E Ticaret

a’DAN z’YE ELEKTRONİK TİCARET
Belgin Behram
Aydan Atalay
Çağrı Tanoğlu
Elif Öztürk
www.turk-ie.org 2
Türk Endüstri Mühendisleri Grubu
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ 4
KISALTMALAR 5
1 E-TİCARETE GİRİŞ 7
1.1 E-Ticaretin Tanımı 7
1.2 E-Ticaretin Kapsamı 7
1.3 E-Ticaret Araçları 8
1.4 E-Ticarete Geçiş Süreci 9
1.5 Sanal Alışveriş Nasıl Yapılır? 9
1.6 E-Ticarette Taraflar 10
2 E- TİCARETİN ETKİLERİ 11
2.1 E- Ticaretin Firmalara Etkileri 11
2.1.1 Yönetime Etkisi 11
2.1.2 Reklamcılık ve Pazarlamaya Etkisi 12
2.1.3 Üretim Sürecine Etkisi 12
2.1.4 KOBİ’lere Etkisi 13
2.2 - Ticaretin Birey ve Topluma Etkileri 15
2.2.1 Tüketiciye ve Alışverişe Etkisi 15
2.2.2 Sosyal Yaşama Etkisi 15
2.2.3 Ekonomik Yaşama Etkisi 16
3 E- TİCARETİN DURUMU 17
3.1 Dünya’da E- Ticaret 17
3.1.1 Dünyada E-Ticaret Uygulama Ve Çalışmaları 17
3.1.1.1 G7 Ülkelerinde Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar 17
3.1.1.2 Japonya’da Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar 18
3.1.1.3 Avrupa Birliği’nde Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar19
3.1.1.4 Avustralya’da Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar 19
3.2 Türkiye’de E-Ticaret 20
3.3 E-Devlet 21
3.3.1 E-Devlet Nedir? 21
3.3.2 Türkiye’nin E-Devlete Dönüşü 25
3.3.3 E-Ticarette Karşılaşılan Siyasi Güçlükler 26
4 E- TİCARET İSTATİSTİKLERİ 28
5 E-TİCARETTE GÜVENLİK 32
www.turk-ie.org 3
5.1 Kimlik Kanıtlanması 33
5.1.1 Dijital İmza 33
5.1.2 Dijital Sertifika 33
5.2 Bilginin Gizliliği 33
5.3 Yazılım Ve Ağ Yapısından Dolayı Meydana Gelebilecek Sorunlar 34
5.3.1 Firewall 34
5.3.2 Set 35
5.3.3 Vpos 36
5.3.4 Ssl 36
5.4 Şifreleme Nedir? 37
5.5 Anahtar Nedir? 37
5.6 Hukuki Temele Dayanan Uygun Ortamın Oluşturulması 39
5.6.1. Sayısal imza / Sayısal Sözleşmeler 39
5.6.2. Elektronik Kayıtların İspat Gücü ve Delil Sistemi 40
5.6.3. Cezai Sorumluluk 40
5.6.4. Tüketicinin Korunması
40
5.6.5. Marka, Haksız Rekabet ve Entellektüel Malvarlığının Korunması 41
5.6.6. Kişisel Verilerin Korunması ve Gizlilik 41
5.6.7. İnternet Hizmet Sunucuların (ISS) Sorumlulukları ve Yükümlülükleri 41
5.7 Sanal Para 41
6 GELENEKSEL TİCARET İLE E- TİCARETİN SAVAŞI 42
7 E-TİCARETLE OLUŞAN İŞ İMKANLARI 44
8 E-TİCARET UYGULAMA ÖRNEKLERİ 48
8.1 Teapot 48
8.2 Tersine Pazarlama Modası 48
9 E-TİCARETİN GELECEĞİ 49
SONUÇ 50
E-TİCARET SÖZLÜĞÜ 51
KAYNAKÇA 54
www.turk-ie.org 4
SUNUŞ
Günümüzde teknoloji baş döndürücü bir hızla ilerlemekte. Piyasaya sürülen hemen hemen
tüm ürünlerin çok kısa bir süre geçmesine rağmen yeni modellerini, versiyonlarını görmek
bizi şaşırtmıyor.
Bu değişimi en hızlı yaşayan sektörlerden biri kuşkusuz Bilişim Sektörü. Bilgisayar
dünyasında meydana gelen gelişmeler hayatımızı son derece kolaylaştırmakta. Çağın
mucizesi internet alışageldiğimiz davranışları tümüyle değiştirmekte. Artık araştırma yapmak
üzere kütüphanelere gitmiyoruz, gazete satın almıyoruz, mektup yazmıyor, arkadaşlarımızla
sohbet edip oyun oynamıyoruz. Tüm ihtiyaçlarımızı evimizde karşılayabiliyoruz. Alışveriş
hariç! Onun için dışarı çıkmak zorundayız... Bir zamanlar böyleydi. Artık bilgisayarımız bize
evimizde alışveriş imkanı da sunuyor. Rahat, kolay ve hızlı bir şekilde siparişimizi verip
teslim alabiliyoruz. Bize yalnızca ne istediğimizi bilmek kalıyor.
Acımasız rekabet ortamında firmaların ayakta kalmak için yapması gereken değişen
teknolojiye uyum sağlamak. Bunun için de sağlam bir alt yapı, esnek bir yönetim anlayışı ve
yeniliklere açık bir zihniyet gerekiyor. Gerek üretim yapan, gerekse hizmet sunan işletmeler
ticari faaliyetlerini ve hizmet sunumlarını elektronik ortamda da gerçekleştirebilmeliler. Her
şey “ayakta kalmak” için...
Elektronik Ticaret ile ilgili hazırladığımız bu çalışmanın ilgilenenlere faydalı olması dileğiyle.
Belgin Behram
Aydan Atalay
Çağrı Tanoğlu
Elif Öztürk
www.turk-ie.org 5
KISALTMALAR
AB : Avrupa Birliği
EU : European Union
AR-GE : Araştırma-Geliştirme
ATN : Ankara Ticaret Noktası
B2B : Business to Business
B2C : Business To Consumer
BTYK : Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu
BYBS : Başbakanlık Yönetim Bilişim Sistemi Merkezi
CEFACT : Birleşmiş Milletler Yönetim, Ticaret ve Ulaştırma İşlemlerini
MİY : Müşteri İlişkileri Yönetimi
CRM : Customer Relationship Management
DTM : Dış Ticaret Müsteşarlığı
DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü
WTO : World Trade Organization
ECom : Electronic Commerce Promotion Council of Japan
EVD : Elektronik Veri Değişimi
EDI : Electronic Data Interchange
EFT : Elektronik Fon Transferi
EFT : Electronic Fund Transfer
EMKT : Elektronik Menkul Kıymet Transferi
ESBT : Electronic Stocks and Bonds Transfer
KKP : Kurumsal Kaynak Planlaması
ERP : Enterprise Resource Planning
ETKK : İnternet Üst Kurulu ile Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu
IDC : International Data Corporation
BGP : Bilgi Güvenliği Protokolleri
ISP : Information Security Protocols
ISS : İnternet Servis Sağlayıcı
ISP : Internet Service Provider
ITM : Uluslararası Ticaret Merkezi
ITC : International Trade Center
UHB : Uluslararası Haberleşme Birliği
www.turk-ie.org 6
ITU : International Telecommunication Unit
İGEME : İhracatı Geliştirme ve Etüd Merkezi
KOBİ : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme
OECD : Organization of Economic Cooperation and Development
İİKT : İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı
POP : Pilot Otomasyon Projesi
SN : Satış Noktası
POS : Point of Sale
RTGS : Real Time Gross Settlement
SET : Secure Electronic Transactions
SSL : Secure Socket Layer
UNCITRAL : Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu
UNCTAD : Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı
VPOS : Sanal POS
www.turk-ie.org 7
1. E-TİCARETE GİRİŞ
1.1. E-ticaretin Tanımı
“Nihai müşterilere mal ve hizmetlerin satışının veya
işletmeler arasında mal ve hizmet alım ve satımının
bilgisayarlaştırılmış ticari işlemler vasıtasıyla
elektronik olarak gerçekleştirilmesidir”
Laudon, K.C. ve Laudon, J.P. (1993) (Tekin ve ark. 2000)
WTO’nun tanımına göre e-ticaret (e-commerce); mal ve hizmetlerin üretim, reklam,

satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılmasıdır ( Ecommerce 1997).
OECD’ye göre ise e-ticaret; sayısallaştırılmış yazılı metin, ses ve görüntünün
işlenmesi ve iletilmesine dayanan, kişileri ve kurumları ilgilendiren tüm ticari işlemlerdir
(OECD1998).
E-Ticaretin başlangıç yılı olarak internetin başlangıç yılı olan 1995 yılı gösteriliyorsa
da, First Data Corporation’a göre e-ticaret, 1871’ de Western Union tarafından ilk kez
telgrafla gerçekleştirilen para transferi ile başlamıştır.
Ancak esas manada e-ticaret, internet’in yaygınlaşmaya başlama yılı olan 1995’ te ortaya
çıkmıştır (Özata 2001).
1.2 E-ticaretin Kapsamı
Elektronik ticaretin kapsamı oldukça geniştir. E-ticaret;
ürün tasarımı, üretimi ve ticareti,

sipariş verme, sözleşme yapma,
bilgi servisleri, danışmanlık,
hukuk, sağlık, eğitim, ulaştırma gibi hizmetlerin ticareti
banka işlemleri ve fon transferi, konşimento gönderme,
kamu işlemleri
hisse alışverişi ve borsa,
www.turk-ie.org 8
açık arttırma ve
noter işlemlerini kapsamaktadır (Çözümevi yazılım 2001).
EFT: Herhangi bir araç kullanmadan fonların bir hesaptan diğerine aktarılması
sürecidir. Bu süreç, fon transfer isteğiyle başlar ve kaynakta yeterli fon bulunduğunun
garantisi, hesaptan fonların düşülmesi ve kontrol aşamalarından oluşur.
Elektronik Üretim: Ürün ve hizmetlerin elektronik yollarla üretilmesi, tedarik edilmesi
ve fiyatlandırılmasıdır (Tekin ve ark. 2000). Hava yolu şirketlerinin bilet satış işlemleri
elektronik üretim olarak adlandırılır. Şu an ülkemizin tek hava taşımacılığını gerçekleştiren
Türk Hava Yolları da bu sistemi gerçekleştirmektedir.
1.3 E-ticaret Araçları
E-ticaret amacıyla kullanılan araçlar;
Telgraf
Telefon
TV
Otomatik para çekme sistemleri (ATM )
Kredi kartları
İnternet: Dünya üzerinde milyonlarca bilgisayarın birbirleriyle ortak bir protokol
çerçevesinde iletişim kurmasını ve bilgi kaynaklarının paylaşılmasını sağlayan ağlardır
Mobil sistemler
Elektronik Posta (E-posta): E-posta ile başlayan elektronik iletişim, günümüzde klasik
yöntemlerin yerini almaktadır. İnternet ile elektronik mesajlar, çok kısa bir zamanda dünyanın
değişik kıta ve ülkelerindeki bireysel ve kurumsal kullanıcılarla ucuz ve etkin biçimde
iletilmektedir (Tekin ve ark. 2000).
EVD (EDI): Standart bir formda yazılmış olan bilgilerin bilgisayarlar arasında
aktarımı ve otomatik olarak yorumlanıp işlenebilmesidir (Tübitak).
E-ticaretin en çok yapıldığı ortam olan internetin tercih sebebi ise daha az maliyetli
oluşu, aradaki iletişimi daha kolay ve kısa zamanda gerçekleştirmesidir (Tekin ve ark. 2000).
www.turk-ie.org 9
1.4 E-ticaret Geçiş Süreci
Elektronik ortama girmek isteyen firma şunları yapmalıdır (Ekonomik Forum 2000);
Internet’te bir siteye ihtiyacı olup olmadığına, sonra da ne tür bir site istediğine karar
vermelidir (tanıtım ve/veya alışveriş amaçlı).
Ürün veya hizmetleri rastlanılmayan veya farklı olmalıdır .
Kurmaya karar verilen site için önceden bir bütçe belirlenmeli ve o bütçe aşılmamalıdır.
Sitenin kurulması için alışveriş merkezleri yabana atılmamalı ve bir alan adı satın
alınmalıdır.
Düzen ve tasarım sitenin başarısını belirleyecek faktörlerin başında gelir. Açık, net,
gezinme kolaylığı sağlayan ve estetiği olan bir tasarım tercih edilmelidir.
Bağlantı hızlı olmalı, bağlantıyı yavaşlatacak unsurlara sayfada yer verilmemelidir.
Kredi kartıyla alışveriş yapılacaksa güvenli bir sunucu olmalıdır.
Müşteriler siparişleri hakkında aşırıya kaçmada bilgilendirilmelidir.
Bütün bunlardan sonraki ilk hedef tüketicinin güvenini kazanmak olmalıdır.
Başlangıçta en güçlü tanıtım yeri arama motorları olmalıdır.
İlk izlenim çok önemlidir, harbi ve açık olunmalıdır.
Ürün değiştirme ve iadesinde cömert olunmalıdır.
Teslimatta asla gecikme yaşanmamalıdır.
Gerekirse fiyatlar aşağı çekilmelidir.
1.5 Sanal Alışveriş Nasıl Yapılır?

Bu kapsamda Kangurum adlı sanal mağazada nasıl sörf yapılabileceğine
değinilecektir.
Müşteri, e-ticaret sitesine girer. İlk olarak, alacağı ürüne dair mağazayı ve siparişin
teslim edileceği ili seçer, sonrasında ise alışveriş sayfasına yönlendirilir. Bu sayfaya
girdiğinde, müşteriye otomatik olarak bir sipariş numarası verilir. Bu numara, daha
sonra ödeme ve sipariş takip işlemlerinin gerçekleştirilmesi için mutlaka kaydedilmelidir.
Müşteri alışverişini yaparken ürünle ilgili fiyat ve diğer bilgileri görebilir. İstediği ürünü
seçen müşteri adedini de girerek alışveriş sepetine atar. Alışveriş sepetinin amacı, müşterinin
ürünü seçer seçmez satın alma zorunluluğunu ortadan kaldırarak müşteriye kolaylık
sağlamaktır. Müşteri ekranda alışveriş sepetinin içeriğini, adet ve fiyatlarını, alışveriş
toplamını, nakliye tutarını ve toplam tutarı aynı ekranda görebilir. Bu aşamada siparişi
sonlandırabilir veya alışverişe devam edebilir. Müşteri eğer siparişi bitirmek istiyorsa,
www.turk-ie.org 10
karşısına "müşteri kodu" ve "parola"sını girebileceği bir ekran gelir. Sanal mağazayı ilk defa
ziyaret ediyorsa veya daha önceden kayıt olmamışsa kendini mağazaya kayıt ettirebilir. Üye
olmanın avantajı; siteye her girişte teslimat için istenen kimlik bilgilerini, teslimat adreslerini,
irtibat numaralarını vb. bilgileri yeniden yazmak zorunda kalmamaktadır. Müşteri kodu ve
parolası veya kimlik bilgileri, teslimat adresi vb bilgiler girildikten sonra sipariş formunda
"siparişi veren kişi" ve "siparişi teslim alacak kişi" nin bilgileriyle birlikte kredi kartı(kredi
kartı numarası, son kullanma tarihi) ve fatura bilgileri doldurulur.En son form onaylandığı
anda, bilgiler net üzerinden ödemeyi yapan veya ödemeyi teslim alan bankalara ulaştırılır ve
ilgili kuruluşların da bu işlemi onayladıkları / reddettikleri network işleme mekanizmasına
ulaşır. Kredi kartı bilgileri geçerli ise sipariş kabul edilir. Alınan ürünün ücreti banka yoluyla
satıcıya ulaştırılır. Sipariş olumlu bir şekilde tamamlandığı taktirde, müşteriye siparişiyle ilgili
bilgilerin yer aldığı bir e-mail gönderilir.
Satın alınan ürün, önceden anlaşılmış olan güvenilir bir kargo şirketi tarafından,
siparişi teslim alacak kişiye, kimlik gösterilmesi karşılığında, teslim edilir (Kangurum 2001).
1.6 E-Ticaret’te Taraflar
E-Ticarette taraflar dört ayrı başlık altında incelenmektedir;
Firma-Firma - Elektronik İşletmecilik (Business to Business-B2B): Firmaların elektronik

ortamda tedarikçiye sipariş vermesi, faturalarını temin etmesi ve bedellerini ödemesi bu
bölümde değerlendirilmektedir. İnternet ile e-ticaretin Firma-Firma kategorisine altyapı
oluşturan EDI uygulamaları, web ortamına taşınarak maliyetler önemli ölçüde düşürülmüş ve
KOBİ’lerin de etkin olması sağlanmıştır.
E-ticaret, firmalar arası ticarette maliyetlerin azaltılması ve verimliliğin artırılmasında
önemli rol oynamaktadır. Ülkemizde otomotiv, elektronik/beyaz eşya, bilgi teknolojileri, vb.
sektörlerde ana sanayi-yan sanayi ve ana firma-bayi/servis ağı arasındaki ticari işlemlerde,
Firma-Firma e-ticaret uygulamalarının hızla arttığı görülmektedir.
Firma-Müşteri - Sanal Mağaza (Business to Consumer-B2C): İnternet teknolojisindeki

hızlı gelişmeler sonucunda ortaya çıkan “Sanal Mağaza” uygulamaları ile firmalar elektronik
ortamda; bilgisayardan otomobile, kitaptan pizzaya birçok ürünün doğrudan tüketiciye satışını
yapmaya başlamıştır. Dünya ticaretindeki internet değişimini yakalayan firmalar, sanal
dünyada showroom veya mağaza açarak yeni müşterilere ulaşmaya çalışmaktadır. 7 gün x 24
www.turk-ie.org 11
saat açık ve dünyanın her yerinde şubesi olan mağazaların işletme maliyetleri düşmüştür. Bu
da doğrudan satış fiyatlarına yansımaktadır. İnternet, müşterilerin firmalara, sürekli geri
bildirimde bulunması imkanını da sunmaktadır. En çok satışı yapılan ürünler ; kitap,
bilgisayar /yazılım/donanım, CD/DVD/kaset ve giyimdir.
Firma-Kamu : Firmalar ile kamu kuruluşları arasındaki ticari işlemleri kapsayan bu bölümde
kamu ihalelerinin internette yayınlanması ve firmaların elektronik ortamda teklif vermeleri ilk
örnekleri oluşturmaktadır. E-ticaretin yaygınlaşmasını desteklemek amacı ile kamunun vergi
ödemeleri, gümrük işlemleri de sanal dünyaya taşınmaktadır.
Birey-Kamu : Henüz yaygın örnekleri olmayan bu kategoride ehliyet, pasaport başvuruları,

sosyal güvenlik primleri ile vergi ödemeleri vb. uygulamalar ile elektronik devlete geçişin
sağlanması planlanmaktadır (Fazlıoğlu ve ark. 2000).
2. E-TİCARETİN ETKİLERİ
2.1 E-Ticaretin Firmalara Etkileri
E-ticaret, bir firmanın tedarikçilerinden tutun da üretim sürecine, finansal işlemlerine,

pazarlamasına ve yönetimine kadar bütün birim ve çalışanlarını etkiler.
2.1.1 E-Ticaretin Yönetime Etkileri
İnternet, firmaların iş yapma şeklini de değiştirmektedir;

