YAPIŞTIRICILAR

Ambalaj endüstrisinin can damarlarından biri olan yapıştırıcılar, günümüzde yaşanan teknolojik
gelişmeler sonucunda çeşitlenerek geniş bir ağa ulaşmıştır. Kemik tutkalı, kazein, nişasta ve dekstrin
gibi doğal esaslı yapıştırıcıların yanı sıra 1930'lardan bu yana kullanılan PVA (polivinil asetat) bazlı
preparatlar ve çok çeşitli sentetik tutkalların piyasaya çıkmasıyla yapıştırıcılar, çok geniş bir alanda
çeşitli sektörlerin yararlandığı vazgeçilmez bir ürün grubu haline dönüşmüşler. Bu büyük yapıştırıcı
grubu, bugün ambalaj endüstrisinin hizmetindedir. Yapıştırıcılar, ambalaj endüstrisinde; oluklu
mukavva üretiminde, karton kutu, kağıt torba, oluklu mukavva kutuların yapıştırılmasında, fleksibl
ambalaj üretiminde (kağıt, karton, alüminyum folyo ve plastik filmlerin çeşitli kombinasyonlarında
oluşan laminasyonlarında), kompozit kutu, kağıt esaslı varil üretiminde, metal kutu ve cam
ambalajların etiketlenmesinde zamklı bantlar ve zarflarda kullanılır. Çevre ambalaj ilişkisi
çerçevesinde arayışlar sonucu ortaya çıkan teknolojik yenilikler yapıştırıcı dünyasını
zenginleştirmiştir. Su bazlı laminasyon yapıştırıcılar, süper- high solid-laminasyon yapıştırıcıları,
solventsiz laminasyon yapıştırıcıları yapıştırıcı dünyasında atılan dev adımlardır. Ambalaj
endüstrisinde kullanılan yapıştırıcıları sentetik reçineler, nişasta kökenliler, protein kökenliler olmak
üzere üç başlık içinde toplayabiliriz.

