2

İÇİNDEKİLER

Tesekkür…................................................................................................................................................................................................................ 5

Özet .......................................................................................................................................................................................................................... 7

1. Hint Felsef esi .................................................................................................................................................................................................. 9

a. Veda’lar Dönemi ........................................................................................................................................................................................10

b. Destanlar Dönemi.....................................................................................................................................................................................15

c. Sutralar (Darsanalar) Dönemi ................................................................................................................................................................16

d. Sastralar.....................................................................................................................................................................................................29

2. Dharma ............................................................................................................................................................................................................31

a. Gita’da Dharma .........................................................................................................................................................................................33

b. Hint Dharması ...........................................................................................................................................................................................36

c. Dharma’nın Yapısı .....................................................................................................................................................................................38

d. Dharma’nın Çesitleri.................................................................................................................................................................................39

e. Diger Felsefe ve Dinlerde Dharma ........................................................................................................................................................40

3. Sonuç..............................................................................................................................................................................................................42

Kaynaklar ...............................................................................................................................................................................................................45

3
4
 ... Tesekkürler…

“Mavi daglar bizzat mavi daglardır;

Beyaz bulutlar bizzat beyaz

bulutlardır.”

Zenrin Kushû

5
6
 Özet

“Kendimize biraz daha derinden baktıgımızda, uyumlu, mutlu ve daha saglıklı bir

yasamın cevaplarını bulabiliriz.”

7
8
1. Hint Felsefesi

Dharma’nın ne olduğunu anlamak için

önce Hint felsefesini anlamak ve bu felsefe Hint felsefesine göre; kişinin “olduğu” ve

içersinde dharma’nın yerini konumlandır- “olmak istediği” ile “sahip olduğu” ve “sahip
olmak istediği” arasındaki boşluk acıya
mak gerekir.
neden olmaktadır. Kişi yoksuldur; eksikliğini
Hint felsefesi, yaşamın temel sorunlarını
duyduğu zenginliği ister. Bu onda “acı”ya
çözmeyi ve bu yolla yaşamı daha yaşanılır
neden olur. Kişi ölümün kaçınılmazlığını bile
hale getirmeyi amaçlar. Fiziksel, zihinsel,
bile ölümsüzlüğü ister; bu kaçınılmaz durum-
ruhsal acılara karşı koyup bunların nedenle-
dan korkmaktadır. Bu ondaki acı”nın kayna-
rini anlamak için uğraşır. Acının nedenlerini
ğıdır. Sorunun çözümü açıktır: “olan” ile
bulmak, olanaklı en iyi yaşama ulaşmak için
“olması istenenin” bir kılınmasıdır.
zorunlu görülmüştür.

9
 a. Veda’lar Dönemi;
Veda’lar Dönemi; Veda’lar Hint felsefesinin ilk izlerinin On kitaptan her biri, bir “Mandala” (çem-
bulunduğu kutsal metinlerdir. “Veda”, “yüce, ber) olarak bilinir. Yaklaşık 10.600 mısradan
1. Veda-samhita'lar kutsal bilgi” demektir. Bu bilgi dört “Samhi- oluşan bu eser önceleri sözlü olarak
ta”da, yani ayrı özellikte tanzim edilmiş dört biliniyordu, daha sonra yazılı hale gelmiştir.
a. Rg-veda
koleksiyonda bir araya getirilmiştir. Daha
Rg-veda, dış görünüşü ile bir sürü tanrı-
b. Sama-veda sonraki yazılanlar bir ilave şeklindedir.
lardan ibaret olan bir ilahi sistem ve yaradı-
c. Yajur-veda Ezoterik bilginin esasını Veda‘lar teşkil lışla birlikte evrenin yapısını anlatan hikâ-
eder ve tamamıyla geçmişe bağlı bir üslubu yeler topluluğudur. Aryan ırkının getirmiş
d. Atharva-veda
vardır. olduğu tanrı isimleri ve bunlara ilişkin nitelik-
2. Brahmana'lar ler, Rg-veda'nın içinde daima tekrarlanmak-
(1) Veda-Samhita'lar
tadır ve sistematik olarak incelenmesi olduk-
3. Aranyaka'lar
(a) Rg-veda, ça zordur. Aryan'ların batıdan gelmiş olduk-
4. Upanisad'lar Veda-samhita'ların en eskisi “Rg-veda ları, dinsel anlatımlarında açıkça ortaya
Samhita”dır. Batı’da Rigveda (RV) olarak çıkar. “İndra”, “Agni”, “Mitra”, “Varuna”,
bilinir. 1.028 tane ilahi on kitapta toplanmış- “Soma” gibi tasvirler, Zerdüşt öncesi İran
tır. dininden alınmıştır.

10
 Bunlara ilaveten İndus medeniyetinden (b) Sama-veda
almış oldukları Ana Tanrıça tasvirlerini de
Sama-veda 1.810 mısradan oluşur, iki kı-
kullanarak karmakarışık bir hiyerarşi oluştur-
sımda toplanmıştır. Genellikle Rg-veda'dan
muşlardır.
alınmış bazı ilahilerin müzik eşliğinde
Bu hiyerarşinin üstünde Aditi vardır. Ana okunmasını sağlar.
Tanrıça sayılabilen bu tasvir ile sınırsız bir
kavram anlatılmak istenir. Agni ve Soma
(c) Yajur-veda
(kozmik ateş ve su), sınırsızlıktan doğmuş-
Yajur-veda, mabette mihrabı tanzim eden
tur. Bunların oluşması ile de İndra ortaya
ve kurbanı kesen rahip sınıfı için hazırlan-
çıkmıştır. İndra kozmik güç ve kudrettir.
mış iki kısımdan ibaret bir Samhita'dır. Bu
Yapısında Agni ve Soma bulunur. Varuna
koleksiyonda, kurban kesilirken nelerin yapı-
da Aditi'nin bir ürünüdür ve İndra'ya nispetle
lacağı ve hangi sözlerin söyleneceği anlatıl-
ikinci dereceden kozmik bir gücü temsil
maktadır. Metin, Rg-veda'dan alınmış bazı
eder. Varuna'nın yardımcısı gibi gözüken
pasajların ayin şeklinde hazırlanmasından
Mitra ve Aryaman birlikte yaradılışta rol
ibarettir.
alırlar. Burada son derece basite indirge-
meye çalıştığımız bu hiyerarşi Puruşa'nın
Bu üç Samhita, “trayi vidya” (üçlü bilgi)
meydana gelmesine kadar karışık bir biçim-
olarak kabul edilir. Daha sonra bunlara ilave-
de çeşitli ilavelerle çoğaltılmaktadır. Puruşa,
ten dördüncü bir Samhita derlenmiştir.
insanın özü’dür. Bir bakıma ruh kavramı ile
eşdeğer sayılabilir.

11
 (d) Atharva-veda
Atharva-veda ismi verilen bu koleksiyon
diğerlerinden oldukça farklıdır. 731 ilahiden
ve 19 düzyazıdan oluşan yirmi kitap halinde-
dir. Atharvan rahiplerinin maji çalışmala-
rını düzenler. Atharvan'lar en üst rahip sınıfı
olup, ateşi yakmak ve kutsal suyu kullanmak
imtiyazına sahip tek seçkin kişilerdir. Zerdüşt
öncesi İran'daki “Mogh” rahiplerini andırırlar.
Agni'yi kullanabilen ve Soma'yı içebilen bu
rahipler, bir majisyen olarak, İndus havzası-
nın bilgilerini Aryan'ların batıdan getirdikleri
seremonilerle bağdaştırarak bir sistem kur-
muşlardır. Atharvan'ların güçlerini müsbet
olarak kullanmalarına karşın, Angiras'lar
karanlık güçlerle çalışırlar. Atharva-veda her
iki majisyene de hitap edecek tarzda yazıl-
mıştır. Atharva-veda Samhita'nın yazılması,
Brahmana Samhita'larının derlenmesine yol
açmıştır.
(2) Brahmana’lar
Brahmanalar, rahip sınıfının üst kademe-
sinde bulunan ve babadan oğula intikal eden
Brahmana'lar tarafından yazılmıştır. Brah-
man, kast sisteminde en soylu kişidir ve kut-
sal bilgiyi alabilecek kapasitedeki yegâne
sınıftandır. Brahman, topluma örnek olan ve
aynı zamanda toplumu yöneten bir rahiptir.
Brahman “her şeye nüfuz eden ve etrafa
yayılan, kendiliğinden var olmuş kudret”
anlamına gelir.
Brahmana Samhita'lar, dört Veda-samhita
için yazılmış dört kısımdan ibarettir. Her biri
ait olduğu Veda kitabını açıklayıcı karak-
terde olup rahip sınıfının anlayacağı bir üs-
lup ile yazılmıştır. Bunlara tefsir kitapları da
denebilir.
Rg-veda için iki Brahmana yazılmıştır.
Daha doğrusu, iki ayrı tefsir ekolü vardır.
12
 Sama-veda için yazılanlar önemsizdir. tanrıyı o işi yapmaya mecbur kılacak durumu
Yajur-veda için yazılan Brahmana'ların sayı- sağlamak için yapılır.
sı oldukça fazladır. Kurban ayinini düzenle-
Tapınan insanın dinî yakarışları, majiyse-
yen “Adhvaryu” rahipleri tarafından hazır-
nin bilimsel çalışmalarıdır. Halkın dua ettiği
lanmıştır ve bu konu üzerinde rahiplerin var-
tanrılar, majisyen için süptil güçlerdir.
mış olduğu bilgiyi gösterir. Atharva-veda için
bir tek Brahmana vardır; Gopatha. Bunda
(3) Aranyaka’lar
da Atharvan rahiplerinin majik çalışma usul-
lerinde elde ettikleri formüllerin kullanılış yer- Brahmana'lardan sonra, daha ezoterik bil-

leri yorumlanır. gileri ihtiva eden Aranyaka'lar yazılmıştır.