Elektronikleşme ve Hareketlilik: Bilgilerin elektronik ortamda tutulması ile, herhangi
biri, herhangi bir zamanda, herhangi bir yerden ihtiyaç duyduğu bilgiye bir başkasına gerek
kalmadan ulaşabilmektedir (ETKK 1999).
Vizyon Geliştirme: E-ticaret ile daha geniş bir kitleye hitap etmeye başlayan firma,
vizyonunu geliştirerek büyüme yolunda büyük bir adım atar
Örgüt Kültürü: Sıkı rekabet ortamı örgütün hayatta kalabilmesi için takım ruhunu ve
örgüt kültürünü geliştirir
Çalışma Grupları: İnternet, verinin paylaşımına ve çalışanların işbirliği yapmasına da
altyapı sunmaktadır. Firmalar; haber grupları, konuşma odaları, vb. araçlar ile değişik coğrafi
www.turk-ie.org 12
yerlerdeki çalışanlarını bir araya getirerek çalışma grupları oluşturabilmekte, müşterilerinin
önerilerini değerlendirebilmektedir (ETKK 1999).
Rekabette üstünlük: Rekabette üstünlük sağlamanın ilk şartı doğru stratejiyi belirlemekte
yatar. E-ticarette de doğru stratejiyi belirleyen firmalar rakipleri ne kadar büyük ve güçlü
olursa olsun, otomasyonla geliştirdiği iş yönetimi ve maliyetlerdeki azalma, aynı ürünü daha
az personelle, daha ucuz fiyattan, daha hızlı bir şekilde müşterilere ulaştırabilme ve kişiye
özel hizmet ile rekabette küreselliği yakalayarak öne geçer.
2.1.2 E-Ticaretin Reklamcılığa Ve Pazarlamaya Etkileri
ETKK tarafından 1999 yılında yayınlanan raporda belirtildiği gibi işletmeler açısından
sanal pazarlamanın birkaç ayrı yönden avantajı bulunmaktadır:
Etkileşimli ve Birebir Elektronik Pazarlama: İşletmeler, ses ve görüntü unsurlarını da
kullanarak hazırlayacakları sanal mağazalarda müşteri ile birebir etkileşim içerisinde
satışlarını yapabilmektedir.
E-Ödeme İmkanı: Elektronik ortamda ücretin ödenmesi ve alışverişin elektronik ortamda
tamamlanması işletmeler açısından, altyapıda tasarruf yapılması noktasında avantaj olarak
değerlendirilmektedir.
Bankacılık ve Sigortacılık Hizmetlerinde Etkinlik ve Hız: Bu tür hizmetlerde sonuca
hızlı erişim, alışverişin hızlı bir şekilde tamamlanması taraflara zamandan tasarruf sağladığı
gibi hizmetin etkinliğini de artırmaktadır.
Sanal Anket ve Kamuoyu: Elektronik ortamda alışveriş yapan kesim ile hızlı ve etkin bir
şekilde anket yapılıp hizmetin yönlendirilmesi ve istenilen kapsamda kamuoyu oluşturulması
da mümkündür.
2.1.3 E-ticaretin Üretim Sürecine Etkisi
İşlemlerini elektronik ortamda gerçekleştiren bir işletme maliyetlerini düşürerek ve

müşteri artışı sağlayarak büyük bir kâr elde edebilir. Örneğin American Dell Computers Inc.
firması internet sitesinden günde ortalama 4 milyon dolarlık satışla hem bir dünya rekoru
kırmış hem de yaptığı kâr ile en az maliyet ve en çok kâr alanında hiç de göz ardı
edilemeyecek bir miktara ulaşmıştır. Çünkü ayda sadece $399'a kurulabilen bir siteden günde
1 milyon dolar kâr etmiştir (Netbul 2001).
www.turk-ie.org 13
Sanal ortamda yapılan alışveriş hangi müşterinin hangi mala talep duyduğu yönünde
bir veri tabanı oluşturulmasına imkan sağlamaktadır. Bu kapsamda işletmeler müşteri
taleplerini veya satış reyonlarını yönlendirme şansını elde edebilmektedir. Ayrıca işletmelerin
nereye, hangi tarihte, ne kadar ürün veya hizmet sağlamaları gerektiğinin ve hangi üründen,
ne miktarda, hangi zaman dilimi içinde stok bulundurmaları gerektiğinin kararı ve bu
işlemlerin yönetimi, elektronik ortamda alıcı ve satıcılar arasında etkileşimin sağlanmasıyla
daha kolay belirlenebilmektedir.
Örneğin; bütün aşamalarında (kasa, stok kontrol, vb.) barkod okuyucu kullanan ve
işlemlerini elektronik ortamda gerçekleştiren bir süper markette, otomasyon ile bilgisayar;
envanterdeki ürünlerin (raflar, depo) takibini yapmakta, ürünlerin satış eğilimlerini izlemekte
ve gerektiğinde sipariş vermektedir. Bilgisayar sipariş formu hazırladıktan sonra, söz konusu
bilgiyi otomatik olarak satış, üretim, dağıtım ve muhasebe bölümlerine göndermektedir.
Siparişlerin üretimi sonunda ürünler, fatura ile birlikte süper markete gönderilmektedir.
Bilgisayarların otomatik olarak gerçekleştirdiği işlemler sonucunda birçok faaliyet için
personel gereksinimi asgari düzeye ineceğinden dolayı, personel giderlerinde önemli ölçüde
tasarruf sağlanabilecektir. Bilgisayarların hassas işlem yapmaktadır. Dolayısı ile
süpermarketin siparişlerinin de aynı şekilde hassas olacağı öngörülmektedir. Bilgisayar
destekli titiz ve zamanındaki siparişler ile depo için ihtiyaç duyulan alanda azalma olacaktır.
Ayrıca satın alınan ürünlerdeki eğilimlerin izlenmesiyle, tüketicinin ilgisini çekebilecek yeni
ürünlerin seçimi ve siparişi konularında karar verilmesinde kolaylıklar gündeme gelecektir
(Balancar 2000).
E-ticarette ve teknolojideki gelişmelere işletme altyapısının uyum sağlayamaması halinde,
işletmeler;
Değişen pazar koşullarına ayak uyduramama,
Kusurlu ürün teslimi sonucu, ürün yenilemede güçlüklerle karşılaşma,
Ürün geliştirmede yetersiz kalma,
Ürün dağıtım kanallarının yetersiz kalması,
İşletmenin mevcut personeli ile internet ortamında istenen performansı sağlayamama
gibi sorunlarla karşılaşırlar (ETKK 1999).
2.1.4 E-Ticaretin Kobi’lere Etkileri
Esnek yapılarından dolayı müşteri beklentilerine daha hızlı adapte olabilen

KOBİ’lerin, büyük firmalara oranla “e-ticaret” te daha avantajlı konumda bulundukları
www.turk-ie.org 14
düşünülmektedir. Dinamik yapıdaki KOBİ’ lerin büyük firmalar karşısındaki en büyük
dezavantajı olan uzak coğrafyalardaki pazar ve müşteriye erişememe sorunu da, internet ile
ortadan kalkmaktadır.
Avrupa Birliği’nde e-ticaretin KOBİ’ lerde gelişimi ile ilgili KPMG Group tarafından
yapılan araştırmalar, e-ticaretin beş temel engel ile karşı karşıya olduğunu ortaya koymuştur.
1997 yılından başlayarak 1998 ve 1999 yılında tekrarlanan bu araştırmada, e-ticaretin
engellerinin güvenlik ile ilgili, işgücü kaynaklı, teknik altyapı kaynaklı olduğu ve ayrıca
uygulama maliyetlerinin yanı sıra e-ticaretin boyutları konusunda bilgi yetersizliği ile ilgili
olduğu belirlenmiştir. Ancak bu üç yılı kapsayan araştırmada, söz konusu engeller varlığını
sürdürse de miktar olarak bu engellerde azalmaların kaydedildiği belirtilmektedir.
E-Ticaret ile ilgili KOBİ’lerde üç yılı kapsamak üzere yapılan aynı araştırmanın diğer
bulguları da aşağıda belirtildiği gibidir;
Ürün tanıtım amaçlı Internet kullanımında artış bulunmakta,
Internet “kârlı satış yöntemi” olarak algılanmakta,
Internet, “Pazarlama ve yeni müşterilere ulaşma aracı” olarak benimsenmekte,
E-Ticaret firma-müşteri ilişkilerini geliştirmekte,
İşletmelerin e-ticarete ilgisi gün geçtikçe artmakta, ancak firma bütçesinde bu işe
ayrılan oran sabit kalmakta,
İşletmelerin e-ticarete geçen rakiplerini yakalamaları için oldukça az süre
bulunmakta,
İşletmelerin rakiplerinin e-ticaret konusunda ne yaptıklarını mutlaka izlemeleri
gerekmektedir.
KOBİ’lerin e-ticaret kapsamında hangi amaçlara yönelik olarak Internet’i kullandıkları
yönünde aynı kaynak tarafından yapılan araştırma sonucunda, Internet’ten beş temel amaç
için yararlanıldığı belirlenmiştir (ETKK 1999):
Pazar Araştırma,
Ürün/Hizmet Arama,
Pazarlama,
Müşteri ile İletişim,
Girdi Temini.
www.turk-ie.org 15
2.2 E-ticaretin Bireye ve Topluma Etkileri
E-ticaretin tüketici olan bireye ve bireylerin oluşturduğu topluma en büyük faydaları;

sınırsız ürün çeşidi içinden en ucuz ve kaliteliyi seçebilme imkanı sunması ve e-devlet
bünyesinde kamu işlemlerini internet ortamında gerçekleştirmesini sağlayarak prosedürlerden
kurtarmasıdır.
2.2.1 E-Ticaretin Tüketiciye Ve Alışverişe Etkileri
Sanal dünyada alışveriş yapmak gerek birey gerekse firma olarak müşteriye önemli avantajlar
sağlamaktadır (ETKK 1999);
Hesaplı, rahat, kolay ve hızlı: Sanal iş dünyasındaki mağaza kirası, personel gideri,
elektrik, vb. masrafların ihmal edilecek düzeyde olması satış fiyatlarına da yansımaktadır.
Ayrıca sanal dünyada yapılacak hızlı, kısa ve rahat bir gezinti ile, satın alınacak ürün/hizmet
ile ilgili uzmanların raporlarına ulaşılabilmekte, diğer tüketicilerin fikirleri
öğrenilebilmektedir.
Güvenli: Birçok online satış yapan sanal mağaza, müşterilerin ödeme bilgilerini güvenli
olarak ulaştırabilmesi için çeşitli güvenlik önlemleri (SSL, SET) almaktadır.
Eğlenceli: Web dünyasındaki en keyifli alışverişlerden birisi de online müzayedelerdir.
Dünyanın herhangi bir yerinden insanlar, herhangi bir şeyi online müzayedeye katılarak satın
alabilmektedir.
Küresel: Sanal dünyada müşteriler, en geniş çeşitlilikte mağaza bulma imkanına sahiptir.
Bu mağazaların bir kısmı büyük şehirlerde bulunabilecek olmasına karşın bir kısmına ise
yalnızca internet dünyasında erişilebilmektedir.
Sıra Beklememe, Yer ve Zaman Bağımsızlığı: Müşteriler yapılan alışverişlerde sunulan
bütün hizmetleri hiçbir sıra beklemeden, yer ve zaman unsurlarına bağlı kalmadan satın
almaktadırlar.
2.2.2 Sosyal Yaşama Etkileri:
E-ticaret, özü itibariyle ekonomik bir olgu gibi algılansa da sosyal ve kültürel
alanlarda da etkiler oluşturmaktadır. Piyasanın küreselleşmesi neticesinde, organizasyonların
bilgi temelli yapıya geçmelerini ve böylece ekonominin de bilgi temelli yapı esasına
www.turk-ie.org 16
dayandırılmasını getirmektedir. Bunun sonucunda ise e-ticaret; eğitim, kültür, sağlık gibi
alanlarda yaygınlaşarak sosyal politikalar üretilmesini zorunlu kılmaktadır.
E-ticarette farklı gelir gruplarındaki bireyler eğitim, sağlık ve kültür alanlarında ucuz
internet erişimleri ve imkanlarından eşit olarak faydalanmalıdır. Bunun için e-devlet
bünyesinde gerekli alt yapı oluşturulmalıdır (ETKK 1999).
2.2.3 Ekonomik Yaşama Etkileri:
E-ticaretin ekonomik yaşama etkileri (ETKK 1999);

Maliyetlerdeki azalmanın fiyatlara da yansıması
Tüketici açısından ürün seçeneklerinin artması, sonucunda da pazar gücünün tüketiciye
geçmesi ve tüketicilerin yeni pazarlar oluşturması,
Birebir pazarlama ile herkesin özelliğine göre yani bireysel üretim ve satış şekline doğru
bir eğilim
Tüketici ve üretici vergilerinin daha kolay izlenebilmesi.
Elektronik ortamdaki ticaretin birey ve toplum üzerinde bahsedilen olumlu etkilerine
karşın olumsuz etkileri de söz konusudur. Bunlar;
Tüm işlemler elektronik ortama kaydırılıyor; insanlar yalnızca zihinsel
güçlerini kullanıyorlar bu nedenle de kendilerini fiziksel olarak yetersiz hissedebiliyorlar.
Bilindiği gibi fiziksel iş yapmak, iş tatminini artırmaktadır.
Çok yakın bir zamanda insan faktörünün ortadan kalkacağı iş yapma şekilleri
nedeniyle işsizlik sendromu yaşanabilmektedir.
Elektronik ticaret çok çeşitli ürün seçeneği sunduğu için tüketim eğilimini
artırmaktadır. Elektronik ortam renkli ve eğlenceli yapısıyla özellikle çocukları
cezbetmektedir. Böylece toplum tüketim toplumu haline gelmekte, üretim yapamadığı
takdirde de üretim toplumlarının pazarı haline gelebilmektedir.
Bir diğer olumsuz etki ise güvenlikle ilgilidir. Bazı İSS’ler müşterilerinden
aldıkları kişisel bilgileri başka sanal firmalara satabilmektedir.
www.turk-ie.org 17
3. E-TİCARETİN DURUMU
3.1 Dünyada E-Ticaret
İletişim altyapısının güçlenmesi ve güvenlik konusundaki endişelerin ortadan

kalkmasını sağlayan güvenlik sistemleri e-ticaretin tüm dünyada hızla yaygınlaşmasını
sağlamaktadır (ETKK 1999).
3.1.1 Dünyada Elektronik Ticaret Uygulama Ve Çalışmaları
Çeşitli ülkelerin e-ticaret konusundaki çalışmaları incelenerek bu çalışmalar; G7

