boru devresi olarak kazana uzunlukta en
uzak kolonun en üst ısıtıcılarından en büyük ısı yükünü taşıyan seçilir.
2. Boru üzerlerine uzunlukları yazılır.
3. En uzaktaki kolona nazaran içinden değişik ısı yükü geçen boru parçaları
numaralandırılır.
4. En son kat radyatörüne kadar getirecek olduğu ısı miktarları ısıları
taşıyacak boruların üzerine yazılır.
İlgili boru hesabı cetveli örneğindeki ilk dört sütun kolon şemasındaki bilgileri
içerir. Kritik devredeki borular için bu bilgiler işaretlendikten sonra 5. sütuna her bir
boru için seçilen veya ilk tahmin edilen boru çapları değerleri yazılır. 6. ve 7.
sütunlardaki boru içindeki su hızı ve basınç kaybı değerleri basınç kaybı çizelgelerinden
okunur. Bu çizelgelerdeki boru iç çapı esas olup iç çapları ara değerlerde olan farklı
borular için interpolasyon yapılır. 7. sütun doldurulduktan sonra 4. ve 7. sütundaki
değerler çarpılarak her bir boru parçasındaki sürtünme kaybı değerleri 8. sütuna yazılır.
Dirsekler, bronşmanlar, ayrılma ve birleşmeler, ekleme parçaları, ekleme parçaları,
vana, kollektör ve radyatör gibi elemanlardaki yerel basınç kayıpları da hesaplanarak
sürtünme kayıplarına eklenir. Bu amaçla boru devresindeki elemanların özel direnç
katsayıları belirlenir ve 9. sütuna her bir boru parçasındaki toplam ∑ξ değerleri işlenir.
Bu değerlerden yararlanılarak Z özel değerleri çizelgeden okunur ve 10. sütuna yazılır.

19
 www.a305teyim.com

Küçük tesislerde boru çapı tayin edilirken bazı pratik değerlerden hareket
edilir. Öncelikle basınç düşümü yada hız seçilir. R basınç düşümünü seçmek yaygın
olarak kullanılır. Sıcaklık düşüşü ( Δt ) 20oC için R değeri şu şekilde alınabilir.
a) Sistemin pompa durduğu durumda da çalışması bekleniyorsa R = 2,5-3
mmss/m seçilir.
b) Pompa devre dışı kaldığında tabii sürkilasyonla çalışması beklenmiyorsa
küçük tesisler için R = 5-8 mmss/m büyük tesisler için R = 10-15 mmss/m
alınabilir.
Boru çapı hesabına bir örnek : Zemin katı bulunan ve üzerinde iki katı
bulunan bir binadaki kritik boru çapı hesaplaması yapılacaktır. Kolon şeması üzerinde
her parçanın taşıdığı ısı miktarı o parçanın üzerine yazılmıştır. Kritik devre kritik
radyatör belirlenmiştir ve her parça yukarıdan aşağı doğru numaralandırılmıştır ve
toplam 5 parça bulunmaktadır.
a sütununa : 1nolu parça yazılır.
b sütununa : 1 numaralı parçanın ısı yükü : 1288kcal/h
d sütununa : 1 numaralı parçanın uzunluğu : 8m
e,f,g sütunları : bunların doldurulması için R basınç kaybı çizelgesinden
yararlanılır. R = 3mss/m başlangıç değeri kabulü ile başlanılır. R = 3 değerinden sağa
doğru gidilerek 1. borunun ısı değeri olan 1288kcal/h büyük ve en yakın 2170kcal/h
seçilir. Bu değerden yukarı doğru çıkılarak boru çapı ½” saplanır. Seçilen boru çapından
aşağı doğru inilir ve 1288’den büyük ve en yakın değer olan 1810kcal/h seçilir. Bu
değerlerin yanındaki 0,13m/sn borudaki su hızını vermektedir. Buradan tekrar sola doğru
gidilerek R basınç kaybı değeri olan 2,2mss/m değeri bulunur ve çizelgedeki g,f,e
sütunlarına R = 2,2 W = 0,13 D = ½” olarak işlenir. L boru boyu ile R basınç kaybı
değerleri çarpılarak H sütununa RxL = 17,6mss yazılır. İ sütununa toplam direnç sayısı
∑ξ bulunması için ξ tablosunun doldurulması gerekir. Bu ilk sütunda
1- Radyatör ( ½” ) : 3
2- T birleşme : 1
3- T ayrılma : 1,5
4- Dirsek x 2 : 3,4
Toplam ∑ξ : 8,9 olarak bulunur.

