HÜCRENİN YAPISI

ve
HÜCRE ÇEŞİTLERİ
www.stetuskop.com

İstanbul Üniversitesi İstanbul

Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji
Anabilim Dalı

Biyolog Prof. Dr. Mehmet

GÜRTEKİN
Siz bunlara uymayın arkadaşlar!
 Biyolojinin tarihçesindeki bazı adımlar
• I665 Robert Hooke Cellula
• 1831 Robert Brown Nükleus
• 1839 Purkinje Protoplasma
• 1852 Remak Hücre bölünmesi
• 1897 Benda Mitokondri
• 1898 Golgi Golgi
• 1931 Ruska Elektron mikroskop
• 1953 Watson ve Crick DNA çift sarmalı
• 1986 Howell Gen nakli
• 1990 İnsan genom projesi
• 1996 Klonlama (Dolly)
• 2007 Klonlama (Zarife ve Oyalı)
Işık mikroskop
İlk kez 1665’de Robert Hooke şişe mantarını incelerken
boşluk halinde gördüğü yapılara “cellula” adını vermiştir.
 Prokaryot ve Ökaryot hücre

Prokaryot Ökaryot(makrofaj ve
bakteriler)
 Prokaryot ve ökaryot arasındaki bazı
belirgin farklar
Prokaryotlar
• Organizmalar:Bakteriler
• Hücre boyutu:1-10 nm
• DNA nukleus içinde değil
• DNA sirküler yapıda
• Kromozom sadece DNA’dan
oluşur.
• Stoplazma homojen
• Hücre iskeleti yok.
• Doku oluşumu yoktur.
Ökaryotlar
• Mantarlar,bitkiler ve hayvanlar
• 10-100 nm
• DNA nukleus içinde
• DNA lineer yapıda
• Kromozom DNA ve proteinden
oluşur.
• Stoplazma granül içerir.
• Protein flamanlardan kurulu h.
İskeleti vardır.
• Doku oluşumu vardır
 Hücreyi İnceleme Yöntemleri
• İn vivo: Geliştirilen cihazlar aracılığı ile hücre ve
dokuların incelenmesi; trans-illuminasyon, kan düzey
araştırmaları, skopi.
• İn vitro: Organizma dışında hücre ve dokuların
yaşamalarına olanak sağlayan solusyonlar sayesinde
incelenmesi.
• Ex vivo: Organizma dışında canlı hücre veya dokuların
genellikle steril ortamda (Ör.hücre kültürü)
incelenmesi.
Ökaryot ve prokaryotlarda protein
sentezi
BAKTERİLER
 BAKTERİLER