ülkeleri, Japonya, Avrupa Birliği, Avustralya gibi bazı ülkeler/ülke grupları için aşağıda ana
hatlarıyla özetlenmiştir.
3.1.1.1 G7 Ülkelerinde Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar
G7 ülkeleri; ABD, Japonya, Avustralya, İngiltere, Almanya, Fransa ve Kanada’dır. G7

ülkelerinde e-ticaret ile ilgili çalışmalara ABD’nin öncülük yaptığı gözlenmektedir. ABD
hükümeti, elektronik ticaretteki gelişmeleri yakından takip etmekte, bu konuda özel sektörün
çalışmalarını desteklemekte ve hiçbir şekilde bir kısıtlama getirmemeye çalışmaktadır.
G7 Pilot Projesi olarak sürmekte olan “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler için
Küresel Pazar” kapsamında, elektronik ticaretin KOBİ’ler için yararları ve yapılması gereken
düzenlemeler, çalışma grupları oluşturarak ele alınmıştır. Bu çalışma grupları:
enformasyon ağları (information networks),
küreselleşme ve getirdikleri (globalization),
uygulama boyutu (deployment),
yasal düzenlemeler ve güvenlik (legal regulatory, security),
uyum (interoperability),
finansman (financial issues),
pilot uygulamalar (testbeds and pilots)
konuları etrafında oluşmuş, bu konularda çerçeveler çizilmiş, hedefler belirtilmiş ve hedeflere
uygun örgütlenmeler yapılmıştır.
G7 ülkeleri genel olarak kendi altyapılarında sürmekte olan elektronik ticareti
yaygınlaştırmayı, vergi kayıplarını engellemek için kontrol mekanizmaları oluşturmayı,
www.turk-ie.org 18
gereken güvenlik altyapısını, yasal düzenlemeleri ve yerel uygulamaları geliştirmeyi
öngörmektedirler. Bu alanda yapılacak çalışmalarla KOBİ’lerini uluslararası ticarete açmayı
ve ticari işlemlerin bilgisayar ağları üzerinden yürütülmesini hedef seçmiş bulunmaktadırlar.
Üzerinde çalıştıkları sistemler ile gümrük işlemleri de dahil olmak üzere ticari işlemlerin
güvenli ve hızlı bir şekilde bilgisayar ağları üzerinden yapılmasını sağlayacaklardır.
G7 organizasyonu, elektronik ticaretin internet üzerinden yapılacağı konusunu
reddetmekte fakat ağ yapıları ve iletişim konusundaki gelişmelerden de konuyu
soyutlamamaktadır. Bu gelişmelerden biri olan ATM ağ yapıları ile daha hızlı iletişimin
mümkün olması, çoklu ortam bilgilerinin internet yoluyla yayınlanmasını, dolayısıyla coğrafi
olarak uzak yerler arasında internet üzerinden telekonferans ve görüntü transferini mümkün
kılmaktadır. Böylece etkin ve yaygın ürün tanıtımları ile sunumlar internet üzerinden
yapılabilecektir.
G7 organizasyonu güvenlik ve yasal düzenlemeler konusunda, hem bilgilerin hem de
ticari işlemlerin güven altına alınması gerektiğini belirtmiş; ayrıca bu konudaki yerel ve
uluslararası yasal düzenlemeler için bir model önermiştir. Güvenlik konusuna ek olarak, ticari
ilişkide bulunacak tarafların güvenilirliklerinin tarafsız kuruluşlar tarafından onaylanmasının
gerekliliği de belirtilmiştir (ETKK 1999).
3.1.1.2 Japonya’da Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar
Japonya’da sistematik elektronik ticaret çalışmaları 1996 yılının başında “Electronic

Commerce Promotion Council of Japan (ECom)” adında bir kurumun oluşturulmasıyla
başlamıştır. Bu kurum bünyesinde e-ticareti farklı yönlerden inceleyen on dört çalışma grubu
kurulmuştur. Hali hazırda on dokuz test projesi yürütülmekte ve bu projelere Japonya’nın
önde gelen şirket ve kuruluşları da dahil edilerek (350 şirket ve 7 kuruluş), ülke çapında bilgi
ve tecrübe paylaşımı amaçlanmakta, e-ticaretin standartları belirlenmeye çalışılmaktadır.
Japonya, elektronik ticarete oldukça temelden ve uzun vadeli yaklaşmaktadır.
Japonya’da geliştirilmeye çalışılan yöntem, politika ve teknolojilerin tümü, yakın bir
gelecekte kağıt para yerine elektronik paranın geçmesini hedeflemektedir. Bu yüzden de
Japonya için elektronik ticarette güvenliğin geliştirilmesi, bunun teknolojik ve yasal
yönlerinin araştırılması en çok üzerinde durulan konuların başında gelmektedir. Bu ideale
ulaşabilmek için gerekli yasal düzenlemelerin hazırlıkları da yine ECom bünyesindeki
çalışma gruplarından “Onay Kurumları Çalışma Grubu” (Certification Authority Working
Group) tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu grup, ECom’a üye kurum ve kuruluşlara
www.turk-ie.org 19
dağıtılmak üzere, elektronik ticarette yer alacak kurum ve kişilerin yetki ve sorumluluklarını
ve birbirleriyle ilişkilerini belirleyen, güvenli elektronik ticaret için bir ön yönetmeliği de
içinde barındıran bir rehber yayınlamıştır. Teknolojik olarak güvenli elektronik ticareti
sağlamak için ise, IKP (Information security protocols) adı altında, daha güvenli iletişimi
sağlayacak protokollerin geliştirilmesi için çalışmalar yapılmaktadır (ETKK 1999).
3.1.1.4 Avrupa Birliği’nde Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar
1980’lerin başından bu yana Avrupa Birliği, Avrupa ağı kapasitesini geliştirmek

amacıyla AR-GE ağırlıklı programlar düzenlemekte (ESPRIT, RACE, ACTS, vb.); bu
kapsamda EVD sistemlerine ve belirgin olarak da TEDIS (Trade EDI System) girişimine
destek vermektedir. 1994’de Avrupa Komisyonu’nun isteği ve bilişim teknolojileri
sektöründen önemli şirketlerin desteği ile Avrupa Bilişim altyapısını geliştirmek üzere on
konuda hedef uygulama çalışmaları başlatılmıştır. Bu çalışmalardan dördü (KOBİ’ler için
Telematik Servisleri, Elektronik Sunum, Avrupa Kamu Yönetimi Ağı ve Şehir Bilgi Ağı)
elektronik ticaretle doğrudan ilişkilidir.
ESPRIT programı altında 1996’da sunulan AR-GE proje önerileri; yazılım, çoklu
ortamlar, yüksek performanslı iletişim ağları, entegre üretim ve iş süreci (business process)
teknolojilerini içerecek şekilde elektronik ticareti desteklemektedir.
Avrupa Komisyonu, elektronik ticaret konusundaki çalışmaları örgütlemek amacıyla
kendi altında açtığı birimler arasında bir görev dağılımı yapmıştır. Elektronik ticarete yönelik
AR-GE programları, “Avrupa için Güvenli Elektronik Pazar” oluşturulmasına ve bütün
elektronik ticaret çevrimini kapsayan güvenlikli genel modellemeye (secure general
modelling) yöneliktir (ETKK 1999).
3.1.1.3 Avustralya’da Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar
Dünyada bilgisayar dağılımında ikinci, kurulu bilgisayar gücü olarak sekizinci sırada
yer alan Avustralya’da e-ticaretin gelişmesi hiçbir şekilde alışverişlerin parasal boyutlarıyla
kısıtlanmamaktadır. E-ticaret düzenlemeleri, sekiz kamu kuruluşu arasında dağıtılmıştır. Şu
anda yürütülmekte olan ve “Yönetimsel Hizmetler Birimi” tarafından eşgüdümü sağlanan en
önemli proje, bütün kamu tedarik hizmetlerinin e-ticaret ortamına geçirilişidir. Bu geçiş,
Başsavcılık, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yürütülen politik ve yasal yapıların
geliştirilmesi çalışmalarıyla desteklenmektedir. Avustralya hükümeti, endüstri ile işbirliği
www.turk-ie.org 20
halinde ticaret ve taşıma zincirinde elektronik raporlama süreçlerinden sorumlu Tradegate
kuruluşunun finansmanını sağlamaktadır. Bu kuruluş, sözleşmeli olarak ihracatçı ve ithalatçı
şirketler ve Avustralya gümrüğü arasında elektronik bağlantıları kurmaktadır (ETKK 1999).
3.2 Türkiye’de E-Ticaret
Türk toplumunun internet'le tanışması sadece birkaç yıl öncesine dayanmasına

rağmen, internet kullanımı için gerekli olan teknolojik altyapının sürekli gelişmesiyle internet
kullanımı, ülkemizde de her alanda büyük bir hızla yaygınlaşmaktadır. Özellikle 1999
yılından itibaren internet kullanıcılarının sayısındaki hızlı artış, Türkiye'deki şirketleri de
internet ortamına girmeye zorlamıştır.
Reklamcılar Derneği’nin 1998 yılında Internet reklamlarına Kristal Elma Ödülü
vermeye başlaması, e-ticaret konusunda çeşitli ürün ve hizmetler sunan IBM, Microsoft gibi
teknoloji firmalarının tüm dünya ile aynı anda Türkiye'de elektronik ticaretle ilgili
çalışmalarına hız vermesi Türkiye’deki e-ticarete ivme kazandıran unsurlar olmuştur.
Türkiye'de elektronik ticaret yasal altyapısını oluşturmak amacıyla Bilim ve Teknoloji
Yüksek Kurulu’nun (BTYK) 25 Ağustos 1997 tarihli toplantısında “Türkiye’deki e-ticaretin
geliştirilmesi” amacıyla Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu (ETKK) kurulmuştur.
Böylece kurumsallaşmaya doğru önemli bir adım atılmıştır. ETKK, özel sektörde ve
kamuda yürütülen projeler arasında koordinasyon ve bilgi aktarımı sağlanması, ülkemizin
uluslararası platformlarda etkin bir şekilde temsil edilmesi, e-ticaretin idari-hukuki-teknik ve
finansal yönlerden ulusal destek görmesi konularında önemli görevler yürütmektedir.
ETKK tarafından 26 Mayıs 1998’de yayınlanan raporda e-ticaretin gelişmesini
sağlamak amacıyla devletin şu dört ana görevi üstlenmesi gerektiği vurgulanmaktadır:
Gerekli teknik ve idari alt yapının kurulması
Hukuki alt yapının kurulması
E-ticareti özendirecek önlemlerin alınması
Ulusal politika ve uygulamaların uluslararası politika ve uygulamalarla uyumunun
gözetilmesi
ETKK’nın yapacağı işlerde gerekli eşgüdüm Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) tarafından,
sekreterya hizmetleri ise TÜBİTAK-BILTEN tarafından yerine getirilmektedir.
DTM “E--Ticaret Vizyonu” adıyla bir vizyon geliştirmiştir. DTM vizyonu, kamu
kaynaklarının verimli ve etkili şekilde kullanıldığı, bilginin koordinasyonu içinde yönetilerek
paylaşıldığı, kurumlar ve şirketler arasında teknolojik politikalar, standartlar ve prosedürler
www.turk-ie.org 21
konusunda uyumun ve aksaksız karşılıklı işleyişin sağlandığı bir ortamın oluşturulmasını
öngörmektedir. DTM E-Vizyonu bağlamında iki önemli çalışmayı başlatmıştır.Bunlardan
birincisi DTM ve bağlı kuruluşu İGEME (İhracatı Geliştirme ve Etüt merkezi)’nin ihracatçı
birlikleriyle birlikte oluşturduğu POP (Pilot Otomasyon Projesi)’dur. Bu proje ile ilgili
kuruluşlar arasında internet ortamında kaynaktan bilgi paylaşımı ve yazışmaların elektronik
ortamda yapılması amaçlanmaktadır. İkinci uygulama ise dış ticaretimiz ve KOBİ’ler için son
derece yararlı olabilecek Ankara Ticaret Noktası (ATN) çalışmasıdır. Bu girişimle özellikle
KOBİ’lerin uluslararası ticarete katılım düzeylerini artırmak amaçlanmıştır.Ayrıca bu
girişimin 6 ana sektörü hedef alması karara bağlanmıştır.Bu sektörler; gümrükler, taşımacılık,
finansal hizmetler, iş pratikleri ticareti kolaylaştırma, ticari bilgi ve haberleşmedir.
ATN’nin amaçları ise şunlardır.
Kamu idaresi ve iş dünyasında verimliliği ve etkinliği sağlama,
Her türlü kağıt belge yerine, bilgi ve iletişim teknolojilerince sunulan yöntemlerin
kullanılmasını teşvik etmek,
Ticari bilginin dağıtımı ve tarafların buluşturulması yoluyla KOBİ’lere dış pazarlara
açılma fırsatı vermek,
E-ticaret altyapısını da sunan canlı bir iş merkezi gibi yoğun çalışacak KOBİ’lere
yönelik bir merkez olmak (Düzgün 2001).
3.3 E- Devlet
3.3.1 E-Devlet Nedir
Günümüzde özellikle yazılı basının en çok üstünde durduğu konu e-devlet , adından
da anlaşılacağı gibi, devletin bilgisayar teknolojisinin nimetlerinden mümkün olduğu kadar
fazla faydalanması, daha hızlı hizmet vermesi, daha şeffaf olmasıdır.
E-devlet terimi beraberinde e-hükümet ve e-vatandaş terimlerinin de çıkmasına neden
olmuştur. E-devlet deyince, vatandaşların kolay, çabuk ve hızlı bir şekilde devletin sunduğu
hizmetlere erişmesi ve bu hizmetleri kullanması algılanmaktadır. E-devlet konusu aslında üç
başlık halinde incelenebilir. Bu başlıklar;
Devletin kendi içerisindeki süreçlerini elektronik ortama taşıması,
Vatandaşla olan iletişimini elektronik ortama taşıması,
Başka devletle / devletlerle olan iletişimini elektronik ortama taşıması.
www.turk-ie.org 22
Bu uygulamaların hangisinin, ne oranda gerçekleştireceğini seçerken devletin dikkate alması
gereken unsurlar;
En fazla katma değeri sağlayacak,
Devlete en fazla verimliliği sağlayacak,
Vatandaşa en fazla verimliliği sağlayacak uygulamaları seçmek olmalıdır.
E-devlet uygulamasının en önemli avantajlarından bir tanesi, devlete sağladığı
verimliliktir. Kamu çalışanlarının şu anda yaptıkları işlerden arındırılıp başka işlere
yönlendirilmesi en büyük getirisidir. eğitim alanında da çok büyük getirileri olmakta,
özellikle e-öğrenmeyle bu daha kolay olmaktadır. Elbette bu uygulamalar bireylere de çok
büyük avantajlar sağlamaktadır. Herhangi bir bürokratik işlem için sırada bekleme, belge
yolculuğu gibi bürokratik engelleri aşıp bu işlemi gerçekleştirmektense internet üzerinden
direkt bu işlemler yapılabilir.
Örneğin ABD ’ de bu günlerde e-devlet konusunda çok popüler bir uygulama
yapılmaktadır. Bu uygulama hem devletin hem de vatandaşın sağladığı verimlilik açısından
çok güzel bir örnek teşkil etmektedir. ABD’de otomobile plaka çıkartmanın devlete maliyeti
100 dolarken işlemi internete taşımakla maliyeti 18 sente düşmüştür. Böylece herkes internet
kanalıyla otomobiline plaka çıkartabilmektedir ve plakalar evlere teslim edilerek hem devlet
büyük bir tasarruf sağlamış olmakta hem de birey zamandan tasarruf ederek evinden hiç
çıkmadan plakasını almaktadır (Zengin 2001).
E-Devlete Dönüşte Yapılması Gerekenler:
E-devlet, bireylerine vereceği yaşam boyu öğrenimi e-öğrenim ile verir, toplumun
sağlığını koruyup gözetirken yaygın olarak e-sağlık olanaklarını kullanır, alacağı önlem ve
yapacağı düzenlemeler ile e-ticaretin önünü açar ise, hem ülkenin e-yaşam yeteneklerinde bir
sıçrama yaratmış, hem de bu alanda ürün ve hizmet sunarak küresel pazarda yer alması olası
kuruluşlarına kendilerini gösterme, ispatlama olanağı tanımış olur.
E-öğrenim: E-Öğrenim çerçevesinde üniversiteler ve özel kuruluşlar ses ağı üzerinden

erişim hızlarında çok etkin yazılı etkileşim teknikleri geliştirmişlerdir. Bu teknikler,
sağlanacak yüksek hızlı erişim yoluyla görüntülü etkileşim ortamına uygulanabilirse, hem
genel öğrenim açısından hem de e-yaşam için gerekli insan kaynağının diğer meslek
www.turk-ie.org 23
gruplarındaki ihtiyaç fazlası yetişmiş elemanlardan sürekli öğrenim yoluyla karşılanması
açısından yararlı olacaktır.
Türkiye’de E-Öğrenimdeki Gelişmeler:

Tübitak Ulakbim’in Eylül 2001’de yayınlanan raporunda ülkemizin e-öğrenime
geçmesi için yapması gerekenler şu şekilde özetlenmiştir,
Hızlı bir akademik ağ kurulması, bütün üniversitelerin bundan adaletli şekilde
yararlanması
Avrupa akademik ağına yüksek hızda bağlanma
E-öğrenim programlarının yaygınlaştırılması, özellikle özel eğitim kuruluşları,
vakıflar tarafından sektörün ihtiyacı olan eleman yetiştirilmesi
Yurt dışında alanlarında sivrilmiş üniversitelerin bir kısım ders içeriğinin
Türkçeleştirilip, yerel öğretim üyeleri işbirliğiyle verilmesi
Yurt içinde alanlarında sivrilmiş üniversitelerin bir kısım ders içeriğinin,
uzaktan öğrenim yoluyla verilmesi
Sanayiinin, üniversitelerde rekabetçi ortamı yaratacak şekilde proje
verebilmesinin sağlanması bu yolla döner sermayede, öğretim üyelerinde ve bölümlerde
ticari getiri yapısı oluşturulması ve bu konuda sanayi, konu odaklanması ve sivil toplum
örgütleri özerkliğine izin verilmesi
Avrupa Birliğinin sağladığı fonlardan yararlanma
Türkiye’de E-Öğrenim Çalışmaları:
İnternete dayalı eğitimin ülkemizdeki öncülüğünü ODTÜ yapmaktadır İDE_A

(İnternete Dayalı Eğitim_Asenkron), öncelikli olarak yaygınlaştırılmasında yarar görülen
bilgilere ilişkin konularda bir dizi eğitim programı projesidir.
Bu programların en özel yanı, ilkel örneklerinde olduğu gibi ders notlarının internet
aracılığı ile sizlere ulaştırılmasıyla sınırlı kalmamasıdır. İlgili görsel işitsel öğelerle hazırlanan
dersler ve karşılıklı etkileşim kanalları, konuları bilgisayar başında ve okumanın ötesindeki
etkinliklerinizle, sıkılmadan öğrenmenizi sağlayacaktır
Bu programlarda, dersleri istediğiniz zaman, istediğiniz yerde, istediğiniz ortamda, öğrenme
süresini istediğiniz gibi düzenleyerek, istediğiniz kadar tekrar ederek, gerekli gördüğünüz
konuları tartışmak olanağına sahip olacaksınız
www.turk-ie.org 24
Sanal kampüste ders seçip takibini yapabilir, kütüphaneden faydalanabilirsiniz.
Derslerden sıkıldığınızda sanal cafede mola verebilirsiniz. Chat gruplarına katılabilir,
kulüplere üye olabilirsiniz.
BTSP (Bilgi Teknolojileri Sertifika Programı) deki her bir ders 8' er haftaya bölünmüş
olup,ders takibi haftalık olarak yapılmaktadır. Her hafta yeni pencerelerde açılıp,haftalar
kendi içlerinde alt başlıklara bölünmüştür. Haftalık bütün ders notlarını yazıcı ikonuna
tıklayıp, yazdırabilirsiniz. Bilgisayar ortamının sağladığı olanaklar kullanılarak, anlatılan
konuyla ilgili animasyonlar ve şekiller yardımıyla anlamayı kolaylaştırmak hedeflenmiştir.
Ayrıca anlatılan konuyla ilgili daha spesifik ve daha ayrıntılı bilgileri bulabileceğiniz internet
adreslerine linkleri de yine konu anlatımı sırasında görebilirsiniz.
Derslerde yardımcı ve olacak kitaplardan ve teknik malzemelerden yararlanma
imkanına, ve uzaktan eğitim için oluşturulmuş bir grup öğretim elemanının desteğine sahip
olabilirsiniz (ODTÜ 2001).
Selçuk Üniversitesi’nde de SUZEP (Selçuk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Programı)
projesiyle uzaktan eğitim programları başlatılmıştır. Henüz gelişme aşamasında olan projenin
kapsamı oldukça geniştir. SUZEP bünyesinde yürütülen çalışmalarla ilgili daha detaylı
bilgiye Selçuk Üniversitesi’nin internet sayfasından erişebilirsiniz (Selçuk 2001).
E-sağlık: Toplumun temel gereksinmelerinden olan sağlık hizmetleri, gelecekte,

internet bağlantılı olarak sağlanmak durumundadır. Burada başlangıç noktası, sağlık
hizmetlerinin sunulmasında yaşanan yığılmaların giderilmesi olmakla birlikte, amaç
hastaların hastane yerine konutlarında tedavisi ve daha önemlisi, koruyucu hekimliğin etkin
bir şekilde ortaya konulmasıdır. Kuşkusuz, sağlıklı bir toplumun katma değer yaratmaktaki
verimliliği, toplumsal kalkınmanın hızını artıracaktır. Sürekli tedavi uygulanan şeker, kalp,
böbrek yetmezliği gibi hastalıkları olanların üzerlerinde taşıyacakları bir hücresel iletişim
aygıtı ile hem hastalıklarının seyri açısından hem de bulundukları yer açısından izlenmeleri,
hastalıklarının müdahale aşamasına ulaşmasında ilgili sağlık kuruluşlarına yönlendirilmeleri
ya da acil durumda aygıt yoluyla müdahale edilmesi teknolojik olarak mümkündür. Sağlıklı
oldukları varsayılan bireylerin, evlerindeki uçbirim yoluyla yapacakları tahlil sonuçlarını
internet üzerinden gönderecekleri ve koruyucu hekimin, bir hastalığı önleyebileceği düzen,
giderleri sağlık sigortası kuruluşları tarafından karşılanarak hizmete sokulabilir.
Bölgesel olarak uygulamaya konulmuş olan kan ve doku bankası bilgilerini paylaşma
olanağı tüm ülkedeki sağlık kuruluşlarını kapsayacak şekilde yaygınlaştırılabilir.
www.turk-ie.org 25
Bireylerin sağlık geçmişlerinin tutulduğu, geçirdikleri hastalıklar ile gördükleri
tedavilerin ilgili doktorlar tarafından işlendiği veri tabanı ulusal düzeyde ulaşılabilir kılınarak,
bir hastanın herhangi bir sağlık kuruluşuna başvurması halinde anında bunlara ulaşılması ve
bu yolla en etkin tedavinin uygulanması sağlanabilir. Yukarıda sıralanan ve toplum sağlığında
bir sıçrama sağlayacak olan bu olanakların kullanıma sunulması için yalnızca hızlı bir
sağlıknet kurulması yeterli olacaktır (Tüsiad 2001).
3.3.2 Türkiye’nin E-Devlete Dönüşü
Türkiye’deki e-devlet uygulamaları 5 aşamalı bir süreç olarak görülmektedir:
Bazı bilgileri internet üzerinden yeni bir ortamda paylaşmak

Devletin kendi içinde olan ilişkilerini internet ortamına taşıması
Firma-Kamu ilişkisini internet ortamına taşıması
Kişilerin devletle olan bir takım işlerini(pasaport çıkartma, ehliyet başvurusu...v.b.)
internet ortamına taşıması
Vatandaş portalları; vatandaşların yaşam olaylarına kendini adapte ederek hizmet
verme.
Gelişmiş ülkelerde olan vatandaş portallarından bir örneğe bakarsak; bir yerden bir yere
taşınan birey, “ne yapmam gerekiyor” sorusuna portaldan cevap aramakta ve anında da devlet
ona polis, elektrik, telefon hizmeti gibi verebileceği her türlü hizmeti kişinin etrafında
oluşturmaya çalışmaktadır. (Zengin 2001).
Türkiye’de e-devlete dönüşü gerçekleştiren birçok proje, kurum mevcuttur. E-devlete örnek
teşkil eden bazı projeler;
MERNİS PROJESİ
MERNİS Projesi, kamu kuruluşları tarafından vatandaşlara verilen numaraların

internetten öğrenilmesini sağlamaktadır. Şu an Nüfus Müdürlüğü (vatandaşlık numarası) ve
Maliye Bakanlığı (vergi numarası) proje kapsamında fiili olarak uygulamaya geçmiştir. Yakın
bir zamanda, veri tabanları oluşturulan SSK (sosyal güvenlik numarası), Emekli Sandığı
(emekli sicil numarası) ve veri tabanı oluşturulmaya başlanan Enerji Bakanlığı da bu
uygulamaya dahil olacaktır. Bu projede her kurumun vatandaşa ayrı numaralar vererek, ayrı
ayrı veri tabanları oluşturması hem kullanıcılar hem de kurumlar açısından büyük bir sıkıntı
oluşturmaktadır. Oysa tek bir veri tabanı ve verilecek tek bir numara, aynı işlemlerin tekrar
www.turk-ie.org 26
tekrar yapılmasına engel olmakta ve ileride tamamen dijitalleşecek kamu kuruluşları
işlemlerinde ayrı numaralar yüzünden oluşacak karmaşaya engel olabilmektedir.
( Tüsiad 2001).
BYBS PROJESİ
Başbakanlık Yönetim Bilişim Sistemi Merkezi (BYBS), e-devlet projesi kapsamında

önemli çalışmalar yapmaktadır. BYBS internet sitesi ile vatandaşlar, devlet dairelerine
gitmeden istedikleri birçok bilgiye ulaşabilmektedirler. www.bybs.gov.tr adresinde yer alan
ve Başbakanlık web sitesinden doğrudan linki bulunan sitede, tüm kamu kurum ve
kuruluşlarının teşkilat listeleri bulunmaktadır.
Sitede Projeler, Hizmetler, Yayınlar, Programlar, Diğer Kurumlar ana başlıkları
altında, Bilgi Formları, Atama İşlemleri, Devlet Teşkilatı Veritabanı, Kamu İnsan Kaynakları,
Vatandaşlar İçin Rehber Sayfaları, Trafik Cezaları, Önemli Telefonlar, Sakıncalı Siteler,
Posta Kodları, Genelge Bilgi Sistemi, Ankara ve İstanbul Kent Rehberleri, Kamuya Erişim,
Ulusal Bilgi Sistemi Kitabı, Ulusal Bilgi Sistemi, Mal Bildirimi Programı, Personel Bilgi
Programı, Tapu Kadastro İşlem Rehberi, Kimlik Numarası Uygulaması ve Ulusal Program
gibi alt linkler bulunmaktadır. Bir veri tabanı olarak kullanılabilen siteyle vatandaşlar, kimlik
numarası, telefon fatura bilgileri, trafik cezaları ve atama işlemleri gibi konularla ilgili bilgi
alabilmektedirler. Sitede, Cumhurbaşkanlığı, TBMM, bakanlıklar, kurullar, müsteşarlıklar,
başkanlıklar, merkezler, genel müdürlükler, adli kurumlar, valilikler, kaymakamlıklar,
müdürlükler, müftülükler, belediyeler ve hastanelerin linkleri de bulunmaktadır.
İnternet analistleri, Türkiye’de e-devlet çalışmalarının ön sıralarda bulunan ülkelerle
aynı düzeye gelebilmesi için, ortak bir sunucu ile tüm devlet kurumlarının birbirine “online-
anında” bağlantısı bulunması gerektiğini belirterek, Türkiye’nin son yıllarda bilgi teknoloji
sistemlerinin kurulması ve kullanılması konusunda çok büyük aşamalar kaydettiğini ifade

etmektedirler. (Tüsiad 2001).
3.3.3 E-Ticarette Karşılaşılan Siyasi Güçlükler:
Bu güçlükler;
Telekomünikasyon altyapısına giriş kolaylığı sağlanması,
www.turk-ie.org 27
İnternet işlemleri için yasal ve düzenleyici bir çerçeve oluşturulması,
İşlemlerin güvenlik ve gizliliğinin sağlanması,
İşlemlerin vergilendirilmesine ilişkin hususların ele alınması,
Gelişmekte olan ülkelerin elektronik ticaretten faydalanmalarını artırmak yönünde altyapı,
ekipman ve eğitim sorunlarının aşılmasına yönelik çalışmaların başlatılması.
Telekomünikasyon altyapısına girişte karşılaşılan zorlukların başında, altyapı
kurucusu ve hizmet sunucularının tekel olarak faaliyet göstermesi, dolayısıyla, altyapıya giriş
ve kullanım maliyetlerinin yüksek olması gelmektedir. Bu alanda rekabetin artırılması gerek
giriş, gerek kullanım fiyatlarının makul seviyelere indirilmesini sağlayacaktır.
İnternet işlemleri için yasal ve düzenleyici bir çerçeve oluşturulması, internet
aracılığıyla yapılan ticari işlemlerde karşılaşılan bazı zorluklara (elektronik imzaların,
sözleşmelerin ifasına yönelik belgelerin kabul edilebilirliği gibi) ilişkin tartışmaların
çözümlenmesi açısından gereklidir. Ayrıca, internet aracılığıyla ticareti yapılan ürünlerin telif
haklarının korunması ile gayri kanuni ve zararlı muhtevaya sahip bilgi ve ürünlerin
işlemlerinin kontrolü de bu kapsamda değerlendirilmektedir. Bu aşamada uluslararası alanda,
çocuk pornografisi içerikli ürünler ile bomba yapımı, kimyasal silahların nasıl üretilebileceği
gibi bilgilere internette yer verilmemesine dair genel bir uzlaşma mevcuttur.
İnternet aracılığıyla gerçekleştirilen ticari işlemlerde, ürünün tüketiminin nerede ve
kim tarafından yapıldığı, hukuki anlamda fiziksel mevcudiyet ve işyerinin bulunduğu yer gibi
hususlar göz önüne alındığında, gerek katma değer gerek kurum vergilerinin toplanabilmesi
açısından zorluklar bulunmaktadır.
Gelişmekte olan ülkeler açısından, gelir seviyesinin düşük olması bu ülkelerde
internete, dolayısıyla elektronik ticaret faaliyetlerine etkin katılımı engellemektedir. Bu
sorunlara ilaveten, eski altyapıların mevcudiyetini, yüksek ücretli ancak düşük kaliteli hizmet
sunumunu ve yetişmiş eleman azlığını saymak mümkündür (Tüsiad 2001).
www.turk-ie.org 28
4. E-TİCARET İSTATİSTİKLERİ
Türkiye’de yaklaşık olarak evlerin yüzde 6-7’si, iş yerlerinin ise yüzde 11’inde bilgisayar
bulunmaktadır.
2002 yılında kullanılan normal ve mobil telefon hatlarının sayısının 1.4 milyara ulaşması
beklenmektedir.
Halen kullanılan televizyon sayısının 1 milyar civarında olduğu hesaplanmaktadır.
1991 yılında 4.5 milyon, 1996 yılında ise 60 milyon kişi tarafından kullanılan internetin
kullanıcı sayısının, 2001 yılı sonunda 300 milyon kişiye ulaşması beklenmektedir.
1993 yılında yalnızca 30 tane dünya tülü sunucusu (web server) varken, bugün aynı sayı
500 bini aşmıştır.
İnternet aracılığı ile yapılan ticarette ABD başı çekmektedir. Ancak diğer bölgelerin ileride
ABD’yi yakalaması söz konusudur. ITU’nun verilerine göre, dünya genelindeki mevcut
web sitelerinin % 70’i ABD’de , % 8’i Kanada’da, % 14’ü Avrupa’da % 4’ü Asya-
Pasifik’te ve % 2.3’ü de Latin Amerika ve Afrika’da bulunmaktadır.
Dünya genelindeki elektronik ticaret faaliyetinin beşte dördü ABD'de gerçekleşmekte olup,
Amerika'yı Batı Avrupa'da İngiltere ve Kuzey ülkeleri, Asya'da ise Singapur ve Hong Kong
takip etmektedir.
İnternet trafiğinin yaklaşık olarak yarısı tül sayfalarından geçmektedir, bu oranın da yüzde
35’inin ticari amaçlı olduğu tahmin edilmektedir.
Bir araştırmaya göre, 2007 yılında bireysel tüketici alımlarının %26'sının elektronik olarak
gerçekleşmesi beklenmektedir.
Elektronik ticaret ve internetteki hızlı büyüme, bilgisayar aksamı ve bilgi programlarına
olan talebi arttıracağı gibi, çeşitli sektörlerde de önemli değişikliklere yol açabilecektir.
Örneğin, 2001 yılında kitap satışlarının %8'inin, araba satın alınmasına ilişkin kararların ise
%25'inin İnternet aracılığıyla gerçekleştiği tahmin edilmektedir.
“Access Media International” tarafından yayınlanan ABD ile ilgili çalışmanın rakamları
şöyledir: 1999 yılında İnternet erişimi bulunan KOBİ sayısı 3 Milyon rakamını
aşmıştır. Son yapılan araştırmalar, KOBİ’lerin %84’ünün bilgisayar sahibi olduğu,
%21’inin ise web sitesinin bulunduğunu göstermektedir.
ABD’de 1999 yılında firmalar arası E-Ticaretin %23’ü, iş yapma tarzlarını değiştiren
KOBİ’ler tarafından gerçekleştirilmiştir. Araştırma sahibi “Access Media International”,
2003 yılında KOBİ’lerin payının %32’yi aşmasını öngörmektedir.
İnternet aracılığıyla sağlanan katma değer, 2000 yılında ABD'nin GSMH'nın %1'ine
www.turk-ie.org 29
tekabül edecek şekilde yaklaşık 100 milyar Dolara ulaşmıştır.
Bu değerin, 2010 yılında Japonya'da %2.5 oranında, Avrupa Birliği'nde ise 2008 yılında
%3-7 arasında gerçekleşeceği öngörülmektedir.
Aşağıdaki tablodan da görülebileceği gibi 2004 yılında toplam elektronik ticaret cirosunun
1.4 trilyon Amerikan Dolarına ulaşması öngörülmektedir.
Online Satış Ciroları Tahminleri (milyar $)
İşletmeden - Son Toplam İnternet