20
 www.a305teyim.com

1.satırın son adımında k sütunundaki boru parçaları için Z değerlerinin

belirlenmesi yapılır. Z değerinin belirlenmesinde verilen tablodan yararlanılır.
W = 0,13m/sn ve ∑ξ = 8,9 deπerine karşılık gelen Z değerini bulmak için
interpolasyon yapılır. Z = 7,51 olarak bulunur.
2,3,4,5 numaralı parçalar içinde yukarıdaki işlemler tekrarlanır ve hesaplamalar
sonucunda
∑L.R = 88,6mss
∑Z = 71,75mss
bu iki değerin toplamı ve pompa basıncı değerine gelince
Hp = 160,35 + 500 = 660mmss
böylece pompanın basınç değeri bulunmuş olur.
Dolaşım Pompası Hesabı
Pompalar debi ve basınç karekteristlik özellikleriyle belirlenir. Dolaşım
pompası sisteminde meydana gelen sürtünme kayıplarını yenebilecek güçte
seçilmelidir. Dolaşım pompası debisi tesisin toplam ısı ihtiyacı Qk ve suyun gidiş dönüş
Δt değerine bağlıdır. Buna göre ;
Qk
VP =
C p .ρ.(Tg − Td )

VP = m3/h dolaşım pompası debisi

CP = suyun özgül ısınma ısısı
ρ = suyun yoğunluğu
Pompa basıncı HP = ∑L.R +∑Z (mmss ) olarak bulunduktan sonra emniyetle
çalışması için bu bulunana basınca %10 ilave yapılır. Kazan dairesi kayıpları göz önüne
alınmıyorsa hesaplanan basınç 300-800 mss kadar artırılır.
HP = (∑R.L +∑Z ).1,1 ve
Hp = ∑L.R +∑Z +( 300-800 ) [mss ]

Uygulamada özellikle ısı ihtiyacı fazla olan tesislerde pompa basıncına %50’ye
varan eklemeler yapılmaktadır. Ayrıca başlangıçta pompa seçimi yapılıp daha sonra
boru çapı ve hızı hesabı da yaygın olarak kullanılır.

21
 www.a305teyim.com

KAZANLAR VE KAZAN DAİRESİ

Genellikle bodrum katına konulan kazan merkezi ısıtma tesisinin en önemli
kısmıdır. Kazanlar çeşitli kriterlere göre sınıflandırılır.
1. Kazan yapımında kullanılan malzemenin cinsine göre
2. Kazan ocağının tipi, tasarlanma biçimi ve gazın ocaktan dışarı atılmasına
göre (tam veya alttan yanan kazanlar )
3. Kullanılan yakıtın cinsine göre
4. Yanma odasının basıncına göre
5. Isıtıcı akışkanın cinsine göre ( sıcak sulu, kaynar sulu, alçak ve yüksek basınç
buharlı kazanlar )

