Santral Sinir Sistemi Farmakolojisi

Santral Sinir Sistemi
Farmakolojisi
Uzm. Dr. Oğuz SARIYILDIZ
www.stetuskop.com
Nörotransmitter
Sentez Metabolizma
Genel olarak nörotransmitterler Salındıktan sonra ya metabolize

presinaptik uçta sentezlenir.Bunun olurlar (özellikle Ach ve peptitler)
istisnası peptit transmitterlerdir ya da re-uptake’e (özellikle
ve bunlar nöron somasında monoaminler) uğrarlar
sentezlenir
Nörotransmitter Salınımı
Ca
Ca
Ach
Voltaj bağımlı Ca kanalları
Düşük Yüksek
(Hızlı) (Yavaş)
T L
N
Ko-transmitter
Ach VIP
NA Nöropeptit Y
Dopamin Kolesistokinin
5-HT Substance P / Enkefalin

Periferde Aksiyon Potansiyeli
“ya hep ya hiç”

SSS’de Aksiyon Potansiyeli
EPSP
SSS’de Aksiyon Potansiyeli
IPSP
Sumasyon
Nörotransmitterlerin Sınıflandırılması
Amid yapılı nörotr Dopamin

Noradrenalin / Adrenalin
Ach
Histamin
Aminoasit yapılı nörotr GABA
Glisin
Glutamat
Aspartat
Nükleotid yapılı nörotr ATP
Adenozin
Nörotransmitterlerin Sınıflandırılması
Peptit yapılı nörotr Hipotalamohipofizer hormonlar

(ADH, Oksitosin, ACTH, GH,
TRH, GnRH)
Endojen opioid hormonlar
(Enkefalin, Dinorfin, Endorfin)
Taşikininler (SP, CGRP,
Nörokinin A, Nöropeptit Y)
Barsak hormonları (VIP,
Kolesistokinin, Gastrin, İnsülin,
Somatostatin)
DOPAMİN
Dopa Dopamin
Dopa dekarboksilaz
B6
Dopamin sentezinde hız kısıtlayıcı enzim; tirozin

hidroksilaz enzimidir
SSS’de dopamin en yoğun olarak Nigrostriatal

Yolakta (özellikle Nuc. Caudatus) bulunur
Dopamin Reseptörleri
 D1 reseptörü
 En çok nigrostriatal yolakta bulunur
 Lokomotor sistemle ilgili hareketlerin başlatılmasında rol oynar
 D2 reseptörü
 Mesolimbik yollarda bulunur
 Ekstrapiramidal sistemle ilgili motor etkilerde rol oynar
 D3 reseptörü
 Daha çok limbik sistemde yerleşmiştir
 Emosyonel ve kongnitif süreçlerde önemli rol oynarlar
 D4 reseptörü
 Şizofren hastalarda bu reseptör sayısı artmıştır
 D5 reseptörü
Dopamin Reseptör Tipleri
D1
D2
Gi D3 Gs
D4
D5
Dopaminin Metabolizması
Dopamin
MAO-B
DOPAC
COMT
HVA
Dopaminin Hormonal Etkisi
Dopamin Prolaktin
TRH
Birlikte Salınan Hormonlar
Prolaktin / TRH
ADH / Oksitosin
NORADRENALİN
Katekolaminerjik nöronların
SSS’de en fazla bulunduğu yer;
locus coeruleus’dur
Noradrenalinin SSS’deki major
metaboliti MHPG’dir
Noradrenalin
SSS
Perifer MHPG
VMA
Noradrenalinin SSS’deki Reseptörleri
 1: Uyanıklık durumuna neden olur

 2: Presinaptik olarak oto-reseptör
görevi görür. İnhibitör niteliktedir
(sedasyon)
 1-2: SSS’de yaygın olarak bulunur.
Bu sistem aktivatör niteliktedir
Noradrenalinin Hormonal Etkisi
Noradrenalin GnRH
ACTH
SEROTONİN
Triptofan 5-HT
Triptofan hidroksilaz
MAO-A
5-Hidroksiindol asetaldehit
Aldehit
dehidrogenaz
5-HİAA
SEROTONİN
 Serotonerjik yolakların büyük

kısmı Raphe sistemi içinde bulunur
 Raphe sistemi içinde çıkıcı ve inici
yollar bulunur
Serotonin Yolları
 Çıkıcı Yolak
 Beslenme davranışının düzenlenmesinde (iştahı
azaltır)
 Normal davranış kalıbının sürdürülmesi
 Uyku (uyanıklık  NREM  REM uyku
siklusunun düzenlenmesinde)
 İnen Yolak
 Ağrı duyusunun santrale iletiminde modülatör
olarak rol oynar
Serotoninin Hormonal Etkileri
5-HT ACTH
PRL
GnRH
Serotonin Reseptörleri
5-HT1 SSS
5-HT2 Damar/Trombosit
5-HT3 GİS
5-HT4 GİS/Kalp
5-HT1
5-HT1A Anksiyolitik etki
5-HT1B Otoreseptör
5-HT2C Şizofrenide (-) semptomlar
5-HT1D Migren patogenezi

Serotonin Reseptör Tipleri
5-HT1 Gi
5-HT2 Gq
5-HT3 İyon kanalı
5-HT4 Gs
MELATONİN
 Pineal bezde asetiltransferaz ve
metiltransferaz enzimlerince 5-HT’den
sentezlenir
ASETİLKOLİN
 SSS’de muskarinik ve nikotinik reseptörler
olmak üzere her iki reseptör de bulunur
 Beyindeki kolinerjik yolakların %80 kadarı
Meynert’in Nuc. Basalis’inden köken alır
 Nikotinik reseptörler; özellikle Medulla
Spinalisde -motor nöronları inhibe eden
Renshaw hücrelerinde bulunur
ASETİLKOLİN
 Öğrenme ve bellek gibi fonksiyonlarda

ve ekstrapiramidal sistemin dengeli
çalışmasında rol oynar
 Bu yolağın dejenerasyonu ile Alzheimer
hastalığı ve Huntington koresi arasında
bir paralellik gösterilmiştir
HİSTAMİN
 Beyinde histaminerjik nöronların en

fazla bulunduğu yer; ventral posterior
hipotalamus’tur
 Histaminde serotonin gibi iştahı
azaltır
 ACTH ve prolaktin salınımını artırır
GABA
Glutamik A. Valproik asid

Glutamik a.
Vigabatrin
dekarboksilaz
GABA (-)
GABA
transaminaz
Süksinik semialdehit
GABA Reseptörü
A ve B olmak üzere 2 alt tipi

bulunmaktadır:
GABA-A: Klor kanalı içerir
GABA-B: Gi ile kenetli reseptördür
Her ikisi de inhibitör niteliktedir
GABA-A Reseptörü


 Cl-


GABA Reseptörleri
 GABA-A reseptörü
 Pikrotoksin ve Pentilentetrazol Cl kanalı
antagonistidir
 GABA-B reseptörü
 Baklofen tarafından aktive edilir,
Faklofen ve Saklofen tarafından ise
antagonize edilir
GLİSİN
 İki reseptörü bulunmaktadır
 Glisin A reseptörü: GABA reseptörü gibi
Cl kanalıdır. Özellikle M. Spinalis’de gri
maddede bulunmaktadır
 Glisin B reseptörü: Glutamat NMDA
reseptörleri üzerinde bulunur. Glisin A
reseptöründen farklı olarak eksitasypn
yapar
GLİSİN
Tetanoz toksini: İnhibitör

nöronlardan presinaptik olarak
glisin ve Ach salınımını inhibe eder
Striknin: Postsinaptik olarak
Glisin-A reseptörlerini bloke eder
GLUTAMAT
Glutaminaz
Glutamin Glutamat
Glutamin sentetaz
Beyin ve omurilikte ana eksitatördür
 Beyinde EPSP’in ve “long term potentiation”

oluşumunda primer rol oynamaktadır. Bu
olayın öğrenme ve bellek oluşumunda en
önemli mekanizma olduğu düşünülmektedir
Glutamat Reseptörleri
 NMDA (N-metil-D-aspartat): Na-K-Ca
kanal tipi reseptördür. Fensiklidin (PCP) bu
reseptörün selektif antagonistidir
 AMPA
 Kainat reseptörleri
HİPNOSEDATİF İLAÇLAR
 Bu ilaçlar doz bağımlı olarak SSS’ini
non-selektif deprese ederler
Barbitürat Benzodiazepin
anksiyolitik
anksiyolitik hipnotik
hipnotik
Hipnosedatiflerin Etki Mekanizmaları


 Cl-




 Cl- -
Cl -
Cl


 Her iki ilaç grubu; klor (Cl-) kanallarını açıp

hücre içine (-) yük girmesine yol açarlar.
Böylelikle hücrenin negatifliğini artırıp
(hiperpolarizasyon) hücrenin uyarılabilirliğini
baskılarlar
 Sonuçta; aksiyon potansiyelinin oluşumunu
inhibe eder
Hipnosedatif İlaçların Ortak Özellikleri
 Doz bağımlı olarak; uyuşukluk, sedasyon,

somnolans, uyku ve koma oluştururlar
 Yüksek dozlarda nörolojik, kardiyovasküler
sistem ve GİS üzerinde de depresan etkileri
bulunmaktadır
 Solunumu deprese ederler, ancak antitussif
etkileri yoktur
Analjezi oluşturmazlar
Antikonvülsan etkilidirler
Çizgili kas gevşetici etkileri vardır
 Uykunun REM dönemini ve NREM’in 4. fazını

kısaltırlar
 Psişik ve fiziksel bağımlılık oluştururlar
 Etkilerine karşı tolerans ortaya çıkartırlar
 Artık etkileri bulunmaktadır
Uzun Etkili Bz/Barb Artık etki daha fazladır
Kısa Etkili Bz/Barb Bağımlılık, tolerans ve uyku bozukluğu daha fazladır