• Çoğu çok farklı doğal çevrede yaşayabilen

organizmalardır. Küresel, çubuk veya spiral
şeklindedirler. Büyüklükleri farklıdır.
• Hücre organeli içermezler. Ribozomları
ökaryotik ribozomdan daha küçüktür.
• DNA çember şeklinde ve hücre içi sıvısında
çıplak olarak bulunur.
 Bakteri şekli
spiral basil koküs
Bakteri şekli
Bakteri şekli
Escherichia coli Mycobacterium tuberculosis
bacillus-rod (çubuk )şeklinde
Staphylococcus aureus ve Micrococcus luteus
coccus-spherical (yuvarlak-küresel) şeklinde
 Borrelia burgdorferi
spirillus-spiral şeklinde
Bakteri büyüklüğü
 Bakteri büyüklüğü. Scanning elektron mikrografide
(SEM) toplu iğnenin ucundaki bakterilerin görünümü
 Dünya ile Pluto arası 5920 milyar kilometre.
Pluto gezegenine yolculuk günümüz
koşullarında saatte 43.000km hızla en az 10
yıl sürecek..
 Bakteri-ökaryot hücre büyüklüğünün kıyası:
Yalancı ayağı ile bakteriyi yakalayan bir makrofaj
Bakterinin yapısı
Bölünen Escherichia coli hücreleri
SEM de E.coli hücreleri
salmonella
• Gram-negatif bir bakteri.
• Anaerob, çubuk biçiminde.
• Hareketli (S.Gallinarum ve S.
Pullorum hariç).
• Gıda zehirlenmesi, tifo ve
paratifoya neden olur.
• İlk kez 1886 da Salmon
tarafından izole edilmiştir.
• Genellikle hayvan dışkısı
bulaşmış gıdalar (yiyecek-
içecek) ile bulaşır.
 Bilgiyi yaymak için paylaşalım……
• Salmonella en çok hayvansal gıdalarda bulunur.
• Kümes hayvanları eti, yumurta, kıyma, sosis, dondurma, süt
ürünleri, içme ve kullanma sularında bulunabilir.
• Çoğunlukla az pişmiş ya da çiğ yumurta, enfekte tavuk- et ve
pastorize olmayan yiyeceklerle bulaşır.
• Korunmak için, bu ürünleri çiğ ya da az pişmiş yememeli.,
sebzeler çok iyi yıkanmalıdır.
• Çiğ sebze ve yumurta, pişmiş yiyeceklerden uzak tutulmalıdır.
• Mutfak tezgahı, kullanılan kaplar ve eller iyice yıkanmalıdır.
 Samanyolu gökadası. Spiral kollar arasındaki
mesafe 100.000 ışık yılı(ışığın bir yılda boşlukta
aldığı mesafe).200 milyarın üzerinde yıldıza sahip
 VİRÜSLER
• Bakterileri tutan filitrelerden
geçebilirler.
• Zorunlu hücre içi parazitidir.
• Bir çeşit nukleik asit molekülü ve onu
saran protein kılıftan (kapsid veya
kapsomer) ibarettir.
• Nukleik asit + kapsid : nukleokapsid
• Zarflı virusler
Virüsün yapısı
PDB virüs Lassa virüs
Tütün mozaik virüsü
HIV virüsü
adenovirüs
• Adenovirus ;70 nm çapında,
zarfsız, çift zincirli, 50 den
fazla serotipi (antijen
karakterleri ile belirlenen
türün alt türü )olan DNA
viruslarıdır./şekil TEM.
Serotiplerin 1/3 ü hastalığa
yol açar.
• Adenovirüsler esas olarak
solunum yolu hastalıklarına
yol açarsa da …………..
Herpes simplex virüs
• Derinin herhangi bir
yerinde (genellikle ağız
ve burun civarında,
cinsel bölgede , kalçada)
su kabarcıklarına ve
yaralara neden olur
(uçuk ).
Kutup ayısı
• 50-100 yıl içerisinde
buzulların azalmasına
bağlı olarak sayıları %30
azalacak.
• Tehdidler: Çevre
kirliliği, gemilerin
verdiği rahatsızlık,
eğlence amaçlı izlenme,
gaz-petrol araştırma,
yasak av.
Ebola virüsü:
• 1995. Demokratik
Kongo cumhuriyeti. 245
kişi öldü.
• Kanamalı ateşe neden
olur.
İnfluenza virüs Simian virüsü
influenza virüs: Solunum sisteminin
epitel hücrelerini infekte eder
 Influenza A H1N1 virüsü
• 1918-1920 yılları arasında 20
milyon insanın ölümüne neden
oldu. “İspanyol gribi” olarak
adlandırıldı. influenza A
pandemiye (salgın bir hastalığın
kıta düzeyinde çok geniş bir
alana yayılması) yol açıyor.
İnfluenza A virüsünün yüzey
proteinlerinin bir ya da ikisinde
birden önemli bir değişiklik
oluştuğunda artık bu yeni virüse
karşı hiç kimse bağışık olmuyor.
Bu virüs kişiler arasında bulaşma
kapasitesine sahipse pandemi
gelişebiliyor.
(İlk el.mi. 1933 de Max Kroll ve
Ernst Ruska tarafından yapıldı)
 Bilgiyi yaymak için paylaşalım…
• Bakteriler;Başlıca, gıda zehirlenmesi, difteri, frengi,
tetanoz, verem ve tifo ya ,

• Virüsler; Soğuk algınlığı-nezle, uçuk, HIV, kızamık,

suçiçeği, çocuk felci, kabakulak, hepatit ve kuduz gibi
hastalıklara neden olurlar.