6. Kazanın yapısal tasarımı açısından ( Alev borulu, duman borulu veya su

borulu kazanlar )
7. Kazanın biçimi açısından ( yarı veya tam silindirik kazan )
8. Kazan dairesinin binadaki yeri aşağıdaki nedenler göz önünde tutularak
belirlenir.
• Kazan dairesi mümkün olduğu kadar binanın orta yerinde
olmalıdır. Böylece her yönde giden ısıtma ana boruları birbirine yaklaşık
uzunlukta ve kesitte olur. Bu şekilde ısı ayarlanmasıyla kolay ve iyi çalışan bir
tesisat elde edilir.
• Kazan dairesi orta yerde olursa bacaya yakın olur ve yatay kanal
azalır. Böylelikle bacanın çekişi kuvvetli olur.
• Kazan dairesi yeri seçilirken yakıtın getirilmesini kül ve curufun
dışarı atılmasını planlamak gerekir.
• Kazan dairesi ölçüleri kullanılan kazanın kapasite ve cinsine göre
yerleştirme şekline bağlıdır.
Bazı kazan dairelerinin yüksekliklerine örnek verilecek olursa ;
• Yalnız ısıtma olan kazan dairesinin yüksekliği 3m
• Isıtma ve merkezi sıcak su olan apartmanlarda 4m
• Alçak basınçlı buhar olan hastaneler, okullar ve oteller için en az
7m

22
 www.a305teyim.com

• 85 tarihli yönetmeliğe göre kazan kenarlarının duvarlardan veya

duvara monte edilmiş cihazlardan yüksekliği en az 70cm
• İki kazan arasındaki mesafe en az 50m olmalıdır. Kazan dairesinin
yüksekliği kazan üzerinde yer alacak ekipmanların gerektiğinde tamir
ve bakımın yapılmasında zorluk doğurmaması için kazan
aksesuarlarının üzerinde en az 1m’lik mesafe bırakılmalıdır.
• Kazan dairesi ve kömürlüğün boyutlarını tespit etmek için önce
yaklaşık ısı ihtiyacından başlanır. Normal olarak her m3 hacim için
40kcal/h ısı kaybı kabul edilir. Bu şekilde toplam ısı ihtiyacı
bulunduktan sonra kazan dairesi ve kömürlüğün alanı bulunur.
Kazan Kapasitesi,Isıtma Yüzeyi Hesabı
Sıvı yakıt ve doğal gaz kazanlarında kazan kapasitesi kazan yüzeyi ( m2 )
olarak değil ısıl kapasite olarak tanımlanmaktadır. Bu durumda kazan kapasitesi ;
Qk = Qh ( 1+ZR )
Qh = Kazanın ısı yükü ( kcal/h )
ZR = Kazan ısı yükü artırım katsayısı
ZR katsayısı için 3 durum tanımlanmıştır.
1. Ana dağıtma ve toplama boruları yalıtılmış sıcak hacimlerden geçiyor ve
kolonlar duvarın iç yüzeylerinde ise ZR = 0,05
2. Ana dağıtma ve toplama boruları yalıtılmış ısıtılmayan hacimlerden geçiyor
ve kolonlar duvarın iç yüzeylerinde bulunuyorsa ZR = 0,1
3. Ana dağıtma ve toplama boruları yalıtılmış ısıtılmayan hacimlerden veya
kanallardan ve kolonlar ise tesisat bacalarından geçiyor ise ZR = 0,15 alınır.
Kömürlü tip kazanlarda kazan kapasitesi ısıtma yüzeyi ile tanımlanmaktadır.
Kazan kapasitesi ( yani ısıtma yüzeyi ) ısı kaybı hesabı sonucu bulunan Q H değeri esas
olarak alınarak yapılır. Belirli bir tip için ısıtma yüzeyi ;
QH
Fk = (1+ ZR )
K
Fk : Kazanın m2 cinsinden alanı
K : Kazanın birim ısıtma yüzeyine düşen ısıl güç
Kömür için K = 6000 kcal/m2h Fuel-oil K = 8000 kcal/m2h alınabilir.