Yıl
Kullanıcıya Satışları
1998 8 50
1999 20 80
2000 45 190
2001 90 330
2002 180 590
2003 220 900
2004 300 1400
1999 yılı verilerine göre; Firma-Firma kategorisindeki ticari işlemler, E-Ticaret cirosunun
%90’nını oluşturmaktadır
Partner Grup tarafından yapılan bir araştırma çerçevesinde, dünyada 1999 yılında 145
Milyar $ olan Firma-Firma E-Ticaret işlem hacminin, 2004 yılında 7 Trilyon $ rakamını
aşacağı tahmin edilmektedir.
Partner Grup tarafından 1999 yılında 25 Milyar $ olan Firma-Müşteri E-Ticaret işlem
hacminin, 2004 yılında 1 Trilyon $ rakamını aşması öngörülmektedir.
Aynı çalışmada, Firma-Müşteri E-Ticaret kategorisindeki İnternet üzerinden
gerçekleştirilen satışların; %37’sini kitap, %21’ini bilgisayar/donanım/yazılım, %20’sini
CD/DVD/kaset, %17’sini ise giyim eşyasının oluşturduğuna değinilmektedir.
Ülkemizde kitap, kaset, CD, çiçek, elektronik, giyim, bilgisayar, gıda, vb. ürünlerin
İnternet’te doğrudan müşteriye satışını yapan sanal mağaza sayısı 250’yi aşmıştır.
İşletmeden işletmeye (Business to Business, B2B) satış modelinin ilk örneğini Arçelik,
bayilerinden siparişlerini Internet üzerinden almaya başlayarak gösterdi.
www.turk-ie.org 30
Garanti Bankası, Bank of America, BA Merchant Services Inc. gibi kuruluşlarla beraber
SET uygulamasının geliştirildiği pilot bankalar arasında yer almaktadır. Garanti Bankası
dünyada yedinci, Avrupa'da dördüncü olarak Şubat 1998'de SET sistemini kullanmaya
başlamıştır.
Geleneksel yöntemlerle yapılan ticarette ticari işlem maliyetlerinin tüm dünya ticaret
hacminin %7-10'unu kapsadığı BM Uluslararası Ticaret Etkinliği Sempozyumu’nda
açıklanmıştır.
Grafik.1 OECD E-Ticaret Tahmini (Milyar Dolar) (IDC 1998)
Grafik.2 Türkiye'de E-Ticaret Tahminleri

Türkiye'de İnternet Üzerinden Yapılan Ticaret Tutarı (Milyon Dolar) (IDC 1998)
www.turk-ie.org 31
Grafik.3 Ülkemizde KOBİ'lerin E-Ticarete Yönelimi Önündeki Engeller (IDC 1998)
Kadın
28%
35+ Yaş
Erkek 37%
18-34
% 72 Yaş İlköğretim
4%
53% 12-17 Lise
Yaş 32%
10%
Üniversite
ve Üstü 64%
Şekil.1 Kimler E-ticaretten Haberdar (Ergun 2000)

www.turk-ie.org 32
Bugüne kadar Internet üzerinden alışveriş yapmış olanların dağılımı
Erkek
23%
Kadın
77% 35+ Yaş
43%
18-34 Yaş
52%
12-17 Yaş İlköğretim
5% 5%
Lise
25%
Üniversite
N=40 veya üstü
70%
Şekil.2 Türkiye’de E-ticaret Kullanıcı Profili (Ergun 2000)
5. E-TİCARET’TE GÜVENLİK
Siber dünyada alışveriş yapmak her ne kadar rahat ve kolay görünse de aşılması
gereken ciddi bir sorun var: bu sorun da ‘güven’dir. Bu dünyada güven oluşturmak da güven
duymak da çok zor. Uzmanlara göre, güven duygusunu geliştiren şirketler, yaratıcı rekabet
unsurlarıyla büyük fırsatların kapısını açan bir anahtarın da sahibi oluyor.
Çok az miktardaki nakit aktarımları için bile kredi kartı bilgilerimizin güvende olduğundan ve
ödemesini yaptığımız hizmetlerin bize söz verildiği biçim ve zamanda ulaştırılacağından emin
olmak isteriz.
ABD’nin MIT teknoloji enstitüsünün yaptırdığı bir araştırma, online alışverişçilerin
yalnızca yarısının en ucuz fiyatı vereni tercih ettiğini , diğer yarısının ise kendisine güven
veren ya da güvenli olduğu tavsiye edilen noktadan alışveriş yaptığını ortaya çıkarmıştır.
Kullanıcıların E-ticarete güven duyabilmesinin önündeki en önemli teknik sorun, Internet
üzerindeki bilgi güvenliğinin sağlanması ve güvenli ödeme yapılabilmesidir. Bilgi
güvenliğinden amaçlananlar şunlardır :
www.turk-ie.org 33
5.1 Kimlik Kanıtlanması
Elektronik ticarette alıcı ve satıcı birbirlerini görmeksizin iş yaptıklarından karşılıklı

olarak güvenin sağlanması için ek bir takım önlemler almaya ihtiyaç duyarlar. Öncelikle alıcı
ve satıcı taraflar birbirlerinin kimliklerinden emin olmak isterler. İşte bu ihtiyaçtan dolayı
dijital imza ve dijital sertifika araçları geliştirilmiştir. Bunlar aracılığıyla iki taraf birbirlerinin
kimliklerinden emin olabilmektedir. Türkiye’de şu anda dijital sertifikalar ile ilgili yasal
altyapı oluşturulmadığı için alıcı tarafında bulunan bireysel kullanıcılar henüz dijital sertifika
kullanmaya başlamamışlar, satış yapan siteler de müşterilerine bunu şart koşmamışlardır. Bu
nedenle satıcılar alıcıların kimliklerini kontrol edememektedirler (Garanti 2001).
Tübitak Bilten bu kavramları şöyle tanımlamaktadır:
5.1.1 Sayısal İmza (Digital Signature)
Elektronik ortamdaki yazışmalara eklenen, yazıyı gönderenin kimliğini ve gönderilen

yazının iletim sırasında bozulmadığını kanıtlamaya yarayan bölüm( Tübitak Bilten).
Günlük hayatta kullanılan imzalarda olduğu gibi, dijital imzalar da elektronik ortamda
gönderilen bilginin veya e-mail'in kime ait olduğunu göstermek için kullanılır.
5.1.2 Elektronik Kimlik Belgesi-Ekb (Digital Certificate)
Onay kurumunun hazırladığı ve sayısal olarak imzaladığı, hangi açık anahtarın hangi
kişiye ait olduğunu gösteren belge (Tübitak Bilten).
Dijital imzaların oluşturulmasında ve doğrulanmasında dijital sertifikalar kullanılır. Dijital
imzaya sahip olmak için dijital sertifikaya sahip olmak gerekir.
5.2 Bilginin Gizliliği
İnternet üzerinde veri akışı sırasında, bilgilerin çeşitli teknik açıklar değerlendirilerek
kötü amaçlı kullanım için ele geçirilme tehlikesi vardır. Genel bir İnternet kullanıcısının
verebileceği bilgilerin arasında, kendi güvenliği ve mahremiyeti açısından sakıncalı
olabilecek kredi kartı bilgileri, kullanıcı isimleri şifreler, adres ve telefon numaraları
bulunmaktadır. Bu bilgiler genellikle, elektronik ticaret veya finansal işlemler (örneğin
bireysel bankacılık) sırasında internete açılır, ve ele geçirilme olasılıkları belirir. Ancak
www.turk-ie.org 34
elektronik ticaret ve finansal işlemlerin yürütüldüğü siteler internet'ten bilgi alışverişini
şifreleyerek gerçekleştirdikleri ve birtakım güvenlik protokolleri kullandıkları için genel
olarak güvenlidirler.
5.3 Yazılım Ve Ağ Altyapısından Dolayı Meydana Gelebilecek Sorunlar
Bu kapsamda İnternet'e bağlandığınız servis sağlayıcıların ve kişisel bilgilerinizi

verdiğiniz kurumların bu bilgileri sakladıkları ortamlar ve iç güvenlikleri ile bilgisayarların
Internet'e bağlı oldukları sürede maruz kaldıkları riskler ve önlemler yer alır. ISS'ler, finansal
kurumlar, bankalar ve hizmet verebilmek için duyarlı bilgiler toplaması gereken siteler
(elektronik ticaret siteleri, sağlık danışmanlığı hizmeti veren siteler vb.) müşterilerinden
aldıkları kişisel bilgilerin güvenliğini sağlamak için gereken altyapıyı oluşturmakla
yükümlüdürler. Güvenilir kurumlar, kullandıkları genel güvenlik prosedürlerinin yanı sıra
farklı yöntemlere de başvurmaktadırlar. Firewall sistemleri bunlardan biridir. Bu kurumlar
veri tabanlarında tutulan bilgilerden önemlilerini şifrelenmiş olarak tutmakta, bu bilgileri
şifrelenmiş olarak şirket içindeki işlemlerde kullanmaktadır.
Bilgi paketleri, birtakım güvenlik protokolleri yardımıyla şifrelenerek internet
üzerinde dolaşırlar. Bunlardan en popülerleri:
SSL : Güvenlikli web oturumu ve karşılıklı bilgi değiş- tokuşu ve
SET : Kredi kart uygulamalarıdır.
SSL ve SET sayesinde bilgi güvenli bir şekilde ‘sadece’ doğru kişiye iletilir ve bilgiyi
gönderen bilgisayar ile alan bilgisayar arasında güvenli bir veri iletişimi kurulur.
5.3.1 Firewall
Firewall tek bilgisayarınıza veya yerel ağınıza internet ten veya diğer ağlardan erişimi
kısıtlayıp bilgisayarınızın veya yerel ağınızın internet ten veya diğer ağlardan gelecek
saldırılara karşı koruyan bir sistemdir. Firewall İnternet ile Yerel ağınızın arasında bulunur
Diğer bir deyişle Firewall (Internet Güvenlik Sistemi), internet üzerinden bağlanan kişilerin,
bir sisteme girişini kısıtlayan/yasaklayan ve genellikle bir internet gateway servisi (ana
internet bağlantısını sağlayan servis) olarak çalışan bir bilgisayar ve üzerindeki yazılıma
verilen genel addır.
Firewall sistemleri, bu engelleme işini, sadece daha önceden kendisinde tanımlanmış
bazı domainlere erişim yetkisi (telnet,ftp, http vb) vererek yaparlar.
www.turk-ie.org 35
Firewall sistemlerinin en önemli kullanımında, bir kuruluşun yerel ağındaki tüm
bilgisayarlar sanki bir duvar arkasındaymış gibi dış dünyadan erişilmez olurlar. Bu
sayede internetten gelen ve internete giden paketleri mutlaka firewall kurulu bilgisayardan
geçmek zorundadır. Bu sayede gelen ve giden paketleri kontrol edebilir, istediğine izin verip
istediğinizi engelleyebilirsiniz. Bu kısıtlama paket filtreleme yöntemi ile yapılır
Şekil.3 Firewall sistemi(Anonymous)
5.3.2 Set (Secure Electronic Transactions)
SET banka kartları ve ödemeler ile ilgili bilgilerin güvenliğini sağlamak amacıyla
Visa, Mastercard, Microsoft, Netscape, GTE, IBM, SAIC, Terisa Systems ve Verisign'ın
katılımıyla oluşan bir konsorsiyum tarafından geliştirilmiştir. SET uyumlu ilk alışveriş, 18
Temmuz 1997'de San Francisco'da yapılan tanıtımla İspanya ve Singapur'da bulunan sanal
mağazalardan gerçekleştirilmiştir.
Satıcı firma ile banka arasındaki iletişimin güvenliği SET protokolü ile
gerçekleştirilmektedir. SET protokolünde alışveriş, sanal imza ve sertifika aracılığı ile daha
güvenli bir ortamda gerçekleştirilir. SET, alışveriş işlemi sırasında ödeme bilgisi gizliliğini,
kart kullanıcısının gerçek kart sahibi olduğunu ve işyerinin banka ile anlaşmalı bir işyeri
olduğunu garantiler.
SET sisteminde provizyon işlemi müşteri alışveriş seçimini yaptıktan sonra müşterinin
sanal imzası ile mağazanın Sanal POS'unun (V-POS) birbirlerinin gerçekliklerini dijital
sertifikalar aracılığıyla kontrol etmeleri ile başlar. Mağazanın Sanal POS yazılımı sipariş
tutarını ve sanal imzada bulunan ve alışveriş için seçilen kredi kartının sertifika bilgilerini
bankaya iletmesi ile devam eder. Banka yapılan alışverişin içeriğini (malın ne olduğu, kaç
tane alındığı vb.) görmeksizin provizyon verir. Müşterinin kredi kartı bilgilerini görmeyen
www.turk-ie.org 36
sanal mağaza ise bankadan gelecek onayı bekler. Onayı aldıktan sonra da ürünü alıcısına
gönderir.
5.3.3 Vpos (Sanal Pos)
vPOS (Sanal POS), günlük hayatta işyerlerinde kredi kartlarını kullanarak ödeme
yapılan POS (Point of Sale) cihazlarının görevini gören ve İnternette alışveriş yapan
müşterilerin ödemelerini elektronik olarak yapmalarını sağlayan bir yazılımdır. Üye işyerinin
istediği server'a yüklenebilir.
vPOS, tüketicinin sayısal imzasını kontrol eder, bankaya bankanın genel şifresi ile
şifrelenmiş tüketici ödeme bilgisini ve işyerinin sertifikasını gönderir. Bankadan provizyon
alındıktan sonra, kredi kartından alışveriş tutarı düşülür ve üye işyerinin banka hesabına
geçirilir.
5.3.4 Ssl (Secure Socket Layer)
SSL network üzerindeki bilgi transferi sırasında güvenlik ve gizliliğin sağlanması

amacıyla Netscape tarafından geliştirilmiş bir güvenlik protokolüdür. 1996 yılında 3.0
versiyonunun çıkarılmasıyla hemen bütün Internet tarayıcılarının (Microsoft Explorer,
Netscape Navigator vb) desteklediği bir standart haline gelmiş ve çok geniş uygulama alanları
bulmuştur.
Sanal mağazaya müşterilerin güvenli erişimi için SLL standardı kullanılmaktadır. SSL
gönderilen bilginin kesinlikle ve sadece doğru adreste deşifre edilebilmesini sağlar. Bilgi
gönderilmeden önce otomatik olarak şifrelenir ve sadece doğru alıcı tarafından deşifre
edilebilir. Her iki tarafta da doğrulama yapılarak işlemin ve bilginin gizliliği ve bütünlüğü
korunur (Balancar 2000).
Veri akışında kullanılan şifreleme yönteminin gücü kullanılan anahtar uzunluğuna
bağlıdır. Anahtar uzunluğu bilginin korunması için çok önemlidir. Örneğin; 8 bit üzerinden
bir iletimin çözülmesi son derece kolaydır. Bit, ikili sayma düzeninde bir rakamı ifade eder.
Bir bit, 0 veya 1 olmak üzere 2 farklı değer alabilir. 8 bit ise sadece 28=256 olası farklı
anahtar içerir. Bir bilgisayar bu 256 farklı olasılığı sıra ile inceleyerek bir sonuca ulaşabilir.
SSL protokolünde 40 bit ve 128 bit şifreleme kullanılmaktadır. 128 bit şifrelemede 2128
değişik anahtar vardır ve bu şifrenin çözülebilmesi çok büyük bir maliyet ve zaman gerektirir.
Kötü niyetli bir kişinin 128 bit'lik şifreyi çözebilmesi için 1 milyon dolarlık yatırım yaptıktan
www.turk-ie.org 37
sonra 67 yıl gibi bir zaman harcaması gerekir. Bu örnekten anlaşıldığı gibi SSL güvenlik
sistemi tam ve kesin bir koruma sağlar (Durak 1998).
5.4 Şifreleme Nedir
Şifreleme tekniği, sizin okuduğunuz bilgiyi bir başkasının okuyamayacağı bir yapıya
dönüştürmek için kullanılır. Bu yöntemde bilgi, alıcı dışında başka bir kişi tarafından
okunamaması yada değiştirilememesi için kodlanır. Bilgi, transfer sırasında bir başkasının
eline geçse bile şifrelenmiş olduğundan okunması güçtür. Şifreleme ve şifreyi çözme için bir
matematiksel algoritma ve bir anahtar gereklidir.
5.5 Anahtar Nedir
Anahtar, bir mesaj veya dijital imzayı şifrelemek üzere kullanılan özel bir sayı olarak
nitelenebilir. Dijital imza, imzanın sahibinin gizli anahtarı kullanılarak oluşturulur. Alıcı da
imza sahibinin açık anahtarını kullanarak imzasını kontrol eder.
Görüldüğü gibi bu sistemde bilgilerin güvenli bir ortamda iletimi için açık ve gizli anahtarlar
kullanılır. Bir anahtarın diğerinden türetilmesi veya hesaplanması mümkün değildir. Açık
anahtarın başkaları tarafından bilinmesinin bir sakıncası yoktur fakat gizli anahtarınızı
kesinlikle bir başkası bilmemelidir. Dijital anahtarlar (açık-gizli anahtar çifti) bir sayı
çiftinden ibarettir. Gizli anahtar sadece sahibi olan kişi ya da kurum tarafından bilinir ve
dijital imzayı oluşturmak için kullanılır. Açık anahtar ise dijital imzaların doğrulanması için
kullanılır. Bir dijital imzanın doğrulanması mesajın geldiği kişinin kimliğinin doğrulanması
anlamına gelir.
38
İNTERNET SERVER
DİJİTAL İMZA
MÜŞTERİ
ALIŞVERİŞ
SEÇİMİ INTERNET SERVER
ÜRÜN YA DA HİZMET
İŞYERİNE AİT MÜŞTERİYE