1 Dakikalık Periyotta
Normal 10 kere / 1 sn
Benzodiazepin
Barbitürat
Normal 10 kere / 1 sn 10 sn
Benzodiazepin
Barbitürat
Benzodiazepin 15 kere / 1 sn
Barbitürat
Benzodiazepin 15 kere / 1 sn 15 sn
Barbitürat
Barbitürat 20 kere / 2 sn
Barbitürat 20 kere / 2 sn 40 sn
Metabolizma Ve Etkinin Sonlandırılması
 Bu ilaçlar lipofiliktirler ve çoğu karaciğerde

metabolize edilmektedir
 Fakat apobarbital (büyük oranda) ve fenobarbital
(%25 oranında) değişmeden renal itraha uğrarlar
 Hipnotik olarak kullanılan kısa etkili
hipnosedatiflerin etkilerinin sonlandırılmasında;
beyinden redistribüsyon yoluyla uzaklaştırılmaları
önemli rol oynar
Hipnosedatif İlaçların Farklı Özellikleri
BENZODİAZEPİNLER BARBİTÜRATLAR
GABA bağımlı etki GABA’dan bağımsız etki

Büyük oranda ön-ilaçtır Ön-ilaç değildirler
Enzim indüksiyonu yapmazlar Enzim indüksiyonu yaparlar
Antitussif değildir Öksürük oluşturur
Analjezi yapmaz Hiperaljezi yapar
Anksiyolitik ve hipnotik Anksiyolitik ve hipnotik
olanları farklıdır olanları aynıdır
Hipnosedatif İlaçların Farklı Özellikleri
BENZODİAZEPİNLER BARBİTÜRATLAR
Daha az bağımlılık ve Daha fazla bağımlılık ve

tolerans tolerans
Daha az uyku bozukluğu Daha çok uyku bozukluğu
Terapötik aralıkları daha Terapötik aralıkları daha
geniş dar
Solunum/KVS depresan Solunum/KVS depresan
etkileri daha az etkileri daha fazla
Kas gevşetici etkileri daha Antikonvülsan etkileri daha
güçlüdür güçlüdür
Benzodiazepinler
Anksiyolitik Hipnotik
Alprazolam Nitrazepam
Klordiazepoksit Flunitrazepam
Klonazepam Flurazepam
Klorazepat Triazolam
Lorazepam Quazepam
Estazolam
Temazepam
Hem Anksiyolitik Hem Hipnotik
Etkili Benzodiazepinler
Diazepam
Midazolam
Benzodiazepinler
Uzun Etkililer Orta Etkililer Kısa Etkililer
Klorazepat Alprazolam Triazolam
Klordiazepoksit Estazolam Midazolam
Diazepam Lorazepam
Flurazepam Temazepam
Quazepam Nitrazepam
Medazepam Flunitrazepam
Halazepam Oksazepam
Prazepam
Benzodiazepinlerin Aktif
Metabolitleri
Diazepam, Klordiazepoksit, Klorazepat,
Prazepam, Halazepam
Desmetildiazepam (Nordazepam)
Oksazepam
Benzodiazepinlerin Aktif
Metabolitleri
Alprazolam, Triazolam, Midazolam,

Estazolam, Quazepam, Flurazepam
Hidroksi metabolitleri
Farklı Metabolit Oluşturmayan
Benzodiazepinler
Lorazepam
Oksazepam
Benzodiazepinlerin Etkileri
 Anksiyeteye karşı en etkili ilaçlardır
 Bellek zayıflaması (anterograd

amnezi) yapabilirler
 Çizgili kas tonüsünü azaltırlar
 Antikonvülsan etkileri bulunmaktadır

Benzodiazepinler
 Flurazepam
 Eliminasyon yarı-ömrü en uzun bdz’dir (Goodman
and Gilman’s)
 Diazepam
 Eliminasyon yarı ömrü en uzun bdz’dir (Katzung)
 Hızlı absorbsiyon ve redistrübisyona uğradığı
için; hipnotik olarak kullanılabilir
 Bdz’ler içinde antikonvülsan ve antiepileptik
etkisi en güçlüdür
Benzodiazepinler
 Alprazolam
 Primer olarak panik bozukluklarında kullanılır
 Klordiazepoksit
 Anksiyolitik etkisi en uzundur
 Alkol yoksunluk sendromunda ve sigarayı bırakanlarda
görülen anksiyeteyi engellemek için kullanılır
 Midazolam
 Triazolam
 En kısa etki süreli benzodiazepindir
Flumazenil
 Selektif Bdz. antagonistidir
 İntihar amacıyla Bdz. alanlarda ve

hepatik ansefalopatide kullanılır
Barbitüratlar
Uzun etkililer Orta etkililer Kısa etkililer Çok kısa etkililer
Fenobarbital Pentobarbital Sekobarbital Tiopental

Barbital Allobarbital Heksobarbital Metoheksital
Amobarbital Tetrabarbital Thiamylal
Butalbital
Siklobarbital
Butabarbital
Aprobarbital
Barbitüratların Etkileri
 Benzodiazepinlere göre daha güçlü

antikonvülsandırlar (en güçlüsü;
fenobarbital)
 Bu etkisine karşı tolerans gelişmez
 Çocuklardaki febril nöbetlerde ilk
tercih olarak kullanılırlar
Barbitüratlar Antikonvülsan Etki
Benzodiazepinler Anksiyolitik Etki
Opiyatlar Miyotik Etki

Konstipan Etki
Tolerans Gelişmez
 Kern ikterus tedavisinde kullanılırlar
 İki mekanizma nedeniyle bu endikasyonda
kullanılırlar
 Karaciğerde bilirubini parçalayan mikrozomal
enzimleri indüklerler. Yani glukuronil
transferaz enziminin aktivitesini artırırlar
 Bilirubini bağlayıp atılmasını sağlayan Y
proteininin düzeyini yükseltirler
 Beyin kan akımı ve oksijen tüketiminde
azalma
 Göz içi basınçta düşme
 Safra oluşumu ve safra akımında artış
(kolerezis)
 Laringospazm ve öksürük
 Hiperaljezi
Barbitüratların İndükledikleri
Enzimler
 Sit p-450
 Barbitüratlar; D ve K vitamini, steroid hormonlar ve oral
kontraseptiflerin yıkımını artırırlar
 Glukuronil transferaz
 Aldehit dehidrogenaz
 ALA sentaz
 Porfirin sentezinde artma oluştururlar. Porfiria vareigata
ve akut intermittan porfiriada kullanılmaları kontrendikedir
Porfiria’da Kontrendike İlaçlar
Barbitüratlar
Karbamazepin
Griseofulvin
Atipik Benzodiazepin
Agonistleri
 Benzodiazepin yapısında değildirler,
ancak benzodiazepin reseptörlerine
parsiyel agonisttirler
 Daha az sedasyon, tolerans ve
bağımlılık oluştururlar
 Antikonvülsan ve kas gevşetici etkileri
bulunmaz
Atipik Benzodiazepin
Agonistleri
 Zolpikon / Zolpidem / Zaleplon
 Tüm hipnosedatif ilaçlar arasında fizyolojik uykuyu en az
değiştirenlerdir
 Suriklon
 Alpidem
 Abekarnil
 Bretazanil
 İmidazenil
Buspiron / Flesinoksan / Gepiron / İpsapiron
 Limbik sistemdeki 5-HT1A reseptörlerine

parsiyel agonistik etki gösterirler
 Hipnotik, antikonvülsan ve kas gevşetici
etkileri yoktur
 Alkolle etkileşmezler
 Sedasyon, tolerans ve bağımlılık
oluşturmazlar
Diğer Hipnosedatifler
 Kloralhidrat
Alkol dehidrogenaz enzimince
trikloretanol’e dönüşerek etki gösterir
 Paraldehid
Metaboliti olan asetaldehit belli oranda
(%25) akciğerlerden itrah edilir
 Meprobomat
Benzodiazepin Barbitürat Meprobamat
Anksiyolitik +++ + ++
Kas gevşetici +++  ++
Antikonvülsan ++ +++ 
Uykuda bozulma  ++ ++
Bağımlılık + ++ +++
Tolerans + ++ +++
NÖROMUSKÜLER BLOKÖRLER
 Bu ilaçlar çizgili kaslardaki nöromusküler
kavşak nikotinik reseptörlerini bloke ederler
 Hepsi İV olarak kullanılır
 SSS’e girmezler
Nöromusküler Kavşak
Ach
Ach
Nöromusküler Kavşak
Ach
Ach
Kompetetif Blokaj
REVERSİBL
Ach
Ach
Kolin esteraz
Kompetetif Blokaj
REVERSİBL
Ach
Ach Ach
Ach Ach Ach
Ach Ach
Ach Ach Ach Ach
Ach
Ach Ach Ach
Nondepolarizan Blokaj
Nonkompetetif Blokaj
İRREVERSİBL
Ach
Ach
KolinAch
esteraz Ach
Ach
Ach Ach Ach
Ach Ach
Ach Ach Ach
Ach
Ach Ach Ach
Depolarizan Blokaj
Depolarizasyonla Blok
Kompetetif Blokörler
 Çizgili kasları belli bir sıraya göre

bloke ederler
En çabuk bloke olan kaslar
 Göz, yüz, orofarenks ve parmaklardaki ufak
kaslardır
En geç bloke olan kaslar