23
 www.a305teyim.com

K değerinin değişik olmasından dolayı kazan seçiminde kazan ısıtma yüzeyi

yerine firmaların onaylanmış ısıl kapasitelerini esas almak daha doğru olur.
Örnek : 100000kcal/h için kaç m2 kazan kullanmalıyız. ( yakıt linyit Z.R = 0,05
linyit için k = 5000 kcal/ m2h )
FK = 100000/5000 (1+0,05 ) = 21m2 olarak bulunur.

Örnek : Binanın ısı ihtiyacı Qh = 152750kcal/h ise kazan kapasitesi Qk ne

olmalıdır. ( ZR= 1 )
QK = Qh (1+ZR ) = 152750(1+1) = 168025 ve gerekli olan kazan verilen
tablolardan belirlenir. Örneğin demir döküm kazan MD9
BACALAR
Bir ısıtma tesisatının iyi ve ekonomik çalışabilmesi için birinci şart teknik
özellikleri tam olan bir bacanın bulunmasıdır. Bacanın görevi yakıtın yanmasından
oluşan baca çekişi sayesinde ateşin devamlı olarak yanmasını sağlamak için ocağın
bulunduğu yere gerekli havanın gelmesini sağlamaktır. Bir bacanın çekişi baca içindeki
sıcak gazların özgül ağırlığı ile soğuk dış havanın özgül ağırlığı arasındaki farktan ileri
gelir. Buna bağlı olarak bacanın çekim gücü ;
H = h.(γa –γi )
H : mmss olarak bacanın çekim gücü
h : m cinsinden bacanın dikey yüksekliği
γi : kg/m3 cinsinden bacadaki yanmış gazların özgül ağırlığı
γa : bacanın dışındaki gazların özgül ağırlığı
Bacalarda yön değiştirme köşe daralmalar, yatay kanallar, iç yüzey bozukluğu
gibi kusurlar bacanın çekiş gücünü azaltır. Çünkü çekiş gücünün belli bir oranı bunların
oluşturduğu zorlanmayı yenmeye harcanır. Kusurlu bacalar çabuk soğur ve bu nedenle
çekişi azalır. Bunun sonucu olarak ;
• Kazan iyi yanmaz
• Baca soğuması sonucu yoğunlaşma olur ve kanalları
katran kaplar ve bunun temizlenmesi için ekstradan iş gücü ve maddi
kaynak gerektirir.
1. Her kazanın ayrı bir duman bacası olmalı kalorifer
bacalarına soba, şohbenin bacaları bağlanmamalıdır.

24
 www.a305teyim.com

2. Baca duvarlarının et kalınlığı 1 tuğladan az olmamalı baca

duvarı yapımında delikli tuğla ve briket kullanılmamalıdır. Dolu tuğla veya
ateş tuğlası gibi elemanlar kullanılmalıdır.
3. Baca iç duvarı sızdırma olmayacak biçimde sıvanmalıdır.
4. Bacalar dış duvardan uzak ve çoğunlukla binanın orta
noktalarına yani çatının en yüksek noktasına getirmeli ve çatıdan en az
80cm yüksek tutulmalıdır. Tek yöne eğimli çatılarda çatının en yüksek
noktasından en az 100cm daha yüksek olmalıdır.
Bacalarda korozyon oluşumunun başlıca nedenleri şunlardır.
• Aynı bacaya birden fazla kazan bağlanması
• Bacanın izolasyonsuz olması
• Kazan kapasitesinin ihtiyaçtan büyük seçilmesi
durumunda baca kazan göre seçileceği için büyük olacaktır ve
bu durumda gaz debisi baca kesiti için küçük kalacak ve
yoğuşma olacaktır.
• Kazanın düşük kapasitede çalışması da yoğuşmaya
neden olacaktır.
Baca kesit hesabı yapılırken kullanılan yakıt cinsinin önemini büyüktür. Çünkü
her yakıtın yanması için gerekli hava miktarı ile ortaya çıkan atık gaz miktarı aynıdır.
Pratik olarak baca kesit alanı aşağıdaki formül ile hesaplanır.
Yakılacak yakıtın bacayı etkilemesinden linyit için bacalar %20 daha büyük
sıvı yakacaklar için %20-25 daha küçük alınır.
Q
F = Q : yapının toplam ısı ihtiyacı
30 h
h : bacanın dikey yüksekliği (kömürlü kazanlarda yanan ızgaradan brülörlü
kazanlarda brülörün memesinden başlar )
GENLEŞME DEPOLARI VE GÜVENLİK BORULARI
HESABI
Sıcak su kazanları bir gidiş güvenlik borusu ( SV ) birde dönüş güvenlik borusu
ile donatılmalı ve bir genleşme kabı üzerinden serbest atmosfere ulaştırılmalıdır.
110oC’nin üzerinde çalışan kazanlar DN4750’ye uygun bir güvenlik sifonu ile kapalı
tutulan bir genleşme kabına bağlanabilir. Gidiş güvenlik borusu (SV ) kazanın üzerinden