DİJİTAL
ÜYE İŞYERİ AİT DİJİTAL
SERTİFİKA SERTİFİKA
BANKA
E-MAĞAZA
GÜVENLİK KONTROL
İSTEĞİ
VPOS SİPARİŞ
OTORİZASYON TUTARI,TÜKETİCİ
MODÜLÜ ÖDEME BİLGİSİ,İŞYERİ
SERTİFİKASI
İNTERNET GATEWAY SERVİSİ
PROVİZYON (OKEY)
GÜVENLİK MODÜLLERİ
SET
MAĞAZA BANKA
SSL
MAĞAZA MÜŞTERİ
39
5.6 Hukuki Temele Dayanan Uygun Ortamın Oluşturulması
İnternet ortamında sözü edilen hizmetlerin aksaksız ve yasal düzenlemelere uygun

olarak verilebilmesi için bir kısım mevzuatın değişmesi gerekmektedir Örneğin günümüzde ,
e-posta ile yollanmış ve varış yerinde kağıda dökülmüş bir fatura geçerli olmamaktadır geçerli
olması için faturanın kaynağında kağıda dökülmesi, ıslak kaşe ve imza taşıması, pullu posta
ile yollanması gerekmektedir. Bir sanal noterlik sürecinin oluşması ve elektronik imzanın
geçerli kılınması için düzenlemeler gerekmektedir (Tüsiad 2001).
Yeni ekonomi bir taraftan küreselleşme yoluyla eski ekonomik yapıyı devirirken, diğer
taraftan şebeke ekonomileriyle pazarın yapısını değiştiren bir güç olarak karşımıza
çıkmaktadır. Bir yanda da, Amerika’lılar yeni ekonomiyi "hücum ekonomisi" olarak da
adlandırmaktadırlar.
Yeni ekonominin gelişmesi için yapılacak köklü düzenleme ve eklemelere gidilirken,
öncelikli olarak ele alınması gerekenlerden bir kısmı şöyle sıralanabilir (Tüsiad 2001):
5.6.1. Sayısal imza / Sayısal Sözleşmeler
13 Aralık 1999’da son haline getirilen AB Sayısal imza Çerçevesi Direktifi, sayısal
imzaların Avrupa Birliği’ndeki geçerliliğini güvence altına almaktadır. Türkiye genelinde
AB’ye uyumlu olarak çıkarılacak ya da hükümleri düzenlenecek bir kanunla, sayısal imzanın
standardizasyonu sağlanmalıdır. güvenliği sağlamak açısından ortak bir yöntem
kullanılmalıdır.
Günümüz düzenlemelerinde Borçlar Kanunu hükümlerine göre "…imza el ile atılır.
Bir makina vasıtasıyla atılan imza hükümsüz olup özel düzenlemeler saklıdır." şeklindeki
yaklaşım, sayısal imzanın hukuken geçersiz olduğunu göstermektedir. Bu yaklaşımın ortadan
kaldırılarak, yeni ekonominin ve elektronik ticaretin gelişimi için gereken sayısal imzaya
hukuki bir geçerlilik kazandıracak yasal yapıyı kurmak gereklidir. Yeni Ekonomi için
yapılacak düzenlemelerde "Sayısal imza Onay Makamı"da belirlenmelidir. Doğal olarak, söz
konusu imzaların taklit edilmeleri veya aldatıcı olmaları gibi durumlar karşısında, Ceza
Kanunu’nda yaptırımlar bulunmalıdır.
Bu düzenlemeler çerçevesinde başka bir hukuki başlık ise, ticaretin gereği doğan
gelirden alınan vergidir. Vergi Kanunu’nda yapılması önerilen değişiklikler ile ilgili
çalışmalar yürütülmektedir.
40
5.6.2. Elektronik Kayıtların İspat Gücü ve Delil Sistemi
Ülkemiz hukuk sisteminde delil serbestisi bulunmadığından elektronik kayıtların delil

teşkil edebilmesi için özel düzenlemeye gerek vardır. "Sanal Noter" kurumunun taraflar
arasında yapılan işlemlerin en etkin şekilde düzenlemelerle hayata geçirilmesini sağlaması ve
teknik açıdan BİT sektörünün üzerinde uzlaştığı çözümün devlet tarafından benimsenmesi
önerilmektedir. Sanal noterlik için AB’deki uygulamalara bakılmalıdır.
5.6.3. Cezai Sorumluluk
Türk Ceza Kanunu (TCK)’nda 524 ve 525. maddeler "Bilişim Suçları"nı

kapsamaktadır. Bilişim suçları genel hatları ile tanımlanmış ve yaptırımları da belirlenmiştir.
Genel kapsamlı olması nedeniyle birçok bilgisayar suçunu kapsamaktadır. Ancak bunların
nerede işlendiği belirsiz olduğundan, mahkemenin tayini sorun doğurmaktadır. Ayrıca uluslar
arası suçlardan dolayı kapsamı genişletilmelidir.
5.6.4. Tüketicinin Korunması
Elektronik ticaretin gelişebilmesi için, tüketicilerin lehine aşırı düzenlemeler ile,

firmalara aşırı yüklenmekten kaçınma politikası arasında bir denge kurmak önemlidir. Online
dolandırıcılık, gizlilik ve güvenlik gibi tüketicilerin önem verdiği konular, öncelikle ele
alınmalıdır. Bilgi Çağında güveni pekiştirmek için devlet ve sektör tarafından tüketicilere
yönelik bilinçlendirme kampanyaları ve eğitim programları düzenlenmelidir. Ancak yapılacak
olan düzenlemelerin, elektronik ticaretin önünü kesmek yerine destekleyici olmasına özen
gösterilmelidir.
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un değişiklik taslağında, bir satıştan sonra
oluşturulabilecek cayma belgesinin tutanakla teslim alınması gerektiğinden bahsedilmektedir.
Elektronik ticaretin ruhuna uygun olarak her işlemin elektronik ortamda yapılması olanakları
aranırken, ıslak imzalı bir tutanak düzenlemenin süreçte sorunlar doğuracağı kesindir. İlgili
kanun taslağının uygulanabilir, tüketiciyi koruduğu kadar ticari hayatın gelişimine de olanak
sağlayacak düzenlemeler yapılarak değiştirilmesini gerekmektedir.
41
5.6.5. Marka, Haksız Rekabet ve Entellektüel Malvarlığının Korunması
Mevcut düzenlemeler, ayırt edici işaret, ad, patent, ticaret ünvanı gibi hakların ihlâl
edilmesi hallerini ve şartlarını kapsamaktadır. Ancak elektronik ortamda kullanılan alan
adlarının, tescil edilmiş ticaret ünvan veya markalarla çatışması hali gibi hukuki işlemlere
ilişkin özel düzenleme yapılmalıdır.
Entellektüel malvarlığı sayılan yazılım ve algoritmaların fikir ve sanat eseri olduğunun
kabul edilmesi ve mevcut patent sistemine dahil edilmesinin gerekliliği tartışılmaktadır.
Düzenlemeler yapılana kadar bu eserlerin CD veya disketlere yüklenerek noterlerde
tasdiklenerek emanet tutanağı ile saklanmasının gerekliliği tüm ilgililere duyurulmalıdır.
5.6.6. Kişisel Verilerin Korunması ve Gizlilik
AB, insan haklarının ve bunların bir parçası olarak kişisel verilerin korunmasına
büyük önem vermektedir. Günümüzde Avrupa Birliğine üye ülkelerin tamamında veri koruma
yasaları bulunmaktadır.
Türk hukuk sisteminde, özel hayat, anayasanın koruması altında olmakla birlikte,
kişisel veriler için kanunlarımız hiçbir koruma sağlamamaktadır. Kişisel verilerin korunması,
hem e-ticaret'in gelişmesi hem de e-Tüketici'lerle güven ilişkisinin kurulması açısından temel
öneme sahiptir.
5.6.7. İnternet Hizmet Sunucuların (ISS) Sorumlulukları ve Yükümlülükleri
İnternet hizmet sunucu kuruluşların sorumluluklarının belirlenmesi de, ilişkilerin daha

sağlıklı devam etmesi ve icra makamlarının takibini kolaylaştırmak açısından önemlidir.
Mevcut düzenlemelerde internet hizmet sunucuların verdikleri hizmetlerden kusursuz sorumlu
olduklarını belirten haller bulunmadığından internet hizmet sunucular, bilgileri ve iradeleri
dışında yapılan fiillerden sorumlu tutulamazlar.
5.7 Sanal Para
E-para, tam olarak, kullandığınız bilgisayarın sabit diskinde sizin adınıza bulunan, ve
internet üzerinde yaptığınız alışverişlerde harcayabileceğiniz paradır. Siz harcama yaptıkça,
42
harcadığınız miktar toplamdan düşülür. e-para kullanımı pek yaygın değildir. Ancak,
gelecekte sık kullanılacak bir araç olabilir.
Temel olarak, gidip, e-para servisi veren bir bankadan, kredi kartınızla ya da peşin
ödemeyle, bir miktar e-para alırsınız. Daha sonra, banka bu miktarı bilgisayarınıza transfer
eder.Internet üzerinde bir alışveriş yaptığınızda da, eğer burada e-para geçiyorsa, sipariş
formunda e-para ile ödeme yapılacağını belirtirsiniz. Miktar otomatik olarak
bilgisayarınızdaki miktardan düşülür. Bütün bu işlemler, e-para servisi veren bankanızdan da
kontrol edilir. Bazı uygulamalarda, e-para ödemesi doğrudan bankadan yapılır. Bu durumda,
size bir e-posta mesajı ile, ilgili siparişi alıp almayacağınız sorulur. Böylece, alışverişlerde,
fiziksel olarak alışageldiğimiz "para dolaşımı" ortadan kalkar.
En popüler 3 dijital para sistemi şunlardır :
Digital Cash (http://www.digicash.com)
Cyber Cash (http:www.cybercash.com)
First Virtual (http://www.fv.com)
Tüm dünyada, e-para kabul eden banka sayısı ise hızla artmaktadır.
Ayrıca, elektronik çek kullanımı, elektronik borç alma gibi "değişik uygulamalar" için
de, dünyanın önde gelen finans kuruluşları ve internet teknoloji şirketleri çalışmalar
yapmaktadır. E-ticaret hacmi geliştikçe, bu kavramların da kullanım alanları genişleyecektir.
Peşin ödeme sistemini de gündeme getirecek olan “sanal para” satıcının yaşaması muhtemel
sorunları da asgariye indirecektir. Dolaşımı tüm dünyada rahatlıkla yapılacak “cyber-
dolar”ları tüketiciler kendi aralarında da kullanabilecek. IMF, Dünya Bankası, Dünya Ticaret
Örgütü gibi uluslar arası kuruluşlar sanal paranın nasıl işleme sokulacağına ilişkin
çalışmalarını gizlilik içinde sürdürüyor. Ulusal Merkez Bankaları ise sanal paranın kendi
etkinliklerine indirilecek büyük bir darbe olacağı endişesiyle konuya mesafeli yaklaşıyor.
Çünkü “sanal para” kullanımı yaygınlaştığında, ulusal sınırların ardından ulusal parada bir
kenara çekilmek zorunda kalacak.
6. GELENEKSEL TİCARET VE E-TİCARETİN SAVAŞI
Uluslararası ticari işlemlerde, sözleşmenin yapılmasından nihai ödemeye kadar,

alıcılar, satıcılar, bankalar, nakliyeciler, sigortacılar, gümrük idareleri ve bu sürece dahil diğer
taraflar, ticarete konu olan mal veya hizmetlere ilişkin pek çok bilgi üretmekte, iletmekte,
almakta, işlemekte, düzenlemekte ve dosyalamaktadır. Geleneksel ticarette, bir ülkeden diğer
bir ülkeye, bir sevkıyat sürecinde ortalama 50 belge düzenlenmekte ve bu belgelerin 360
43
civarında kopyası çıkartılmaktadır. Genellikle işlemi başlatan kişi tarafından doldurulan

bilgiler, bu sürece dahil tüm taraflarca talep edilmekte ve bu bilgilerin elle tekrar
doldurulması sırasında pek çok hata yapılabilmekte ve bilgilerin ilgili makamlara aktarılması
uzun zaman almaktadır. Örneğin, batılı bir firmanın Çinli bir firma ile normal koşullarda
ticaret sözleşmesi imzalaması yaklaşık olarak üç ayda sonuçlanmakta, malın ihracat süresi
üretim süresinden daha uzun olabilmektedir. Geleneksel yöntemlerle yapılan ticarette ticari
işlem maliyetlerinin tüm dünya ticaret hacminin %7-10'unu kapsadığı BM Uluslararası
Ticaret Etkinliği Sempozyumu’nda açıklanmıştır.
Bu noktada geleneksel ticaret karşısında elektronik ticaretin avantajları aşağıdaki
şekilde belirlenebilir:
Ticari işlemlerin yürütülmesi için gerekli bilgiler, işlemi başlatan kişi tarafından, ticaret
sürecine dahil tüm tarafların (üretici, satıcı, alıcı, gümrük idareleri, sigortacı, nakliyeci,
bankalar, diğer kamu kurumları vb.) birbirine bağlı bilgisayarlarından birisine önceden
belirlenmiş standart formatta bir kez girildiğinde kısa bir süre içinde tüm tarafların
bilgisayarlarına ulaşmaktadır. Gereken belgeler elektronik ortamda hazırlanmakta ve bu bilgi
ve belgeler ilgililerin kullanımına sunulmaktadır. Böylece, işlemler minimum hata ile kısa bir
süre içinde ve kırtasiye masrafı ödenmeksizin tamamlanmaktadır.
Malların üretiminden satışına kadar olan zincirde değişiklikler olmakta, alıcı ve satıcının
bir araya gelmesi gerekmediğinden, özellikle hizmet ticaretinde işlem maliyetleri düşmekte,
aracıların yerini web sayfaları veya elektronik bülten panoları almaktadır.
Firmaların pek çok faaliyetinin daha düşük maliyetle yapılması ve üreticiler arasında
rekabetin artmasının yanı sıra bilgilerin hızlı ve etkin biçimde iletilmesi sağlanmaktadır.
Daha hızlı bir şekilde ürün geliştirilmesi, test edilmesi ve müşteri ihtiyaçlarının tespit
edilmesi mümkün kılındığından, talebe karşı arz tarafı daha hızlı uyum göstermektedir.
Perakende satışlarda önemli değişiklikler olması beklenmektedir. Alıcılar kendi evlerinden
sipariş verme ve istedikleri ürünleri kendi evlerinde teslim alma imkanına kavuşmaktadır.
Firmalar bu ortamda müşterilerine çok daha fazla sayıda ürün seçeneği sunabilmektedir.
Tüketiciler için işlem maliyetleri ve nakliye masrafları düşürülmektedir.
Ürünlerin sipariş edilmesi ile teslim alınması arasında geçen süreden kaynaklanan
maliyetler ile stok maliyetleri düşmektedir.
İnternetin yaygınlaşması ve bu ortamda sunulabilen bilgilerin artmasıyla bilgi ve iletişim
piyasalarında değişiklikler beklenmektedir. Tüketicilerin daha yüksek kalitede bilgi talep
etmesi, bilgi toplama ve işleme alanında uzmanlaşmayı gerektirmektedir. Bu da bilgi işlem
44
sektöründe yeni iş imkanları yaratacaktır. Yeni fikirlere sahip bir girişimcinin bu ortamda
tanınması ve yer edinmesi daha kolay olacaktır.
7. E-TİCARETLE OLUŞAN İŞ İMKANLARI
Türkiye'de internet ve e-ticaretin gelişmesi ile birlikte 25 yeni iş alanı ortaya çıkmakta
dijitalleşme, Ar-Ge ve küreselleşme sayesinde 2003 yılında cirosunu 1 trilyon dolara
çıkarması beklenen yeni ekonomi, özellikle gençler için önemli bir iş kapısı haline geliyor.
Yeni Meslekler
İş geliştirme: Stratejik planlamadan yeni ürünlere, Ar-Ge'ye kadar çok farklı bir yelpazeye
seslenmektedir. Türkiye'de bir çok danışman şirket iş geliştirme eğitimi vermektedir
Çağrı merkezi: Müşteriyle doğrudan ilişki kurmayı sağlanmaktadır. Türkiye'de tüm
bankaların çağrı merkezleri bulunmaktadır.
M-ticaret proje uzmanları: E-ticaretin cep telefonu ile yapılmasını sağlayan wap, mobil
ticaret olarak adlandırılmaktadır.Türkiye'de sayıları henüz az olan mobil ticaret uzmanlarına
önümüzdeki dönemde büyük gereksinim olacağı belirtilmektedir.
Dağıtım kanalları geliştirme müdürü: Internet, wap, ATM gibi kanallar bankalarda tek
bir bölüm altında toplanmaktadır.
Çözüm mimarları: Yazılım sektöründe müşterilerin gereksinimlerini analiz ederek
ürünlerin buna uygun olarak gerçekleştirilmesini sağlamaktadırlar.
Veri tabanı uzmanları: Şirketlerin gereksindiği veri ambarı ürünlerinin analizini yaparak
ve uygun çözümleri tanımlayarak satış destek hizmeti sağlamaktadırlar.
Teknik mimarlar: Veri ambarlarının dizaynından sorumlu uzmanlara bu ad verilmektedir.
İş mimarı: Müşteri gereksinimlerini çözümleyerek bunlara en doğru çözümleri üretmekle
görevliler.
Scanner data uzmanı: Barkodlardan ham olarak gelen verileri kullanılabilir duruma
getirmektedirler.
İnternet strateji uzmanları: Yeni ekonomiye uyum için vizyonlarını yenilemek isteyen
şirketlere yardımcı olmaktadırlar.
Web tasarımcısı: Şirketlerin e-ticaret ve tanınma amacıyla oluşturdukları İnternet
sayfalarını hazırlanmaktadırlar.
Medikal enformatik uzmanı: Bilişim teknolojilerinin tıpta kullanımını sağlamaktadırlar.
45
Mikro elektrik mühendisliği: Son zamanların gözde mesleklerinden biri. Bilgisayar