 Diyafragma ve interkostal kaslar
 Bu ilaçlara karşı duyarlılığın arttığı
durumlar
Bazı antibiyotikler (Aminoglikozidler,
linkozamidler, polimiksin B)
İnhalasyon genel anestezikleri
Ca kanal blokörleri
Myastenia gravis
Hipokalemi
 D-Tübokürarin
 Belirgin histamin salınımına yol açar
 Hipotansiyon ve bronkokonstrüksiyon ortaya
çıkartır
 Atraküryum Bezilat / Cisatraküryum Bezilat
 Plazmada non-enzimatik olarak (Hoffman
eliminasyonu), yani kendiliğinden parçalanır
 Bu nedenle karaciğer ve böbrek bozukluklarında
rahatlıkla kullanılabilir
 Panküronyum
 Sadece nikotinik reseptörleri değil, kalpteki M2
reseptörleri de bloke edip taşikardi oluşturur (Bu
etkiyi en belirgin olarak Gallamin oluşturur ancak
artık kullanılmamaktadır)
 Yaptığı blokaj en uzun süren nöromusküler

blokördür
 Roküronyum
Nondepolarizan nöromusküler blokerler
içinde etkisi en çabuk başlayandır
 Mivaküryum
Nondepolarizan nöromusküler blokerler
içinde etkisi en kısa sürendir
Eliminasyonları
Spontan Psödokolinesteraz Böbrek Karaciğer Böbrek + Kc
Atraküryum Mivaküryum Gallamin Veküronyum Panküronyum

Cisatraküryum Süksinilkolin Tübokürarin Roküronyum Pipeküronyum
Doksaküryum Rapaküronyum
Metokürin
Nonkompetetif Blokörler
 Sinir kas kavşağındaki nikotinik reseptörlere irreversibl olarak
bağlanır
 Reseptörleri sürekli olarak uyarırlar ve buna bağlı tetanik bir
depolarizasyon oluşturur
 Buradaki sorun reseptörün uyarılmaması değil tam tersine
aşırı uyarılmasıdır. Bu şekilde aşırı uyarılma ile oluşan
antagonizmaya; depolarizasyon ile blokaj denir

Depolarizasyonla Blok Oluşturan İlaçlar
Nikotin
Süksinilkolin
Lityum
 Süksinilkolinin yaptığı nöromüskuler blokaj, antikolinesterazlar
ile azaltılmaz, tam tersine artırırlar
 Çünkü kolinesteraz enziminin inhibe olmasıyla, asetilkolin
yıkılamayıp birikir ve zaten süksinilkolinin yaptığı aşırı uyarıya
birde biriken asetilkolinin etkisi eklenir. Reseptörler bu sefer
daha da fazla uyarılacağı için oluşan blokaj artar
 Kasların felç olma sırası kompetisyonlu blok yapanlarınkinden
farklıdır; solunum kasları erken bloke olur

 Süksinilkolin
 Tüm kas gevşeticiler içerisinde etkisi en çabuk başlayan ve
en kısa sürendir
 Çünkü plazmada psödokolinesteraz enzimi tarafından
parçalanır
 Etkisi erken başladığı için endotrakeal entübasyonda
kullanılır
 İlk önce KVS’de asetikoline benzer muskarinik etki ile
bradikardi, daha sonra da sempatik gangliyonlarda
nikotinik etki ile taşikardi oluşturur
 Önce bradikardi, sonra taşikardi ortaya çıkartan üç
tane ilaç vardır:
 Atropin
 Süksinilkolin
 Dijitaller
 Önce taşikardi sonra bradikardi ortaya çıkaran ilaç:

 Kinidin
 En önemli yan etkilerinden birisi kaslarda
uzun süren spazm oluşturmasıdır (özellikle
masseter kası)
 Malign hipertermi oluşturabilir
 İntragastrik basınçta ve göziçi basınçta
artmaya neden olur
 Belirgin hiperkalemi yapar
Santral Kas Gevşeticiler
 Kas iskelet kaynaklı çizgili kas spazmlarının
ve bazı nörolojik hastalıklarda oluşan çizgili
kas spasdisitelerinin tedavisinde kullanılırlar
 İstemli kas hareketlerini inhibe etmeden
çizgili kas tonüsünü azaltırlar

Santral Kas Gevşeticiler
 Benzodiazepinler
 Bu gruptan diazepam ve klordiazepoksid
kullanılır
 Botulinum toksini
 Fokal distoniler (spazmodik tortikolis gibi),
blefarospazm, şaşılık, anal fissür ve hiperhidroz
tedavisinde lokal olarak kullanılır
 Siklobenzaprin
 Akut durumlarda tercih edilir
Selektif Etkili Santral Kas
Gevşeticiler
Baklofen
 GABA-B agonistidir
 Esas olarak omurilik kaynaklı
nörolojik hastalıklarda kullanılır
Diğer Kas Gevşeticiler
 Dantrolen Sodyum
 Sarkoplazmik retikulumdan Ca salınımını ve dolayısıyla kas
kasılmasını önler. Kas düzeyindeki etki ile çizgili kasları
gevşetir
 En önemli kullanım yeri malign hipertermi ve malign
nörolept sendromdur
 Riluzol
 Amiyotrofik Lateral Skleroz’lu hastalarda nöron
harabiyetini yavaşlatan bir NMDA reseptör antagonistidir
ANTİPSİKOTİK İLAÇLAR
 Şizofreni; SSS’de dopamin hiperaktivitesiyle
ilgili bir hastalıktır
 Etiyolojide en önemli bozukluğun; mezolimbik
ve mezokortikal traktuslarda dopaminerjik
aktivasyonda artış olduğu düşünülmektedir

D2 D3 D4
5-HT2C
5-HT7
SSS’de Dopaminerjik Yollar
Mezolimbik-mesokortikal Davranışsal ve emosyonel tepkiler
Nigrostirial İstemli hareketlerin koordinasyonu ve

başlatılması
Tüberoinfindibular Prolaktin salınımın inhibisyonu
Antipsikotik İlaçların
Ekstrapiramidal Yan Etkileri
 Akut distonik reaksiyonlar

 Parkinsonizm
 Akatizi (motor hareketlilik)
 Perioral tremor
Tüm bu yan etkilerin tedavisinde; antikolinerjik

ilaçların kullanılması yararlıdır
Tardif Diskinezi
 Bazal gangliyonlarda post-sinaptik D2

reseptör süper-sensitivitesine bağlı olarak
gelişir
 Başlangıç genellikle Bucolingomastikatuar
Sendrom (yüzde tikler, ağızda çiğneme,
dilin dışarı çıkması vb) şeklinde olur
Tardif Diskinezi Tedavisi
 Tardif diskinezi geliştiğinde; ilaç hemen

kesilmemelidir. Çünkü bu, durumu daha da
kötüleştirebilir
 Antikolinerjik etkili bir ilacın kullanılması

tardif diskineziyi daha da kötüleştirir.
Kolinerjik ilaçlar yararlıdır
Nöroleptik Malign Sendrom
 Kaslarda aşırı bir rijidite (opistotonus, trismus vb)
ilk bulgudur
 Lökositoz ve terleyememe ile birlikte aşırı bir ateş

oluşur
 Yüksek dozda katotoni, deliryum ve koma gelişebilir
 Tedavide; dopaminerjik ilaçlar ve dantrolen-

diazepam gibi kas gevşeticiler kullanılır
Fenotiyazin Türevleri
Hiperprolaktinemi
DA antagonisti Antiemetik
1 blokör Ortostatik hipotansiyon
Ach blokörü Antikolinerjik

Kilo alımı
Hist blokörü Sedasyon
Opiyat agonisti Hipotermi
Konstipasyon
 Prokonvülsan etkilidirler
 Normalde sedasyon oluşturan bazı ilaçlar
epileptik bir hastada prokonvülsan özellik
taşırlar
Antipsikotikler
Antidepresanlar
Opiyatlar
Antihistaminikler
Klorpromazin Tiyoridazin Flufenazin
En hipotansif
En hipotansif
En sedatif
En hipotansif
En sedatif
En hepatotoksik
En hipotansif En kardiyotoksik
En sedatif
En hepatotoksik
En sedatif Pigmenter retinopati
En hepatotoksik
En hepatotoksik Ejekülasyon inhibisyonu
Antiemetik etki 
En hipotansif En kardiyotoksik En antiemetik

Antiemetik etki 
En hipotansif En kardiyotoksik En antiemetik

En sedatif Pigmenter retinopati En antivertigo
Antiemetik etki 
Tioksantin Türevleri
 Bu ilaçlar D1 reseptörlerini daha belirgin

olarak bloke ederler
 Tiotiksen
 Klorprotiksen
 Klopentiksol
 Flupentiksol
 İflutiksol
Loksapin Türevleri
Loksapin Amoksapin
(AP) (AD)
 Loksapin
 Klotiapin
 Metiapin
 Zotepin
Butirofenonlar
 Klorpromazine göre D2 reseptörlerine

daha yüksek spesifiktirler
 Fenotiyazinler esas olarak hareket
bozukluğu ön planda iken;
butirofenonlar ise düşünce bozukluğu
daha belirginse tercih edilirler
Butirofenonlar
 Haloperidol
 Antikolinerjik etkisi yoktur
 Ekstrapiramidal yan etkileri en fazla olandır
 Psikiyatri acillerinde kullanılır