25
 www.a305teyim.com

çıkar ve genleşme kabında son bulur. Borunun iç çapı 25mm’den az olmamak üzere ;
dsv = 15 +1,5√Q/1000 (mm) iç çap güvenlik dönüş borusu ( SR ) genleşme kabının alt
kısmı ile kazan dönüş hattı arasına bağlanır. Borunun iç çapı 25mm’den az olmamak
üzere dsr = 15 +√Q/1000 (mm) olmalıdır.
Gidiş ve dönüş güvenlik boruları kapatılabilir olmamalıdır. Kesitleri
daralmamalı ve genleşme kabına çekilişi hava toplamaya imkan vermeyecek şekilde
olmalıdır. Açık tip genleşme depolarının tesisata bağlanış şekilleri aşağıdaki gibidir.
ŞEKİL
Havalandırma taşıma boruları iç çapları 25mm’den düşük olmamak üzere
güvenlik gidiş borusu çapına eşit olmalıdır. Taşıma borusu kazan dairesine ulaşmalı ve
görülebilecek yerde olmalıdır. Havalandırma ve taşıma boruları dışarıya verilemez.
Genleşme kapları, güvenlik boruları, havalandırma ve taşma boruları donmaya karşı
korunmalıdır. Güvenlik yönetmeliğin de genleşme kaplarının büyüklüğü tam olarak
belirtilmemiştir. Fakat en az ısıtma sonunda suyun genleşme yoluyla artan hacmini
kapsayacak büyüklükte olmalıdır. Bununla birlikte kaçınılmayan su kayıplarını
karşılamak için belirli bir su yedeği de bulundurmalıdır.
a) Radyatörle ısıtma için genleşme kabı hacmi
1,6.Q
V= ( lt )
1000
b) Konvektörlü ısıtma tesisatı için
Q
V= ( lt ) hesaplanır.
1000
Yerden ısıtma gibi tesisatlarda tesisatı dolduran su hacminin %7 si olarak
genleşme kabı seçilir.
Kapalı Tip Genleşme Depolarının Avantajları
1. Kalorifer sistemi kapalı sisteme döneceğinden hava ile teması olmayacak
dolayısıyla korozyon azalacaktır.
2. Kapalı kalorifer sisteminde su buharlaşıp kaybolmayacağı için su eksilmesi
olmayacaktır.
3. Basınç dağılımı daha dengeli olacak ve her radyatörde dengeli bir ısınma
olacaktır.