Bu derlemeler bilhassa ormanlık bölgeler-
Veda'lar ile Brahmana'lar arasında gayet
de inzivaya çekilen rahipler için yazılmış-
bariz bir fark vardır: Veda'larda hakim olan
tır. Aranyaka'ların gizli bilgileri ihtiva etmesi
fikir, düzenlenen âyinin veya yapılan faa-
sebebiyle bu metinleri ancak Brahman sını-
liyetin gayesi tanrıların lütfuna mazhar ol-
fından olanlar okuyabilir. İçlerinde seremoni-
maktır. Dua ve kurban daima bu tanrıları
lerin, kurbanın, kutsal sözlerin, v.s. ne anla-
hoşnut etmek ve kişinin yakarışını duyurmak
ma geldiği ve ne sebeple kullanılacağı anla-
için yapılır. Brahmana'larda ise rahiplerin
tılır. Ayrıca, inzivaya çekilen rahibin tanrısal
bütün gayesi, istenilen sonucu sağlamak
yetenekler kazanabilmek için ne yapması
için bu tanrıların vasıflarına sahip olmak-
gerektiğini gösterir. Bir bakıma teknik el kita-
tır. Dinsel ayinler, dualar, kurbanlar ve diğer
bına benzerler.
bütün çalışmalar, uygun ortamı yaratıp ilgili

13

Ondört Upanisad, yazılıs tarihleri
itibarıyla üç bölüme ayrılır:
1. Aitareya Upa. (RV)
2. Kausitaki Upa. (RV)
3. Çandogya Upa. (SV)
4. Kena Upa. (SV)
5. Taittiriya Upa. (YV)
6. Brihad-aranyaka Upa. (YV)
7. Svetasvatara Upa. (YV)
8. Isa Upa. (YV)
9. Prasna Upa. (AV)
10. Mundaka Upa. (AV)
11. Katha Upa. (AV)
12. Maha Narayana Upa. (AV)
13. Mandukya Upa. (AV)
14. Maitrayaniya Upa. (AV)
(4) Upanişad'lar
Vedalar’ da felsefe adına en fazla şey
bulunan bölümler Upanişadlar’dır. Aranya-
ka'ların yazılması, Upanişad'ların ortaya
çıkmasına vesile olmuştur. Kelime olarak
“Upanişad”, öğreten kişinin yanında oturup
alınan ilave bilgi anlamını taşır. Bu bilgi,
hakikati gösteren gizli öğreti şeklindedir.
Ezoterik olması sebebiyle, sadece gizlice
öğretilmesine ve yalnız seçilmiş kişilere bah-
sedilmesine izin verilmiştir. Bunların sayısı
ikiyüzü aşkın olmasına rağmen, içlerinde
ezoterik bir karakter taşıyanı yalnız onüç -
ondört tanedir. Bir görüşe göre, bunların 108
tanesi geçerlidir, diğerleri ise uydurma ve
sonradan yazılmadır.
Upanişad'lar ezoterik bilgiyi bazen soru-
cevap şeklinde, bazen de hikayeler tarzında
gayet ince bir üslûp kullanarak verir. Bu
diyaloglardan ve hikâyelerden gerekli özü
çıkarmak, okuyanın yeteneğine kalmış bir
iştir.
Bütün bu eserler, “Sruti” olarak kabul edi-
lir. Yani, mülhem olan, içerden duyulan
şeylerdir. Tradisyona göre, Aryan'lardan
önce “Muni” sıfatını taşıyan üstün kişiler
gerçek sessizliği bilerek bu hakikate vakıf
olmuşlardır. Bu sessizlik, bütün dünyevi
arzuların durulmasıyla ortaya çıkar ve kişiyi
kendi benliğiyle baş başa bırakır. Bu benlik,
asıl (öz) benliktir. Dünyevi arzuların “gürültü-
sü” içinde asıl benliğin sesini duymak müm-
kün olmaz. Aryan'lar bunları örnek alarak
kendi aralarında “Rşi” denilen bir sınıf yarat-
mışlardır. Bu Rşi'ler sayesinde Brahman'lar
kutsal yazıları elde etmiş diye kabul edilir.
Sruti'lerin dışında önem taşıyan diğer
eserlere de “Smriti” denir. Yani, hatırla-
nanlar ve anlatılanlar.
14
 (5) Purana'lar (Eskiyi Anlatan
b. Destanlar Dönemi; Hikâyeler),

Vedalardaki bilgelik gizli, kıskançlıkla (6) Niti-sastra'lar (Ahlaki Yazılar).

korunan bir geleneğin parçasıydı. Dolayı-
Bu öykülerle şiirlerin toplandığı iki derle-
sıyla bu metinlere pek çok insan ulaşamıyor,
me özellikle önemlidir; Mahabharata ile
ulaşanlar da genellikle bir şey anlamıyorlar-
Ramayana.
dı. Bu açlığı gidermek, kutsal geleneğin
Mahabharata’da Hint ülkesinin ele geçiril-
düşüncelerini aktarmak için öykülerden, şiir-
mesi anlatılır. Bu yapılırken de her yönüyle
lerden (Smriti - hatırlananlar ve anlatılan-
bir yaşam kılavuzu; dine, felsefeye, toplu-
lar) oluşan yeni bir gelenek yaratıldı. Smriti
ma, siyasete hatta hekimliğe dair bir kıla-
bir bakıma şeriatı belirler. Bunları şöyle sıra-
vuz verilir. Mahabbharata'nın altıncı kitabın-
lamak mümkündür;
da geçen Krişna'nın görüşleriyle ilgili kısım,
(1) Vedanga'lar (Telaffuz, Vezin, Bhagavad-Gita (Kutlu Ezgi) ismiyle bilinir ve
Etimoloji, Gramer, Astronomi, Seremoni), çok önemli bir pasaj olarak kabul edilir. Gita,
(2) Smarta Sutra'lar (Kaideler), insan ile evrenin yapısını açıklar.

(3) Dharma-sastra'lar (Kanun Yedi kitaptan oluşan Ramayana'da eski

kral Rama'nın efsanevi hayatı anlatılır. Sita
Kitapları),
ile Rama’nın kişiliğinde kadın olmakla, erkek
(4) İtihasa'lar (Meseller), olmaklığının örneği sunulur.

15

1. Nastika Darsana'lar
a. Lokayata - Carvaka'nın ögretisi
b. Jaina - Mahavira'nın ögretisi
c. Buddhi - Siddhartha'nın ögretisi
2. Astika Darsana'lar
a. Vaisesika - Kanada'nın ögretisi
b. Nyaya (veya Aksapada) -
Gautama'nın ögretisi
c. Samkhya - Kapila'nın ögretisi
d. Yoga - Patanjali'nin ögretisi
e. Purva Mimamsa - Jaimini'nin
ögretisi
f. Vedanta (veya Uttara Mimamsa)
- Badarayana'nın fikri
c. Sutralar (Darsanalar) Döne-
mi:
Destanlar Dönemi’nin sonlarına doğru
gerek dünyanın gerek insanın felsefece
yapılmış dizgeli açıklamalarına rastlanır. Bu
dönemde, tradisyonun değişik açılardan
tekrar ele alındığını ve yeni bir anlayış ve
görüş ile yorumlandığını anlamaktayız. Bu
aşamada çeşitli “Darsana’lar, yani konuyu
ele alış ve konuya bakış biçimleri ortaya
çıkar. Bu dizgeler bütünüyle felsefi çabalar-
dır. Bu dönemdeki felsefe okullarının bir kıs-
mı Vedaların yetkesi ile yanılmazlığını kabul
eden ortodoks (astika) okullar, bir kısmı da
bunu kabul etmeyen ortodoks olmayan
(nastika) okullardır.
Nastika Darsana'lar Veda'ları revizyonist
bir açıdan ele alır ve radikal bir tutumu var-
dır. Astika Darsana'lar ise daha ziyade
tradisyona bağlı kalarak ortodoks yolu seç-
mişlerdir. Asıl ayrıldıkları nokta, Veda edebi-
yatının ilahi bir kaynaktan mı geldiği ve tahrif
edilip edilmediği şeklindedir. Nastika (hete-
rodoks) yolu seçenler, ilahi olmadığını ve za-
manla değişikliğe uğradığını iddia ederler.
Astika (ortodoks) yolu seçenler de ilahi ve
hatasız olduğunu savunurlar. Bu kutuplaş-
malara her dinde rastlamak mümkündür.
(1) Nastika Darsana'lar
Buddhacılığın, Jainacılığın, ayrıca Car-
vaka Okulu’nun sutraları, ortodoks olma-
yan (nastika) sutralardır. Çünkü bunlar
Vedaların ne yanılmaz olduklarını kabul
ederler ne de Vedaları yetke olarak kabul
ederler. Bunlardan Carvaka Okulu bütünüy-
le maddeci olan, ruhsallığa izin vermeyen bir
Felsefe okuludur.
16