 Klorpromazin + Haloperidol + Biperiden
 Droperidol
 Nörolept anestezide kullanılır
Selektif Nöroleptikler
Bu ilaçlar D2 ve D3 reseptörlerini

selektif olarak bloke ederler
Sulpirid
 Aynı zamanda antidepresan etkisi de
bulunmaktadır
Pimozid
 En uzun etkili antipsikotiktir
Şizoafektif Bozukluklarda
Kullanılabilen İlaçlar
SSRI / Nöroleptik
Amoksapin
Sülpirid
Atipik Nöroleptikler
 Bu ilaçların antiserotonerjik etkileri

belirgindir
 D2 reseptörlerini bloke etmezler ve bu
nedenle ekstrapiramidal yan etkileri
çok azdır (tardif diskinezi yapma
potansiyelleri çok düşüktür)
 Klozapin
 Negatif semptomları olan dirençli şizofrenililerde etkili
bir ilaçtır
 D1, D3 ve özellikle D4 reseptörleri üzerine belirgin etkisi
bulunmaktadır
 Serotonerjik reseptörler içinde en belirgin olarak 5-HT2C
ve 7’yi bloke ederler
 Ekstrapiramidal yan etkileri en az olandır
 En az sedasyon oluşturandır
 Klozapin
 Prolaktin düzeyini değiştirmez
 En önemli yan etkisi; agranülositoz oluşturmasıdır
 Olanzapin ile birlikte antikolinerjik yan etkisi en çok olan
AP ilaçtır
 Kuetiapin
 En kısa etkili antipsikotiktir

Ekstrapiramidal Sedasyon Hipotansiyon Antikolinerjik
toksisite etki
Klorpromazin En fazla En fazla
Haloperidol Çok fazla En az
Klozapin En az En az Fazla Fazla
Olanzapin En fazla
Şizofreni Tablosu Oluşturan Maddeler
 Fensiklidin
 Amfetamin
 Kokain
 Alkol
 Opiyatlar
Fensiklidin: Katotonik şizofreni tablosu oluşturabilen halusinojen

bir maddedir. Glutamatın NMDA reseptörlerini bloke eder
ANTİDEPRESSAN İLAÇLAR
 Depresyonun nedeninin; SSS’de

katekolaminerjik ve serotonerjik aktivitede
azalma olduğu düşünülmektedir
 Depresyon tedavisinde temel yaklaşım;

 SSS’de noradrenerjik etkinliğin artırılması
 SSS’de serotonerjik etkinliğin artırılması

Antidepresan İlaçların Sınıflandırılması
Amin Re-uptake İnhibitörleri

 Non-selektif etkililer
 Selektif etkililer
MAO Enzim İnhibitörleri
 Non-selektif etkililer
 Selektif etkililer
Trisiklik Antidepressanlar
NA NA
NA NA
NANA NA
NA
 Non-selektif olarak NA ve serotonin re-uptake’ini
bloke ederler
 Antidepresan etki; 2-3 hafta sonra ortaya

çıkmaktadır
 Antikolinerjik yan etkiler oluştururlar
 -blokör etkileri vardır
 Histamin reseptörlerini bloke edebilirler (sedasyon)

 Psikozlu hastalarda psikoz agrevasyonu

oluştururlar
 DA’in reuptake’ini de bloke ederek
dopaminerjik aktiviteyi artırırlar
 Bipolar hastalıkta kullanılmamalıdırlar

(maniyi artırırlar)
Bipolar Hastalık
TAD Zehirlenmesi
 Bu ilaçlarla zehirlenmede iki bulgu öne çıkar

 Antikolinerjik bulgular
 Kardiyotoksik etki
 İntrakardiyak iletişimde yavaşlama oluştururlar (QT
intervalinde uzama)
 Akut zehirlenme halinde ölüm nedeni; ventriküler
aritmidir
TAD Zehirlenmesinde Tedavi
 Zehirlenme durumunda
 Antikolinerjik bulgular için fizostigmin
kullanılır
 Kardiyotoksisite nedeniyle de antiaritmik
olarak lidokain kullanılır
Lidokain Endikasyonları
 Dijital intoksikasyonu
 Trisiklik antidepresan intoksikasyonu
 Akut MI sonrası
TAD’larla İlaç Etkileşimi
 Alkol, hipnosedatifler ve SSS depresanları

gibi sedatif etkili diğer maddeler ile birlikte
kullanılmamalıdır
 MAO inhibitörleri ile birlikte veya onların

kesilmesini izleyen 15 gün içinde
MAO Tarafından Parçalanan
İlaçlar
TAD
SSRI
Antihistaminikler
Opiyatlar
TAD’larla İlaç Etkileşimi
 Guanetidin, metildopa ve klonidin gibi bazı
antihipertansiflerle birlikte kullanılırlarsa, bu
ilaçların antihipertansif etkilerini azaltırlar

 Çünkü bu antihipertansif ilaçlar; etkilerini nöron içinde
gösterirler ve dolayısıyla etki gösterebilmek için nöron
içine alınmalıdırlar. TAD’lar bu ilaçların nöron içine
alınmasını engeller
TAD’ların Kontrendikasyonları
Glokom
Prostat hipertrofisi
Karaciğer yetmezliği
Tüm kalp hastalıkları
Epilepsi
SSS’de Depresyon Oluşturmasına
Rağmen Prokonvülsan Etkili İlaçlar
Antipsikotikler
Antidepresanlar
Opiyatlar
 İmipramin
Çocukluk çağı depresyonu
 Çocukluk çağı depresyonunun en önemli nedeni
okul fobisidir
Enürezis nokturna
Panik bozuklukları
 İmipraminden başka SSRI ve Alprazolam’da
kullanılabilir
İmipramin Desipramin
Amitriptilin Nortriptilin
 Amitriptilin
 Antikolinerjik etkisi en fazla olandır
 Klomipramin
 Serotonin re-uptake’i üzerine etkisi oldukça
selektiftir
 Antidepresan ilaçlar arasında anti-obsesyonel
etkisi en güçlü olandır
 Desipramin
 NA re-uptake’ini en güçlü bloke eden AD ilaçtır
 Protriptilin
 En uzun etkili antidepresandır
 Amoksapin
 Bir antipsikotik olan loksapinin metabolitidir ve
kendisi de bir DA reseptör blokörüdür
 Hem bir nöroleptik hem de antidepresandır
 Ekstrapiramidal yan etki oluşturan tek AD’dır

Şizoafektif Bozukluklarda
Kullanılabilen İlaçlar
SSRI / Nöroleptik
Amoksapin
Sülpirid
Amoksapin DA Antagonisti AD
Bupropion DA Agonisti AD
Trisiklik Antidepresanlar
 NA Re-uptake’ine Daha Selektif Olan AD’lar
 Oksaprotilin
 Maprotilin
 Desipramin
 Protriptilin
 Nortriptilin
 Reboksetin
 Lofepramin
Atipik Antidepresanlar
 Nefazodon / Trazodon
 En kısa etkili antidepresan; nefazodon’dur
 Trazodon; kronik insomnia tedavisinde kullanılır
 Trazodon priapism oluşturmaktadır
 Bupropion
 Dopamin re-uptake’ine daha selektif bir antidepresandır
 Mianserin / Mitrazapin
 5-HT ve NA otoreseptörlerini bloke ederek, bu
nörotransmitterlerin salınımını artırırlar
 Mianserin; aplastik anemi oluşturabilir
Selektif Serotonin Re-Uptake İnhibitörleri (SSRI)
 Bu ilaçlar esas olarak serotonin geri alımını

bloke ederek, sinaptik kavşaklarda
serotonini biriktirirler
 SSS’de serotonerjik aktiviteyi artırırlar
 SSRI’lar obsessif-kompulsif hastalıkta

oldukça güçlüdürler
Obsessif-Kompulsif Hastalık
Klomipramin ve SSRI’lar
 Güçlü anksiyolitik ilaçlardır
 TAD ilaçlarla (imipramin) birlikte panik bozukluklarının tedavisinde
ilk olarak denenirler
 Serotonin iştahı azaltmaktadır
 Bu nedenle SSRI’lar bulimia nervosa tedavisinde etkilidirler
 Serotonin normal davranış kalıbının sürdürülmesinden
sorumludur
 Border-line kişilik bozuklarının tedavisinde kullanılır

 Fluoksetin
 Metaboliti olan norfluoksetin oldukça uzun etkilidir (t1/2=240 saat)
 Karaciğerde bazı sitokrom p450 iso-enzimlerinin potent bir inhibitörüdür
 Paroksetin
 5-HT re-uptake’ini en güçlü bloke eden AD ilaçtır
 Sitalopram
 5-HT re-uptake’ine en selektif olan AD ilaçtır
 Sertralin
 Fluvoksamin
 Sibutramin
 Obesite tedavisinde kullanılan bir SSRI’dır
NA re-uptake’ine en selektif Maprotilin / Oksaprotilin
5-HT re-uptake’ine en selektif Sitalopram
NA re-uptake’ine en güçlü Desipramin
5-HT re-uptake’ine en güçlü Paroksetin