26
 www.a305teyim.com

4. Kazanın hemen yanına monte edileceğinden çatıya kadar çekilen borudan,

izolasyondan , boruların her katta kaybettirdiği alandan ve işçilikten
tasarruf sağlanacaktır.
5. Çatıdaki genleşme deposu kalkacağı için buradaki ısı kaybı önlenmiş
olacaktır.
Modern ısıtma sistemlerinde daha çok kapalı genleşme depoları kullanılır.
Sistemde mutlaka emniyet vanası ve manometre kullanılmalıdır.
YILLIK YAKIT MİKTARI VE YAKIT DEPOSU
HESABI
Isıtma tesisatında yıllık yakıt miktarı hesaplanarak en az 20 gün yetecek depo
yerinin belirlenmesi gerekir. Yıllık yakıt sarfiyatı ( By ) için ;
Qk .Zg .Z y
By =
2.H u .ηk

Qk : kazanın ısıl kapasitesi ( kcal/h )

Zg : günlük çalışma süresi ( saat/gün )
Zy : yıllık çalışma süresi ( gün )
Hu : yakıtın alt ısıl değeri
ηk : kazan verimi ( % )
ηk için şu değerler verilmektedir. Doğal gaz için 0,85-0,92 fuel- oil için 0,75
linyit için 0,6-0,65
Hu için ise şu değerler verilmiştir. Linyit için 2000-5500kcal /kg fuel-oil için
10000kcal/kg doğal gaz için 8250 kcal/m3

Pratik olarak yakıt hesabı şu şekilde ifade edilebilir.

By = n.Qk
Burada n bir katsayı olmak üzere aşağıdaki tablodan alınır.
En düşük sıcaklık n
0oC 0,2
-5 oC 0,25
-10 oC 0,3
-15 oC 0,35
-20 oC 0,4

27
 www.a305teyim.com

Yakıt deposu hesabı yıllık yakıt ihtiyacı belli olunca şu şekilde hesaplanır.
Qk .Zg .Z p
Bp = kg/peryod
H u .ηk

Zp = depolanacak gün sayısı ( gün/peryod )

Depolanacak yakıt miktarı hesaplandıktan sonra sıvı yakıt deposu hacmi ( V )
şu şekilde hesaplanır.
Bp
V= ρ = yakıt yoğunluğu
ρ

Bp
Katılar için ; V= ( m3 )
M
M : depolama ağırlığı olup en çok kullanılan yakıtların istif ağırlıkları kg/m3
cinsinden aşağıdaki gibidir.
Taş kömürü 720-780
Linyit 720
Kok 420

Depolama yüksekliği 1,5m yüksekliğinde olur. Bu bilgiler yardımıyla yakıt

deposu taban alanı
Taban alanı = Depo hacmi/depolama yüksekliği (m2 )
Yakıt deposu serpantinine gelince soğuk günlerde fuel- oil ‘in özelliği azaldığı
için brülöre verilmeden önce depoda ısıtılarak akıcılığı artırılır. Bu amaçla yakıt
deposunda bulunan yakıtın kazandan alınan sıcak su ile ısıtılması gerekir. Bu enerji ;
Qy = C.Gy. (T2-T1 ) kcal/h
C : fuel-oil’in özgül ısısı
Gy : saatte ısıtılması gereken yakıt miktarı ( kg/h )
T1 : yakıtın ısıtılacağı sıcaklık
T2 : ortam sıcaklığı
Qk
Gy =
H u .ηbr

ηbr : brülör verimi

Hu : yakıtın alt ısıl değeri
Isıtmada kullanılan serpantin yüzey alanı ise ;

28
 www.a305teyim.com

Qy
F s = 1,1.
T − T1 (m 2 )
K .(Tms − 2 )
2
K : serpantin borusu ısı iletim katsayısı ( kcal / m2hoC )
Tms : sıcak suyun ortalama sıcaklığı (oC )
Serpantin boyu L için ;
Fs
L= (m)
λ.D
Isı Kaybı Hesabına Örnek
Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi 7 katlı bir binanın 5. katındaki dairesinin
salonunda ısı kaybı hesabı yapılacaktır. Dairenin iç hava sıcaklıkları ( komşu duvarları )
şekilde verilmiştir. Salon için hava sıcaklığı 22oC dir. Hesabı yapılan bina Eskişehir’de
bulunmaktadır. Eskişehir için dış hava sıcaklığı –12oC alınmıştır. Kullanılan malzeme
ve kalınlıkları aşağıdaki gibidir.
Dış Duvar İç Duvar
İç Sıva : 3cm İç Sıva : 3cm
Beton : 15cm Delikli Tuğla : 9cm
Dış Sıva : 3cm İç Sıva : 3cm