“Karma”, fiil veya hareket
anlamına gelir. Suurlu bir varlıgın her
hareketi, ister iyi, ister kötü olsun,
mutlaka bir bedelin ödenmesini
gerektirir. Bazen bu hayattaki Karma,
bir sonraki hayatın bedelini teskil
eder. Veya bu hayattaki lâyık
olunmadan kazanılmıs gibi görünen
bir durum, bir evvelki hayatın
Karma'sına bedel teskil etmektedir.
Rg-veda'da “Samsara” kavramı
yoktur. Samsara fikrine ilk olarak
Upanisad'larda rastlanır. Bu da bize
Aryan ırkının yerli halktan
etkilenerek yeniden dogus fikrini
kabul ettiklerini gösterir.
(a) Lokayata - Carvaka'nın
öğretisi
Bu görüşe göre, tek öz maddedir ve mad-
de ile bunun hareketinden kâinat meydana
gelir. Kâinat, birbirine bağlı olan maddi form-
lardan oluşan bir yapıdır ve devamlı değişim
halindedir. Ruh veya benlik denilen şey,
şuurlu canlı bedenin faaliyetlerinin bir yekû-
nudur. Hakikati bilmek, ancak hisler vasıta-
sıyla duyulan şeylerin idraki sonunda müm-
kündür. İnsanın hayattaki gayesi mutlu ol-
mak ve ıstıraptan uzaklaşmaktır. Bu maksat-
la, iyilik yapmak mutluluğu, kötülük ise ıstıra-
bı getireceğinden, mutluluğun elden gitme-
mesi için daima iyi davranmalıdır. Bu kav-
ramların dışında başka birşey yoktur Carva-
ka'nın öğretisinde. Brahman sınıfı tarafından
da reddedilmiş olduğundan kimseye etkisi
olmamıştır.
(b) Jaina - Mahavira'nın
öğretisi
“Jaina” öğretisi, Vardhamana Jnatriputra
Mahavira'ya atfedilir. Buddha'dan az önce
yaşamış bir bilgedir. Mahavira'ya göre mü-
kemmel insandan daha üstün bir varlık yok-
tur. Bu mükemmelliğe erişmek için doğum-
ölüm çemberinden kurtulmak gerekir. Kâi-
natta iki çeşit varlık grubu vardır: Canlılar
veya ruhlar (jiva) ile cansızlar. Tabiat güçle-
ri, bitkiler, hayvanlar ve insanlar birinci gruba
aittir. Uzay, zaman ve madde de ikinci
gruba.
İnsanı doğum-ölüm çemberine iten şey
“Karma”dır. Kanunun meydana getirdiği olay
da “Samsara”dır. Yani; yaşamak, ölmek ve
yeniden doğmak. Bu çemberden kurtulmak
için kişinin “Jina” olması gerekir: Bedenin
getirmiş olduğu engellerden kurtulup hürri-
17

Gautama Buddha (MÖ. 563-483)
“Jaina” ögretisinin asıl düzenleyicisi
olarak bilinen Mahavira ile aynı dö-
nemde yasamıs olan Buddha digerine
nispetle hakkında daha fazla bilinen bir
“Ksatriya (Brahman sınıfının bir altında
olan)”dır. Kuzeydogu Hindistan'da ya-
samıs olan Buddha‘nın ögretisi zamanla
Asya'nın birçok yerinde taraftar topla-
mıs ve batıda bile popüler olmustur.
Asıl ismi Siddhartha olan Buddha,
uzun tefekkürün ürünü olarak ihtirasla-
rın getirdigi ıstırabın kökünde cehaletin
yattıgını idrak ederek; kurtulusun zihin
disiplini ve dogru yasayıs tarzında oldu-
gunu ögretmeye baslamıstır. “Buddha”
(aydınlanmıs) unvanını da bu suretle
almıstır.
yete ulaşan kişiye Jina (muzaffer, fatih)
denir.
Jaina'cılar zamanla ikiye ayrılmıştır. Bir
kısmı (Digambara) son derece fanatik dav-
ranarak, bu doğum-ölüm çemberinden kutru-
labilen kişinin hiçbir şey yememesi ve üstü-
ne örtü bile örtmemesi gerektiğini iddia et-
mişlerdir. Bunlar çıplak ve aç gezinip durur-
lar. Diğer grup (Svetambara) daha makul-
dür. Kurtuluşu manevi açıdan gerçekleştir-
meye önem verirler.
(c) Buddhi - Siddhartha'nın
öğretisi
Buddhi öğretisine göre, bir insan öldü-
ğünde şahsiyeti aynen kalmamakta ve be-
den, duyular, idrak, dürtüler ve şuur olarak
beş kısma ayrılmaktadır. Böylece şahsiyet
çözülmüş olur. Bunlardan “vijnana” (şuurun
özü, bilginin tohumu), Karma kanununa göre
belirlenen bir ananın rahmine düşer. Böylece
yeni bir şahsiyet ortaya çıkar. Değişik şahsi-
yetlere bürünerek, asıl cevher hayatlar boyu
Samsara çemberinde dolanıp durur. Kar-
ma'ya mecbur olmaktan ve Samsara'dan
kurtulmak için kişinin “trişna”sını tamamen
yok etmesi, yani bütün arzu ve tutkularından
sıyrılması gerekir.
Bu sıyrılış ile birlikte, kişi tekrardan bir
şahsiyete bürünmez ve Nirvana'ya ulaşarak
Samsara'dan kurtulur. Buddhi öğretisi de bu
çözümü bulmuştur.
(2) Astika Darsana'lar
Nyaya, Vaisesika, Samkhya, Yoga,
Mimamsa, Vedanta okulları felsefece
çözümlemelerini Vedalara dayanarak yapan
ortodoks okullardır. Nyaya Okulu temel ola-
rak bilmenin araçlarını mantıksal çözümle-
mesiyle, Vaisesika Okulu da bilinen şeyle-
rin türlerini çözümlemekle ilgilidir; Samkhya
18

Buddha’ya göre Istırabı
dindiren yol Sekiz sekilde
gerçeklesir:
1. Dogru görüs
2. Dogru düsünüs
3. Dogru söyleyis
4. Dogru davranıs
5. Dogru yasayıs
6. Dogru gayret
7. Dogru idrak
8. Dogru tefekkür
Buddhi ögretisi eski ögretilerle
karısarak, Hindistan’da, Tibet’te,
Burma, Güneydogu Asya ve
Japonya'da bir din haline
gelmistir. Hindistan'da zamanla
etkisini kaybetmistir. Bir sürü
kollara ayrılan Buddhizmin bir
dalı, “Zen” ismiyle batı dünyasının
son zamanlarda dikkatini
çekmektedir.
Okulu kişinin dış dünyayla ilişkisini araştırır.
Yoga Okulu ben’in yapısıyla ve Saf Ben’e
nasıl ulaşılacağıyla ilgilidir; Mimamsa Okulu
bilginin öznel geçerliliğinin ölçütlerini soruş-
turur; Vedanta Okulu ise Vedalardın sonuç
bölümleri olan Upanişadlar’a dayanarak ger-
çeklik ile bilginin ussal çözümlemesini verir.
(a) Vaisesika - Kanada'nın
öğretisi
Kanada'nın asıl ismi bilinmez, bu takma
isim kendisine atomlarla fazla uğraştığı için
verilmiştir. Vaisesika öğretisine göre bir
şeyin özelliği, o şeyde bulunan fakat gözle
görülemeyen en küçük elemanların nitelik ve
nicelikleriyle belirlenebilir. Bu zihniyet ilk
önce kendisini atom teorisinde göstermiştir.
Daha sonra da insana tatbik edilmiştir.
Vaisesika öğretisine göre bu elemanlar
altı sınıfa ayrılırlar: “Dravya” (öz madde),
“Guna” (kalite), “Karma” (hareket), “Saman-
ya” (umumilik), “Viseşa” (ferdilik), “Samava-
ya” (aslî tabiyet). Daha sonra bunlara ilave-
ten “Abhava” (yokluk) yedinci sınıf olarak
kabul edilmiştir. Öz madde (dravya) ise
dokuz biçimi belirlemektedir: “Prithivi” (top-
rak), “Apas” (su), “Vayu” (hava), “Tejas”
(ateş), “Akasa” (eter), “Kala” (zaman), “Dis”
(mekân), “Atman” (varlığın özü), “Manas”
(zihin).
İlk dört biçim (toprak, su, hava, ateş),
fizikî maddenin temel taşları olan atomları
meydana getirir ve bunların kombinasyonun-
dan da görünen âlem ortaya çıkar. Bu biçim-
leri tek başına kavrayabilmek mümkün değil-
dir ama birleşmelerinden ortaya duyularla
idrak edilen bir maddi form çıkmaktadır.
Diğer beş biçim, daha süptil formların oluş-
masına meydan vermektedir. Bu dokuz biçi-
mi değişik düzenlerde ihtiva eden bütün şey-
lerde de altı sınıfın değişik özelliklerini
19

Talebenin biri hocaya sormus:
Buddha gelmeden önce dünya
nasıldı?
Cevap: (sinekligi havaya kaldırıp
sessiz durur).
Talebe: Buddha geldikten sonra
dünya nasıl oldu?
Cevap: (Hoca yine sinekligi hava-
ya kaldırıp sessiz durur).
Bu iki cevabı anlamayan talebe,
gidip kendi hocasına durumu anlatır
ve bu sefer aynı soruları ona sorar.
Bu hoca da ilkinde cevaben
sinekligi kaldırır, ikincisinde ise
sinekligi yere indirir.”
tespit etmek mümkündür. İşte, Kanada'nın
kâinatı analiz şekli bu yoldan olur. Daha
sonra Nyaya ekolünün etkisiyle; ilk üç sınıf
(öz madde, kalite, hareket) bir şeyin varlığı
için gereklidir, son üç sınıf da (umumilik,
ferdilik, aslî tabiyet) bir şeyin tefriki için
gereklidir, denmiştir.
(b) Nyaya (veya Akşapada)
- Gautama'nın öğretisi
Nyaya öğretisi ise bilgi teorisi üzerinde
durur. Bu ekolün kurucusu Gautama'ya
göre, Kanada'nın tabiatı analiz edişi ancak
mantıkî bir sistemle mümkündür. Bu sebep-
le, bize intikal eden bilginin nasıl ve nereden
geldiğini iyi bilmek lazımdır. Bilgiyi alış şekli
dört yoldan olmaktadır: “Pratyaksa” (beş du-
yu ve sezgi), “Anumana” (dolaylı anlam),
“Upamana” (mukayese), “Sabda” (isimlen-
dirme).
Biz herhangi bir şeyi beş duyumuz vasıta-
sıyla idrak ederiz. Beş duyunun yeterli olma-
dığı yerlerde de sezgi yoluyla. Bunlara ait
idrak bazen tam olmayabilir. Bu durumda,
muhakeme yoluyla bir anlam kazandırmak
gerekmektedir. Mukayese ise elimizde ilk
başvurulacak yoldur. Bilinen mantıkî kıyas
metotları dışında, Nyaya ekolünün getirdiği
değişik bir usul de, tefrik etmekte kullanılan
Sabda metodudur. Her kavramın, şeklin
veya cismin bir ismi olduğundan, bu isim ve
telaffuz şekli bize o şey hakkında bir malu-
mat verecektir. Bu özelliğinden dolayı Nyaya
ekolünün bilgi teorisi batı dünyasından,
oldukça farklılık gösterir.
Nyaya öğretisi zamanla Vaisesika ile bir-
leştirilmiş ve gitgide Vedanta ekolünün
metafizik ağırlığı altında önemini kaybet-
miştir.
20