SENTETİK REÇİNELER
Polivinil Asetat Esaslı Yapıştırıcılar: Emülsiyon , polivinil asetat ve kopolimer esaslıdır. PVA esaslı
yapıştırıcılar suyun buharlaşması ya da yapıştırılan malzeme tarafından emilmesiyle katılaşır.
Katılaşma zamanı oldukça kısa olup 45 saniye civarındadır. Sulu yapıştırıcılar içinde en çabuk
katılaşanıdır. PVA yapıştırıcıların ortam ısısı 20oC civarında en iyi sonucu verir. Soğuk saklanacak
ambalajlar için modifiye edilmeleri gerekir. Daha uzun süre kullanılması için sulandırılır. Beyaz renkli
çok ince ve sıvıdan koyudur. Emülsiyon ile filmler dayanıklı, genellikle su geçirmez, çabuk uygulanır,
koku yapmaz, tadı değiştirmez. Makine kullanımlı, dayanıklı, çabuk yıpranmaz yağ geçirmez. Karton,
yapıştırmada, biçim vermede, tüp yapımında, tepsi kap ve torba kapamada, mukavva pencerelerde
kullanılır.
Latex (Termoplastik): Doğal ya da sentetik kauçuk esaslıdır. Renkleri beyazdan bronza kadar
değişir. Bazıları amonyak kokar. Yine bazılarında kendi kendini kapama (self-sealing) özelliği varılır,
geniş yüzeyleri tutturabilir, makine kullanımı ve dayanıklılığı zayıftır. Self-seal torbalı, zarf ve
sargılarda, tek katlı torbaları birleştirmede, mumlu torbaların dibinde ve kapatılmasında, folyo - kağıt
laminasyonunda kullanılır.
Sodyum Silikatlar (Cam Suyu): İnorganik bir yapışkan olup katılaştığında cama benzer bir bağ
oluşturur. Mikroorganizmalara karşı dirençlidir. Özellikleri onu oluşturan bileşiklerin miktarına göre
değişir. Silikatlı yapıştırıcılar, neme karşı oldukça dirençlidir. Birkaç dakika içinde katılaşmaya başlar
ancak optimum dayanıklılığa, uygulandıktan birkaç saat sonra erişir. Silikatlı yapıştırıcılar, hareketli
parça üzerinde bir tortu bırakacağından makineyle uygulanamaz. Silikatlı yapıştırıcılar asit ile temas
halinde bozulurlar. Kullanılmadığı suretle ağzı sıkı sıkıya kapatılmış bir kutuda saklanır.
Holmelt (Eriyik): Polimer, reçine ve balmumunun karışımlarıdır. Yani çeşitli termoplastik
malzemelerin çok çeşitli maddeler karışımından oluşur. %100 katıdır. Sıvılaştırmak için ısıtılmalı ve
akışkanlaştırılır. En çabuk katılaşan, uygulanan yapıştırıcıdır. Katılaşma süresi 6 - 8 saniye kadardır.
Eriyik haldeki yapıştırıcı , yüzeye temas eder etmez katılaşmaya başladığından ayırma zamanları
oldukça kısadır. Uygulama ısısı genellikle 140o - 180oC arasında holmeltler el ile ya da otomatik
kapatma makinelerinde el tabancası ile uygulanabilir. En çok görülen şekilleri, çıta, küre, çubuk,
külçedir. Beyazdan kahverengiye kadar değişen renkleri mevcuttur. Kutu, karton kapamada,
tepsilerde, torba dikiş ve kapamada, kutu ve şişeleri etiketlemede, basınca duyarlı ambalajları
kaplamada, kağıt şerit ve laminasyonlarda kullanılır.
Solvent Borne (Çözelti): Solüsyon ya da lak yapıştırıcılar olarak adlandırılır, geniş bir polimer dizi
mevcuttur. Çeşitli organik çözeltilerde erir. Genellikle hareketli sıvılardır. Saydam, beyaz,
kahverengiye kadar değişen renkleri mevcuttur. Çözelti karışımına bağlı olarak çoğunlukla çabuk
kurur. Çoğu yanıcı, tabakaların özellikleri yumuşak ve zayıftan sert, dayanıklı ve çapraz bağlantılıya
kadar değişir. Tabakanın tabakaya sanatsal grafik laminasyonunda, kağıt ve folyoda, fleksibl
ambalaj, poşet ve torbaların tabaka tabaka laminasyonunda, etiket ve şeritlerin basınca karşı duyarlı
kaplanmasında kullanılır.

NİŞASTA KÖKENLİLER
Macunlar: Beyaz ya da açık renkli, akışkanlık derecesi sıvıdan çok yoğuna kadar değişir. Yavaş
uyarlanma, neme dayanıklılık özellikleri arasındadır. Torba diplerinin yapıştırılmasında, kağıt
laminasyonunda, etiketlemede kullanılır.
Dekstrinler: Sebzelerden elde edilen nişastadan üretilirler. Bronz, kahverengi olup iyi uyarlanan
yapıştırıcılardır, Elle ya da makineyle uygulama için çeşitli formülasyonları vardır. İyi bir ıslak
yapıştırma sergileyen dekstrinler, PVA yapıştırıcılarından daha uzun sürede katılaşırlar. Dekstrinlerin
özelliği, kullanıcının gereksinimine göre geniş bir yelpaze içinde çeşitli formülasyonlarla
sağlanmalarıdır. Suya dayanıklı olmadıklarından rutubetli ortamda kullanılmamalıdırlar.
Nemlendirilen yapışkanlarda, şişe etiketlemede, etiketlerde soğuk çıkartmalarda kullanılır.
Boratlı Dekstrinler: Rengi beyazdan koyu kahverengiye kadar değişir, çoğu sıvı, tabakamsı olup
çabuk uyarlanırlar. Alkalin pH, neme oldukça yüksek dayanıklılık gösterirler. Kutu ve karton
kapamada, tüp sarmada, torba dikişlerinde, laminasyonda kullanılır.
Jelatin Sakızları (Jelly Gums): Elastik, yapışkan, sakızımsı olup neme karşı yüksek dayanıklılık
gösterirler. Cama mükemmel yapışır, kristalize olmaz. Daha sağlam olması ve kaplanmış cama daha
iyi yapışması için çoğunlukla alkalin olur. Bileşimine ve pH'ine bağlı olarak rengi beyazdan amber ve
kırmızı kahverengiye kadar değişir. Otomatik şişe etiketlemede kullanılır.

PROTEİN KÖKENLİLER
Hayvansal Zamk: Rengi bronz, kahverengi olup granül ya da önceden plastize edilmiş sıvı
şeklindedir. Kutu ambalajı ve bantlanmasında, tüp sarmasında, nemlendirilerek yapışan bant
üretiminde kullanılır.
Kazein: Çok açık renkli, normal ya da yüksek su geçirmez özelliğe sahip bir yapıştırıcıdır. Sulandırıcı
olarak amonyak ya da alkol gerekebilir. Kurutulmuş tabakaları, genellikle alkalin solüsyonlarda
çözülebilir. Soğuk içecek şişeler için suda ve buzda çıkmayan etiketlerde, folyo laminasyonunda
(kazein - latesk bileşimi) kullanılır.

HOTMELTLER
Bütün yapıştırıcıların alt tabaka üzerine yayılma ve yapışmasını sağlamak için, "ıslatma" özelliğine
sahip olmaları gereklidir. Ambalajlamada kullanılan çoğu yapıştırıcılarda, akışkanlık su gibi kolayca
buharlaşan bir maddenin (su, solvent gibi) içinde yapışkanı eritilerek, hızlandırılır. Bu madde
buharlaştığı zaman arkasında kolayca birleştirilebilen bir yapışkan bırakmalıdır. Diğer yandan,
hotmeltlerde böyle bir solvent kullanılmaz. Bunun yerine uygulamadan önce eritilebilirler. Isının
dağılması, hotmeltin katılaşarak birleştirici bir özellik almasına neden olur. Isının bölmeli
yapıştırıcılarında çözücü olarak kullanılmasında birçok avantajı varılır. Isı, uçucu sıvılarda daha çabuk
dağılır. Su geçirmez tabakalar için bile , durum böyledir. Hızlı ısı dağılımı, çabuk bağ formasyonu
olarak sonuç verir. Bu nedenle hotmeltler ,özellikle çabuk yapışmanın önemli olduğu yüksek hızdaki
uygulamalar için idealdir. Sıvı bir solventin olmayışı, donma, ayrışma, çürüme gibi korkular
yaratmadan hotmelt yapıştırıcılarının küçük, rahat şekillerde sevkiyatını ve depolanmasını olası kılar.

Hotmelt yapıştırıcıların en büyük dezavantajı; ısıya karşı sınırlı dayanıklılığıdır. Termoplastik

materyaller, yapıştırıcılarının önemli bir kısmını hafifçe yükselmiş ısılarda bile kaybederek, sonunda
tekrar erirler. Ambalajlamada kullanılan çoğu hotmeltlerin dayanıklılığı 60oC de azalmaya, 70 oC de de
düşmeye başlar. Ambalajlamada en yaygın kullanıma sahip hotmeltler, düşük moleküler ağırlıklı
reçine ve mumsu maddeyle birleştirilen etilen vinil asetat kopolimer (EVA)'e bağlıdır. EVA'nın katkı-
ları bütünleştirici güç, ürün dayanıklılığı, sıcak dikiş ve ısıya karşı dayanıklılıktır. Reçine ise; sıcak
dikişte yararlı olup yapışmayı hızlandırır, büyük ölçüde renk ve kokuyu belirler. En çok kristalleşmiş
madde olarak mumsu madde yumuşama noktasını, ısıya karşı dayanıklılığı ve zamanı ayarlar. Bir
başka hotmelt sistemi, birkaç düşük moleküler ağırlıklı PE ve reçineye dayanır. Burada PE, EVA
sistemindeki hem EVA hem de mumsu maddenin yerini alır. Yapışma gücü, ürün dayanıklılığı ve
bütünlüğü kristallik kazandırırken, yumuşama noktasını ve uygulama özelliklerini denetler. EVA
sistemlerine oranla PE temelli sistemde, yükseltilmiş ısılarda daha az uzama, ayrılma ve soyulma
gösterir. Renkleri daha açık, uygulamaları daha temiz ve yüksek ısıda kesilmeye karşı daha dayanıklı-
dır. PE temelli hotmeltler EVA tiplerine uygun olmayıp yağ bariyerlidir.
Kristalleşmiş PE yerine PP uygulanırsa, ortaya daha yumuşak yapışkan ve şekilsiz bir yapıştırıcı çıkar.
PP sistemlerinin şekilsiz yapısı, bunların filmlere ve folyolara iyi yapışmasına, fakat uygulama
zamanının uzamasına ve ayrılmaya karşı dayanıklılığının azalmasına neden olur. Sonuç olarak bu
sistemlerin ambalajlamada kullanımı film, folyo ve kağıt laminasyonuyla sınırlandırılır.
Termoplastik blok kopolimerlerden yapılan hotmeltler ambalajlamada, lastikli yapılarından
yararlanılabilecek uygulamalarda kullanılır. Reçine ve çoğunlukla bir yağla kombinasyon halinde,
basınca karşı duyarlı yapışkanlara dönüştürülebilir. Basınca duyarlı durumlarda, zaman gibi özellikler,
raf ömrü ve uygulama hızı gibi kavramlarla özdeşleşirler. Basınca duyarlı bölmelilerin avantajları
genellikle uygulama sırasında ortaya çıkar, çünkü bunların kullanımında solventle kurutma
sistemlerine gerek yoktur. Diğer PSA sistemlerinden farklı temci özellikleri vardır. Diğer hotmeltler
gibi tekrar erir ve
100oC’nin üstündeki sıcaklıklarda kullanımları sınırlıdır.
Polyamid, polyester ve benzer temelli hotmeltler, zaman zaman daha fazla ısı ve yağ bariyerine
gereksinim duyulan ambalajlama aplikasyonlarında kullanılır. Bunlar daha masraflı ve uygulamaları
çoğu holmeltten daha zordur.
Hotmeltler, fiziksel özelliklerinin karşılaştırılması bağlanımda, erimiş ve katı durumlarda özelleştirilir.
Akışkanlık yoğunlukları; ısıya ve ölçüm değerlerine bağlı olarak değişir. Hotmeltler tamamıyla
kristalleşmiş materyaller olmadığından kesin erime noktaları yoktur. Hotmeltlerin belki de en önemli
özelliği, uygulama süresidir. Bu özellikler, yapıştırıcıda soğuma ve birleştirme sırasında oluşan fiziksel
değişikliklere bağlıdır. Açık süre, belirli bir ısıda alt tabakaların birbirine yapışması için geçen azami
zamandır. Eğer tabakalar bu süre içinde yapışmazsa, yapışkan soğumuş ve kurumuş olur. Donma
süresi ise, tabakaların birleştikten sonra yapışması gereken asgari zamandır. Donma süresi bitmeden
önce kontrol yapılırsa tabakalar birbirinden ayrılır. Açık süre ve donma süresi uygulama ısısına,
tabakaların ısısına, tabakaların ısı iletkenliğine, yapıştırıcının şekline ve soğuma özelliklerine bağlıdır.
Bir hotmeltin ısıya karşı dayanıklılığı , yüksek ısılarda birleşmeyi sürekli kılma ölçüsüdür. Isı bariyer
deneyleri, sabit sıcaklıkta ya da belirli bir oranda yükselen sıcaklıklarda yapılır.

Yapıştırıcıların Sağlanmasında Belirlenmesi Gereken Temel Kriterler

Yapıştırıcının hangi alanda hangi ürün için kullanılacağı.
Yapıştırıcının uygulanacağı yüzeyin özellikleri (vakslı, plastik astarlı).
Kullanılacak yapıştırıcının yapışma zamanı, ıslak ya da sıcak olarak uygulanması.
Yapıştırıcının kullanımdan önce saklanacağı sure (raf ömrü).
Yapıştırıcının neme karşı dayanıklılığını arttıracak ya da adhezivi böceklere karşı itici yapacak özel
katkılar.

Özel bir amaca yönelik yapıştırıcının kompozisyonu, malzemeyi sağlayana bırakılmalıdır.