Delikli Tuğla : 0.43 kcal/mhoC

İç Sıva : 0,75 kcal/mhoC
Beton : 0,17 kcal/mhoC
Binamız ara katta olduğu için döşeme ve tavandan ısı kaybı olmayacaktır. Bu
yüzden döşeme ve tavan için K hesaplanmamıştır. ( genel ısı transfer katsayısı K ) Isı
kaybı hesabından önce odanın yapı bileşenlerinin K genel ısı transfer katsayıları şu
şekilde hesaplanır.
Dış duvar için

İç Duvar için

29
 www.a305teyim.com

1.Satıra : Hesaba seçilen bir yerden başlanır. İlk satıra kuzey yönünden
başlanmıştır. Seçilen yönde çıkartılan alan niteliğinde pencere balkon kapısı gibi iç
alanlar hesaplandıktan sonra ana yapı malzemesi için bir sonraki satıra geçilir.
Kuzey yönde çift camlı pencere hesabı 1. sütunda yapılacaktır. Kuzey yönü 2.
sütuna yazılır. Camlar için kalınlık sütunu boş geçilir. 4.ve 5. sütunlara uzunluk ve
genişlik 2,1 ve 1,2 olarak yazılır. Toplam alan 2,52m2 değeri 6. sütuna, miktar olarak 1
değeri 7. sütuna yazılır. Çıkarılan alan yoktur ve hesaba giren alan 2,52 olarak 9. sütuna
yazılır. Gerekli olan çizelgelerden özel birleştirilmiş çift camlı pencere için K = 2,2
değeri 10. sütuna yazılır. 11. sütuna sıcaklık farkı ∆ t = Ti –Td = 22- (-12 ) = 34oC
yazılır. 12. sütun artırımsız ısı kaybının hesaplandığı yer olup Q0 = A.K.∆ t = 188,5kcal/
h
2.Satır : kuzey yönde çıkarılan başka alan olmadığından bu yöndeki dış
duvarın hesabına geçilebilir. İşarete dış duvar yöne kuzey kalınlık 4,96m ve yükseklik
2,5 değerleri 2 nolu satıra yazılır. Burada toplam alan 12,4m2 olmaktadır. Miktara 1
çıkarılan alan pencere alanı 2,52 değeri 8. sütuna yazılır. Hesaba giren toplam alan 9,88
olarak 9. sütuna yazılır. DD için K = 0,88 bulunmuştur. ∆ t değeri 34oC ve 13. sütuna
artırımsız ısı kaybı için 295,6kcal/h dır.
3.Satır : batı yönündeki Ç.C. Pencerenin hesabı 1.satırınkine benzer olarak
yapılır. Kalınlık yok uzunluk 2,8 yükseklik 1,2 toplam alan 3,36 miktar 1 çıkarılan alan
yok hesaba giren alan 3,36 K değeri 2,2 sıcaklık farkı 34 oC artıtımsız ısı kaybı 251,3
kcal/h
4.Satır : batı yönündeki dış duvarın hesabı bu yöndeki Ç.C.P alanı çıkarılarak
yapılır. Sırasıyla D.D ,B, 21,3.65, 2.5, 9.12, 1, 3.36, 5.76, 0.88, 34, 172.3 yazılır.
5.Satır : güney yönde 18oC sıcaklıktaki antre bulunmaktadır. Sıcaklık farkı 4oC
olarak bulunur ve güney yöndeki iç kapının hesabı bu satırda yapılmaktadır.
6. Satır : güney yöndeki antreye bakan duvarın hesabı bu satırda yapılır.
7. Satır : güney yönde bulunan yatak odası 20oC olduğu için sıcaklık farkı
2oC’ye göre hesaplamalar yapılır.