MAO iNHİBİTÖRLERİ
 Non-selektif MAO inhibitörleri

 Hem MAO-A hem de MAO-B enzimini inhibe ederler
 Tranilsipromin
 Pargilin
 Fenelzin
 Nialamid
 İproniazid
 İsokarboksazid
MAO inhibitörleri
 Maklobemid
 MAO-A selektif inhibitörüdür
 Diğer antidepresanlardan farklı olarak etkisi daha çabuk
başlar (10 gün içinde)
 Atipik depresyonda oldukça etkilidir
 Re-uptake blokörlerinden farklı olarak; sağlam kişilerde
de psişik stimülasyon yapabilirler
 Antikolinerjik yan etkisi yoktur
 Sedasyon oluşturmaz
ANTİMANİK İLAÇLAR
 Lityum
 Bipolar hastalığın tedavisinde kullanılır
 Antimanik etkinliği daha belirgindir
 Sedatif etkisi yoktur
 Antimanik etkisi 1-2 hafta sonra ortaya çıkar
 Terapötik indeksi çok dar bir ilaçtır

Terapötik Aralığı Dar İlaçlar
Digoksin
Varfarin
Lityum
Bipolar Hastalık
Akut Tedavi Proflaksi
Antipsikotikler Lityum
Karbamazepin Karbamazepin
Benzodiazepinler
Valproik asid
Antimanik İlaçlar
 Etki Mekanizmaları
 İnozitol Monofosfataz enzimini inhibe
eder
 Serbest inozitol oluşamaz ve sinyal iletimi
yavaşlar
 Lityum aynı Na gibi hücre içine girer ve

Na’un yerine aksiyon potansiyeli oluşturur
Li = Na
Aksiyon Potansiyeli
Ca
Na
K
Aksiyon Potansiyeli
Li
Na
Aksiyon Potansiyeli
Depolarizasyonla Blok Oluşturan İlaçlar
Nikotin
Süksinilkolin
Lityum
Antimanik İlaçlar
 Yan Etkileri
 En sık oluşan ilk toksisite belirtisi
tremordur
 Lökositoz
 Poliüri ve natriüri
 Lityum, renal ADH cevabını azalttığı için
diabetes insipidusa benzer tablo gelişir
 Hipotiroidi
DI Benzeri Tablo Oluşturanlar
 Lityum
 Demekloksiklin
 Metoksifluran
 Alkol
Guatrojen Etkili İlaçlar
Barbitüratlar
Lityum
Antimanik İlaçlar
 Yan Etkileri
 Süte belirgin ölçüde geçtiği için emziren kadınlarda
 Bebekte hipotermi ve “floppy baby” sendromu (hipotoni,
siyanoz) oluşturabilir
 Gebelikte kullanılırsa fetal kardiyak anomaliler (Ebstein
anomalisi = malforme triküspit kapak + septal defekt)
gelişebilir
Antimanik İlaçlar
 Akut İntoksikasyon
 Şiddetli diyare, epileptik konvülsiyonlar, fokal nörolojik defisitler
ve koma gelişir
 İntoksikasyon Tedavisi
 GİS’den emilimini azaltmak için aktif kömür kullanmak çok faydalı
değildir. Çünkü Li, ufak moleküllü bir madde olduğu için aktif
kömür bu ilacı bağlayamaz
 Dializ yararlıdır
 Osmotik diüretikler, asetazolamid, triamteren ve metilksantinler;
lityumun atılımını hızlandırır
 Hipernatremi ise, lityumun tubüler reabsorbsiyonunu azaltacağı
için lityumun vücuttan atılımını artırır
Antimanik İlaçlar
Karbamazepin
 Akut antimanik etki gösterir
 Lityuma yanıt vermeyen olgularda
proflakside ilk tercihtir
Nöroleptikler (Haloperidol)
 Akut antimanik etki gösterirler
ANTİEPİLEPTİK İLAÇLAR
İlaç ne kadar süreyle kullanılmalıdır?
En az 2 yıl (tercihen 4 yıl) hiç nöbet

oluşmamış ise ilacın dozu tedrici olarak
azaltılıp kesilmelidir
Antiepileptik İlaçlar
Gebelikte hangi antiepileptik kullanılmalıdır?
Benzodiazepinler
 Fenitoin
 Na ve Ca kanallarını bloke eder
 SSS’deki ve periferdeki nöronlarda membran
stabilizasyonu oluşturur
 Parsiyel nöbetlere ve Grand-mal epilepsiye karşı

en etkili ilaçtır
 Absens tipi nöbetlere etkisizdir ve hatta durumu
kötüleştirir
Kural
 Grand mal epilepside kullanılan bir
ilaç; absens nöbetlerinde etkisizdir,
hatta durumu daha da kötüleştirir
 Bunun tam tersi de doğrudur. Yani
absens nöbetinde kullanılan ilaç,
grand-mal nöbetlerinde kullanılmaz
 Fenitoinin Yan Etkileri
 Yüksek dozda vestibülo-serebellar sistemde
disinhibisyon (ataksi, tremor, diplopi) oluşturur
 En erken oluşan toksik belirti nistagmustur
 Gingiva hipertrofisi
 Çocuk ve genç adelosanlarda en sık oluşan yan etkidir
 Hirsutizm
 Osteomalasi
 Fenitoinin Yan Etkileri

Megaloblastik anemi
 Folik asid kullanımını artırır ve folik asid
eksikliği oluşturur. Buna karşılık folik asit
ise, fenitoinin inaktivasyonunu artırmaktadır
Yaygın LAP
Hodgkin gelişim insidansını artırır
 Karbamazepin
 Moleküler yapısı bakımından TAD’lardan imipramine benzer
 Adenozin agonistidir
 Na kanal blokajı yapar
 Fenitoinin kullanıldığı tüm epilepsi türlerinde bugün için ilk
tercihtir
 Mental fonksiyonları en az etkileyen antiepileptiktir

 Karbamazepin
 Trigeminal ve glossofaringeal nevraljide en
tercih edilen ilaçtır
 Diabetes insipidus tedavisinde kullanılır
 Yapıca imipramine benzediği için antikolinerjik

yan etkileri en fazla olan antiepileptiktir
 Porfiriyalı hastalarda kullanılmamalıdır
 Fenobarbital
 Fenitoinin kullanıldığı epilepsi türlerinde
etkilidir
 Çocuklarda fenitoine tercih edilir
 Febril konvülsiyon tedavisinde ilk tercih
edilecek ilaçtır
 Primidon
 Esansiyel tremorda kullanılır
 Etosüksimid
 T tipi Ca kanal blokörüdür
 Absens tipi nöbetlerin primer ilacıdır
 Grand-mal epilepside tek başına
 Absens nöbetlerinde kullanılan ilaçlar
 Etosüksimid
 Valproik asit
 Lamotrigin
 Klonazepam
 Asetazolamid
 Trimetadion
 Sodyum Valproat (=Valproik Asid)
 Glutamik asid dekarboksilaz enzim aktivatörü ve GABA’yı
yıkan GABA transaminaz enzim inhibitörüdür
 T tipi Ca kanal blokörüdür
 Na kanal blokörüdür
 Hem grand-mal hem de absens nöbetlerinde oldukça

etkilidir
 En geniş spektrumlu antiepileptiktir
Hem grand-mal hem de absens

nöbetlerinde kullanılabilen ilaçlar
 Valproik asid
 Klonazepam
 Lamotrigin
 Zonisamid
 Sodyum Valproat (=Valproik Asid)
Myoklonik nöbetlerin en etkili ilacıdır
En önemli yan etkisi idiosenkratik olarak
fatal hepatit ve pankreatit yapabilmesidir
 Benzodiazepinler
Akut tedavi: Diazepam / Lorazepam
Proflaksi: Klonazepam / Klorazepat
 Vigabatrin
 GABA transaminaz enziminin irreversibl
inhibitörüdür
 Özellikle infantil spazmlarda kullanılır
 ACTH ve steroidler ile birlikte
 Felbamat
 Glutamat NMDA reseptörlerinin glisin bağlanma
yerini bloke eder
 Lamotrigin
 Glutamat ve aspartat salınımını inhibe
eder
 Na kanal blokörüdür
 Her tip epilepside kullanılır
 Lannox-Gastault sendromunda kullanılır
 Lannox-Gastault: Multipl epilepsi türleri ve
mental retardasyon
 Asetazolamid
 Karbonik anhidraz inhibitörüdür
 Absens nöbetlerinde kullanılır
 Trimetadion
 T tipi Ca kanallarını bloke eder. Absens
nöbetlerinde etkilidir. Ancak yüksek toksisitesi
nedeniyle artık kullanılmamaktadır
 En teratojenik olan antiepileptiktir
T Tipi Kalsiyum Kanal Blokörü
Antiepileptikler
Etosüksimid
Valproik asid
Trimetadion
ANTİPARKİNSON İLAÇLAR
DA/Ach
ANTİPARKİNSON İLAÇLAR
/Ach
DA
Parkinson
Antiparkinson İlaçlar
Dopaminerjik Etkinliği Antikolinerjikler
Artıran İlaçlar
Levodopa Benztropin
Bromokriptin Biperiden
Selegilin Triheksifenidil
Amantadin Klorfenoksamin
Lizurid Orfenadin
Pergolid Prosiklin
Apomorfin Bornaprin
Dopaminerjik Etkili İlaçlar
Dopamin prekürsörü Levodopa
DA reseptör agonistleri Bromokriptin
Lizurid
Pergolid
Apomorfin
DA salınımını artıranlar Amantadin
MAO-B inhibitörleri Selegilin
COMT inhibitörleri Tolkapon / Entakapon
 Dopaminerjik Etkili İlaçlar