çiplerinden, kan dolaşımının içine girebilenlere kadar değişen çok küçük mekanik aletlerin
tasarımını yapmaktadırlar.
Bio teknoloji uzmanlığı: Tıp, tarım, çevre, gıda, kimya ve ilaç sanayii gibi pek çok alanı
kapsamaktadır.
Entegrasyon proje yöneticiliği: İşte, proje bazlı çalışma anlayışıyla gelen bu pozisyon
özellikle ABD'de çok yaygın, Türkiye'de ise gelişme aşamasındadır.
İçerik yönetimi: Sitelerin içeriğini hazırlayarak stratejilerini oluşturmakta ve
yönetmektedirler.
Network uzmanlığı: Şirket içindeki bilgisayarları birbirine bağlayan sistemin işleyişini
sağlayan bu uzmanlara talep son yıllarda hızla artmaktadır.
Varlık yönetimi: Enflasyon ve faizin düşmesi ve dövizin eski önemini yitirmesi ile ortaya
çıkan alternatif yatırım olanaklarına yönelmekte, varlık yönetiminin önemini arttırmaktadırlar.
Vadeli piyasalar uzmanlığı: Vadeli piyasaları izlemek ve risk yönetimini
gerçekleştirmekle görevli bu uzmanlara Türkiye'de gereksinim giderek artmaktadırlar.
Teknoloji hisseleri analistliği: Teknoloji şirketlerinin hisselerine yapılacak yatırımlarda,
bunların analizini yapacak uzmanlar önem kazanmaktadırlar.
Risk sermayesi uzmanlığı: Küçük şirketlere ortak olarak bu şirketlerin geleceğine yatırım
yapma anlamına gelen risk sermayesi uygulamalarını yönlendirilmektedir
E-ticaret uzmanlığı: Mevcut işin İnternet ortamına taşınması ve bunun için sağlam bir
altyapı oluşturulmasına yönelik işleri yönetmektedirler.
E-iş projeleri uzmanlığı: Şirketlerin alternatif kanallarda iş yapması için gerekli projeleri
üretmektedirler (Netbul 2001).
CRM uzmanları: CRM uzmanlığını tanıtmaya CRM’in tanımını yaparak başlayalım.
Müşteri ilişkileri yönetimi (CRM- Customer Relationship Management) müşteri
memnuniyetini, firmanın kârlılığı veya etkinliği ile eş zamanlı olarak optimize etmeye
yönelik, odağında müşterinin bulunduğu bir yaklaşım felsefesidir (Sas Institute 2001).
Müşteri İlişkileri Yönetimi; şirketlerin varolan müşterileriyle uzun vadeli ve kârlı ilişkiler
kurmalarını ve yeni müşterileri belirleyip elde etmelerini hedefleyen müşteri odaklı bir iş
yaklaşımıdır (Ernst&Young 2001).
CRM, bir yaşam tarzıdır aslında. Bir kurumun çalışanları tarafından hissetmesi gereken bir
yaklaşım felsefesidir. Bu açıdan bakarsak, müşteri ilişkileri yönetimi, sokağımızdaki
bakkaldan Akmerkez’deki mağazaya, en büyük bankalardan dev holdinglere, doğal olarak
onlarla ilişkisi olan herkesi ilgilendiriyor.
46
Müşteriyi, kurumunuzun neresinde olursa olsun, her an evinize gelen değerli bir misafir gibi
ağırlayabilme yeteneğidir, CRM .
En önemli sırrı da bunu merkezden sahaya veya uç noktalara, her gün müşterilerle temas eden
kitlelere yaygınlaştırabilmektir (Sümer 2001). Müşteriler her an beklentilerini daha iyi
karşılayan, ya da öyle olduğuna inandıkları bir başka rakip firmayı tercih edebiliyorlar.
Müşteri eğilimlerini öngörebilmek ve önceden önlem alabilmek için onları çok iyi tanımak
büyük önem kazanıyor. İşte, bu konudaki en önemli silah da CRM uzmanlarıdır.
Eğer müşteriniz için önemli olan işlemlerin hızı ise ve siz hızınız yerine ona sürekli
ürünlerinizin ne kadar kaliteli ve güvenli olduğu mesajı veriyorsanız, müşteri kendisine
rakipleriniz arasından başka bir kuruluş bulmakta gecikmeyecektir. Bu, muhtemelen
müşterisinin hıza önem verdiğini bilen bir kuruluş olacaktır. Peki böylesi önemli bir bilgiyi
nasıl elde edecek, nasıl değerlendireceksiniz? Size iyi bir haber verelim, aslında bu bilgi
elinizde var.
Müşterileriniz hakkında sürekli bilgi ediniyorsunuz, sizinle sürdürdükleri ilişki
boyunca yaptıkları işlemlerle size kendileri hakkında yığınlar halinde bilgi sunuyorlar.
Şubenize geliyor, formlar dolduruyor, Internet sitenizi ziyaret ediyor, sizinle alışverişleri belli
bir düzen içinde gerçekleştiriyorlar. Eğer bugüne kadar topladığınız veriler müşterilerinizin
eğilimlerini anlamanızı, beklentilerini tahmin etmenizi sağlamıyorsa, bu veri yığını hiçbir işe
yaramaz (Sas Institute). İşte tam burada bu noktada tahminlemeyi yapacak dolayısıyla müşteri
eğilimlerini anlamanızı sağlayacak ve çözüm üretecek CRM uzmanlarına ihtiyacınız var.
Bu kapsamda CRM uzmanları telefon, internet, çağrı merkezi v.d tüm müşteri kanallarında
müşteri ile ‘birebir’ iletişime ve etkileşime geçmekte, ‘birebir pazarlama’ yapmaktadırlar.
Amaç hiçbir zaman tatmin olmayan müşteriye sonsuz hizmet vermektir (Bilsis bilgi 2001).
Aşağıda CRM ve CRM uzmanları sayesinde elde edebileceğiniz bilgiler bulunmaktadır
(Sentez Yazılım 2001):
Müşteri bilgilerini detaylı olarak takip edebilirsiniz.
Müşteriye ait alış-veriş istatistiklerini alabilirsiniz.
Müşterilerinizin özel günlerini (Doğum günü, evlilik yıldönümü v.b.) takip edebilir ve
kutlama mesajlarınızı e-mail, veya SMS olarak gönderebilirsiniz.
VIP, kara liste gibi müşterilerin takibini yapabilirsiniz.
Müşterilere ait şikayet ve talepleri takip edebilirsiniz.
Müşterilerinizin zevk ve özelliklerini takip edebilirsiniz.
Kefil bilgileri ve ödeme istatistiklerini alabilirsiniz
47
ERP uzmanlığı: ERP uzmanlığının ne tür bir meslek olduğunu açıklayabilmek için ilk
etapta ERP’nin tanımı yapılmalıdır.
ERP; işletmenin stratejik amaç ve hedefleri doğrultusunda, müşteri taleplerini en
uygun şekilde karşılayabilmek için farklı coğrafi bölgelerde (yurt içi ve dışı ) bulunan tedarik,
üretim, dağıtım ve mali kaynaklarının en etkin ve verimli bir şekilde planlanması,
koordinasyonu ve kontrol edilmesi fonksiyonlarını bulunduran bir yazılım sistemidir (Odak
bilgi 2001).
İşletmeler büyüdükçe çok tesisli hale gelmekte, uluslararası piyasalara girmekte ve
hatta farklı ülkelerde fabrikalara sahip olmaktadır. Bu şekilde yoğun rekabet altına giren
işletmeler, karşılarına çıkan fırsatları değerlendirme, kuvvetli yönlerini koruma, zayıf
yönlerini geliştirme, olası tehlikeleri görme yolu ile rakiplerine rekabet üstünlüğü sağlama
amacına yöneliktirler. Stratejilerin taktik ve operasyonel düzeyde uygulama araçları ise
işletme kaynaklarının kullanım planlarıdır. ERP sistemi, söz konusu kaynakların işletmenin
stratejileri doğrultusunda etkin ve verimli kullanımını sağlayan bir yazılım sistemidir ( Baki
2000).
ERP' deki ana amaç, hızla değişen koşullara hızla cevap verebilmektir.
Azalan temin süresi, sürekli değişen müşteri taleplerine daha hızlı cevap verme,
dinamik pazar koşulları için daha hızlı adapte olmak gibi stratejik avantajlara sahip olmak
isteyen işletmeler firmalar arası global bilgi entegrasyonunu gerçekleştiren bütünsel bir
yazılıma ihtiyaç duymuşlardır, bu sistem de ERP sistemidir ( Jain 1991).
Bu çerçevede, hangi müşteriye ait hangi siparişin hangi dağıtım merkezinden
karşılanması veya hangi fabrikada üretilmesi gerektiği, tüm fabrikaların malzeme ve hizmet
ihtiyaçlarının nereden karşılanmasının uygun olacağı, fabrikaların elinde bulunan makina,
malzeme, işgücü, enerji, bilgi vd. üretim ve dağıtım kaynaklarının nasıl eşgüdümlü ve
ortaklaşa olarak kullanılabileceği belirlenmiş olmaktadır. Diğer bir deyişle, müşteriye ait
siparişin en kısa sürede, istenen kalite ve maliyette karşılanabilmesi için tüm bağlı
işletmelerin dağıtım, üretim ve tedarik kaynaklarının kapasite ve özellikleri aynı anda dikkate
alınmaktadır.
Organizasyon bünyesinde, iyi tasarlanmış ve uygulanmış, entegre, etkin sistemler bu
koşulların sağlanmasında çok önemli görevler üstlenirler. Bu sistemlerin en gelişmişi ise
ERP'dir. İşte iyi tasarlanmış ve uygulanmış, entegre etkin sistemleri ERP uzmanları yaratır.
ERP uzmanları, aynı organizasyon bünyesinde gerçekleşen; satış, satın alma, planlama,
envanter yönetimi, üretim kontrolü, dağıtım, sevkıyat, finans, insan kaynakları, çoklu depo,
çoklu fabrika yapıları, çoklu finansal yönetim yapıları, uluslararası operasyonlar vs. arasında
48
entegrasyonun kurulması gibi önemli ve zor bir görevi üstlenmiştir (Odak bilgi 2001). Aynı
zamanda ürün planlaması, satış tahminleri, kalite ve diğer organizasyonel fonksiyonların
analizini amaçlayan yazılımları da oluşturmaktadırlar. Böylece ERP uzmanları doğru
bilginin, doğru insanlara, doğru zamanda iletilmesini sağlarlar (Baki 2000).
7. E-TİCARET UYGULAMA ÖRNEKLERİ
7.1 Teapot
ABD’li sebze ve meyve satıcısı olan TeaPot “birebir pazarlama” yı en iyi uygulayan
şirketlerden biri olarak gösterilmektedir. Şirketin web sitesinde 30 bin farklı ürün çeşidi
bulunmakta ve tüm bu ürünleri online olarak sipariş etmek mümkün olmaktadır. Siparişler 10
$ karşılığında eve teslim edilmektedir. Şirketin esas farklılığı ise bir hafta sonra yeniden
alışveriş yapmak istenildiğinde ortaya çıkmaktadır. Yeni alışverişlerde bir önceki haftanın
sipariş listesiyle başlanılmakta ve bu liste üzerinde değişiklikler yapılarak yeni siparişler
verebilmektedir. Her defasında baştan başa yeni bir liste hazırlamak zorunda kalınmamakta ve
hem zamandan tasarruf hem de alışverişte rahatlık sağlanılmaktadır(Capital 1998).
7.2 Tersine Pazarlama Modası
Günümüzde artık müşteriler kral konumunda. Reverse Marketing (Tersine Pazarlama)

yeni bir konsept olarak karşımıza çıkıyor. Pek çok durumda alıcılar, Priceline.com da olduğu
gibi, satıcının belirlediği fiyatı kabul etmek yerine ürüne kendileri bir fiyat biçiyorlar. Ayrıca
alıcılar Dell gibi ürünlerini müşteri için kişiselleştiren şirketleri tercih ediyorlar, FreePC.com
un uyguladığı gibi reklamları izlemelerinin karşılığında kendilerine ödeme yapılmasını talep
ediyorlar. Hatta alıcılar Netcentives.com da olduğu gibi belirli web sayfalarına girip indirim
kuponları isteyebiliyorlar (Capital 1998) .
49
8.GELECEKTE E-TİCARET
2005 Kişisel tıbbi kayıtlar elektronik kartlara depolanabilmesi, ev teşhis sistemleri ve

günlük real-time check-up
2005-2015 Sanal Üniversitelerde öğretim
Küresel elektronik paranın kullanılması
İnsanın en az kullanıldığı bütünüyle elektronik şirketlerin oluşması (British
Telecommunications PLC 2001).
50
SONUÇ
Elektronik ticaret, ticari faaliyetlerin geleneksel dağıtım kanallarından bilgisayar ve iletişim

teknolojilerindeki gelişmelerin bir ürünü olan elektronik dağıtım kanallarına kaydırılmasıdır.
E- ticaretin iş hayatı, sosyal ve ekonomik yaşantı, reklam ve pazarlama faaliyetleri ve tüketici
üzerinde bir çok etkisi vardır. İşletmelerde maliyetleri azaltır, rekabeti hızlandırır, ürün
seçeneğini artırır. Tüketiciye hızlı, kolay, hesaplı, eğlenceli alışveriş imkanı sunar. İstatistikler
internet üzerinde yapılan ticaretin kapsama alanının da, getirisinin de çok büyük bir oranda
arttığını gösteriyor.
Dünyanın önde gelen ülkelerinde e- ticaret yaygın olarak yapılmakta, halen yeni çalışmalar
sürdürülmektedir. Ülkemizde de önemi kavranan e-ticaret uygulamasına geçiş başlamış ve bu
yönde ekonomik, sosyal ve yasal düzenlemeler hız kazanmıştır.
E-ticarette dikkat edilmesi gereken en önemli konu güvenliktir. İnternet üzerinde yapılan
faaliyetlerde kullanıcının bazı kişisel bilgileri sunmaları gerekir. Doğabilecek sakıncalar
yüzünden yazışmalar şifreli bir şekilde gerçekleştirilir. Mesajları şifre ve deşifre etmek için
anahtarlar kullanılır. Ayrıca internet üzerinde ticaret veya başka işlemler yapan siteler
güvenlik protokolleri kullanırlar.
Yakın bir gelecekte tüm ticaret faaliyetlerinde alışık olduğumuz para yerine sanal paraların
kullanılması beklenmekte. Galiba şu an hayatımızın bir parçası olan internetin ileride bizler
bir parçası olacağız...
51
ELEKTRONİK TİCARET TERİMLER SÖZLÜĞÜ