30
 www.a305teyim.com

8. Satır : doğu yönündeki mutfak 18oC olduğu için 4oC ’lik sıcaklık farkına
göre ısı kaybı bu satırda yapılır.
9. Satır : artırımsız ısı kaybı için ilk 8 satırda bulunan değerler toplanarak
yapılır.
Birleştirilmiş artırım katsayısı ZD için tesisat konutta olduğundan sürekli
çalışmakta ve sadece geceleri ateş azaltılmaktadır. Birinci işletme şekline girdiği için
ZD= 7 olarak seçilir.
ZW kat yükseklik artırımı gerekli olan çizelgeden 5 olarak bulunur. (binamız 7
katlı ) Yön artırımı için köşe odalarda iki dk duvarın köşegeni olduğundan bu yöndeki kB
yön artırımı katsayısı için 5 değeri alınır. Artırım değerleri 14,15,16. sütunlara
yazıldıktan sonra 17. sütuna Z toplam artırımı yazılır. Z = 1+%ZD+% ZW +% ZH
18. sütuna ısı geçişi karşılığı ısı ihtiyacı QT için
Qt = Qo.Z = #######
10. Satır : enfiltrasyon ile ısı kaybı QL hesabı için hazırlanır, a sızdırganlık
katsayısı tablodan 2 olarak seçilir. L değeri mimari proje dosyasındaki
pencerenin dıştan görüşü planlarından ölçülerek hesaplanır. Hesabı yapılan
daireye ait salonun kuzey ve batısındaki pencerelerin açılan kısımları ve
ölçüleri ile L hesabı şöyle açıklanmıştır.
R oda durum katsayısı ( 2,52 + 3,36 ) toplam dış pencere alanı ve iç kapı
alanımız 1,89m2 olarak hesaplanmıştır. H bina durum katsayısı için binanın ve bölgenin
durumundan ( binamız normal bölgede, serbest ve bitişik nizamdır.) 0,41 olarak
bulunur. ZE = 1,2 alınır. (her iki duvarda pencere var )
QL= 2.15,8 .0,1 0,41.34.12
QL= 370kcal/h
11. Satır : Q = QL +QT yazılır.
Yapılarda Su Buharı Geçişi Ve Terlemenin Kontrolü
Terleme hava içindeki su buharının temas ettiği yüzeyin sıcaklığı yoğuşma
noktası sıcaklığının ( çiğ noktası sıcaklığının ) altına düştüğü zaman yüzeyde su
zerrecikleri oluşmasıdır. İzalasyon maddesi konulan duvarda ısı geçirme katsayısı
tayininde yoğuşma kontrolü yapılmazsa duvarlarda küf, mantar üremesi gibi sorunlar
ortaya çıkabilir. Su buharı geçişi yapı malzemesinin iki yüzü arasında su buharının
kısmi basınçları farklı olursa yüksek basınçtan düşük basınç yönüne doğru duvar

31
 www.a305teyim.com

gözeneklerinden su buharı moleküllerinin geçişi olarak tanımlanmaktadır. Dış duvar

sıcaklığı içerideki havanın çiğ noktası sıcaklığı üzerinde ise terleme görülmez. Terleme
yapı elemanlarının ısı geçirme direncinin yeterli seçilmesi ile doğru yapı malzemesinde
terleme olmasına engel olarak K* ;

İç ortam sıcaklığına ve bağıl neme bağlı olarak Tç gerekli termodinamik

tablolardan bulunabilir. Yapı malzemesinin 1/∆ ısı geçirgenlik direnci için ;

32
www.a305teyim.com

33