 Bu ilaçlar hipo/bradikinezi ve rijidite gibi
belirtileri, tremora göre daha iyi
düzeltirler
 En belirgin düzelme bradikinezide görülür

Levodopa
Perifer SSS
Dopa dekarboksilaz
Levopa DA
Dopa
dekarboksilaz
(-) DA
Benserazid
Karbidopa
Levodopa
 L-Dopa’yı bir dopa dekarboksilaz enzim inihibitörü ile birlikte
kullanmanın iki avantajı vardır
 Periferde levodopa daha az dopamine dönüşeceği için SSS’e
geçen oranı arttırılmış (%10) ve böylece tedavi için gereksinilen
doz azaltılmış olur
 Periferde L-dopa’dan daha az dopamin oluşacağı için; levodopanın
periferik yan etkileri de azaltılmış olur. L-dopa’nın yan
etkilerinin nedeni; periferde dönüştüğü dopamindir

Levodopa
 Pridoksin
 Dekarboksilaz enziminin ko-faktörüdür ve
dekarboksilasyon reaksiyonlarını stimüle eder
 Levodopanın periferde bir dekarboksilasyon
reaksiyonu ile DA’e çevrimini artırarak,
levodopanın santral etkisini azaltır

Levodopa
 Yan Etkileri
 En sık görülen yan etkisi bulantı-kusmadır
 SSS’de bulantı-kusma merkezi olan Kemotrigger Zone (KTZ);
dopaminerjik reseptörlerden oldukça zengindir. Bu nedenle
SSS’de dopaminerjik aktiviteyi artıran bir ilaç, bu
reseptörleri stimüle ederek belirgin bulantı-kusma oluşturur

Levodopa
 Yan Etkileri
 Diskinezi
Uzun süreli kullanımla ortaya çıkar
  ve  reseptörlerin uyarılmasına bağlı

olarak; kardiyovasküler bozukluklar
 Coombs testi pozitifliği
Coombs testi pozitifliği ve otoimmün hemolitik
anemi oluşturan iki dopa soyadlı ilaç vardır
Levodopa
Metildopa
Levodopa
 Kontrendikasyonları
 Malign Melanom
 Dopamin melaninin prekürsörüdür
 Psikoz
 Şizofreni bir dopaminerjik hiperaktivasyondur.
Dolayısıyla dopaminerjik aktiviteyi artıran bir ilaçta;
mental bozukluğu artırır

 Dopamin reseptör agonistleri
 Bromokriptin
 Bir ergot alkaloididir
 Parkinson hastalığından başka, hiperprolaktinoma
tedavisinde de kullanılır
 D2 reseptörlerinin agonistidir
 D1 reseptörleri üzerine parsiyel agonist etki gösterir
 Eritromelalji ve parmaklarda spazm oluşturabilir
 Retroperitoneal fibrozis yapabilir
 Dopamin reseptör agonistleri
 Liruzid
 Postsinaptik D2 reseptörlerini aktive eder
 Pergolid
 Postsinaptik D1 ve D2 reseptörlerini aktive eder. Bu
nedenle bromokriptinden daha güçlüdür
 Kabergolin
 D2 reseptörlerini aktive eder
 En uzun etkili dopamin reseptör aktivatörüdür
 Selejilin
 Striatumda dopamini parçalayan MAO-B enziminin
irreversibl inhibitörüdür
 Hastalığın başlangıç döneminde kullanılır
 Entakapon / Tolkapon
 Periferik etkili COMT inhibitörleridir
 L-Dopa’nın SSS’e geçiş oranını artırmak için kullanılır

 Amantadin
 Dopaminerjik nöronlardan dopamin salınımını
artırarak ve geri alımını azaltarak etki gösterir
 Aynı zamanda antikolinerjik etkisi de bulunur
 Livedo reticularis (özellikle alt ekstremitelerde
mavi beneklenmeler) oluşturabilir
 Apomorfin
 D1 ve D2 reseptör agonistidir
 Santral etkili antikolinerjikler
 En belirgin olarak tremoru düzeltirler
 Biperiden
– Pallidal NMDA reseptörlerini de bloke etmektedir
 Benztropin
 Triheksifenidil
 Orfenadrin
 Bornaprin
 Dietazin
 Santral etkili antikolinerjikler
 Ruhsal durumda değişiklikler ve diğer antikolinerjik yan
etkiler (konstipasyon, görme bozukluğu, idrar retansiyonu,
ağız kuruluğu) oluşturabilirler
 Antikolinerjik ilaçlar SSS’de kolinerjik aktiviteyi
baskıladıkları için; mental yavaşlama oluşturup kognitif
fonksiyonları bozabilirler
SSS STİMÜLANLARI
1. Konvülsiyon Yapıcı İlaçlar (Analeptikler)
2. Psikostimülanlar
Konvülsiyon Yapıcı İlaçlar (Analeptikler)
 Bu ilaçlar solunumun hız ve derinliğini
artırırlar. Bu nedenle solunum depresyonunu
düzeltmek amacıyla kullanılırlar
 Başlıca kullanılış endikasyonları; KOAH ve
ventilasyon yetersizliğinin tedavisidir

 Kafein / Teofilin / Teobromin

 Metilksantinler olarak da adlandırılır
 Etki mekanizmaları
 SSS’de inhibisyon yapan adenozin reseptörlerini bloke
ederler
 Fosfodiesteraz enzimini inhibe ederler
 Sonuçta; nöronlarda cAMP ve cGMP düzeyini artırırlar

Metilksantinler
 Amfetaminler gibi psikostimülan etki oluştururlar
 Fakat amfetaminlerden farklı olarak; bellek fonksiyonları
üzerine herhangi bir etkileri yoktur
 Kafeinin SSS üzerine etkisi en fazladır. Teobrominin SSS
üzerine hiçbir etkisi yoktur
 Periferik damarları dilate etmelerine rağmen, beyin
damarlarını kasarlar (BOS basıncını düşürürler)

Metilksantinler
 Diüretik etkileri vardır
 Pozitif inotrop ve kronotrop etki gösterirler (en

fazla teofilin)
 Solunum merkezini güçlü bir şekilde stimüle ederler
(solunum merkezinin CO2 duyarlılığını artırır)
 Teofilin, bronş düz kaslarını gevşetir
 Mide asit salgısını artırırlar

 Doksapram
 En güvenli analeptiktir
 Pentilentetrazol / Pikrotoksin
 Striknin
 Medulla spinaliste post-sinaptik glisin-A
reseptörlerini inhibe eder
 Konvülsan ilaçlar içinde en az seçici olandır
Psikostimülanlar
 Amfetaminler
 SSS ve periferik nöronlardan NA, dopamin ve
serotonin salınımını stimüle ederler. Ayrıca bu
aminlerin re-uptake’lerini de kısmen azaltırlar

Amfetaminler
NA
NA
NA NA NA
NA
NA
Amfetaminler
 Fiziksel performansı artırırlar
 Mental performansı artırırlar
 Bellek fonksiyonlarını ve öğrenmeyi fasilite ederler
 İştah azaltıcı etkileri bulunmaktadır

 5-HT salınımını artırdıkları için iştahı azaltırlar
 Solunumu stimüle ederler

 Bazal metabolizmayı artırıp kalbi stimüle ederler,
vazokonstrüksiyon oluştururlar. Ayrıca hipertermi
ve hiperglisemi yaparlar
Amfetaminler
 Yüksek dozda taktil ve işitsel halusinasyonlar
oluşturabilirler
 Saldırgan davranışları artırırlar (agresivite)
 Kronik kullanımda; dopamin hiperaktivasyonuna bağlı
olarak şizofrenik atağı andıran amfetamin psikozu
oluştururlar
Amfetaminler
 Psişik bağımlılık oluştururlar, fiziksel
bağımlılık oluşturma potansiyelleri çok azdır
 Amfetamin zehirlenmesinin tedavisi

 Amfetaminler psikoz tablosu oluşturdukları için,
zehirlenmeleri durumunda antipsikotikler
(Klorpromazin / Haloperidol gibi) kullanılır

Dört Önemli Amfetamin
 Metilfenidat
 Hiperkinetik çocuk hastalığı
 Fenfluramin
 İştah kesici
 Hidroksiamfetamin
 Pür periferik etki
 Kloramfetamin
 Deneysel serotonin eksikliği
GENEL ANESTEZİKLER
SSS’de selektif olmayan genel bir
depresyon ve anestezi oluştururlar

Genel Anesteziklerin Etki Mekanizması
Genel Anesteziklerin Etki Mekanizması
Genel Anesteziklerin Etkisinin Sonlandırılması
 Anestezik maddelerin redüstribisyona
uğrayarak beyinden uzaklaştırılması;
anestezinin sonlandırılmasında en
önemli faktördür
Redüstribisyon
c SSS KAS ADİPOZ
t
Genel Anesteziklerin Atılım ve Metabolizması
 İV genel anestezikler karaciğerde metabolize edilirler ve

vücuttan atılırlar
 İnhalasyon genel anestezikleri vücuda akciğer yoluyla alınır,

karaciğerde metabolize edilir ve yine akciğer yoluyla vücuttan
atılır
 İnhalasyon genel anestezikleri karaciğerde metabolize edilirler ve
flor metabolitleri oluşturur ve toksiktir
 Bir inhalasyon genel anesteziği vücutta ne kadar az metabolize

ediliyor ise o kadar iyi bir ajandır
Genel Anestezikler
 Minimum Alveolar Konsantrasyon (MAK)
 100 kişinin %50’sinde genel anestezi oluşturan
dozdur
 Genel anesteziklerin potensini gösterir
 Bir genel anesteziğin MAK değeri ne kadar
düşük ise; o ilaç o kadar güçlüdür

Genel Anestezikler
Bazı GA’lerin MAK değerleri
Metoksifluran 0.16
Halotan 0.75
İsofluran 1.4
Desfluran 6-7
Xenon 71
Nitröz oksid (N2O) 105
Genel Anestezikler
 GA’lerin kandaki çözünürlükleri
 Bu çözünürlüğün derecesini;”kan gaz partisyon
katsayısı (Oswald katsayısı)” gösterir
 Bir GA’in kandaki çözünürlüğü ne kadar fazla
ise; hastanın anesteziye girmesi o kadar geç
olur. Ayrıca hastanın ayılması da geç olur

Genel Anestezikler
GAZ HALİNDEKİLER BUHARLAŞABİLİR SIVI İNTRAVENÖZ YOLLA
NİTELİĞİNDEKİLER VERİLENLER
(HALOJENLİLER)
Nitröz oksit Halotan Ketamin
Siklopropan İsofluran Propofol
Enfluran Etomidat
Metoksifluran Metoheksital
Sevofluran Tiopental
Desfluran Pregnanolon
Eter Alphaxalone
Kloroform
Genel Anestezikler
 Halotan
 Kalp kontraktilitesini doz bağımlı olarak azaltıp, kardiyak
outputu düşürürler ve hipotansiyon oluşturur
 Vagomimetik etki ile bradikardi yapar
 Kalbin katekolaminlere duyarlılığını en fazla artırır (aritmi)
 En hepatotoksiktir
 Çocuklarda hepatotoksik değildir
 Fulminan hepatik nekroz oluşturur

En fazla malign hipertermi
oluşturan genel anestezik
hangisidir?
Halotan
Genel Anestezikler
 Sevofluran
 Miyokardda katekolamin duyarlılığını artırmaz
 Metoksifluran
 En güçlü genel anesteziktir (MAK değeri en düşüktür)
 Vücutta en fazla metabolize edilen inhalasyon

anesteziğidir
 Yoğun metabolizması sırasında açığa çıkan flor nedeniyle

diabetes insipidus ve akut böbrek toksisitesi oluşturur
DI Benzeri Tablo Oluşturanlar
 Lityum
 Demekloksiklin
 Metoksifluran
 Alkol
Genel Anestezikler
 Azot Protoksid = Nitröz Oksid = N2O
 Genel anestezik etki gücü zayıftır
 Güldürücü etkisi vardır
 Kas gevşetici etkisi yoktur
 Malign hipertermi oluşturmaz
 Hastalar anestezi sırasında seksüel içerikli
rüyalar görebilir
 B12 vitamin eksikliği oluşturabilir
Genel Anestezikler
 Azot Protoksid
 Gaz taşıyan vücut bölümlerinde birikmeye yol açar
 Bu bölümlerde volüm genişlemesi oluşturur
 Pnömotoraks, kulak zarı yırtılması, barsak distansiyonu
oluşturabilir
 Anesteziden ayılma sırasında diffüzyon hipoksisi (fick
fenomeni) oluşturabilir
 Tüm vücut boşluklarına hızlı bir şekilde geçtiği için; aynı
şekilde alveol boşluğuna da hızlı bir şekilde geçer
 Alveol havasında aşırı artan N2O yüzünden alveol havasında
oksijene yer kalmaz
Genel Anestezikler
 Ketamin
 NMDA reseptör blokörüdür
 Disosiyatif durum denilen ve katalepsiye benzeyen bir
“çevreden kopma” durumu oluşturur
 Belirgin analjezi oluşturur
 Anestezi sonrası gece kabusları ve cinsel rüyalarla
seyreden geçici bir psikoz hali görülebilir

Genel Anestezikler
 Ketamin
 Sempatoadrenal hiperaktivasyona yol açar ve
tüm diğer genel anesteziklerin tam tersine kan
basıncını ve kardiyak output’u artırır (şoklu
hastalarda önemli bir avantajdır)
 Solunumu deprese etmez
 Dış salgıları artırdığı için, bir antikolinerjik ile
birlikte kullanılması gerekir
Genel Anestezikler
 Propofol
 Ayılma sırasında mental
durumu berrak olduğu ve
postoperatif bulantı-
kusma geliştirmediği için;
ayaktan müdahalelerde
tercih edilir
Genel Anestezikler
 Propofol
 Antiemetik etkisi vardır
 Plasentayı geçmez. Hamilelerde kullanılabilir
 Serebral iskemi riski olan hastalarda iyi bir
tercihtir
 Etomidat
 Koroner hemodinamiyi iyi korur
 11- Hidroksilaz enzimini inhibe eder
Genel Anestezikler
 Tiopental
 Şiddetli solunum depresyonu ve laringospazm
yaptığı için solunum problemi olan kişilerde
kullanılması kontrendikedir
 Opioidler
 Anestezi indüksiyonu ve idamesinde kullanılır
 Cerrahi analjezi elde etmek için en fazla
alfentanil, fentanil ve remifentanil kullanılır
Dengeli Anestezi
İndüksiyon Hipnotik
+
Nöromuskuler blokör
+
Opiyat
Entübasyon
İdame İnhalasyon GA
+
N2 O / O 2
+
Opiyat
+
Nöromuskuler blokör
Nörolept Analjezi ve Anestezi
Fentanil
Nörolept
Nörolept +
Analjezi
Anestezi Droperidol
+
Nitröz Oksid
LOKAL ANESTEZİKLER
 Nöron membranında Na kanallarını

bloke ederler
 Dış ortamda Na ve Ca’un konsantrasyonu
artırılırsa ve pH düşerse etkileri zayıflar
 Yine dış ortamda K konsantrasyonun
artması LA’lerin etkisini artırır
Lokal Anestezikler
 Bu ilaçlar kullanıldığında duyuların kaybolma

sırası şu şekildedir
 Ağrı
 Sıcaklık
 Dokunma
 Propriosepsiyon (derin duyu)
 Motor
Lokal Anestezikler
Sınıflandırma
 Ester yapılı olanlar plazmada
psödokolinesterazlar tarafından
parçalanırlar
 Amid yapılı olanlar ise; karaciğerde
N-dealkilasyonla metabolize
edilirler
Lokal Anestezikler
 Sistemik Yan Etkileri
 KVS ve SSS’inde başlangıçta depresan etki oluştururlar.
Daha yüksek dozlarda ise SSS üzerinde disinhibisyona
bağlı eksitasyon ortaya çıkartırlar
 Hipotansiyon (en belirgin spinal anestezi sırasında oluşur)
 Kardiyak aritmiler ve kalp durması
 Ester yapılı olanlara karşı allerjik reaksiyonlar sıktır

Lokal Anestezikler
 Ester Yapılılar
 Prokain
 Etki gücü zayıf bir lokal anestezik maddedir
 En kısa etki süreli lokal anesteziktir
 En sık allerjik reaksiyon yol açan lokal anesteziktir
 Kokain
 Vazokonstrüksiyon oluşturan tek lokal anesteziktir
 Benzokain
 Tetrakain
Lokal Anestezikler
 Amid Yapılılar
 Lidokain
 Her tip lokal anestezide uygulanabilir
 Prilokain
 Vücutta oluşan toluidin metaboliti methemoglobinemi oluşturur
 Bupivakain
 Epidural anestezide yaygın olarak kullanılır
 Duyusal sinir liflerine seçiciliği çok yüksektir
 En kardiyotoksik lokal anesteziktir
 Ropivakain
 Bupivakain’den daha fazla olarak duyusal liflere seçicidir
 En uzun etkili lokal anesteziktir
NARKOTİK ANALJEZİKLER
Güçlü analjezik etki oluştururlar

Antipiretik ve antiinflamatuar
etkileri yoktur
Esas etkilerini G-proteinleri (Gi)
üzerinden gösterirler
Endojen Opiyat Maddeler
Enkefalinler 1 + 
Dinorfin 
Endorfin  1 + 2
Endojen Opiyat Maddeler
 Enkefalinler
SSS’de en fazla olarak ağrı yollarının
geçtiği substansia gelatinosa’da bulunurlar
 Dinorfin
En fazla talamus’da bulunurlar
 Endorfin
POMC’den sentezlenir
POMC
POMC
POMC
ACTH -endorfin MSH

Opiyat Reseptörleri
Reseptör tipi Agonist Etkileri
1 Endomorfin Supraspinal analjezi ve sedasyon gibi santral
etkiler oluşturur. Miyozis
Enkefalin
Endorfin
Morfin
2 Endomorfin Solunum merkezinin inhibisyonu, KVS ve GİS

etkileri (konstipasyon) belirgindir. Analjezide
Endorfin
rol oynamaz
Morfin
Enkefalinler Limbik sistemde bulunur ve emosyonel
 davranışlardan sorumludur
Dinorfinler Talamusta bulunur ve beyin korteksine duyusal

 uyarı akımının modifikasyonundan sorumludur
Pentazosin
Butorfanol
Nabufin
Sigma Morfin Halusinasyonlar ve genel olarak psikomimetik

etkilerden sorumludur
1 Santral
2 Periferik
Analjezide Etkili Analjezide Rol Oynamayan
Reseptörler Reseptörler
1 2
 Sigma

Reseptör tipi Agonist Etkileri
1 Endomorfin Supraspinal analjezi ve sedasyon gibi santral
etkiler oluşturur. Miyozis
Enkefalin
Endorfin
Morfin
2 Endomorfin Solunum merkezinin inhibisyonu, KVS ve GİS

etkileri (konstipasyon) belirgindir. Analjezide
Endorfin
rol oynamaz
Morfin
Enkefalinler Limbik sistemde bulunur ve emosyonel
 davranışlardan sorumludur
Dinorfinler Talamusta bulunur ve beyin korteksine duyusal

 uyarı akımının modifikasyonundan sorumludur
Pentazosin
Butorfanol
Nabufin
Sigma Morfin Halusinasyonlar ve genel olarak psikomimetik

etkilerden sorumludur
Periakuaduktal
gri cevher Postsantral
gyrus
Frontal
Limbik lob
Talamus
Retikülodiensefalik
yol
Lateral spinotalamik
PG SP Enkefalin traktus
A+C 1 1
Morfin
Morfin
Morfin-3-glukuronat Morfin-6-glukuronat
(İnaktif) (Aktif)
Morfinin Etkileri
Analjezi
Spinal, supraspinal
Antitussif
Solunum depresyonu
KİBAS
Bulantı-kusma
Morfinin Etkileri
 Miyozis
 III. kafa çifti
 Hipotermi
 Konstipasyon
 Histamin salınımı
 Hipotansiyon
 Bronkokonstrüksiyon
Opiyatların Kontrendikasyonları
 Kafa travması
 KOAH ve kor-pulmonale
 Hipovolemi
 Adrenal yetmezlik
 Gebelik
 Prostat hipertrofisi
 Konvülsif hastalık
SSS’de Depresyon Oluşturmasına Rağmen
Prokonvülsan Etki Oluşturan Maddeler
Antipsikotikler
Antidepresanlar
Opiyatlar
Akut Opiyat Zehirlenmesi
 Bilinç kaybı, hipotansiyon, solunum

depresyonu, bulantı-kusma, kafa içi basınç
artışı, burun çevresinde şiddetli kaşıntı,
oligüri, kas tonüsünde gevşeklik, hipotermi,
nonkardiyak pulmoner ödem
 İleri derecede miyozis (toplu iğne başı pupil)

Opiyat Yoksunluk Sendromu
Yoksunluk Sendromu = Sempatik 

Opiyat Yoksunluk Sendromu
 Sempatik hiperaktivasyon vardır
 Tremor, midriyazis, kan basıncında artma, taşikardi,
diare ve ejekülasyon oluşur
 Kaz derisi görünümü (piloereksiyon)
 Tedavide klonidin kullanılır

 Sempatolitik etkisi ile sempatik hiperaktivasyonu baskılar
 Kendisi de bir opiyat olduğu için yoksunluk sendromunun

şiddetini düşürür
Barbitüratlar Antikonvülsan Etki
Benzodiazepinler Anksiyolitik Etki
Opiyatlar Miyotik Etki

Konstipan Etki
Tolerans Gelişmez
Kodein
Düşük dozlarda sadece antitussif

etki oluşturmaktadır
Yüksek dozlarda ise karaciğerde
morfine dönüşmesi nedeniyle
analjezi de oluşturur
Heroin(Diasetilmorfin)
En çabuk bağımlılık oluşturan ve

en kısa etki süreli opiyattır
?
Meperidin
Opiyat = Miyozis
Belirgin antikolinerjik yan etkiler ortaya
çıkartır. Bu nedenle miyozis yapmaz, tam
tersine midriyazis oluşturabilir

Meperidin
 Antitussif etki ortaya çıkartmaz
 Doğum ağrılarını; uterus kontraksiyon

kuvvetini düşürmeden geçirmesi
nedeniyle obstetride tercih edilir
Metadon
En geç En uzun
En hafif
Fentanil/Sufentanil/Remifentanil/Alfentanil
 Analjezik etki gücü en yüksek olan

opiyatlardır
 Analjezik etki güçleri
 Sufentanil>Remifentanil>Fentanil>Alfentanil>Morfin>Meperidin
 Cerrahi sırasında analjezi elde etmek için

kullanılırlar
 Belirgin kas rijiditesi oluştururlar
Remifentanil
Plazmada psödokolinesteraz
tarafından parçalanır
Bugüne kadar üretilmiş

en kısa etkili opiyattır
Opiyatlar
Levometadil
En uzun etkili opiyattır
Difenoksilat/Loperamid
Antidiyareik olarak kullanılır
Parsiyel Agonist Opiyatlar
 Nalorfin
 Nalbufin
 Pentazosin
 Butorfanol
 Buprenorfin
 Tramadol
Parsiyel Agonist Opiyatlar
 Tek başlarına uygulandıklarında; morfin benzeri
etkiler oluştururken, morfin bağımlılarında ise
morfinin etkisini ortadan kaldırılar ve yoksunluk
sendromu oluşturabilirler
 Solunum depresyonu ve analjezik etkileri daha

zayıftır
 Daha az bağımlılık oluştururlar

Narkotik Antagonistler
 Tam antagonistik etki oluşturarak, opiyatların
etkisini ortadan kaldırılar
 Narkotik analjezik zehirlenmesinde kullanılırlar
 Reseptörleri bloke etme sırası
  >  >  > sigma
 Mü reseptörlerine yüksek affiniteleri nedeniyle

respiratuar depresyon ilk düzelttikleri bulgulardan
birisidir
Narkotik Antagonistler
Bağımlılık yapmazlar
Etkilerine karşı tolerans gelişmez
Naloksan
Naltrekson
Uzm. Dr. Oğuz SARIYILDIZ

www.stetuskop.com

Santral Sinir Sistemi Farmakolojisi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Santral Sinir Sistemi Farmakolojisi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Santral Sinir Sistemi

Genel olarak nörotransmitterler Salındıktan sonra ya metabolize

5-HT Substance P / Enkefalin

“ya hep ya hiç”

Amid yapılı nörotr Dopamin

Peptit yapılı nörotr Hipotalamohipofizer hormonlar

Dopamin sentezinde hız kısıtlayıcı enzim; tirozin

SSS’de dopamin en yoğun olarak Nigrostriatal

 1: Uyanıklık durumuna neden olur

 Serotonerjik yolakların büyük

5-HT1A Anksiyolitik etki

5-HT2C Şizofrenide (-) semptomlar

5-HT1D Migren patogenezi

5-HT3 İyon kanalı

 Pineal bezde asetiltransferaz ve

metiltransferaz enzimlerince 5-HT’den

 Öğrenme ve bellek gibi fonksiyonlarda

 Beyinde histaminerjik nöronların en

Glutamik A. Valproik asid

A ve B olmak üzere 2 alt tipi

Tetanoz toksini: İnhibitör

Beyin ve omurilikte ana eksitatördür

 Beyinde EPSP’in ve “long term potentiation”

 NMDA (N-metil-D-aspartat): Na-K-Ca

kanal tipi reseptördür. Fensiklidin (PCP) bu

reseptörün selektif antagonistidir

 Her iki ilaç grubu; klor (Cl-) kanallarını açıp

 Doz bağımlı olarak; uyuşukluk, sedasyon,

 Uykunun REM dönemini ve NREM’in 4. fazını

Uzun Etkili Bz/Barb Artık etki daha fazladır

Kısa Etkili Bz/Barb Bağımlılık, tolerans ve uyku bozukluğu daha fazladır

 Bu ilaçlar lipofiliktirler ve çoğu karaciğerde

GABA bağımlı etki GABA’dan bağımsız etki

Daha az bağımlılık ve Daha fazla bağımlılık ve

Alprazolam, Triazolam, Midazolam,

 Anksiyeteye karşı en etkili ilaçlardır

 Bellek zayıflaması (anterograd

 Çizgili kas tonüsünü azaltırlar

 Antikonvülsan etkileri bulunmaktadır

 Selektif Bdz. antagonistidir

 İntihar amacıyla Bdz. alanlarda ve

Fenobarbital Pentobarbital Sekobarbital Tiopental

 Benzodiazepinlere göre daha güçlü

Benzodiazepinler Anksiyolitik Etki

Opiyatlar Miyotik Etki

 Limbik sistemdeki 5-HT1A reseptörlerine

Kas gevşetici +++  ++

 Bu ilaçlar çizgili kaslardaki nöromusküler

kavşak nikotinik reseptörlerini bloke ederler

 Hepsi İV olarak kullanılır

 Çizgili kasları belli bir sıraya göre

En geç bloke olan kaslar

 Yaptığı blokaj en uzun süren nöromusküler

Atraküryum Mivaküryum Gallamin Veküronyum Panküronyum

 Sinir kas kavşağındaki nikotinik reseptörlere irreversibl olarak

 Reseptörleri sürekli olarak uyarırlar ve buna bağlı tetanik bir

 Buradaki sorun reseptörün uyarılmaması değil tam tersine

aşırı uyarılmasıdır. Bu şekilde aşırı uyarılma ile oluşan

antagonizmaya; depolarizasyon ile blokaj denir

ile azaltılmaz, tam tersine artırırlar

 Çünkü kolinesteraz enziminin inhibe olmasıyla, asetilkolin

yıkılamayıp birikir ve zaten süksinilkolinin yaptığı aşırı uyarıya

birde biriken asetilkolinin etkisi eklenir. Reseptörler bu sefer

daha da fazla uyarılacağı için oluşan blokaj artar