• Bakteriye karşı antibiyotik kullanılır, virüse antibiyotik

etkili olmaz.
 BAKTERİ
VİRUSLERİ
(bakteriyofaj =
faj)
bakteriyofaj
ÖKARYOTİK

HÜCRE
Ökaryotik hücre
 Hücre Büyüklüğü
• Hücre büyüklüğü ait olduğu türün
büyüklüğü ile orantılı değildir( Fil ve
farenin karaciğer hücreleri ).
• Kuşların yumurta hücreleri birkaç cm
çapında.
• İnsandaki en büyük hücre yumurta
hücresidir.
 Hücre Şekli
• Hücrenin fonksiyonuna
(eritrositler,sperm)
• Hücrenin bulunduğu yerdeki mekanik
faktörlerin etkisine (lökositler)
• Hücreler arası ortamın şartlarına (kemik
hücreleri) göre değişir.
 Hücrenin Kimyasal yapısı
• İnorganik bileşikler (su ve elementler)

• Organik bileşikler (karbonhidratlar,

lipidler, proteinler)
 Ekstrasellüler sıvı
• İntersellüler sıvı (interstitiyel sıvı): Besin
maddeleri, hormon ve vitaminleri içeren
sıvıdır.
• İntravasküler sıvı:Kan ve lenf damarları
içindeki sıvı
• Transsellüler sıvı: Seroz zar ile cevrili
boşluklardaki sıvı (Sinovial sıvı ve seroz
sıvı)
İki hücre arasındaki aralık/interstisiel
sıvı(intercellular space)
İki hücre arasındaki aralık/interstisiel
sıvı(intercellular space)
Hücrelerarası boşluğun gösterilmesi
 SU
• En iyi çözücüdür.
• Besin maddelerinin hücre zarından geçmesi için
suda erimiş olmaları gerekir.
• O2 ve metabolizma ürünleri su ile taşınır.
• Mitokondri, salgı granülleri vd. su sayesinde
hereket eder.
• Endositoz sulu ortamda yapılır.
• Vücut ısısının ayarlanmasında önemlidir.
• Kayma özelliğinden dolayı, eklem yerlerinde
tampon ödevi görür.
Ökaryotik hücre
Golgi kompleks
mitokondri
Granüllü endoplazmik retikulum/Langerhans adacığında
B hücresi ve insülin salınımı
 Andromeda gökadası. Samanyolu
gökadasına en yakın olan gökada.
Büyüklüğü 120.000 ışık yılı Aralarındaki
mesafe 2.2 milyon ışık yılı…
 HÜCRE
FARKLILAŞMASI
VE
HÜCRE TİPLERİ
• Döllenmiş yumurta hücresi mitoz bölünme ile
genetik materyali yeni hücrelere aktarır. Çok az
özelleşmiş hücrede genetik materyalin kaybı
söz konusudur (eritrosit). Diğer tüm hücrelerde
ne bir gen kazanılır, ne de kaybedilir.
Özelleşmenin nedeni gen ekspresyonundaki
değişikliklerdir. Genler elektrik düğmesi gibi
açılıp kapanabilirler.
Hücre farklılaşması-gen ekspresyonu
İnsanı oluşturacak iki hücre; ovum ve
spermiyum
Hücre farklılaşması
Hücre farklılaşması ve hücre tipleri
HÜCRE TİPLERİ
nöron
 Canlı hücrelerin elektrik yükündeki
değişikliklerin bir katater ile dinlenmesi
Scanning elektron mikrografta
nöronların sinaps ağı
Düz kas hücresi
Kalp kas hücresi
Çizgili kas hücresi
Kemik hücreleri/osteosit
Bağ dokuda ve tendonda fibroblast(sağdaki şekilde
mavi ok kollajen yığın, yeşil ok nükleus
Yağ hücresi
nükleus
Goblet hücresi
Goblet hücresi(TEM)
Goblet hücreleri (TEM)
Gözde renkleri görmemizi sağlayan rod
ve koni hücreleri
Gözde rod hücreleri/scanning elektron
mikrograft
Trakede mukus salgılayan yuvarlak
goblet hücresi ve siller.
Trakede mukus salgılayan yuvarlak goblet
hücresi ve siller.
İç kulakta tüy (hair) hücresi
İnsan T lenfositi
monosit
makrofaj
bazofil
bazofil
eozinofil
nötrofil
Hücrenin içerisi
Elektron mikroskop:
sineğin ayağı
SEM (Scanning)
 Sol: streptokoklar
ve makrofaj (SEM)
Sağ:stafilokok bakterileri içerisine (siyah vakuoller)alan
makrofaj (TEM)
Plazma hücresi (TEM)
nötrofil
eozinofil
makrofaj
Karaciğer hücresi (hepatosit)
Lenfosit (TEM)
Işık mikroskopta ve elektron mikroskopta
lenfositin görünümü
Scanning elektron mikroskopta solda iki lenfosit
ve sağda makrofajın görünümü
Aktif T lenfosit (SEM)
Aktif olmayan T lenfosit (SEM)