Zen üzerine yazılmıs eski bir
siir söyle der;
Yürürken sadece yürü,
Otururken sadece otur.
Bunların haricinde,
Sakın sallanıp durma.
Baska bir diyalog da söyledir;
Talebe sormus: Hergün yemek
yiyip, giyinmek zorundayız. Bütün
bunlardan nasıl kurtulmalı?
Cevap: Yemek yiyip giyinerek.
Talebe: Ne demek istedigini
anlamadım.
Cevap: Eger anlamadınsa, elbiseni
üstüne geçir ve yemegini ye.
(c) Samkhya - Kapila'nın
öğretisi
Samkhya öğretisini ortaya atan Kapila,
başlangıçta Upanişad'larda öne sürülen ide-
alist tekçiliğe karşı çıkarak, tanrı kavramını
devreye sokmadan kâinatı sentetik olarak
incelemiştir. Bu görüş bir bakıma tanrısız
düalizm olarak kabul edilebilir. İki esas var-
dır: “Prakriti” ve “Puruşa”. Prakriti, evrensel
şuursuz prensiptir ve tabiatı oluşturur. Bu
özelliğinden dolayı da devamlı olarak değişi-
me tabidir. Prakriti, üç değişken (guna) ile
belirlenir: Bunlar, “Sattva”, “Rajas” ve “Ta-
mas” olarak bir denge halinde ise, ortada
hiçbir belirti yoktur. Ancak, bu üç değişken
faktör hiçbir zaman denge halini bulamadı-
ğından tabiattaki değişimler ve hadiseler
zuhur etmektedir. Prakriti'nin bu denge duru-
munu bozan da Puruşadır. Puruşa, özü şuur
olan aklî prensiptir. Kapila'ya göre Puruşa
sonsuzdur, bağımsızdır, sabittir. Puruşa'nın
saf şuur olması ve buna karşın Prakriti'nin
şuursuz oluşu, ilişkinin doğmasına yol aç-
mıştır. Bu ilişkiden dolayı, tabiatın görünen
gelişimi ortaya çıkar.
Puruşa'nın Prakriti'ye tesir etmesi ile önce
“Buddhi” veya “Mahat” denilen ilk değişim
ortaya çıkar. Buna “evrensel akıl” diyebiliriz.
Fakat asıl anlamı, Puruşa'nın Prakriti üzerin-
deki ilk intibaıdır. Bu intibadan sonra, ikinci
değişim olarak “Ahankara” belirir. Burada,
“ferdiyet kesbetme hali” oluşmaktadır. Bu
halin Sattva faktöründen Manas ortaya
çıkar. Manas, “idrak ve akıl” anlamını
taşıyor. Aynı halin Tamas faktöründen beş
süptil element ve beş kaba element
oluşur. Bu elementler önce süptil bedeni
sonra da kaba bedeni meydana getiren yapı
taşlarıdır.
21

Prakriti'yi olusturan üç “guna”
su özelliktedir:
Sattva, ısıgı, bilgiyi, aklı ve
hisleri belirleyen prensiptir.
Tamas, tutuklugu, baskıyı,
pasifligi ve menfiligi belirler.
Rajas, mücadeleci faaliyeti
belirler.
Bir baska açıdan:
Sattva, idrak ve tefrik edilecek
özelliktir.
Tamas, bu idrak yolunu
kapayıp örten engel perdesidir.
Rajas da engelleri ortadan
kaldırıp idrak yolunu açmak için
gerekli aktivite veya güçtür.
Rajas olmadıkça Sattva ile
Tamas arasındaki bag kurulamaz.
Puruşa'nın tam olarak anlaşılması olduk-
ça güç bir meseledir. Semitik anlamı ile
“Ruh” kavramı, Puruşa ile eşdeğerli değildir.
Bazen Puruşa’nın “tanrısal bir cevher”
olduğu da iddia edilmiştir.
Puruşa ile Prakriti'nin tam bir tarifini yap-
mak insanoğlu açısından mümkün değildir.
Zira Puruşa'nın Prakriti'deki meydana getir-
diği değişimlerin bir neticesi de insandır.
Tamas faktörünün oluşturduğu sınırlı vası-
taları kullanarak, yine aynı faktörün medya-
na getirdiği tabiatın engelleri içinde buluna-
rak, insan kendini bir canlı (jiva) olarak
mütalaa eder. Asıl varlığını idrak edebilmek
için, bedeninin ve tabiatın engellerini aşması
gerekmektedir.
Karma kanununa tabi olarak Samsara
çemberine kapılmış insanların, fizik beden-
leri ve çevrelerindeki dünya, aslını bilmesine
engel olmaktadır. Fizik ortama yönelmiş
benlik (jiva), bizi gerçek benliğe (atman)
yönelmekten alıkoyar. Burada müessir olan
faktör cehalettir (avidya). Cehalet, insanın
dikkatini fizik ortamın Tamas unsurlarına
iterek, gerçek benliğini sahte benliğinden
ayırdememesine sebep olur. Bu tefrikten
yoksun olan kişi, daima dünyanın kaba ele-
mentleri arasında bocalarken, sahte benliğin
dürtüsüyle kendini ıstırabın kucağına atar.
Kurtuluşun ilk adımı, kişinin asıl gerçek ben-
liğinin farkına varmasıyla başlar.
(d) Yoga - Patanjali'nin
öğretisi
İndus havzasında çoktan bulunmuş olan
kurtuluşun yolunun sistemli olarak tekrardan
ele alınışı, Patanjali ismindeki bir bilge kişi
22

Yoga'nın sekiz basamagı;
1. Yama (ahlaki yasaklar),
(negatiflerden arınma),
a. Siddetsizlik,
b. Yalan söylememe,
c. Hirsizliktan çekinme,
d. Cinsel enerji kontrolü ve
e. Açgözlülükten çekinme.
2. Niyama (ahlaki emirler)
(pozitifleri güçlendirme),
a. Temizlik,
b. Iç huzur,
c. Dayaniklilik,
d. Çalismak ve
e. Mutlak varligi algilamak.
3. Asana (durus),
4. Pranayama (yasam enerjisinin
kontrolü),
5. Pratyahara (duyularin kontrolü),
6. Dharana (konsantrasyon),
7. Dhyana (meditasyon),
8. Samadhi (tefekkür).
tarafından sağlanır. “Yoga” ismi verilen bu
öğretiyi bugün ancak onun yorumuyla ve
Sanskrit lisanından öğrenmek zorundayız.
“Yoga”, isminden de anlaşılacağı üzere,
başıbozuk giden iki şeyin arasında bir uyum
sağlayıp doğru yolu tutturmaktır. Zihin faali-
yeti ile beden faaliyeti kontrol altına alınırsa,
etrafımızı kuşatan hayal âleminden sıyrılıp
asıl benliğe giden yolu bulabiliriz. Yoga Fel-
sefesine göre “Atman”a ulaşmak, daha doğ-
rusu insanın asıl benliği-nin farkına varması,
kurtuluş yolunun ilk kapısıdır.
Yoga öğretisinin gayesi tanrıya kavuşmak
veya onunla birleşmek filan değildir. Zaten,
bir “tanrı” kavramı Yoga'nın özünde görül-
mez. “Yogi”nin ilgilendiği şey tanrı değil ken-
disidir. Asıl benliğini bulmaya çalışmaktadır.
Daha sonra onun ötesini. Bu bakımdan,
“kişinin henüz kendini bilmez bir haldeyken,
bir de kalkıp tanrıyla uğraşması cehaletin en
tipik belirtisi” olarak kabul edilmektedir.
Bütün bu dini kavramların kökünde, insanın
cehaleti yatmaktadır. Dünyevi arzulara esir
olmakla, dini akidelerin maşası olmak ara-
sında bir fark yoktur. Kişinin asıl gören gözü
açılmadıkça, ister zevk-ü sefaya dalsın,
isterse ibadet için bir ilahın önünde yalvar-
sın, hiçbir değişiklik olmaz ve uykuda olanın
rüyaları yine devam eder.
Patanjali'nin Yoga-Sutra'larını incelediği-
mizde kısaca şunları görüyoruz:
“Yoga, zihin faaliyetinin veya düşünce
dalgalarının kontrol altına alınmasıdır. Ancak
bu sayede kişi tabii haline ulaşabilir. Aksi
takdirde kişi, kontrolsüz zihin faaliyetinin
esiridir. Zihin faaliyetleri disiplinli bir çalışma
ve nefse hâkimiyet ile kontrol edilebilir.
Çalışmanın başlangıcında sadeliğe yöneliş,
kutsal metinleri okumak ve kendini doğru
23
yola adamak gerekir. Ancak böylelikle Yama: Başkalarına zarar vermemek,
aydınlanmamızı önleyen engelleri ortadan yalancı olmamak, çalmamak, boşboğaz
kaldırabiliriz. olmamak ve açgözlü davranmamak.

Bu engeller;
Niyama: Safiyet, temizlik, haddini bilmek,
• Cehalet, tevekkül, nefsin isteklerini kırma, kutsal

• Bencillik, metinleri okumak ve doğru yola yönelmek.

Asana: Rahat, sakin, sağlam ve sabit bir

• İhtiras,
oturuş seçerek dış ve iç tesirlerden uzaklaş-
• Nefret,
mak.
• Yaşama arzusudur.
Pranayama: Nefes alış – tutuş – veriş -
Tefrik etmesini bilen biri için hayatın tutuş ritmini belirli bir düzene sokup ışığı
getirdiği tecrübelerin hepsi hüsrandır. örten engeli kaldırmak.
Çünkü insan, bu tecrübelerinde hep vası-
Pratyahara: Zihni dış dünyanın tesir-
ta ile gayeyi birbirine karıştırmıştır. Bunun
lerinden uzak tutup hislerin dünya ile olan
sebebi de cahil oluşudur. Cehaletten
bağını kopararak iç dengeyi tesis etmek.
kurtulan, bunları ayırt etmesini bilir.
Dharana: Dikkatini bir şeyin veya beden-
Bunun için şu yedi aşamadan geçmek
deki bir çakranın üzerine teksif etmek.
gerekir;

24

“Bir ormanda bir agaç devrilse ve
hiç kimse olmasa yine de ses çıkar
mı?”
Hui-neng
Dhyana: Dikkatin teksif edildiği bu şey
veya çakra ile zihin faaliyeti arasında
kesintisiz bir bağ kurarak, düşünce dalgaları
ile o şey veya çakranın sempatize olmasını
sağlamak.
Samadhi: Bu sempatizasyon bağından
faydalanarak, dikkatin teksif edildiği şey
veya çakranın gerçek anlamını, düşünce
dalgalarını durdurarak zihne bir aydınlanış
biçiminde intikal ettirmek veya zihni bu
aydınlığın içine sokmak.
İlk beş aşama, hislerin üzerinde bir hâki-
miyet kurulması için gerekli ön safhadır. Asıl
işlem son üç aşamada olur ve bu yoldan
direkt olarak bilgi alınır. Bu Samadhi aşama-
sında eğer şuur bu aydınlanışın etkilerini de
kontrol altına alabilirse, zihin tam bir sükû-
nete kavuşur. Bu durumda zihin ile aydınlık
aynı seviyededir ve yogi'nin zaman, mekân
ve cisim ile ilişkisi kalmamıştır. Bu gerçek
Samadhi halinde yogi istediği bilgiyi alabilir,
gerekli gücü sağlayabilir.”
(e) Purva Mimamsa – Jaimi-
ni'nin öğretisi
Jaimini'nin öğretisi olan Purva Mimamsa
ekolünde ele alınan konu, Samsara çembe-
rinden sıyrılıp kurtulmak için yapılması
gerekenlerdir. Jaimini, Veda'lara çok önem
verir ve bunların ilâhi bir kaynaktan gelmeleri
sebebiyle herşeyi izah ettiğini savunur. İlâhi
kanunları veren Veda'ları takip etmek yeter-
lidir. Jaimini, Brahmana'lardaki anlamı ile
dinsel görevini yerine getiren kişi, sonunda
Samsara'dan kurtulur der. Burada iman veya
ahlak söz konusu değildir. Kişi, Veda’larda
yazıldığı üzere, tanrılara adak adasın, kötü-
lük yapmasın, bu yeterlidir. “Karmanuş-
tâyin” denilen bu yaşayış, bir bakıma ot
25
 Vedanta'cıların metafizigini
kavrayabilmek için iki terime önem
vermek gereklidir: “Bireysel Prensip-
Atman” ve “Evrensel Prensip-
Brahman”.
Bedene ve dünyaya baglı,
Samsara'dan dolayı ortaya çıkan
benlik jiva’dır. Jiva bir suur halidir ve
daima degisime tabidir. Atman ise
bu halin üstünde, bireysel olmanın
ötesindedir. “Atman” ebedî ve
degismeyen benliktir. “Atman”,
hayatın özü veya hayat prensibidir.
Kelimenin en eski anlamı “nefes”tir.
“Brahman”, her bir tarafa yayılan
ve kendiliginden var olmus
kudrettir. Yaratan, “Prajapati”dir.
Brahman ise yaratandan da üstün,
ama onunla birdir.
Dünya hayatına mecbur olan
insan için kendine ait ne varsa
Jiva‘dır. İnsan, bu geçici benligi veya
bedeni ile birlikte kazandıgı sahsiyeti
olarak bilir kendisini. Asıl benliginin
farkında degildir.
gibi yaşamayı gerektirir. Uttara Mimamsa
(Vedanta) akımına oranla çok ilkel olan Jai-
mini'nin öğretisinde önemli bir husus yoktur.
(f) Vedanta (veya Uttara
Mimamsa) - Badarayana'nın fikri
“Vedanta” akımı, Veda'ların Upanişad'-
lardaki yorumunu ele alan bazı düşünürler
tarafından yaratılmıştır. İlk olarak, Badara-
yana bu alanda bazı fikirler öne sürmüş.
Ardından çeşitli görüşler ortaya atılmıştır. Bu
görüşlerin hepsi, metafizik açıdan “Brah-
man” kavramını incelerler.
Badarayana'ya göre, Brahman ve
Atman birbirinden farklı iki kavramdır. Brah-
man'dan kâinat oluşur. Atman'dan bireyler
ortaya çıkar. Ama Atman'ın sebebi Brah-
man'dır. Bu görüşler, Mahayana Buddhist-
lerini oldukça etkilemiştir.
Gaudapada da Mahayana Buddhistlerin-
den etkilenerek, ilk defa “Advaita-teklik”
kavramına ağırlık vermiştir. Ona göre Brah-
man ve Atman birdir. Bu iki kavramı bir ikili
olarak (dvaita) ele almak yanlış olur.
“Advaita Vedanta” ekolünü asıl kuran şa-
hıs ise Sankara'dır. 780-820 arasında yaşa-
yan bu filozofa göre insan, çevresini mantıkî
yoldan analiz ederken, nesneler ve özneler-
den bahseder. Bunların arasındaki ilişkiler-
den yola çıkar ve bir hükme varır. Bu hü-
kümler bize dünyanın dar anlamda
idrakinden gelmektedir. Dünya izafîdir, geçi-
cidir ve bir bakıma hayaldir. Görünümden
(maya) ibarettir. Bu görünüşe aldanıp haki-
kati dünyada aramak, cehaletten doğar.
Cehaletten kurtulan kişi, bu görünümün
arkasında olanı sezebilir ve ancak böylelikle
“tat tvam asi”, “Sen O’sun” cümlesini an-
lar.
26

Brahman ile Atman'ın aynı
oldugunu anlayabilmek için, önce
kisinin geçici benliginin (jiva)
cehaletinden kurtulması gerekir. Bu
kurtulus (moksa) iki yoldan olur:
“Sadya-mukti” (anî kurtulus), üstün
seviyeli kisiler için bir yoldur ve
dünyevi zevklerden uzaklasmıs
olanların kendilerini hikmete (jnana:
tanrı bilgisi) vakfetmeleriyle
mümkündür.
“Krama-mukti” (tedricî kurtulus),
henüz dünyanın cazibesinden
kurtulamamıslar için bir yoldur ve te-
fekkür, ibadet, dua ve dinî ayinlere
yönelerek (upasana) gerçeklestirilir.
Dünya'nın etkisiyle değişime uğrayan ben
Jiva'dır. Jiva'yı tefrik eden kişi, asıl benliği
olan Atman'ı idrak eder.
Bu idrak ile özne-nesne ilişkisini gerektir-
meyen bir anlayış ortaya çıkmaktadır. “Tat
tvam asi” formülünü bu anlayışla gören kişi,
Brahman ile Atman'ın aynı olduğunu bile-
cektir.
Brahman ile dünya arasında bir ilişki kur-
mak mümkün değildir, çünkü biri mutlak
diğeri ise izafîdir. Fakat dünyevi açıdan
baktığımızda, Brahman bu dünyanın sebe-
bi olarak gözükmektedir.
Sankara'ya göre, Brahman'a ulaşmak
diye birşey olamaz. Zira Brahman ile
Atman aynı şeydir. Kişinin Atman'ı tefrik
etmesi için kendisini yüceltmesi gerekir, yok
etmesi değil. Çünkü Jiva yok edilirse,
Atman'ı tefrik edecek vasıta ortadan kalkar.
Bu tefrik halini yücelterek ancak Atman'ı
bilmek kabildir.
Sankara der ki, “eğer insan bu mutlak
Brahman'ı idrak edemezse, onu kişileştirir ve
İsvara (güçlü efendi) olarak anar.”
Sankara, geçici benliğin yarattığı engeli
ortadan kaldırıp, hakikatin tefrik edilmesinde
bulur kurtuluşu. Ramanuja ise, varılacak
hedefin tanrıyla münasebet kurmak olduğu-
nu söyler. Bu münasebet, ibadet yoluyla
olur. Dua ve ibadetin getirdiği iman ile
sadakat, kişiyi tanrı sevgisine ve ilahi aşka
sokar. Bu durumda, sezgi yoluyla tanrısal
hakikate kavuşmak mümkündür. Bunun
sonunda, insanın kişiliği silinip kaybolmaz.
Aksine, Atman olarak Brahman'da imanının
karşılığını bulur ve ebediyete kavuşur.
Vedanta ekolü, getirmiş olduğu tanrısal
lütuf (prasada), iman (sraddha), ibadet
(bhakti) gibi kavramlar ile kurtuluşu (mukti)
27

“Visistadvaita” görüsünü ortaya
atan Ramanuja'ya göre, Atman ve
Brahman, ferdi ve bütünsel olmak
üzere bir bütünü olusturur.
Brahman, yoktan var etmemistir.
Kâinatın ortaya çıkısı, bir çesit
degisimin sonucudur. Yeni bir seyin
yaratılması degildir.
Brahman, kendisinde meydana
getirdigi bir degisiklik sonunda, önce
süptil bir ortamı olusturmus ve bu or-
tamdaki suurlu ve suursuz varlıkların
daha yogun bir ortama itilmesinden
de kâinatı meydana getirmistir.
öğütleyerek, Bhagavad-gita öğretisini can-
landırmıştır. Hinduizmi oluşturan dinlerin bir-
çoğu, Vedanta felsefesinden etkilenmiş
durumdadırlar.
Hindistan'ın batıda en tanınmış filozofu
olan Ramakrişna (1836-1886), geçirmiş
olduğu safhalar bakımından dikkate değer
bir kişidir. Yedi yaşında başlayan öğrenme
arzusu, onu sırasıyla önce çeşitli Hint dinle-
rine itmiş, daha sonra da İslamiyet’e ve
Hıristiyanlığa. Bütün bu öğretileri benimse-
yerek hayatı boyunca mistik vizyonlar içinde
yaşamış olan Ramakrişna, elli yaşında kan-
serden ölmeden önce şunu ifade etmiştir:
“Rama, Krişna, Şiva, Kali, Allah, İsa'nın
babası. Gördüm ki bütün bunlar tek bir
tanrıya verilen isimler ve her bir yolu
takip eden sonunda O'na ulaşıyor. Farklı
olan, sadece yolların değişik yerlerden
geçmesidir.” Tanınmış bir dinî lider olan
Vivekananda onun talebesidir.
28
 Ramanuja gibi bir “Vaisnava”
(Visnu mezhebinden) sayılan Madhva,
Brahman'ı Visnu olarak kabul eder ve
bu tanrı ile ruhlar arasında kesin bir
ayırım yapar (dvaita).
Ruhlar, ezelden beri Karma kanunu
sebebiyle maddeye baglıdırlar ve
meleklerin (deva), insanların,
hayvanların, cinlerin bedenlerinde bu
kâinatta bulunurlar.
“Madde” ve “Ruh”, Visnu ile
birlikte daima var olacaktır. Bunların
birlesmesi söz konusu degildir. Insanın
hedefi, iffetli olmak, cehaletten
kurtulmak, arzulardan, Karma'dan ve
maddeden sıyrılmaktır. Bu seviyeye
erisenler, Visnu’nun ilahi âleminde
ebediyen kalma hakkını kazanmıs
olurlar.
Madhva'ya göre, Visnu yaratıcı
degildir, idarecidir. “Madde ve Ruh”
üzerinde bir hâkimiyeti vardır ama
bunları yaratmaz veya yok etmez.
d. Sastralar:
Sastralar sutraları açıklamak için yazılmış
kitaplardır. Hint felsefesinde temel olarak
yaşamın dört amacı olduğu savunulur.
Bunların üçü birer sastrada anlatılmıştır.
(1) Artha
Yaşamın ilk amacı arthadır. Bu sözcük
“şey”, “nesne” anlamına gelir. Dokunulabilir,
sahip olunabilir, hoşa gider, yitirilir tüm nes-
nelerdir. İnsanın gündelik yaşamında bir evi
çekip çevirmesi, bir aile kurması, dinsel
ödevleri yerine getirmesi gibi şeyler için
gerekli olanları dile getirir. Kısacası insanın
elde etmek için peşinden koştuğu nesneler,
istekler anlamına gelir. Bütün bunların anla-
tıldığı kitap Arthasastra”dır.
(2) Kama
Yaşamın dört amacından ikincisi kama-
dır. Sözcük Sanskritçede “zevk”, “aşk” anla-
mına gelir. Hint felsefesinde Kama, aşk
tanrısı (Cupid)’nın tamamlayıcı parçasıdır.
Yeniden bedenleniş isteğine karşılık gelen
Kama öğretisinin anlatıldığı kitapsa Kama-
sastra”dır. (Kamasutra diye de bilinir).
(3) Dharma
Yaşamın üçüncü amacı dharmadır.
Dharma “evrenin yasası”dır; karşıtıysa
“kaos”tur (adharma). Adharma acıya neden
olur; bu acının sebebiyse istemedir. Buna
karşılık dharma dinsel, ahlâksal ödevler bütü-
nüdür. Ahlâksal eylemin yasasıdır. Bu öğreti-
nin anlatıldığı kitap Dharmasutra’dır. Hintlile-
rin en eski hukuk kitabıdır.
29

“
Giysi giymenin ve yemek
yemenin dengi yoktur. Bunun
dısında ne Buddhalar, nede
Patrikler vardır.”
Zenrin Kushû
Trivaga (üçlü öbek) denen dharma, kama,
artha dünya nimetlerini imler.
(4) Moksa
Yaşamın dördüncü amacı ise mokşa”dır.
Mokşa Sanskritçe "kurtuluşa erme" anlamına
gelir; sonul amaç, sonul iyidir. İlk üçünün hem
üzerinde hem karşısındadır. Hint dininde insa-
nın dinsel çabayla varmak istediği ruh durumu-
nu anlatır. Bu durumda kişi her türlü istekten
kurtulur.
Yazılı metinlerde; Artha (para), Kama (haz)
ve Moksha (ölümsüzlük) gibi İnsan oğlunun 4
büyük hedefi arasında Dharmaya en üst sıra
verilmiştir. Dharma tek başına; ölümsüzlük,
sonsuz mutluluk, en üst seviyedeki bilgi ve
barışın kapısıdır. Dharma ile uyumlu bir hayat
süren kişiler Mokşa (Özgürlük-Kurtuluş) veya
kişisel özgürlüğe ulaşırlar.
30
 2. Dharma
Dharma sanskritçe taşımak, katlanmak,
çekmek, yüklenmek anlamına gelen “dhr”
kökünden gelmektedir. Hint felsefesinde;
Dharma kelimesi evrenin devamını sağlayan,
sürdüren şeyle ilgilidir. Örneğin insanlık,
insanlar tarafından yerine getirilen dharma
tarafından desteklenir, sürdürülür.
Dharma; sonsuzluğun üzerinde sonsuzlu-
ğa dahi yön veren değişmeyen kanunlar ve
mutlak adaletin gerçekleşmesidir. Dharma”-
nın yanı sıra bir de “ssvadharma” kavramı
vardır ki, bu da aynı yasanın kişisel boyutta
işleyişine verilen addır. Yani dharma kozmik
”Aldanma” varoluşun yasasıyken; svadharma sadece
bireysel varoluşun yasasıdır.
Maku mozo
(Bir dönem ögrencilerinin bütün
sorularını istisnasız bu sekilde
yanıtlamıştır.)
Doğal olarak svadharma, dharma”nın işleyi-
şiyle uyumludur. Bu iki kavram; makrokoz-
mik ve mikrokozmik yasalar olarak adlandı-
rılabilir.
Bunların yanı sıra bir de “karma” kavramı
vardır. Bazıları tarafından svadharma”nın
yerine kullanılan olan bu kavram aslında
dharma”nın bir işlevidir ve genel olarak
“nedensellik yasası” diyebileceğimiz bir
anlamı vardır. Bireyin dharma”ya uyumlu ya
da uyumsuz fiiller (düşünceler dahil) ortaya
koymasının neticesi olarak karma oluşur ve
fizikteki etki-tepki yasasının kozmik bir karşı-
lığı olarak bu fiillerin tepkimesi meydana
gelir ve bu da “karmik çark” denilen
döngüyü başlatır.
31
 Zen sisteminde Karma Yasası
öte-âlemdeki yasamı ve tekrar dogus-
ları belirleyen Evrensel Neden-
sellik Yasasıdır.
Hiçbir neden, herhangi bir sonuç
yaratmadan yok olup gitmez.
Yapılan hareketlerin karsılıgı olarak
yasanması gereken sonuçların planlı ve
programlı bir sekilde düzenlenmis hali-
ne “Karmik Plan” denir. Kisi her an
iradesiyle yeni hareketler yapmakta
oldugundan karmik plan kısmen belirli,
kısmen olusum halindedir.
Samsara; reenkarnasyon ya da
yeniden dogum döngüsünü anlatan bir
kavramdır.
Samsara'nın sonsuz ölüm ve yeni-
den dogum zincirinden nasıl kurtula-
nılacagı Budizm ve Hinduizm'de esas
konulardan biri olmustur. Budizm
bodhi (aydınlanma) cevabını verirken,
Hinduizm'de ise moksa'dır.
Batı dünyasında Dharma sözcüğü Anlamlarından bazıları şunlardır:
çoğu zaman din anlamına gelecek şekilde
(1) Evrenin düzenini ve ruhsal gelişi-
algılanmaktadır. Doğu felsefesinde ise
mi sağlayan kozmik doğa yasaları. Bu yasa-
dharmayı bir din olarak algılamak sözcüğü
lardan ikisi karma yasası ve samsara
dar bir kapsama sınırlamaktır. Dharma canlı
yasası‘dır,
varlığın doğal uğraşına işaret eder. Din keli-
(2) Ulu düzen, hakiki doğa,
mesi ise belli bir tip inancı kasteder. Örne-
ğin; nerede ateş varsa orda ısı ve ışık vardır, (3) Hakikat,
ısı ve ışığın ateşin dharmasıdır. Ateş
(4) Vazife,
dharmasını değiştiremez. Aynı şekilde, akış-
(5) Doğruluk, erdem, ahlak, bilgelik,
kanlık suyun içsel özelliğidir ve bu nitelik
değiştirilirse, daha fazla su olarak düşünüle- (6) Öğreti, yüksek hakikate götüren
mez. Bugün Hindu olan, yarın bir Hristiyan yol,
ya da Müslüman olabilir. Bu şekilde inançlar
değiştirilebilir ama bireysel ruhun dharması
asla değiştirilemez.
Doğu dinleri ve mistisizminde Dharma pek
çok farklı anlamda kullanılmaktadır.
32
Dharma’nın Gita’daki diger anlamları;
1. Etik veya ahlaki kurallar, töre
kuralları,
2. Ölümsüz kanun,
3. Davranıs kanunu,
4. Yasamın kanunu, görevleri,
5. Geçmiste yapılanlarla ilgili karma
görevleri,
6. İnsan dogasına uygun görevler,
7. İlahi bilinç, Bilinçlilik prensibi,
8. Bir ırkın görevi, Toplumun beyni,
9. Dünya, ülke, topluluk, arkadaslar,
ve tüm iliskilerimize yönelik görev-
lerimiz,
10. Çevremize karsı yükümlülüklerimiz,
11. Problem yasamadan, hayattaki
a. Gita”da Dharma;
Gita”ya göre Dharma “Varoluş Kanunu”dur. (3) Varoluş kanunu,
Dharma en üst prensibimiz, kaynağımız,
(4) Gelenek,
kaidemizdir, bu da mutlak olandır. Gita her-
(5) Kültür,
şeyin Dharma”ya uygun olarak yapılması
gerektiğini savunur. (6) Düzen,
Gita insanoğlu ile doğasını, gerçeğin (7) Sistem,
doğasını ve bu ikisi uyumlu olduğu zaman
(8) Disiplin,
doğru yaşamın nasıl başlayacağını izah
eder. Dharma “takip edildiğinde insan için (9) Hareket tarzı,
faydalı olandır”. Bütün davranışların kendi- (10) Davranış el kitabı,
sine göre yapılması gerektiği bir davranış el
(11) Aile ve toplum gelenekleri,
kitabıdır.

görevlerin nasıl yapılacagı, Dharma kelimesi Gita”da birçok anlamda (12) Yaşça büyükler, Din ulemaları
12. Ruhsal hayat için saglıklı olan, ve büyükleri tarafından karar verilen mutlak
kullanılmıştır;
13. Dogru olarak yasamak, emirler,
14. Nihai mutluluk, (1) Kanun,
(13) Özellikler,
15. Neyin dogru, neyin yanlıs oldugu-
(2) Kurallar,
nu ayrıt etmemizi saglayan bilim,
16. Varlıgın ilahi kıvılcımı,
33

Bhagavat Purana’ya göre
Dharmik bir yolda sürdürülen dogru
bir yasamın 4 özelligi vardır;
1. Sadelik (tap),
2. Temizlik, saflık (shauch),
3. Merhamet, sefkat (daya),
4. Dogruculuk (satya).
Adharmik veya dogru olmayan
yasam tarzının 3 kusuru vardır;
1. Gurur, kibir (ahankar),
2. Temas, iliski (sangh) ve
3. Sarhosluk (madya)
Upanişadlarda, dharma tanrıya ulaşma- (1) Sabır (Dhriti),
nın birincil bilgisidir. Vedik metinler
(2) Bağışlayıcılık (kshama),
dharmayı, insanların tatmin olmuş ve mutlu
(3) Kendine hakimiyet, kendini
olmalarını sağlayan ve bozulma ve acı çek-
kontrol (dama),
mekten koruyan doğal evrensel kurallar
olarak tarif ederler. Dharma insanın hayatına (4) Doğruluk, dürüstlük
yön veren, şekillendiren ahlak kuralları ile (asteya),
ruhsal disiplinin birleşimidir. (5) Kutsallık (shauch),
Atharva Veda Dharma”yı sembolik olarak
(6) Muhakeme (dhi),
tarif eder; “Prithivim dharmana dhritam”
yani; “Dünyayı ayakta tutan Dharma”dır. (7) Duyguların kontrolu (indra-
iyanigrah),
İnsanın tanrıya ulaşmasını sağlayan herşey
dharma’dır. Ve insanın tanrıya ulaşmasına (8) Bilgi, eğitim (vidya),
engel olan herşey adharma”dır.
(9) Doğruculuk (satya),
Kadim bilge Manu tarafından kaleme
(10) Öfkelenmemek (krodha).
alınan Manusmriti”de Dharma”ya riayet için
10 olmazsa olmaz kuraldan bahsedilir;
34
 Dharmasastra'lar içinde en Manu”ya göre dharmanın olmazsa olmaz-
tanınmısı Manu-smriti
ları şöyle devam eder;
denilen kanun kitabıdır.
(1) Şiddete baş vurmama,

“Sevgili dostum, sen (2) Gerçekçilik,

zannediyorsun ki,
(3) Haset olmama,
Etrafında kimse kalmayınca,
tek basınasın. (4) Beden ve zihinin saflığı,
Ama sunu unutma, kalbinde Bundan dolayı Dharmik kurallar sadece
daima var olan, kişiyi değil tüm toplumu yönetir.
iyi ile kötüyü ayırteden bir yargıç
Rishi Kanada “Vaisesika”da dharma’yı
duruyor.”
“dünyevi keyifi sunarken mutlak saadete
yönlendiren” olarak tanımlamaktadır.
“Her kim ki arzularına gem
vurur, Dharma sadece mutlak gerçeklik ile ru-

“Kendi içindeki nefret ve hun birleşmesi/uyumu için değil, hem mutlak

sevgiyi yok eder, saadet hem de dünyevi keyif için yapılması
Ve dünyada kimseye fenalık gerekenleri önermektedir.
yapmazsa,
Onun kazancı ölümsüzlüge
erismek olur.”
35

Hinduizm, dünyanın en eski
dinidir. Baslangıcı belli degildir ve
yazılı tarihten öncesine kadar uza-
nır. M.Ö. 3000 yıllarında Pre-
Harappa ve Harappa dönemlerinde
Indus uygarlıgı yıllarından kalma
çesitli Siva kalıntıları bulunmustur.
Belli bir kurucusu yoktur.
Hindu kutsal metinleri Sruti ve
Smriti olarak iki kategoriye ayrılır.
Sruti Sanskritçede "isitilen sey"
anlamına gelmektedir. Sruti'nin
kutsal kisilere (Risiler) iletilen ilahi
kayıtlar olduguna inanılmaktadır.
Vedalar, Upanisadlar ve Mahabara-
ta destanının bir bölümü olan
Bhagavad Gita Sruti kategorisi içe-
risindedir.
Smriti ise Sanskritçede "hatırla-
nan/korunmaya deger sey" anla-
mına gelmektedir. Dindeki otori-
tesi Sruti'den sonra gelir.
b. Hint Dharması:
Hint felsefesine göre; daha dünya üze- tutulurlar. Dharmaya uyum bu kuralın tanın-
rinde hiçbir din yokken, insanlar günümüzde ması ve onunla yaşanmasıdır. İnsanoğluna
Hinduizm’in temelini oluşturan ve “doğal iyi, doğru, erdemli olmayı sağlayan budur.
kurallar” olan Sanatana Dharma’ya uygun Dharma sonsuz mutluluk ve ölümsüzlüğü geti-
olarak yaşıyorlardı. (Sanatana başlangıcı rendir.
olmayan anlamına gelmektedir.) Krishna”-
Hint felsefesine göre Dharma insanoğlunun
dan çok önce var olan Rama zamanında
karakterini yücelten düşünce ve diğer mental
dharma vardır. Toplumlar insanların içlerine
faaliyetleri ihtiva ettiği gibi dışsal eylemleri de
yerleştirilmiş bulunan dharma sayesinde var-
ihtiva eder. Dharma ilahi kaynaktan gelir ve
lıklarını sürdürürler. Dolayısıyla Hint felsefe-
kişiyi ilahi kaynağa götürendir. Dharma kar-
sine göre Hinduizm hayatın başlangıcından
maşayı sona erdirip, birlik ve uyum getirendir.
itibaren vardır.
Herkesi birleştirmeye, saf ilahi bir aşk ve
Hint etiğinin kalbi dharmadır. Dharma tutan,
evrensel kardeşliği getirmeye yardım eden
devam ettiren, çeken şey anlamındadır. Bu
herşey dharmadır. Dharma sosyal yaşamın
dünyayı, insanları ve mikrokozmostan makro-
çimentosu ve idame gücüdür. Dharma
kozmosa herşeyi tutan, devam ettiren şey. O
ebedi ilahi kanundur. Tüm yaradılanlar bu
kuralları insanoğlunun dünyevi faaliyetlerini
düzenlemek üzere getirilmiştir. Zenginlik,
güçlü kanun tarafından var olurlar ve birarada
36

Hinduizm (Sanatana Dharma
veya Vaidika Dharma diye de bilinir)
genelde Hindistan ve çevresinde
inanılan çok kapsamlı ve genis bir
dindir.
güzellik ve sonsuzluğa götürür. Sonuç olarak
hem bu dünyada hemde devamında mutlulu-
ğu getirir. Öldükten sonra sizinle yalnız o
gelecektir. O insanlığın tek sığınağı, barınağı-
dır.
yazılı kaynakların en eskisi olan vedalar te-
mel ve son kaynaktır. Vedalar haricinde hiçbir
kaynaktan dharma anlaşılamaz.

Hinduizm'de en önemli ilke Diğer bir tanımlamaya göre dharma; kişiyi

dharmadır. Dharma, insanların sos-
mükemmelleşmeye ve zafere götürendir.
yal ve dini konumlarının geregi dav-
ranıs biçimlerinden, dini uygulama Tanrı ile birleşmeye götürendir. Kişiyi ilahi
tarzlarına kadar uzanan prensipler yapandır, tanrı katına çıkaran merdivenlerdir.
bütününe isaret eden bir kavramdır.
Vaiseshika Felsefe sisteminin kurucusu
Monist perspektiften, ikililige
Rishi Kanada, kaleme aldığı Vaiseshika
Düalizm, ortadogu dinlerindeki gibi
yüce bir Tanrı'ya dayalı deizmden, Sutralarında dharmanin tanımını şu şekilde
çok tanrıcılıga bütün ruhsal yolları verir; “Dünyada huzur ve refahı getiren ve
kabul eder. Her varlık kendi yolunu devamında acıları tamamen sona erdirerek,
seçmekte özgürdür; bunu ister dua
sonsuz mutluluğu getiren dharmadır.”
ile, ister inzivayla, ister meditasyonla
yapar, isterse fedakârca davranıslarla. Manu”ya göre; 4 Vedayı özümseyerek
Dinsel bayramlar, haç, kutsal ilahiler
yaşamın burada yazılan emirlere göre düzen-
ve evlerde tapınak uygulanan gele-
lenmesi dharmanın temelidir. Hint inanışına
neklerdir.
Hinduizmde bütün karmalar göre; dharma konusunda dünya üzerindeki
temizlenene, Tanrı fark edilene
kadar her varlık yeniden bedenlenir. 37
 c. Dharma”nın Yapısı;

Hinduizmde Dharma zamana, çevreye,

gelişmişlik derecesine ve bağlı olunan
topluma göre farklılık gösterir. Çeşitli ırklara,
cinslere, topluluk ve sınıflara göre farklı kural-
lar geliştirilebilmektedir. Yüzyılımızdaki
dharma onuncu yüzyıldaki dharmadan fark-
lıdır. Çeşitli insanlar için farklı görevler tanım-
lanmaktadır.

Ayrıca Dharmayı değiştiren şartlar vardır.

Çok ağır felaket dönemlerinde uygulanan
Apad-Dharma geleneksel dharmadan farklı
bir uygulamadır. Bir dönemde Adharma olan
diğer bir dönemde Dharma olabilmektedir.

38
• Samanya Dharma; (Genel,
evrensel Dharma.)
Hosnutluk, affedicilik, kendini
kontrol, çalmama, saflık, duyguların
kontrolu, yanlıs ve dogruyu ayrıt
edebilme, ruhsal bilgi, gerçekçilik ve
öfkelenmeme evrensel Dharma ile
ilgilidir
• Visesha Dharma; (Özel Bireysel
Dharma)
Sosyal sınıfların kuralları ve yasam
kuralları bireysel dharmadır
• Sanatana Dharma; (Ebedi
Dharma),
Sanatana dharma Ebedi görev –
misyon demektir. Vedalardan
kaynaklanır, Yasayan en eski dindir.
Hinduizm de aynı adla “Sanatana
Dharma” olarak anılır.
d. Dharma”nın Çesitleri;
Dharma pekçok şekilde sınıflara ayrıl- (8) Manava Dharma (İnsanoğlu
maktadır. Dharması),
(1) Samanya; (Genel, evrensel
(9) Purusha Dharma (Erkek
Dharma)
Dharması),
(2) Visesha; (Özel Bireysel Dharma)
(10) Stri Dharma (Kadın Dharması),
(3) Sanatana Dharma (Ebedi
(11) Raja Dharma (Kral Dharması),
Dharma),
(12) Praja Dharma (Nesnelerin
(4) Varnasrama Dharma (Sosyal
Dharması),
sınıf ve düzenden kaynaklanan
Dharma), (13) Pravritti Dharma (Dünyevi
hayata ilişkin Dharma)
(5) Svadharma (Kişisel Dharma),
(14) Nivritti Dharma (Ruhsal hayata
(6) Yuga Dharma (Çağın Dharması),
dair Dharma)
(7) Kula Dharma (Ailevi Dharma),
39
 e. Diger Felsefe ve Dinlerde
Dharma;
Plato, Sokrat, Aristo, Kant ve diğer batılı
düşünürler ahlaklılık, misyon
doğruculuğu hayatın hedefleri arasına
koymuşlardır.
Tüm dinlerde de dharmanın belirli yönlerine
belirli paralellikler vardır.
Hint felsefesindeki “dharma” ifadesi İslam
felsefesinde “ilke-yasa” veya “şeriat”a karşı-
lık gelmektedir.
İslam geleneğinde yasa kavramıyla ev-
renin (Sonsuz sayıdaki alemlerin) durmaksı-
zın devam ederek işleyen çarkı ifade edil-
mektedir. Yine islam felsefesine göre bu çark
bir düzenin kaidelerini belirler. Bu da zorunlu-
luk ilkesidir. Yani her şeyin olması gerektiği
biçimde olması ve gerçekleşmesi.
Bir yönü ile islam felsefsindeki kader
ve kavramının da kaynağı budur. Bu konunun
dharma” ile belirgin olması “Yeryüzünde
“yasa-d
vuku bulan ve sizin başınıza gelen herhangi
bir musibet yoktur ki biz onu yaratmadan
önce, bir kitapta yazılmış olmasın. Şüphesiz
bu Allah’a göre kolaydır.” (57-22) ayeti ile
açıklanmaktadır.
“Bidayette Allah vardı, O’ndan önce baş-
ka bir şey yoktu. O’nun Arş’ı suyun üzerinde
bulunuyordu. Sonra gökleri ve yeri yarattı.
Sonra zikr, her şeyi yazdı." (Buhari), "Allah’-
ın ilk yarattığı şey kalemdir. Kalemi yarattı
ve; "Kıyamete kadar olacak şeylerin miktar-
larını yaz! dedi. Kim bu inanç dışında olarak
ölürse benden değildir." (Ebu Davud)
40
 Bu hadisler kader ve yasanın zorunluluk
biçiminde gerçekleşmesini ifade etmektedir.

İslam felsefesine göre değersiz bir fiil

olamaz ya da en önemsiz görülen fiil ve
düşüncelerin bile sonuçları yaşanacaktır.
Bunun yanı sıra tüm varoluş ve insanın
egosu hiçbir şeyden bağımsız değildir ve
tüm zihin ve fizik olayları bireysellikten öte
tek bir kudretçe yönetilmektedir.

İslam felsefesinde peygamber vasıtası

ile ulaştırılan ilahi kanunlar en üst kanunlar-
dır ve doğal olarak şeriattan önce gelirler.

41

“Buda nedir” diye sorulduğunda
Ma-tsu cevap verdi “Iste bizzat bu
zihin, bu Buda’dır”.
“Buda nedir” diye soruldugunda
Ma-tsu cevap verdi “Ne zihin ne
Buda”
“Buda nedir” diye soruldugunda
Ma-tsu cevap verdi “Senin zihnin,
o Buda’dır”.
Ma-tsu
3. Sonuç
Sadece Erdemli olmak ve erdemli bir ha- de daha az önemli olmayan bir halkasında
yat sürmenin ötesinde; yaşamda herkesin mütevazi bir yere sahibiz.
kendi çapında, kendi potansiyeline uygun
Dharma”yı bireye uyguladığımızda Sva-
“D
insanlığa karşı bir misyonu ya da misyonları
dharma’yı buluruz. Bu şekilde; Dharma, yani
vardır. Bizim yapmamız gereken şey, bir an
evrensel yasa; Svadharma’ya yani, her bire-
önce bu misyonun ne olduğunu bulup, onu
gerçekleştirmeye çalışmaktır. ye ait belirli bir göreve dönüşür. Çoğu bilim-
adamı, filozof, lider, kaşif, sanatkar gibi özel
Ancak çoğu insan için bu misyon son
ve üstün yetenekli insanların, insanlığa karşı
derece belirsizdir ve farkında olmaksızın
misyonu son derece açık ve belirgindir.
gelişir. Belli bir yerde belli bir zamanda
Çoğunluğu oluşturan sıradan insanlar ise,
olmak, belli bir şekilde davranmak ya da belli
farkında olmadan gerçekleştirdikleri ve bize
bir yerde ölmek gibi. İnsanlığın varoluşundan
son derece önemsiz gibi görünen misyonları
bu yana olan gelişimini bir zincir olarak dü-
ile insanlık zincirinin halkalarındaki yerlerini
şünürsek, pek çoğumuz doğum, yaşam ve
alırlar.
ölüm süreci içinde farkında olmadan yaptı-
ğımız şeylerle, bu zincirin çok önemsiz görü- Mahabharata’nın bir bölümü olan Bhaga-
nen ama aslında en önemli halkasından hiç vad Gita şöyle der;
42
 "Ve görevini (Svadharma) yerine getir, yaşanması gereken şeylerdir. Sonrakine

alçak gönüllü olsa da, büyük olmasa da, ulaşmadan önce bir önceki yaşanmak zorun-
dadır.
baska birininki olmasındansa, kisinin ken-
di görevinde ölmesi yasamdır, baskası- Bu düşünceyi iyice daraltıp, yalnızca bir
nınkinde yasamak ölümdür." tek insana da uygulayabiliriz. Her insan, ya-
şamı boyunca yaptığı bütün iyi, kötü, güzel,
Her bireyin kendine özgü bir doğal yasası
çirkin, erdemli, erdemsiz davranışlarının top-
vardır ve her birey varlığının kusursuz duru-
lamının ürünüdür. Bir tek hatasını ya da iyi
munu elde etmek için rolünün bütün gerekle-
davranışını yapmamış olsaydı artık o insan
rini yerine getirmelidir.
değil başka bir insan olurdu. Bizler tüm dav-
İnsanlığın, varoluşundan bu yana yaşa-
ranışlarımızın ve seçimlerimizin ürünleriyiz,
nan her şeyin bu günkü durumumuzda bir
keşke o zaman böyle yapmamış olsaydım
payı vardır. En önemsiz gibi görünen bir
dediğimiz davranışlardan bir tekini bile yap-
değişiklik, kendinden sonraki tarihte değişik-
mamış olsaydık bugünkü kendimiz
liğe yol açar. Sonuç olarak; yaşanan her
olamazdık.
şey, bugünkü durumumuzun varolması için

43
44
Kaynaklar

• Advanced Course In Yogi Philosophy And Oriental Occultism, Ramacharaka, Yogi,

Chicago, 1905

• All About Hinduism, Sri Swami Sivananda

• Khaur Khalsa, G. “Insanın Sekiz Yetenegi”, Dharma Yayınları, (2004)

• Essays on Philosophy and Yoga, Sri Aurobindo

• Mama Dharma (My Dharma), Sarva Dharman Parityajya

• What is Dharma And Its Relevance In All Religion.

• Dharma, Karma, Re-enkarnasyon, Pandora, Internet

• Hint Felsefesi, Internet

• Yasa ve Seriat, Mora Dogru, Internet

• Vikipedi, Özgür Ansiklopedi, Internet

• Nasuh Mahruki, Internet

• Hermetizm , M. Halûk AKÇAM - Ruh ve Madde Dergisi, 1981 Mart

45