açık anahtar (public key) : Açık anahtarlı bir kriptografik yöntem (algoritma) kullanan bir
kullanıcının kendisine ait olan iki anahtarından kamuya açık olanı.
açık bilgisayar ağı (open computer network): İsteyen herhangi bir bilgisayar kullanıcısının
bağlanabileceği ve diğer kişilerle bilgisayar üzerinden iletişim kurabileceği, herkese açık
elektronik iletişim ortamı. Örnek: Internet.
anahtar (key): Şifreleme ve şifre çözme sırasında kullanılan sayı dizisi.
Basit veri elemanı: (Simple data element): Tek bir değer taşıyan veri elemanı.
bilgi bütünlüğü (message integrity): Bilginin saklanması veya açık/kapalı iletişim
ağlarından iletimi sırasında içerik açısından herhangi bir değişime uğratılmamış olması, özgün
halinde korunması
bilgi güvenliği (information security): Bilginin, i) kime ait olduğu belirlenmiş, ii)bütünlüğü
korunarak, ve iii) gizliliği sağlanmış olarak iletimi ve saklanması.
elektronik kimlik belgesi-EKB (digital certificate): Onay kurumunun hazırladığı ve sayısal
olarak imzaladığı, hangi açık anahtarın hangi kişiye ait olduğunu gösteren belge.
e-posta: Elektronik posta, bir bilgisayardan diğerine/diğerlerine veya bir kişiden diğer
kişiye/kişilere gönderilen elektronik mesajdır.
elektronik veri değişimi-EVD (electronic data interchange-EDI): 1.anlam; Standart bir
formda yazılmış olan bilgilerin bilgisayarlar arasında aktarımı ve otomatik olarak yorumlanıp
işlenebilmesi. 2.anlam; Standart bir yapıda bilgisayardan – bilgisayara veri (ticari) transferi.
erişim (access): Herhangi bir sistemi kullanmaya başlama, örneğin bir elektronik ticaret
sistemine bilgisayar üzerinden bağlanarak iletişim kurma.
gizli -özel,kişisel- anahtar (private key): Açık anahtarlı kriptografi kullanan bir kullanıcının,
kendisine ait olan iki anahtarından gizli tutulanı.
gizlilik (privacy): İletişim kuran iki taraf arasındaki yazışmaların üçüncü kişilerden gizli
tutulması, veya bir kişiye ait bilgilerin kendisi dışında herkesten gizli tutulması.
kapalı bilgisayar ağı (closed computer network): Kullanıcılarından biri olmak için belirli
koşulların sağlanması gerektiği, herkese açık olmayan bilgisayar ağları. Örnek: Bankalar ve
bankamatikler arasındaki bağlantı.
kimlik belirleme (authentication): Herhangi bir servisi almak isteyen birinin, gerçekten de
kendi iddia ettiği kişi olduğunun belirlenmesi.
Kod: (a) Bilginin kısaltılarak kayıt edildiği ya da tanımlandığı karakter dizisi (b) Bilgisayarın
tanıyacağı formda özel semboller kullanılarak bilginin gösterilmesi ya da tanımlanması.
52
kriptografik algoritma (cryptographic algorithm): Şifreleme / şifre çözmede kullanılan

belirli bir yöntemin ayrıntılı içeriği, bu içeriğin matematiksel adımları.
kriptoloji (cryptology): Güvenli bilgi iletişimi ve/veya saklanması için sifreleme ve sifre
çözme yöntemleri türeten, geliştiren, inceleyen bilim dalı.
Mesaj kodu (Message code): Mesaj tipini tanımlayan ve tek olan alfabetik referans (isim).
Mesaj rehberi (Message directory): İsimlendirilmiş, tanımlandırılmış ve tarif edilmiş mesaj
tiplerinin listesi.
Mesaj tipi (Message type): Belirlenmış işlem tipi için ihtiyaçları kapsayan, tanımlanmış ve
planlanmış veri kümesi (seti).
Mesaj (Message): Bilgiyi taşımak üzere planlanmış sıralı (düzenli) karakter serisi
sanal pos (v-POS): Müşterilerin elektronik ortamda ödeme yapmaları için gerekli yazılım
sayısal imza (digital signature): Elektronik ortamdaki yazışmalara eklenen, yazıyı
gönderenin kimliğini ve gönderilen yazının iletim sırasında bozulmadığını kanıtlamaya
yarayan bölüm. Sayısal imza, yazının içeriğine ve imzalayanın gizli anahtarına bağlı bir
kriptografik yöntemle atıldığı için, sayısal imzanın doğrulanmasında, imzayı atanın açık
anahtarı kullanılır.
sayısal noter (digital notary): Bilgisayar ağlarında iletilen bilgileri tarafların isteği ile
saklayıp, kendisine başvurulduğunda belgeleyebilen kuruluş.
tek anahtarlı kriptografi (single key cryptography): Şifreleme ve şifre çözme için aynı
anahtarı kullanan kriptografik yöntemlerin tümü. Simetrik kriptografi veya gizli anahtarlı
kriptografi adını da alır. Kullanılan gizli anahtarı mesajı gönderen ve alan kişilerin paylaşması
gerektiği için, tek anahtarlı kriptografinin güvenilirliği, her kullanıcı çiftine ayrı bir anahtar
verilebilmesine bağlıdır. Bu durumda, bir kullanıcı, haberleşeceği herkes için farklı bir
anahtar kullanmak zorundadır; bu ise önemli bir anahtar dağıtımı problemine yolaçar. Çift
anahtarlı kriptografi , bu sorunu ortadan kaldırmıştır.
Veri Elemanı Adı (Data element name): Doğal dilde bir ya da daha çok sözcük ile veri
elemanı kavramının tanımlanması.
Veri elemanı rehberi: (Data element directory) Tanımlanmiş, isimlendirilmiş veri elemanı
niteliklerinin, uygun veri elemanı değerinin nasıl simgeleneceğine ilişkin spesificasyonları
içeren liste.
Veri elemanı: Verinin, tanımlamak, değer göstermek için özellikleri belirlenmiş bir birimi.
Veri: Bilginin, iletişim, yorum, ya da işlem için uygun olarak formülize edilmiş şekilde
gösterilmesi
53
yasal erişim ( lawful access): Devletin, açık anahtarlı bir kriptografik algoritma kullananların
gizli anahtarlarına, yasaların gerektirdiği durumlarda ve yargı kararıyla ulaşabilme yetkisi.
TUBİTAK-BİLTEN
54
KAYNAKÇA
Baki 2000 : Baki Birdoğan, Karadeniz Teknik Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi İşletme Bölümü, Kurumsal Kaynak Planlaması ve Doğu Karadeniz Bölgesindeki
Orta ve Büyük Ölçekli İşletmeler Standard Ekonomik ve Teknik Dergi Sayı :464 Ağustos
2000
Balancar 2000: Balancar Ferda (ça m’interrese’den çeviri) Aktüel Dergisi Şubat 2000
sayısı
Bilsis bilgi 2001: Bilsis Bilgi Sistemleri www.bilsis.com
British Telecomunications PLC 2001: British Telecomunications PLC, Martlesham
Heath Laboratory’den (MHL) 2040’a kadar Teknolojik Tahminler
Capital 1998: Gurular Konuşuyor Capital Dergisi Yayını,1998
Çözümevi Yazılım 2001: Çözümevi Yazılım, www.e-çözümevi.com.tr, 2001
Durak 1998: Durak Abdullah, Gazi Üniversitesi E-ticarette Güvenlik projesi
Düzgün 2001: Düzgün M. Selim, www.5mworld.com
Ecommerce 1997: Framework for Global Electronic Commerce, President
W.J.Clinton, Vice President A.Gor, Jr., Washington DC, July 1, 1997,
http://www.ecommerce.gov.
Ergun 2000: Vezire Ergun IBS Marketing Research Services 13 Haziran 2000
Ernst&Young 2001: Türkiye’de İnternet Konferansları VII Planet Ernst&Young’a ait
duyuru, 2001 http://inet-tr.org.tr/inetconf7/program/91.html
ETKK 1999 : ETKK, Teknik Çalışma Grubu Raporu,
http://www.igeme.org.tr/TUR/etrade/etkk/hukuk/ilkeler.htm
Fazlıoğlu ve ark. 2000: Fazlıoğlu Mustafa, Sayın Meral, Temmuz 2000, Ankara,
Dünya Ticaretindeki Değişim… Elektronik Ticaret ve İlk Adım…Kobi-net
Garanti 2001: Garanti Bankası & Zakki web sitesi
IDC 1998: SMEs and Electronic Commerce (Working Party on SMEs, OECD) -
DSTI/IND/PME(98)18/REV1
Jain 1991: Jain Amit K. Beyond MRP II .The Enterprise Solution IE, March 1991
Kangurum 2001: Migros Kangurum Sanal Alışveriş Merkezi ve
www.adambilgisayar.com.tr
Netbul 2001: Netbul İnternet Uzmanı www.netbul.com
Odak bilgi 2001 : Odak Limited- Baan Türkiye Temsilcisi www.odakltd.com
55
OECD1998: OECD Ministral Conference on Borderless World: Realising the Potentil

of Global Electronic Commerce", Ottawa, 7-9 October 1998, http://www.oecd.org
Özata 2001: Özata Musa, E-Ticaret, 2001
Sas Institute 2001: Sas Institute http://www.sas.com
Sentez Yazılım 2001: Sentez Yazılım Şirketi, 2001 http://www.sentez.com.tr
SMES At Elektronic Commerce Working Party on SMES, OECD Şubat 2000

Sümer 2001: Hüseyin Sümer, 30.10.2001 tarihli makale
http://www.zaman.com.tr/2001/10/30/tuketicimasasi/tuketicimasasi.htm
Tekin ve ark. 2000: Değişen Dünyada Teknoloji Yönetimi Prof. Dr. Mahmut Tekin, Yrd.
Doç. Dr. H. Kürşat Güleş, Dr. Tom Burgess 2000
Tübitak: Tübitak-Bilten tarafından hazırlanan Elektronik Ticaret Terimler sözlüğü
Tüsiad 2001: Tüsiad Raporu, Haziran 2001, Avrupa Birliği Yolunda Bilgi Toplumu e-
Türkiye
Yörük 2001:Yörük Ahmet, 2001 www.ettk.gov.tr
Zengin 2001: Zengin Arzu, NTV-MSNBC, Röportaj 7 Eylül 2001, CISCO Genel
Müdür
Anonymous: http://www.linux.org.tr/documents/kullanici_belgeleri/ipchains-
firewall.html
DERLEME
BahçeşehirÜniversitesi, http://www.eng.bahcesehir.edu.tr/css/bolum11/bolum11.html
Business Week 17 Ocak 2000 Tarihli Sayısı
Conference on Understanding the Digital Economy : Data, Tools and Research,
http://www.digitaleconomy.gov
E-Business Conference Documents,
http://www.conted.ox.ac.uk/eBusiness/overview.html , July 2000.
Idefiixe Sanal Alışveriş Merkezi
Info Center, http://www.internetmarketing-tr.com
Kuzuoğlu M. Serdar,PC Life
Small and Medium Sized Enterprises and Electronic Commerce, 1998,
http://www.oecd.org
56
The Emerging Digital Economy II, U.S. Department of Commerce, 1999,

http://www.ecommerce.gov
The Emerging Digital Economy, U.S. Department of Commerce, 1997,
http://www.ecommerce.gov
Tozkoparan Gülden,www.turk.internet.com
www.e-ticaret.gov.tr
www.itb.com.tr
www.kobinet.net
www.mersin.edu.tr

E Ticaret

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

E Ticaret

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

a’DAN z’YE ELEKTRONİK TİCARET

1.1. E-ticaretin Tanımı

“Nihai müşterilere mal ve hizmetlerin satışının veya

işletmeler arasında mal ve hizmet alım ve satımının

bilgisayarlaştırılmış ticari işlemler vasıtasıyla

elektronik olarak gerçekleştirilmesidir”

Laudon, K.C. ve Laudon, J.P. (1993) (Tekin ve ark. 2000)

WTO’nun tanımına göre e-ticaret (e-commerce); mal ve hizmetlerin üretim, reklam,

1.2 E-ticaretin Kapsamı

Elektronik ticaretin kapsamı oldukça geniştir. E-ticaret;

ürün tasarımı, üretimi ve ticareti,

1.3 E-ticaret Araçları

E-ticaret amacıyla kullanılan araçlar;

1.5 Sanal Alışveriş Nasıl Yapılır?

1.6 E-Ticaret’te Taraflar

E-Ticarette taraflar dört ayrı başlık altında incelenmektedir;

Firma-Firma - Elektronik İşletmecilik (Business to Business-B2B): Firmaların elektronik

Firma-Müşteri - Sanal Mağaza (Business to Consumer-B2C): İnternet teknolojisindeki

Birey-Kamu : Henüz yaygın örnekleri olmayan bu kategoride ehliyet, pasaport başvuruları,

2.1 E-Ticaretin Firmalara Etkileri

E-ticaret, bir firmanın tedarikçilerinden tutun da üretim sürecine, finansal işlemlerine,

2.1.1 E-Ticaretin Yönetime Etkileri

İnternet, firmaların iş yapma şeklini de değiştirmektedir;

2.1.2 E-Ticaretin Reklamcılığa Ve Pazarlamaya Etkileri

2.1.3 E-ticaretin Üretim Sürecine Etkisi

İşlemlerini elektronik ortamda gerçekleştiren bir işletme maliyetlerini düşürerek ve

2.1.4 E-Ticaretin Kobi’lere Etkileri

Esnek yapılarından dolayı müşteri beklentilerine daha hızlı adapte olabilen

E-ticaretin tüketici olan bireye ve bireylerin oluşturduğu topluma en büyük faydaları;

2.2.1 E-Ticaretin Tüketiciye Ve Alışverişe Etkileri

2.2.2 Sosyal Yaşama Etkileri:

2.2.3 Ekonomik Yaşama Etkileri:

E-ticaretin ekonomik yaşama etkileri (ETKK 1999);

3.1 Dünyada E-Ticaret

İletişim altyapısının güçlenmesi ve güvenlik konusundaki endişelerin ortadan

3.1.1 Dünyada Elektronik Ticaret Uygulama Ve Çalışmaları

Çeşitli ülkelerin e-ticaret konusundaki çalışmaları incelenerek bu çalışmalar; G7

3.1.1.1 G7 Ülkelerinde Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar

G7 ülkeleri; ABD, Japonya, Avustralya, İngiltere, Almanya, Fransa ve Kanada’dır. G7

3.1.1.2 Japonya’da Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar

Japonya’da sistematik elektronik ticaret çalışmaları 1996 yılının başında “Electronic

3.1.1.4 Avrupa Birliği’nde Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar

1980’lerin başından bu yana Avrupa Birliği, Avrupa ağı kapasitesini geliştirmek

3.1.1.3 Avustralya’da Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar

3.2 Türkiye’de E-Ticaret

Türk toplumunun internet'le tanışması sadece birkaç yıl öncesine dayanmasına

3.3.1 E-Devlet Nedir

Örneğin ABD ’ de bu günlerde e-devlet konusunda çok popüler bir uygulama

yapılmaktadır. Bu uygulama hem devletin hem de vatandaşın sağladığı verimlilik açısından

E-Devlete Dönüşte Yapılması Gerekenler:

E-öğrenim: E-Öğrenim çerçevesinde üniversiteler ve özel kuruluşlar ses ağı üzerinden

Türkiye’de E-Öğrenimdeki Gelişmeler:

Türkiye’de E-Öğrenim Çalışmaları:

İnternete dayalı eğitimin ülkemizdeki öncülüğünü ODTÜ yapmaktadır İDE_A

E-sağlık: Toplumun temel gereksinmelerinden olan sağlık hizmetleri, gelecekte,

3.3.2 Türkiye’nin E-Devlete Dönüşü

Türkiye’deki e-devlet uygulamaları 5 aşamalı bir süreç olarak görülmektedir:

Bazı bilgileri internet üzerinden yeni bir ortamda paylaşmak

MERNİS Projesi, kamu kuruluşları tarafından vatandaşlara verilen numaraların

Başbakanlık Yönetim Bilişim Sistemi Merkezi (BYBS), e-devlet projesi kapsamında

İnternet analistleri, Türkiye’de e-devlet çalışmalarının ön sıralarda bulunan ülkelerle

sistemlerinin kurulması ve kullanılması konusunda çok büyük aşamalar kaydettiğini ifade

3.3.3 E-Ticarette Karşılaşılan Siyasi Güçlükler: