Professional Documents
Culture Documents
1. GİRİŞ
Günümüzde elektrik enerjisi çok büyük önem teşkil etmektedir. Tüketimin büyük bir
bölümü sanayi tarafından yapılmaktadır. Sanayinin hızlı gelişmesi sebebiyle elektrik
enerjisine ihtiyaç her geçen gün artmakta ve bu talebi karşılamak amacıyla elektrik
santralleri kurulmaktadır. Mevcut tesislerle ihtiyacı karşılamak amacıyla idari ve teknik
tedbirlere başvurulmaktadır. Bunlardan biri de reaktif güç kompanzasyonudur.
Kompanzasyon çeşitli yollarla güç faktörü olan cosφ’yi yükselmekle yapılmaktadır.
Elektrik enerji sistemlerinde verimliliği arttırmanın ve enerji tasarrufunu sağlamanın en
etkin önlemlerinden biri "Reaktif Güç Kompanzasyonu" dur. Ülkemizde ve dünyada
sayısı gün geçtikçe artan enerji dağıtım tesisleri, mevcut kumanda ve enerji izleme
sistemlerindeki süreçlerde ortaya çıkan zorluklar,
bazı değişimleri gündeme getirmiştir.
1.2 AMAÇ
Alternatif akımın sağladığı bir çok üstünlükler karşısında bunun kaçınılmaz olarak
birlikte getirdiği reaktif direnç ve reaktif güç, şebekelerde ve tesislerde yukarıda sözü
edildiği gibi, istenmeyen bir çok etkenlerin oluşmasına yol açar. Bunları önlemek
amacıyla kompanzasyon yapılır. şebekelerde alıcıların çalışması esnasında meydana
gelen güç genel olarak endüktif karakterdedir ve bunu kompanze etmek için kapasitif
güç üreten cihazlardan, örneğin kondansatörlerden , gelişmiş statik VAR sistemlerinden
yararlanılır. Günümüzde elektrik tesislerinde kompanzasyonun yapılması teknik ve
ekonomik bir zorunluluktur. Zorunluluk haline gelmiş bu problem iyi bir alternatif akım
şebekesine sahip olmak için çözülmelidir.
1
Elektrik tesislerinin ve yükün ihtiyacı olan reaktif gücün belirli teknikler kullanarak
karşılanması "Reaktif Güç Kompanzasyonu" olarak adlandırılır. İdeal bir alternatif akım
şebekesi için reaktif güç kompanzasyonu şarttır. İdeal alternatif akım şebekelerinde,
şebekenin her noktasında gerilim ve frekans sabit ve harmoniksiz olmalıdır. Ayrıca güç
faktörü de bire yakın olmalıdır. Bir alternatif akım şebekesinin kalitesi beş ana ölçüt ile
tanımlanabilir.
17 ŞUBAT 2000 tarih ve 23967 sayılı resmi gazetede yayımlanan güç faktörünün
iyileştirilmesi ile ilgili tebliğde değişiklik gereği olması gereken güç katsayısı da
minimum 0.95' e çıkartılmıştır. Güç katsayısının artması; kompanzasyon işleminin
önemini ve öğretimde teknolojik gelişmelerin öğrenciler tarafından izlenmesini zorunlu
hale getirmiştir. Reaktif güç çeken işletmede kompanzasyon tesislerinin kurularak güç
katsayının istenilen değere getirilmesi gerekmektedir. Bu düzeneklerin kurulması
maliyet, zaman ve ekonomik açıdan zor olmaktadır.
Alınan sonuçların yorumlanarak kompanzasyon sistemine uygulanması esnasında
ullanılacak röle, kondansatör, akım trafosu vb cihazların seçimi daharahat
yapılabilecektir. Yapılan seçim ile gereksiz cihazların satın alınması ve kullanımının
önüne geçilecektir.
2
BÖLÜM 2
KOMPANZASYON
Elektrik şebekesine bağlanan bazı tüketiciler şebekeden sadece aktif enerji çekerler.
Bu durumda şebeke gerilimi ile şebekeden çekilen akım arasında herhangi bir faz farkı
yoktur. Bu tip omik karakterli tüketicilere örnek olarak akkor telli lambalar ve ısıtma
için kullanılan rezistanslar gösterilebilir.
Bazı tüketicilerin çektikleri akım ise şebeke gerilimi ile aynı fazda değildir. Akım ile
gerilim arasında bir faz farkı bulunur. Bu durumda şebekeden aktif enerjinin yanında
reaktif enerji de çekilir. Bu tip tüketicilere örnek olarak elektrik motorları gösterilebilir.
Reaktif enerji çeken bazı tüketiciler (örneğin elektrik motorları) omik-endüktif
karakterli olup şebekeden aktif enerjinin yanında endüktif reaktif enerji de çekerler.
Bazı tüketiciler ise omik-kapasitif karakterlidir ve şebekeden aktif enerjinin yanında
kapasitif reaktif enerji çekerler.
Reaktif güç tamamen de faydasız bir güç değildir. Zira generatör, transformatör,
motor (bobin) gibi makinelerin çalışması için gerekli olan manyetik alan reaktif akım
tarafından meydana getirilmektedir. Bu nedenle aktif güçle birlikte reaktif güce de
ihtiyaç vardır. Mıknatıslanma akımı endüktif karakterli bir akımdır. Manyetik alan
oluşması sırasında reaktif enerji şebekeden çekilir ve manyetik alan ortadan kalkarken
şebekeye tekrar verilir. Bu neden ile reaktif enerji çekilmesi durumunda şebeke gereksiz
yere yüklenir, şebeke kaynaklarının kullanım verimi ve kapasite düşer, kayıplar ise
artar.
3
kompanzasyonu yapılması gerekir. Reaktif güç kompanzasyonunun temel mantığı
yüklerin normalde şebekeden çektikleri reaktif enerjinin şebeke yerine yüke yakın bir
kaynaktan karşılanmasıdır. Birçok tüketici omik-endüktif karakterlidir. Omik-endüktif
karakterli tüketicilerin normalde şebekeden çektikleri endüktif reaktif enerji tüketici
yakınındaki bir konuma yerleştirilen kapasitif karekterli kompanzasyon
kondansatörleri tarafından sağlanabilir. Bu işleme reaktif güç kompanzasyonu adı
verilir.
Bazı durumlarda omik-kapasitif karakterli sistemler ile de karşılaşılabilir. Bu
durumda ise reaktif güç kompanzasyonu endüktif karakterli şönt reaktörler ile yapılır.
Reaktif güç kompanzasyonun tek yararı her ne kadar reaktif enerji bedeli ödememek
gibi gözükse de aslında birçok yararı vardır. Reaktif güç kompanzasyonu yapmanın
yararları aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
Kayıplar azaldığı için önemi her geçen gün önemi daha da artan çevre kirliliği
ve küresel ısınma gibi konularda büyük rol oynayan, enerji üretimi sırasında
ortaya çıkan zararlı maddeler azalır.
Abone grupları;
Sanayi Aboneleri; tek terimli tarifeden elektrik enerjisi alan sanayi abonesi ve çift
terimli tarifeden elektrik enerjisi alan sanayi abonesi olarak ikiye ayrılırlar.
4
sisteme verilen reaktif (kapasitif sayaçta ölçülen değer) enerjinin tamamına reaktif
enerji tarifesi uygulanır.
Reaktif güç için işletmeler iki araçtan faydalanmaktadır. Bunlar aşırı uyarılmış
senkron makineler ve kondansatördür.
2.1.1 Aşırı Uyarılmış Senkron Makineler (Aşırı ikaz edilmiş senkron makineler)
Reaktif güç üretiminde kullanılan dinamik faz kaydırıcıların başında akla gelen ilk
makinedir. Nakil hatlarının sonlarına bağlanır ya da tüketim merkezlerinin başına
şebekeye senkron şekilde ve paralel bağlanır. Böylece bölgenin reaktif güç ihtiyacı
sağlanmış olur. Bunların aşağıda ki özelliklerine bakacak olursak artık günümüzde özel
durumlar harici durumlar da kullanılmamaktadır. Kondansatör kullanımı daha çok
yaygındır.
• üretimleri pahalıdır,
• devamlı bakıma ihtiyaçları vardır,
• güçleri yüksek olduğu için ekstra masrafları vardır ve masraflıdır,
• kayıpları kondansatör’e göre daha fazladır.
2.1.2 Kondansatör
Kondansatörlerin aşırı uyarılmış senkron makinelere göre artıları çoktur. Kayıpları
çok düşüktür, nominal güçleri 0.0005’in altındadır, bakım masrafları neredeyse yoktur,
alıcıların uçlarına bağlamak ve böylece orta ve alçak gerilim şebekelerinde reaktif
gücün yükünden kurtarmak mümkündür. Bu nedenle kondansatör kompanzasyon için
en iyi araçtır. Kondansatörler de büyük fiyat artışı olmadan büyük güçlerde yapılması
mümkündür ayrıca tesisleri kolay olup istenildiğinde güç artışı yapılarak kapasiteleri
artırılabilir ya da tüketici ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla güç ayarı yapılabilir.
Ömürleri uzun ve bakımları kolaydır ve işletme emniyetleri yüksektir. İstenen gücü elde
etmek için küçük kapasiteli kondansatörler grup olarak bağlanabilir ve bir arıza
durumunda az bir maliyete yenisi ile değiştirilerek bakımı / tamiri kolayca yapılmış
olur.
Kondansatör iki iletken levha arasına bir dielektrik madde konulmasıyla yapılan ve
elektrik yükü depolayan malzemelerdir. Kullanılan dielektrik malzeme kağıt, hava, cam,
seramik gibi çok çeşit göstermektedir.
5
Kondansatörler kullanım amaçlarına göre;
a) Güç kondansatörleri,
b) Daimi devre kondansatörleri,
c) Parazit giderici kondansatörler.
olarak gruplandırılır.
• Kâğıt yalıtkanlı yağlı tip: En eski ve ilk uygulanan sistem olup, kayıpların
yüksekliği ve büyük hacim gerektirmesi nedeniyle bugün artık kullanım alanını
yitirmiştir.
• Polipropilen yalıtkanlı tip: Gerilim dalgalanmalarına dayanıksızlığı ve imalat
zorlukları nedeniyle fazla tercih edilmeyen özelliklere sahiptir.
• Metalize Polipropilen kuru tip: Ülkemizde son yıllarda oldukça geniş kullanım
alanı bulan bu tip kondansatörler "kendi kendini onaran" olarak da
adlandırılırlar. Polipropilen film üzerine alüminyum püskürtülmek suretiyle tek
6
katta hem iletken, hem de yalıtkan elemanların elde edilmesi sonucu oldukça
küçük ölçülere sığdırılabilmiştir. Kaybı düşüktür.
• Karma yalıtkanlı, yağlı tip: Kısa bir süre önce uygulanmaya başlayan bu sistem
ile hava kapasitesi kaybı önlenmiş, kayıplar düşürülerek daha küçük hacimlere
sığabilme özelliği kazanılmıştır. Bu sayede, gerek görülen reaktif gücün stabil
olarak uzun yıllar aynı değerde tutulması gerçekleştirilmiştir.
7
Trifaze ve monofaze motorların, flüoresan, civa ve sodyum buharlı aydınlatma
balastlarının kompanzasyonu ve regülatör ile trifaze motorların şebekeden
çalıştırabilmeleri amacı ile kullanılır.
8
Dolayısıyla, tüm bu işlemler 1 – 3 sn arasında olduğundan çalışma süreleri de bu
değerlerdir.
Kısaca çalışma oranları 1/1 diye açıklanan değer gerçekte, kondansatör 60 dk içinde
60 sn çalışacak demektir.
Kondansatörler şalter ve / veya sigorta gibi bir cihazla bulunuyor ise bir deşarj
direnci gerekir. Kondansatör bir dirençle bağlandığı zaman,
1 60
R= .
1.1 Cn √ 2 Un
ln
50
sıfır olacak ve kondansatör reaktansı sıfır olan bobin üzerinden boşalacaktır. Bo- bin,
kondansatör devrede iken yüksek direnç göstereceğinden kondansatörle be-raber
devrede kalabilir. Dirençlere göre daha az kayıpları vardır.
9
Şekil 2.4 Kompanzasyon kondansatörleri
10
Ancak büyük işletmelerde tüm motorların boş çalışma akımı tek tek
bulunamayacağından ve cosφ’nin yeni değerinin ne olacağı tam olarak bilinemediğinden
bu yöntem pek kullanılmaz. Bu nedenle büyük işletmeler için şu yöntem takip edilir:
Gereken kondansatör gücünün tayini için tesisin cosφ’ sinin ve kurulu aktif gücünün
bilinmesi gerekmektedir. Eğer tesiste reaktif sayaç var ise elektrik faturalarından
ortalama cosφ bulunabilir. Pratik olarak günün çeşitli zamanlarında birkaç gün süreyle
ölçüm yapmak ortalama cosφ’ nin tayini için yeterlidir. Tesisin kurulu aktif gücü ise
tesisteki tüm almaçların (motorlar, aydınlatma elemanları, ısıtıcılar vb. gibi) etiketleri
üzerinde yazılan güçler toplanarak belirlenir. Bundan sonra güç vektörü çizilerek
aşağıdaki formüller elde edilir ve bu formüllerden yararlanılarak gerekli kondansatör
gücü hesaplanır.
Şekil 2.5’de verilen vektör diyagramında ölçülen cosφ değeri ve ulaşılmak istenen
cosφ değerinin açıları φ 1 ve φ 2olsun. Buna göre;
QL
tan φ 1= Q L=P . tan φ 1
P
Q
tan φ 2= Q=P . tan φ 2
P
Q C =¿ P. (tan φ 1−tan φ 2)
2.1.3 Sigortalar
Alçak gerilim kondansatörlerinin genellikle kısa devreye göre korunması
yeterlidir. Bu görevi de sigortalar yüklenmektedir. Sigortalar; kondansatörlerin
isletmeye alınırken çektikleri akım ve ilave şebeke harmoniklerinin göz önünde
11
bulundurularak, kondansatör nominal akımının l.7 katı mertebede seçilmesi gerekir.
Bir elektrik sigorta alternatif ve doğru akım devrelerinde kullanılan cihazları ve bu
cihazlara mahsus iletkenleri, aşırı akımlardan koruma devreleri ve cihazı hasardan
kurtaran açma elamanları. Sigortalar evlerde, elektrik santrallerinde, endüstri
tesislerinde kumanda panolarında, elektrikle çalışan bütün aletlerde kullanılır.
Yapısına göre genelde üç çeşit sigorta vardır.
Bu sigorta bir gövde ve kapaktan meydana gelir. Gövdeye geçecek akım seviyesine
göre, iletken tel veya silisyumlu kum konur. Kumun görevi herhangi bir kısa devre
anında, sigorta atması sonucu hasıl olan, elektrik arkını söndürmektir. Bunlar ev ve
küçük işletmelerde kullanılırlar.
Bu sigortalar kullanılacağı yerlere göre özel şekillerde yapılır. Umumiyetle yalıtkan
olan cam ve porselen bir gövde ve bu gövdenin uca doğru incelen baş tarafında iletken
metal ve ekseri düz olan tarafında da iletken bir metal bulunur. Bu iletken metaller belli
bir akıma kadar dayanacak bir tel ile birleştirilir. Bu tel cihazı tahrip edecek şekilde
akım seviyesi yükseldiği zaman, eriyerek akımı keser, bu sigortalarda dar uç ne kadar
ince olursa, aşırı akımı önleme hassasiyeti de o derece fazla olur. Sigorta gövdesinin iki
ucu arasındaki uzaklık, ark yapmayı önleyecek şekilde uzun yapılmalıdır. Çünkü iki uc
aralığı az olursa tel eriyince ark yaparak akım geçmeye devam eder. Bunu önlemek için
de sigortanın kullanılacağı yere göre, iki uç arası uzun kıvrımlı ve çeşitli şekillerde
yapılabilir. Bunlar ekseri fabrikalarda hazır yapılırlar.
12
2.1.3.2 Bıçaklı Sigorta
Bu sigorta akım değeri yüksek ve daha fazla güç isteyerek çalışan devrelerde
kullanılırlar. Bunlar NH tipi olup, tekrar sarılmazlar, yenisi ile değiştirilirler.
13
Gelişen teknolojinin getirdiği elektrik ve elektronik cihazların çektikleri akımların
artması nedeniyle 16- 20 amperlik sigortalar 20 -25 Amperle iç tesisatlarda ve mutfak
banyo bölgesinde de 32-40 Ampere çıkmaktadır. Banyolarda kullanılan elektrikli
termosifon ve otomatik çamaşır makinelerinin bilhassa suyu ısıtmada çektikleri akımın
fazlalığı nedeniyle 32-40 amperlik sigortalar kullanılmalıdır.
Aksi halde düşük sigorta kullanıldığında bu cihazları her açışımızda (Tost makinesi,
çamaşır makinesi elektrikli ısıtıcı vb) sigortamız atacaktır.
Amper secimi ise:
Alçak gerilim kondansatörlerinin genellikle kısa devreye göre korunması yeterlidir. Bu
görevi de sigortalar yüklenmektedir. Sigortalar; kondansatörlerin isletmeye alınırken
çektikleri akım ve ilave şebeke harmoniklerinin göz önünde bulundurularak,
kondansatör nominal akımının l.7 katı mertebede seçilmesi gerekir.
2.1.4. Kontaktörler
Aşırı yük işletme şartları dahil, normal devre şartlarında akımları kapamaya, taşımaya ve
kesmeye yetenekli uzaktan kumanda edilebilen anahtarlama düzenekleridir. Kullanım yerleri
çok çeşitlidir; elektrik motorlarına yol verilmesinde, kompanzasyon, ısıtma cihazlarının devreye
girip çıkması gibi neredeyse bütün devrelerde ve sistemlerde kullanılırlar.
Çalışma ve kullanma tarzı bakımından kontaktörü diğer anahtar türlerinden ayıran en önemli
özeliği devreyi daha sık açıp kapamaya ve aynı zamanda uzaktan kumandaya elverişli
olmalarıdır.
14
2.1.4.3. Kontaktör Seçimi
işletme gerilimi,
işletme akımı,
bobin gerilimi,
kesilecek akım,
kullanma sınıfı,
çalışma türü,
kontak ömrü
15
Bu kontaktörler anahtarlama görevini yapmaları için üretilmiştir. Bu kontaktörler akım
sınırlayıcı kontak blokları sayesinde kondansatörlerin kalkış akımları sınırlanırlar. Bu
kontaktörlerin kullanım sebeplerini şöyle açıklayabiliriz;
Kondansatörler ilk devreye alınma anında 1 – 15 kHz arasında yüksek frekans ve anma
akımının onlarca katına çıkabilen çok kısa süreli yüksek akımlara sebep olurlar. Bu akımları
sınırlama için kondansatörün bağlandığı her üç faza da endüktans (şok bobin) ilave adilebilir.
Ancak pratik olarak bu işlem zor olduğu için sadece bu amaç için dizayn edilen kompanzasyon
kontaktörleri kullanılır. Bu sayede kontaktör ömrü normal kontaktöre göre 2 katı artar.
Kontaktör bobini enerjilendiği zaman geçiş bloğunun kontakları kapanır. Kondansatörün ilk
kalkış akımı bu kontakların üzerinden geçtikten 3.5 ms sonra geçiş bloğunun kontakları açılır ve
kondansatörün nominal akımı ana kontaklar taşır.
16
Akım trafosunun seçimi, yeri ve bağıntısı, rölenin sağlıklı çalışması için çok
önemlidir. Akım trafoları primer akımının nominal değerinden uzaklaştıkça
dönüştürme oranındaki lineerliği kaybederler. Trafodan geçen akım, nominal
akımının %20’sinin altına düştüğünde, veya nominal akımının çok üstüne çıktığında,
dönüştürme oranının lineerliği bozulur. Primer ve sekonder akımları arasındaki faz
hatası büyür.
Sekonder devreye bağlanan cihazların (Ampermetre, Cosj-metre, Reaktif güç
kontrol rölesi vb.) tükettikleri toplam güç, akım trafosunun nominal gücünü asarsa,
doğrusal çevirim yine bozulur ve rölenin hatalı ölçüm yapmasına neden olur. Bu
nedenle kurulu tesisin çekebileceği maksimum şebeke akımını belirleyerek, buna
uygun, hata sınıfı küçük bir akım trafosu seçmek ve bununla yalnızca Reaktif güç
rölesini ve varsa Cosj-metre’yi beslemek, hata olasılığını minimuma indirir.
Kullanıcı güvenliği bakımından akım trafosunun “k” ucu topraklanmalıdır.
Akım trafosu ile Reaktif güç kontrol rölesi arasındaki mesafe arttıkça, aradaki
bağlantı iletkenindeki kayıplar artacağı için, bu bağlantıda mümkün olduğu kadar
kalın kesitli iletken (4mm² ) kullanılmalıdır.
Akım trafolarından, etiketlerinde yazılı akım değerlerinin 0.1 katından çok, 1.2
katından az akım geçtiği zaman, hatasız çalışırlar. Bu nedenle akım trafoları ne çok
büyük ne de çok küçük seçilmelidir.
17
Reaktif Güç Kontrol Rölesi, otomatik kompanzasyon sistemlerinde, çeşitli yük
durumlarında gerekli sayıda kondansatör grubunu devrede bulundurarak, güç
katsayısını ayar edilen değerde tutmaktadır. IEC standartlarına uygun olarak imal
edilen r ölelerin üzerinde dijital Cosµmetre bulunmaktadır. Bu sayede röle
üzerinden kompanze edilen sistemin güç katsayısı izlenebilmektedir.Rölenin içinde,
işletmedeki reaktif akımı ölçüp bunu değerlendiren bir akım devresi vardır.
Bu devre, cihaz içinde yer alan akım ve gerilim trafoları ile bir elektronik
devreden oluşur. Reaktif akımla doğru orantılı olan gerilim düşümü, bir
karşılaştırma devresinde C / k oranına uygun olarak ayarlanır. Akımın endüktif
veya kapasitif olduğunu belirleyerek zaman devresine kumanda verilir. Bu da çıkış
devresine kumanda eden bir lojik kontrol ünitesini kontrol eder. Zaman
devresinden gelen impulslara göre, çıkış rölelerine kumanda edilir. Çıkış
devresinden gelen sinyaller ise kondansatör gruplarına kumanda eden kontaktörleri
devreye sokar veya devreden çıkarır. Reaktif güç rölelerinin görevini hafifletmek
ve sık sık devreye girip çıkmalarını önlemek için büyük güçlü tesislerde sabit
güç ihtiyaçlarını karşılamak maksadı ile uygun güçlü sabit kondansatör grupları
paralel bağlanırlar.
Transformatörlerin kendi ihtiyaçları olan reaktif gücü kompanze etmek için,
ayrıca bir sabit kondansatör tesis edilir.Ancak bunun çektiği reaktif gücü rölenin
kontrol etmemesi için bu kondansatör akım trafosunun önüne bağlanır.
Reaktif güç rölesi, akım değerini bir akım transformatörü üzerinden ölçer. A.G.
tesislerinde röle, doğrudan doğruya A.G. barasına bağlanır.
Manuel Kumanda:
Otomatik Kompanzasyon Tesislerinde kondansatörler, röleden bağımsız olarak
devreye alınıp, çıkarılabilirler. Bu işlem için 1 Adet 1-0-2 pako şalter, grup sayısı
kadar 0-1 pako şalter gereklidir. 1-0-2 pako şalterin 1 konumu röleye, 2 konumu
direkt olarak şebekeye bağlanır. 0-1 pako şalterler ise 1-0-2 pako şalter 2
konumunda iken kondansatörleri devreye alıp çıkarırlar. Böylece elle kumanda
sağlanmış olur.
18
Şekil 2.11 Entes RG Serisi Reaktif Güç Rölesi
Ölçme Devresi:
İşletmedeki reaktif akımı algılayarak ölçer. Bu ölçme devresi cihaz içinde yer alan
akım gerilim trafoları ve elektronik devreden oluşmuştur. Reaktif akımla doğru orantılı
olan gerilim düşümü, bir karşılaştırma devresinde ayarlanmış olan C / k değerine uygun
olarak değerlendirilir. Akımın endüktif veya kapasitif olduğunu belirleyerek zaman
devresini kumanda eder.
Zaman Devresi:
Ölçme devresinden gelen uyarıya gore çalışır ve çıkış rölesini kumanda eden lojik
kontrol ünitesini kontrol eder.
Çıkış Devresi:
19
Röle kontaklarından oluşur. Direkt olarak kondansatörleri kumanda eden komuta
eder.
Cosφ Metre:
Özel bir elektronik ölçme devresi ilavesiyle cihaz içine bir Cosφ metre yerleştirilmiş ve
Cosφ ölçümler için ekonomik bir çözüm getirilmiştir. Ölçme bölgesi ( 0.8 kapasitif,
1-0.4 endüktif )
RG – A Serisi Röleler:
Tümüyle yarı iletken yapıda 3, 5 ve 7 kademeli olarak üretilen bu tip röleler;
1:1:1...1 ; 1:2:2...2 ; 1:2:4:8... gibi adım seçeneklerini, röle üzerinde herhangi bir
işlem gerektirmeden sağlamak için, baştan al baştan bırak sisteminde çalışırlar. Bu tip
röleler, kondansatör bataryalarını devreye alırken veya devreden çıkarırken, ilk
kademeden başlayarak geniş bir adımlama seçeneği, yani kondansatörleri gruplama
olanağı sağlarlar.
Anahtarlama Programı:
Anahtarlama işlemi, alma ve bırakma sırasında baştan sona doğrudur.
Kademelerdeki kondansatör güçlerinin seçimi önemlidir. Bu seçim için şu kurala
uyulur:
Herhangi bir kademedeki kondansatör gücü, kendinden önceki kademe güçleri
toplamından en çok 1. kademe gücü kadar fazla olabilir. Örnek olarak 1. kademe gücü
X kVAr seçilmişse, kurulabilecek en yüksek güç sıralaması:
X : 2X : 4X : 8X : 16X : 32X : 64X
1.kademeye en düşük güçteki batarya bağlanmalıdır, diğer kademeler bu gücün tam
katları olmalıdır.
20
Bu kural rölenin en önemli ayarlarından biri olan C/k ayarının saptanması için
gereken 1. kademe gücü ve akım trafosu çevirme oranı k’nın belirlediği değer için önem
taşır.
Rölenin Bağlanması:
Röle bağlanmadan önce bağlantı şeması dikkatle incelenmelidir.
Akım trafosu ana şalter çıkışına veya ana giriş sigortalarından birinin ayağına
bağlanır. En çok karşılaşılan hata, akım trafosunun kompanzasyon panosundan
sonra bağlanmasıdır. Bu durumda röle çalışmaz. Akım trafosu daima
kondansatörlerden önce ve işletmenin ilk girişine bağlanmalıdır.
Akım trafosunun bağlı olduğu faz R ise, rölenin 4 ve 5 nolu klemenslerine S ve
T fazları bağlanmalıdır.
Eğer röle ve Cosα metre beraber kullanılıyorsa her ikisi için bir akım trafosu
yeterlidir.
21
Akım trafosu kondansatörlerin önüne bağlanmış olabilir. Akım trafosunun
ana girişte ve ana şalterde bağlanması gerekmektedir.
2. Reaktif rölenin devreye tüm kondansatör gruplarını aldığı halde kompanzasyon
yapmıyor, Cos tolerans dışı ve alarm ledi yanıyor ise;
Tesisin gücü ile kondansatör gücü gruplarının toplam gücü arasındaki
oranı kontrol ediniz.
Akım trafosunun tesisin girişinde, ana şalterden sonra bağlandığından
emin olunuz.
Kondansatör gruplarının ve kondansatörlere kumanda eden kontaktörlerin
sağlamlığını kontrol ediniz.
Kontaktörleri kumanda eden komütatör anahtarlar “otomatik” konumda
olmalıdır.
22
Şekil 2.14 : Reaktif Güç Kontrol Rölesinin Yanlış Bağlantısı
23
Basit programlama
Şekilde Basit Programlaması verilen rölenin ön panel kullanımı kolay,
çok fonksiyonlu üç tuştan ibarettir. Fonksiyonlar SET tuşuyla yapılır. Seçilen
fonksiyon üzerindeki değiştirmeler yukarı ve aşağı tuşları kullanılarak yapılır.
Programlamanın işlem sırası aşağıdakiler gibidir;
SET tuşuna basılarak MANUEL' e geçirilir. Yukarı ve aşağı tuşları ile
kondansatörler devreye alınıp çıkarılır.
(Yukarı ve aşağı tuşuna aynı anda basarak otomatik konumuna
dönülebilir.)
SET tuşuna tekrar basılarak Cosφ ayar komutuna geçilir. Yukarı ve
Aşağı tuşları ile istenen değerler ayarlanır.
SET tuşuna tekrar basılır. C/k ayarına geçilir. Yukarı ve aşağı tuşları ile
istenen değer ayarlanır.
SET tuşuna tekrar basılarak adımlama süresi konumuna geçilir.
Kondansatörlerin devreye girip çıkma süresi 1-250 sn. arasındadır ve
yukarı - aşağı tuşları kullanılarak yapılır.
24
SET tuşuna tekrar basılır. Kondansatörlerin güç grupları göz önüne
alınarak en uygun program 1 ile 3 arasında seçilir.
1: 1,1,1,1....1,
2: 1,2,2,2....2,
3: 1,2,4,4....4 şeklindedir.
SET tuşuna tekrar basıldığında değişiklikler kaydedilir ve otomatik
konuma dönülür.
Her ayar işlevinde ön paneldeki ilgili led yanacaktır.
25
Teknik Özellikler:
İşletme Gerilimi ( Un ) : 380 V
İşletme Aralığı : ( 0.8 - 1.2 ) x Un
İşletme Akımı : .... / 5 A
İşletme Akım Sınırları ( In ) : (0.1 - 1.1 ) x In
İşletme Frekansı : 50 Hz
Güç Harcaması : Akım 2 VA, Gerilim 6 – 12 VA
Kademe sayısına bağlı olarak.
Çıkış Kontağı : 1500 VA 220 V
Sıfır Gerilim : Gerilim kesintisinde bütün kademeler devre
dışı.
Ayar Sınırı : C / k 0.05 - 2.5 Kademesiz.
% : % 0 - % 100 Kademesiz.
Kademeler Arası Gecikme : 8 - 15 s.
Ortam Sıcaklığı : -10 c ; +70
Koruma Sınıfı : IP 20
Bağlantı : Terminal bağlantı
Boyut : 144 x 144 mm
Pano Delik Ölçüleri : 140 x 140 mm
Ağırlık : 1.8 kg
Elektrik enerjisi üretilen veya tüketilen devrelerde, üretilen ya da tüketilen işi direkt
olarak ölçen cihazlardır. Elektromekanik ve elektronik olmak üzere genel çeşitleri
vardır.
Günümüzde yeni yapılarda elektronik sayaçların kullanılması zorunludur.
26
Elektromekanik sayaçta, dönme hareketi bir dişli aracılığı ile numaratöre iletilip
numaratörde harcanan enerji toplanarak ölçülmektedir. Burada aletin dönme hızı,
devrenin çektiği güç ile doğru orantılıdır. Bu aletlerde karşı koyma yöntemi yerine,
hareketli sistemin hızıyla orantılı olan frenleyici moment kullanılır. Frenleyici moment,
hareketli sistemle aynı mil üzerine tespit edilen alüminyum diskin daimi mıknatıs
kutupları arasında dönmesiyle sağlanır. Bir ve üç fazlı olmak üzere iki şekilde imal
edilir.
Sayaç normal değerler içerisinde çalışırken, ölçülen enerji miktarı ile diskin devir
sayısı arasındaki bağıntıya sayaç sabiti denir ve K harfi ile gösterilir. Sayaçta ölçülen 1
kWh’lik elektrik enerjisi için diskin kaç devir yapacağı, sayaç etiketi üzerinde devir /
kWh cinsinden belirtilir. Sayaç, gücünü ölçmek istediğimiz alıcının devresine
bağlanarak, bir kronometre ile diskin 1 dakikada kaç devir yaptığı gözlenir. Daha sonra
sayaç etiketinde yazılı olan K değeri ile 1 dakikada diskin yaptığı devir arasında orantı
kurularak güç hesaplanır. Resim’ deki sayacın etiket değerleri aşağıya çıkarılmıştır.
Nominal Gerilim : 220 V
Nominal Akım : 10 (30) A
Nominal Frekans : 50 Hz.
Nominal Devir Sayısı : 600 devir 1 kWh
İmal Yılı : 1993
Yukarıdaki sayaç bilgilerine göre örnek bir hesaplama yapalım. Elektrik sayacına
bağlanan bir ütü, sayacın dakikada 15 devir dönmesini sağlamaktadır. Bundan hareketle
1 saatte yani 60 dakikada kaç devir yaptığını bulalım.
27
2.1.7.1. Aktif Sayaçlar
Aktif sayaçlar alıcıların aktif güçlerini ölçer. Ölçtükleri faz sayılarına göre iki şekilde
imal edilmektedir:
Bir Fazlı Sayaçlar
Üç Fazlı Sayaçlar
Prensip olarak endüksiyon motoruna benzeyen aktif sayaçta disk, sayıcı eleman,
gerilim bobini, akım bobini ve daimi mıknatıs bulunmaktadır.
28
Akım ve gerilim bobini olmak üzere iki adet bobin vardır. Akım bobini kalın
iletkenden az sipirli, gerilim bobini ince iletkenden çok sipirli yapılmıştır. Akım bobini
alıcıya seri, gerilim bobini alıcıya paralel bağlanır. Her iki bobinde sayaç içerisinde
sabit olarak yerleştirilmiş ve aralarına dönebilecek şekilde yataklanmış alüminyum disk
yerleştirilmiştir. Sayaçları gerilim bobinleri paralel bağlandıklarından, oluşturdukları
manyetik alan sabittir. Akım bobininden alıcı akımı geçtiği için sürekli değişiklik
gösterir. Bu iki manyetik alan arasında faz farkı meydana getirilerek alüminyum diskin
tıpkı bir asenkron motorun rotoru gibi dönmesi sağlanmıştır.
Sayaç üzerinden geçen akımın miktarına bağlı olarak alüminyum disk hızla veya
yavaş dönerek, miline bağlı sonsuz vida aracılığı ile bir numaratörü çevirir. Numaratör,
sayaç ekranından okunabilecek şekilde harcanan elektrik enerjisini kilowatt-saat olarak
yazar. Sayaç içerisinde, amortisman momentini sağlayan tabii mıknatıs vardır. Bu tabii
mıknatıs sayaç çalışırken diskin kontrollü dönmesini sağlar ve sayaç üzerinden geçen
akım kesildiğinde diskin ataleti ile dönmesini engeller. Böylece gereksiz yere
kullanılmaya enerji sayaç tarafından yazılmamış olur.
29
2.1.7.1.b. Üç Fazlı Aktif Sayaç
Üç fazlı sayaçlar iki veya üç adet bir sazlı indüksiyon sayaçlarının bir araya
getirilmesinden meydan gelir. Bu nedenle çalışma prensibi ve özellikleri bir fazlı
sayaçların aynısıdır. Üç fazlı olanlarda bir adet disk aynı eksen üzerindeki mile tespit
edilmiştir.
Üç fazlı aktif sayaçlar iki çeşit olarak imal edilir:
Üç fazlı üç telli (aron bağlı)
Üç fazlı dört telli
Bu sayaçlara aron bağlı sayaçlar da denmektedir. Bir kap içerisine yerleştirilmiş bir
fazlı iki sayaç gibi düşünülebilir. İki adet çalışma sistemi vardır. Bu tip sayaçlar nötrsüz,
nötrlü ve nötrü topraklanmış veya nötr topraklı fakat yükleri dengeli sistemlerde
kullanılır.
İki çalışma sistemleri olduğundan, iki akım ve iki de gerilim bobini vardır.
Bu bağlantıda:
1. akım bobini 1 ve 3 numara ile
2. akım bobini 7 ve 9 numara ile
1. gerilim bobini 2 ve 4 numara ile
2. gerilim bobini 6 ve 8 numara ile gösterilmiştir.
4 ve 6 numaralı uçlar iki gerilim bobinin ortak noktalarıdır. 1. gerilim bobinin 2
numaralı ucu 1. akım bobinin 1 numaralı giriş ucunu, 2. gerilim bobinin 8 numaralı ucu 2.
akım bobinin 7 numaralı giriş ucuna köprülenmiştir.
Yalnız iki faza göre akım ve gerilim bobinleri olduğundan, sarfiyatları üç faz dört telli
sayaçlara göre azdır. Ayrıca yüksek gerilim ve yüksek akım devrelerinde kullanılırken iki
akım ve iki gerilim trafosu gerektiğinden bir akım ve bir gerilim trafosundan tasarruf edilir.
Maliyet açısından uygundur. Aron bağlı sayaçlar, akım bobinlerine bağlı olmayan üçüncü
fazdan çekilen enerjiyi ölçmez. Bu nedenle aron bağlı sayaçlar üç fazı dengeli olan sistemlerde
kullanılmalıdır.
30
2.1.7.1.d. Üç Fazlı Dört Telli Sayaçlar
Bu bağlantıda:
1. akım bobin uçları 1 ve 3 numaralı ile
2. akım bobini uçları 4 ve 6 numaralı ile
3. akım bobin uçları 7 ve 9 numaraları ile gösterilmiştir.
Gerilim bobinleri 1. uçları (giriş uçları) akım bobinleri girişleri ile köprülenmiştir. 1.
gerilim bobinin 2 numaralı ucu 1. akım bobinin 1 numaralı ucuna, 2. gerilim bobinin 5
numaralı ucu 2. akım bobinin 4 numaralı ucuna, 3. gerilim bobinin 8 numaralı ucuna 3.
Akım bobinin 7 numaralı ucuna köprülenmiştir. Gerilim bobinlerinin 10–12 numaralar
ile belirtilen ortak uçları nötr iletkenine bağlanmıştır. Öyle ki nötr iletkeni sayacın 10
numaralı ucundan girer 12 numaralı ucundan çıkar.
Nötr hattının bağlanmadığı üç fazlı bağlantılarda vardır.
İşletmelerde çekilen reaktif gücü ölçen cihazlara reaktif sayaç denir. Alternatif
akımda çalışan endüktif yükler (motor, trafo vb.) aktif gücün yanında bir de reaktif güç
harcanır. Büyük işletmelerde çok sayıda motor ve trafo kullanıldığından çekilen reaktif
güç de büyük olur. Dolayısıyla boşu boşuna para ödemiş oluruz. Ayrıca trafoyu ekstra
yüklemiş olduğumuzdan dolayı enerji dağıtım şirketine olan yükümüz artar.
31
Şekil 2.25 Üç Fazlı Dört Telli Reaktif Elektrik Sayacı Etiket Değerleri
32
,
Alçak gerilim şebekelerinde, büyük akım çeken tesislerde akım bobinine, bir ölçü
transformatörünün sekonder uçları bağlanır. Bu tip yerler için sayacın akım bobini 5 A’lik ve
gerilim bobini de şebekeye doğrudan doğruya bağlanacak şekilde düzenlenmiştir. Bağlantı
şekillerine aşağıda yer verilmiştir.
33
Şekil 2.28 Bir Fazlı Aktif Sayacın Akım Trafolu Bağlantısı
Şekil 2.29 Üç Fazlı Üç Telli Aktif Sayacın Akım Trafolu İç Bağlantı Yapısı
34
Şekil 2.31 Üç Fazlı Dört Telli Aktif Sayacın Akım Trafolu İç Bağlantı Yapısı
Şekil 2.32 Üç Fazlı Dört Telli Reaktif Sayacın Akım Trafolu İç Bağlantı Yapısı
35
Tablo 2.2 Otomatik Kompanzasyon Tesisleri Ana Besleme Devresi Elemanları Seçim
Cetveli (U=400 V)
36
,
37
BÖLÜM 3
KOMPANZASYON TESİSLERİ
I0 motorun boşta çalışma akımı olup bu akımdan dolayı çekilen reaktif güç
38
(yol verme hariç) bütün yüklemeleri için sabit alınabilir. Tekli kompanzasyon tipi
pahalıdır ve ayara elverişli değildir. Sabit güç ile sürekli çalışan tüketiciler için uygun
ve ekonomik olabilir. Aydınlatma sistemlerinde aydınlatma aygıtlarının her biri ayrı
ayrı kondansatörlerle donatılarak kompanzasyon gerçekleştirilir.
39
3.1.3 Merkezi Kompanzasyon
40
3.2. AYDINLATMA TESiSLERiNDE KOMPANZASYON
Üç şekilde sınıflandırılır;
Elektrolüminesan Lambalar,
Akkor Telli Lambalar,
Desarj Lambalar,
Teorik olarak, seri empedans bir endüktans veya bir kapasitans oluşturabilir;
ancak kapasitans kullanıldığı takdirde, alternatif akımın her yarım periyodunda
meydana gelen akım tepeleri yüksek bir değere ulaşacağından, lambanın elektrotları
çabuk yanar ve dolayısıyla ömrü kısalır. Bu nedenle seri empedans, endüktif bir
reaktanstan olusturulur.
Lambaların; balastları dolayısıyla, şebekeden çektikleri endüktif güç, devreye
bağlanan kondansatörlerin çektikleri kapasitif yükle kompanze edilir.
Kompanzasyondan önce, endüktif güçten dolayı Cos küçüktür, kompanzasyondan
sonra endüktif yükün büyük bir kısmı giderileceğinden Cosj yükselmiş olur.
41
Sekil 3.5 Endüktif Balastlı Bağlantı
Kapasitif balast: Endüktif balast yerine bir kondansatör konursa, lambaya zarar
veren yüksek gerilim impulsları meydana gelebilir. Bu nedenle kapasitif balast da,
bir endüktif bobin ile seri baglı bir kondansatör bulunur. Böyle bir balast da kapasitif
etki, endüktif etkiden büyüktür.
42
Transistör Doğrultmalı Akım Sınırlayıcılar: Flüoresan lambaların dogru gerilim
bataryasından beslenmesi gereken taşıt araçlarında, transistor doğrultmalı akım
sınırlayıcılar kullanılır.
43
BÖLÜM 4
BİLGİSAYAR HABERLEŞMESİ
44
Güvenlik ve Bağlantı İçin Alınması Gereken Önlemler
Cihazın devreye alınması, bakımı ve işletilmesi yetkili kişiler tarafından
yapılmalıdır.
Cihazı düşük gerilimde çalıştırmayınız.
Cihazın içini açmayınız. İçinde kullanıcıların müdahale edebileceği parçalar
yoktur.
Cihaz akım trafoları ile şebekeye bağlanır. Uçlarının kısa devre edilip
edilmediğine veya yeterli derecede düşük empedanslı başka bir paralel yüke
bağlanıp bağlanmadığına emin olmadığınız durumlarda akım trafosunu
devreden çıkarmayınız. Aksi durumda akım trafosunun sekonder uçlarında
tehlikeli derecede yüksek gerilimler oluşabilir.
Bu cihazı gerçek amacı dışında bir amaçla kullanmayınız.
Ön paneli asla çıkartmaya çalışmayınız.
Cihazınızı sadece kuru bir bezle siliniz. Su ve çözücü maddeler cihaza zarar
verebilir.
Cihazınızı çalıştırmadan önce bütün klemens bağlantılarının doğru olduğundan
emin olunuz.
Cihazınızla ilgili her türlü servis hizmeti için satıcınızla bağlantı kurunuz.
Cihazınız sadece terminal bağlantı şekline uygundur.
Yukarıdaki önlemlerin uygulanmaması sonucu doğabilecek istenmeyen durumlardan
üretici firma hiç bir şekilde sorumlu tutulamaz.
45
4.1. Genel Bilgiler
Elektrik şebekelerinde abone gücü arttıkça reaktif yükler de çok hızlı bir şekilde
artmaya devam etmektedir. Trafo merkezlerinde, hatlarda ve jeneratörlerde güçlerin
artması; aktif güç kadar ve belki de daha önemli miktarda reaktif güçlerin artmasına
sebep olmuştur. Aşırı yüklenmeler ve gerilim düşmelerinin önlenmesi için, reaktif
yüklerin kompanze edilmesi zorunlu hale gelmiştir.
Reaktif güç kontrol röleleri merkezi kompanzasyonda tesisin reaktif gücünü kontrol
ederek Aktif Gücün (W), Görünür Güce (VA) oranı olarak tanımlanan güç katsayısının
değerini kullanıcı tarafından ayarlanan güç katsayısı değerini getirmeye çalışır.
RG3-12C/CS reaktif güç kontrol rölesi, tek ve 3 fazlı sistemlerde otomatik reaktif güç
kompanzasyonu yapmak için tasarlanmıştır. RG3-12C/CS her fazın akım ve gerilim
bilgisini alarak her fazı ayrı ayrı kompanze eder. Böylece dengesiz sistemlerde dahi
doğru kompanzasyon hedefine ulaşılmasını sağlar. Bunu yapabilmesi için RG3-
12C/CS ye hem tek fazlı hem de 3 fazlı kademelerin bağlanması gerekmektedir.
BOYUTLAR
1) Cihaz kare şeklinde bir Tip 16 (140 mm x 140 mm) kesime sığdırılacaktır.
2) Cihazı monte etmeden önce tutucu kilitlerini çıkartınız.
3) Cihazı paneldeki kesime önden yerleştiriniz.
4) Cihazı monte etmek için tutucu kilitlerini takınız.
5) Akım ve voltaj giriş klemensleri 2,5 mm2'lik kablolar için tasarlanmıştır fakat
toplam çap 4mm2'ye kadar olan kablolar için uygundur.
6) RS-485 giriş klemensine kategori 5 kablosu önerilir.
46
4.1.1. Ön Panel
Cihaz ön panelinde 4 digit - 3 adet 7-Segment display, 4 adet buton, alarm, kademe ve
gösterge ledleri bulunmaktadır. Ölçülen değerler ilgili displayde gözlenmektedir.
Ekrandaki değerlerin hangi ölçüme ait olduğu gösterge ledleri ile belirlenmektedir.
Herhangi bir alarm söz konusu olduğunda hataya ilişkin alarm ledi yanarak uyarı
vermektedir. Yine cihaz ön panelinde 12 adet kademe led grubu ise devrede olan
kapasite kademelerini göstermektedir. Gösterge, alarm ve kademe ledleri ile tuş
işlevlerine ilişkin detaylı bilgi ilgili bölümlerde ayrıntılı olarak açıklanacaktır.
47
4.1.1.b Ön Panel Fonksiyonları
48
13. Cosφ Ledi : Menüye girilip Cosφ ışığı yanılı konumdayken, hedef
Cosφ ayarı yapılabilir. Ind 0,800 – Cap 0,800 arasında bir değere ayarlanabilir. Ölçme
konumunda bağlı olan fazlara ilişkin Cosφ değerleri göstergede görülür.
14. Kademe/ V Ledi : Menüye girilip KADEME/V ledi yanılı konumdayken
kademe sayısı ayarı yapılabilir. Ölçme modunda KADEME/V ledi yanılıkonumdayken
cihazın bağlı olduğu faz/fazların gerilim değeri göstergede görülür.
15. Proğram / I Ledi : Menüye girilip PROĞRAM/I ledi yanılı konumdayken
güç sıralaması ayarı yapılabilir. Ölçme modunda PROĞRAM/I ledi yanılı
konumdayken cihazın bağlı olduğu faz/fazların akım değeri göstergede görülür.
16. Zaman / W Ledi : Menüye girilip ZAMAN/W ledi yanılı konumdayken
kademe alma-gecikme, bırakma-gecikme ve deşarj ayarları yapılabilir. Ölçme modunda
ZAMAN/W ledi yanılı konumdayken cihazın bağlı olduğu faz/fazların aktif güç ve
toplam aktif güç değerleri göstergede görülür.
17. Kapasite / VAr Ledi : Menüye girilip KAPASİTE/VAr ledi yanılı konumdayken
kademelerin kapasite değerleri ve kapasitelerin bağlanti şekli ayarı yapışabilir. Ölçme
modunda KAPASİTE/VAr ledi yanılı konumdayken cihazın bağlı olduğu faz/fazların
reaktif güç ve toplam reaktif güç değerleri göstergede görülür.
18. Trafo / VA Ledi : Menüye girilip TRAFO/VA ledi yanılı konumdayken
akım trafosu oranı, gerilim trafosu oranı ve hesaplama ayarı yapışabilir. Ölçme
modunda TRAFO/VA ledi yanılı konumdayken cihazın bağlı olduğu faz/fazların
görünür güç ve toplam görünür güç değerleri göstergede görülür.
19. Silme/HAR Ledi : Menüye girilip SİLME/HAR ledi yanılı konumdayken
enerji değerleri silinebilir, reaktif enerji oranları ve alarmlar resetlenebilir.
20. Alarm/h Ledi : Menüye girilip ALARM/H ledi yanılı konumdayken
alarm oluşturacak durumlar için sınır değerleri girilebilir.
21. RS-485 : RS-485 haberleşme protokolü ile ilgili adres, baudrate ve
parite ayarlarının yapıldığı menü seçeneğidir.
22. C- Ledi : Bu ledin yanması, RG3-12CS’nin devreden kapasite
çıkartmak için beklediğini gösterir.
23. Normal Ledi : Bu ledin yanması, cihazın kademe alıp çıkartmayacağını
gösterir.
24. C+ Ledi : Bu ledin yanması, RG3-12CS’nin devreden kapasite
almak için beklediğini gösterir.
25. : Herhangi bir hata durumu oluştuğunda alarm rölesi çeker
ve alarm ledi yanar.
26. : Bağlantı hatası olduğunda bağlantı hatası ledi yanar.
27. : Reaktif enerji oranları ayarlanan geğerlerin dışına
çıktığında oran hatası ledi yanar.
28. : Gerilim harmonik oranları ayarlanan değerlerin dışına
çıktığında harmonik ledi yanar.
29. : Kompanzasyon için yeterli kademe gücü olmadığı zaman,
yani; bütün kademeler devreye alındığı halde Cosφ hedeflenen değere gelmediyse eksik
kademe ledi yanar.
49
30. : Kademede kondansatör bağlı olmadığı zaman kademe
hatası ledi yanar.
31. V> : Gerilim değeri ayarlanan aşırı gerili değerinin üstüne
çıktığı zaman aşırı gerilim ledi yanar.
32. : Ölçülen sıcaklık değeri fan çalışma değerini geçtikten 10
sn. sonra fan ledi yanar.
BAĞLANTI ŞEMASI
50
Son olarak haberleşme bağlantısı yapılmalı.
RG3-12CS ilk enerjilendiğinde fazlara ait aktif güçlerden herhangi bir tanesinin
yönü negatifse; bağlantı hatası olduğunu düşünüp otomatik olarak 1. Kademeyi
devreye alıp çıkararak bağlantıyı algılayıp kaydeder.
Daha sonra röleye otomatik set-up yaptırılarak bağlantı durumunu ve röleye
bağlı olan kademeleri otomatik olarak algılanması sağlanır.
Kademe algılaması bittikten sonra tüm kademe değerlerinin doğru olarak
hesaplanıp hesaplanmadığı kontrol edilir.
4.2.2 Kondansatörlerin Sıralanması
Cihaza enerji verildikten sonra, ilk olarak bağlantı hatası varsa algılanır ve otomatik
olarak bu hata düzeltilir. Sonra program seçimine göre otomatik olarak kademe güçleri
ölçülür. 10. Program seçili ise bütün kademeler ölçülür. Diğer programlardan biri
seçildiğinde ise cihaz, 1. kademeyi ölçer seçilen programa göre diğer kademeleri
hesaplar. Diğer kademelere sistemin gereksinimine uygun tek ve 3 fazlı kondansatör
bataryaları istenilen sırada bağlanılabilir. Cihaz kondansatör değerini sırayla
hesapladıktan sonra ihtiyaç duyduğu kademeleri devreye alıp çıkaracaktır.
4.3 AYARLAR
51
Auto menü seçeneği içerisindeki parametreleri ayarlamak için SET tuşuna basınız.
Auto menü seçeneğinden ayarlanan ilk değişken otomatik mod ayar seçeneğidir. Bu
değişkenin durumuna göre cihazın otomatik veya manuel moda çalışacağı belirlenir. Bu
değişkenin durumunu değiştirmek için SET tuşuna basınız.
“YUKARI” ve “AŞAĞI” tuşları kullanılarak çalışma modu, otomatik mod için “on”
veya manuel mod için “of” seçiniz ve “SET” tuşuna basınız.
Göstergede Auto Operatı menü seçeneğinden Auto Setup menü seçeneğine “AŞAĞI”
tuşuna basarak geçiniz.
52
Göstergede Auto menü seçeneğinden ayarlanan 2. Değişken Auto Setup seçeneğidir.
Setup’ın “on/of” olma durumuna göre otomatik ayar işlemi başlar veya başlamaz. Bu
değişkenin durumunu değiştirmek için SET tuşuna basınız.
53
Hedef Cosφ menü seçeneğinin ayarlanan ilk parametresi indüktif Cosφ ayarına geçmek
için “SET” tuşuna basınız.
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
54
Hedef Cosφ menü seçeneğinin ayarlanan ikinci parametresi kapasitif Cosφ ayarına
geçmek için “SET” tuşuna basınız.
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
55
“AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanarak kademe sayısı menü seçeneğini bulunuz.
Kademe sayısı ayarı menü seçeneğine gelindiğinde kademe ledi yanar.
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
56
Kondansatör bataryalarının sıralamasının seçildiği 10 farklı program seçeneği
vardır. Bu programlara ait batarya sıralaması aşağıda verilmiştir. Kondansatör
bataryalarının sıralaması 2. programdaki gibi düzenlendiğinde çok sayıda birbirinin aynı
bağlama elemanına ihtiyaç duyulur. 3-8. program arasında bir program seçildiğinde
daha az bağlama elemanı kullanılır. 9. program seçildiğinde grup güçlerinin farklı
olması sağlanabilir. 9. programdaki kondansatör sıralaması, bir grubun gücü en çok
kendinden önceki grupların toplamından ilk grup gücü kadar fazla olabilir. Bu yöntemle
daha az kondansatör kullanılabilir. 10. programda röle kademe değerlerini otomatik
olarak hesaplar. Her kademenin işlem sayısını sayar ve her zaman en gerekli kademeleri
devreye alır. Bu sayede tüm sistemin daha uzun ömürlü olmasını sağlar.
Program seçimi için 01-10 arasında istediğiniz programın değerini girerek “SET”
tuşuna basınız. Başka işlem yapacaksanız “AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanarak ayar
yapmak istediğiniz menü seçeneğine giriniz. Başka ayar yapmayacaksanız “ESC”
tuşuna basınız.
57
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
4.3.5 Kademe Alma, Bırakma Ve Deşarj Süresi Ayarı
Kısa süreli reaktif güç darbelerinin rölelere ve kademelere bağlı kapasitelere zararlı
etkisini azaltmak amacıyla kademeler için gecikme sürelerinin girildiği menüdür.
Girilen süreler saniye cinsindendir.
58
Gecikme menü seçeneğinin ayarlanan ilk parametresi kondansatör devreye alma
gecikme süresi ayarıdır. T-on süresini ayarlamak için SET tuşuna basınız.
Kondansatör devreye alma gecikme süresi değeri için 1-1800 sn. arası bir değer girerek
“SET” tuşuna basınız. Başka işlem yapmayacaksanız “AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını
kullanarak ayar yapmak istediğiniz menü seçeneğine giriniz. Başka ayar
yapmayacaksanız ”ESC” tuşuna basınız.
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
59
“AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanarak kondansatör devreden çıkarma gecikme süresi
ayarına geçiniz.
Kondansatör devreye çıkarma gecikme süresi değeri için 1-1800 sn. arası bir değer
girerek “SET” tuşuna basınız. Başka işlem yapmayacaksanız “AŞAĞI/YUKARI”
tuşlarını kullanarak ayar yapmak istediğiniz menü seçeneğine giriniz. Başka ayar
yapmayacaksanız ”ESC” tuşuna basınız.
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
60
“AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanarak kondansatör deşarj süresi ayarına geçiniz.
Kondansatör deşarj süresi değeri için 1-1800 sn. arasında bir değer girerek “SET”
tuşuna basınız. Başka işlem yapacaksanız “AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanarak ayar
yapmak istediğiniz menü seçeneğine giriniz. Başka ayar yapmayacaksanız “ESC”
tuşuna basınız.
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
61
Bu menü seçeneğinden bütün kademelerin güç değerleri ve hangi faza bağlıoldukları
ayarlanabilir. Kondansatör bataryalarının “R,S,T,RST ve kapalı” olmak üzere 5 farklı
bağlantı şekil vardır. Aynı zamanda güç değeri içinde kademe ölçümü 0.02-2.00
arasında ayarlanabilir. Kademe kapalı konumdayken ayarlanan güç değerinin herhangi
bir önemi yoktur.
62
1. kademe bağlantı bulmak için kullanıldığı için bu kademeye 3 fazlı kondansatör
bağlamak zorunludur. Bu yüzden 1. Kademe için bağlantı ayarı yapılamamaktadır.
Sürekli RST seçili durumdadır. 1. Kademenin kondansatör güç değerini girmek için
“SET” tuşuna basınız.
1. kademeye bağlı kondansatör gücünü girerek “SET” tuşuna basınız. Başke işlem
yapacaksanız “AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanarak ayar yapmak istediğiniz menü
seçeneğine giriniz. Başka ayar yapmayacaksanız “ESC” tuşuna basınız.
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
63
“AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanarak 2. Kademe için kondansatör bağlantı ve güç
ayarlarının yapılacağı C-02 menü seçeneğini bulunuz.
2.kademe için ayarlanan ilk parametre bağlantı şeklidir. Bağlantı şeklini ayarlamak için
“SET” tuşuna basınız.
2. kademeye bağlı kondansatör gücünü girerek “SET” tuşuna basınız. Başka işlem
yapacaksanız “AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanarak ayar yapmak istediğiniz menü
seçeneğine giriniz. Başka ayar yapmayacaksanız “ESC” tuşuna basınız.
64
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
4.3.7 Akım Ve Gerilim Trafosu Çeviri Oranları Ayarı
Akım ve gerilim trafo oranlarının girildiği menüdür. Cihaz kademe güçlerini ölçme
moduna geçtiğinde hesaplanan güçlerin doğru olabilmesi için akım ve gerilim trafosu
oranlarının doğru ayarlanmış olması gerekir. Bu oranlar yanlış ayarlandığında
hesaplanan kademe güçleri de yanlış olacaktır.
Akım ve gerilim trafosu ayar seçeneklerine geçmek için “SET” tuşuna basınız.
65
Akım ve gerilim trafosu oranı ayar seçeneklerinin ilk parametresi akım trafosu oranı
ayarına geçmek için “SET” tuşuna basınız.
Akım trafosu oran değeri için 1-2000 arasında bir değer girerek “SET” tuşuna basınız.
Başka işlem yapacaksanız “AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanarak ayar yapmak
istediğiniz menü seçeneğine giriniz. Başka ayar yapmayacaksanız “ESC” tuşuna
basınız.
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
66
Akım ve gerilim trafosu oranı ayar seçeneklerinin 2. Parametresi gerilim trafosu oranı
ayarına geçmek için “AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanınız.
Gerilim trafosu oran değeri için 1-2000 arasında bir değer girerek “SET” tuşuna basınız.
Başka işlem yapacaksanız “AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanarak ayar yapmak
istediğiniz menü seçeneğine giriniz. Başka ayar yapmayacaksanız “ESC” tuşuna
basınız.
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
67
Akım ve gerilim trafosu oranı ayar seçeneklerinin 3. Parametresi reaktif enerji
hesaplama yöntemi ayarına geçmek için “AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanınız.
Reaktif enerji hesaplama yöntemi seçmek için 0-5 arasında bir değer girerek “SET”
tuşuna basınız. Başka işlem yapacaksanız “AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanarak ayar
yapmak istediğiniz menü seçeneğine giriniz. Başka ayar yapmayacaksanız “ESC”
tuşuna basınız.
68
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
69
Silme menü seçeneğinin ayarlanan ilk parametresi alarm ayarını yapmak için “SET”
tuşuna basınız.
Reaktif/aktif oranını silme ayar seçeneklerine geçmek için “SET” tuşuna basınız.
70
“AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanarak reaktif/aktif oranlarını silmek için “YES”,
silme işini iptal etmek için “no” seçeneğini seçiniz ve “SET” tuşuna basınız.
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
Enerji sayaçlarını silme ayar seçeneklerine geçmek için “SET” tuşuna basınız.
71
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
72
Alarm menü seçeneğinin ilk parametresi Volt’tur. Volt ayarları için “SET” tuşuna
basınız.
Volt seçeneği ile ilgili aşırı gerilim değeri gecikme süresi ve aşırı gerilim kademe
parametreleri ayarlanabilir. Bu ayarları yapmak için “SET” tuşuna basınız.
Aşırı gerilim değeri için 0-300V arasında bir değer giriniz ve başka bir ayar
yapacaksanız “SET” tuşuna basarak menüye dönünüz, başka ayar yapmayacaksanız
“ESC” tuşuna basınız.
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
73
4.3.9.a.b Aşırı Gerilim Gecikme Süresi Ayarı
Cihazın ölçtüğü fazlara ait gerilimlerden bir veya bir kaçı ayarlanan gerilim değerini
aştığında belirlenen gecikme süresi sonunda alarm verilir.
Aşırı gerilim ayarından aşırı gerilim gecikme süresi ayarına geçmek için “AŞAĞI”
tuşuna basınız.
Voltaj menü seçeneği ile ilgili ayarlanan 2. Parametre aşırı gerilim gecikme süresidir.
Gecikme ayarını yapmak için “SET” tuşuna basınız.
Aşırı gerilim gecikme süresi için 0-250 sn. arasında bir değer giriniz ve başka bir ayar
yapacaksanız “SET” tuşuna basarak menüye dönünüz, başka ayar yapmayacaksanız
“ESC” tuşuna basınız.
74
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
4.3.9.a.c Aşırı Gerilim Alarmında Kademelerin Devre Dışı Bırakılıp
Bırakılmayacağı Ayarı
Bu menü seçeneğinden, kondansatör bataryalarını aşırı gerilimden korumak için, aşırı
gerilim alarmı oluştuğunda bataryaların devre dışı bırakılıp bırakılmayacağı ayarı
yapılır.
Seçenek “on” yapıldığında : aşırı gerilim hatası oluştuğunda kademeler devrede kalır.
Seçenek “of” yapıldığında : aşırı gerilim hatası oluştuğunda kademeler devre dışı
bırakılır.
Aşırı gerilim ayarından aşırı gerilim kademe ayarına geçmek için “AŞAĞI” tuşuna
basınız.
Voltaj menü seçeneği ile ilgili ayarlanan 3. Parametre aşırı gerilim kademe ayarıdır.
Kademe ayarını yapmak için “SET” tuşuna basınız.
75
“AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını kullanarak pin aktivasyonu “on” veya “of” seçiniz ve
“SET” tuşuna basınız. Başka işlem yapacaksanız “AŞAĞI/YUKARI” tuşlarını
kullanarak ayar yapmak istediğiniz menü seçeneğine giriniz. Başka ayar
yapmayacaksanız “ESC” tuşuna basınız.
Eğer başka bir işlem yapılmadan menüden çıkılmak istenirse göstergede “SAVE SET
YES” görünene kadar “ESC” tuşuna basınız. Menüde yaptığınız değişiklikleri
kaydetmek istiyorsanız “SET” tuşuna, kaydetmek istemiyorsanız “ESC” tuşuna basınız.
76